ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ  พระวินัยปิฎก  พระสุตตันตปิฎก  พระอภิธรรมปิฎก  ค้นพระไตรปิฎก  ชาดก  หนังสือธรรมะ 
หน้า
แสดง
หน้า
คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย
อรรถกถาเล่มที่ ๑ ภาษาบาลี อักษรไทย วินย.อ. (สมนฺต.๑)

หน้าที่ ๔๙๓-๕๓๑.

หน้าที่ ๔๙๓.

อฑฺฒโยชเนปิ ยาวติกา วิหรนฺติ เต สพฺเพ สนฺนิปาเตหีติ อตฺโถ ฯ สพฺเพ อุปฏฺานสาลายํ สนฺนิปาเตตฺวาติ อตฺตนา คนฺตุํ ยุตฺตฏฺานํ สยํ คนฺตฺวา อญฺตฺถ ทหรภิกฺขุํ ปหิณิตฺวา มุหุตฺเตเนว อนวเสเส ภิกฺขู อุปฏฺานสาลายํ สมูหํ กตฺวา ฯ ยสฺสีทานิ ภนฺเต ภควา กาลํ มญฺตีติ เอตฺถ อยมธิปฺปาโย ภควา ภิกฺขุสงฺโฆ สนฺนิปติโต เอส กาโล ภิกฺขูนํ ธมฺมกถํ กาตุํ อนุสาสนึ ทาตุํ อิทานิ ยสฺส ตุมฺเห กาลํ ชานาถ ตํ กตฺตพฺพนฺติ ฯ {๑๖๕} อถโข ภควา ฯเปฯ ภิกฺขู อามนฺเตสิ อยมฺปิ โข ภิกฺขเวติ อามนฺเตตฺวา จ ปน ภิกฺขูนํ อรหตฺตปฺปตฺติยา ปุพฺเพ อาจิกฺขิตอสุภกมฺมฏฺานโต อญฺ ปริยายํ อาจิกฺขนฺโต อานาปานสฺสติสมาธีติ อาห ฯ อิทานิ ยสฺมา ภควตา ภิกฺขูนํ สนฺตปฺปณีตกมฺมฏฺานทสฺสนตฺถเมว อยํ ปาลิ วุตฺตา ตสฺมา อปริหาเปตฺวา อตฺถโยชนากฺกมํ เอตฺถ วณฺณนํ กริสฺสามิ ฯ ตตฺร อยมฺปิ โข ภิกฺขเวติ อิมสฺส ตาว ปทสฺส อยํ โยชนา ภิกฺขเว น เกวลํ อสุภภาวนาเยว กิเลสปฺปหานาย สํวตฺตติ อปิจ อยมฺปิ โข อานาปานสฺสติสมาธิ ฯเปฯ วูปสเมตีติ ฯ อยํ ปเนตฺถ อตฺถวณฺณนา ฯ อานาปานสฺสตีติ อสฺสาสปฺปสฺสาสปริคฺคาหิกา สติ ฯ วุตฺตํ เหตํ ปฏิสมฺภิทายํ อานนฺติ อสฺสาโส โน ปสฺสาโส ปานนฺติ ปสฺสาโส โน อสฺสาโส อสฺสาสวเสน อุปฏฺานํ สติ ปสฺสาสวเสน อุปฏฺานํ สติ โย อสฺสสติ ตสฺส อุปฏฺาติ โย ปสฺสสติ ตสฺส อุปฏฺาตีติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๔.

สมาธีติ ตาย อานาปานปริคฺคาหิกาย สติยา สทฺธึ อุปฺปนฺนา จิตฺเตกคฺคตา ฯ สมาธิสีเสน จายํ เทสนา น สติสีเสน ฯ ตสฺมา อานาปานสฺสติยา ยุตฺโต สมาธิ อานาปานสฺสติยํ วา สมาธิ อานาปานสฺสติสมาธีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ ภาวิโตติ อุปฺปาทิโต วฑฺฒิโต วา ฯ พหุลีกโตติ ปุนปฺปุนํ กโต ฯ สนฺโต เจว ปณีโต จาติ สนฺโต เจว ปณีโต เจว ฯ อุภยตฺถ เอวสทฺเทน นิยโม เวทิตพฺโพ ฯ กึ วุตฺตํ โหติ ฯ อยํ หิ ยถา อสุภกมฺมฏฺานํ เกวลํ ปฏิเวธวเสน สนฺตญฺจ ปณีตญฺจ โอฬาริการมฺมณตฺตา ปน ปฏิกูลารมฺมณตฺตา จ อารมฺมณวเสน เนว สนฺตํ น ปณีตํ น เอวํ เกนจิ ปริยาเยน อสนฺโต วา อปฺปณีโต วา อปิจ โข อารมฺมณสนฺตตายปิ สนฺโต วูปสนฺโต นิพฺพุโต ปฏิเวธสงฺขาตองฺคสนฺตตายปิ อารมฺมณปฺปณีตตายปิ ปณีโต อติตฺติกโร องฺคปฺปณีตตายปีติ ฯ เตน วุตฺตํ สนฺโต เจว ปณีโต จาติ ฯ อเสจนโก จ สุโข จ วิหาโรติ เอตฺถ ปน นาสฺส เสจนนฺติ อเสจนโก อนาสิตฺตโก อพฺโพกิณฺโณ เปฏากฺโก อาเวณิโก ฯ นตฺถิ เจตฺถ ปริกมฺเมน วา อุปจาเรน วา สนฺตตา ฯ อาทิมนสิการโต ปภูติ อตฺตโน สภาเวเนว สนฺโต จ ปณีโต จาติ อตฺโถ ฯ เกจิ ปน อเสจนโกติ อนาสิตฺตโก โอชวนฺโต สภาเวเนว มธุโรติ วทนฺติ ฯ เอวมยํ อเสจนโก จ อปฺปิตปฺปิตกฺขเณ กายิกเจตสิกสุขปฏิลาภาย สํวตฺตนโต สุโข จ วิหาโรติ เวทิตพฺโพ ฯ อุปฺปนฺนุปฺปนฺเนติ อวิกฺขมฺภิเต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๕.

อวิกฺขมฺภิเต ฯ ปาปเกติ ลามเก ฯ อกุสเล ธมฺเมติ อโกสลฺลสมฺภูเต ธมฺเม ฯ านโส อนฺตรธาเปตีติ ขเณเนว อนฺตรธาเปติ วิกฺขมฺเภติ ฯ วูปสเมตีติ สุฏฺุ อุปสเมติ ฯ นิพฺเพธภาคิยตฺตา วา อนุปุพฺเพน อริยมคฺควุฑฺฒิปฺปตฺโต สมุจฺฉินฺทติ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตีติ อตฺโถ ฯ เสยฺยถาปีติ โอปมฺมนิทสฺสนเมตํ ฯ คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเสติ อาสาฬฺหมาเส ฯ อูหตรโชชลฺลนฺติ อฑฺฒมาเส วาตาตปสุกฺขาย โคมหิสาทิปาทปฺปหารสมฺภินฺนาย ปวิยา อุทฺธํ หตํ อูหตํ อากาเส สมุฏฺิตํ รชญฺจ เรณุญฺจ ฯ มหาอกาลเมโฆติ สพฺพํ นภํ อชฺโฌตฺถริตฺวา อุฏฺิโต อาสาฬฺหชุณฺหปกฺเข สกลํ อฑฺฒมาสวสฺสนกเมโฆ ฯ โส หิ อสมฺปตฺเต วสฺสกาเล อุปฺปนฺนตฺตา อกาลเมโฆติ อิธ อธิปฺเปโต ฯ านโส อนฺตรธาเปติ วูปสเมตีติ ขเณเนว อทสฺสนํ เนติ ปวิยํ สนฺนิสีทาเปติ ฯ เอวเมว โขติ โอปมฺมสมฺปฏิปาทนเมตํ ฯ ตโต ปรํ วุตฺตนยเมว ฯ อิทานิ กถํ ภาวิโต จ ภิกฺขเว อานาปานสฺสติสมาธีติ เอตฺถ ฯ กถนฺติ อานาปานสฺสติสมาธิภาวนํ นานปฺปการโต วิตฺถาเรตุมฺยตาปุจฺฉา ฯ ภาวิโต จ ภิกฺขเว อานาปานสฺสติสมาธีติ นานปฺปการโต วิตฺถาเรตุกามฺยตาย ปุฏฺธมฺมนิทสฺสนํ ฯ เอส นโย ทุติยปเทปิ ฯ อยมฺปเนตฺถ สงฺเขปตฺโถ ภิกฺขเว เกน ปกาเรน เกนากาเรน เกน วิธินา ภาวิโต อานาปานสฺสติสมาธิ เกน ปกาเรน พหุลีกโต สนฺโต เจว ฯเปฯ วูปสเมตีติ ฯ อิทานิ ตมตฺถํ วิตฺถาเรนฺโต อิธ ภิกฺขเวติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขูติ ภิกฺขเว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๖.

อิมสฺมึ สาสเน ภิกฺขุ ฯ อยํ เหตฺถ อิธสทฺโท สพฺพปฺปการ- อานาปานสฺสติสมาธินิพฺพตฺตกสฺส ปุคฺคลสฺส นิสฺสยภูตสาสนปริทีปโน อญฺสาสนสฺส ตถาภาวปฏิเสธโน จ ฯ วุตฺตํ เหตํ อิเธว ภิกฺขเว สมโณ ฯเปฯ สุญฺา ปรปฺปวาทา สมเณภิ อญฺเหีติ ฯ เตน วุตฺตํ อิมสฺมึ สาสเน ภิกฺขูติ ฯ อรญฺคโต วา ฯเปฯ สุญฺาคารคโต วาติ อิทมสฺส อานาปานสฺสติสมาธิภาวนานุรูป- เสนาสนปริคฺคหปริทีปนํ ฯ อิมสฺส หิ ภิกฺขุโน ทีฆรตฺตํ รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ อนุวิสฏํ จิตฺตํ อานาปานสฺสติสมาธิอารมฺมณํ อภิรุหิตุํ น อิจฺฉติ กูฏโคณยุตฺตรโถ วิย อุปฺปถเมว ธาวติ ฯ ตสฺมา เสยฺยถาปิ นาม โคโป กูฏเธนุยา สพฺพํ ขีรมฺปิวิตฺวา วฑฺฒิตํ กูฏวจฺฉํ ทเมตุกาโม เธนุโต อปเนตฺวา เอกมนฺเต มหนฺตํ ถมฺภํ นิขนิตฺวา ตตฺถ โยตฺเตน พนฺเธยฺย อถสฺส โส วจฺโฉ อิโตจีโตจ วิปฺผนฺทิตฺวา ปลายิตุํ อสกฺโกนฺโต ตเมว ถมฺภํ อุปนิสีเทยฺย วา อุปนิปชฺเชยฺย วา เอวเมว อิมินาปิ ภิกฺขุนา ทีฆรตฺตํ รูปาทิอารมฺมณรสปานวฑฺฒิตํ ๑- ทุฏฺจิตฺตํ ทเมตุกาเมน รูปาทิอารมฺมณโต อปเนตฺวา อรญฺ วา ฯเปฯ สุญฺาคารํ วา ปเวเสตฺวา ตตฺถ อสฺสาสปฺปสฺสาสตฺถมฺเภ สติโยตฺเตน พนฺธิตพฺพํ ฯ เอวมสฺส ตํ จิตฺตํ อิโตจีโตจ วิปฺผนฺทิตฺวาปิ ปุพฺเพ อาจิณฺณารมฺมณํ อลภมานํ สติโยตฺตํ ฉินฺทิตฺวา ปลายิตุํ อสกฺโกนฺตํ ตเมว อารมฺมณํ @เชิงอรรถ: ๑. เยภุยฺเยน รูปารมฺมณาทิรสปานวฑฺฒิตํ ฯ ตญฺจ รูปาทิอารมฺมณโตติ วกฺขมานปเทน @น สเมติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๗.

อุปจารปฺปนาวเสน อุปนิสีทติ เจว อุปนิปชฺชติ จ ฯ เตนาหุ โปราณา ยถา ถมฺเภ นิพนฺเธยฺย วจฺฉํ ทมฺมํ ๑- นโร อิธ พนฺเธยฺเยวํ สกํ จิตฺตํ สติยารมฺมเณ ทฬฺหนฺติ ฯ เอวมสฺส ตํ เสนาสนํ ภาวนานุรูปํ โหติ ฯ เตน วุตฺตํ อิทมสฺส อานาปานสฺสติสมาธิภาวนานุรูปเสนาสนปริคฺคหปริทีปนนฺติ ฯ อถวา ยสฺมา อิทํ กมฺมฏฺานปฺปเภเท มุทฺธภูตํ สพฺพญฺุพุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวกานํ วิเสสาธิคม ทิฏฺธมฺมสุขวิหารปทฏฺานํ อานาปานสฺสติกมฺมฏฺานํ อิตฺถีปุริสหตฺถิอสฺสาทิสทฺทสมากุลํ คามนฺตํ อปริจฺจชิตฺวา น สุกรํ สมฺปาเทตุํ สทฺทกณฺฏกตฺตา ฌานสฺส อคามเก ปน อรญฺเ สุกรํ โยคาวจเรน อิทํ กมฺมฏฺานํ ปริคฺคเหตฺวา อานาปานจตุตฺถชฺฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ตเทว ปาทกํ กตฺวา สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา อคฺคผลํ อรหตฺตํ สมฺปาปุณิตุํ ตสฺมาสฺส อนุรูปเสนาสนํ ทสฺเสนฺโต ภควา อรญฺคโต วาติอาทิมาห ฯ วตฺถุวิชฺชาจริโย วิย หิ ภควา โส ยถา วตฺถุวิชฺชาจริโย นครภูมึ ปสฺสิตฺวา สุฏฺุ อุปปริกฺขิตฺวา เอตฺถ นครํ มาเปถาติ อุปทิสฺสติ โสตฺถินาว นคเร นิฏฺิเต ราชกุลโต มหาสกฺการํ ลภติ เอวเมว โยคาวจรสฺส อนุรูปเสนาสนํ อุปปริกฺขิตฺวา เอตฺถ กมฺมฏฺานํ อนุยุญฺชิตพฺพนฺติ อุปทิสฺสติ ตโต ตตฺถ กมฺมฏฺานมนุยุตฺเตน โยคินา กเมน อรหตฺเต ปตฺเต สมฺมาสมฺพุทฺโธ วต โส ภควาติ มหนฺตํ @เชิงอรรถ: ๑. ทมํ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๘.

