บาลีพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ - พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๓

มหาวคฺเค าณกถา [๑] กถํ โสตาวธาเน ปญฺา สุตมเย าณํ อิเม ธมฺมา อภิญฺเยฺยาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ อิเม ธมฺมา ปริญฺเยฺยาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ อิเม ธมฺมา ปหาตพฺพาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ อิเม ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ อิเม ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ อิเม ธมฺมา หานภาคิยาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ อิเม ธมฺมา ิติภาคิยาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ {๑.๑} อิเม ธมฺมา วิเสสภาคิยาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ อิเม ธมฺมา นิพฺเพธภาคิยาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจนฺติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ อิทํ ทุกฺขสมุทโย ^๑- อริยสจฺจนฺติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ อิทํ ทุกฺขนิโรโธ ^๒- อริยสจฺจนฺติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ อิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจนฺติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ ฯ [๒] กถํ อิเม ธมฺมา อภิญฺเยฺยาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ เอโก ธมฺโม อภิญฺเยฺโย สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺิติกา เทฺว ธมฺมา อภิญฺเยฺยา เทฺว ธาตุโย ตโย ธมฺมา อภิญฺเยฺยา ติสฺโส ธาตุโย จตฺตาโร ธมฺมา อภิญฺเยฺยา จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ปญฺจ ธมฺมา อภิญฺเยฺยา ปญฺจ วิมุตฺตายตนานิ ฉ ธมฺมา อภิญฺเยฺยา ฉ อนุตฺตริยานิ สตฺต ธมฺมา อภิญฺเยฺยา สตฺต นิทฺทสวตฺถูนิ อฏฺ ธมฺมา อภิญฺเยฺยา อฏฺ อภิภายตนานิ นว ธมฺมา อภิญฺเยฺยา นว อนุปุพฺพวิหารา ทส ธมฺมา อภิญฺเยฺยา ทส นิชฺชรวตฺถูนิ ฯ [๓] สพฺพํ ภิกฺขเว อภิญฺเยฺยํ กิญฺจ ภิกฺขเว สพฺพํ อภิญฺเยฺยํ จกฺขุํ ^๒- ภิกฺขเว อภิญฺเยฺยํ รูปา อภิญฺเยฺยา จกฺขุวิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ จกฺขุสมฺผสฺโส อภิญฺเยฺโย ยมฺปิทํ ^๔- จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ อภิญฺเยฺยํ โสตํ อภิญฺเยฺยํ สทฺทา อภิญฺเยฺยา ฯเปฯ ฆานํ อภิญฺเยฺยํ คนฺธา อภิญฺเยฺยา ชิวฺหา อภิญฺเยฺยา รสา อภิญฺเยฺยา กาโย อภิญฺเยฺโย โผฏฺพฺพา อภิญฺเยฺยา @เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. ยุ. สพฺพตฺถ ทุกฺขสมุทยํ ทุกฺขนิโรธํ ฯ ^๓ ม. จกฺขุ ฯ เอวมุปริ ฯ @^๔ ยุ. สพฺพตฺถ ยทิทํ ฯ มโน อภิญฺเยฺโย ธมฺมา อภิญฺเยฺยา มโนวิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ มโนสมฺผสฺโส อภิญฺเยฺโย ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๔] รูปํ อภิญฺเยฺยํ เวทนา อภิญฺเยฺยา สญฺา อภิญฺเยฺยา สงฺขารา อภิญฺเยฺยา วิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ จกฺขุํ อภิญฺเยฺยํ โสตํ อภิญฺเยฺยํ ฆานํ อภิญฺเยฺยํ ชิวฺหา อภิญฺเยฺยา กาโย อภิญฺเยฺโย มโน อภิญฺเยฺโย รูปา อภิญฺเยฺยา สทฺทา อภิญฺเยฺยา คนฺธา อภิญฺเยฺยา รสา อภิญฺเยฺยา โผฏฺพฺพา อภิญฺเยฺยา ธมฺมา อภิญฺเยฺยา จกฺขุวิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ โสตวิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ ฆานวิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ ชิวฺหาวิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ กายวิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ มโนวิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ จกฺขุสมฺผสฺโส อภิญฺเยฺโย โสตสมฺผสฺโส อภิญฺเยฺโย ฆานสมฺผสฺโส อภิญฺเยฺโย ชิวฺหาสมฺผสฺโส อภิญฺเยฺโย กายสมฺผสฺโส อภิญฺเยฺโย มโนสมฺผสฺโส อภิญฺเยฺโย จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา อภิญฺเยฺยา โสตสมฺผสฺสชา เวทนา อภิญฺเยฺยา ฆานสมฺผสฺสสชา เวทนา อภิญฺเยฺยา ชิวฺหาสมฺผสฺสชา เวทนา อภิญฺเยฺยา กายสมฺผสฺสชา เวทนา อภิญฺเยฺยา มโนสมฺผสฺสชา เวทนา อภิญฺเยฺยา รูปสญฺา อภิญฺเยฺยา สทฺทสญฺา อภิญฺเยฺยา คนฺธสญฺา อภิญฺเยฺยา รสสญฺา อภิญฺเยฺยา โผฏฺพฺพสญฺา อภิญฺเยฺยา ธมฺมสญฺา อภิญฺเยฺยา รูปสญฺเจตนา อภิญฺเยฺยา สทฺทสญฺเจตนา อภิญฺเยฺยา คนฺธสญฺเจตนา อภิญฺเยฺยา รสสญฺเจตนา อภิญฺเยฺยา โผฏฺพฺพสญฺเจตนา อภิญฺเยฺยา ธมฺมสญฺเจตนา อภิญฺเยฺยา รูปตณฺหา อภิญฺเยฺยา สทฺทตณฺหา อภิญฺเยฺยา คนฺธตณฺหา อภิญฺเยฺยา รสตณฺหา อภิญฺเยฺยา โผฏฺพฺพตณฺหา อภิญฺเยฺยา ธมฺมตณฺหา อภิญฺเยฺยา รูปวิตกฺโก อภิญฺเยฺโย สทฺทวิตกฺโก อภิญฺเยฺโย คนฺธวิตกฺโก อภิญฺเยฺโย รสวิตกฺโก อภิญฺเยฺโย โผฏฺพฺพวิตกฺโก อภิญฺเยฺโย ธมฺมวิตกฺโก อภิญฺเยฺโย รูปวิจาโร อภิญฺเยฺโย สทฺทวิจาโร อภิญฺเยฺโย คนฺธวิจาโร อภิญฺเยฺโย รสวิจาโร อภิญฺเยฺโย โผฏฺพฺพวิจาโร อภิญฺเยฺโย ธมฺมวิจาโร อภิญฺเยฺโย ฯ [๕] ปวีธาตุ อภิญฺเยฺยา อาโปธาตุ อภิญฺเยฺยา เตโชธาตุ อภิญฺเยฺยา วาโยธาตุ อภิญฺเยฺยา อากาสธาตุ อภิญฺเยฺยา วิญฺาณธาตุ อภิญฺเยฺยา ปวีกสิณํ อภิญฺเยฺยํ อาโปกสิณํ อภิญฺเยฺยํ เตโชกสิณํ อภิญฺเยฺยํ วาโยกสิณํ อภิญฺเยฺยํ นีลกสิณํ อภิญฺเยฺยํ ปีตกสิณํ อภิญฺเยฺยํ โลหิตกสิณํ อภิญฺเยฺยํ โอทาตกสิณํ อภิญฺเยฺยํ อากาสกสิณํ อภิญฺเยฺยํ วิญฺาณกสิณํ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๖] เกสา อภิญฺเยฺยา โลมา อภิญฺเยฺยา นขา อภิญฺเยฺยา ทนฺตา อภิญฺเยฺยา ตโจ อภิญฺเยฺโย มํสํ อภิญฺเยฺยํ นหารู อภิญฺเยฺยา อฏฺี อภิญฺเยฺยา อฏฺิมิญฺชํ ^๑- อภิญฺเยฺยํ วกฺกํ อภิญฺเยฺยํ หทยํ อภิญฺเยฺยํ ยกนํ อภิญฺเยฺยํ กิโลมกํ อภิญฺเยฺยํ ปิหกํ อภิญฺเยฺยํ ปปฺผาสํ อภิญฺเยฺยํ อนฺตํ อภิญฺเยฺยํ อนฺตคุณํ อภิญฺเยฺยํ อุทริยํ อภิญฺเยฺยํ กรีสํ อภิญฺเยฺยํ ปิตฺตํ อภิญฺเยฺยํ เสมฺหํ อภิญฺเยฺยํ ปุพฺโพ อภิญฺเยฺโย โลหิตํ อภิญฺเยฺยํ เสโท อภิญฺเยฺโย เมโท อภิญฺเยฺโย อสฺสุ อภิญฺเยฺยํ ^๒- วสา อภิญฺเยฺยา เขโฬ อภิญฺเยฺโย สึฆาณิกา อภิญฺเยฺยา ลสิกา อภิญฺเยฺยา มุตฺตํ อภิญฺเยฺยํ มตฺถลุงฺคํ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๗] จกฺขายตนํ อภิญฺเยฺยํ รูปายตนํ อภิญฺเยฺยํ โสตายตนํ อภิญฺเยฺยํ สทฺทายตนํ อภิญฺเยฺยํ ฆานายตนํ อภิญฺเยฺยํ คนฺธายตนํ อภิญฺเยฺยํ ชิวฺหายตนํ อภิญฺเยฺยํ รสายตนํ อภิญฺเยฺยํ กายายตนํ อภิญฺเยฺยํ โผฏฺพฺพายตนํ อภิญฺเยฺยํ มนายตนํ อภิญฺเยฺยํ ธมฺมายตนํ อภิญฺเยฺยํ ฯ {๗.๑} จกฺขุธาตุ อภิญฺเยฺยา รูปธาตุ อภิญฺเยฺยา จกฺขุวิญฺาณ- ธาตุ อภิญฺเยฺยา โสตธาตุ อภิญฺเยฺยา สทฺทธาตุ อภิญฺเยฺยา โสตวิญฺาณธาตุ อภิญฺเยฺยา ฆานธาตุ อภิญฺเยฺยา คนฺธธาตุ อภิญฺเยฺยา ฆานวิญฺาณธาตุ อภิญฺเยฺยา ชิวฺหาธาตุ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อฏฺิมิญฺชา อภิญฺเยฺยา ฯ ^๒ ยุ. อสฺสุ อภิญฺเยฺโย ฯ อภิญฺเยฺยา รสธาตุ อภิญฺเยฺยา ชิวฺหาวิญฺาณธาตุ อภิญฺเยฺยา กายธาตุ อภิญฺเยฺยา โผฏฺพฺพธาตุ อภิญฺเยฺยา กายวิญฺาณธาตุ อภิญฺเยฺยา มโนธาตุ อภิญฺเยฺยา ธมฺมธาตุ อภิญฺเยฺยา มโนวิญฺาณธาตุ อภิญฺเยฺยา ฯ {๗.๒} จกฺขุนฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ โสตินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ ฆานินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ ชิวฺหินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ กายินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ มนินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ ชีวิตินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ อิตฺถินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ ปุริสินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ สุขินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ ทุกฺขินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ อุเปกฺขินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ สทฺธินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ วิริยินฺทฺริยํ ^๑- อภิญฺเยฺยํ สตินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ สมาธินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ ปญฺินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ อญฺินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ อญฺาตาวินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๘] กามธาตุ อภิญฺเยฺยา รูปธาตุ อภิญฺเยฺยา อรูปธาตุ อภิญฺเยฺยา กามภโว อภิญฺเยฺโย รูปภโว อภิญฺเยฺโย อรูปภโว อภิญฺเยฺโย สญฺาภโว อภิญฺเยฺโย อสญฺาภโว อภิญฺเยฺโย เนวสญฺานาสญฺาภโว อภิญฺเยฺโย เอกโวการภโว อภิญฺเยฺโย จตุโวการภโว อภิญฺเยฺโย ปญฺจโวการภโว อภิญฺเยฺโย ฯ ปมชฺฌานํ อภิญฺเยฺยํ ทุติยชฺฌานํ อภิญฺเยฺยํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. วีริยินฺทฺริยํ ฯ ตติยชฺฌานํ อภิญฺเยฺยํ จตุตฺถชฺฌานํ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๙] เมตฺตา เจโตวิมุตฺติ อภิญฺเยฺยา กรุณา เจโตวิมุตฺติ อภิญฺเยฺยา มุทิตา เจโตวิมุตฺติ อภิญฺเยฺยา อุเปกฺขา เจโตวิมุตฺติ อภิญฺเยฺยา ฯ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา ฯ อวิชฺชา อภิญฺเยฺยา สงฺขารา อภิญฺเยฺยา วิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ นามรูปํ อภิญฺเยฺยํ สฬายตนํ อภิญฺเยฺยํ ผสฺโส อภิญฺเยฺโย เวทนา อภิญฺเยฺยา ตณฺหา อภิญฺเยฺยา อุปาทานํ อภิญฺเยฺยํ ภโว อภิญฺเยฺโย ชาติ อภิญฺเยฺยา ชรามรณํ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๑๐] ทุกฺขํ อภิญฺเยฺยํ ทุกฺขสมุทโย อภิญฺเยฺโย ทุกฺขนิโรโธ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อภิญฺเยฺยา รูปํ อภิญฺเยฺยํ รูปสมุทโย อภิญฺเยฺโย รูปนิโรโธ อภิญฺเยฺโย รูปนิโรธคามินี ปฏิปทา อภิญฺเยฺยา เวทนา อภิญฺเยฺยา ฯเปฯ สญฺา อภิญฺเยฺยา สงฺขารา อภิญฺเยฺยา วิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อภิญฺเยฺยํ ชรามรณสมุทโย อภิญฺเยฺโย ชรามรณนิโรโธ อภิญฺเยฺโย ชรามรณนิโรธคามินี ปฏิปทา อภิญฺเยฺยา ฯ [๑๑] ทุกฺขสฺส ปริญฺฏฺโ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสมุทยสฺส ปหานฏฺโ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขนิโรธสฺส สจฺฉิกิริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ภาวนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ รูปสฺส ปริญฺฏฺโ อภิญฺเยฺโย รูปสมุทยสฺส ปหานฏฺโ อภิญฺเยฺโย รูปนิโรธสฺส สจฺฉิกิริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย รูปนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ภาวนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เวทนาย ฯเปฯ สญฺาย สงฺขารานํ วิญฺาณสฺส จกฺขุสฺส ฯเปฯ ชรามรณสฺส ปริญฺฏฺโ อภิญฺเยฺโย ชรามรณสมุทยสฺส ปหานฏฺโ อภิญฺเยฺโย ชรามรณนิโรธสฺส สจฺฉิกิริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย ชรามรณนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ภาวนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๑๒] ทุกฺขสฺส ปริญฺาปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสมุทยสฺส ปหานปฺปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขนิโรธสฺส สจฺฉิกิริยาปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ภาวนาปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ รูปสฺส ปริญฺาปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย รูปสมุทยสฺส ปหานปฺปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย รูปนิโรธสฺส สจฺฉิกิริยาปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย รูปนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ภาวนาปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย เวทนาย ฯเปฯ สญฺาย สงฺขารานํ วิญฺาณสฺส จกฺขุสฺส ฯเปฯ ชรามรณสฺส ปริญฺาปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย ชรามรณสมุทยสฺส ปหานปฺปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย ชรามรณนิโรธสฺส สจฺฉิกิริยาปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย ชรามรณนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย ภาวนาปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๑๓] ทุกฺขํ อภิญฺเยฺยํ ทุกฺขสมุทโย อภิญฺเยฺโย ทุกฺขนิโรโธ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสฺส สมุทยนิโรโธ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสฺส ฉนฺทราคนิโรโธ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสฺส อสฺสาโท อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสฺส อาทีนโว อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสฺส นิสฺสรณํ อภิญฺเยฺยํ รูปํ อภิญฺเยฺยํ รูปสมุทโย อภิญฺเยฺโย รูปนิโรโธ อภิญฺเยฺโย รูปสฺส สมุทยนิโรโธ อภิญฺเยฺโย รูปสฺส ฉนฺทราคนิโรโธ อภิญฺเยฺโย รูปสฺส อสฺสาโท อภิญฺเยฺโย รูปสฺส อาทีนโว อภิญฺเยฺโย รูปสฺส นิสฺสรณํ อภิญฺเยฺยํ เวทนา อภิญฺเยฺยา ฯเปฯ สญฺา อภิญฺเยฺยา สงฺขารา อภิญฺเยฺยา วิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อภิญฺเยฺยํ ชรามรณสมุทโย อภิญฺเยฺโย ชรามรณนิโรโธ อภิญฺเยฺโย ชรามรณสฺส สมุทยนิโรโธ อภิญฺเยฺโย ชรามรณสฺส ฉนฺทราคนิโรโธ อภิญฺเยฺโย ชรามรณสฺส อสฺสาโท อภิญฺเยฺโย ชรามรณสฺส อาทีนโว อภิญฺเยฺโย ชรามรณสฺส นิสฺสรณํ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๑๔] ทุกฺขํ อภิญฺเยฺยํ ทุกฺขสมุทโย อภิญฺเยฺโย ทุกฺขนิโรโธ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อภิญฺเยฺยา ทุกฺขสฺส อสฺสาโท อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสฺส อาทีนโว อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสฺส นิสฺสรณํ อภิญฺเยฺยํ ฯ รูปํ อภิญฺเยฺยํ รูปสมุทโย อภิญฺเยฺโย รูปนิโรโธ อภิญฺเยฺโย รูปนิโรธคามินี ปฏิปทา อภิญฺเยฺยา รูปสฺส อสฺสาโท อภิญฺเยฺโย รูปสฺส อาทีนโว อภิญฺเยฺโย รูปสฺส นิสฺสรณํ อภิญฺเยฺยํ เวทนา อภิญฺเยฺยา ฯเปฯ สญฺา อภิญฺเยฺยา สงฺขารา อภิญฺเยฺยา วิญฺาณํ อภิญฺเยฺยํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อภิญฺเยฺยํ ชรามรณสมุทโย อภิญฺเยฺโย ชรามรณนิโรโธ อภิญฺเยฺโย ชรามรณนิโรธคามินี ปฏิปทา อภิญฺเยฺยา ชรามรณสฺส อสฺสาโท อภิญฺเยฺโย ชรามรณสฺส อาทีนโว อภิญฺเยฺโย ชรามรณสฺส นิสฺสรณํ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๑๕] อนิจฺจานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ทุกฺขานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา อนตฺตานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา นิพฺพิทานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา วิราคานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา นิโรธานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ฯ รูเป อนิจฺจานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา รูเป ทุกฺขานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา รูเป อนตฺตานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา รูเป นิพฺพิทานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา รูเป วิราคานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา รูเป นิโรธานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา รูเป ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา เวทนาย ฯเปฯ สญฺาย สงฺขาเรสุ วิญฺาเณ จกฺขุสฺมึ ฯเปฯ ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ชรามรเณ ทุกฺขานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ชรามรเณ อนตฺตานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ชรามรเณ นิพฺพิทานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ชรามรเณ วิราคานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ชรามรเณ นิโรธานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ชรามรเณ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ฯ [๑๖] อุปฺปาโท อภิญฺเยฺโย ปวตฺตํ อภิเยฺยํ นิมิตฺตํ อภิญฺเยฺยํ อายุหนา ^๑- อภิญฺเยฺยา ปฏิสนฺธิ อภิญฺเยฺยา คติ อภิญฺเยฺยา นิพฺพตฺติ อภิญฺเยฺยา อุปปตฺติ อภิญฺเยฺยา ชาติ อภิญฺเยฺยา ชรา อภิญฺเยฺยา พฺยาธิ อภิญฺเยฺโย มรณํ อภิญฺเยฺยํ โสโก อภิญฺเยฺโย ปริเทโว อภิญฺเยฺโย อุปายาโส อภิญฺเยฺโย ฯ อนุปฺปาโท อภิญฺเยฺโย อปฺปวตฺตํ อภิญฺเยฺยํ อนิมิตฺตํ อภิญฺเยฺยํ อนายุหนา อภิญฺเยฺยา อปฺปฏิสนฺธิ อภิญฺเยฺยา อคติ อภิญฺเยฺยา อนิพฺพตฺติ อภิญฺเยฺยา อนุปปตฺติ อภิญฺเยฺยา อชาติ อภิญฺเยฺยา อชรา อภิญฺเยฺยา อพฺยาธิ อภิญฺเยฺโย อมตํ อภิญฺเยฺยํ อโสโก อภิญฺยฺโย อปริเทโว อภิญฺเยฺโย อนุปายาโส อภิญฺเยฺโย ฯ [๑๗] อุปฺปาโท อภิญฺเยฺโย อนุปฺปาโท อภิญฺเยฺโย ปวตฺตํ อภิญฺเยฺยํ อปฺปวตฺตํ อภิญฺเยฺยํ นิมิตฺตํ อภิญฺเยฺยํ อนิมิตฺตํ อภิญฺเยฺยํ อายุหนา อภิญฺเยฺยา อนายุหนา อภิญฺเยฺยา ปฏิสนฺธิ อภิญฺเยฺยา อปฺปฏิสนฺธิ อภิญฺเยฺยา คติ อภิญฺเยฺยา อคติ อภิญฺเยฺยา นิพฺพตฺติ อภิญฺเยฺยา อนิพฺพตฺติ อภิญฺเยฺยา อุปปตฺติ อภิญฺเยฺยา อนุปปตฺติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อายูหนา ฯ เอวมุปริปิ ฯ อภิญฺเยฺยา ชาติ อภิญฺเยฺยา อชาติ อภิญฺเยฺยา ชรา อภิญฺเยฺยา อชรา อภิญฺเยฺยา พฺยาธิ อภิญฺเยฺโย อพฺยาธิ อภิญฺเยฺโย มรณํ อภิญฺเยฺยํ อมตํ อภิญฺเยฺยํ โสโก อภิญฺเยฺโย อโสโก อภิญฺเยฺโย ปริเทโว อภิญฺเยฺโย อปริเทโว อภิญฺเยฺโย อุปายาโส อภิญฺยฺโย อนุปายาโส อภิญฺเยฺโย ฯ [๑๘] อุปฺปาโท ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปวตฺตํ ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิมิตฺตํ ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อายุหนา ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปฏิสนฺธิ ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ คติ ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิพฺพตฺติ ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปปตฺติ ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชาติ ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชรา ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ พฺยาธิ ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ มรณํ ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ โสโก ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปริเทโว ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปายาโส ทุกฺขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๑๙] อนุปฺปาโท สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปฺปวตฺตํ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนิมิตฺตํ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนายุหนา สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปฺปฏิสนฺธิ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อคติ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนิพฺพตฺติ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนุปปตฺติ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อชาติ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อชรา สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อพฺยาธิ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อมตํ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อโสโก สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปริเทโว สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนุปายาโส สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๒๐] อุปฺปาโท ทุกฺขํ อนุปฺปาโท สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปวตฺตํ ทุกฺขํ อปฺปวตฺตํ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิมิตฺตํ ทุกฺขํ อนิมิตฺตํ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อายุหนา ทุกฺขํ อนายุหนา สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปฏิสนฺธิ ทุกฺขํ อปฺปฏิสนฺธิ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ คติ ทุกฺขํ อคติ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิพฺพตฺติ ทุกฺขํ อนิพฺพตฺติ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปปตฺติ ทุกฺขํ อนุปปตฺติ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชาติ ทุกฺขํ อชาติ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชรา ทุกฺขํ อชรา สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ พฺยาธิ ทุกฺขํ อพฺยาธิ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ มรณํ ทุกฺขํ อมตํ สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ โสโก ทุกฺขํ อโสโก สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปริเทโว ทุกฺขํ อปริเทโว สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปายาโส ทุกฺขํ อนุปายาโส สุขนฺติ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๒๑] อุปฺปาโท ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปวตฺตํ ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิมิตฺตํ ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ อายุหนา ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปฏิสนฺธิ ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ คติ ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิพฺพตฺติ ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปปตฺติ ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชาติ ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชรา ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ พฺยาธิ ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ มรณํ ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ โสโก ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปริเทโว ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปายาโส ภยนฺติ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๒๒] อนุปฺปาโท เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปฺปวตฺตํ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนิมิตฺตํ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนายุหนา เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปฺปฏิสนฺธิ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อคติ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนิพฺพตฺติ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนุปปตฺติ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อชาติ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อชรา เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อพฺยาธิ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อมตํ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อโสโก เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปริเทโว เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนุปายาโส เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๒๓] อุปฺปาโท ภยํ อนุปฺปาโท เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปวตฺตํ ภยํ อปฺปวตฺตํ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิมิตฺตํ ภยํ อนิมิตฺตํ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อายุหนา ภยํ อนายุหนา เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปฏิสนฺธิ ภยํ อปฺปฏิสนฺธิ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ คติ ภยํ อคติ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิพฺพตฺติ ภยํ อนิพฺพตฺติ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปปตฺติ ภยํ อนุปปตฺติ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชาติ ภยํ อชาติ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชรา ภยํ อชรา เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ พฺยาธิ ภยํ อพฺยาธิ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ มรณํ ภยํ อมตํ เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ โสโก ภยํ อโสโก เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปริเทโว ภยํ อปริเทโว เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปายาโส ภยํ อนุปายาโส เขมนฺติ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๒๔] อุปฺปาโท สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปวตฺตํ สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิมิตฺตํ สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อายุหนา สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปฏิสนฺธิ สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ คติ สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิพฺพตฺติ สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปปตฺติ สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชาติ สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชรา สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ พฺยาธิ สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ มรณํ สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ โสโก สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปริเทโว สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปายาโส สามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๒๕] อนุปฺปาโท นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปฺปวตฺตํ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนิมิตฺตํ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนายุหนา นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปฺปฏิสนฺธิ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อคติ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนิพฺพตฺติ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนุปปตฺติ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อชาติ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อชรา นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อพฺยาธิ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อมตํ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อโสโก นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปริเทโว นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนุปายาโส นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๒๖] อุปฺปาโท สามิสํ อนุปฺปาโท นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปวตฺตํ สามิสํ อปฺปวตฺตํ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิมิตฺตํ สามิสํ อนิมิตฺตํ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อายุหนา สามิสํ อนายุหนา นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปฏิสนฺธิ สามิสํ อปฺปฏิสนฺธิ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ คติ สามิสํ อคติ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิพฺพตฺติ สามิสํ อนิพฺพตฺติ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปปตฺติ สามิสํ อนุปปตฺติ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชาติ สามิสํ อชาติ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชรา สามิสํ อชรา นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ พฺยาธิ สามิสํ อพฺยาธิ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ มรณํ สามิสํ อมตํ นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ โสโก สามิสํ อโสโก นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปริเทโว สามิสํ อปริเทโว นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปายาโส สามิสํ อนุปายาโส นิรามิสนฺติ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๒๗] อุปฺปาโท สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ ปวตฺตํ สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ นิมิตฺตํ สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ อายุหนา สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ ปฏิสนฺธิ สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ คติ สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ นิพฺพตฺติ สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ อุปปตฺติ สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ ชาติ สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ ชรา สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ พฺยาธิ สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ มรณํ สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ โสโก สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ ปริเทโว สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ อุปายาโส สงฺขาราติ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๒๘] อนุปฺปาโท นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปฺปวตฺตํ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนิมิตฺตํ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนายุหนา นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปฺปฏิสนฺธิ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อคติ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนิพฺพตฺติ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนุปปตฺติ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อชาติ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อชรา นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อพฺยาธิ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อมตํ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อโสโก นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อปริเทโว นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อนุปายาโส นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๒๙] อุปฺปาโท สงฺขารา อนุปฺปาโท นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปวตฺตํ สงฺขารา อปฺปวตฺตํ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิมิตฺตํ สงฺขารา อนิมิตฺตํ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อายุหนา สงฺขารา อนายุหนา นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปฏิสนฺธิ สงฺขารา อปฺปฏิสนฺธิ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ คติ สงฺขารา อคติ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ นิพฺพตฺติ สงฺขารา อนิพฺพตฺติ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปปตฺติ สงฺขารา อนุปปตฺติ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชาติ สงฺขารา อชาติ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ ชรา สงฺขารา อชรา นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ พฺยาธิ สงฺขารา อพฺยาธิ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ มรณํ สงฺขารา อมตํ นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ โสโก สงฺขารา อโสโก นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ ปริเทโว สงฺขารา อปริเทโว นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ อุปายาโส สงฺขารา อนุปายาโส นิพฺพานนฺติ อภิญฺเยฺยํ ฯ ปมกาณวารํ ^๑- ฯ [๓๐] ปริคฺคหฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปริวารฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปริปูรฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกคฺคฏฺโ อภิญฺเยฺโย อวิกฺเขปฏฺโ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ... วาโร ฯ อภิญฺเยฺโย ปคฺคหฏฺโ อภิญฺเยฺโย อวิสารฏฺโ อภิญฺเยฺโย อนาวิลฏฺโ อภิญฺเยฺโย อนิญฺชนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺตุปฏฺานวเสน จิตฺตสฺส ิตฏฺโ อภิญฺเยฺโย อารมฺมณฏฺโ อภิญฺเยฺโย โคจรฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปหานฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปริจฺจาคฏฺโ อภิญฺเยฺโย วุฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิวฏฺฏนฏฺโ ^๑- อภิญฺเยฺโย สนฺตฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปณีตฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิมุตฺตฏฺโ อภิญฺเยฺโย อนาสวฏฺโ อภิญฺเยฺโย ตรณฏฺโ อภิญฺเยฺโย อนิมิตฺตฏฺโ อภิญฺเยฺโย อปฺปณิหิตฏฺโ อภิญฺเยฺโย สุญฺตฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกรสฏฺโ อภิญฺเยฺโย อนติวตฺตนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ยุคนทฺธฏฺโ อภิญฺเยฺโย นิยฺยานฏฺโ อภิญฺเยฺโย เหตฏฺโ ^๒- อภิญฺเยฺโย ทสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย อาธิปเตยฺยฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๓๑] สมถสฺส อวิกฺเขปฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิปสฺสนาย อนุปสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมถวิปสฺสนานํ เอกรสฏฺโ อภิญฺเยฺโย ยุคนทฺธสฺส อนติวตฺตนฏฺโ อภิญฺเยฺโย สิกฺขาย สมาทานฏฺโ อภิญฺเยฺโย อารมฺมณสฺส โคจรฏฺโ อภิญฺเยฺโย ลีนสฺส จิตฺตสฺส ปคฺคหฏฺโ อภิญฺเยฺโย อุทฺธตสฺส จิตฺตสฺส วินิคฺคหฏฺโ ^๓- อภิญฺเยฺโย อุโภวิสุทฺธานํ อชฺฌุเปกฺขนฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิเสสาธิคมฏฺโ อภิญฺเยฺโย อุตฺตริปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย สจฺจาภิสมยฏฺโ อภิญฺเยฺโย นิโรเธ ปติฏฺาปกฏฺโ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. วิวตฺตนฏฺโ ฯ ^๒ ม. ยุ. เหตุฏฺโ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ^๓ ม. นิคฺคหฏฺโ ฯ อภิญฺเยฺโย ฯ [๓๒] สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิโมกฺขฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยินฺทฺริยสฺส ปคฺคหฏฺโ อภิญฺเยฺโย สตินฺทฺริยสฺส อุปฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมาธินฺทฺริยสฺส อวิกฺเขปฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปญฺินฺทฺริยสฺส ทสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๓๓] สทฺธาพลสฺส อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยพลสฺส โกสชฺเช อกมฺปิยฏฺโ อภิญฺเยฺโย สติพลสฺส ปมาเท อกมฺปิยฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมาธิพลสฺส อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปญฺาพลสฺส อวิชฺชาย ^๑- อกมฺปิยฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๓๔] สติสมฺโพชฺฌงฺคสฺส อุปฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคสฺส ปวิจยฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยสมฺโพชฺฌงฺคสฺส ปคฺคหฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปีติสมฺโพชฺฌงฺคสฺส ผรณฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคสฺส อุปสมฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมาธิ- สมฺโพชฺฌงฺคสฺส อวิกฺเขปฏฺโ อภิญฺเยฺโย อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคสฺส ปฏิสงฺขานฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๓๕] สมฺมาทิฏฺิยา ทสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมฺมาสงฺกปฺปสฺส อภินิโรปนฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมฺมาวาจาย ปริคฺคหฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมฺมากมฺมนฺตสฺส สมุฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อภิชฺฌาย ฯ สมฺมาอาชีวสฺส โวทานฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมฺมาวายามสฺส ปคฺคหฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมฺมาสติยา อุปฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมฺมาสมาธิสฺส อวิกฺเขปฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๓๖] อินฺทฺริยานํ อาธิปเตยฺยฏฺโ อภิญฺเยฺโย พลานํ อกมฺปิยฏฺโ อภิญฺเยฺโย โพชฺฌงฺคานํ นิยฺยานฏฺโ อภิญฺเยฺโย มคฺคสฺส เหตฏฺโ อภิญฺเยฺโย สติปฏฺานานํ อุปฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมฺมปฺปธานานํ ปทหนฏฺโ อภิญฺเยฺโย อิทฺธิปาทานํ อิชฺฌนฏฺโ อภิญฺเยฺโย สจฺจานํ ตถฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปโยคานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธฏฺโ อภิญฺเยฺโย ผลานํ สจฺฉิกิริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิตกฺกสฺส อภินิโรปนฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิจารสฺส อุปวิจารฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปีติยา ผรณฏฺโ อภิญฺเยฺโย สุขสฺส อภิสนฺทนฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส เอกคฺคฏฺโ อภิญฺเยฺโย อาวชฺชนฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิชานฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปชานนฏฺโ อภิญฺเยฺโย สญฺชานนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอโกทฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๓๗] อภิญฺาย าตฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปริญฺาย ตีรณฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปหานสฺส ปริจฺจาคฏฺโ อภิญฺเยฺโย ภาวนาย เอกรสฏฺโ อภิญฺเยฺโย สจฺฉิกิริยาย ผสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ขนฺธานํ ขนฺธฏฺโ อภิญฺเยฺโย ธาตูนํ ธาตฏฺโ ^๑- อภิญฺเยฺโย อายตนานํ อายตนฏฺโ อภิญฺเยฺโย สงฺขตานํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ธาตุฏฺโ ฯ เอวมุปริปิ ฯ สงฺขตฏฺโ อภิญฺเยฺโย อสงฺขตสฺส อสงฺขตฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๓๘] จิตฺตฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตานนฺตริกฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส วุฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส วิวฏฺฏนฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส เหตฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส ปจฺจยฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส วตฺถฏฺโ ^๑- อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส ภุมฺมฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส อารมฺมณฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส โคจรฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส จริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส คตฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส อภินีหารฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส นิยฺยานฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส นิสฺสรณฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๓๙] เอกตฺเต อาวชฺชนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต วิชานนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ปชานนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต สญฺชานนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต เอโกทฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต อุปนิพนฺธฏฺโ ^๒- อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ปกฺขนฺทนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ปสีทนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต สนฺติฏฺนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต วิมุจฺจนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต เอตํ สนฺตนฺติ ปสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ยานีกตฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต วตฺถุกตฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต อนุฏฺิตฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ปริจิตฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต สุสมารทฺธฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ปริคฺคหฏฺโ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. วตฺถุฏฺโ ฯ ^๒ ม. ยุ. อุปนิพนฺธนฏฺโ ฯ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ปริวารฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ปริปูรฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต สโมธานฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต อธิฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต อาเสวนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ภาวนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต พหุลีกมฺมฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต สุสมุคฺคตฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต สุวิมุตฺตฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต พุชฺฌนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต อนุพุชฺฌนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ปฏิพุชฺฌนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต สมฺพุชฺฌนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต โพธนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต อนุโพธนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ปฏิโพธนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต สมฺโพธนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต โพธิปกฺขิยฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต อนุโพธิปกฺขิยฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ปฏิโพธิปกฺขิยฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต สมฺโพธิปกฺขิยฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต โชตนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต อุชฺโชตนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต อนุโชตนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต ปฏิโชตนฏฺโ อภิญฺเยฺโย เอกตฺเต สญฺโชตนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๔๐] ปตาปนฏฺโ ^๑- อภิญฺเยฺโย วิโรจนฏฺโ อภิญฺเยฺโย กิเลสานํ สนฺตาปนฏฺโ อภิญฺเยฺโย อมลฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิมลฏฺโ อภิญฺเยฺโย นิมฺมลฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมยฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิเวกฏฺโ อภิญฺเยฺโย @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ปกาสนฏฺโ ฯ วิเวกจริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิราคฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิราคจริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย นิโรธฏฺโ อภิญฺเยฺโย นิโรธจริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย โวสฺสคฺคฏฺโ อภิญฺเยฺโย โวสฺสคฺคจริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิมุตฺตฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิมุตฺติจริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๔๑] ฉนฺทฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฉนฺทสฺส มูลฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฉนฺทสฺส ปาทฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฉนฺทสฺส ปธานฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฉนฺทสฺส อิชฺฌนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฉนฺทสฺส อธิโมกฺขฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฉนฺทสฺส ปคฺคหฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฉนฺทสฺส อุปฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฉนฺทสฺส อวิกฺเขปฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฉนฺทสฺส ทสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๔๒] วิริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยสฺส มูลฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยสฺส ปาทฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยสฺส ปธานฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยสฺส อิชฺฌนฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยสฺส อธิโมกฺขฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยสฺส ปคฺคหฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยสฺส อุปฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยสฺส อวิกฺเขปฏฺโ อภิญฺเยฺโย วิริยสฺส ทสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๔๓] จิตฺตฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส มูลฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส ปาทฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส ปธานฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส อิชฺฌนฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส อธิโมกฺขฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส ปคฺคหฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส อุปฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส อวิกฺเขปฏฺโ อภิญฺเยฺโย จิตฺตสฺส ทสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๔๔] วีมํสฏฺโ อภิญฺเยฺโย วีมํสาย มูลฏฺโ อภิญฺเยฺโย วีมํสาย ปาทฏฺโ อภิญฺเยฺโย วีมํสาย ปธานฏฺโ อภิญฺเยฺโย วีมํสาย อิชฺฌนฏฺโ อภิญฺเยฺโย วีมํสาย อธิโมกฺขฏฺโ อภิญฺเยฺโย วีมํสาย ปคฺคหฏฺโ อภิญฺเยฺโย วีมํสาย อุปฏฺานฏฺโ อภิญฺเยฺโย วีมํสาย อวิกฺเขปฏฺโ อภิญฺเยฺโย วีมํสาย ทสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๔๕] ทุกฺขฏฺโ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสฺส ปีฬนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสฺส สงฺขตฏฺโ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสฺส สนฺตาปฏฺโ อภิญฺเยฺโย ทุกฺขสฺส วิปริณามฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมุทยฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมุทยสฺส อายุหนฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมุทยสฺส นิทานฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมุทยสฺส สญฺโคฏฺโ อภิญฺเยฺโย สมุทยสฺส ปลิโพธฏฺโ อภิญฺเยฺโย นิโรธฏฺโ อภิญฺเยฺโย นิโรธสฺส นิสฺสรณฏฺโ อภิญฺเยฺโย นิโรธสฺส วิเวกฏฺโ อภิญฺเยฺโย นิโรธสฺส อสงฺขตฏฺโ อภิญฺเยฺโย นิโรธสฺส อมตฏฺโ อภิญฺเยฺโย มคฺคฏฺโ อภิญฺเยฺโย มคฺคสฺส นิยฺยานฏฺโ อภิญฺเยฺโย มคฺคสฺส เหตฏฺโ อภิญฺเยฺโย มคฺคสฺส ทสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย มคฺคสฺส อาธิปเตยฺยฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๔๖] ตถฏฺโ อภิญฺเยฺโย อนตฺตฏฺโ อภิญฺเยฺโย สจฺจฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปฏิเวธฏฺโ อภิญฺเยฺโย อภิชานนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ปริชานนฏฺโ อภิญฺเยฺโย ธมฺมฏฺโ อภิญฺเยฺโย ธาตฏฺโ อภิญฺเยฺโย าตฏฺโ อภิญฺเยฺโย สจฺฉิกิริยฏฺโ อภิญฺเยฺโย ผสฺสนฏฺโ อภิญฺเยฺโย อภิสมยฏฺโ อภิญฺเยฺโย ฯ [๔๗] เนกฺขมฺมํ อภิญฺเยฺยํ อพฺยาปาโท อภิญฺเยฺโย อาโลกสญฺา อภิญฺเยฺยา อวิกฺเขโป อภิญฺเยฺโย ธมฺมววตฺถานํ อภิญฺเยฺยํ าณํ อภิญฺเยฺยํ ปามุชฺชํ อภิญฺเยฺยํ ปมชฺฌานํ อภิญฺเยฺยํ ทุติยชฺฌานํ อภิญฺเยฺยํ ตติยชฺฌานํ อภิญฺเยฺยํ จตุตฺถชฺฌานํ อภิญฺเยฺยํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา เนวสญฺา- นาสญฺายตนสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา ฯ [๔๘] อนิจฺจานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ทุกฺขานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา อนตฺตานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา นิพฺพิทานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา วิราคานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา นิโรธานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ขยานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา วยานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา วิปริณามานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา อนิมิตฺตานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา อปฺปณิหิตานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา สุญฺตานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา อธิปญฺาธมฺมวิปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ยถาภูตาณทสฺสนํ อภิญฺเยฺยํ อาทีนวานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ปฏิสงฺขานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา วิวฏฺฏนานุปสฺสนา อภิญฺเยฺยา ฯ [๔๙] โสตาปตฺติมคฺโค อภิญฺเยฺโย โสตาปตฺติผลสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา สกทาคามิมคฺโค อภิญฺเยฺโย สกทาคามิผลสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา อนาคามิมคฺโค อภิญฺเยฺโย อนาคามิผลสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา อรหตฺตมคฺโค อภิญฺเยฺโย อรหตฺตผลสมาปตฺติ อภิญฺเยฺยา ฯ [๕๐] อธิโมกฺขฏฺเน สทฺธินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ ปคฺคหฏฺเน วิริยินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ อุปฏฺานฏฺเน สตินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ อวิกฺเขปฏฺเน สมาธินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ ทสฺสนฏฺเน ปญฺินฺทฺริยํ อภิญฺเยฺยํ อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยฏฺเน สทฺธาพลํ อภิญฺเยฺยํ โกสชฺเช อกมฺปิยฏฺเน วิริยพลํ อภิญฺเยฺยํ ปมาเท อกมฺปิยฏฺเน สติพลํ อภิญฺเยฺยํ อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยฏฺเน สมาธิพลํ อภิญฺเยฺยํ อวิชฺชาย อกมฺปิยฏฺเน ปญฺาพลํ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๕๑] อุปฏฺานฏฺเน สติสมฺโพชฺฌงฺโค อภิญฺเยฺโย ปวิจยฏฺเน ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค อภิญฺเยฺโย ปคฺคหฏฺเน วิริยสมฺโพชฺฌงฺโค อภิญฺเยฺโย ผรณฏฺเน ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค อภิญฺเยฺโย อุปสมฏฺเน ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค อภิญฺเยฺโย อวิกฺเขปฏฺเน สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค อภิญฺเยฺโย ปฏิสงฺขานฏฺเน อุเปกฺขา- สมฺโพชฺฌงฺโค อภิญฺเยฺโย ฯ [๕๒] ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ อภิญฺเยฺยา อภินิโรปนฏฺเน สมฺมาสงฺกปฺโป อภิญฺเยฺโย ปริคฺคหฏฺเน สมฺมาวาจา อภิญฺเยฺยา สมุฏฺานฏฺเน สมฺมากมฺมนฺโต อภิญฺเยฺโย โวทานฏฺเน สมฺมาอาชีโว อภิญฺเยฺโย ปคฺคหฏฺเน สมฺมาวายาโม อภิญฺเยฺโย อุปฏฺานฏฺเน สมฺมาสติ อภิญฺเยฺยา อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ อภิญฺเยฺโย ฯ [๕๓] อาธิปเตยฺยฏฺเน อินฺทฺริยา อภิญฺเยฺยา อกมฺปิยฏฺเน พลา อภิญฺเยฺยา นิยฺยานฏฺเน โพชฺฌงฺคา อภิญฺเยฺยา เหตฏฺเน มคฺโค อภิญฺเยฺโย อุปฏฺานฏฺเน สติปฏฺานา อภิญฺเยฺยา ปทหนฏฺเน สมฺมปฺปธานา อภิญฺเยฺยา อิชฺฌนฏฺเน อิทฺธิปาทา อภิญฺเยฺยา ตถฏฺเน สจฺจา อภิญฺเยฺยา อวิกฺเขปฏฺเน สมโถ อภิญฺเยฺโย อนุปสฺสนฏฺเน วิปสฺสนา อภิญฺเยฺยา เอกรสฏฺเน สมถวิปสฺสนา อภิญฺเยฺยา อนติวตฺตนฏฺเน ยุคนทฺธํ อภิญฺเยฺยํ ฯ [๕๔] สํวรฏฺเน สีลวิสุทฺธิ อภิญฺเยฺยา อวิกฺเขปฏฺเน จิตฺตวิสุทฺธิ อภิญฺเยฺยา ทสฺสนฏฺเน ทิฏฺิวิสุทฺธิ อภิญฺเยฺยา มุตฺตฏฺเน วิโมกฺโข อภิญฺเยฺโย ปฏิเวธฏฺเน วิชฺชา อภิญฺเยฺยา ปริจฺจาคฏฺเน วิมุตฺติ อภิญฺเยฺยา สมุจฺเฉทฏฺเน ขเย าณํ อภิญฺเยฺยํ ปฏิปฺปสฺสทฺธฏฺเน อนุปฺปาเท าณํ อภิญฺเยฺยํ ฉนฺโท มูลฏฺเน อภิญฺเยฺโย มนสิกาโร สมุฏฺานฏฺเน อภิญฺเยฺโย ผสฺโส สโมธานฏฺเน อภิญฺเยฺโย เวทนา สโมสรณฏฺเน อภิญฺเยฺยา สมาธิ ปมุขฏฺเน อภิญฺเยฺโย สติ อาธิปเตยฺยฏฺเน อภิญฺเยฺยา ปญฺา ตทุตฺตรฏฺเน อภิญฺเยฺยา วิมุตฺติ สารฏฺเน อภิญฺเยฺยา อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเน อภิญฺเยฺยํ ฯ [๕๕] เย เย ธมฺมา อภิญฺาตา โหนฺติ เต เต ธมฺมา าตา โหนฺติ ตําตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อิเม ธมฺมา อภิญฺเยฺยาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ ^๑- ฯ ทุติยภาณวารํ ฯ [๕๖] กถํ อิเม ธมฺมา ปริญฺเยฺยาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ เอโก ธมฺโม ปริญฺเยฺโย ผสฺโส สาสโว อุปาทานิโย เทฺว ธมฺมา ปริญฺเยฺยา นามญฺจ รูปญฺจ ตโย ธมฺมา ปริญฺเยฺยา ติสฺโส เวทนา จตฺตาโร ธมฺมา ปริญฺเยฺยา จตฺตาโร อาหารา ปญฺจ ธมฺมา ปริญฺเยฺยา ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ฉ ธมฺมา ปริญฺเยฺยา ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ สตฺต ธมฺมา ปริญฺเยฺยา สตฺต วิญฺาณฏฺิติโย อฏฺ ธมฺมา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. าณนฺติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ปริญฺเยฺยา อฏฺ โลกธมฺมา นว ธมฺมา ปริญฺเยฺยา นว สตฺตาวาสา ทส ธมฺมา ปริญฺเยฺยา ทสายตนานิ ฯ [๕๗] สพฺพํ ภิกฺขเว ปริญฺเยฺยํ กิญฺจ ภิกฺขเว สพฺพํ ปริญฺเยฺยํ จกฺขุํ ภิกฺขเว ปริญฺเยฺยํ รูปา ปริญฺเยฺยา จกฺขุวิญฺาณํ ปริญฺเยฺยํ จกฺขุสมฺผสฺโส ปริญฺเยฺโย ยมฺปิทํ ^๑- จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ปริญฺเยฺยํ โสตํ ปริญฺเยฺยํ สทฺทา ปริญฺเยฺยา ฯเปฯ ฆานํ ปริญฺเยฺยํ คนฺธา ปริญฺเยฺยา ชิวฺหา ปริญฺเยฺยา รสา ปริญฺเยฺยา กาโย ปริญฺเยฺโย โผฏฺพฺพา ปริญฺเยฺยา มโน ปริญฺเยฺโย ธมฺมา ปริญฺเยฺยา มโนวิญฺาณํ ปริญฺเยฺยํ มโนสมฺผสฺโส ปริญฺเยฺโย ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ปริญฺเยฺยํ ฯ [๕๘] รูปํ ปริญฺเยฺยํ เวทนา ปริญฺเยฺยา สญฺา ปริญฺเยฺยา สงฺขารา ปริญฺเยฺยา วิญฺาณํ ปริญฺเยฺยํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ ฯเปฯ อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเน ปริญฺเยฺยํ เยสํ เยสํ ธมฺมานํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส เต เต ธมฺมา ปฏิลทฺธา โหนฺติ เอวํ เต ธมฺมา ปริญฺาตา เจว โหนฺติ ตีริตา จ ฯ [๕๙] เนกฺขมฺมํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส เนกฺขมฺมํ ปฏิลทฺธํ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. ยทิทํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ อพฺยาปาทํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อพฺยาปาโท ปฏิลทฺโธ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ อาโลกสญฺ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อาโลกสญฺา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ อวิกฺเขปํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อวิกฺเขโป ปฏิลทฺโธ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ธมฺมววตฺถานํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส ธมฺมววตฺถานํ ปฏิลทฺธํ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ าณํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส าณํ ปฏิลทฺธํ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ปามุชฺชํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส ปามุชฺชํ ปฏิลทฺธํ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ฯ [๖๐] ปมชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส ปมชฺฌานํ ปฏิลทฺธํ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ทุติยชฺฌานํ ฯเปฯ ตติยชฺฌานํ จตุตฺถชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส จตุตฺถชฺฌานํ ปฏิลทฺธํ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติ ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติ ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติ ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ฯ [๖๑] อนิจฺจานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อนิจฺจานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ทุกฺขานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส ทุกฺขานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ อนตฺตานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อนตฺตานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ นิพฺพิทานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส นิพฺพิทานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ วิราคานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส วิราคานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ นิโรธานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส นิโรธานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ขยานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส ขยานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ วยานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส วยานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ วิปริณามานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส วิปริณามานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ อนิมิตฺตานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อนิมิตฺตานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ อปฺปณิหิตานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อปฺปณิหิตานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ สุญฺตานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส สุญฺตานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ฯ [๖๒] อธิปญฺาธมฺมวิปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อธิปญฺาธมฺมวิปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ยถาภูตาณทสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส ยถาภูตาณทสฺสนํ ปฏิลทฺธํ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ อาทีนวานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อาทีนวานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ปฏิสงฺขานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส ปฏิสงฺขานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ วิวฏฺฏนานุปสฺสนํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส วิวฏฺฏนานุปสฺสนา ปฏิลทฺธา โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ ฯ [๖๓] โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส โสตาปตฺติมคฺโค ปฏิลทฺโธ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ สกทาคามิมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส สกทาคามิมคฺโค ปฏิลทฺโธ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ อนาคามิมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อนาคามิมคฺโค ปฏิลทฺโธ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ อรหตฺตมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส อรหตฺตมคฺโค ปฏิลทฺโธ โหติ เอวํ โส ธมฺโม ปริญฺาโต เจว โหติ ตีริโต จ เยสํ เยสํ ธมฺมานํ ปฏิลาภตฺถาย วายมนฺตสฺส เต เต ธมฺมา ปฏิลทฺธา โหนฺติ เอวํ เต ธมฺมา ปริญฺาตา เจว โหนฺติ ตีริตา จ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อิเม ธมฺมา ปริญฺเยฺยาติ โสตาวธานํ ตํปชานา ปญฺา สุตมเย าณํ ฯ [๖๔] กถํ อิเม ธมฺมา ปหาตพฺพาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ เอโก ธมฺโม ปหาตพฺโพ อสฺมิมาโน เทฺว ธมฺมา ปหาตพฺพา อวิชฺชา จ ภวตณฺหา จ ตโย ธมฺมา ปหาตพฺพา ติสฺโส ตณฺหา จตฺตาโร ธมฺมา ปหาตพฺพา จตฺตาโร โอฆา ปญฺจ ธมฺมา ปหาตพฺพา ปญฺจ นีวรณานิ ฉ ธมฺมา ปหาตพฺพา ฉ ตณฺหากายา สตฺต ธมฺมา ปหาตพฺพา สตฺตานุสยา อฏฺ ธมฺมา ปหาตพฺพา อฏฺ มิจฺฉตฺตา นว ธมฺมา ปหาตพฺพา นว ตณฺหามูลกา ธมฺมา ทส ธมฺมา ปหาตพฺพา ทส มิจฺฉตฺตา ฯ [๖๕] เทฺว ปหานานิ สมุจฺเฉทปฺปหานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานํ สมุจฺเฉทปฺปหานญฺจ โลกุตฺตรํ ขยคามิมคฺคํ ภาวยโต ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานญฺจ ผลกฺขเณ ฯ ตีณิ ปหานานิ กามานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ เนกฺขมฺมํ รูปานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ อารุปฺปํ ยํ โข ปน กิญฺจิ ภูตํ สงฺขตํ ปฏิจฺจ สมุปฺปนฺนํ นิโรโธ ตสฺส นิสฺสรณํ เนกฺขมฺมํ ปฏิลทฺธสฺส กามา ปหีนา เจว โหนฺติ ปริจฺจตฺตา จ อารุปฺปํ ปฏิลทฺธสฺส รูปา ปหีนา เจว โหนฺติ ปริจฺจตฺตา จ นิโรธํ ปฏิลทฺธสฺส สงฺขารา ปหีนา เจว โหนฺติ ปริจฺจตฺตา จ ฯ จตฺตาริ ปหานานิ ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌนฺโต ปชหติ สมุทยสจฺจํ ปหานปฺปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌนฺโต ปชหติ นิโรธสจฺจํ สจฺฉิกิริยาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌนฺโต ปชหติ มคฺคสจฺจํ ภาวนาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌนฺโต ปชหติ ฯ ปญฺจปฺปหานานิ วิกฺขมฺภนปฺปหานํ ตทงฺคปฺปหานํ สมุจฺเฉทปฺปหานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานํ นิสฺสรณปฺปหานํ วิกฺขมฺภนปฺปหานญฺจ นีวรณานํ ปมชฺฌานํ ภาวยโต ตทงฺคปฺปหานญฺจ ทิฏฺิคตานํ นิพฺเพธภาคิยํ สมาธึ ภาวยโต สมุจฺเฉทปฺปหานญฺจ โลกุตฺตรํ ขยคามิมคฺคํ ภาวยโต ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานญฺจ ผลกฺขเณ นิสฺสรณปฺปหานญฺจ นิโรโธ นิพฺพานํ ฯ [๖๖] สพฺพํ ภิกฺขเว ปหาตพฺพํ กิญฺจ ภิกฺขเว สพฺพํ ปหาตพฺพํ จกฺขุํ ภิกฺขเว ปหาตพฺพํ รูปา ปหาตพฺพา จกฺขุวิญฺาณํ ปหาตพฺพํ จกฺขุสมฺผสฺโส ปหาตพฺโพ ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ปหาตพฺพํ โสตํ ปหาตพฺพํ สทฺทา ปหาตพฺพา ฯเปฯ ฆานํ ปหาตพฺพํ คนฺธา ปหาตพฺพา ชิวฺหา ปหาตพฺพา รสา ปหาตพฺพา กาโย ปหาตพฺโพ โผฏฺพฺพา ปหาตพฺพา มโน ปหาตพฺโพ ธมฺมา ปหาตพฺพา มโนวิญฺาณํ ปหาตพฺพํ มโนสมฺผสฺโส ปหาตพฺโพ ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ ปหาตพฺพํ ฯ {๖๖.๑} รูปํ ปสฺสนฺโต ปชหติ เวทนํ ปสฺสนฺโต ปชหติ สญฺ ปสฺสนฺโต ปชหติ สงฺขาเร ปสฺสนฺโต ปชหติ วิญฺาณํ ปสฺสนฺโต ปชหติ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเน ปสฺสนฺโต ปชหติ เย เย ธมฺมา ปหีนา โหนฺติ เต เต ธมฺมา ปริจฺจตฺตา โหนฺติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อิเม ธมฺมา ปหาตพฺพาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ ฯ ตติยภาณวารํ ฯ [๖๗] กถํ อิเม ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ เอโก ธมฺโม ภาเวตพฺโพ กายคตา สติ สาตสหคตา เทฺว ธมฺมา ภาเวตพฺพา สมโถ จ วิปสฺสนา จ ตโย ธมฺมา ภาเวตพฺพา ตโย สมาธี จตฺตาโร ธมฺมา ภาเวตพฺพา จตฺตาโร สติปฏฺานา ปญฺจ ธมฺมา ภาเวตพฺพา ปญฺจงฺคิโก สมฺมาสมาธิ ^๑- ฉ ธมฺมา ภาเวตพฺพา ฉ อนุสฺสติฏฺานานิ สตฺต ธมฺมา ภาเวตพฺพา สตฺต โพชฺฌงฺคา อฏฺ ธมฺมา ภาเวตพฺพา อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค นว ธมฺมา ภาเวตพฺพา นว ปาริสุทฺธิปฺปธานิยงฺคานิ ทส ธมฺมา ภาเวตพฺพา ทส กสิณายตนานิ ฯ [๖๘] เทฺว ภาวนา โลกิยา จ ภาวนา โลกุตฺตรา จ ภาวนา ฯ ติสฺโส ภาวนา รูปาวจรกุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนา อรูปาวจรกุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนา อปริยาปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนา ฯ รูปาวจรกุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนา อตฺถิ หีนา อตฺถิ มชฺฌิมา อตฺถิ ปณีตา อรูปาวจรกุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนา อตฺถิ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สมาธิ ฯ หีนา อตฺถิ มชฺฌิมา อตฺถิ ปณีตา อปริยาปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนา ^[๑]- ปณีตา ฯ จตสฺโส ภาวนา ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌนฺโต ภาเวติ สมุทยสจฺจํ ปหานปฺปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌนฺโต ภาเวติ นิโรธสจฺจํ สจฺฉิกิริยาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌนฺโต ภาเวติ มคฺคสจฺจํ ภาวนาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌนฺโต ภาเวติ อิมา จตสฺโส ภาวนา ฯ [๖๙] อปราปิ จตสฺโส ภาวนา เอสนาภาวนา ปฏิลาภภาวนา เอกรสาภาวนา อาเสวนาภาวนา ฯ {๖๙.๑} กตมา เอสนาภาวนา สพฺเพสํ สมาธึ สมาปชฺชนฺตานํ ตตฺถ ชาตา ธมฺมา เอกรสา โหนฺตีติ อยํ เอสนาภาวนา ฯ {๖๙.๒} กตมา ปฏิลาภภาวนา สพฺเพสํ สมาธึ สมาปนฺนานํ ตตฺถ ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ อยํ ปฏิลาภภาวนา ฯ [๗๐] กตมา เอกรสาภาวนา อธิโมกฺขฏฺเน สทฺธินฺทฺริยํ ภาวยโต สทฺธินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ เอกรสา โหนฺตีติ อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ปคฺคหฏฺเน วิริยินฺทฺริยํ ภาวยโต วิริยินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ เอกรสา โหนฺตีติ อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา อุปฏฺานฏฺเน สตินฺทฺริยํ ภาวยโต สตินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ เอกรสา โหนฺตีติ อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา อวิกฺเขปฏฺเน สมาธินฺทฺริยํ ภาวยโต สมาธินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ เอกรสา โหนฺตีติ อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ทสฺสนฏฺเน ปญฺินฺทฺริยํ ภาวยโต @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. อตฺถิ ฯ ปญฺินฺทฺริยสฺส วเสน จตฺตาริ อินฺทฺริยานิ เอกรสา โหนฺตีติ อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา {๗๐.๑} อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยฏฺเน สทฺธาพลํ ภาวยโต สทฺธาพลสฺส วเสน จตฺตาริ พลานิ เอกรสา โหนฺตีติ พลานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา โกสชฺเช อกมฺปิยฏฺเน วิริยพลํ ภาวยโต วิริยพลสฺส วเสน จตฺตาริ พลานิ เอกรสา โหนฺตีติ พลานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ปมาเท อกมฺปิยฏฺเน สติพลํ ภาวยโต สติพลสฺส วเสน จตฺตาริ พลานิ เอกรสา โหนฺตีติ พลานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยฏฺเน สมาธิพลํ ภาวยโต สมาธิพลสฺส วเสน จตฺตาริ พลานิ เอกรสา โหนฺตีติ พลานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา อวิชฺชาย อกมฺปิยฏฺเน ปญฺาพลํ ภาวยโต ปญฺาพลสฺส วเสน จตฺตาริ พลานิ เอกรสา โหนฺตีติ พลานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ฯ {๗๐.๒} อุปฏฺานฏฺเน สติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวยโต สติสมฺโพชฺฌงฺคสฺส วเสน ฉ โพชฺฌงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ โพชฺฌงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ปวิจยฏฺเน ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวยโต ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺคสฺส วเสน ฉ โพชฺฌงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ โพชฺฌงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ปคฺคหฏฺเน วิริยสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวยโต วิริยสมฺโพชฺฌงฺคสฺส วเสน ฉ โพชฺฌงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ โพชฺฌงฺคานํ เอกสรฏฺเน ภาวนา ผรณฏฺเน ปีติสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวยโต ปีติสมฺโพชฺฌงฺคสฺส วเสน ฉ โพชฺฌงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ โพชฺฌงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา อุปสมฏฺเน ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวยโต ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺคสฺส วเสน ฉ โพชฺฌงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ โพชฺฌงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา อวิกฺเขปฏฺเน สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวยโต สมาธิสมฺโพชฺฌงฺคสฺส วเสน ฉ โพชฺฌงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ โพชฺฌงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ปฏิสงฺขานฏฺเน อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคํ ภาวยโต อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺคสฺส วเสน ฉ โพชฺฌงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ โพชฺฌงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ฯ {๗๐.๓} ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺึ ภาวยโต สมฺมาทิฏฺิยา วเสน สตฺต มคฺคงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ มคฺคงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา อภินิโรปนฏฺเน สมฺมาสงฺกปฺปํ ภาวยโต สมฺมาสงฺกปฺปสฺส วเสน สตฺต มคฺคงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ มคฺคงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ปริคฺคหฏฺเน สมฺมาวาจํ ภาวยโต สมฺมาวาจาย วเสน สตฺต มคฺคงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ มคฺคงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา สมุฏฺานฏฺเน สมฺมากมฺมนฺตํ ภาวยโต สมฺมากมฺมนฺตสฺส วเสน สตฺต มคฺคงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ มคฺคงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา โวทานฏฺเน สมฺมาอาชีวํ ภาวยโต สมฺมาอาชีวสฺส วเสน สตฺต มคฺคงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ มคฺคงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ปคฺคหฏฺเน สมฺมาวายามํ ภาวยโต สมฺมาวายามสฺส วเสน สตฺต มคฺคงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ มคฺคงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา อุปฏฺานฏฺเน สมฺมาสตึ ภาวยโต สมฺมาสติยา วเสน สตฺต มคฺคงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ มคฺคงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธึ ภาวยโต สมฺมาสมาธิสฺส วเสน สตฺต มคฺคงฺคา เอกรสา โหนฺตีติ มคฺคงฺคานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา อยํ เอกรสาภาวนา ฯ [๗๑] กตมา อาเสวนาภาวนา อิธ ภิกฺขุ ปุพฺพณฺหสมยํปิ ^๑- อาเสวติ มชฺฌนฺติกสมยํปิ อาเสวติ สายณฺหสมยํปิ อาเสวติ ปุเรภตฺตํปิ อาเสวติ ปจฺฉาภตฺตํปิ อาเสวติ ปุริเมปิ ยาเม อาเสวติ ปจฺฉิเมปิ ยาเม อาเสวติ รตฺตึปิ อาเสวติ ทิวาปิ อาเสวติ รตฺตินฺทิวาปิ อาเสวติ กาเฬปิ อาเสวติ ชุเณฺหปิ อาเสวติ วสฺเสปิ อาเสวติ เหมนฺเตปิ อาเสวติ คิเมฺหปิ อาเสวติ ปุริเมปิ วโยขนฺเธ อาเสวติ มชฺฌิเมปิ วโยขนฺเธ อาเสวติ ปจฺฉิเมปิ วโยขนฺเธ อาเสวติ อยํ อาเสวนาภาวนา อิมา จตสฺโส ภาวนา ฯ [๗๒] อปราปิ จตสฺโส ภาวนา ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ตทุปควิริยวาหนฏฺเน ภาวนา อาเสวนฏฺเน ภาวนา ฯ [๗๓] กถํ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา พฺยาปาทํ ปชหโต อพฺยาปาทวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปิสทฺโท นตฺถิ ฯ ถีนมิทฺธํ ปชหโต อาโลกสญฺาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อุทฺธจฺจํ ปชหโต อวิกฺเขปวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา วิจิกิจฺฉํ ปชหโต ธมฺมววตฺถานวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อวิชฺชํ ปชหโต าณวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อรตึ ปชหโต ปามุชฺชวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา {๗๓.๑} นีวรเณ ปชหโต ปมชฺฌานวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา วิตกฺกวิจาเร ปชหโต ทุติยชฺฌานวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา ปีตึ ปชหโต ตติยชฺฌานวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา สุขทุกฺเข ปชหโต จตุตฺถชฺฌานวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา รูปสญฺ ปฏิฆสญฺ นานตฺตสญฺ ปชหโต อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อากาสานญฺจายตนสญฺ ปชหโต วิญฺาณญฺจายตน- สมาปตฺติวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา วิญฺาณญฺจายตนสญฺ ปชหโต อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อากิญฺจญฺายตนสญฺ ปชหโต เนวสญฺานาสญฺายตน- สมาปตฺติวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา นิจฺจสญฺ ปชหโต อนิจฺจานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา {๗๓.๒} สุขสญฺ ปชหโต ทุกฺขานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อตฺตสญฺ ปชหโต อนตฺตานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา นนฺทึ ปชหโต นิพฺพิทานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา ราคํ ปชหโต วิราคานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา สมุทยํ ปชหโต นิโรธานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อาทานํ ปชหโต ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา ฆนสญฺ ปชหโต ขยานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อายุหนํ ปชหโต วยานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา ธุวสญฺ ปชหโต วิปริณามานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา {๗๓.๓} นิมิตฺตํ ปชหโต อนิมิตฺตานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา ปณิธึ ปชหโต อปฺปณิหิตานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อภินิเวสํ ปชหโต สุญฺตานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา สาราทานาภินิเวสํ ปชหโต อธิปญฺาธมฺมวิปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา สมฺโมหาภินิเวสํ ปชหโต ยถาภูตาณทสฺสนวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อาลยาภินิเวสํ ปชหโต อาทีนวานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อปฺปฏิสงฺขํ ปชหโต ปฏิสงฺขานุปสฺสนาวเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา สญฺโคาภินิเวสํ ปชหโต วิวฏฺฏนานุปสฺสนา- วเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา {๗๓.๔} ทิฏฺเกฏฺเ กิเลเส ปชหโต โสตาปตฺติมคฺควเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา โอฬาริเก กิเลเส ปชหโต สกทาคามิมคฺควเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา อณุสหคเต กิเลเส ปชหโต อนาคามิมคฺควเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา สพฺพกิเลเส ปชหโต อรหตฺตมคฺควเสน ชาตา ธมฺมา อญฺมญฺ นาติวตฺตนฺตีติ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา เอวํ ตตฺถ ชาตานํ ธมฺมานํ อนติวตฺตนฏฺเน ภาวนา ฯ [๗๔] กถํ อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน ปญฺจินฺทฺริยานิ เอกรสา โหนฺตีติ อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา พฺยาปาทํ ปชหโต อพฺยาปาทวเสน ปญฺจินฺทฺริยานิ เอกรสา โหนฺตีติ อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ฯเปฯ สพฺพกิเลเส ปชหโต อรหตฺตมคฺควเสน ปญฺจินฺทฺริยานิ เอกรสา โหนฺตีติ อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา เอวํ อินฺทฺริยานํ เอกรสฏฺเน ภาวนา ฯ [๗๕] กถํ ตทุปควิริยวาหนฏฺเน ภาวนา กามจฺฉนฺทํ ปชหโต เนกฺขมฺมวเสน วิริยํ วาเหตีติ ตทุปควิริยวาหนฏฺเน ภาวนา พฺยาปาทํ ปชหโต อพฺยาปาทวเสน วิริยํ วาเหตีติ ตทุปควิริยวาหนฏฺเน ภาวนา ฯเปฯ สพฺพกิเลเส ปชหโต อรหตฺตมคฺควเสน วิริยํ วาเหตีติ ตทุปควิริยวาหนฏฺเน ภาวนา เอวํ ตทุปควิริยวาหนฏฺเน ภาวนา ฯ [๗๖] กถํ อาเสวนฏฺเน ภาวนา กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมํ อาเสวตีติ อาเสวนฏฺเน ภาวนา พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทํ อาเสวตีติ อาเสวนฏฺเน ภาวนา ฯเปฯ สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺคํ อาเสวตีติ อาเสวนฏฺเน ภาวนา เอวํ อาเสวนฏฺเน ภาวนา อิมา จตสฺโส ภาวนา รูปํ ปสฺสนฺโต ภาเวติ เวทนํ ปสฺสนฺโต ภาเวติ สญฺ ปสฺสนฺโต ภาเวติ สงฺขาเร ปสฺสนฺโต ภาเวติ วิญฺาณํ ปสฺสนฺโต ภาเวติ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเน ปสฺสนฺโต ภาเวติ เย เย ธมฺมา ภาวิตา โหนฺติ เต เต ธมฺมา เอกรสา โหนฺติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อิเม ธมฺมา ภาเวตพฺพาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ ฯ จตุตฺถภาณวารํ ฯ [๗๗] กถํ อิเม ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ เอโก ธมฺโม สจฺฉิกาตพฺโพ อกุปฺปา เจโตวิมุตฺติ เทฺว ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา วิชฺชา จ วิมุตฺติ จ ตโย ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา ติสฺโส วิชฺชา จตฺตาโร ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา จตฺตาริ สามญฺผลานิ ปญฺจ ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา ปญฺจ ธมฺมกฺขนฺธา ฉ ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา ฉ อภิญฺา สตฺต ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา สตฺต ขีณาสวพลานิ อฏฺ ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา อฏฺ วิโมกฺขา นว ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา นว อนุปุพฺพนิโรธา ทส ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา ทส อเสกฺขา ธมฺมา ฯ [๗๘] สพฺพํ ภิกฺขเว สจฺฉิกาตพฺพํ กิญฺจ ภิกฺขเว สพฺพํ สจฺฉิกาตพฺพํ จกฺขุํ ภิกฺขเว สจฺฉิกาตพฺพํ รูปา สจฺฉิกาตพฺพา จกฺขุวิญฺาณํ สจฺฉิกาตพฺพํ จกฺขุสมฺผสฺโส สจฺฉิกาตพฺโพ ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ สจฺฉิกาตพฺพํ โสตํ สจฺฉิกาตพฺพํ สทฺทา สจฺฉิกาตพฺพา ฯเปฯ ฆานํ สจฺฉิกาตพฺพํ คนฺธา สจฺฉิกาตพฺพา ชิวฺหา สจฺฉิกาตพฺพา รสา สจฺฉิกาตพฺพา กาโย สจฺฉิกาตพฺโพ โผฏฺพฺพา สจฺฉิกาตพฺพา มโน สจฺฉิกาตพฺโพ ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพา มโนวิญฺาณํ สจฺฉิกาตพฺพํ มโนสมฺผสฺโส สจฺฉิกาตพฺโพ ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา อุปฺปชฺชติ เวทยิตํ สุขํ วา ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ สจฺฉิกาตพฺพํ ฯ {๗๘.๑} รูปํ ปสฺสนฺโต สจฺฉิกโรติ เวทนํ ปสฺสนฺโต สจฺฉิกโรติ สญฺ ปสฺสนฺโต สจฺฉิกโรติ สงฺขาเร ปสฺสนฺโต สจฺฉิกโรติ วิญฺาณํ ปสฺสนฺโต สจฺฉิกโรติ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเน ปสฺสนฺโต สจฺฉิกโรติ เย เย ธมฺมา สจฺฉิกตา โหนฺติ เต เต ธมฺมา ผุสิตา ^๑- โหนฺติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อิเม ธมฺมา สจฺฉิกาตพฺพาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ ฯ {๗๘.