สกฺการํ ลภติ ฯ อยํ ปน ภิกฺขุ ทีปิสทิโสติ วุจฺจติ ฯ ยถา หิ มหาทีปิราชา อรญฺเ ติณคหนํ วา วนคหนํ วา ปพฺพตคหนํ วา นิสฺสาย นิลิยิตฺวา วนมหิสโคกณฺณสูกราทโย มิเค คณฺหาติ เอวเมวายํ อรญฺาทีสุ กมฺมฏฺานํ อนุยุญฺชนฺโต ภิกฺขุ ยถากฺกเมน โสตาปตฺติสกทาคามิอนาคามิอรหตฺตมคฺเค เจว อริยผลญฺจ คณฺหาตีติ เวทิตพฺโพ ฯ เตนาหุ โปราณา ยถาปิ ทีปิโก นาม นิลิยิตฺวา ๑- คณฺหตี มิเค ตเถวายํ พุทฺธปุตฺโต ยุตฺตโยโค วิปสฺสโก อรญฺ ปวิสิตฺวาน คณฺหาติ ผลมุตฺตมนฺติ ฯ เตนสฺส ปรกฺกมชวโยคฺคภูมึ อรญฺเสนาสนํ ทสฺเสนฺโต ภควา อรญฺคโต วาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ อรญฺคโต วาติ อรญฺ นาม นิกฺขมิตฺวา พหิอินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรญฺนฺติ จ อรญฺิกํ นาม เสนาสนํ ปญฺจธนุสติกํ ปจฺฉิมนฺติ จ เอวํ วุตฺตลกฺขเณสุ อรญฺเสุ ยงฺกิญฺจิ ปวิเวกสุขมรญฺ คโต ฯ รุกฺขมูลคโต วาติ รุกฺขสมีปํ คโต ฯ สุญฺาคารคโต วาติ สุญฺ วิวิตฺโตกาสํ คโต ฯ เอตฺถ จ เปตฺวา อรญฺญฺจ รุกฺขมูลญฺจ อวเสสสตฺตวิธเสนาสนํ คโตปิ สุญฺาคารคโตติ วตฺตุํ วฏฺฏติ ฯ เอวมสฺส อุตุตฺตยานุกุลํ ธาตุจริยานุกุลญฺจ อานาปานสฺสติภาวนานุรูปํ เสนาสนํ อุปทิสิตฺวา อลีนานุทฺธจฺจปกฺขิกํ สนฺตมิริยาปถํ อุปทิสนฺโต นิสีทตีติ อาห ฯ อถสฺส นิสชฺชาย ทฬฺหภาวํ อสฺสาสปฺปสฺสาสานํ ปวตฺตนสุขตํ อารมฺมณปริคฺคหูปายญฺจ @เชิงอรรถ: ๑. นิลียิตฺวาติปิ ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙๙.

ทสฺเสนฺโต ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ปลฺลงฺกนฺติ สมนฺตโต อูรุพทฺธาสนํ ฯ อาภุชิตฺวาติ อาพนฺธิตฺวา ฯ อุชุํ กายํ ปณิธายาติ อุปริมํ สรีรํ อุชุกํ เปตฺวา อฏฺารส ปิฏฺิกณฺฏเก โกฏิยา โกฏึ ปฏิปาเทตฺวา ฯ เอวํ หิ นิสินฺนสฺส จมฺมมํสนหารูนิ น ปณมนฺติ ฯ อถสฺส ยา เตสํ ปณมนปจฺจยาเอว ขเณ ขเณ เวทนา อุปฺปชฺเชยฺยุํ ตา น อุปฺปชฺชนฺติ ฯ ตาสุ อนุปฺปชฺชมานาสุ จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ กมฺมฏฺานํ น ปริปตติ วุฑฺฒึ ผาตึ อุปคจฺฉติ ฯ ปริมุขํ สตึ อุปฏฺเปตฺวาติ กมฺมฏฺานาภิมุขํ สตึ ปยิตฺวา ฯ อถวา ปรีติ ปริคฺคหฏฺโ มุขนฺติ นิยฺยานฏฺโ สตีติ อุปฏฺานฏฺโ เตน วุจฺจติ ปริมุขํ สตินฺติ เอวํ ปฏิสมฺภิทายํ วุตฺตนเยเนว เจตฺถ อตฺโถ ทฏฺพฺโพ ฯ ตตฺรายํ สงฺเขโป ปริคฺคหิตนิยฺยานํ สตึ กตฺวาติ ฯ โส สโตว อสฺสสตีติ โส ภิกฺขุ เอวํ นิสีทิตฺวา เอวญฺจ สตึ อุปฏฺเปตฺวา ตํ สตึ อวิชหนฺโต สโตเอว อสฺสสติ สโต ปสฺสสติ ฯ สโตการี โหตีติ วุตฺตํ โหติ ฯ อิทานิ เยหากาเรหิ สโตการี โหติ เต ทสฺเสนฺโต ทีฆํ วา อสฺสสนฺโตติอาทิมาห ฯ วุตฺตํ เหตํ ปฏิสมฺภิทายํ โส สโตว อสฺสสติ สโต ปสฺสสตีติ เอตสฺเสว วิภงฺเค พตฺตึสาย อากาเรหิ สโตการี โหติ ทีฆํ อสฺสาสวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตํ อวิกฺเขปํ ปชานโต สติ อุปฏฺิตา โหติ ตาย สติยา เตน าเณน สโตการี โหติ ทีฆํ ปสฺสาสวเสน ฯเปฯ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๐.

อสฺสาสวเสน ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสาสวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตํ อวิกฺเขปํ ปชานโต สติ อุปฏฺิตา โหติ ตาย สติยา เตน าเณน สโตการี โหตีติ ฯ ตตฺถ ทีฆํ วา อสฺสสนฺโตติ ทีฆํ วา อสฺสาสํ ปวตฺเตนฺโต ฯ อสฺสาโสติ พหิ นิกฺขมนวาโต ปสฺสาโสติ อนฺโต ปวิสนวาโตติ วินยฏฺกถายํ วุตฺตํ ฯ สุตฺตนฺตฏฺกถาสุ ปน อุปปฏิปาฏิยา อาคตํ ฯ ตตฺถ สพฺเพสมฺปิ คพฺภเสยฺยกานํ มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนกาเล ปมํ คพฺภนฺตรวาโต พหิ นิกฺขมติ ปจฺฉา พาหิรวาโต สุขุมํ รชํ คเหตฺวา อพฺภนฺตรํ ปวิสนฺโต ตาลุํ อาหจฺจ นิพฺพายติ ฯ เอวนฺตาว อสฺสาสปฺปสฺสาสา เวทิตพฺพา ฯ ยา ปน เตสํ ทีฆรสฺสตา สา อทฺธานวเสน เวทิตพฺพา ฯ ยถา หิ โอกาสทฺธานํ ผริตฺวา ิตํ อุทกํ วา วาลิกา วา ทีฆมุทกํ ทีฆา วาลิกา รสฺสมุทกํ รสฺสา วาลิกาติ วุจฺจติ เอวํ จุณฺณวิจุณฺณาปิ อสฺสาสปฺปสฺสาสา หตฺถิสรีเร อหิสรีเร จ เตสํ อตฺตภาวสงฺขาตํ ทีฆํ อทฺธานํ สณิกํ ปูเรตฺวา สณิกเมว นิกฺขมนฺติ ตสฺมา ทีฆาติ วุจฺจนฺติ ฯ สุนขสสาทีนํ อตฺตภาวสงฺขาตํ รสฺสํ อทฺธานํ สีฆํ ปูเรตฺวา สีฆเมว นิกฺขมนฺติ ตสฺมา รสฺสาติ วุจฺจนฺติ ฯ มนุสฺเสสุ ปน เกจิ หตฺถิอหิอาทโย วิย กาลทฺธานวเสน ทีฆํ อสฺสสนฺติ จ ปสฺสสนฺติ จ เกจิ สุนขสสาทโย วิย รสฺสํ ตสฺมา เตสํ กาลวเสน ทีฆมทฺธานํ นิกฺขมนฺตา จ ปวิสนฺตา จ เต ทีฆา อิตฺตรมทฺธานํ นิกฺขมนฺตา จ ปวิสนฺตา จ รสฺสาติ เวทิตพฺพา ฯ ตตฺรายํ ภิกฺขุ นวหากาเรหิ ทีฆํ อสฺสสนฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๑.

จ ปสฺสสนฺโต จ ทีฆํ อสฺสสามิ ปสฺสสามีติ ปชานาติ ฯ เอวํ ปชานโต จสฺส เอเกนากาเรน กายานุปสฺสนาสติปฏฺานภาวนา สมฺปชฺชตีติ เวทิตพฺพา ฯ ยถาห ปฏิสมฺภิทายํ ฯ กถํ ทีฆํ อสฺสสนฺโต ทีฆํ อสฺสสามีติ ปชานาติ ฯเปฯ รสฺสํ ปสฺสสนฺโต รสฺสํ ปสฺสสามีติ ปชานาติ ฯ ทีฆํ อสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเต อสฺสสติ ทีฆํ ปสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเต ปสฺสสติ ทีฆํ อสฺสาสปฺปสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเต อสฺสสติปิ ปสฺสสติปิ ทีฆํ อสฺสาสปฺปสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเต อสฺสสโตปิ ปสฺสสโตปิ ฉนฺโท อุปฺปชฺชติ ฯ ฉนฺทวเสน ตโต สุขุมตรํ ทีฆํ อสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเต อสฺสสติ ฉนฺทวเสน ตโต สุขุมตรํ ทีฆํ ปสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเต ปสฺสสติ ฉนฺทวเสน ตโต สุขุมตรํ อสฺสาสปฺปสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเต อสฺสสติปิ ปสฺสสติปิ ฉนฺทวเสน ตโต สุขุมตรํ ทีฆํ อสฺสาสปฺปสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเต อสฺสสโตปิ ปสฺสสโตปิ ปามุชฺชํ อุปฺปชฺชติ ฯ ปามุชฺชวเสน ตโต สุขุมตรํ ทีฆํ อสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเต อสฺสสติ ปามุชฺชวเสน ตโต สุขุมตรํ ทีฆํ ปสฺสาสํ ฯเปฯ ทีฆํ อสฺสาสปฺปสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเต อสฺสสติปิ ปสฺสสติปิ ปามุชฺชวเสน ตโต สุขุมตรํ ทีฆํ อสฺสาสปฺปสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเต อสฺสสโตปิ ปสฺสสโตปิ ทีฆํ อสฺสาสปฺปสฺสาสา จิตฺตํ วิวฏฺฏติ อุเปกฺขา สณฺาติ ฯ อิเมหิ นวหากาเรหิ ทีฆํ อสฺสาสปฺปสฺสาสา กาโย อุปฏฺานํ สติ อนุปสฺสนา าณํ กาโย อุปฏฺานํ โน สติ สติ อุปฏฺานญฺเจว สติ จ ตาย สติยา เตน าเณน ตํ กายํ อนุปสฺสตีติ เตน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๒.

วุจฺจติ กาเย กายานุปสฺสนาสติปฏฺานภาวนาติ ฯ เอเสว นโย รสฺสปเทปิ ฯ อยํ ปน วิเสโส ฯ ยถา เอตฺถ ทีฆํ อสฺสาสํ อทฺธานสงฺขาเตติ วุตฺตํ เอวํ อิธ รสฺสํ อสฺสาสํ อิตฺตรสงฺขาเต อสฺสสตีติ อาคตํ ฯ ตสฺมา ตสฺส วเสน ยาว เตน วุจฺจติ กาเย กายานุปสฺสนาสติปฏฺานาภาวนาติ ตาว โยเชตพฺพํ ฯ เอวมยํ อทฺธานวเสน อิตฺตรวเสน จ อิเมหิ นวหิ อากาเรหิ อสฺสาสปฺปสฺสาเส ปชานนฺโต ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต ทีฆํ อสฺสสามีติ ปชานาติ ฯเปฯ รสฺสํ วา ปสฺสสนฺโต รสฺสํ ปสฺสสามีติ ปชานาตีติ เวทิตพฺโพ ฯ เอวํ ปชานโต จสฺส ทีโฆ รสฺโส จ อสฺสาโส ปสฺสาโสปิ จ ตาทิโส จตฺตาโร วณฺณา วตฺตนฺติ นาสิกคฺเคว ภิกฺขุโนติ ฯ สพฺพกายปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ ฯเปฯ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขตีติ สกลสฺส อสฺสาสกายสฺส อาทิมชฺฌปริโยสานํ วิทิตํ กโรนฺโต ปากฏํ กโรนฺโต อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ สกลสฺส ปสฺสาสกายสฺส อาทิมชฺฌปริโยสานํ วิทิตํ กโรนฺโต ปากฏํ กโรนฺโต ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ เอวํ วิทิตํ กโรนฺโต ปากฏํ กโรนฺโต าณสมฺปยุตฺตจิตฺเตน อสฺสสติ เจว ปสฺสสติ จ ตสฺมา อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขตีติ วุจฺจติ ฯ เอกสฺส หิ ภิกฺขุโน จุณฺณวิคเต ๑- อสฺสาสกาเย วา ปสฺสาสกาเย วา อาทิ ปากโฏ โหติ น มชฺฌปริโยสานํ โส อาทิเมว ปริคฺคเหตุํ สกฺโกติ มชฺฌปริโยสาเน กิลมติ ฯ เอกสฺส มชฺฌํ ปากฏํ โหติ น อาทิปริโยสานํ โส @เชิงอรรถ: ๑. วิสุทฺธิมคฺเค ปน จุณฺณวิสเฏติ ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๓.

มชฺฌเมว ปริคฺคเหตุํ สกฺโกติ อาทิปริโยสาเน กิลมติ ฯ เอกสฺส ปริโยสานํ ปากฏํ โหติ น อาทิมชฺฌํ โส ปริโยสานเมว ปริคฺคเหตุํ สกฺโกติ อาทิมชฺเฌ กิลมติ ฯ เอกสฺส สพฺพมฺปิ ปากฏํ โหติ โส สพฺพมฺปิ ปริคฺคเหตุํ สกฺโกติ น กตฺถจิ กิลมติ ฯ ตาทิเสน ภวิตพฺพนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห สพฺพกายปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ ฯเปฯ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขตีติ ฯ ตตฺถ สิกฺขตีติ เอวํ ฆฏติ วายมติ ฯ โย วา ตถาภูตสฺส สํวโร อยเมตฺถ อธิสีลสิกฺขา โย ตถาภูตสฺส สมาธิ อยํ อธิจิตฺตสิกฺขา ยา ตถาภูตสฺส ปญฺา อยํ อธิปญฺาสิกฺขาติ อิมา ติสฺโส สิกฺขาโย ตสฺมึ อารมฺมเณ ตาย สติยา เตน มนสิกาเรน สิกฺขติ อาเสวติ ภาเวติ พหุลีกโรตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺพฺโพ ฯ ตตฺถ ยสฺมา ปุริมนเยน เกวลํ อสฺสสิตพฺพํ ปสฺสสิตพฺพเมว จ น อญฺ กิญฺจิ กาตพฺพํ อิโต ปฏฺาย ปน าณุปฺปาทนาทีสุ โยโค กรณีโย ตสฺมา ตตฺถ อสฺสสามีติ ปชานาติ ปสฺสสามีติ ปชานาตีเตฺวว วตฺตมานกาลวเสน ปาลึ วตฺวา อิโต ปฏฺาย กตฺตพฺพสฺส าณุปฺปาทนาทิโน อาการสฺส ทสฺสนตฺถํ สพฺพกายปฏิสํเวที อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขตีติอาทินา นเยน อนาคตวจนวเสน ปาลิ อาโรปิตาติ เวทิตพฺพา ฯ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามีติ ฯเปฯ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขตีติ โอฬาริกํ กายสงฺขารํ ปสฺสมฺเภนฺโต ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺโต นิโรเธนฺโต วูปสเมนฺโต อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๔.

ตเตฺรวํ โอฬาริกสุขุมตา จ ปสฺสทฺธิ จ เวทิตพฺพา ฯ อิมสฺส หิ ภิกฺขุโน ปุพฺเพ อปริคฺคหิตกาเล กาโย จ จิตฺตญฺจ สทรถา โหนฺติ โอฬาริกานํ กายจิตฺตานํ โอฬาริกตฺเต อวูปสนฺเต อสฺสาสปฺปสฺสาสาปิ โอฬาริกา โหนฺติ พลวตรา หุตฺวา ปวตฺตนฺติ นาสิกา นปฺปโหติ มุเขน อสฺสสนฺโตปิ ปสฺสสนฺโตปิ ติฏฺติ ฯ ยทา ปนสฺส กาโยปิ จิตฺตมฺปิ ปริคฺคหิตา โหนฺติ ตทา เต สนฺตา โหนฺติ วูปสนฺตา ฯ เตสุ สนฺเตสุ อสฺสาสปฺปสฺสาสา สุขุมา หุตฺวา ปวตฺตนฺติ อตฺถิ นุโข นตฺถีติ วิเจตพฺพาการปฺปตฺตา โหนฺติ ฯ เสยฺยถาปิ ปุริสสฺส ธาวิตฺวา ปพฺพตา วา โอโรหิตฺวา มหาภารํ วา สีสโต โอโรเปตฺวา ิตสฺส โอฬาริกา อสฺสาสปฺปสฺสาสา โหนฺติ นาสิกา นปฺปโหติ มุเขน อสฺสสนฺโตปิ ปสฺสสนฺโตปิ ติฏฺติ ฯ ยทา ปเนส ตํ ปริสฺสมํ วิโนเทตฺวา นหาตฺวา จ ปิวิตฺวา จ อลฺลสาฏกํ หทเย กตฺวา สีตาย ฉายาย นิปนฺโน โหติ อถสฺส เต อสฺสาสปฺปสฺสาสา สุขุมา โหนฺติ อตฺถิ นุโข นตฺถีติ วิเจตพฺพาการปฺปตฺตา ฯ เอวเมว อิมสฺส ภิกฺขุโน ปุพฺเพ อปริคฺคหิตกาเล กาโย จ ฯเปฯ วิเจตพฺพาการปฺปตฺตา โหนฺติ ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ตถาหิสฺส ปุพฺเพ อปริคฺคหิตกาเล โอฬาริโกฬาริเก กายสงฺขาเร ปสฺสมฺเภมีติ อาโภคสมนฺนาหารมนสิการปจฺจเวกฺขณา นตฺถิ ฯ ปริคฺคหิตกาเล ปน อตฺถิ ฯ เตนสฺส อปริคฺคหิตกาลโต ปริคฺคหิตกาเล กายสงฺขาโร สุขุโม โหติ ฯ เตนาหุ โปราณา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๕.

สารทฺเธ กาเย จิตฺเต จ อธิมตฺตํ ปวตฺตติ อสารทฺธมฺหิ กายมฺหิ สุขุมํ สมฺปวตฺตตีติ ฯ ปริคฺคเหปิ โอฬาริโก ปมชฺฌานูปจาเร สุขุโม ฯ ตสฺมิมฺปิ โอฬาริโก ปมชฺฌาเน สุขุโม ฯ ปมชฺฌาเน จ ทุติยชฺฌานูปจาเร จ โอฬาริโก ทุติยชฺฌาเน สุขุโม ฯ ทุติยชฺฌาเน จ ตติยชฺฌานูปจาเร จ โอฬาริโก ตติยชฺฌาเน สุขุโม ฯ ตติยชฺฌาเน จ จตุตฺถชฺฌานูปจาเร จ โอฬาริโก จตุตฺถชฺฌาเน อติสุขุโม อปฺปวตฺติเมว ปาปุณาติ ฯ อิทํ ตาว ทีฆภาณกสํยุตฺตภาณกานํ มตํ ฯ มชฺฌิมภาณกา ปน ปมชฺฌาเน โอฬาริโก ทุติยชฺฌานูปจาเร สุขุโมติ เอวํ เหฏฺิมเหฏฺิมชฺฌานโต อุปรูปริชฺฌานูปจาเรปิ สุขุมตรํ อิจฺฉนฺติ ฯ สพฺเพสํเยว ปน มเตน อปริคฺคหิตกาเล ปวตฺตกายสงฺขาโร ปริคฺคหิตกาเล ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ปริคฺคหิตกาเล ปวตฺตกายสงฺขาโร ปมชฺฌานูปจาเร ฯเปฯ จตุตฺถชฺฌานูปจาเร ปวตฺตกายสงฺขาโร จตุตฺถชฺฌาเณ ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ฯ อยํ ตาว สมเถ นโย ฯ วิปสฺสนายํ ปน อปริคฺคเห ปวตฺโต กายสงฺขาโร โอฬาริโก มหาภูตปริคฺคเห สุขุโม โสปิ โอฬาริโก อุปาทารูปปริคฺคเห สุขุโม โสปิ โอฬาริโก สกลรูปปริคฺคเห สุขุโม โสปิ โอฬาริโก อรูปปริคฺคเห สุขุโม โสปิ โอฬาริโก รูปารูปปริคฺคเห สุขุโม โสปิ โอฬาริโก ปจฺจยปริคฺคเห สุขุโม โสปิ โอฬาริโก สปจฺจยนามรูปทสฺสเน สุขุโม โสปิ โอฬาริโก ลกฺขณารมฺมณิกวิปสฺสนาย สุขุโม โสปิ ทุพฺพลวิปสฺสนาย โอฬาริโก พลววิปสฺสนาย สุขุโม ฯ ตตฺถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๖.

ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว ปุริมสฺส ปุริมสฺส ปจฺฉิเมน ปจฺฉิเมน ปสฺสทฺธิ เวทิตพฺพา ฯ เอวเมตฺถ โอฬาริกสุขุมตา จ ปสฺสทฺธิ จ เวทิตพฺพา ฯ ปฏิสมฺภิทายํ ปนสฺส สทฺธึ โจทนาโสธนาหิ เอวมตฺโถ วุตฺโต ฯ กถํ ฯ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามิ ฯเปฯ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ กตเม กายสงฺขารา ฯ ทีฆํ อสฺสาสา กายิกา เอเต ธมฺมา กายปฏิพทฺธา กายสงฺขารา เต กายสงฺขาเร ปสฺสมฺเภนฺโต นิโรเธนฺโต วูปสเมนฺโต สิกฺขติ ทีฆํ ปสฺสาสา กายิกา เอเต ธมฺมา ฯเปฯ รสฺสํ อสฺสาสา รสฺสํ ปสฺสาสา สพฺพกายปฏิสํเวที อสฺสาสา สพฺพกายปฏิสํเวที ปสฺสาสา กายิกา เอเต ธมฺมา กายปฏิพทฺธา กายสงฺขารา เต กายสงฺขาเร ปสฺสมฺเภนฺโต นิโรเธนฺโต วูปสเมนฺโต สิกฺขติ ฯ ยถารูเปหิ กายสงฺขาเรหิ ยา กายสฺส อานมนา วินมนา สนฺนมนา ปณมนา อิญฺชนา ผนฺทนา จลนา กมฺปนา ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ ยถารูเปหิ กายสงฺขาเรหิ ยา กายสฺส น อานมนา น วินมนา น สนฺนมนา น ปณมนา อนิญฺชนา อผนฺทนา อจลนา อกมฺปนา สนฺตํ สุขุมํ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ อิติ กิร ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ เอวํ สนฺเต วาตูปลทฺธิยา จ ปภาวนา น โหติ อสฺสาสปฺปสฺสาสานญฺจ ปภาวนา น โหติ อานาปานสฺสติยา จ ปภาวนา น โหติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๗.

อานาปานสฺสติสมาธิสฺส จ ปภาวนา น โหติ น จ ตํ สมาปตฺตึ ปณฺฑิตา สมาปชฺชนฺติปิ วุฏฺหนฺติปิ ฯ อิติ กิร ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ เอวํ สนฺเต วาตูปลทฺธิยา จ ปภาวนา โหติ อสฺสาสปฺปสฺสาสานญฺจ ปภาวนา โหติ อานาปานสฺสติยา จ ปภาวนา โหติ อานาปานสฺสติสมาธิสฺส จ ปภาวนา โหติ ตญฺจ นํ สมาปตฺตึ ปณฺฑิตา สมาปชฺชนฺติปิ วุฏฺหนฺติปิ ฯ ยถากถํ วิย ฯ เสยฺยถาปิ กํเส อาโกฏฺฏิเต ปมํ โอฬาริกา สทฺทา ปวตฺตนฺติ ฯ โอฬาริกานํ สทฺทานํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตตฺตา สุมนสิกตตฺตา สูปธาริตตฺตา นิรุทฺเธปิ โอฬาริเก สทฺเท อถ ปจฺฉา สุขุมกา สทฺทา ปวตฺตนฺติ สุขุมกานํ สทฺทานํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตตฺตา สุมนสิกตตฺตา สูปธาริตตฺตา นิรุทฺเธปิ สุขุมเก สทฺเท อถ ปจฺฉา สุขุมสทฺทนิมิตฺตารมฺมณตาปิ จิตฺตํ ปวตฺตติ ฯ เอวเมว ปมํ โอฬาริกา อสฺสาสปฺปสฺสาสา ปวตฺตนฺติ โอฬาริกานํ อสฺสาสปฺปสฺสาสานํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตตฺตา สุมนสิกตตฺตา สูปธาริตตฺตา นิรุทฺเธปิ โอฬาริเก อสฺสาสปฺปสฺสาเส อถ ปจฺฉา สุขุมกา อสฺสาสปฺปสฺสาสา ปวตฺตนฺติ สุขุมกานํ อสฺสาสปฺปสฺสาสานํ นิมิตฺตํ สุคฺคหิตตฺตา สุมนสิกตตฺตา สูปธาริตตฺตา นิรุทฺเธปิ สุขุมเก อสฺสาสปฺปสฺสาเส อถ ปจฺฉา สุขุมอสฺสาสปฺปสฺสาสนิมิตฺตารมฺมณตาปิ จิตฺตํ น วิกฺเขปํ คจฺฉติ ฯ เอวํ สนฺเต วาตูปลทฺธิยา จ ปภาวนา โหติ อสฺสาสปฺปสฺสาสานญฺจ ปภาวนา โหติ อานาปานสฺสติยา จ ปภาวนา โหติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๘.