๒} กถํ อิเม ธมฺมา หานภาคิยา อิเม ธมฺมา ิติภาคิยา อิเม ธมฺมา วิเสสภาคิยา อิเม ธมฺมา นิพฺเพธภาคิยาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ ปมชฺฌานสฺส ลาภึ กามสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ หานภาคิโย ธมฺโม ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฏฺติ ิติภาคิโย ธมฺโม อวิตกฺกสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิเสสภาคิโย ธมฺโม นิพฺพิทาสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิราคูปสญฺหิตา นิพฺเพธภาคิโย ธมฺโม ทุติยชฺฌานสฺส ลาภึ วิตกฺกสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ หานภาคิโย ธมฺโม ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฏฺติ ิติภาคิโย ธมฺโม อุเปกฺขาสุขสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ผสฺสิตา ฯ วิเสสภาคิโย ธมฺโม นิพฺพิทาสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิราคูปสญฺหิตา นิพฺเพธภาคิโย ธมฺโม ตติยชฺฌานสฺส ลาภึ ปีติสุขสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ หานภาคิโย ธมฺโม ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฏฺติ ิติภาคิโย ธมฺโม อทุกฺขมสุขสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิเสสภาคิโย ธมฺโม นิพฺพิทาสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิราคูปสญฺหิตา นิพฺเพธภาคิโย ธมฺโม จตุตฺถชฺฌานสฺส ลาภึ อุเปกฺขาสุขสหคตา ^๑- สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ หานภาคิโย ธมฺโม {๗๘.๓} ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฏฺติ ิติภาคิโย ธมฺโม อากาสานญฺจายตนสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิเสสภาคิโย ธมฺโม นิพฺพิทาสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิราคูปสญฺหิตา นิพฺเพธภาคิโย ธมฺโม อากาสานญฺจายตนสฺส ลาภึ รูปสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ หานภาคิโย ธมฺโม ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฏฺติ ิติภาคิโย ธมฺโม วิญฺาณญฺจายตน- สหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิเสสภาคิโย ธมฺโม นิพฺพิทาสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิราคูปสญฺหิตา นิพฺเพธภาคิโย ธมฺโม วิญฺาณญฺจายตนสฺส ลาภึ อากาสานญฺจายตน- สหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ หานภาคิโย ธมฺโม ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฏฺติ ิติภาคิโย ธมฺโม อากิญฺจญฺายตนสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิเสสภาคิโย ธมฺโม นิพฺพิทาสหคตา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อุเปกฺขาสหคตา ฯ สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิราคูปสญฺหิตา นิพฺเพธภาคิโย ธมฺโม อากิญฺจญฺายตนสฺส ลาภึ วิญฺาณญฺจายตนสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ หานภาคิโย ธมฺโม ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฏฺติ ิติภาคิโย ธมฺโม เนวสญฺานาสญฺายตนสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิเสสภาคิโย ธมฺโม นิพฺพิทาสหคตา สญฺามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิราคูปสญฺหิตา นิพฺเพธภาคิโย ธมฺโม ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อิเม ธมฺมา หานภาคิยา อิเม ธมฺมา ิติภาคิยา อิเม ธมฺมา วิเสสภาคิยา อิเม ธมฺมา นิพฺเพธภาคิยาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ ฯ [๗๙] กถํ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ รูปํ อนิจฺจํ ขยฏฺเน ทุกฺขํ ภยฏฺเน อนตฺตา อสารกฏฺเนาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ เวทนา สญฺา สงฺขารา วิญฺาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อนิจฺจํ ขยฏฺเน ทุกฺขํ ภยฏฺเน อนตฺตา อสารกฏฺเนาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ ฯ [๘๐] กถํ อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ อิทํ ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ อิทํ ทุกฺขนิโรโธ อริสจฺจํ อิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจนฺติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ ฯ {๘๐.๑} ตตฺถ กตมํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ชาติปิ ทุกฺขา ชราปิ ทุกฺขา มรณมฺปิ ทุกฺขํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสาปิ ทุกฺขา อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค ทุกฺโข ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ ตมฺปิ ทุกฺขํ สงฺขิตฺเตน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขา ฯ {๘๐.๒} ตตฺถ กตมา ชาติ ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหิ ตมฺหิ สตฺตนิกาเย ชาติ สญฺชาติ โอกฺกนฺติ นิพฺพตฺติ อภินิพฺพตฺติ ขนฺธานํ ปาตุภาโว อายตนานํ ปฏิลาโภ อยํ วุจฺจติ ชาติ ฯ {๘๐.๓} ตตฺถ กตมา ชรา ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหิ ตมฺหิ สตฺตนิกาเย ชรา ชีรณตา ขณฺฑิจฺจํ ปาลิจฺจํ วลิตฺตจตา อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโก อยํ วุจฺจติ ชรา ฯ {๘๐.๔} ตตฺถ กตมํ มรณํ ยา เตสํ เตสํ สตฺตานํ ตมฺหา ตมฺหา สตฺตนิกายา จุติ จวนตา เภโท อนฺตรธานํ มจฺจุ มรณํ กาลกิริยา ขนฺธานํ เภโท กเฬวรสฺส นิกฺเขโป ชีวิตินฺทฺริยสฺส อุปจฺเฉโท อิทํ วุจฺจติ มรณํ ฯ [๘๑] ตตฺถ กตโม โสโก โย ^๑- าติพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส สีลพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส ทิฏฺิพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส อญฺตรญฺตเรน @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส อญฺตรญฺตเรน ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺสฺส โสโก โสจนา โสจิตตฺตํ อนฺโตโสโก อนฺโตปริโสโก เจตโส ปริชฺฌายนา โทมนสฺสํ โสกสลฺลํ อยํ วุจฺจติ โสโก ฯ {๘๑.๑} ตตฺถ กตโม ปริเทโว โย ^๑- าติพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส สีลพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส ทิฏฺิพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส อญฺตรญฺตเรน พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส อญฺตรญฺตเรน ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺสฺส อาเทโว ปริเทโว อาเทวนา ปริเทวนา อาเทวิตตฺตํ ปริเทวิตตฺตํ วาจา ปลาโป วิปฺปลาโป ลาลปฺโป ลาลปฺปนา ลาลปฺปิตตฺตํ อยํ วุจฺจติ ปริเทโว ฯ {๘๑.๒} ตตฺถ กตมํ ทุกฺขํ ยํ กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา อิทํ วุจฺจติ ทุกฺขํ ฯ {๘๑.๓} ตตฺถ กตมํ โทมนสฺสํ ยํ เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ ทุกฺขํ เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา อิทํ วุจฺจติ โทมนสฺสํ ฯ {๘๑.๔} ตตฺถ กตโม อุปายาโส โย ^๒- าติพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส โภคพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส โรคพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส สีลพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส ทิฏฺิพฺยสเนน วา ผุฏฺสฺส อญฺตรญฺตเรน พฺยสเนน สมนฺนาคตสฺส อญฺตรญฺตเรน ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺสฺส @เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. อยํ ปาโ นตฺถิ ฯ อายาโส อุปายาโส อายาสิตตฺตํ อุปายาสิตตฺตํ อยํ วุจฺจติ อุปายาโส ฯ [๘๒] ตตฺถ กตโม อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค ทุกฺโข อิธ ยสฺส เต โหนฺติ อนิฏฺา อกนฺตา อมนาปา รูปา สทฺทา คนฺธา รสา โผฏฺพฺพา เย วา ปนสฺส เต โหนฺติ อนตฺถกามา อหิตกามา อผาสุกามา อโยคกฺเขมกามา ยา เตหิ ^๑- สงฺคติ สมาคโม สโมธานํ มิสฺสีภาโว อยํ วุจฺจติ อปฺปิเยหิ สมฺปโยโค ทุกฺโข ฯ {๘๒.๑} ตตฺถ กตโม ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข อิธ ยสฺส เต โหนฺติ อิฏฺา กนฺตา มนาปา รูปา สทฺทา คนฺธา รสา โผฏฺพฺพา เย วา ปนสฺส เต โหนฺติ อตฺถกามา หิตกามา ผาสุกามา โยคกฺเขมกามา มาตา วา ปิตา วา ภาตา วา ภคินี วา มิตฺตา วา อมจฺจา วา าตี วา สาโลหิตา วา ยา เตหิ ^[๒]- อสงฺคติ อสมาคโม อสโมธานํ อมิสฺสีภาโว อยํ วุจฺจติ ปิเยหิ วิปฺปโยโค ทุกฺโข ฯ {๘๒.๒} ตตฺถ กตมํ ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ ตมฺปิ ทุกฺขํ ชาติธมฺมานํ สตฺตานํ เอวํ อิจฺฉา อุปฺปชฺชติ อโห วต มยํ น ชาติธมฺมา อสฺสาม น จ วต โน ชาติ อาคจฺเฉยฺยาติ น โข ปเนตํ อิจฺฉาย ปตฺตพฺพํ อิทมฺปิ ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ ตมฺปิ ทุกฺขํ ชราธมฺมานํ สตฺตานํ ฯเปฯ พฺยาธิธมฺมานํ สตฺตานํ มรณธมฺมานํ สตฺตานํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมานํ สตฺตานํ เอวํ อิจฺฉา @เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. สทฺธึ ฯ อุปฺปชฺชติ อโห วต มยํ น โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสธมฺมา อสฺสาม น จ วต โน โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา อาคจฺเฉยฺยุนฺติ น โข ปเนตํ อิจฺฉาย ปตฺตพฺพํ อิทมฺปิ ยมฺปิจฺฉํ น ลภติ ตมฺปิ ทุกฺขํ ฯ {๘๒.๓} ตตฺถ กตเม สงฺขิตฺเตน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขา เสยฺยถีทํ รูปูปาทานกฺขนฺโธ เวทนูปาทานกฺขนฺโธ สญฺูปาทานกฺขนฺโธ สงฺขารูปาทานกฺขนฺโธ วิญฺาณูปาทานกฺขนฺโธ อิเม วุจฺจนฺติ สงฺขิตฺเตน ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ทุกฺขา อิทํ วุจฺจติ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ ฯ [๘๓] ตตฺถ กตมํ ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ ยายํ ตณฺหา โปโนพฺภวิกา นนฺทิราคสหคตา ตตฺรตตฺราภินนฺทินี เสยฺยถีทํ กามตณฺหา ภวตณฺหา วิภวตณฺหา สา โข ปเนสา ตณฺหา กตฺถ อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ กตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ ยํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ กิญฺจ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ จกฺขุํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ โสตํ โลเก ฆานํ โลเก ชิวฺหา โลเก กาโย โลเก มโน โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ รูปา โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ สทฺทา โลเก ฯเปฯ ธมฺมา โลเก จกฺขุวิญฺาณํ โลเก ฯเปฯ มโนวิญฺาณํ โลเก จกฺขุสมฺผสฺโส โลเก ฯเปฯ มโนสมฺผสฺโส โลเก จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนา โลเก ฯเปฯ มโนสมฺผสฺสชา เวทนา โลเก รูปสญฺา โลเก ฯเปฯ ธมฺมสญฺา โลเก รูปสญฺเจตนา โลเก ฯเปฯ ธมฺมสญฺเจตนา โลเก รูปตณฺหา โลเก ฯเปฯ ธมฺมตณฺหา โลเก รูปวิตกฺโก โลเก ฯเปฯ ธมฺมวิตกฺโก โลเก รูปวิจาโร โลเก ฯเปฯ ธมฺมวิจาโร โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชติ เอตฺถ นิวิสมานา นิวิสติ อิทํ วุจฺจติ ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ ฯ [๘๔] ตตฺถ กตมํ ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ โย ตสฺสา เยว ตณฺหาย อเสสวิราคนิโรโธ จาโค ปฏินิสฺสคฺโค มุตฺติ อนาลโย สา โข ปเนสา ตณฺหา กตฺถ ปหิยฺยมานา ปหียติ กตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ ยํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหิยฺยมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ จกฺขุํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหิยฺยมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ โสตํ โลเก ฯเปฯ ธมฺมวิจาโร โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺเถสา ตณฺหา ปหิยฺยมานา ปหียติ เอตฺถ นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌติ อิทํ วุจฺจติ ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ ฯ [๘๕] ตตฺถ กตมํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจํ อยเมว อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค เสยฺยถีทํ สมฺมาทิฏฺิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ ฯ {๘๕.๑} ตตฺถ กตมา สมฺมาทิฏฺิ ทุกฺเข าณํ ทุกฺขสมุทเย าณํ ทุกฺขนิโรเธ าณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณํ อยํ วุจฺจติ สมฺมาทิฏฺิ ฯ {๘๕.๒} ตตฺถ กตโม สมฺมาสงฺกปฺโป เนกฺขมฺมสงฺกปฺโป อพฺยาปาทสงฺกปฺโป อวิหึสาสงฺกปฺโป อยํ วุจฺจติ สมฺมาสงฺกปฺโป ฯ {๘๕.๓} ตตฺถ กตมา สมฺมาวาจา มุสาวาทา เวรมณี ปิสุณาย วาจาย เวรมณี ผรุสาย วาจาย เวรมณี สมฺผปฺปลาปา เวรมณี อยํ วุจฺจติ สมฺมาวาจา ฯ {๘๕.๔} ตตฺถ กตโม สมฺมากมฺมนฺโต ปาณาติปาตา เวรมณี อทินฺนาทานา เวรมณี กาเมสุ มิจฺฉาจารา เวรมณี อยํ วุจฺจติ สมฺมากมฺมนฺโต ฯ {๘๕.๕} ตตฺถ กตโม สมฺมาอาชีโว อิธ อริยสาวโก มิจฺฉาอาชีวํ ปหาย สมฺมาอาชีเวน ชีวิกํ กปฺเปติ อยํ วุจฺจติ สมฺมาอาชีโว ฯ {๘๕.๖} ตตฺถ กตโม สมฺมาวายาโม อิธ ภิกฺขุ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย ฯเปฯ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย ฯเปฯ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา ฉนฺทํ ชเนติ วายมติ วิริยํ อารภติ จิตฺตํ ปคฺคณฺหาติ ปทหติ อยํ วุจฺจติ สมฺมาวายาโม ฯ {๘๕.๗} ตตฺถ กตมา สมฺมาสติ อิธ ภิกฺขุ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ เวทนาสุ ฯเปฯ จิตฺเต ฯเปฯ ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ อยํ วุจฺจติ สมฺมาสติ ฯ {๘๕.๘} ตตฺถ กตโม สมฺมาสมาธิ อิธ ภิกฺขุ วิวิจฺเจว กาเมหิ วิวิจฺจ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ สวิตกฺกํ สวิจารํ วิเวกชมฺปีติสุขํ ปมชฺฌานํ ^๑- อุปสมฺปชฺช วิหรติ วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อชฺฌตฺตํ สมฺปสาทนํ เจตโส เอโกทิภาวํ อวิตกฺกํ อวิจารํ สมาธิชมฺปีติสุขํ ทุติยชฺฌานํ ^๒- อุปสมฺปชฺช วิหรติ ปีติยา จ วิราคา อุเปกฺขโก จ วิหรติ สโต จ สมฺปชาโน สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทติ ยนฺตํ อริยา อาจิกฺขนฺติ อุเปกฺขโก สติมา สุขวิหารีติ ตติยชฺฌานํ ^๓- อุปสมฺปชฺช วิหรติ สุขสฺส จ ปหานา ทุกฺขสฺส จ ปหานา ปุพฺเพว โสมนสฺส- โทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมา อทุกฺขมสุขํ อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธึ จตุตฺถชฺฌานํ ^๔- อุปสมฺปชฺช วิหรติ อยํ วุจฺจติ สมฺมาสมาธิ อิทํ วุจฺจติ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจํ ฯ ตํ าตฏฺเน าณํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปมํ ฌานํ ฯ ^๒ ม. ทุติยํ ฌานํ ฯ ^๓ ม. ตติยํ ฌานํ ฯ ^๔ ม. จตุตฺถํ ฌานํ ฯ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ อิทํ ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ อิทํ ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ อิทํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจนฺติ โสตาวธานํ ตํปชานนา ปญฺา สุตมเย าณํ เอวํ โสตาวธาเน ปญฺา สุตมเย าณํ ฯ -------- [๘๖] กถํ สุตฺวาน สํวเร ปญฺา สีลมเย าณํ ปญฺจ สีลานิ ปริยนฺตปาริสุทฺธิสีลํ อปริยนฺตปาริสุทฺธิสีลํ ปริปุณฺณปาริสุทฺธิสีลํ อปรามฏฺปาริสุทฺธิสีลํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิปาริสุทฺธิสีลนฺติ ฯ {๘๖.๑} ตตฺถ กตมํ ปริยนฺตปาริสุทฺธิสีลํ อนุปสมฺปนฺนานํ ปริยนฺตสิกฺขาปทานํ อิทํ ปริยนฺตปาริสุทฺธิสีลํ ฯ {๘๖.๒} กตมํ อปริยนฺตปาริสุทฺธิสีลํ อุปสมฺปนฺนานํ อปริยนฺตสิกฺขาปทานํ อิทํ อปริยนฺตปาริสุทฺธิสีลํ ฯ {๘๖.๓} กตมํ ปริปุณฺณปาริสุทฺธิสีลํ ปุถุชฺชนกลฺยาณกานํ กุสลธมฺเม {๘๖.๔} ยุตฺตานํ อเสกฺขปริยนฺเต ปริปูริการีนํ ^๑- กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขานํ ปริจฺจตฺตชีวิตานํ อิทํ ปริปุณฺณปาริสุทฺธิสีลํ ฯ {๘๖.๕} กตมํ อปรามฏฺปาริสุทฺธิสีลํ สตฺตนฺนํ เสกฺขานํ อิทํ อปรามฏฺปาริสุทฺธิสีลํ ฯ {๘๖.๖} กตมํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิปาริสุทฺธิสีลํ ตถาคตสาวกานํ ขีณาสวานํ ปจฺเจกพุทฺธานํ ตถาคตานํ อรหนฺตานํ สมฺมาสมฺพุทฺธานํ อิทํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิปาริสุทฺธิสีลํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปริปูรการีนํ ฯ [๘๗] อตฺถิ สีลํ ปริยนฺตํ อตฺถิ สีลํ อปริยนฺตํ ฯ ตตฺถ กตมนฺตํ สีลํ ปริยนฺตํ อตฺถิ สีลํ ลาภปริยนฺตํ อตฺถิ สีลํ ยสปริยนฺตํ อตฺถิ สีลํ าติปริยนฺตํ อตฺถิ สีลํ องฺคปริยนฺตํ อตฺถิ สีลํ ชีวิตปริยนฺตํ ฯ {๘๗.๑} กตมนฺตํ สีลํ ลาภปริยนฺตํ อิเธกจฺโจ ลาภเหตุ ลาภปจฺจยา ลาภการณา ยถาสมาทินฺนํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมติ อิทนฺตํ สีลํ ลาภปริยนฺตํ ฯ {๘๗.๒} กตมนฺตํ สีลํ ยสปริยนฺตํ อิเธกจฺโจ ยสเหตุ ยสปจฺจยา ยสการณา ยถาสมาทินฺนํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมติ อิทนฺตํ สีลํ ยสปริยนฺตํ ฯ {๘๗.๓} กตมนฺตํ สีลํ าติปริยนฺตํ อิเธกจฺโจ าติเหตุ าติปจฺจยา าติการณา ยถาสมาทินฺนํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมติ อิทนฺตํ สีลํ าติปริยนฺตํ ฯ {๘๗.๔} กตมนฺตํ สีลํ องฺคปริยนฺตํ อิเธกจฺโจ องฺคเหตุ องฺคปจฺจยา องฺคการณา ยถาสมาทินฺนํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมติ อิทนฺตํ สีลํ องฺคปริยนฺตํ ฯ {๘๗.๕} กตมนฺตํ สีลํ ชีวิตปริยนฺตํ อิเธกจฺโจ ชีวิตเหตุ ชีวิตปจฺจยา ชีวิตการณา ยถาสมาทินฺนํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมติ อิทนฺตํ สีลํ ชีวิตปริยนฺตํ ฯ เอวรูปานิ สีลานิ ขณฺฑานิ ฉิทฺทานิ สพลานิ กมฺมาสานิ นภุชิสฺสานิ นวิญฺุปสตฺถานิ ปรามฏฺานิ อสมาธิสํวตฺตนิกานิ นอวิปฺปฏิสารวตฺถุกานิ นปามุชฺชวตฺถุกานิ นปีติวตฺถุกานิ นปสฺสทฺธิวตฺถุกานิ นสุขวตฺถุกานิ นสมาธิวตฺถุกานิ นยถาภูตาณทสฺสนวตฺถุกานิ น เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิญฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตนฺติ อิทนฺตํ สีลํ ปริยนฺตํ ฯ [๘๘] กตมนฺตํ สีลํ อปริยนฺตํ อตฺถิ สีลํ นลาภปริยนฺตํ อตฺถิ สีลํ นยสปริยนฺตํ อตฺถิ สีลํ นาติปริยนฺตํ อตฺถิ สีลํ นองฺคปริยนฺตํ อตฺถิ สีลํ นชีวิตปริยนฺตํ ฯ {๘๘.๑} กตมนฺตํ สีลํ นลาภปริยนฺตํ อิเธกจฺโจ ลาภเหตุ ลาภปจฺจยา ลาภการณา ยถาสมาทินฺนํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมาย จิตฺตํปิ น อุปฺปาเทติ กึ โส วีติกฺกมิสฺสติ อิทนฺตํ สีลํ นลาภปริยนฺตํ ฯ {๘๘.๒} กตมนฺตํ สีลํ นยสปริยนฺตํ อิเธกจฺโจ ยสเหตุ ยสปจฺจยา ยสการณา ยถาสมาทินฺนํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมาย จิตฺตํปิ น อุปฺปาเทติ กึ โส วีติกฺกมิสฺสติ อิทนฺตํ สีลํ นยสปริยนฺตํ ฯ {๘๘.๓} กตมนฺตํ สีลํ นาติปริยนฺตํ อิเธกจฺโจ าติเหตุ าติปจฺจยา าติการณา ยถาสมาทินฺนํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมาย จิตฺตํปิ น อุปฺปาเทติ กึ โส วีติกฺกมิสฺสติ อิทนฺตํ สีลํ นาติปริยนฺตํ ฯ {๘๘.๔} กตมนฺตํ สีลํ นองฺคปริยนฺตํ อิเธกจฺโจ องฺคเหตุ องฺคปจฺจยา องฺคการณา ยถาสมาทินฺนํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมาย จิตฺตํปิ น อุปฺปาเทติ กึ โส วีติกฺกมิสฺสติ อิทนฺตํ สีลํ นองฺคปริยนฺตํ ฯ {๘๘.๕} กตมนฺตํ สีลํ นชีวิตปริยนฺตํ อิเธกจฺโจ ชีวิตเหตุ ชีวิตปจฺจยา ชีวิตการณา ยถาสมาทินฺนํ สิกฺขาปทํ วีติกฺกมาย จิตฺตํปิ น อุปฺปาเทติ กึ โส วีติกฺกมิสฺสติ อิทนฺตํ สีลํ นชีวิตปริยนฺตํ ฯ เอวรูปานิ สีลานิ อกฺขณฺฑานิ อจฺฉิทฺทานิ อสพลานิ อกมฺมาสานิ ภุชิสฺสานิ วิญฺูปสตฺถานิ อปรามฏฺานิ สมาธิสํวตฺตนิกานิ อวิปฺปฏิสารวตฺถุกานิ ปามุชฺชวตฺถุกานิ ปีติวตฺถุกานิ ปสฺสทฺธิวตฺถุกานิ สุขวตฺถุกานิ สมาธิวตฺถุกานิ ยถาภูตาณทสฺสนวตฺถุกานิ เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิญฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตนฺติ อิทนฺตํ สีลํ อปริยนฺตํ ฯ [๘๙] กึ สีลํ กติ สีลานิ กึสมุฏฺานํ สีลํ กติธมฺมสโมธานํ สีลํ ฯ {๘๙.๑} กึ สีลนฺติ เจตนา สีลํ เจตสิกํ สีลํ สํวโร สีลํ อวีติกฺกโม สีลํ ฯ {๘๙.๒} กติ สีลานีติ ตีณิ สีลานิ กุสลสีลํ อกุสลสีลํ อพฺยากตสีลํ ฯ {๘๙.๓} กีสมุฏฺานํ สีลนฺติ กุสลจิตฺตสมุฏฺานํ กุสลสีลํ อกุสลจิตฺตสมุฏฺานํ อกุสลสีลํ อพฺยากตจิตฺตสมุฏฺานํ อพฺยากตสีลํ ฯ {๘๙.๔} กติธมฺมสโมธานํ สีลนฺติ สํวรสโมธานํ สีลํ อวีติกฺกมสโมธานํ สีลํ ตถาภาเว ชาตเจตนาสโมธานํ สีลํ ฯ ปาณาติปาตํ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ อทินฺนาทานํ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ กาเมสุ มิจฺฉาจารํ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ มุสาวาทํ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ ปิสุณาวาจํ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ ผรุสวาจํ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ สมฺผปฺปลาปํ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ อภิชฺฌํ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ พฺยาปาทํ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ มิจฺฉาทิฏฺึ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ {๘๙.๕} อาโลกสญฺาย ถีนมิทฺธํ อวิกฺเขปฏฺเน อุทฺธจฺจํ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉํ าเณน อวิชฺชํ ปามุชฺเชน อรตึ ปมชฺฌาเนน ^๑- นีวรเณ ทุติยชฺฌาเนน วิตกฺกวิจาเร ตติยชฺฌาเนน ปีตึ จตุตฺถชฺฌาเนน สุขทุกฺขํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา รูปสญฺ ปฏิฆสญฺ นานตฺตสญฺ วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อากาสานญฺจายตนสญฺ อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติยา วิญฺาณญฺจายตนสญฺ เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติยา อากิญฺจญฺายตนสญฺ {๘๙.๖} อนิจฺจานุปสฺสนาย นิจฺจสญฺ ทุกฺขานุปสฺสนาย สุขสญฺ อนตฺตานุปสฺสนาย อตฺตสญฺ นิพฺพิทานุปสฺสนาย นนฺทึ วิราคานุปสฺสนาย ราคํ นิโรธานุปสฺสนาย สมุทยํ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาย อาทานํ ขยานุปสฺสนาย ฆนสญฺ วยานุปสฺสนาย อายุหนํ วิปริณามานุปสฺสนาย ธุวสญฺ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปเมน ฌาเนน ฯ เอวมุปริปิ ฯ อนิมิตฺตานุปสฺสนาย นิมิตฺตํ อปฺปณิหิตานุปสฺสนาย ปณิธึ สุญฺตานุปสฺสนาย อภินิเวสํ อธิปญฺาธมฺมวิปสฺสนาย สาราทานาภินิเวสํ ยถาภูตาณทสฺสเนน สมฺโมหาภินิเวสํ อาทีนวานุปสฺสนาย อาลยาภินิเวสํ ปฏิสงฺขานุปสฺสนาย อปฺปฏิสงฺขํ วิวฏฺฏนานุปสฺสนาย สญฺโคาภินิเวสํ โสตาปตฺติมคฺเคน ทิฏฺเกฏฺเ กิเลเส สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริเก กิเลเส อนาคามิมคฺเคน อณุสหคเต กิเลเส อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส สํวรฏฺเน สีลํ อวีติกฺกมฏฺเน สีลํ ฯ [๙๐] ปญฺจ สีลานิ ปาณาติปาตสฺส ปหานํ สีลํ เวรมณี สีลํ เจตนา สีลํ สํวโร สีลํ อวีติกฺกโม สีลํ เอวรูปานิ สีลานิ จิตฺตสฺส อวิปฺปฏิสาราย สํวตฺตนฺติ ปามุชฺชาย ^๑- สํวตฺตนฺติ ปีติยา สํวตฺตนฺติ ปสฺสทฺธิยา สํวตฺตนฺติ โสมนสฺสาย สํวตฺตนฺติ อาเสวนาย สํวตฺตนฺติ ภาวนาย สํวตฺตนฺติ พหุลีกมฺมาย สํวตฺตนฺติ อลงฺการาย สํวตฺตนฺติ ปริกฺขาราย สํวตฺตนฺติ ปริวาราย สํวตฺตนฺติ ปาริปูริยา สํวตฺตนฺติ เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิญฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตนฺติ เอวรูปานํ สีลานํ สํวรปาริสุทฺธิ อธิสีลํ สํวรปาริสุทฺธิยา ิตํ จิตฺตํ น วิกฺเขปํ คจฺฉติ อวิกฺเขปปาริสุทฺธิ อธิจิตฺตํ สํวรปาริสุทฺธึ สมฺมา ปสฺสติ อวิกฺเขปปาริสุทฺธึ สมฺมา ปสฺสติ ทสฺสนปาริสุทฺธิ อธิปญฺา โย ตตฺถ สํวรฏฺโ อยํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปาโมชฺชาย ฯ เอวมุปริปิ ฯ อธิสีลสิกฺขา โย ตตฺถ อวิกฺเขปฏฺโ อยํ อธิจิตฺตสิกฺขา โย ตตฺถ ทสฺสนฏฺโ อยํ อธิปญฺาสิกฺขา อิมา ติสฺโส สิกฺขาโย อาวชฺชนฺโต สิกฺขติ ชานนฺโต สิกฺขติ ปสฺสนฺโต สิกฺขติ ปจฺจเวกฺขนฺโต สิกฺขติ จิตฺตํ อธิฏฺหนฺโต สิกฺขติ สทฺธาย อธิมุจฺจนฺโต สิกฺขติ วิริยํ ปคฺคณฺหนฺโต สิกฺขติ สตึ อุปฏฺหนฺโต สิกฺขติ จิตฺตํ สมาทหนฺโต สิกฺขติ ปญฺาย ปชานนฺโต สิกฺขติ อภิญฺเยฺยํ อภิชานนฺโต สิกฺขติ ปริญฺเยฺยํ ปริชานนฺโต สิกฺขติ ปหาตพฺพํ ปชหนฺโต สิกฺขติ ภาเวตพฺพํ ภาเวนฺโต สิกฺขติ สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกโรนฺโต สิกฺขติ ฯ [๙๑] ปญฺจ สีลานิ ปาณาติปาตสฺส อทินฺนาทานสฺส กาเมสุ มิจฺฉาจารสฺส มุสาวาทสฺส ปิสุณาย วาจาย ผรุสาย วาจาย สมฺผปฺปลาปสฺส อภิชฺฌาย พฺยาปาทสฺส มิจฺฉาทิฏฺิยา เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทสฺส อพฺยาปาเทน พฺยาปาทสฺส อาโลกสญฺาย ถีนมิทฺธสฺส อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจสฺส ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉาย าเณน อวิชฺชาย ปามุชฺเชน อรติยา {๙๑.๑} ปมชฺฌาเนน นีวรณานํ ทุติยชฺฌาเนน วิตกฺกวิจารานํ ตติยชฺฌาเนน ปีติยา จตุตฺถชฺฌาเนน สุขทุกฺขานํ อากาสานญฺจายตน- สมาปตฺติยา รูปสญฺาย ปฏิฆสญฺาย นานตฺตสญฺาย วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อากาสานญฺจายตนสญฺาย อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติยา วิญฺาณญฺจายตนสญฺาย เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติยา {๙๑.๒} อากิญฺจญฺายตนสญฺาย อนิจฺจานุปสฺสนาย นิจฺจสญฺาย ทุกฺขานุปสฺสนาย สุขสญฺาย อนตฺตานุปสฺสนาย อตฺตสญฺาย นิพฺพิทานุปสฺสนาย นนฺทิยา วิราคานุปสฺสนาย ราคสฺส นิโรธานุปสฺสนาย สมุทยสฺส ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาย อาทานสฺส ขยานุปสฺสนาย ฆนสญฺาย วยานุปสฺสนาย อายุหนสฺส วิปริณามานุปสฺสนาย ธุวสญฺาย อนิมิตฺตานุปสฺสนาย นิมิตฺตสฺส อปฺปณิหิตานุปสฺสนาย ปณิธิยา สุญฺตานุปสฺสนาย อภินิเวสสฺส อธิปญฺาธมฺมวิปสฺสนาย สาราทานาภินิเวสสฺส ยถาภูตาณทสฺสเนน สมฺโมหาภินิเวสสฺส อาทีนวานุปสฺสาย อาลยาภินิเวสสฺส ปฏิสงฺขานุปสฺสนาย อปฺปฏิสงฺขาย วิวฏฺฏนานุปสฺสนาย สญฺโคาภินิเวสสฺส {๙๑.๓} โสตาปตฺติมคฺเคน ทิฏฺเกฏฺานํ กิเลสานํ สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริกานํ กิเลสานํ อนาคามิมคฺเคน อณุสหคตานํ กิเลสานํ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสานํ ปหานํ สีลํ เวรมณี สีลํ เจตนา สิลํ สํวโร สีลํ อวีติกฺกโม สีลํ ฯ {๙๑.๔} เอวรูปานิ สีลานิ จิตฺตสฺส อวิปฺปฏิสาราย สํวตฺตนฺติ ปามุชฺชาย สํวตฺตนฺติ ปีติยา สํวตฺตนฺติ ปสฺสทฺธิยา สํวตฺตนฺติ โสมนสฺสาย สํวตฺตนฺติ อาเสวนาย สํวตฺตนฺติ ภาวนาย สํวตฺตนฺติ พหุลีกมฺมาย สํวตฺตนฺติ อลงฺการาย สํวตฺตนฺติ ปริกฺขาราย สํวตฺตนฺติ ปริวาราย สํวตฺตนฺติ ปาริปูริยา สํวตฺตนฺติ เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย อุปสมาย อภิญฺาย สมฺโพธาย นิพฺพานาย สํวตฺตนฺติ {๙๑.๕} เอวรูปานํ สีลานํ สํวรปาริสุทฺธิ อธิสีลํ สํวรปาริสุทฺธิยา ิตํ จิตฺตํ น ^๑- วิกฺเขปํ คจฺฉติ อวิกฺเขปปาริสุทฺธิ อธิจิตฺตํ สํวรปาริสุทฺธึ สมฺมา ปสฺสติ อวิกฺเขปปาริสุทฺธึ สมฺมา ปสฺสติ ทสฺสนปาริสุทฺธิ อธิปญฺา โย ตตฺถ สํวรฏฺโ อยํ อธิสีลสิกฺขา โย ตตฺถ อวิกฺเขปฏฺโ อยํ อธิจิตฺตสิกฺขา โย ตตฺถ ทสฺสนฏฺโ อยํ อธิปญฺาสิกฺขา อิมา ติสฺโส สิกฺขาโย อาวชฺชนฺโต สิกฺขติ ชานนฺโต สิกฺขติ ปสฺสนฺโต สิกฺขติ ปจฺจเวกฺขนฺโต สิกฺขติ จิตฺตํ อธิฏฺหนฺโต สิกฺขติ สทฺธาย อธิมุจฺจนฺโต สิกฺขติ วิริยํ ปคฺคณฺหนฺโต สิกฺขติ สตึ อุปฏฺเปนฺโต สิกฺขติ จิตฺตํ สมาทหนฺโต สิกฺขติ ปญฺาย ชานนฺโต ^๒- สิกฺขติ อภิญฺเยฺยํ อภิชานนฺโต สิกฺขติ ปริญฺเยฺยํ ปริชานนฺโต สิกฺขติ ปหาตพฺพํ ปชหนฺโต สิกฺขติ ภาเวตพฺพํ ภาเวนฺโต สิกฺขติ สจฺฉิกาตพฺพํ สจฺฉิกโรนฺโต สิกฺขติ {๙๑.