อานาปานสฺสติสมาธิสฺส จ ปภาวนา โหติ ตญฺจ นํ สมาปตฺตึ ปณฺฑิตา สมาปชฺชนฺติปิ วุฏฺหนฺติปิ ฯ ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสาสปฺปสฺสาสา กาโย อุปฏฺานํ สติ อนุปสฺสนา าณํ กาโย อุปฏฺานํ โน สติ สติ อุปฏฺานญฺเจว สติ จ ตาย สติยา เตน าเณน ตํ กายํ อนุปสฺสตีติ เตน วุจฺจติ กาเย กายานุปสฺสนาสติปฏฺานภาวนาติ ฯ อยํ ตาเวตฺถ กายานุปสฺสนาวเสน วุตฺตสฺส ปมจตุกฺกสฺส อนุปุพฺพปทวณฺณนา ฯ ยสฺมา ปเนตฺถ อิทเมว จตุกฺกํ อาทิกมฺมิกสฺส กมฺมฏฺานวเสน วุตฺตํ อิตรานิ ปน ตีณิ จตุกฺกานิ เอตฺถ ปตฺตชฺฌานสฺส เวทนาจิตฺตธมฺมานุปสฺสนาวเสน วุตฺตานิ ตสฺมา อิทํ กมฺมฏฺานํ ภาเวตฺวา อานาปานจตุตฺถชฺ- ฌานปทฏฺานาย วิปสฺสนาย สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิตุกาเมน พุทฺธปุตฺเตน ยํ กาตพฺพํ ตํ สพฺพํ อิเธว ตาว อาทิกมฺมิกสฺส กุลปุตฺตสฺส วเสน อาทิโต ปภูติ เอวํ เวทิตพฺพํ ฯ จตุพฺพิธํ ตาว สีลํ วิโสเธตพฺพํ ฯ ตตฺถ ติวิธา วิโสธนา อนาปชฺชนํ อาปนฺนวุฏฺานํ กิเลเสหิ จ อปฏิปีฬนํ ฯ เอวํ วิสุทฺธสีลสฺส หิ ภาวนา สมฺปชฺชติ ฯ ยมิทํ เจติยงฺคณวตฺตํ โพธิองฺคณวตฺตํ อุปชฺฌายวตฺตํ อาจริยวตฺตํ ชนฺตาฆรวตฺตํ อุโปสถาคารวตฺตํ เทฺวอสีติกฺขนฺธกวตฺตานิ จุทฺทสวิธํ มหาวตฺตนฺติ อิเมสํ วเสน อภิสมาจาริกสีลํ วุจฺจติ ตมฺปิ สาธุกํ ปริปูเรตพฺพํ ฯ โย หิ อหํ สีลํ รกฺขามิ กึ อาภิสมาจาริเกน กมฺมนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๙.

วเทยฺย ตสฺส สีลํ ปริปูริสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชติ ฯ อาภิสมาจาริกวตฺเต ปน ปริปูเร ๑- สีลํ ปริปูรติ ฯ สีเล ปริปูเร ๑- สมาธิ คพฺภํ คณฺหาติ ฯ วุตฺตํ เหตํ ภควตา โส วต ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาภิสมาจาริกํ ธมฺมํ อปริปูเรตฺวา สีลานิ ปริปูเรสฺสตีติ เนตํ านํ วิชฺชตีติ ฯ วิตฺถาเรตพฺพํ ฯ ตสฺมาเนน ยมฺปิทํ เจติยงฺคณวตฺตาทิ อาภิสมาจาริกํ วุจฺจติ ตมฺปิ สาธุกํ ปริปูเรตพฺพํ ฯ ตโต อาวาโส จ กุลํ ลาโภ คโณ กมฺเมน ปญฺจมํ อทฺธานํ าติ อาพาโธ คณฺโ อิทฺธีติ เต ทสาติ ฯ เอวํ วุตฺเตสุ ทสสุ ปลิโพเธสุ โย ปลิโพโธ อตฺถิ โส อุปจฺฉินฺทิตพฺโพ ฯ เอวํ อุปจฺฉินฺนปลิโพเธน กมฺมฏฺานํ อุคฺคเหตพฺพํ ฯ ตํ ทุพฺพิธํ โหติ สพฺพตฺถกกมฺมฏฺานญฺจ ปาริหาริยกมฺมฏฺานญฺจ ฯ ตตฺถ สพฺพตฺถกกมฺมฏฺานนฺนาม ภิกฺขุสงฺฆาทีสุ เมตฺตา มรณสฺสติ จ ฯ อสุภสญฺาติปิ เอเก ฯ กมฺมฏฺานิเกน หิ ภิกฺขุนา ปมํ ตาว ปริจฺฉินฺทิตฺวา สีมฏฺกภิกฺขุสงฺเฆ เมตฺตา ภาเวตพฺพา ตโต สีมฏฺกเทวตาสุ ตโต โคจรคาเม อิสฺสรชเน ตโต ตตฺถ มนุสฺเส อุปาทาย สพฺพสตฺเตสุ ฯ โส หิ ภิกฺขุสงฺเฆ เมตฺตาย สหวาสีนํ มุทุจิตฺตตํ ชเนติ ฯ อถสฺส สุขสํวาสตา โหติ ฯ สีมฏฺกเทวตาสุ เมตฺตาย มุทุกตจิตฺตาหิ เทวตาหิ ธมฺมิกาย รกฺขาย สุสํวิหิตารกฺโข @เชิงอรรถ: ๑. ปริปุณฺเณ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๐.

โหติ ฯ โคจรคาเม อิสฺสรชเน เมตฺตาย มุทุกตจิตฺตสนฺตาเนหิ อิสฺสเรหิ ธมฺมิกาย รกฺขาย สุรกฺขิตปริกฺขาโร โหติ ฯ ตตฺถ มนุสฺเสสุ เมตฺตาย ปสาทิตจิตฺเตหิ เตหิ อปริภูโต หุตฺวา วิจรติ ฯ สพฺพสตฺเตสุ เมตฺตาย สพฺพตฺถ อปฏิหตจาโร โหติ ฯ มรณสฺสติยา ปน อวสฺสํ มริตพฺพนฺติ จินฺเตนฺโต อเนสนํ ปหาย อุปรูปริวฑฺฒมานสํเวโค อโนลีนวุตฺติโก โหติ ฯ อสุภสญฺาย ทิพฺเพสุปิ อารมฺมเณสุ ตณฺหา น อุปฺปชฺชติ ฯ เตนสฺเสตํ ตยํ เอวํ พหูปการตฺตา สพฺพตฺถ อตฺถยิตพฺพํ อิจฺฉิตพฺพนฺติ กตฺวา อธิปฺเปตสฺส จ โยคานุโยคกมฺมสฺส ปทฏฺานตฺตา สพฺพตฺถกกมฺมฏฺานนฺติ วุจฺจติ ฯ อฏฺตฺตึสารมฺมเณสุ ปน ยํ ยสฺส จริตานุกุลํ ตํ ตสฺส นิจฺจํ ปริหริตพฺพตาย ยถาวุตฺเตเนว นเยน ปาริหาริยกมฺมฏฺานนฺติ วุจฺจติ ฯ อิธ ปน อิทเมว อานาปานกมฺมฏฺานํ ปาริหาริยกมฺมฏฺานนฺติ วุจฺจติ ฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป ฯ วิตฺถาโร ปน สีลวิโสธนกถํ ปลิโพธูปจฺเฉทกถญฺจ อิจฺฉนฺเตน วิสุทฺธิมคฺคโต คเหตพฺโพ ฯ เอวํ วิสุทฺธสีเลน ปน อุปจฺฉินฺนปลิโพเธน จ อิทํ กมฺมฏฺานํ อุคฺคณฺหนฺเตน อิมินาว กมฺมฏฺาเนน จตุตฺถชฺฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตสฺส พุทฺธปุตฺตสฺส สนฺติเก อุคฺคเหตพฺพํ ฯ ตํ อลภนฺเตน อนาคามิสฺส ตมฺปิ อลภนฺเตน สกทาคามิสฺส ตมฺปิ อลภนฺเตน โสตาปนฺนสฺส ตมฺปิ อลภนฺเตน อานาปานจตุตฺถชฺฌานลาภิสฺส ตํปิ อลภนฺเตน ปาลิยา อฏฺกถาย จ อสมฺมุฬฺหสฺส วินิจฺฉยาจริยสฺส สนฺติเก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๑.

อุคฺคเหตพฺพํ ฯ อรหนฺตาทโย หิ อตฺตนา อธิคตมคฺคเมว อาจิกฺขนฺติ ฯ อยํ ปน คหนปฺปเทเส มหาหตฺถิปถํ นีหรนฺโต วิย สพฺพตฺถารมฺมเณ อสมฺมุฬฺโห สปฺปายาสปฺปายํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา กเถติ ฯ ตตฺรายํ อนุปุพฺพีกถา ฯ เตน ภิกฺขุนา สลฺลหุกวุตฺตินา วินยาจารสมฺปนฺเนน วุตฺตปฺปการมาจริยํ อุปสงฺกมิตฺวา วตฺตปฏิปตฺติยา อาราธิตจิตฺตสฺส ตสฺส สนฺติเก ปญฺจสนฺธิกํ กมฺมฏฺานํ อุคฺคเหตพฺพํ ฯ ตตฺรีมา ปญฺจ สนฺธิโย อุคฺคโห ปริปุจฺฉา อุปฏฺานํ อปฺปนา ลกฺขณนฺติ ฯ ตตฺถ อุคฺคโห นาม กมฺมฏฺานสฺส อุคฺคณฺหนํ ฯ ปริปุจฺฉา นาม กมฺมฏฺานสฺส ปริปุจฺฉนา ฯ อุปฏฺานํ นาม กมฺมฏฺานสฺส อุปฏฺานํ ฯ อปฺปนา นาม กมฺมฏฺานสฺส อปฺปนา ฯ ลกฺขณํ นาม กมฺมฏฺานสฺส ลกฺขณํ ฯ เอวํ ลกฺขณมิทํ กมฺมฏฺานนฺติ กมฺมฏฺานสภาวูปธารณนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ เอวํ ปญฺจสนฺธิกํ กมฺมฏฺานํ อุคฺคณฺหนฺโต อตฺตนาปิ น กิลมติ อาจริยมฺปิ น วิเหเติ ฯ ตสฺมา โถกํ อุทฺทิสาเปตฺวา พหุํ กาลํ สชฺฌายิตฺวา เอวํ ปญฺจสนฺธิกํ กมฺมฏฺานํ อุคฺคเหตฺวา สเจ ตตฺถ สปฺปายํ โหติ ตตฺเถว วสิตพฺพํ โน เจ ตตฺถ สปฺปายํ โหติ อาจริยํ อาปุจฺฉิตฺวา สเจ มนฺทปญฺโ โยชนปรมํ คนฺตฺวา สเจ ติกฺขปญฺโ ทูรมฺปิ คนฺตฺวา อฏฺารสเสนาสนโทสวิวชฺชิตํ ปญฺจเสนาสนงฺคสมนฺนาคตํ เสนาสนํ อุปคมฺม ตตฺถ วสนฺเตน อุปจฺฉินฺนขุทฺทกปลิโพเธน กตภตฺตกิจฺเจน ภตฺตสมฺมทํ ปฏิวิโนเทตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๒.