๖} ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ สุตฺวาน สํวเร ปญฺา สีลมเย าณํ ฯ -------- [๙๒] กถํ สํวริตฺวา สมาทหเน ปญฺา สมาธิภาวนามเย าณํ เอโก สมาธิ จิตฺตสฺส เอกคฺคตา ฯ เทฺว สมาธี โลกิโย สมาธิ โลกุตฺตโร สมาธิ ฯ ตโย สมาธี สวิตกฺกสวิจาโร @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อวิกฺเขปํ ฯ ^๒ ม. ยุ. ปชานนฺโต ฯ สมาธิ อวิตกฺกวิจารมตฺโต สมาธิ อวิตกฺกาวิจาโร สมาธิ ฯ จตฺตาโร สมาธี หานภาคิโย สมาธิ ิติภาคิโย สมาธิ วิเสสภาคิโย สมาธิ นิพฺเพธภาคิโย สมาธิ ฯ ปญฺจ สมาธี ปีติผรณตา สุขผรณตา เจโตผรณตา อาโลกผรณตา ปจฺจเวกฺขณานิมิตฺตํ ฯ ฉ สมาธี พุทฺธานุสฺสติวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ ธมฺมานุสฺสติวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ สงฺฆานุสฺสติวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ สีลานุสฺสติวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ จาคานุสฺสติวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ เทวตานุสฺสติวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ ฯ {๙๒.๑} สตฺต สมาธี สมาธิสฺส กุสลตา สมาธิสฺส สมาปตฺติกุสลตา สมาธิสฺส ิติกุสลตา สมาธิสฺส วุฏฺานกุสลตา สมาธิสฺส กลฺลิตกุสลตา ^๑- สมาธิสฺส โคจรกุสลตา สมาธิสฺส อภินีหารกุสลตา ฯ อฏฺ สมาธี ปวีกสิณวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ อาโปกสิณวเสน ฯเปฯ เตโชกสิณวเสน วาโยกสิณวเสน นีลกสิณวเสน ปีตกสิณวเสน โลหิตกสิณวเสน โอทาตกสิณวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ ฯ นว สมาธี รูปาวจโร สมาธิ อตฺถิ หีโน อตฺถิ มชฺฌิโม อตฺถิ ปณีโต อรูปาวจโร สมาธิ อตฺถิ หีโน อตฺถิ มชฺฌิโม อตฺถิ ปณีโต สุญฺโต สมาธิ อนิมิตฺโต สมาธิ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. กลฺยตากุสลตา ฯ อปฺปณิหิโต สมาธิ ฯ ทส สมาธี อุทฺธุมาตกสญฺาวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ วินีลกสญฺาวเสน ฯเปฯ วิปุพฺพกสญฺาวเสน วิจฺฉิทฺทกสญฺาวเสน วิกฺขายิตกสญฺาวเสน วิกฺขิตฺตกสญฺาวเสน หตวิกฺขายิตกสญฺาวเสน โลหิตกสญฺาวเสน ปุลวกสญฺาวเสน ^๑- อฏฺิกสญฺาวเสน จิตฺตสฺส เอกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ อิเม ปญฺจปญฺาส สมาธี ฯ [๙๓] อปิ จ ปญฺจวีสติ สมาธิสฺส สมาธิฏฺา ปริคฺคหฏฺเน สมาธิ ปริวารฏฺเน สมาธิ ปริปูรฏฺเน สมาธิ เอกคฺคฏฺเน สมาธิ อวิกฺเขปฏฺเน สมาธิ อวิสารฏฺเน สมาธิ อนาวิลฏฺเน สมาธิ อนิญฺชนฏฺเน สมาธิ วิมุตฺตฏฺเน สมาธิ เอกตฺตุปฏฺานวเสน จิตฺตสฺส ิตตฺตา สมาธิ สมํ เอสตีติ สมาธิ วิสมํ เนสตีติ สมาธิ สมํ เอสิตตฺตา สมาธิ วิสมํ เนสิตตฺตา สมาธิ สมํ อาทิยตีติ สมาธิ วิสมํ นาทิยตีติ สมาธิ สมํ อาทินฺนตฺตา สมาธิ วิสมํ อนาทินฺนตฺตา สมาธิ สมํ ปฏิปชฺชตีติ สมาธิ วิสมํ นปฺปฏิปชฺชตีติ สมาธิ สมํ ปฏิปนฺนตฺตา สมาธิ วิสมํ นปฺปฏิปนฺนตฺตา สมาธิ สมํ ฌายตีติ สมาธิ วิสมํ ฌาเปตีติ สมาธิ สมํ ฌาตตฺตา สมาธิ วิสมํ ฌาปิตตฺตา สมาธิ สโม จ หิโต จ สุโข จาติ สมาธิ อิเม ปญฺจวีสติ สมาธิสฺส สมาธิฏฺา ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ สํวริตฺวา สมาทหเน ปญฺา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ปุฬุวกสญฺาวเสน ฯ สมาธิภาวนามเย าณํ ฯ -------- [๙๔] กถํ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ อวิชฺชา สงฺขารานํ อุปฺปาทฏฺิติ จ ปวตฺตฏฺิติ จ นิมิตฺตฏฺิติ จ อายุหนฏฺิติ จ สญฺโคฏฺิติ จ ปลิโพธฏฺิติ จ สมุทยฏฺิติ จ เหตุฏฺิติ จ ปจฺจยฏฺิติ จ อิเมหิ นวหากาเรหิ อวิชฺชา ปจฺจโย สงฺขารา ปจฺจยสมุปฺปนฺนา อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ อตีตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชาสงฺขารานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชา สงฺขารานํ อุปฺปาทฏฺิติ จ ปวตฺตฏฺิติ จ นิมิตฺตฏฺิติ จ อายุหนฏฺิติ จ สญฺโคฏฺิติ จ ปลิโพธฏฺิติ จ สมุทยฏฺิติ จ เหตุฏฺิติ จ ปจฺจยฏฺิติ จ อิเมหิ นวหากาเรหิ อวิชฺชา ปจฺจโย สงฺขารา ปจฺจยสมุปฺปนฺนา อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ สงฺขารา วิญฺาณสฺส ฯเปฯ วิญฺาณํ นามรูปสฺส นามรูปํ สฬายตนสฺส สฬายตนํ ผสฺสสฺส ผสฺโส เวทนาย เวทนา ตณฺหาย ตณฺหา อุปาทานสฺส อุปาทานํ ภวสฺส ภโว ชาติยา ชาติ ชรามรณสฺส อุปฺปาทฏฺิติ จ ปวตฺตฏฺิติ จ นิมิตฺตฏฺิติ จ อายุหนฏฺิติ จ สญฺโคฏฺิติ จ ปลิโพธฏฺิติ จ สมุทยฏฺิติ จ เหตุฏฺิติ จ ปจฺจยฏฺิติ จ อิเมหิ นวหากาเรหิ ชาติ ปจฺจโย ชรามรณํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ อตีตมฺปิ อทฺธานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ ชาติ ชรามรณสฺส อุปฺปาทฏฺิติ จ ปวตฺตฏฺิติ จ นิมิตฺตฏฺิติ จ อายุหนฏฺิติ จ สญฺโคฏฺิติ จ ปลิโพธฏฺิติ จ สมุทยฏฺิติ จ เหตุฏฺิติ จ ปจฺจยฏฺิติ จ อิเมหิ นวหากาเรหิ ชาติ ปจฺจโย ชรามรณํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ ฯ [๙๕] อวิชฺชา เหตุ สงฺขารา เหตุสมุปฺปนฺนา อุโภเปเต ธมฺมา เหตุสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ อตีตมฺปิ อทฺธานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชา เหตุ สงฺขารา เหตุสมุปฺปนฺนา อุโภเปเต ธมฺมา เหตุสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ สงฺขารา เหตุ วิญฺาณํ เหตุสมุปฺปนฺนํ วิญฺาณํ เหตุ นามรูปํ เหตุสมุปฺปนฺนํ นามรูปํ เหตุ สฬายตนํ เหตุสมุปฺปนฺนํ สฬายตนํ เหตุ ผสฺโส เหตุสมุปฺปนฺโน ผสฺโส เหตุ เวทนา เหตุสมุปฺปนฺนา เวทนา เหตุ ตณฺหา เหตุสมุปฺปนฺนา ตณฺหา เหตุ อุปาทานํ เหตุสมุปฺปนฺนํ อุปาทานํ เหตุ ภโว เหตุสมุปฺปนฺโน ภโว เหตุ ชาติ เหตุสมุปฺปนฺนา ชาติ เหตุ ชรามรณํ เหตุสมุปฺปนฺนํ อุโภเปเต ธมฺมา เหตุสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ อตีตมฺปิ อทฺธานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ ชาติ เหตุ ชรามรณํ เหตุสมุปฺปนฺนํ อุโภเปเต ธมฺมา เหตุสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ ฯ [๙๖] อวิชฺชา ปฏิจฺจ สงฺขารา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อุโภเปเต ธมฺมา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ อตีตมฺปิ อทฺธานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชา ปฏิจฺจ สงฺขารา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา อุโภเปเต ธมฺมา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ สงฺขารา ปฏิจฺจ วิญฺาณํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ วิญฺาณํ ปฏิจฺจ นามรูปํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ นามรูปํ ปฏิจฺจ สฬายตนํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ สฬายตนํ ปฏิจฺจ ผสฺโส ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ผสฺโส ปฏิจฺจเวทนา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา เวทนา ปฏิจฺจ ตณฺหา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ตณฺหา ปฏิจฺจ อุปาทานํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ อุปาทานํ ปฏิจฺจ ภโว ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ภโว ปฏิจฺจ ชาติ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ชาติ ปฏิจฺจ ชรามรณํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ อุโภเปเต ธมฺมา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ อตีตมฺปิ อทฺธานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ ชาติ ปฏิจฺจ ชรามรณํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ อุโภเปเต ธมฺมา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ ฯ [๙๗] อวิชฺชา ปจฺจโย สงฺขารา ปจฺจยสมุปฺปนฺนา อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ อตีตมฺปิ อทฺธานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชา ปจฺจโย สงฺขารา ปจฺจยสมุปฺปนฺนา อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ สงฺขารา ปจฺจโย วิญฺาณํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ วิญฺาณํ ปจฺจโย นามรูปํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ นามรูปํ ปจฺจโย สฬายตนํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ สฬายตนํ ปจฺจโย ผสฺโส ปจฺจยสมุปฺปนฺโน ผสฺโส ปจฺจโย เวทนา ปจฺจยสมุปฺปนฺนา เวทนา ปจฺจโย ตณฺหา ปจฺจยสมุปฺปนฺนา ตณฺหา ปจฺจโย อุปาทานํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ อุปาทานํ ปจฺจโย ภโว ปจฺจยสมุปฺปนฺโน ภโว ปจฺจโย ชาติ ปจฺจยสมุปฺปนฺนา ชาติ ปจฺจโย ชรามรณํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ อตีตมฺปิ อทฺธานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ ชาติ ปจฺจโย ชรามรณํ ปจฺจยสมุปฺปนฺนํ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ ฯ [๙๘] ปุริมกมฺมภวสฺมึ โมโห อวิชฺชา อายุหนา สงฺขารา นิกนฺติ ตณฺหา อุปคมนํ อุปาทานํ เจตนา ภโว อิเม ปญฺจ ธมฺมา ปุริมกมฺมภวสฺมึ อิธ ปฏิสนฺธิยา ปจฺจยา อิธ ปฏิสนฺธิ วิญฺาณํ โอกฺกนฺติ นามรูปํ ปสาโท อายตนํ ผุฏฺโ ผสฺโส เวทยิตํ เวทนา อิเม ปญฺจ ธมฺมา อิธุปปตฺติภวสฺมึ ปุเร กตสฺส กมฺมสฺส ปจฺจยา อิธ ปริปกฺกตฺตา อายตนานํ โมโห อวิชฺชา อายุหนา สงฺขารา นิกนฺติ ตณฺหา อุปคมนํ อุปาทานํ เจตนา ภโว อิเม ปญฺจ ธมฺมา อิธ กมฺมภวสฺมึ อายติปฏิสนฺธิยา ^๑- ปจฺจยา อายติปฏิสนฺธิ วิญฺาณํ โอกฺกนฺติ นามรูปํ ปสาโท อายตนํ ผุฏฺโ ผสฺโส เวทยิตํ เวทนา อิเม ปญฺจ ธมฺมา อายตึ อุปปตฺติภวสฺมึ อิธ กตสฺส กมฺมสฺส ปจฺจยา อิติ อิเม จตุสงฺเขเป ตโย อทฺเธ วีสติยา อากาเรหิ ติสนฺธึ ปฏิจฺจ สมุปฺปาทํ ชานาติ ปสฺสติ อญฺาติ ปฏิวิชฺฌติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ปจฺจยปริคฺคเห ปญฺา ธมฺมฏฺิติาณํ ฯ ------- [๙๙] กถํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺา สมฺมสเน าณํ ยงฺกิญฺจิ รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ รูปํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ ทุกฺขโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ อนตฺตโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ ยา กาจิ เวทนา ฯเปฯ ยา กาจิ สญฺา เย เกจิ สงฺขารา ยงฺกิญฺจิ วิญฺาณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อชฺฌตฺตํ วา พหิทฺธา วา โอฬาริกํ วา สุขุมํ วา หีนํ วา ปณีตํ วา ยํ ทูเร สนฺติเก วา สพฺพํ วิญฺาณํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ ทุกฺขโต ววตฺเถติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อายตึ ปฏิสนฺธิยา ฯ เอวมุปริปิ ฯ เอกํ สมฺมสนํ อนตฺตโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ ทุกฺขโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ อนตฺตโต ววตฺเถติ เอกํ สมฺมสนํ ฯ [๑๐๐] รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยฏฺเน ทุกฺขํ ภยฏฺเน อนตฺตา อสารกฏฺเนาติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺา สมฺมสเน าณํ เวทนา สญฺา สงฺขารา วิญฺาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ ขยฏฺเน ทุกฺขํ ภยฏฺเน อนตฺตา อสารกฏฺเนาติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺา สมฺมสเน าณํ ฯ [๑๐๑] รูปํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺา สมฺมสเน าณํ เวทนา สญฺา สงฺขารา วิญฺาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺา สมฺมสเน าณํ ฯ [๑๐๒] ชาติปจฺจยา ชรามรณํ อสติ ชาติยา นตฺถิ ชรามรณนฺติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺา สมฺมสเน าณํ อตีตมฺปิ อทฺธานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ อสติ ชาติยา นตฺถิ ชรามรณนฺติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺา สมฺมสเน าณํ ภวปจฺจยา ชาติ อสติ ฯเปฯ อุปาทานปจฺจยา ภโว อสติ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ อสติ เวทนาปจฺจยา ตณฺหา อสติ ผสฺสปจฺจยา เวทนา อสติ สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส อสติ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ อสติ วิญฺาณปจฺจยา นามรูปํ อสติ สงฺขารปจฺจยา วิญฺาณํ อสติ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา อสติ อวิชฺชาย นตฺถิ สงฺขาราติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺา สมฺมสเน าณํ อตีตมฺปิ อทฺธานํ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา อสติ อวิชฺชาย นตฺถิ สงฺขาราติ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺา สมฺมสเน าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ สงฺขิปิตฺวา ววตฺถาเน ปญฺา สมฺมสเน าณํ ฯ -------- [๑๐๓] กถํ ปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ วิปริณามานุปสฺสเน ปญฺา อุทยพฺพยานุปสฺสเน าณํ ชาตํ รูปํ ปจฺจุปฺปนฺนํ ตสฺส นิพฺพตฺติลกฺขณํ อุทโย วิปริณามลกฺขณํ วโย อนุปสฺสนาาณํ ชาตา เวทนา ชาตา สญฺา ชาตา สงฺขารา ชาตํ วิญฺาณํ ชาตํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชาโต ภโว ปจฺจุปฺปนฺโน ตสฺส นิพฺพตฺติลกฺขณํ อุทโย วิปริณามลกฺขณํ วโย อนุปสฺสนาาณํ ฯ [๑๐๔] ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุทยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุทยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจวีสติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจวีสติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต ปญฺาสํ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ [๑๐๕] รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ เวทนากฺขนฺธสฺส สญฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส วิญฺาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต กติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต ทส ลกฺขณานิ ปสฺสติ เวทนากฺขนฺธสฺส สญฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส วิญฺาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต ทส ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ [๑๐๖] รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ อวิชฺชาสมุทยา รูปสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ ตณฺหาสมุทยา รูปสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน สมุทยฏฺเน รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ กมฺมสมุทยา รูปสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ อาหารสมุทยา รูปสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ นิพฺพตฺติลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ [๑๐๗] วยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ อวิชฺชานิโรธา รูปนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน รูปกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ ตณฺหานิโรธา รูปนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน รูปกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ กมฺมนิโรธา รูปนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน รูปกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ อาหารนิโรธา รูปนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน รูปกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ วิปริณามลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ รูปกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ รูปกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ทส ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ [๑๐๘] เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ อวิชฺชาสมุทยา เวทนาสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ ตณฺหาสมุทยา เวทนาสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ กมฺมสมุทยา เวทนาสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ ผสฺสสมุทยา เวทนาสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ นิพฺพตฺติลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ เวทนากฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ [๑๐๙] วยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ อวิชฺชานิโรธา เวทนานิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน เวทนากฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ ตณฺหานิโรธา เวทนานิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน เวทนากฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ กมฺมนิโรธา เวทนานิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน เวทนากฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ ผสฺสนิโรธา เวทนานิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน เวทนากฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ วิปริณามลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ เวทนากฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ เวทนากฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ทส ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ [๑๑๐] สญฺากฺขนฺธสฺส สงฺขารกฺขนฺธสฺส วิญฺาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ อวิชฺชาสมุทยา วิญฺาณสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน วิญฺาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ ตณฺหาสมุทยา วิญฺาณสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน วิญฺาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ กมฺมสมุทยา วิญฺาณสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน วิญฺาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ นามรูปสมุทยา วิญฺาณสมุทโยติ ปจฺจยสมุทยฏฺเน วิญฺาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ นิพฺพตฺติลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ วิญฺาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสติ วิญฺาณกฺขนฺธสฺส อุทยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ [๑๑๑] วยํ ปสฺสนฺโต กตมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ฯ อวิชฺชานิโรธา วิญฺาณนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน วิญฺาณกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ ตณฺหานิโรธา วิญฺาณนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน วิญฺาณกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ กมฺมนิโรธา วิญฺาณนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน วิญฺาณกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ นามรูปนิโรธา วิญฺาณนิโรโธติ ปจฺจยนิโรธฏฺเน วิญฺาณกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ วิปริณามลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ วิญฺาณกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสติ วิญฺาณกฺขนฺธสฺส วยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ทส ลกฺขณานิ ปสฺสติ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ อุทยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจวีสติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ วยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺจวีสติ ลกฺขณานิ ปสฺสติ อุทยพฺพยํ ปสฺสนฺโต อิมานิ ปญฺาสํ ลกฺขณานิ ปสฺสติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ปจฺจุปฺปนฺนานํ ธมฺมานํ วิปริณามานุปสฺสเน ปญฺา อุทยพฺพยานุปสฺสเน าณํ ฯ {๑๑๑.๑} รูปกฺขนฺธา ^๑- อาหารสมุทยา เวทนา สญฺา สงฺขาราติ ^๒- เสสา ^๓- ขนฺธา ผสฺสสมุทยา วิญฺาณกฺขนฺธา ^๔- นามรูปสมุทยา ^๕- ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. รูปกฺขนฺโธ อาหารสมุทโย ฯ ^๒ ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ ^๓ ม. ยุ. ตโย ฯ @^๔ ม. ยุ. วิญฺาณกฺขนฺโธ ฯ ^๕ นามรูปสมุทโย ฯ -------- [๑๑๒] กถํ อารมฺมณํ ปฏิสงฺขา ภงฺคานุปสฺสเน ปญฺา วิปสฺสเน าณํ รูปารมฺมณตาจิตฺตํ อุปฺปชฺชิตฺวา ภิชฺชติ ตํ อารมฺมณํ ปฏิสงฺขา ตสฺส จิตฺตสฺส ภงฺคํ อนุปสฺสติ ฯ อนุปสฺสตีติ กถํ อนุปสฺสติ ฯ อนิจฺจโต อนุปสฺสติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต อนุปสฺสติ โน สุขโต อนตฺตโต อนุปสฺสติ โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ โน นนฺทติ วิรชฺชติ โน รชฺชติ นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต นิจฺจสญฺ ปชหติ ทุกฺขโต อนุปสฺสนฺโต สุขสญฺ ปชหติ อนตฺตโต อนุปสฺสนฺโต อตฺตสญฺ ปชหติ นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ นิโรเธนฺโต สมุทยํ ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ ฯ [๑๑๓] เวทนารมฺมณตา ฯเปฯ สญฺารมฺมณตา สงฺขารารมฺมณตา วิญฺาณารมฺมณตา จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณารมฺมณตาจิตฺตํ อุปฺปชฺชิตฺวา ภิชฺชติ ตํ อารมฺมณํ ปฏิสงฺขาตสฺส จิตฺตสฺส ภงฺคํ อนุปสฺสติ ฯ อนุปสฺสตีติ กถํ อนุปสฺสติ ฯ อนิจฺจโต อนุปสฺสติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต อนุปสฺสติ โน สุขโต อนตฺตโต อนุปสฺสติ โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ โน นนฺทติ วิรชฺชติ โน รชฺชติ นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต นิจฺจสญฺ ปชหติ ทุกฺขโต อนุปสฺสนฺโต สุขสญฺ ปชหติ อนตฺตโต อนุปสฺสนฺโต อตฺตสญฺ ปชหติ นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ นิโรเธนฺโต สมุทยํ ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ ฯ [๑๑๔] วตฺถุสงฺกมนา เจว สญฺาย จ วิวฏฺฏนา อาวชฺชนา พลญฺเจว ปฏิสงฺขา วิปสฺสนา อารมฺมณํ อนฺวเยน อุโภ เอกววตฺถนา นิโรเธ อธิมุตฺตตา วยลกฺขณวิปสฺสนา อารมฺมณญฺจ ปฏิสงฺขา ภงฺคญฺจ อนุปสฺสติ สุญฺโต จ อุปฏฺานํ อธิปญฺาวิปสฺสนา กุสโล ตีสุ อนุปสฺสนาสุ จตูสุ จ วิปสฺสนาสุ ^๑- ตโย อุปฏฺาเน กุสลตา นานาทิฏฺีสุ น กมฺปตีติ ฯ {๑๑๔.๑} ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อารมฺมณํ ปฏิสงฺขา ภงฺคานุปสฺสเน ปญฺา วิปสฺสเน าณํ ฯ -------- [๑๑๕] กถํ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ อุปฺปาโท ภยนฺติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ ปวตฺตํ ภยนฺติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ นิมิตฺตํ ภยนฺติ ฯเปฯ อายุหนา ภยนฺติ ปฏิสนฺธิ ภยนฺติ คติ ภยนฺติ นิพฺพตฺติ ภยนฺติ อุปปตฺติ ภยนฺติ ชาติ ภยนฺติ ชรา ภยนฺติ พฺยาธิ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. จตสฺโส จ วิปสฺสนา ฯ ภยนฺติ มรณํ ภยนฺติ โสโก ภยนฺติ ปริเทโว ภยนฺติ อุปายาโส ภยนฺติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ ฯ อนุปฺปาโท เขมนฺติ สนฺติปเท าณํ อปฺปวตฺตํ เขมนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯเปฯ อนุปายาโส เขมนฺติ สนฺติปเท าณํ อุปฺปาโท ภยํ อนุปฺปาโท เขมนฺติ สนฺติปเท าณํ ปวตฺตํ ภยํ อปฺปวตฺตํ เขมนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯเปฯ อุปายาโส ภยํ อนุปายาโส เขมนฺติ สนฺติปเท าณํ อุปฺปาโท ทุกฺขนฺติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ ฯเปฯ อุปายาโส ทุกฺขนฺติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ อนุปฺปาโท สุขนฺติ สนฺติปเท าณํ อปฺปวตฺตํ สุขนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯเปฯ อนุปายาโส สุขนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯ [๑๑๖] อุปฺปาโท ทุกฺขํ อนุปฺปาโท สุขนฺติ สนฺติปเท าณํ ปวตฺตํ ทุกฺขํ อปฺปวตฺตํ สุขนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯเปฯ อุปายาโส ทุกฺขํ อนุปายาโส สุขนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯ [๑๑๗] อุปฺปาโท สามิสนฺติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ ปวตฺตํ สามิสนฺติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ ฯเปฯ อุปายาโส สามิสนฺติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ อนุปฺปาโท นิรามิสนฺติ สนฺติปเท าณํ อปฺปวตฺตํ นิรามิสนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯเปฯ อนุปายาโส นิรามิสนฺติ สนฺติปเท าณํ อุปฺปาโท สามิสํ อนุปฺปาโท นิรามิสนฺติ สนฺติปเท าณํ ปวตฺตํ สามิสํ อปฺปวตฺตํ นิรามิสนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯเปฯ อุปายาโส สามิสํ อนุปายาโส นิรามิสนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯ [๑๑๘] อุปฺปาโท สงฺขาราติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ ฯเปฯ อุปายาโส สงฺขาราติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ อนุปฺปาโท นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท าณํ อปฺปวตฺตํ นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯเปฯ อนุปายาโส นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท าณํ อุปฺปาโท สงฺขารา อนุปฺปาโท นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท าณํ ปวตฺตํ สงฺขารา อปฺปวตฺตํ นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯเปฯ อุปายาโส สงฺขารา อนุปายาโส นิพฺพานนฺติ สนฺติปเท าณํ ฯ [๑๑๙] อุปฺปาทญฺจ ปวตฺตญฺจ นิมิตฺตํ ทุกฺขนฺติ ปสฺสติ อายุหนํ ปฏิสนฺธึ าณํ อาทีนเว อิทํ อนุปฺปาทํ อปฺปวตฺตํ อนิมิตฺตํ สุขนฺติ จ อนายุหนํ อปฺปฏิสนฺธึ าณํ สนฺติปเท อิทํ อิทํ อาทีนเว าณํ ปญฺจฏฺาเนสุ ชายติ ปญฺจฏฺาเน สนฺติปเท ทส าเณ ปชานาติ ทฺวินฺนํ าณานํ กุสลตา นานาทิฏฺีสุ น กมฺปตีติ ฯ {๑๑๙.