รตนตฺตยคุณานุสฺสรเณน จิตฺตํ สมฺปหํเสตฺวา อาจริยุคฺคหโต เอกปทมฺปิ อปฺปมุสฺสนฺเตน อิมํ อานาปานสฺสติกมฺมฏฺานํ มนสิกาตพฺพํ ฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป ฯ วิตฺถาโร ปน อิมํ กถามคฺคํ อิจฺฉนฺเตน วิสุทฺธิมคฺคโต คเหตพฺโพ ฯ ยํ ปน วุตฺตํ อิมํ อานาปานสฺสติกมฺมฏฺานํ มนสิกาตพฺพนฺติ ตตฺรายํ มนสิการวิธิ คณนา อนุพนฺธนา ผุสนา ปนา สลฺลกฺขณา วิวฏฺฏนา ปาริสุทฺธิ เตสญฺจ ปฏิปสฺสนาติ ฯ คณนาติ คณนาเยว ฯ อนุพนฺธนาติ อนุวหนา ฯ ผุสนาติ ผุฏฺฏฺานํ ฯ ปนาติ อปฺปนา ฯ สลฺลกฺขณาติ วิปสฺสนา ฯ วิวฏฺฏนาติ มคฺโค ฯ ปาริสุทฺธีติ ผลํ ฯ เตสญฺจ ปฏิปสฺสนาติ ปจฺจเวกฺขณา ฯ ตตฺถ อิมินา อาทิกมฺมิกกุลปุตฺเตน ปมํ คณนาย อิมํ กมฺมฏฺานํ มนสิกาตพฺพํ ฯ คณนฺเตน จ ปญฺจนฺนํ เหฏฺา น เปตพฺพํ ทสนฺนํ อุปริ น เนตพฺพํ อนฺตเร ขณฺฑํ น ทสฺเสตพฺพํ ฯ ปญฺจนฺนํ เหฏฺเปนฺตสฺส หิ สมฺพาเธ โอกาเส จิตฺตุปฺปาโท วิปฺผนฺทติ สมฺพาเธ วเช สนฺนิรุทฺธโคโณ วิย ฯ ทสนฺนํ อุปริ เนนฺตสฺส คณนานิสฺสิโตว จิตฺตุปฺปาโท โหติ ฯ อนฺตรา ขณฺฑํ ทสฺเสนฺตสฺส สิขาปฺปตฺตํ นุโข เม กมฺมฏฺานํ โนติ จิตฺตํ วิกมฺปติ ฯ ตสฺมา เอเต โทเส วชฺเชตฺวา คเณตพฺพํ ฯ คณนฺเตน ปมํ ทนฺธคณนาย ธญฺมาปกคณนาย คเณตพฺพํ ฯ ธญฺมาปโก หิ นาฬึ ปูเรตฺวา เอกนฺติ วตฺวา โอกีรติ ปุน ปูเรนฺโต กญฺจิ ๑- @เชิงอรรถ: ๑. กิญฺจีติปิ ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๓.

กจวรํ ทิสฺวา ตํ ฉฑฺเฑนฺโต เอกํ เอกนฺติ วทติ ฯ เอส นโย เทฺว เทฺวติอาทีสุ ฯ เอวเมว อิมินาปิ อสฺสาสปฺปสฺสาเสสุ โย อุปฏฺาติ ตํ คเหตฺวา เอกํ เอกนฺติอาทึ กตฺวา ยาว ทส ทสาติ ปวตฺตมานํ ปวตฺตมานํ อุปลกฺเขตฺวา คเณตพฺพํ ฯ ตสฺส เอวํ คณยโต นิกฺขมนฺตา จ ปวิสนฺตา จ อสฺสาสปฺปสฺสาสา ปากฏา โหนฺติ ฯ อถาเนน ตํ ทนฺธคณนํ ธญฺมาปกคณนํ ปหาย สีฆคณนาย โคปาลคณนาย คเณตพฺพํ ฯ เฉโก หิ โคปาลโก สกฺขราโย อุจฺฉงฺเคน คเหตฺวา รชฺชุทณฺฑหตฺโถ ปาโตว วชํ คนฺตฺวา คาโว ปิฏฺิยํ ปหริตฺวา ปลิฆตฺถมฺภมตฺถเก นิสินฺโน ทฺวารํ ปตฺตํ ปตฺตํเยว คาวึ เอกา เทฺวติ สกฺขรํ ขิปิตฺวา คเณติ ฯ ติยามรตฺตึ สมฺพาเธ โอกาเส ทุกฺขํ วุฏฺโคคโณ นิกฺขมนฺโต อญฺมญฺ อุปนิฆํเสนฺโต เวคเวเคน ปุญฺชปุญฺโช หุตฺวา นิกฺขมติ ฯ โส เวคเวเคน ตีณิ จตฺตาริ ปญฺจ ทสาติ คเณติเยว ฯ เอวํ อิมสฺสาปิ ปุริมนเยน คณยโต อสฺสาสปฺปสฺสาสา ปากฏา หุตฺวา สีฆํ สีฆํ ปุนปฺปุนํ สญฺจรนฺติ ฯ ตโต เตน สีฆํ สีฆํ ปุนปฺปุนํ สญฺจรนฺตีติ ตฺวา อนฺโต จ พหิ จ อคฺคเหตฺวา ทฺวารปฺปตฺตํ ทฺวารปฺปตฺตํเยว คเหตฺวา เอโก เทฺว ตีณิ จตฺตาริ ปญฺจ เอโก เทฺว ตีณิ จตฺตาริ ปญฺจ ฉ เอโก เทฺว ตีณิ จตฺตาริ ปญฺจ ฉ สตฺต อฏฺ นว ทสาติ สีฆํ สีฆํ คเณตพฺพเมว ฯ คณนปฏิพทฺเธ หิ กมฺมฏฺาเน คณนพเลเนว จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ อริตฺตูปตฺถมฺภนวเสน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๔.

จณฺฑโสเต นาวาปนมิว ฯ ตสฺเสวํ สีฆํ สีฆํ คณยโต กมฺมฏฺานํ นิรนฺตรปฺปวตฺตํ วิย หุตฺวา อุปฏฺาติ ฯ อถ นิรนฺตรํ ปวตฺตตีติ ตฺวา อนฺโต จ พหิ จ วาตํ อปริคฺคเหตฺวา ปุริมนเยเนว เวคเวเคน คเณตพฺพํ ฯ อนฺโตปวิสนวาเตหิ สทฺธึ จิตฺตํ ปเวสยโต อพฺภนฺตรํ ๑- วาตพฺภาหตํ เมทปูริตํ วิย โหติ ฯ พหินิกฺขมนวาเตน สทฺธึ จิตฺตํ นีหรโต พหิทฺธา ปุถุตฺตารมฺมเณ จิตฺตํ วิกฺขิปติ ฯ ผุฏฺโกาเส ปน สตึ เปตฺวา ภาเวนฺตสฺเสว ภาวนา สมฺปชฺชติ ฯ เตน วุตฺตํ อนฺโต จ พหิ จ วาตํ อปริคฺคเหตฺวา ปุริมนเยเนว เวคเวเคน คเณตพฺพนฺติ ฯ กีวจิรํ ปเนตํ คเณตพฺพนฺติ ฯ ยาว วินา คณนาย อสฺสาสปฺปสฺสาสารมฺมเณ สติ สนฺติฏฺติ ฯ พหิวิสฏวิตกฺกวิจฺเฉทํ กตฺวา อสฺสาสปฺปสฺสาสารมฺมเณ สติสณฺปนตฺถํเยว หิ คณนาติ ฯ เอวํ คณนาย มนสิกตฺวา อนุพนฺธนาย มนสิกาตพฺพํ ฯ อนุพนฺธนา นาม คณนํ ปฏิสํหริตฺวา สติยา นิรนฺตรํ อสฺสาสปฺปสฺสาสานํ อนุคมนํ ฯ ตญฺจ โข น อาทิมชฺฌปริโยสานานุคมนวเสน ฯ พหินิกฺขมนวาตสฺส หิ นาภิ อาทิ หทยํ มชฺฌํ นาสิกา ปริโยสานํ ฯ อพฺภนฺตรํ ปวิสนวาตสฺส นาสิกคฺคํ อาทิ หทยํ มชฺฌํ นาภิ ปริโยสานํ ฯ ตญฺจสฺส อนุคจฺฉโต วิกฺเขปคตํ จิตฺตํ สารมฺภาย เจว โหติ อิญฺชนาย จ ฯ ยถาห ฯ อสฺสาสาทิมชฺฌปริโยสานํ สติยา อนุคจฺฉโต อชฺฌตฺตํ วิกฺเขปคเตน จิตฺเตน กาโยปิ จิตฺตมฺปิ สารทฺธา จ @เชิงอรรถ: ๑. วิสุทฺธิมคฺเค ปน อพฺภนฺตเรติ ทิสฺสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๕.

โหนฺติ อิญฺชิตา จ ผนฺทิตา จ ปสฺสาสาทิมชฺฌปริโยสานํ สติยา อนุคจฺฉโต พหิทฺธา วิกฺเขปคเตน จิตฺเตน กาโยปิ จิตฺตมฺปิ สารทฺธา จ โหนฺติ อิญฺชิตา จ ผนฺทิตา จาติ ฯ ตสฺมา อนุพนฺธนาย มนสิกโรนฺเตน น อาทิมชฺฌปริโยสานวเสน มนสิกาตพฺพํ ฯ อปิจ โข ผุสนาวเสน จ ปนาวเสน จ มนสิกาตพฺพํ ฯ คณนานุพนฺธนวเสน วิย หิ ผุสนาปนาวเสน วิสุํ มนสิกาโร นตฺถิ ฯ ผุฏฺผุฏฺฏฺาเนเยว ปน คเณนฺโต คณนาย จ ผุสนาย จ มนสิกโรติ ฯ ตตฺเถว คณนํ ปฏิสํหริตฺวา เต สติยา อนุพนฺธนฺโต อปฺปนาวเสน จ จิตฺตํ เปนฺโต อนุพนฺธนาย จ ผุสนาย จ ปนาย จ มนสิกโรตีติ วุจฺจติ ฯ สฺวายมตฺโถ อฏฺกถายํ วุตฺตปงฺคุลโทวาริโกปมาหิ ปฏิสมฺภิทายํ วุตฺตกกโจปมาย จ เวทิตพฺโพ ฯ ตตฺรายํ ปงฺคุโลปมา เสยฺยถาปิ ปงฺคุโล โทลาย กีฬตํ มาตาปุตฺตานํ โทลํ ขิปิตฺวา ตตฺเถว โทลตฺถมฺภมูเล นิสินฺโน กเมน อาคจฺฉนฺตสฺส จ คจฺฉนฺตสฺส จ โทลาผลกสฺส อุโภ โกฏิโย มชฺฌญฺจ ปสฺสติ น จ อุโภโกฏิมชฺฌานํ ทสฺสนตฺถํ พฺยาวโฏ โหติ เอวเมวายํ ภิกฺขุ สติวเสน อุปนิพนฺธนตฺถมฺภมูเล เปตฺวา อสฺสาสปฺปสฺสาสโทลํ ขิปิตฺวา ตตฺเถว นิมิตฺเต สติยา นิสินฺโน กเมน อาคจฺฉนฺตานญฺจ คจฺฉนฺตานญฺจ ผุฏฺฏฺาเน อสฺสาสปฺปสฺสาสานํ อาทิมชฺฌปริโยสานํ สติยา อนุคจฺฉนฺโต ตตฺถ จ จิตฺตํ เปนฺโต ปสฺสติ น จ เตสํ ทสฺสนตฺถํ พฺยาวโฏ โหติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๖.

อยํ ปงฺคุโลปมา ฯ อยมฺปน โทวาริโกปมา เสยฺยถาปิ โทวาริโก นครสฺส อนฺโต จ พหิ จ ปุริเส โก ตฺวํ กุโต วา อาคโต กุหึ วา คจฺฉติ กึ วา เต หตฺเถติ น วีมํสติ น หิ ตสฺส เต ภารา ทฺวารปฺปตฺตํ ทฺวารปฺปตฺตํเยว ปน วีมํสติ เอวเมว อิมสฺส ภิกฺขุโน อนฺโต ปวิฏฺวาตา จ พหิ นิกฺขนฺตวาตา จ น ภารา โหนฺติ ทฺวารปฺปตฺตา ทฺวารปฺปตฺตาเยว ภาราติ ฯ อยํ โทวาริโกปมา ฯ กกโจปมา ปน อาทิโต ปภูติ เวทิตพฺพา ฯ วุตฺตํ เหตํ นิมิตฺตํ อสฺสาสปฺปสฺสาสา อนารมฺมณเมกจิตฺตสฺส อชานโต จ ตโย ธมฺเม ภาวนา นูปลพฺภติ ฯ นิมิตฺตํ อสฺสาสปฺปสฺสาสา อนารมฺมณเมกจิตฺตสฺส ชานโต จ ตโย ธมฺเม ภาวนา อุปลพฺภตีติ ฯ กถํ อิเม ตโย ธมฺมา เอกจิตฺตสฺส อารมฺมณํ น โหนฺติ ฯ น จีเม ตโย ธมฺมา อวิทิตา โหนฺติ น จ จิตฺตํ วิกฺเขปํ คจฺฉติ ปธานญฺจ ปญฺายติ ปโยคญฺจ สาเธติ วิเสสมธิคจฺฉติ ฯ เสยฺยถาปิ รุกฺโข สเม ภูมิภาเค นิกฺขิตฺโต ตเมนํ ปุริโส กกเจน ฉินฺเทยฺย รุกฺเข ผุฏฺกกจทนฺตานํ วเสน ปุริสสฺส สติ อุปฏฺิตา โหติ น จ อาคเต วา คเต วา กกจทนฺเต มนสิกโรติ น จ อาคตา วา คตา วา กกจทนฺตา อวิทิตา โหนฺติ ปธานญฺจ ปญฺายติ ปโยคญฺจ สาเธติ ฯ ยถาปิ รุกฺโข สเม ภูมิภาเค นิกฺขิตฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๗.