๑} ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ภยตุปฏฺาเน ปญฺา อาทีนเว าณํ ฯ [๑๒๐] กถํ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ อุปฺปาทมุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ^๑- ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ปวตฺตมุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ นิมิตฺตมุญฺจิตุกมฺยตา ฯเปฯ อายุหนมุญฺจิตุกมฺยตา ปฏิสนฺธิมุญฺจิตุกมฺยตา คติมุญฺจิตุกมฺยตา นิพฺพตฺติมุญฺจิตุกมฺยตา อุปปตฺติมุญฺจิตุกมฺยตา ชาติมุญฺจิตุกมฺยตา ชรามุญฺจิตุกมฺยตา พฺยาธิมุญฺจิตุกมฺยตา มรณมุญฺจิตุกมฺยตา โสกมุญฺจิตุกมฺยตา ปริเทวมุญฺจิตุกมฺยตา อุปายาสมุญฺจิตุกมฺยตา- ปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ฯ [๑๒๑] อุปฺปาโท ทุกฺขนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ปวตฺตํ ทุกฺขนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตา- ปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ นิมิตฺตํ ทุกฺขนฺติมุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ฯเปฯ อุปายาโส ทุกฺขนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ อุปฺปาโท ภยนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตา- ปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ปวตฺตํ ภยนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ฯเปฯ อุปายาโส ภยนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อุปฺปาทํ ... อุปายาสํ ... ฯ [๑๒๒] อุปฺปาโท สามิสนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ปวตฺตํ สามิสนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตา- ปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ฯเปฯ อุปายาโส สามิสนฺติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ อุปฺปาโท สงฺขาราติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ปวตฺตํ สงฺขาราติ มุญฺจิตุกมฺยตา- ปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ฯเปฯ อุปายาโส สงฺขาราติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ฯ [๑๒๓] อุปฺปาโท สงฺขารา เต สงฺขาเร อชฺฌุเปกฺขตีติ สงฺขารุเปกฺขา เย จ สงฺขารา ยา จ อุเปกฺขา อุโภเปเต สงฺขารา เต สงฺขารา อชฺฌุเปกฺขตีติ สงฺขารุเปกฺขา ปวตฺตํ สงฺขารา ฯเปฯ นิมิตฺตํ สงฺขารา อายุหนา สงฺขารา ปฏิสนฺธิ สงฺขารา คติ สงฺขารา นิพฺพตฺติ สงฺขารา อุปปตฺติ สงฺขารา ชาติ สงฺขารา ชรา สงฺขารา พฺยาธิ สงฺขารา มรณํ สงฺขารา โสโก สงฺขารา ปริเทโว สงฺขารา อุปายาโส สงฺขารา เต สงฺขาเร อชฺฌุเปกฺขตีติ สงฺขารุเปกฺขา เย จ สงฺขารา ยา จ อุเปกฺขา อุโภเปเต สงฺขารา เต สงฺขาเร อชฺฌุเปกฺขตีติ สงฺขารุเปกฺขา ฯ [๑๒๔] กติหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ อฏฺหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ {๑๒๔.๑} ปุถุชฺชนสฺส กติหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ เสกฺขสฺส กติหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ วีตราคสฺส กติหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ ปุถุชฺชนสฺส ทฺวีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ เสกฺขสฺส ตีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ วีตราคสฺส ตีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ [๑๒๕] ปุถุชฺชนสฺส กตเมหิ ทฺวีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ ปุถุชฺชโน สงฺขารุเปกฺขํ อภินนฺทติ วา วิปสฺสติ วา ปุถุชฺชนสฺส อิเมหิ ทฺวีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ {๑๒๕.๑} เสกฺขสฺส กตเมหิ ตีหากาเร สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ เสกฺโข สงฺขารุเปกฺขํ อภินนฺทติ วา วิปสฺสติ วา ปฏิสงฺขาย วา ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ เสกฺขสฺส อิเมหิ ตีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ {๑๒๕.๒} วีตราคสฺส กตเมหิ ตีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ วีตราโค สงฺขารุเปกฺขํ วิปสฺสติ วา ปฏิสงฺขาย วา ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ ตทชฺฌุเปกฺขิตฺวา สุญฺตวิหาเรน วา อนิมิตฺตวิหาเรน วา อปฺปณิหิตวิหาเรน วา วิหรติ วีตราคสฺส อิเมหิ ตีหากาเรหิ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร โหติ ฯ [๑๒๖] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร เอกตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชนสฺส สงฺขารุเปกฺขํ อภินนฺทโต จิตฺตํ กิลิสฺสติ ภาวนาย ปริปนฺโถ โหติ ปฏิเวธสฺส อนฺตราโย โหติ อายติปฏิสนฺธิยา ปจฺจโย โหติ เสกฺขสฺสปิ ^๑- สงฺขารุเปกฺขํ อภินนฺทโต จิตฺตํ กิลิสฺสติ ภาวนาย ปริปนฺโถ โหติ อุตฺตริปฏิเวธสฺส อนฺตราโย โหติ อายติปฏิสนฺธิยา ปจฺจโย โหติ เอวํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร เอกตฺตํ โหติ อภินนฺทนฏฺเน ฯ [๑๒๗] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร เอกตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชโน สงฺขารุเปกฺขํ อนิจฺจโตปิ ทุกฺขโตปิ อนตฺตโตปิ วิปสฺสติ เสกฺโขปิ สงฺขารุเปกฺขํ อนิจฺจโตปิ ทุกฺขโตปิ อนตฺตโตปิ วิปสฺสติ วีตราโคปิ สงฺขารุเปกฺขํ อนิจฺจโตปิ ทุกฺขโตปิ อนตฺตโตปิ วิปสฺสติ เอวํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร เอกตฺตํ โหติ อนุปสฺสนฏฺเน ฯ [๑๒๘] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชนสฺส สงฺขารุเปกฺขา กุสลา โหติ เสกฺขสฺสปิ สงฺขารุเปกฺขา กุสลา โหติ วีตราคสฺส สงฺขารุเปกฺขา อพฺยากตา โหติ เอวํ ปุถุชฺชนสฺส จ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. จ ฯ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ กุสลาพฺยากตฏฺเน ฯ [๑๒๙] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชนสฺส สงฺขารุเปกฺขา กิญฺจิกาเล สุวิทิตา โหติ กิญฺจิกาเล น สุวิทิตา โหติ เสกฺขสฺสปิ สงฺขารุเปกฺขา กิญฺจิกาเล สุวิทิตา โหติ ^[๑]- วีตราคสฺส สงฺขารุเปกฺขา อจฺจนฺตํ สุวิทิตา โหติ เอวํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ วิทิตฏฺเน จ อวิทิตฏฺเน จ ฯ [๑๓๐] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชโน สงฺขารุเปกฺขา ^๒- อติตฺตตฺตา วิปสฺสติ เสกฺโขปิ สงฺขารุเปกฺขา อติตฺตตฺตา วิปสฺสติ วีตราโค สงฺขารุเปกฺขา ติตฺตตฺตา วิปสฺสติ เอวํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ติตฺตฏฺเน จ อติตฺตฏฺเน จ ฯ [๑๓๑] กถํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ฯ ปุถุชฺชโน สงฺขารุเปกฺขํ ติณฺณํ สญฺโชนานํ ปหานาย โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย วิปสฺสติ เสกฺโข สงฺขารุเปกฺขํ ติณฺณํ สญฺโชนานํ ปหีนตฺตา อุตฺตริปฏิลาภตฺถาย วิปสฺสติ วีตราโค สงฺขารุเปกฺขํ @เชิงอรรถ: ^๑ สพฺพโปตฺถเก กิญฺจิกาเล น สุวิทิตา โหตีติ ทิสฺสติ ฯ ^๒ ม. ยุ. สงฺขารุเปกฺขํ ฯ @เอวมุปริปิ ฯ สพฺพกิเลสานํ ปหีนตฺตา ทิฏฺธมฺมสุขวิหารตฺถาย วิปสฺสติ เอวํ ปุถุชฺชนสฺส จ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ปหีนฏฺเน จ อปฺปหีนฏฺเน จ ฯ [๑๓๒] กถํ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ ฯ เสกฺโข สงฺขารุเปกฺขํ อภินนฺทติ วา วิปสฺสติ วา ปฏิสงฺขาย วา ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ วีตราโค สงฺขารุเปกฺขํ วิปสฺสติ วา ปฏิสงฺขาย วา ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ ตทชฺฌุเปกฺขิตฺวา สุญฺตวิหาเรน วา อนิมิตฺตวิหาเรน วา อปฺปณิหิตวิหาเรน วา วิหรติ เอวํ เสกฺขสฺส จ วีตราคสฺส จ สงฺขารุเปกฺขาย จิตฺตสฺส อภินีหาโร นานตฺตํ โหติ วิหารสมาปตฺตฏฺเน ฯ [๑๓๓] กติ สงฺขารุเปกฺขา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ กติ สงฺขารุเปกฺขา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ อฏฺ สงฺขารุเปกฺขา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ทส สงฺขารุเปกฺขา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ {๑๓๓.๑} กตมา อฏฺ สงฺขารุเปกฺขา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ ปมชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย นีวรเณ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ทุติยชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺกวิจาเร ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ตติยชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย ปีตึ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ จตุตฺถชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย สุขทุกฺเข ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย รูปสญฺ ปฏิฆสญฺ นานตฺตสญฺ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ วิญฺาณญฺจายตน- สมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย อากาสานญฺจายตนสญฺ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ อากิญฺจญฺายตน- สมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย วิญฺาณญฺจายตนสญฺ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย อากิญฺจญฺายตนสญฺ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ อิมา อฏฺ สงฺขารุเปกฺขา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ [๑๓๔] กตมา ทส สงฺขารุเปกฺขา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ ปฏิสนฺธึ คตึ นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ มรณํ โสกํ ปริเทวํ อุปายาสํ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ โสตาปตฺติผลสมาปตฺตตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ ปฏิสนฺธึ คตึ นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ มรณํ โสกํ ปริเทวํ อุปายาสํ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ สกทาคามิมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย ฯเปฯ สกทาคามิผลสมาปตฺตตฺถาย ฯเปฯ อนาคามิมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อนาคามิผลสมาปตฺตตฺถาย อรหตฺตมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ ปฏิสนฺธึ คตึ นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ มรณํ โสกํ ปริเทวํ อุปายาสํ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ อรหตฺตผลสมาปตฺตตฺถาย ฯเปฯ สุญฺตวิหารสมาปตฺตตฺถาย ฯเปฯ อนิมิตฺตวิหารสมาปตฺตตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ ปฏิสนฺธึ คตึ นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ มรณํ โสกํ ปริเทวํ อุปายาสํ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ อิมา ทส สงฺขารุเปกฺขา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ [๑๓๕] กติ สงฺขารุเปกฺขา กุสลา กติ อกุสลา กติ อพฺยากตา ฯ ปณฺณรส ^๑- สงฺขารุเปกฺขา กุสลา ติสฺโส สงฺขารุเปกฺขา อพฺยากตา นตฺถิ สงฺขารุเปกฺขา อกุสลา ฯ ปฏิสงฺขา สนฺติฏฺนา ปญฺา อฏฺ จิตฺตสฺส โคจรา ปุถุชฺชนสฺส เทฺว โหนฺติ ตโย เสกฺขสฺส โคจรา ตโย จ วีตราคสฺส เยหิ จิตฺตํ วิวฏฺฏติ อฏฺ สมาธิสฺส ปจฺจยา ทส าณสฺส โคจรา อฏฺารส สงฺขารุเปกฺขา ติณฺณํ วิโมกฺขานปจฺจยา อิเม อฏฺารสาการา ปญฺายสฺส ปริจฺจิตา กุสโล สงฺขารุเปกฺขาสุ ^๒- นานาทิฏฺีสุ น กมฺปตีติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ปนฺนรสาติปิ ปาโ ฯ ^๒ โป. กุสลตา สงฺขาเรสุ ฯ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ มุญฺจิตุกมฺยตาปฏิสงฺขาสนฺติฏฺนา ปญฺา สงฺขารุเปกฺขาสุ าณํ ฯ ------- [๑๓๖] กถํ พหิทฺธาวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา โคตฺรภูาณํ ^๑- ฯ อุปฺปาทํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ปวตฺตํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู นิมิตฺตํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อายุหนํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ปฏิสนฺธึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู คตึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู นิพฺพตฺตึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อุปปตฺตึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ชาตึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ชรํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู พฺยาธึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู มรณํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู โสกํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ปริเทวํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อุปายาสํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อนุปฺปาทํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ นิโรธํ นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปฺปาทํ อภิภุยฺยิตฺวา อนุปฺปาทํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรนภู ปวตฺตํ อภิภุยฺยิตฺวา อปฺปวตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู นิมิตฺตํ อภิภุยฺยิตฺวา อนิมิตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตํ อภิภุยฺยิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯ [๑๓๗] อุปฺปาทา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู ปวตฺตา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู นิมิตฺตา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู อายุหนา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู ปฏิสนฺธิยา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู คติยา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู @เชิงอรรถ: ^๑ ม. โคตฺรภุาณํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ นิพฺพตฺติยา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู อุปปตฺติยา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู ชาติยา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู ชราย วุฏฺาตีติ โคตฺรภู พฺยาธิมฺหา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู มรณา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู โสกา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู ปริเทวา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู อุปายาสา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตา วุฏฺาตีติ โคตฺรภู อนุปฺปาทํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อปฺปวตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ นิโรธํ นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปฺปาทา วุฏฺิตฺวา ^๑- อนุปฺปาทํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ปวตฺตา วุฏฺิตฺวา อปฺปวตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู นิมิตฺตา วุฏฺิตฺวา อนิมิตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อายุหนา วุฏฺิตฺวา อนายุหนํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ปฏิสนฺธิยา วุฏฺิตฺวา อปฺปฏิสนฺธึ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู คติยา วุฏฺิตฺวา อคตึ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู นิพฺพตฺติยา วุฏฺิตฺวา อนิพฺพตฺตึ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปปตฺติยา วุฏฺิตฺวา อนุปปตฺตึ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ชาติยา วุฏฺิตฺวา อชาตึ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ชราย วุฏฺิตฺวา อชรํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู พฺยาธิมฺหา วุฏฺิตฺวา อพฺยาธึ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู มรณา วุฏฺิตฺวา อมตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู โสกา วุฏฺิตฺวา อโสกํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ปริเทวา วุฏฺิตฺวา อปริเทวํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปายาสา วุฏฺิตฺวา อนุปายาสํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตา วุฏฺิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปฺปาทา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. วุฏฺหิตฺวา ฯ เอวมุปริปิ ฯ วิวฏฺฏตีติ โคตฺรภู ปวตฺตา วิวฏฺฏตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตา วิวฏฺฏตีติ โคตฺรภู อนุปฺปาทํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อปฺปวตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ นิโรธํ นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู อุปฺปาทา วิวฏฺฏิตฺวา อนุปฺปาทํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ปวตฺตา วิวฏฺฏิตฺวา อปฺปวตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯเปฯ พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตา วิวฏฺฏิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภู ฯ [๑๓๘] กติ โคตฺรภูธมฺมา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ กติ โคตฺรภูธมฺมา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ^๑- ฯ อฏฺ โคตฺรภูธมฺมา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ทส โคตฺรภูธมฺมา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ [๑๓๙] กตเม อฏฺ โคตฺรภูธมฺมา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ ปมชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย นีวรเณ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ทุติยชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺกวิจาเร อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู ตติยชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย ปีตึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู จตุตฺถชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย สุขทุกฺเข อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อากาสานญฺจายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย รูปสญฺ ปฏิฆสญฺ นานตฺตสญฺ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย อากาสานญฺจายตนสญฺ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อากิญฺจญฺายตน- สมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย วิญฺาณญฺจายตนสญฺ อภิภุยฺยตีติ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. อุปฺปชฺชนฺตีติ ฯ โคตฺรภู เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย อากิญฺจญฺายตนสญฺ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อิเม อฏฺ โคตฺรภูธมฺมา สมถวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ [๑๔๐] กตเม ทส โคตฺรภูธมฺมา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ โสตาปตฺติมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ ปฏิสนฺธึ คตึ นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ มรณํ โสกํ ปริเทวํ อุปายาสํ พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู โสตาปตฺติผลสมาปตฺตตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ ปฏิสนฺธึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู สกทาคามิมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย ฯเปฯ สกทาคามิผลสมาปตฺตตฺถาย อนาคามิมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อนาคามิผลสมาปตฺตตฺถาย อรหตฺตมคฺคํ ปฏิลาภตฺถาย อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ ปฏิสนฺธึ คตึ นิพฺพตฺตึ อุปปตฺตึ ชาตึ ชรํ พฺยาธึ มรณํ โสกํ ปริเทวํ อุปายาสํ พหิทฺธาสงฺขารนิมิตฺตํ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อรหตฺตผลสมาปตฺตตฺถาย สุญฺตวิหารสมาปตฺตตฺถาย ^[๑]- อุปฺปาทํ ปวตฺตํ นิมิตฺตํ อายุหนํ ปฏิสนฺธึ อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภู อิเม ทส โคตฺรภูธมฺมา วิปสฺสนาวเสน อุปฺปชฺชนฺติ ฯ [๑๔๑] กติ โคตฺรภูธมฺมา กุสลา กติ อกุสลา กติ อพฺยากตา ฯ ปณฺณรส โคตฺรภูธมฺมา กุสลา ตโย โคตฺรภูธมฺมา อพฺยากตา นตฺถิ โคตฺรภูธมฺมา อกุสลา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ สพฺพโปตฺถเก อนิมิตฺตวิหารสมาปตฺตตฺถายาติ ทิสฺสติ ฯ [๑๔๒] สามิสญฺจ นิรามิสํ ปณิหิตญฺจ อปฺปณิหิตํ สญฺุตฺตญฺจ วิสญฺุตฺตํ ^๑- วุฏฺิตญฺจ อวุฏฺิตํ อฏฺ สมาธิสฺส ปจฺจยา ทส าณสฺส โคจรา อฏฺารส โคตฺรภูธมฺมา ติณฺณํ วิโมกฺขาน ปจฺจยา อิเม อฏฺารสาการา ปญฺายสฺส ปริจฺจิตา กุสโล วิวฏฺเฏ วุฏฺาเน นานาทิฏฺีสุ น กมฺปตีติ ฯ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ พหิทฺธาวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา โคตฺรภุาณํ ฯ [๑๔๓] กถํ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ ฯ {๑๔๓.๑} โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ มิจฺฉาทิฏฺิยา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ อภินิโรปนฏฺเน สมฺมาสงฺกปฺโป มิจฺฉาสงฺกปฺปา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ ปริคฺคหฏฺเน สมฺมาวาจา มิจฺฉาวาจาย วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ สมุฏฺานฏฺเน @เชิงอรรถ: ^๑ โป. สุญฺตฺตญฺจ อสุญฺตํ ฯ ยุ. สุญฺตํ จ วิสญฺุตฺตํ ฯ สมฺมากมฺมนฺโต มิจฺฉากมฺมนฺตา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ โวทานฏฺเน สมฺมาอาชีโว มิจฺฉาอาชีวา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ ปคฺคหฏฺเน สมฺมาวายาโม มิจฺฉาวายามา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ อุปฏฺานฏฺเน สมฺมาสติ มิจฺฉาสติยา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ มิจฺฉาสมาธิโต วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ ฯ [๑๔๔] สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ฯเปฯ อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ โอฬาริกา กามราคสญฺโชนา ปฏิฆสญฺโชนา โอฬาริกา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ ฯ [๑๔๕] อนาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ฯเปฯ อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ อณุสหคตา กามราคสญฺโชนา ปฏิฆสญฺโชนา อณุสหคตา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ ฯ [๑๔๖] อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ฯเปฯ อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ รูปราคา อรูปราคา มานา อุทฺธจฺจา อวิชฺชาย มานานุสยา ภวราคานุสยา อวิชฺชานุสยา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ ฯ [๑๔๗] อชาตํ ฌาเปติ ^๑- ชาเตน ฌานนฺเตน ปวุจฺจติ ฌานวิโมกฺเข กุสลตา นานาทิฏฺีสุ น กมฺปตีติ ฯ สมาทหิตฺวา ยถา เจ วิปสฺสติ วิปสฺสมาโน ตถา เจ สมาทเห วิปสฺสนา จ สมโถ ตทา อหุ สมานภาคา ยุคนทฺธา วตฺตเร ทุกฺขา สงฺขารา สุโข นิโรโธติ ^๒- ทสฺสนํ ทุภโต วุฏฺิตา ปญฺา ผสฺเสติ อมตํ ปทํ วิโมกฺขจริยํ ชานาติ นานตฺเตกตฺตโกวิโท ทฺวินฺนํ าณานํ กุสลตา นานาทิฏฺีสุ น กมฺปตีติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. าเปติ ฯ ^๒ ม. นิโรโธ อิติ ทสฺสนํ ฯ {๑๔๗.๑} ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ทุภโตวุฏฺานวิวฏฺฏเน ปญฺา มคฺเค าณํ ฯ -------- [๑๔๘] กถํ ปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิปญฺา ผเล าณํ ฯ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ มิจฺฉาทิฏฺิยา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาทิฏฺิ มคฺคสฺเสตํ ผลํ อภินิโรปนฏฺเน สมฺมาสงฺกปฺโป มิจฺฉาสงฺกปฺปา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ จ วุฏฺาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาสงฺกปฺโป มคฺคสฺเสตํ ผลํ ปริคฺคหฏฺเน สมฺมาวาจา มิจฺฉาวาจาย วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาวาจา มคฺคสฺเสตํ ผลํ สมุฏฺานฏฺเน สมฺมากมฺมนฺโต มิจฺฉากมฺมนฺตา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมากมฺมนฺโต มคฺคสฺเสตํ ผลํ โวทานฏฺเน สมฺมาอาชีโว มิจฺฉาอาชีวา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาอาชีโว มคฺคสฺเสตํ ผลํ ปคฺคหฏฺเน สมฺมาวายาโม มิจฺฉาวายามา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ จ วุฏฺาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาวายาโม มคฺคสฺเสตํ ผลํ อุปฏฺานฏฺเน สมฺมาสติ มิจฺฉาสติยา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาสติ มคฺคสฺเสตํ ผลํ อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ มิจฺฉาสมาธิโต วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาสมาธิ มคฺคสฺเสตํ ผลํ ฯ [๑๔๙] สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ฯเปฯ อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ โอฬาริกา กามราคสญฺโชนา ปฏิฆสญฺโชนา โอฬาริกา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาสมาธิ มคฺคสฺเสตํ ผลํ ฯ [๑๕๐] อนาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ฯเปฯ อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ อณุสหคตา กามราคสญฺโชนา ปฏิฆสญฺโชนา อณุสหคตา กามราคานุสยา ปฏิฆานุสยา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาสมาธิ มคฺคสฺเสตํ ผลํ ฯ [๑๕๑] อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ฯเปฯ อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ รูปราคา อรูปราคา มานา อุทฺธจฺจา ถีนมิทฺธา อวิชฺชาย ภวราคานุสยา มานานุสยา อวิชฺชานุสยา วุฏฺาติ ตทนุวตฺตกกิเลเสหิ จ ขนฺเธหิ จ วุฏฺาติ พหิทฺธา จ สพฺพนิมิตฺเตหิ วุฏฺาติ ตํปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา อุปฺปชฺชติ สมฺมาสมาธิ มคฺคสฺเสตํ ผลํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ปโยคปฺปฏิปฺปสฺสทฺธิปญฺา ผเล าณํ ฯ ------- [๑๕๒] กถํ ฉินฺนมนุปสฺสเน ^๑- ปญฺา วิมุตฺติาณํ ฯ โสตาปตฺติมคฺเคน สกฺกายทิฏฺิ วิจิกิจฺฉา สีลพฺพตปรามาโส ทิฏฺานุสโย วิจิกิจฺฉานุสโย อตฺตโน จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสา สมฺมา สมุจฺฉินฺนา โหนฺติ อิเมหิ ปญฺจหิ อุปกฺกิเลเสหิ สปริยุฏฺาเนหิ จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ สุวิมุตฺตํ ตํวิมุตฺติาตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ฉินฺนมนุปสฺสเน ปญฺา วิมุตฺติาณํ ฯ [๑๕๓] สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริกํ กามราคสญฺโชนํ ปฏิฆสญฺโชนํ โอฬาริโก กามราคานุสโย ปฏิฆานุสโย อตฺตโน @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ฉินฺนวฏุมานุปสฺสเน ฯ เอวมุปริปิ ฯ จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสา สมฺมา สมุจฺฉินฺนา โหนฺติ อิเมหิ จตูหิ อุปกฺกิเลเสหิ สปริยุฏฺาเนหิ จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ สุวิมุตฺตํ ตํวิมุตฺติาตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ฉินฺนมนุปสฺสเน ปญฺา วิมุตฺติาณํ ฯ [๑๕๔] อนาคามิมคฺเคน อณุสหคตํ กามราคสญฺโชนํ ปฏิฆสญฺโชนํ อณุสหคโต กามราคานุสโย ปฏิฆานุสโย อตฺตโน จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสา สมฺมา สมุจฺฉินฺนา โหนฺติ อิเมหิ จตูหิ อุปกฺกิเลเสหิ สปริยุฏฺาเนหิ จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ สุวิมุตฺตํ ตํวิมุตฺติาตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ฉินฺนมนุปสฺสเน ปญฺา วิมุตฺติาณํ ฯ [๑๕๕] อรหตฺตมคฺเคน รูปราโค อรูปราโค มาโน อุทฺธจฺจํ อวิชฺชา มานานุสโย ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโย อตฺตโน จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสา สมฺมา สมุจฺฉินฺนา โหนฺติ อิเมหิ อฏฺหิ อุปกฺกิเลเสหิ สปริยุฏฺาเนหิ จิตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ สุวิมุตฺตํ ตํวิมุตฺติาตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ฉินฺนมนุปสฺสเน ปญฺา วิมุตฺติาณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ฉินฺนมนุปสฺสเน ปญฺา วิมุตฺติาณํ ฯ ------- [๑๕๖] กถํ ตทา สมุปาคเต ^๑- ธมฺเม ปสฺสเน ปญฺา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สพฺพตฺถ สมุทาคเต ฯ ปจฺจเวกฺขเณ าณํ ฯ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ตทา สมุปาคตา ^๑- อภินิโรปนฏฺเน สมฺมาสงฺกปฺโป ตทา สมุปาคโต ^๒- ปริคฺคหฏฺเน สมฺมาวาจา ตทา สมุปาคตา สมุฏฺานฏฺเน สมฺมากมฺมนฺโต ตทา สมุปาคโต โวทานฏฺเน สมฺมาอาชีโว ตทา สมุปาคโต ปคฺคหฏฺเน สมฺมาวายาโม ตทา สมุปาคโต อุปฏฺานฏฺเน สมฺมาสติ ตทา สมุปาคตา อวิกฺเขปฏฺเน สมฺมาสมาธิ ตทา สมุปาคโต อุปฏฺานฏฺเน สติสมฺโพชฺฌงฺโค ตทา สมุปาคโต ปวิจยฏฺเน ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค ตทา สมุปาคโต ปคฺคหฏฺเน วิริยสมฺโพชฺฌงฺโค ตทา สมุปาคโต ผรณฏฺเน ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค {๑๕๖.