เอวํ อุปนิพนฺธนนิมิตฺตํ ฯ ยถา กกจทนฺตา เอวํ อสฺสาสปฺปสฺสาสา ฯ ยถา รุกฺเข ผุฏฺกกจทนฺตานํ วเสน ปุริสสฺส สติ อุปฏฺิตา โหติ น อาคเต วา คเต วา กกจทนฺเต มนสิกโรติ น อาคตา วา คตา วา กกจทนฺตา อวิทิตา โหนฺติ ปธานญฺจ ปญฺายติ ปโยคญฺจ สาเธติ เอวเมว ภิกฺขุ นาสิกคฺเค วา มุขนิมิตฺเต วา สตึ อุปฏฺเปตฺวา นิสินฺโน โหติ น อาคเต วา คเต วา อสฺสาสปฺปสฺสาเส มนสิกโรติ น อาคตา วา คตา วา อสฺสาสปฺปสฺสาสา อวิทิตา โหนฺติ ปธานญฺจ ปญฺายติ ปโยคญฺจ สาเธติ วิเสสมธิคจฺฉติ ฯ ปธานนฺติ กตมํ ปธานํ อารทฺธวิริยสฺส กาโยปิ จิตฺตมฺปิ กมฺมนิยํ โหติ อิทํ ปธานํ ฯ กตโม ปโยโค อารทฺธวิริยสฺส อุปกฺกิเลสา ปหียนฺติ วิตกฺกา วูปสมนฺติ อยํ ปโยโค ฯ กตโม วิเสโส อารทฺธวิริยสฺส สํโยชนา ปหียนฺติ อนุสยา พฺยนฺตี โหนฺติ อยํ วิเสโส ฯ เอวํ อิเม ตโย ธมฺมา เอกจิตฺตสฺส อารมฺมณํ น โหนฺติ น จีเม ตโย ธมฺมา อวิทิตา โหนฺติ น จ จิตฺตํ วิกฺเขปํ คจฺฉติ ปธานญฺจ ปญฺายติ ปโยคญฺจ สาเธติ วิเสสมธิคจฺฉติ ฯ อานาปานสฺสตี ยสฺส ปริปุณฺณา สุภาวิตา อนุปุพฺพมฺปริจิตา ยถา พุทฺเธน เทสิตา โสมํ โลกํ ปภาเสติ อพฺภามุตฺโตว จนฺทิมาติ ฯ อยํ กกโจปมา ฯ อิธ ปนสฺส อาคตาคตวเสน อมนสิการมตฺตเมว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๘.

ปโยชนนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ อิทํ กมฺมฏฺานํ มนสิกโรโต กสฺสจิ น จิเรเนว นิมิตฺตญฺจ อุปฺปชฺชติ อวเสสชฺฌานงฺคปฏิมณฺฑิตา อปฺปนา สงฺขาตา ปนา จ สมฺปชฺชติ ฯ กสฺสจิ ปน คณนาวเสเนว มนสิการกาลโต ปภูติ ยถา สารทฺธกายสฺส มญฺเจ วา ปีเ วา นิสีทโต มญฺจปี โอนมติ วิกุฏฺฏติ ปจฺจตฺถรณํ วลึ คณฺหาติ อสารทฺธกายสฺส ปน นิสีทโต เนว มญฺจปี โอนมติ น วิกุฏฺฏติ น ปจฺจตฺถรณํ วลึ คณฺหาติ ตูลปิจุปูริตํ วิย มญฺจปี โหติ กสฺมา ยสฺมา อสารทฺธกาโย ลหุโก โหติ เอวเมว คณนาวเสน มนสิการกาลโต ปภูติ อนุกฺกมโต โอฬาริกอสฺสาสปฺปสฺสาสนิโรธวเสน กายทรเถ วูปสนฺเต กาโยปิ จิตฺตมฺปิ ลหุกํ โหติ สรีรํ อากาเส ลงฺฆนาการปฺปตฺตํ วิย โหติ ตสฺส โอฬาริเก อสฺสาสปฺปสฺสาเส นิรุทฺเธ สุขุมสฺสาสปฺปสฺสาสนิมิตฺตารมฺมณํ จิตฺตํ ปวตฺตติ ตสฺมิมฺปิ นิรุทฺเธ อปราปรํ ตโต สุขุมตรสุขุมตรนิมิตฺตารมฺมณํ ปวตฺตติเยว ฯ กถํ ฯ ยถา ปุริโส มหติยา โลหสลากาย กํสตาลํ อาโกฏฺเฏยฺย เอกปฺปหาเรน มหาสทฺโท อุปฺปชฺเชยฺย ตสฺส โอฬาริกสทฺทารมฺมณํ จิตฺตํ ปวตฺเตยฺย นิรุทฺเธ โอฬาริเก สทฺเท อถ ปจฺฉา สุขุมสทฺทนิมิตฺตารมฺมณํ ตสฺมิมฺปิ นิรุทฺเธ อปราปรํ ตโต สุขุมตรสุขุมตรสทฺทนิมิตฺตารมฺมณํ ปวตฺตเตว เอวนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ เสยฺยถาปิ กํเส อาโกฏฺฏิเตติ ฯ วิตฺถาโร ฯ ยถา หิ อญฺานิ กมฺมฏฺานานิ อุปรูปริ วิภตานิ โหนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๙.

น ตถา อิทํ ฯ อิทมฺปน อุปรูปริ ภาเวนฺตสฺส ภาเวนฺตสฺส สุขุมตํ คจฺฉติ อุปฏฺานมฺปิ น อุปคจฺฉติ ฯ เอวํ อนุปฏฺหนฺเต ปน ตสฺมึ น เตน ภิกฺขุนา อุฏฺายาสนา จมฺมขณฺฑํ ปปฺโผเฏตฺวา คนฺตพฺพํ ฯ กึ กาตพฺพํ อาจริยํ ปุจฺฉิสฺสามีติ วา นฏฺ ทานิ เม กมฺมฏฺานนฺติ วา น วุฏฺาตพฺพํ ฯ อิริยาปถํ วิโกเปตฺวา คจฺฉโต หิ กมฺมฏฺานํ นวํ นวเมว โหติ ตสฺมา ยถานิสินฺเนเนว เทสโต อาหริตพฺพํ ฯ ตตฺรายํ อาหรณูปาโย ฯ เตน หิ ภิกฺขุนา กมฺมฏฺานสฺส อนุปฏฺหนภาวํ ตฺวา อิติ ปฏิสญฺจิกฺขิตพฺพํ อิเม อสฺสาสปฺปสฺสาสา นาม กตฺถ อตฺถิ กตฺถ นตฺถิ กสฺส วา อตฺถิ กสฺส วา นตฺถีติ อเถวํ ปฏิสญฺจิกฺขโต อิเม อนฺโตมาตุกุจฺฉิยํ นตฺถิ อุทเก นิมุคฺคานํ นตฺถิ ตถา อสญฺิภูตานํ มตานํ จตุตฺถชฺฌานสมาปนฺนานํ รูปารูปภวสมงฺคีนํ นิโรธสมาปนฺนานนฺติ ตฺวา เอวํ อตฺตนาว อตฺตา ปฏิโจเทตพฺโพ นนุ ตฺวํ ปณฺฑิต เนว มาตุกุจฺฉิคโต น อุทเก นิมุคฺโค น อสญฺิภูโต น มโต น จตุตฺถชฺฌานสมาปนฺโน น รูปารูปภวสมงฺคี น นิโรธสมาปนฺโน อตฺถิเยว เต อสฺสาสปฺปสฺสาสา มนฺทปญฺตาย ปน ปริคฺคเหตุํ น สกฺโกสีติ ฯ อถาเนน ปกติผุฏฺวเสเนว จิตฺตํ เปตฺวา มนสิกาโร ปวตฺเตตพฺโพ ฯ อิเม หิ ทีฆนาสิกสฺส นาสาปุฏํ ฆฏฺเฏนฺตา ปวตฺตนฺติ รสฺสนาสิกสฺส อุตฺตโรฏฺ ฯ ตสฺมาเนน อิมํ นาม านํ ฆฏฺเฏนฺตีติ นิมิตฺตํ เปตพฺพํ ฯ อิมเมว หิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๐.

อตฺถวสํ ปฏิจฺจ วุตฺตํ ภควตา นาหํ ภิกฺขเว มุฏฺสฺสติสฺส อสมฺปชานสฺส อานาปานสฺสติภาวนํ วทามีติ ฯ กิญฺจาปิ หิ ยงฺกิญฺจิ กมฺมฏฺานํ สตสฺส สมฺปชานสฺเสว สมฺปชฺชติ อิโต อญฺ ปน มนสิกโรนฺตสฺส ปากฏํ โหติ ฯ อิทํ ปน อานาปานสฺสติกมฺมฏฺานํ ครุกํ ครุกภาวนํ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธพุทฺธปุตฺตานํ มหาปุริสานํเยว มนสิการภูมิภูตํ น เจว อิตฺตรํ น อิตฺตรสตฺตสมาเสวิตํ ยถา ยถา มนสิกริยติ ตถา ตถา สนฺตญฺเจว โหติ สุขุมญฺจ ตสฺมา เอตฺถ พลวตี สติ จ ปญฺา จ อิจฺฉิตพฺพา ฯ ยถา หิ มฏฺสาฏกสฺส ตุนฺนกรณกาเล สูจิปิ สุขุมา อิจฺฉิตพฺพา สูจิปาสเวธนมฺปิ ตโต สุขุมตรํ เอวเมว มฏฺสาฏกสทิสสฺส อิมสฺส กมฺมฏฺานสฺส ภาวนากาเล สูจิปฏิภาคา สติปิ สูจิปาสเวธนปฏิภาคา ตํ สมฺปยุตฺตา ปญฺาปิ พลวตี อิจฺฉิตพฺพา ฯ ตาหิ จปน สติปญฺาหิ สมนฺนาคเตน ภิกฺขุนา น เต อสฺสาสปฺปสฺสาสา อญฺตฺร ปกติผุฏฺโกาสา ปริเยสิตพฺพา ฯ ยถา ปน กสโก กสิตฺวา พลิวทฺเท มุญฺจิตฺวา โคจราภิมุเข กตฺวา ฉายาย นิสินฺโน วิสเมยฺย อถสฺส เต พลิวทฺทา เวเคน อฏวึ ปวิเสยฺยุํ ฯ โย โหติ เฉโก กสโก โส ปุน เต คเหตฺวา โยเชตุกาโม น เตสํ อนุปทํ คนฺตฺวา อฏวึ อาหิณฺฑติ อถโข รสฺมิญฺจ ปโฏทญฺจ คเหตฺวา อุชุกเมว เตสํ นิปาตติฏฺ คนฺตฺวา นิสีทติ วา นิปชฺชติ วา ฯ อถ เต โคเณ ทิวสภาคํ จริตฺวา อุทปานติฏฺ โอตริตฺวา นหาตฺวา จ ปิวิตฺวา จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๑.

ปจฺจุตฺตริตฺวา ิเต ทิสฺวา รสฺมิยา พนฺธิตฺวา ปโฏเทน วิชฺฌนฺโต อาเนตฺวา โยเชตฺวา ปุน กมฺมํ กโรติ ฯ เอวเมว เตน ภิกฺขุนา น เต อญฺตฺร ปกติผุฏฺโกาสา ปริเยสิตพฺพา ฯ สติรสฺมึ ปน ปญฺาปโฏทญฺจ คเหตฺวา ปกติผุฏฺโกาเส จิตฺตํ เปตฺวา มนสิกาโร ปวตฺเตตพฺโพ ฯ เอวํ หิสฺส มนสิกโรโต น จิรสฺเสว เต อุปฏฺหนฺติ นิปาตติฏฺเ วิย โคณา ฯ ตโต เตน สติรสฺมิยา พนฺธิตฺวา ตสฺมึเยว าเน โยเชตฺวา ปญฺาปโฏเทน วิชฺฌนฺเตน ปุน กมฺมฏฺานํ อนุยุญฺชิตพฺพํ ฯ ตสฺเสวมนุยุญฺชโต น จิรสฺเสว นิมิตฺตํ อุปฏฺาติ ฯ ตํ ปเนตํ น สพฺเพสํ เอกสทิสํ โหติ ฯ อปิจ โข กสฺสจิ สุขสมฺผสฺสํ อุปฺปาทยมาโน ตูลปิจุ วิย กปฺปาตปิจุ วิย วาตธารา วิย จ อุปฏฺาตีติ เอกจฺเจ อาหุ ฯ อยํ ปน อฏฺกถาวินิจฺฉโย ฯ อิทํ หิ กสฺสจิ ตารกรูปํ วิย มณิคุฬิกา วิย มุตฺตาคุฬิกา วิย จ กสฺสจิ ขรสมฺผสฺสํ หุตฺวา กปฺปาสฏฺิ วิย สารทารุสูจิ วิย จ กสฺสจิ ทีฆปามงฺคสุตฺตํ วิย กุสุมทามํ วิย ธูมสิขา วิย จ กสฺสจิ วิตฺถตมกฺกฏกสุตฺตํ วิย พลาหกปฏลํ วิย ปทุมปุปฺผํ วิย รถจกฺกํ วิย จนฺทมณฺฑลํ วิย สุริยมณฺฑลํ วิย จ อุปฏฺาติ ฯ ตญฺจ ปเนตํ ยถา สมฺพหุเลสุ ภิกฺขูสุ สุตฺตนฺตํ สชฺฌายิตฺวา นิสินฺเนสุ เอเกน ภิกฺขุนา ตุมฺหากํ กีทิสํ หุตฺวา อิทํ สุตฺตํ อุปฏฺาตีติ วุตฺเต เอโก มยฺหํ มหตี ปพฺพเตยฺยา นที วิย หุตฺวา อุปฏฺาตีติ อาห ฯ อปโร มยฺหํ เอกวนราชิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๒.

วิย อญฺโ มยฺหํ สีตจฺฉาโย สาขาสมฺปนฺโน ผลภารภริตรุกฺโข วิยาติ ฯ เตสํ หิ เอกเมว สุตฺตํ สญฺานานตาย นานโต อุปฏฺาสิ ฯ เอวํ เอกเมว กมฺมฏฺานํ สญฺานานตาย นานโต อุปฏฺาสิ ฯ สญฺาชํ หิ เอตํ สญฺานิทานํ สญฺาปภวํ ตสฺมา สญฺานานตาย นานโต อุปฏฺาตีติ เวทิตพฺพํ ฯ เอตฺถ จ อญฺเมว อสฺสาสารมฺมณํ จิตฺตํ อญฺ ปสฺสาสารมฺมณํ อญฺ นิมิตฺตารมฺมณํ ฯ ยสฺส หิ อิเม ตโย ธมฺมา นตฺถิ ตสฺส กมฺมฏฺานํ เนว อปฺปนํ น อุปจารํ ปาปุณาติ ฯ ยสฺส ปนีเม ตโย ธมฺมา อตฺถิ ตสฺเสว กมฺมฏฺานํ อปฺปนญฺจ อุปจารญฺจ ปาปุณาติ ฯ วุตฺตํ เหตํ นิมิตฺตํ อสฺสาสปฺปสฺสาสา ๑- อนารมฺมณเมกจิตฺตสฺส อชานโต จ ตโย ธมฺเม ภาวนา นูปลพฺภติ ฯ นิมิตฺตํ อสฺสาสปฺปสฺสาสา ๑- อนารมฺมณเมกจิตฺตสฺส ชานโต จ ตโย ธมฺเม ภาวนา อุปลพฺภตีติ ฯ เอวํ อุปฏฺิเต ปน นิมิตฺเต เตน ภิกฺขุนา อาจริยสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อาโรเจตพฺพํ มยฺหํ ภนฺเต เอวรูปนฺนาม อุปฏฺาตีติ ฯ อาจริเยน ปน เอตํ นิมิตฺตนฺติ วา น วา นิมิตฺตนฺติ น วตฺตพฺพํ ฯ เอวํ โหติ อาวุโสติ วตฺวา ปุนปฺปุนํ มนสิกโรหีติ วตฺตพฺโพ ฯ นิมิตฺตนฺติ หิ วุตฺเต โวสานํ อาปชฺเชยฺย น นิมิตฺตนฺติ วุตฺเต นิราโส วิสีเทยฺย ตสฺมา ตทุภยมฺปิ อวตฺวา มนสิกาเรเยว นิโยเชตพฺโพติ เอวนฺตาว ทีฆภาณกา ฯ @เชิงอรรถ: ๑. วิสุทฺ. ๒/๗๑ อสฺสาสปสฺสาสา ฯ เอวมุปริปิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๓.

มชฺฌิมภาณกา ปนาหุ นิมิตฺตมิทํ อาวุโส กมฺมฏฺานํ ปุนปฺปุนํ มนสิกโรหิ สปฺปุริสาติ วตฺตพฺโพติ ฯ อถาเนน นิมิตฺเตเยว จิตฺตํ เปตพฺพํ ฯ เอวมสฺสายํ อิโต ปภูติ ปนาวเสน ภาวนา โหติ ฯ วุตฺตํ เหตํ โปราเณหิ นิมิตฺเต ปยํ จิตฺตํ นานาการํ วิภาวยํ ธีโร อสฺสาสปฺปสฺสาเส สกํ จิตฺตํ นิพนฺธตีติ ฯ ตสฺเสวํ นิมิตฺตูปฏฺานโต ปภูติ นีวรณานิ วิกฺขมฺภิตาเนว โหนฺติ กิเลสา สนฺนิสินฺนาว สติ อุปฏฺิตาเยว จิตฺตํ สมาหิตเมว ฯ อิทํ หิ ทฺวีหากาเรหิ จิตฺตํ สมาหิตนฺนาม โหติ อุปจารภูมิยํ วา นีวรณปฺปหาเนน ปฏิลาภภูมิยํ วา องฺคปาตุภาเวน ฯ ตตฺถ อุปจารภูมีติ อุปจารสมาธิ ฯ ปฏิลาภภูมีติ อปฺปนาสมาธิ ฯ เตสํ กึ นานากรณํ ฯ อุปจารสมาธิ กุสลวีถิยํ ชวิตฺวา ภวงฺคํ โอตรติ ฯ อปฺปนาสมาธิ ทิวสภาเค อปฺเปตฺวา นิสินฺนสฺส ทิวสภาคมฺปิ กุสลวีถิยํ ชวติ ภวงฺคํ น โอตรติ ฯ อิเมสุ ทฺวีสุ สมาธีสุ นิมิตฺตปาตุภาเวน อุปจารสมาธินา สมาหิตํ จิตฺตํ โหติ ฯ อถาเนน ตํ นิมิตฺตํ เนว วณฺณโต มนสิกาตพฺพํ น ลกฺขณโต ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ ฯ อปิจ โข ขตฺติยมเหสิยา จกฺกวตฺติคพฺโภวิย กสเกน สาลิยวคพฺโภ วิย จ อปฺปมตฺเตน รกฺขิตพฺพํ ฯ รกฺขิตํ หิสฺส ผลทํ โหติ ฯ นิมิตฺตํ รกฺขโต ลทฺธํ ปริหานิ น วิชฺชติ อารกฺขมฺหิ อสนฺตมฺหิ ลทฺธํ ลทฺธํ วินสฺสตีติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๔.

ตตฺรายํ รกฺขณุปาโย ฯ เตน ภิกฺขุนา อาวาโส โคจโร ภสฺสํ ปุคฺคโล โภชนํ อุตุ อิริยาปโถติ อิมานิ สตฺต อสปฺปายานิ วชฺเชตฺวา ตาเนว สตฺต สปฺปายานิ เสวนฺเตน ปุนปฺปุนํ ตํ นิมิตฺตํ มนสิกาตพฺพํ ฯ เอวํ สปฺปายเสวเนน นิมิตฺตํ ถิรํ กตฺวา วุฑฺฒึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ คมยิตฺวา วตฺถุวิสทกิริยา อินฺทฺริยสมตฺต- ปฏิปาทนตา นิมิตฺตกุสลตา ยสฺมึ สมเย จิตฺตํ นิคฺคเหตพฺพํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตํ นิคฺคณฺหนา ยสฺมึ สมเย จิตฺตํ ปคฺคเหตพฺพํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตปฺปคฺคณฺหนา ยสฺมึ สมเย จิตฺตํ สมฺปหํเสตพฺพํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตสมฺปหํสนา ยสฺมึ สมเย จิตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตพฺพํ ตสฺมึ สมเย จิตฺตอชฺฌุเปกฺขนา อสมาหิตปุคฺคลปริวชฺชนา สมาหิตปุคฺคลเสวนา ตทธิมุตฺตตาติ อิมานิ ทส อปฺปนาโกสลฺลานิ อวิชหนฺเตน โยโค กรณีโย ฯ ตสฺเสวมนุยุญฺชนฺตสฺส วิหรโต อิทานิ อปฺปนา อุปฺปชฺชิสฺสตีติ ภวงฺคํ วิจฺฉินฺทิตฺวา นิมิตฺตารมฺมณํ มโนทฺวาราวชฺชนํ อุปฺปชฺชติ ฯ ตสฺมิญฺจ นิรุทฺเธ ตเทวารมฺมณํ คเหตฺวา จตฺตาริ ปญฺจ วา ชวนานิ ชวนฺติ เยสํ ปมํ ปริกมฺมํ ทุติยํ อุปจารํ ตติยํ อนุโลมํ จตุตฺถํ โคตฺรภู ปญฺจมํ อปฺปนาจิตฺตํ ปมํ วา ปริกมฺมญฺเจว อุปจารญฺจ ทุติยํ อนุโลมํ ตติยํ โคตฺรภู จตุตฺถํ อปฺปนาจิตฺตนฺติ วุจฺจติ ฯ จตุตฺถเมว หิ ปญฺจมํ วา อปฺเปติ น ฉฏฺ สตฺตมํ วา อาสนฺนภวงฺคปาตตฺตา ฯ อาภิธมฺมิกโคทตฺตตฺเถโร ปนาห อาเสวนปจฺจเยน กุสลา ธมฺมา พลวนฺโต โหนฺติ ตสฺมา ฉฏฺ สตฺตมํ วา อปฺเปตีติ ฯ ตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๕.

อฏฺกถาสุ ปฏิกฺขิตฺตํ ฯ ตตฺถ ปุพฺพภาคจิตฺตานิ กามาวจรานิ อปฺปนาจิตฺตํ ปน รูปาวจรํ ฯ เอวมเนน ปญฺจงฺควิปฺปหีนํ ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํ ทสลกฺขณสมฺปนฺนํ ติวิธกลฺยาณํ ปมชฺฌานมธิคตํ โหติ ฯ โส ตสฺมึเยว อารมฺมเณ วิตกฺกาทโย วูปสเมตฺวา ทุติยตติยจตุตฺถชฺฌานานิ ปาปุณาติ ฯ เอตฺตาวตา จ ปนวเสน ภาวนาย ปริโยสานปฺปตฺโต โหติ ฯ อยเมตฺถ สงฺเขปกถา ฯ วิตฺถารํ ปน อิจฺฉนฺเตน วิสุทฺธิมคฺคโต คเหตพฺพํ ฯ เอวํ ปตฺตจตุตฺถชฺฌาโน ปเนตฺถ ภิกฺขุ สลฺลกฺขณาวิวฏฺฏนาวเสน กมฺมฏฺานํ วฑฺเฒตฺวา ปาริสุทฺธึ ปตฺตุกาโม ตเทว ฌานํ อาวชฺชนสมาปชฺชนาธิฏฺานวุฏฺานปจฺจเวกฺขณสงฺขาเตหิ ปญฺจหากาเรหิ วสิปฺปตฺตํ ปคุณํ กตฺวา อรูปปุพฺพงฺคมํ วา รูปํ รูปปุพฺพงฺคมํ วา อรูปนฺติ รูปารูปํ ปริคฺคเหตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺเปติ ฯ กถํ ฯ โส หิ ฌานา วุฏฺหิตฺวา ฌานงฺคานิ ปริคฺคเหตฺวา เตสํ นิสฺสยํ หทยวตฺถุํ ตนฺนิสฺสยานิ จ ภูตานิ เตสญฺจ นิสฺสยํ สกลมฺปิ กรชกายํ ปสฺสติ ฯ ตโต ฌานงฺคานิ อรูปํ วตฺถาทีนิ รูปนฺติ รูปารูปํ ววฏฺเปติ ฯ อถวา สมาปตฺติโต วุฏฺหิตฺวา เกสาทีสุ โกฏฺาเสสุ ปวีธาตุอาทิวเสน จตฺตาริ ภูตานิ ตนฺนิสฺสิตรูปานิ จ ปริคฺคเหตฺวา ยถาปริคฺคหิตรูปารมฺมณํ ยถาปริคฺคหิตรูปวตฺถุทฺวารารมฺมณํ วา สสมฺปยุตฺตธมฺมํ วิญฺาณํ ปสฺสติ ฯ ตโต ภูตาทีนิ รูปํ สมฺปยุตฺตธมฺมํ วิญฺาณมรูปนฺติ ววฏฺเปติ ฯ อถวา สมาปตฺติโต วุฏฺหิตฺวา อสฺสาสปฺปสฺสาสานํ สมุทโย กรชกาโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๖.

จ จิตฺตญฺจาติ ปสฺสติ ฯ ยถา หิ กมฺมารคคฺคริยา ธมมานาย ภสฺตญฺจ ปุริสสฺส จ ตชฺชํ วายามํ ปฏิจฺจ วาโต สญฺจรติ เอวเมว กายญฺจ จิตฺตญฺจ ปฏิจฺจ อสฺสาสปฺปสฺสาสาติ ฯ ตโต อสฺสาสปฺปสฺสาเส จ กายญฺจ รูปํ จิตฺตญฺจ ตํ สมฺปยุตฺตธมฺเม จ อรูปนฺติ ววฏฺเปติ ฯ เอวํ นามรูปํ ววฏฺเปตฺวา ตสฺส ปจฺจยํ ปริเยสติ ฯ ปริเยสนฺโต จ ตํ ทิสฺวา ตีสุปิ อทฺธาสุ นามรูปสฺส ปวตฺตึ อารพฺภ กงฺขํ วิตรติ ฯ วิติณฺณกงฺโข กลาปสมฺมสนวเสน ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา อุทยพฺพยานุปสฺสนาย ปุพฺพภาเค อุปฺปนฺเน โอภาสาทโย ทสวิปสฺสนูปกฺกิเลเส ปหาย อุปกฺกิเลสวิมุตฺตํ ปฏิปทาาณํ มคฺโคติ ววฏฺเปตฺวา อุทยํ ปหาย ภงฺคานุปสฺสนํ ปตฺวา นิรนฺตรํ ภงฺคานุปสฺสเนน ภยโต อุปฏฺิเตสุ สพฺพสงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทนฺโต วิรชฺชนฺโต วิมุจฺจนฺโต ยถากฺกมํ จตฺตาโร อริยมคฺเค ปาปุณิตฺวา อรหตฺตผเล ปติฏฺาย เอกูนวีสติเภทสฺส ปจฺจเวกฺขณญฺาณสฺส ปริยนฺตปฺปตฺโต สเทวกสฺส โลกสฺส อคฺคทกฺขิเณยฺโย โหติ ฯ เอตฺตาวตา จสฺส คณนํ อาทึ กตฺวา ปฏิปสฺสนาปริโยสานา อานาปานสฺสติสมาธิภาวนา สมตฺตา โหตีติ ฯ อยํ สพฺพาการโต ปมจตุกฺกวณฺณนา ฯ อิตเรสุ ปน ตีสุ จตุกฺเกสุ ยสฺมา วิสุํ กมฺมฏฺานภาวนานโย นาม นตฺถิ ตสฺมา อนุปทวณฺณนานเยเนว เตสํ อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๗.

ปีติปฏิสํเวทีติ ปีตึ ปฏิสํวิทิตํ กโรนฺโต ปากฏํ กโรนฺโต อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ ตตฺถ ทฺวีหากาเรหิ ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ อารมฺมณโต จ อสมฺโมหโต จ ฯ กถํ อารมฺมณโต ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ ฯ สปฺปีติเก เทฺว ฌาเน สมาปชฺชติ ตสฺส สมาปตฺติกฺขเณ ฌานปฏิลาเภน อารมฺมณโต ปีติ ปฏิสํเวทิตา โหติ อารมฺมณสฺส ปฏิสํวิทิตตฺตา ฯ กถํ อสมฺโมหโต ฯ สปฺปีติเก เทฺว ฌาเน สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย ฌานสมฺปยุตฺตกปีตึ ขยโต วยโต สมฺมสติ ตสฺส วิปสฺสนากฺขเณ ลกฺขณปฏิเวเธน อสมฺโมหโต ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ ฯ วุตฺตญฺเจตํ ปฏิสมฺภิทายํ ทีฆํ อสฺสาสวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตํ อวิกฺเขปํ ปชานโต สติ อุปฏฺิตา โหติ ตาย สติยา เตน าเณน สา ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ ทีฆํ ปสฺสาสวเสน รสฺสํ อสฺสาสวเสน รสฺสํ ปสฺสาสวเสน สพฺพกายปฏิสํเวที อสฺสาสปฺปสฺสาสวเสน ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสาสปฺปสฺสาสวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตํ อวิกฺเขปํ ปชานโต สติ อุปฏฺิตา โหติ ตาย สติยา เตน าเณน สา ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ อาวชฺชยโต สา ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ ชานโต ปสฺสโต ปจฺจเวกฺขโต จิตฺตํ อธิฏฺหโต สทฺธาย อธิมุจฺจโต วิริยํ ปคฺคณฺหโต สตึ อุปฏฺาปยโต จิตฺตํ สมาทหโต ปญฺาย ปชานโต อภิญฺเยฺยํ ปริญฺเยฺยํ ปหาตพฺพํ ภาเวตพฺพํ สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกโรโต สา ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหติ เอวํ สา ปีติ ปฏิสํวิทิตา โหตีติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๘.

เอเตเนว นเยน อวเสสปทานิปิ อตฺถโต เวทิตพฺพานิ ฯ อิทํ ปเนตฺถ วิเสสมตฺตํ ฯ ติณฺณํ ฌานานํ วเสน สุขปฏิสํเวทิตา จตุนฺนมฺปิ วเสน จิตฺตสงฺขารปฏิสํเวทิตา เวทิตพฺพา ฯ จิตฺตสงฺขาโรติ เวทนาทโย เทฺว ขนฺธา ฯ สุขปฏิสํเวทิปเท เจตฺถ วิปสฺสนาภูมิทสฺสนตฺถํ สุขนฺติ เทฺว สุขานิ กายิกญฺจ สุขํ เจตสิกญฺจาติ ปฏิสมภิทายํ วุตฺตํ ฯ ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารนฺติ โอฬาริกํ โอฬาริกํ จิตฺตสงฺขารํ ปสฺสมฺเภนฺโต นิโรเธนฺโตติ อตฺโถ ฯ โส วิตฺถารโต กายสงฺขาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ ฯ อปิเจตฺถ ปีติปเท ปีติสีเสน เวทนา วุตฺตา สุขปฏิสํเวทิปเท สรูเปเนว เวทนา ทฺวีสุ จิตฺตสงฺขารปเทสุ สญฺา จ เวทนา จ เจตสิกา เอเต ธมฺมา จิตฺตปฏิพทฺธา จิตฺตสงฺขาราติ วจนโต สญฺาสมฺปยุตฺตา เวทนาติ ฯ เอวํ เวทนานุปสฺสนานเยน อิทํ จตุกฺกํ ภาสิตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ ตติยจตุกฺเกปิ จตุนฺนํ ฌานานํ วเสน จิตฺตปฏิสํเวทิตา เวทิตพฺพา ฯ อภิปฺปโมทยํ จิตฺตนฺติ จิตฺตํ โมเทนฺโต หาเสนฺโต ปหาเสนฺโต อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขติ ฯ ตตฺถ ทฺวีหากาเรหิ อภิปฺปโมโท โหติ สมาธิวเสน วิปสฺสนาวเสน จ ฯ กถํ สมาธิวเสน ฯ สปฺปีติเก เทฺว ฌาเน สมาปชฺชติ ฯ โส สมาปตฺติกฺขเณ สมฺปยุตฺตาย ปีติยา จิตฺตํ อาโมเทติ ปโมเทติ ฯ กถํ วิปสฺสนาวเสน ฯ สปฺปีติเก เทฺว ฌาเน สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย ฌานสมฺปยุตฺตํ ปีตึ ขยโต วยโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๙.

สมฺมสติ ฯ เอวํ วิปสฺสนากฺขเณ ฌานสมฺปยุตฺตึ ปีตึ อารมฺมณํ กตฺวา จิตฺตํ อาโมเทติ ปโมเทติ ฯ เอวํ ปฏิปนฺโน อภิปฺปโมทยํ จิตฺตํ อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขตีติ วุจฺจติ ฯ สมาทหํ จิตฺตนฺติ ปมชฺฌานาทิวเสน อารมฺมเณ จิตฺตํ สมํ อาทหนฺโต สมํ เปนฺโต ฯ ตานิ วา ปน ฌานานิ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย ฌานสมฺปยุตฺตํ จิตฺตํ ขยโต วยโต สมฺมสโต วิปสฺสนากฺขเณ ลกฺขณปฏิเวเธน อุปฺปชฺชติ ขณิกจิตฺเตกคฺคตา เอวํ อุปฺปนฺนาย ขณิกจิตฺเตกคฺคตาย วเสนปิ อารมฺมเณ จิตฺตํ สมํ อาทหนฺโต สมํ เปนฺโต สมาทหํ จิตฺตํ อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขตีติ วุจฺจติ ฯ วิโมจยํ จิตฺตนฺติ ปมชฺฌาเนน นีวรเณหิ จิตฺตํ โมเจนฺโต วิโมเจนฺโต ทุติเยน วิตกฺกวิจาเรหิ ตติเยน ปีติยา จตุตฺเถน สุขทุกฺเขหิ จิตฺตํ โมเจนฺโต วิโมเจนฺโต ฯ ตานิ วา ปน ฌานานิ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย ฌานสมฺปยุตฺตํ จิตฺตํ ขยโต วยโต สมฺมสติ โส วิปสฺสนากฺขเณ อนิจฺจานุปสฺสนาย นิจฺจสญฺาโต จิตฺตํ โมเจนฺโต วิโมเจนฺโต ทุกฺขานุปสฺสนาย สุขสญฺาโต อนตฺตานุปสฺสนาย อตฺตสญฺาโต นิพฺพิทานุปสฺสนาย นนฺทิโต วิราคานุปสฺสนาย ราคโต นิโรธานุปสฺสนาย สมุทยโต ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาย อาทานโต จิตฺตํ โมเจนฺโต วิโมเจนฺโต อสฺสสติ เจว ปสฺสสติ จ ฯ เตน วุตฺตํ วิโมจยํ จิตฺตํ อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขตีติ ฯ เอวํ จิตฺตานุปสฺสนาย วเสน อิทํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๓๐.

จตุกฺกํ ภาสิตนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ จตุตฺถจตุกฺเก ปน อนิจฺจานุปสฺสีติ เอตฺถ ตาว อนิจฺจํ เวทิตพฺพํ อนิจฺจตา เวทิตพฺพา อนิจฺจานุปสฺสนา เวทิตพฺพา อนิจฺจานุปสฺสี เวทิตพฺโพ ฯ ตตฺถ อนิจฺจนฺติ ปญฺจกฺขนฺธา ฯ กสฺมา ฯ อุปฺปาทวยญฺถตฺตภาวา ฯ อนิจฺจตาติ เตสํเยว อุปฺปาทวยญฺถตฺตํ หุตฺวา อภาโว วา นิพฺพตฺตานํ เตเนวากาเรน อฏฺตฺวา ขณภงฺเคน เภโทติ อตฺโถ ฯ อนิจฺจานุปสฺสนาติ ตสฺสา อนิจฺจตาย วเสน รูปาทีสุ อนิจฺจนฺติ อนุปสฺสนา ฯ อนิจฺจานุปสฺสีติ ตาย อนุปสฺสนาย สมนฺนาคโต ฯ ตสฺมา เอวํภูโต อสฺสสนฺโต ปสฺสสนฺโต จ อิธ อนิจฺจานุปสฺสี อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขตีติ เวทิตพฺโพ ฯ วิราคานุปสฺสีติ เอตฺถ ปน เทฺว วิราคา ขยวิราโค จ อจฺจนฺตวิราโค จ ฯ ตตฺถ ขยวิราโคติ สงฺขารานํ ขณภงฺโค ฯ อจฺจนฺตวิราโคติ นิพฺพานํ ฯ วิราคานุปสฺสนาติ ตทุภยทสฺสนวเสน ปวตฺตา วิปสฺสนา จ มคฺโค จ ฯ ตาย ทุวิธายปิ อนุปสฺสนาย สมนฺนาคโต หุตฺวา อสฺสสนฺโต จ ปสฺสสนฺโต จ วิราคานุปสฺสี อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขตีติ เวทิตพฺโพ ฯ นิโรธานุปสฺสิปเทปิ เอเสว นโย ฯ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสีติ เอตฺถาปิ เทฺว ปฏินิสฺสคฺคา ปริจฺจาคปฏินิสฺสคฺโค จ ปกฺขนฺทนปฏินิสฺสคฺโค จ ฯ ปฏินิสฺสคฺโคเยว อนุปสฺสนา ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา ฯ วิปสฺสนามคฺคานํ เอตํ อธิวจนํ ฯ วิปสฺสนา หิ ตทงฺควเสน สทฺธึ ขนฺธาภิสงฺขาเรหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๓๑.

กิเลเส ปริจฺจชติ สงฺขตโทสทสฺสเนน จ ตพฺพีปริเต นิพฺพาเน ตนฺนินฺนตาย ปกฺขนฺทตีติ ปริจฺจาคปฏินิสฺสคฺโค เจว ปกฺขนฺทนปฏินิสฺสคฺโค จาติ วุจฺจติ ฯ มคฺโค สมุจฺเฉทวเสน สทฺธึ ขนฺธาภิสงฺขาเรหิ กิเลเส ปริจฺจชติ อารมฺมณกรเณน จ นิพฺพาเน ปกฺขนฺทตีติ ปริจฺจาคปฏินิสฺสคฺโค เจว ปกฺขนฺทนปฏินิสฺสคฺโค จาติ วุจฺจติ ฯ อุภยมฺปิ ปน ปุริมปุริมญฺาณานํ อนุปสฺสนโต อนุปสฺสนาติ วุจฺจติ ฯ ตาย ทุวิธาย ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาย สมนฺนาคโต หุตฺวา อสฺสสนฺโต จ ปสฺสสนฺโต จ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสสิสฺสามิ ปสฺสสิสฺสามีติ สิกฺขตีติ เวทิตพฺโพ ฯ เอวํ ภาวิโตติ เอวํ โสฬสหิ อากาเรหิ ภาวิโต ฯ เสสํ วุตฺตนยเมว ฯ อานาปานสฺสติสมาธิกถา นิฏฺิตา ฯ {๑๖๗} อถโข ภควาติอาทิมฺหิ ปน อยํ สงฺเขปตฺโถ ฯ เอวํ ภควา อานาปานสฺสติสมาธิกถาย ภิกฺขู สมสฺสาเสตฺวา อถ ยนฺตํ ตติยปาราชิกปฺปญฺตฺติยา นิทานญฺเจว ปกรณญฺจ อุปฺปนฺนํ ภิกฺขูนํ อญฺมญฺ ชีวิตา โวโรปนํ เอตสฺมึ นิทาเน เอตสฺมึ ปกรเณ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา ปฏิปุจฺฉิตฺวา วิครหิตฺวา จ ยสฺมา ตตฺถ อตฺตนา อตฺตานํ ชีวิตา โวโรปนํ มิคลณฺฑิเกน จ โวโรปาปนํ ปาราชิกวตฺถุ น โหติ ตสฺมา ตํ เปตฺวา ปาราชิกสฺส วตฺถุภูตํ อญฺมญฺ ชีวิตา โวโรปนเมว คเหตฺวา ปาราชิกํ ปญฺาเปนฺโต โย ปน ภิกฺขุ สญฺจิจฺจ


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑ หน้าที่ ๔๙๓-๕๓๑. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=1&page=493&pages=39&pagebreak=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=1&A=10341&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=1&A=10341&pagebreak=1#p493


จบการแสดงผล หน้าที่ ๔๙๓-๕๓๑.

บันทึก ๔ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]