๑} ตทา สมุปาคโต อุปสมฏฺเน ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค ตทา สมุปาคโต อวิกฺเขปฏฺเน สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ตทา สมุปาคโต ปฏิสงฺขานฏฺเน อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค ตทา สมุปาคโต อสฺสทฺธิเยน ^๓- อกมฺปิยฏฺเน สทฺธาพลํ ตทา สมุปาคตํ โกสชฺเชน อกมฺปิยฏฺเน วิริยพลํ ตทา สมุปาคตํ ปมาเทน ^๔- อกมฺปิยฏฺเน สติพลํ ตทา สมุปาคตํ อุทฺธจฺเจน ^๕- อกมฺปิยฏฺเน สมาธิพลํ ตทา สมุปาคตํ อวิชฺชาย อกมฺปิยฏฺเน ปญฺาพลํ ตทา สมุปาคตํ อธิโมกฺขฏฺเน สทฺธินฺทฺริยํ ตทา สมุปาคตํ ปคฺคหฏฺเน วิริยินฺทฺริยํ ตทา สมุปาคตํ อุปฏฺานฏฺเน สตินฺทฺริยํ ตทา สมุปาคตํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ม. ยุ. สมุทาคตา ฯ ^๒ สี. ม. ยุ. สมุทาคโต ฯ ^๓ ม. ยุ. อสทฺธิเย ฯ @^๔ ม. ยุ. ปมาเท ฯ ^๕ ม. ยุ. อุทฺธจฺเจ ฯ อวิกฺเขปฏฺเน สมาธินฺทฺริยํ ตทา สมุปาคตํ ทสฺสนฏฺเน ปญฺินฺทฺริยํ ตทา สมุปาคตํ อาธิปเตยฺยฏฺเน อินฺทฺริยํ ^๑- ตทา สมุปาคตํ อกมฺปิยฏฺเน พลํ ^๒- ตทา สมุปาคตํ นิยฺยานฏฺเน สมฺโพชฺฌงฺโค ^๓- ตทา สมุปาคโต เหตฏฺเน ^๔- มคฺโค ตทา สมุปาคโต อุปฏฺานฏฺเน สติปฏฺานา ตทา สมุปาคตา ปทหนฏฺเน สมฺมปฺปธานา ตทา สมุปาคตา อิชฺฌนฏฺเน อิทฺธิปาทา ตทา สมุปาคตา ตถฏฺเน สจฺจา ตทา สมุปาคตา อวิกฺเขปฏฺเน สมโถ ตทา สมุปาคโต อนุปสฺสนฏฺเน วิปสฺสนา ตทา สมุปาคตา เอกรสฏฺเน สมถวิปสฺสนา {๑๕๖.๒} ตทา สมุปาคตา อนติวตฺตนฏฺเน ยุคนทฺธํ ตทา สมุปาคตํ สํวรฏฺเน สีลวิสุทฺธิ ตทา สมุปาคตา อวิกฺเขปฏฺเน จิตฺตวิสุทฺธิ ตทา สมุปาคตา ทสฺสนฏฺเน ทิฏฺิวิสุทฺธิ ตทา สมุปาคตา วิมุตฺตฏฺเน วิโมกฺโข ^๕- ตทา สมุปาคโต ปฏิเวธนฏฺเน วิชฺชา ตทา สมุปาคตา ปริจฺจาคฏฺเน วิมุตฺติ ตทา สมุปาคตา สมุจฺเฉทฏฺเน ขเย าณํ ตทา สมุปาคตํ ฉนฺโท มูลฏฺเน ตทา สมุปาคโต มนสิกาโร สมุฏฺานฏฺเน ตทา สมุปาคโต ผสฺโส สโมธานฏฺเน ตทา สมุปาคโต เวทนา สโมสรณฏฺเน ตทา สมุปาคตา สมาธิ ปมุขฏฺเน ตทา สมุปาคโต สติ อาธิปเตยฺยฏฺเน ตทา สมุปาคตา ปญฺา ตทุตฺตรฏฺเน ตทา สมุปาคตา วิมุตฺติ สารฏฺเน ตทา สมุปาคตา อมโตคธํ นิพฺพานํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. ม. ยุ. อินฺทฺริยา ตทา สมุปาคตา ฯ ^๒ ม. ยุ. พลา ตทา สมุปาคตา ฯ ^๓ ม. ยุ. @สมฺโพชฺฌงฺคา ... คตา ฯ ^๔ ม. ยุ. เหตุฏฺเน ฯ ^๕ ม. ยุ. วิโมกฺขา ... คตา ฯ ปริโยสานฏฺเน ตทา สมุปาคตํ วุฏฺหิตฺวา ปจฺจเวกฺขติ อิเม ธมฺมา ตทา สมุปาคตา ฯ [๑๕๗] โสตาปตฺติผลกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ตทา สมุปาคตา อภินิโรปนฏฺเน สมฺมาสงฺกปฺโป ตทา สมุปาคโต ฯเปฯ ปฏิปฺปสฺสทฺธฏฺเน อนุปฺปาเท าณํ ตทา สมุปาคตา ฉนฺโท มูลฏฺเน ตทา สมุปาคโต มนสิกาโร สมุฏฺานฏฺเน ตทา สมุปาคโต ผสฺโส สโมธานฏฺเน ตทา สมุปาคโต เวทนา สโมสรณฏฺเน ตทา สมุปาคตา สมาธิ ปมุขฏฺเน ตทา สมุปาคโต สติ อาธิปเตยฺยฏฺเน ตทา สมุปาคตา ปญฺา ตทุตฺตรฏฺเน ตทา สมุปาคตา วิมุตฺติ สารฏฺเน ตทา สมุปาคตา อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเน ตทา สมุปาคตํ วุฏฺหิตฺวา ปจฺจเวกฺขติ อิเม ธมฺมา ตทา สมุปาคตา ฯ [๑๕๘] สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ฯเปฯ สกทาคามิผลกฺขเณ ฯเปฯ อนาคามิมคฺคกฺขเณ ฯเปฯ อนาคามิผลกฺขเณ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ตทา สมุปาคตา ฯเปฯ สมุจฺเฉทฏฺเน ขเย าณํ ตทา สมุปาคตํ ฉนฺโท มูลฏฺเน ตทา สมุปาคโต ฯเปฯ อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเน ตทา สมุปาคตํ วุฏฺหิตฺวา ปจฺจเวกฺขติ อิเม ธมฺมา ตทา สมุปาคตา ฯ [๑๕๙] อรหตฺตผลกฺขเณ ทสฺสนฏฺเน สมฺมาทิฏฺิ ตทา สมุปาคตา ฯเปฯ ปฏิปฺปสฺสทฺธฏฺเน อนุปฺปาเท าณํ ตทา สมุปาคตํ ฉนฺโท มูลฏฺเน ตทา สมุปาคโต ฯเปฯ อมโตคธํ นิพฺพานํ ปริโยสานฏฺเน ตทา สมุปาคตํ วุฏฺหิตฺวา ปจฺจเวกฺขติ อิเม ธมฺมา ตทา สมุปาคตา ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ตทา สมุปาคเต ธมฺเม ปสฺสเน ปญฺา ปจฺจเวกฺขเณ าณํ ฯ -------- [๑๖๐] กถํ อชฺฌตฺตววตฺถาเน ปญฺา วตฺถุนานตฺเต าณํ ฯ กถํ อชฺฌตฺตํ ธมฺเม ววตฺเถติ ฯ จกฺขุํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ โสตํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฆานํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ชิวฺหํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ กายํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ มนํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ [๑๖๑] กถํ จกฺขุํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ จกฺขุํ ^๑- อวิชฺชาสมฺภูตนฺติ ววตฺเถติ จกฺขุํ ตณฺหาสมฺภูตนฺติ ววตฺเถติ จกฺขุํ กมฺมสมฺภูตนฺติ ววตฺเถติ จกฺขุํ อาหารสมฺภูตนฺติ ววตฺเถติ จกฺขุํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ ววตฺเถติ จกฺขุํ อุปฺปนฺนนฺติ ววตฺเถติ จกฺขุํ สมุปาคตนฺติ วตฺเถติ จกฺขุํ อหุตฺวา สมฺภูตํ หุตฺวา น ภวิสฺสตีติ ววตฺเถติ จกฺขุํ อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ จกฺขุํ อทฺธุวํ อสสฺสตํ วิปริณามธมฺมนฺติ ววตฺเถติ จกฺขุํ อนิจฺจํ สงฺขตํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ขยธมฺมํ วยธมฺมํ วิราคธมฺมํ นิโรธธมฺมนฺติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สพฺพตฺถ จกฺขุ ฯ ววตฺเถติ จกฺขุํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต ววตฺเถติ โน สุขโต อนตฺตโต ววตฺเถติ โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ โน นนฺทติ วิรชฺชติ โน รชฺชติ นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ อนิจฺจโต ววตฺเถนฺโต นิจฺจสญฺ ปชหติ ทุกฺขโต ววตฺเถนฺโต สุขสญฺ ปชหติ อนตฺตโต ววตฺเถนฺโต อตฺตสญฺ ปชหติ นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ นิโรเธนฺโต สมุทยํ ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ เอวํ จกฺขุํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ [๑๖๒] กถํ โสตํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ โสตํ อวิชฺชาสมฺภูตนฺติ ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ โสตํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ {๑๖๒.๑} กถํ ฆานํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ ฆานํ อวิชฺชาสมฺภูตนฺติ ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ ฆานํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ {๑๖๒.๒} กถํ ชิวฺหํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ ชิวฺหา อวิชฺชาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา กมฺมสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา อาหารสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา อุปฺปนฺนาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา สมุปาคตาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา อหุตฺวา สมฺภูตา หุตฺวา น ภวิสฺสตีติ ววตฺเถติ ชิวฺหํ อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ ชิวฺหา อทฺธุวา อสสฺสตา วิปริณามธมฺมาติ ววตฺเถติ ชิวฺหา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมาติ ววตฺเถติ ชิวฺหํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ โน นิจฺจโต ฯเปฯ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ อนิจฺจโต ววตฺเถนฺโต นิจฺจสญฺ ปชหติ ฯเปฯ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ เอวํ ชิวฺหํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ {๑๖๒.๓} กถํ กายํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ กาโย อวิชฺชาสมฺภูโตติ ววตฺเถติ กาโย ตณฺหาสมฺภูโตติ ววตฺเถติ กาโย กมฺมสมฺภูโตติ ววตฺเถติ กาโย อาหารสมฺภูโตติ ววตฺเถติ กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ ววตฺเถติ กาโย อุปฺปนฺโนติ ววตฺเถติ กาโย สมุปาคโตติ ววตฺเถติ กาโย อุปฺปนฺโนติ ววตฺเถติ น ภวิสฺสตีติ ววตฺเถติ กายํ อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ กาโย อทฺธุโว อสสฺสโต วิปริณามธมฺโมติ ววตฺเถติ กาโย อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโมติ ววตฺเถติ กายํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต ววตฺเถติ โน สุขโต ฯเปฯ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ อนิจฺจโต ววตฺเถนฺโต นิจฺจสญฺ ปชหติ ทุกฺขโต ววตฺเถนฺโต สุขสญฺ ปชหติ ฯเปฯ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ เอวํ กายํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ {๑๖๒.๔} กถํ มนํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ ฯ มโน อวิชฺชาสมฺภูโตติ ววตฺเถติ มโน ตณฺหาสมฺภูโตติ ววตฺเถติ มโน กมฺมสมฺภูโตติ ววตฺเถติ มโน อาหารสมฺภูโตติ ววตฺเถติ มโน อุปฺปนฺโนติ ววตฺเถติ มโน สมุปาคโตติ ววตฺเถติ มโน อหุตฺวา สมฺภูโต หุตฺวา น ภวิสฺสตีติ ววตฺเถติ มนํ อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ มโน อทฺธุโว อสสฺสโต วิปริณามธมฺโมติ ววตฺเถติ มโน อนิจฺโจ สงฺขโต ปฏิจฺจสมุปฺปนฺโน ขยธมฺโม วยธมฺโม วิราคธมฺโม นิโรธธมฺโมติ ววตฺเถติ มนํ อนิจฺจโต ววตฺเถติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต ววตฺเถติ โน สุขโต อนตฺตโต ววตฺเถติ โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ โน นนฺทติ วิรชฺชติ โน รชฺชติ นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ อนิจฺจโต ววตฺเถนฺโต นิจฺจสญฺ ปชหติ ทุกฺขโต ววตฺเถนฺโต สุขสญฺ ปชหติ อนตฺตโต ววตฺเถนฺโต อตฺตสญฺ ปชหติ นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ นิโรเธนฺโต สมุทยํ ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ เอวํ มนํ อชฺฌตฺตํ ววตฺเถติ เอวํ อชฺฌตฺตธมฺเม ววตฺเถติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อชฺฌตฺตววตฺถาเน ปญฺา วตฺถุนานตฺเต าณํ ฯ -------- [๑๖๓] กถํ พหิทฺธาววตฺถาเน ปญฺา โคจรนานตฺเต าณํ ฯ {๑๖๓.๑} กถํ พหิทฺธา ธมฺเม ววตฺเถติ ฯ รูเป พหิทฺธา ววตฺเถติ สทฺเท พหิทฺธา ววตฺเถติ คนฺเธ พหิทฺธา ววตฺเถติ รเส พหิทฺธา ววตฺเถติ โผฏฺพฺเพ พหิทฺธา ววตฺเถติ ธมฺเม พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ {๑๖๓.๒} กถํ รูเป พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ รูปา อวิชฺชาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ รูปา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ รูปา กมฺมสมฺภูตาติ ววตฺเถติ รูปา อาหารสมฺภูตาติ ววตฺเถติ รูปา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ ววตฺเถติ รูปา อุปฺปนฺนาติ ววตฺเถติ รูปา สมุปาคตาติ ววตฺเถติ รูปา อหุตฺวา สมฺภูตา หุตฺวา น ภวิสฺสนฺตีติ ววตฺเถติ รูเป อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ รูปา อทฺธุวา อสสฺสตา วิปริณามธมฺมาติ ววตฺเถติ รูปา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมาติ ววตฺเถติ รูเป อนิจฺจโต ววตฺเถติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต ววตฺเถติ โน สุขโต อนตฺตโต ววตฺเถติ โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ โน นนฺทติ วิรชฺชติ โน รชฺชติ นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ อนิจฺจโต ววตฺเถนฺโต นิจฺจสญฺ ปชหติ ทุกฺขโต ววตฺเถนฺโต สุขสญฺ ปชหติ อนตฺตโต ววตฺเถนฺโต อตฺตสญฺ ปชหติ นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ นิโรเธนฺโต สมุทยํ ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ เอวํ รูเป พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ [๑๖๔] กถํ สทฺเท พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ สทฺทา อวิชฺชาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ฯเปฯ สทฺทา จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทายาติ ววตฺเถติ สทฺทา อุปฺปนฺนาติ ววตฺเถติ สทฺทา สมุปาคตาติ ววตฺเถติ สทฺทา อหุตฺวา สมฺภูตา หุตฺวา น ภวิสฺสนฺตีติ ววตฺเถติ สทฺเท อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ สทฺทา อทฺธุวา อสสฺสตา วิปริณามธมฺมาติ ววตฺเถติ สทฺทา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมาติ ววตฺเถติ สทฺเท อนิจฺจโต ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ สทฺเท พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ {๑๖๔.๑} กถํ คนฺเธ พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ คนฺธา อวิชฺชาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ คนฺธา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ คนฺเธ พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ {๑๖๔.๒} กถํ รเส พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ รสา อวิชฺชาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ รสา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ รเส พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ {๑๖๔.๓} กถํ โผฏฺพฺเพ พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ โผฏฺพฺพา อวิชฺชาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ โผฏฺพฺพา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ โผฏฺพฺพา กมฺมสมฺภูตาติ ววตฺเถติ โผฏฺพฺพา อาหารสมฺภูตาติ ววตฺเถติ โผฏฺพฺพา อุปฺปนฺนาติ ววตฺเถติ โผฏฺพฺพา สมุปาคตาติ ววตฺเถติ ฯเปฯ เอวํ โผฏฺพฺเพ พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ {๑๖๔.๔} กถํ ธมฺเม พหิทฺธา ววตฺเถติ ฯ ธมฺมา อวิชฺชาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ธมฺมา ตณฺหาสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ธมฺมา กมฺมสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ธมฺมา อาหารสมฺภูตาติ ววตฺเถติ ธมฺมา อุปฺปนฺนาติ ววตฺเถติ ธมฺมา สมุปาคตาติ ววตฺเถติ ธมฺมา อหุตฺวา สมฺภูตา หุตฺวา น ภวิสฺสนฺตีติ ววตฺเถติ ธมฺเม อนฺตวนฺตโต ววตฺเถติ ธมฺมา อทฺธุวา อสสฺสตา วิปริณามธมฺมาติ ววตฺเถติ ธมฺมา อนิจฺจา สงฺขตา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา ขยธมฺมา วยธมฺมา วิราคธมฺมา นิโรธธมฺมาติ ววตฺเถติ ธมฺเม อนิจฺจโต ววตฺเถติ โน นิจฺจโต ทุกฺขโต ววตฺเถติ โน สุขโต อนตฺตโต ววตฺเถติ โน อตฺตโต นิพฺพินฺทติ โน นนฺทติ วิรชฺชติ โน รชฺชติ นิโรเธติ โน สมุเทติ ปฏินิสฺสชฺชติ โน อาทิยติ อนิจฺจโต ววตฺเถนฺโต นิจฺจสญฺ ปชหติ ทุกฺขโต ววตฺเถนฺโต สุขสญฺ ปชหติ อนตฺตโต ววตฺเถนฺโต อตฺตสญฺ ปชหติ นิพฺพินฺทนฺโต นนฺทึ ปชหติ วิรชฺชนฺโต ราคํ ปชหติ นิโรเธนฺโต สมุทยํ ปชหติ ปฏินิสฺสชฺชนฺโต อาทานํ ปชหติ เอวํ ธมฺเม พหิทฺธา ววตฺเถติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ พหิทฺธาววตฺถาเน ปญฺา โคจรนานตฺเต าณํ ฯ ------- [๑๖๕] กถํ จริยาววตฺถาเน ปญฺา จริยานานตฺเต าณํ ฯ จริยาติ ติสฺโส จริยาโย วิญฺาณจริยา อญฺาณจริยา าณจริยา ฯ {๑๖๕.๑} กตมา วิญฺาณจริยา รูเปสุ ทสฺสนตฺถาย อาวชฺชน- กิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา รูเปสุ ทสฺสนตฺโถ จกฺขุวิญฺาณํ วิญฺาณจริยา รูเปสุ ทิฏฺตฺตา อภิโรปนวิปากมโนธาตุ ^๑- วิญฺาณจริยา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อภินิโรปน ... ฯ เอวมุปริปิ ฯ รูเปสุ อภิโรปิตตฺตา วิปากมโนวิญฺาณธาตุ วิญฺาณจริยา สทฺเทสุ สวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา สทฺเทสุ สวนตฺโถ โสตวิญฺาณํ วิญฺาณจริยา สทฺเทสุ สุตตฺตา อภิโรปนวิปากมโนธาตุ วิญฺาณจริยา สทฺเทสุ อภิโรปิตตฺตา วิปากมโนวิญฺาณธาตุ วิญฺาณจริยา คนฺเธสุ ฆายนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา คนฺเธสุ ฆายนตฺโถ ฆานวิญฺาณํ วิญฺาณจริยา คนฺเธสุ ฆายิตตฺตา อภิโรปนวิปากมโนธาตุ วิญฺาณจริยา คนฺเธสุ อภิโรปิตตฺตา วิปากมโนวิญฺาณธาตุ วิญฺาณจริยา {๑๖๕.๒} รเสสุ สายนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา รเสสุ สายนตฺโถ ชิวฺหาวิญฺาณํ วิญฺาณจริยา รเสสุ สายิตตฺตา อภิโรปนวิปากมโนธาตุ วิญฺาณจริยา รเสสุ อภิโรปิตตฺตา วิปากมโนวิญฺาณธาตุ วิญฺาณจริยา ^[๑]- โผฏฺพฺเพสุ ผุสนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา โผฏฺพฺเพสุ ผุสนตฺโถ กายวิญฺาณํ วิญฺาณจริยา โผฏฺพฺเพสุ ผุฏฺตฺตา อภิโรปนวิปากมโนธาตุ วิญฺาณจริยา โผฏฺพฺเพสุ อภิโรปิตตฺตา วิปากมโนวิญฺาณธาตุ วิญฺาณจริยา ^[๒]- ธมฺเมสุ วิชานนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา ธมฺเมสุ วิชานนตฺโถ มโนวิญฺาณํ วิญฺาณจริยา ธมฺเมสุ วิญฺาตตฺตา อภิโรปนวิปากมโนธาตุ วิญฺาณจริยา ธมฺเมสุ อภิโรปิตตฺตา วิปากมโนวิญฺาณธาตุ วิญฺาณจริยา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑-๒ ม. รเสสุ ผุสนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา ฯ ... โผฏฺพฺเพสุ @วิชานนตฺถาย อาวชฺชน ... วิญฺาณจริยา ฯ [๑๖๖] วิญฺาณจริยาติ เกนตฺเถน วิญฺาณจริยา ฯ นิราคา จรตีติ วิญฺาณจริยา นิทฺโทสา จรตีติ วิญฺาณจริยา นิมฺโมหา จรตีติ วิญฺาณจริยา นิมฺมานา จรตีติ วิญฺาณจริยา นิทฺทิฏฺิ จรตีติ วิญฺาณจริยา นิอุทฺธจฺจา จรตีติ วิญฺาณจริยา นิพฺพิจิกิจฺฉา จรตีติ วิญฺาณจริยา นานุสยา จรตีติ วิญฺาณจริยา ราควิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา โทสวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา โมหวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา มานวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา ทิฏฺิวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา อุทฺธจฺจวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา วิจิกิจฺฉาวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา อนุสยวิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา {๑๖๖.๑} กุสเลหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา ^๑- จรตีติ วิญฺาณจริยา อกุสเลหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา สาวชฺเชหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา อนวชฺเชหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา ^๒- จรตีติ วิญฺาณจริยา กเณฺหหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา สุกฺเกหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา ^๓- จรตีติ วิญฺาณจริยา สุขุทฺรเยหิ ^๔- กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา ^๕- จรตีติ วิญฺาณจริยา ทุกฺขุทฺรเยหิ ^๖- กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา สุขวิปาเกหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา ^๗- @เชิงอรรถ: ^{๑-๒-๓-๕-๗} ม. สมฺปยุตฺตา ฯ ^๔ สี. สุขินฺทฺริเยหิ ฯ ^๖ สี. ทุกฺขินฺทฺริเยหิ ฯ จรตีติ วิญฺาณจริยา ทุกฺขวิปาเกหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ วิญฺาณจริยา วิญฺาเต ^๑- จรตีติ วิญฺาณจริยา วิญฺาณสฺส เอวรูปา จริยา โหตีติ วิญฺาณจริยา ปกติปริสุทฺธมิทํ จิตฺตํ นิกฺกิเลสฏฺเนาติ ^๒- วิญฺาณจริยา อยํ วิญฺาณจริยา ฯ [๑๖๗] กตมา อญฺาณจริยา มนาปิเยสุ รูเปสุ ราคสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา ราคสฺส ชวนา อญฺาณจริยา อมนาปิเยสุ รูเปสุ โทสสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา โทสสฺส ชวนา อญฺาณจริยา ตทุภเยน อสมเปกฺขณสฺมึ วตฺถุสฺมึ โมหสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา โมหสฺส ชวนา อญฺาณจริยา วินิพนฺธสฺส มานสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา มานสฺส ชวนา อญฺาณจริยา ปรามฏฺาย ทิฏฺิยา ชวนตฺถาย อาวชฺชน- กิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา ทิฏฺิยา ชวนา อญฺาณจริยา วิกฺเขปคตสฺส อุทฺธจฺจสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา อุทฺธจฺจสฺส ชวนา อญฺาณจริยา อนิฏฺาคตาย ^๓- วิจิกิจฺฉาย ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา วิจิกิจฺฉาย ชวนา อญฺาณจริยา ถามคตสฺส อนุสยสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. วิญฺาเณ ฯ ^๒ นิกฺเขสฏฺเนาตีติปิ ปาโ ฯ ^๓ ม. ยุ. อนิฏฺ คตาย ฯ @เอวมุปริปิ ฯ อนุสยสฺส ชวนา อญฺาณจริยา มนาปิเยสุ สทฺเทสุ ฯเปฯ มนาปิเยสุ คนฺเธสุ มนาปิเยสุ รเสสุ มนาปิเยสุ โผฏฺพฺเพสุ มนาปิเยสุ ธมฺเมสุ ราคสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา ราคสฺส ชวนา อญฺาณจริยา อมนาปิเยสุ ธมฺเมสุ โทสสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา โทสสฺส ชวนา อญฺาณจริยา ตทุภเยน อสมเปกฺขณสฺมึ วตฺถุสฺมึ โมหสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา โมหสฺส ชวนา อญฺาณจริยา ปรามฏฺาย ทิฏฺิยา ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา ทิฏฺิยา ชวนา อญฺาณจริยา วิกฺเขปคตสฺส อุทฺธจฺจสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา อุทฺธจฺจสฺส ชวนา อญฺาณจริยา อนิฏฺาคตาย วิจิกิจฺฉาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา วิจิกิจฺฉาย ชวนา อญฺาณจริยา ถามคตสฺส อนุสยสฺส ชวนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา อนุสยสฺส ชวนา อญฺาณจริยา ฯ [๑๖๘] อญฺาณจริยาติ เกนตฺเถน อญฺาณจริยา ฯ สราคา จรตีติ อญฺาณจริยา สโทสา จรตีติ อญฺาณจริยา สโมหา จรตีติ อญฺาณจริยา สมานา จรตีติ อญฺาณจริยา สทิฏฺิ จรตีติ อญฺาณจริยา สอุทฺธจฺจา จรตีติ อญฺาณจริยา สวิจิกิจฺฉา จรตีติ อญฺาณจริยา สานุสยา จรตีติ อญฺาณจริยา ราคสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา โทสสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา โมหสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา มานสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา ทิฏฺิสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา อนุสยสมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา กุสเลหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา อกุสเลหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา สาวชฺเชหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา อนวชฺเชหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา กเณฺหหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา สุกฺเกหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา สุขุทฺรเยหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา ทุกฺขุทฺรเยหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา สุขวิปาเกหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา ทุกฺขวิปาเกหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา จรตีติ อญฺาณจริยา อญฺาเต จรตีติ อญฺาณจริยา อญฺาณสฺส เอวรูปา จริยา โหตีติ อญฺาณจริยา อยํ อญฺาณจริยา ฯ [๑๖๙] กตมา าณจริยา อนิจฺจานุปสฺสนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา อนิจฺจานุปสฺสนา าณจริยา ทุกฺขานุปสฺสนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา ทุกฺขานุปสฺสนา าณจริยา อนตฺตานุปสฺสนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา อนตฺตานุปสฺสนา าณจริยา นิพฺพิทานุปสฺสนตฺถาย ฯเปฯ วิราคานุปสฺสนตฺถาย นิโรธานุปสฺสนตฺถาย ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนตฺถาย ขยานุปสฺสนตฺถาย วยานุปสฺสนตฺถาย วิปริณามานุปสฺสนตฺถาย อนิมิตฺตานุปสฺสนตฺถาย อปฺปณิหิตานุปสฺสนตฺถาย สุญฺตานุปสฺสนตฺถาย อธิปญฺธมฺมานุปสฺสนตฺถาย ยถาภูตาณทสฺสนตฺถาย อาทีนวานุปสฺสนตฺถาย ปฏิสงฺขานุปสฺสนตฺถาย อาวชฺชนกิริยาพฺยากตา วิญฺาณจริยา ปฏิสงฺขานุปสฺสนา าณจริยา วิวฏฺฏนานุปสฺสนา าณจริยา โสตาปตฺติมคฺโค าณจริยา โสตาปตฺติผลสมาปตฺติ าณจริยา สกทาคามิมคฺโค าณจริยา สกทาคามิผลสมาปตฺติ าณจริยา อนาคามิมคฺโค าณจริยา อนาคามิผลสมาปตฺติ าณจริยา อรหตฺตมคฺโค าณจริยา อรหตฺตผลสมาปตฺติ าณจริยา ฯ [๑๗๐] าณจริยาติ เกนตฺเถน าณจริยา ฯ นิราคา จรตีติ าณจริยา นิทฺโทสา จรตีติ าณจริยา ฯเปฯ นานุสยา จรตีติ าณจริยา ราควิปฺปยุตฺตา จรตีติ าณจริยา โทสวิปฺปยุตฺตา จรตีติ าณจริยา โมหวิปฺปยุตฺตา จรตีติ าณจริยา มานวิปฺปยุตฺตา ฯเปฯ ทิฏฺิวิปฺปยุตฺตา อุทฺธจฺจวิปฺปยุตฺตา วิจิกิจฺฉาวิปฺปยุตฺตา อนุสยวิปฺปยุตฺตา กุสเลหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา อกุสเลหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา สาวชฺเชหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา อนวชฺเชหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา กเณฺหหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา สุกฺเกหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา สุขุทฺรเยหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา ทุกฺขุทฺรเยหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา สุขวิปาเกหิ กมฺเมหิ สมฺปยุตฺตา จรตีติ าณจริยา ทุกฺขวิปาเกหิ กมฺเมหิ วิปฺปยุตฺตา จรตีติ าณจริยา าเณ ^๑- จรตีติ าณจริยา าณสฺส เอวรูปา จริยา โหตีติ าณจริยา อยํ าณจริยา วิญฺาณจริยา อญฺาณจริยา าณจริยา ^๒- ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ จริยาววตฺถาเน ปญฺา จริยานานตฺเต าณํ ฯ --------- [๑๗๑] กถํ จตุธมฺมววตฺถาเน ปญฺา ภูมินานตฺเต าณํ ฯ จตสฺโส ภูมิโย กามาวจรา ภูมิ รูปาวจรา ภูมิ อรูปาวจรา ภูมิ อปริยาปนฺนา ภูมิ ฯ [๑๗๒] กตมา กามาวจรา ภูมิ เหฏฺโต อวีจินิรยํ ปริยนฺตํ กริตฺวา อุปริโต ปรนิมฺมิตวสวตฺตี เทเว อนฺโต กริตฺวา ยํ เอตสฺมึ อนตฺเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา ขนฺธธาตุ อายตนา รูปา ^๓- เวทนา สญฺา สงฺขารา วิญฺาณํ อยํ กามาวจรา ภูมิ ฯ [๑๗๓] กตมา รูปาวจรา ภูมิ เหฏฺโต พฺรหฺมโลกํ ปริยนฺตํ กริตฺวา อุปริโต อกนิฏฺเ เทเว อนฺโต กริตฺวา ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถาวจรา เอตฺถ ปริยาปนฺนา สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. าเต ฯ ^๒ ม. ยุ. อญฺา วิญฺาณจริยา อญฺา อญฺาณจริยา อญฺา @าณจริยาติ ฯ ^๓ ม. รูปํ ฯ วา ทิฏฺธมฺมสุขวิหารสฺส ^๑- วา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา อยํ รูปาวจรา ภูมิ ฯ [๑๗๔] กตมา อรูปาวจรา ภูมิ เหฏฺโต อากาสานญฺจายตนูปเค เทเว ปริยนฺตํ กริตฺวา อุปริโต เนวสญฺานาสญฺายตนูปเค เทเว อนฺโต กริตฺวา ยํ เอตสฺมึ อนฺตเร เอตฺถ ปริยาปนฺนา สมาปนฺนสฺส วา อุปปนฺนสฺส วา ทิฏฺธมฺมสุขวิหารสฺส วา จิตฺตเจตสิกา ธมฺมา อยํ อรูปาวจรา ภูมิ ฯ [๑๗๕] กตมา อปริยาปนฺนา ภูมิ อปริยาปนฺนา มคฺคา จ ผลานิ จ อสงฺขตา จ ธาตุ อยํ อปริยาปนฺนา ภูมิ อิมา จตสฺโส ภูมิโย ฯ [๑๗๖] อปราปิ จตสฺโส ภูมิโย จตฺตาโร สติปฏฺานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา จตฺตาริ ฌานานิ จตสฺโส อปฺปมญฺาโย จตสฺโส อรูปาวจรสมาปตฺติโย จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส ปฏิปทา จตฺตาริ อารมฺมณานิ จตฺตาโร อริยวํสา ^๒- จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ จตฺตาริ จกฺกานิ จตฺตาริ ธมฺมปทานิ อิมา จตสฺโส ภูมิโย ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ จตุธมฺมววตฺถาเน ปญฺา ภูมินานตฺเต าณํ ฯ --------- [๑๗๗] กถํ นวธมฺมววตฺถาเน ปญฺา ธมฺมนานตฺเต าณํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. วิหาริสฺส ฯ เอวมุปริปิ ฯ ^๒ สพฺพโปตฺถเก จตฺตาริ อริยวํสานีติ ทิสฺสติ ฯ กถํ ธมฺเม ววตฺเถติ ฯ กามาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อกุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ รูปาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ อรูปาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ อปริยาปนฺเน ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ ฯ [๑๗๘] กถํ กามาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ ฯ อกุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ ทส กุสลกมฺมปเถ กุสลโต ววตฺเถติ ทส อกุสลกมฺมปเถ อกุสลโต ววตฺเถติ รูปญฺจ วิปากญฺจ กิริยญฺจ อพฺยากตโต ววตฺเถติ เอวํ กามาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อกุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ ฯ [๑๗๙] กถํ รูปาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ ฯ อพฺยากตโต ววตฺเถติ อิธฏฺสฺส จตฺตาริ ฌานานิ กุสลโต ววตฺเถติ ตตฺรูปปนฺนสฺส จตฺตาริ ฌานานิ อพฺยากตโต ววตฺเถติ เอวํ รูปาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ ฯ [๑๘๐] กถํ อรูปาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ ฯ อพฺยากตโต ววตฺเถติ อิธฏฺสฺส จตสฺโส อรูปาวจรสมาปตฺติโย กุสลโต ววตฺเถติ ตตฺรูปปนฺนสฺส จตสฺโส อรูปาวจรสมาปตฺติโย อพฺยากตโต ววตฺเถติ เอวํ อรูปาวจเร ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ ฯ [๑๘๑] กถํ อปริยาปนฺเน ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ ฯ อพฺยากตโต ววตฺเถติ ฯ จตฺตาโร อริยมคฺเค กุสลโต ววตฺเถติ จตฺตาริ ^[๑]- สามญฺผลานิ นิพฺพานญฺจ อพฺยากตโต ววตฺเถติ เอวํ อปริยาปนฺเน ธมฺเม กุสลโต ววตฺเถติ อพฺยากตโต ววตฺเถติ เอวํ ธมฺเม ววตฺเถติ ฯ [๑๘๒] นว ปามุชฺชมูลกา ^๒- ธมฺมา อนิจฺจโต มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ปมุทิตสฺส ปีติ ชายติ ปีติมนสฺส กาโย ปสฺสมฺภติ ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวเทติ สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ สมาหิเต จิตฺเต ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ ยถาภูตํ ชานํ ปสฺสํ นิพฺพินฺทติ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ วิราคา วิมุจฺจติ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ฯเปฯ อนตฺตโต มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ รูปํ อนิจฺจโต มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ รูปํ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ฯเปฯ รูปํ อนตฺตโต ฯเปฯ เวทนํ สญฺ สงฺขาเร วิญฺาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อนิจฺจโต มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ฯเปฯ ชรามรณํ ทุกฺขโต มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ชรามรณํ อนตฺตโต มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ปมุทิตสฺสปีติ ชายติ ปีติมนสฺส กาโย ปสฺสมฺภติ ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวเทติ สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ สมาหิเต จิตฺเต ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสติ ยถาภูตํ ชานํ ปสฺสํ นิพฺพินฺทติ นิพฺพินฺทํ วิรชฺชติ วิราคา วิมุจฺจติ อิเม นว ปามุชฺชมูลกา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. จ. ฯ ^๒ ม. ยุ. สพฺพตฺถ ปาโมชฺชมูลกา ฯ ธมฺมา ฯ [๑๘๓] นว โยนิโส มนสิการมูลกา ธมฺมา อนิจฺจโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ปมุทิตสฺส ปีติ ชายติ ปีติมนสฺส กาโย ปสฺสมฺภติ ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวเทติ สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ สมาหิเตน จิตฺเตน อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ ทุกฺขโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ปมุทิตสฺส ปีติ ชายติ ปีติมนสฺส กาโย ปสฺสมฺภติ ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวเทติ สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ {๑๘๓.๑} สมาหิเตน จิตฺเตน อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ อนตฺตโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ฯเปฯ รูปํ อนิจฺจโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ รูปํ ทุกฺขโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ รูปํ อนตฺตโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ฯเปฯ เวทนํ สญฺ สงฺขาเร วิญฺาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อนิจฺจโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ชรามรณํ ทุกฺขโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ฯเปฯ ชรามรณํ อนตฺตโต โยนิโส มนสิกโรโต ปามุชฺชํ ชายติ ปมุทิตสฺส ปีติ ชายติ ปีติมนสฺส กาโย ปสฺสมฺภติ ปสฺสทฺธกาโย สุขํ เวเทติ สุขิโน จิตฺตํ สมาธิยติ สมาหิเตน จิตฺเตน อิทํ ทุกฺขนฺติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ ยถาภูตํ ปชานาติ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ ยถาภูตํ ปชานาติ อิเม นว โยนิโส มนสิการมูลกา ธมฺมา ฯ [๑๘๔] นว นานตฺตา ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตํ ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺตํ เวทนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สญฺานานตฺตํ สญฺานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สงฺกปฺปนานตฺตํ สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตํ ฉนฺทนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริฬาหนานตฺตํ ปริฬาหนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ปริเยสนานานตฺตํ ปริเยสนานานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ลาภนานตฺตํ อิเม นว นานตฺตา ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ นวธมฺมววตฺถาเน ปญฺา ธมฺมนานตฺเต าณํ ฯ -------- [๑๘๕] กถํ อภิญฺาปญฺา าตฏฺเน ^๑- าณํ ฯ ปริญฺาปญฺา ตีรณฏฺเน ^๒- าณํ ปหานปญฺา ปริจฺจาคฏฺเน ^๓- าณํ ภาวนาปญฺา เอกรสฏฺเน ^๔- าณํ สจฺฉิกิริยาปญฺา ผสฺสนฏฺเน ^๕- าณํ เย เย ธมฺมา อภิญฺาตา โหนฺติ เต เต ธมฺมา @เชิงอรรถ: ^{๑-๒-๓-๔-๕} ม. ยุ. าตฏฺเ ... ผุสฺสนฏฺเ ฯ เอวมุปริปิ ฯ าตา โหนฺติ เย เย ธมฺมา ปริญฺาตา โหนฺติ เต เต ธมฺมา ตีริตา โหนฺติ เย เย ธมฺมา ปหีนา โหนฺติ เต เต ธมฺมา ปริจฺจตฺตา โหนฺติ เย เย ธมฺมา ภาวิตา โหนฺติ เต เต ธมฺมา เอกรสา โหนฺติ เย เย ธมฺมา สจฺฉิกตา โหนฺติ เต เต ธมฺมา ผุสิตา โหนฺติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อภิญฺาปญฺา าตฏฺเน าณํ ปริญฺาปญฺา ตีรณฏฺเน าณํ ปหานปญฺา ปริจฺจาคฏฺเน าณํ ภาวนาปญฺา เอกรสฏฺเน าณํ สจฺฉิกิริยาปญฺา ผสฺสนฏฺเน าณํ ฯ --------- [๑๘๖] กถํ อตฺถนานตฺเต ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ ธมฺมานานตฺเต ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณนานตฺเต ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ {๑๘๖.๑} สทฺธินฺทฺริยํ ธมฺโม วิริยินฺทฺริยํ ธมฺโม สตินฺทฺริยํ ธมฺโม สมาธินฺทฺริยํ ธมฺโม ปญฺินฺทฺริยํ ธมฺโม อญฺโ สทฺธินฺทฺริยํ ธมฺโม อญฺโ วิริยินฺทฺริยํ ธมฺโม อญฺโ สตินฺทฺริยํ ธมฺโม อญฺโ สมาธินฺทฺริยํ ธมฺโม อญฺโ ปญฺินฺทฺริยํ ธมฺโม เยน าเณน อิเม นานา ธมฺมา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา ธมฺมา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ธมฺมนานตฺเต ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๘๗] อธิโมกฺขฏฺโ อตฺโถ ปคฺคหฏฺโ อตฺโถ อุปฏฺานฏฺโ อตฺโถ อวิกฺเขปฏฺโ อตฺโถ ทสฺสนฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อธิโมกฺขฏฺโ อตฺโถ อญฺโ ปคฺคหฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อุปฏฺานฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อวิกฺเขปฏฺโ อตฺโถ อญฺโ ทสฺสนฏฺโ อตฺโถ เยน าเณน อิเม นานา อตฺถา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา อตฺถา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ อตฺถนานตฺเต ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๘๘] ปญฺจ ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา ปญฺจ อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา อญฺา ธมฺมนิรุตฺติโย อญฺา อตฺถนิรุตฺติโย เยน าเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย าตา เตเนว าเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๘๙] ปญฺจสุ ธมฺเมสุ าณานิ ปญฺจสุ อตฺเถสุ าณานิ ทสสุ นิรุตฺตีสุ าณานิ อญฺานิ ธมฺเมสุ าณานิ อญฺานิ อตฺเถสุ าณานิ อญฺานิ นิรุตฺตีสุ าณานิ เยน าเณน อิเม นานา าณา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา าณา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ปฏิภาณนานตฺเต ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๙๐] สทฺธาพลํ ธมฺโม วิริยพลํ ธมฺโม สติพลํ ธมฺโม สมาธิพลํ ธมฺโม ปญฺาพลํ ธมฺโม อญฺโ สทฺธาพลํ ธมฺโม อญฺโ วิริยพลํ ธมฺโม อญฺโ สติพลํ ธมฺโม อญฺโ สมาธิพลํ ธมฺโม อญฺโ ปญฺาพลํ ธมฺโม เยน าเณน อิเม นานา ธมฺมา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา ธมฺมา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ธมฺมนานตฺเต ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๙๑] อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยฏฺโ อตฺโถ โกสชฺเช อกมฺปิยฏฺโ อตฺโถ ปมาเท อกมฺปิยฏฺโ อตฺโถ อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยฏฺโ อตฺโถ อวิชฺชาย อกมฺปิยฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อสฺสทฺธิเย อกมฺปิยฏฺโ อตฺโถ อญฺโ โกสชฺเช อกมฺปิยฏฺโ อตฺโถ อญฺโ ปมาเท อกมฺปิยฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อุทฺธจฺเจ อกมฺปิยฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อวิชฺชาย อกมฺปิยฏฺโ อตฺโถ เยน าเณน อิเม นานา อตฺถา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา อตฺถา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ อตฺถนานตฺเต ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๙๒] ปญฺจ ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา ปญฺจ อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา อญฺา ธมฺมนิรุตฺติโย อญฺา อตฺถนิรุตฺติโย เยน าเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย าตา เตเนว าเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๙๓] ปญฺจสุ ธมฺเมสุ าณานิ ปญฺจสุ อตฺเถสุ าณานิ ทสสุ นิรุตฺตีสุ าณานิ อญฺานิ ธมฺเมสุ าณานิ อญฺานิ อตฺเถสุ าณานิ อญฺานิ นิรุตฺตีสุ าณานิ เยน าเณน อิเม นานา าณา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา าณา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ปฏิภาณนานตฺเต ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๙๔] สติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม วิริยสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อญฺโ สติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อญฺโ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อญฺโ วิริยสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อญฺโ ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อญฺโ ปสฺสทฺธิสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อญฺโ สมาธิสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม อญฺโ อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค ธมฺโม เยน าเณน อิเม นานา ธมฺมา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา ธมฺมา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ธมฺมนานตฺเต ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๙๕] อุปฏฺานฏฺโ อตฺโถ ปวิจยฏฺโ อตฺโถ ปคฺคหฏฺโ อตฺโถ ผรณฏฺโ อตฺโถ อุปสมฏฺโ อตฺโถ อวิกฺเขปฏฺโ อตฺโถ ปฏิสงฺขานฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อุปฏฺานฏฺโ อตฺโถ อญฺโ ปวิจยฏฺโ อตฺโถ อญฺโ ปคฺคหฏฺโ อตฺโถ อญฺโ ผรณฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อุปสมฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อวิกฺเขปฏฺโ อตฺโถ อญฺโ ปฏิสงฺขานฏฺโ อตฺโถ เยน าเณน อิเม นานา อตฺถา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา อตฺถา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ อตฺถนานตฺเต ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๙๖] สตฺต ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา สตฺต อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา อญฺา ธมฺมนิรุตฺติโย อญฺา อตฺถนิรุตฺติโย เยน าเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย าตา เตเนว าเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๙๗] สตฺตสุ ธมฺเมสุ าณานิ สตฺตสุ อตฺเถสุ าณานิ จุทฺทสสุ นิรุตฺตีสุ าณานิ อญฺานิ ธมฺเมสุ าณานิ อญฺานิ อตฺเถสุ าณานิ อญฺานิ นิรุตฺตีสุ าณานิ เยน าเณน อิเม นานา าณา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา าณา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ปฏิภาณนานตฺเต ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๙๘] สมฺมาทิฏฺิ ธมฺโม สมฺมาสงฺกปฺโป ธมฺโม สมฺมาวาจา ธมฺโม สมฺมากมฺมนฺโต ธมฺโม สมฺมาอาชีโว ธมฺโม สมฺมาวายาโม ธมฺโม สมฺมาสติ ธมฺโม สมฺมาสมาธิ ธมฺโม อญฺโ สมฺมาทิฏฺิ ธมฺโม อญฺโ สมฺมาสงฺกปฺโป ธมฺโม อญฺโ สมฺมาวาจา ธมฺโม อญฺโ สมฺมากมฺมนฺโต ธมฺโม อญฺโ สมฺมาอาชีโว ธมฺโม อญฺโ สมฺมาวายาโม ธมฺโม อญฺโ สมฺมาสติ ธมฺโม อญฺโ สมฺมาสมาธิ ธมฺโม เยน าเณน อิเม นานา ธมฺมา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา ธมฺมา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ธมฺมนานตฺเต ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๑๙๙] ทสฺสนฏฺโ อตฺโถ อภินิโรปนฏฺโ อตฺโถ ปริคฺคหฏฺโ อตฺโถ สมุฏฺานฏฺโ อตฺโถ โวทานฏฺโ อตฺโถ ปคฺคหฏฺโ อตฺโถ อุปฏฺานฏฺโ อตฺโถ อวิกฺเขปฏฺโ อตฺโถ อญฺโ ทสฺสนฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อภินิโรปนฏฺโ อตฺโถ อญฺโ ปริคฺคหฏฺโ อตฺโถ อญฺโ สมุฏฺานฏฺโ อตฺโถ อญฺโ โวทานฏฺโ อตฺโถ อญฺโ ปคฺคหฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อุปฏฺานฏฺโ อตฺโถ อญฺโ อวิกฺเขปฏฺโ อตฺโถ เยน าเณน อิเม นานา อตฺถา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา อตฺถา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ อตฺถนานตฺเต ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๒๐๐] อฏฺ ธมฺเม สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา อฏฺ อตฺเถ สนฺทสฺเสตุํ พฺยญฺชนนิรุตฺตาภิลาปา อญฺา ธมฺมนิรุตฺติโย อญฺา อตฺถนิรุตฺติโย เยน าเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย าตา เตเนว าเณน อิมา นานา นิรุตฺติโย ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ [๒๐๑] อฏฺสุ ธมฺเมสุ าณานิ อฏฺสุ อตฺเถสุ าณานิ โสฬสสุ นิรุตฺตีสุ าณานิ อญฺานิ ธมฺเมสุ าณานิ อญฺานิ อตฺเถสุ าณานิ อญฺานิ นิรุตฺตีสุ าณานิ เยน าเณน อิเม นานา าณา าตา เตเนว าเณน อิเม นานา าณา ปฏิวิทิตาติ เตน วุจฺจติ ปฏิภาณนานตฺเต ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อตฺถนานตฺเต ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมนานตฺเต ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณนานตฺเต ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ -------- [๒๐๒] กถํ วิหารนานตฺเต ปญฺา วิหารฏฺเ าณํ สมาปตฺตินานตฺเต ปญฺา สมาปตฺตฏฺเ าณํ วิหารสมาปตฺติ- นานตฺเต ปญฺา วิหารสมาปตฺตฏฺเ าณํ ฯ {๒๐๒.๑} นิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ อนิมิตฺโต วิหาโร ปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ อปฺปณิหิโต วิหาโร อภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ สุญฺโต วิหาโร ฯ [๒๐๓] นิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา สมาปตฺติ ปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ อภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ สุญฺตา สมาปตฺติ ฯ [๒๐๔] นิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา วิหารสมาปตฺติ ปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา วิหารสมาปตฺติ อภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ สุญฺตา วิหารสมาปตฺติ ฯ [๒๐๕] รูปนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ อนิมิตฺโต วิหาโร รูปปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ อปฺปณิหิโต วิหาโร รูปาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ สุญฺโต วิหาโร ฯ [๒๐๖] รูปนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา สมาปตฺติ รูปปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ รูปาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ สุญฺตา สมาปตฺติ ฯ [๒๐๗] รูปนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา วิหารสมาปตฺติ รูปปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา วิหารสมาปตฺติ รูปาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ สุญฺตา วิหารสมาปตฺติ ฯ [๒๐๘] เวทนานิมิตฺตํ ฯเปฯ สญฺานิมิตฺตํ สงฺขารนิมิตฺตํ วิญฺาณนิมิตฺตํ จกฺขุํ ฯเปฯ ฯ {๒๐๘.๑} ชรามรณนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ อนิมิตฺโต วิหาโร ชรามรณปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ อปฺปณิหิโต วิหาโร ชรามรณาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ สุญฺโต วิหาโร ฯ [๒๐๙] ชรามรณนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา สมาปตฺติ ชรามรณปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ ชรามรณาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺเต อธิมุตฺตตฺตา ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ สุญฺตา สมาปตฺติ ฯ [๒๑๐] ชรามรณนิมิตฺตํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อนิมิตฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อนิมิตฺตา วิหารสมาปตฺติ ชรามรณปณิธึ ภยโต สมฺปสฺสมาโน อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ อปฺปณิหิตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ อปฺปณิหิตา วิหารสมาปตฺติ ชรามรณาภินิเวสํ ภยโต สมฺปสฺสมาโน สุญฺเต อธิมุตฺตตฺตา ผุสฺส ผุสฺส วยํ ปสฺสติ ปวตฺตํ อชฺฌุเปกฺขิตฺวา นิโรธํ นิพฺพานํ สุญฺตํ อาวชฺชิตฺวา สมาปชฺชติ สุญฺตา วิหารสมาปตฺติ อญฺโ อนิมิตฺโต วิหาโร อญฺโ อปฺปณิหิโต วิหาโร อญฺโ สุญฺโต วิหาโร อญฺา อนิมิตฺตา สมาปตฺติ อญฺา อปฺปณิหิตา สมาปตฺติ อญฺา สุญฺตา สมาปตฺติ อญฺา อนิมิตฺตา วิหารสมาปตฺติ อญฺา อปฺปณิหิตา วิหารสมาปตฺติ อญฺา สุญฺตา วิหารสมาปตฺติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ วิหารนานตฺเต ปญฺา วิหารฏฺเ าณํ สมาปตฺตินานตฺเต ปญฺา สมาปตฺตฏฺเ าณํ วิหารสมาปตฺตินานตฺเต ปญฺา วิหารสมาปตฺตฏฺเ าณํ ฯ -------- [๒๑๑] กถํ อวิกฺเขปปริสุทฺธตฺตา อาสวสมุจฺเฉเท ปญฺา อานนฺตริกสมาธิสฺมึ าณํ ฯ {๒๑๑.๑} เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ ตสฺส สมาธิสฺส วเสน อุปฺปชฺชติ าณํ เตน าเณน อาสวา ขียนฺติ อิติ ปมํ สมโถ ปจฺฉา าณํ เตน าเณน อาสวานํ ขโย โหติ เตน วุจฺจติ อวิกฺเขปปริสุทฺธตฺตา อาสวสมุจฺเฉเท ปญฺา อานนฺตริกสมาธิสฺมึ ^๑- าณํ ฯ [๒๑๒] อาสวาติ กตเม เต อาสวา กามาสโว ภวาสโว ทิฏฺาสโว อวิชฺชาสโว ฯ {๒๑๒.๑} กตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ โสตาปตฺติมคฺเคน อนวเสโส ทิฏฺาสโว ขียติ อปายคมนีโย กามาสโว ขียติ อปายคมนีโย ภวาสโว ขียติ อปายคมนีโย อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริโก กามาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ ภวาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ อนาคามิมคฺเคน อนวเสโส กามาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ ภวาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ อรหตฺตมคฺเคน อนวเสโส ภวาสโว ขียติ อนวเสโส อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ [๒๑๓] อพฺยาปาทวเสน ฯเปฯ อาโลกสญฺาวเสน อวิกฺเขปวเสน ธมฺมววตฺถานวเสน าณวเสน ปามุชฺชวเสน ปมชฺฌานวเสน ทุติยชฺฌานวเสน ตติยชฺฌานวเสน จตุตฺถชฺฌานวเสน อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติวเสน วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติ- วเสน อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติวเสน เนวสญฺานาสญฺายตน- สมาปตฺติวเสน ปวีกสิณวเสน อาโปกสิณวเสน @เชิงอรรถ: ^๑ อานนฺตริย สมาธิสฺมินฺติ วา ปาโ ทิสฺสติ ฯ เตโชกสิณวเสน วาโยกสิณวเสน นีลกสิณวเสน ปีตกสิณวเสน โลหิตกสิณวเสน โอทาตกสิณวเสน อากาสกสิณวเสน วิญฺาณกสิณวเสน พุทฺธานุสฺสติวเสน ธมฺมานุสฺสติวเสน สงฺฆานุสฺสติวเสน สีลานุสฺสติวเสน จาคานุสฺสติวเสน เทวตานุสฺสติวเสน อานาปานสฺสติวเสน มรณสฺสติวเสน กายคตาสติวเสน อุปสมานุสฺสติวเสน {๒๑๓.๑} อุทฺธุมาตกสญฺาวเสน วินีลกสญฺาวเสน วิปุพฺพก- สญฺาวเสน วิจฺฉิทฺทกสญฺาวเสน วิกฺขายิตกสญฺาวเสน วิกฺขิตฺตกสญฺาวเสน หตวิกฺขิตฺตกสญฺาวเสน โลหิตกสญฺาวเสน ปุฬวกสญฺาวเสน อฏฺิกสญฺาวเสน ทีฆํ อสฺสาสวเสน ทีฆํ ปสฺสาสวเสน รสฺสํ อสฺสาสวเสน รสฺสํ ปสฺสาสวเสน สพฺพกายปฏิสํเวที อสฺสาสวเสน สพฺพกายปฏิสํเวที ปสฺสาสวเสน ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ อสฺสาสวเสน ปสฺสมฺภยํ กายสงฺขารํ ปสฺสาสวเสน ปีติปฏิสํเวที อสฺสาสวเสน ปีติปฏิสํเวที ปสฺสาสวเสน สุขปฏิสํเวที อสฺสาสวเสน สุขปฏิสํเวที ปสฺสาสวเสน จิตฺตสงฺขารปฏิสํเวที อสฺสาสวเสน จิตฺตสงฺขารปฏิสํเวที ปสฺสาสวเสน ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารํ อสฺสาสวเสน ปสฺสมฺภยํ จิตฺตสงฺขารํ ปสฺสาสวเสน จิตฺตปฏิสํเวที อสฺสาสวเสน จิตฺตปฏิสํเวที ปสฺสาสวเสน อภิปฺปโมทยํ จิตฺตํ อสฺสาสวเสน อภิปฺปโมทยํ จิตฺตํ ปสฺสาสวเสน สมาทหํ จิตฺตํ ฯเปฯ วิโมจยํ จิตฺตํ อนิจฺจานุปสฺสี วิราคานุปสฺสี นิโรธานุปสฺสี ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสาสวเสน ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสาสวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป สมาธิ ตสฺส สมาธิสฺส วเสน อุปฺปชฺชติ าณํ เตน าเณน อาสวา ขียนฺติ อิติ ปมํ สมโถ ปจฺฉา าณํ เตน าเณน อาสวานํ ขโย โหติ เตน วุจฺจติ อวิกฺเขปปริสุทฺธตฺตา อาสวสมุจฺเฉเท ปญฺา อานนฺตริกสมาธิสฺมึ าณํ ฯ [๒๑๔] อาสวาติ กตเม เต อาสวา กามาสโว ภวาสโว ทิฏฺาสโว อวิชฺชาสโว ฯ {๒๑๔.๑} กตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ โสตาปตฺติมคฺเคน อนวเสโส ทิฏฺาสโว ขียติ อปายคมนีโย กามาสโว ขียติ อปายคมนีโย ภวาสโว ขียติ อปายคมนีโย อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ {๒๑๔.๒} สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริโก กามาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ ภวาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ {๒๑๔.๓} อนาคามิมคฺเคน อนวเสโส กามาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ ภวาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ {๒๑๔.๔} อรหตฺตมคฺเคน อนวเสโส ภวาสโว ขียติ อนวเสโส อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อวิกฺเขปปริสุทฺธตฺตา อาสวสมุจฺเฉเท ปญฺา อานนฺตริกสมาธิสฺมึ าณํ ฯ -------- [๒๑๕] กถํ ทสฺสนาธิปเตยฺยํ สนฺโต จ วิหาราธิคโม ปณีตาธิมุตฺตตา ปญฺา อรณวิหาเร าณํ ฯ ทสฺสนาธิปเตยฺยนฺติ อนิจฺจานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ ทุกฺขานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ อนตฺตานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ รูเป อนิจฺจานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ รูเป ทุกฺขานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ รูเป อนตฺตานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ เวทนาย ฯเปฯ สญฺาย สงฺขาเรสุ วิญฺาเณ จกฺขุสฺมึ ฯเปฯ ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ ชรามรเณ ทุกฺขานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ ชรามรเณ อนตฺตานุปสฺสนา ทสฺสนาธิปเตยฺยํ ฯ [๒๑๖] สนฺโต จ วิหาราธิคโมติ สุญฺโต วิหาโร สนฺโต วิหาราธิคโม อนิมิตฺโต วิหาโร สนฺโต วิหาราธิคโม อปฺปณิหิโต วิหาโร สนฺโต วิหาราธิคโม ฯ {๒๑๖.๑} ปณีตาธิมุตฺตตาติ สุญฺเต อธิมุตฺตตา ปณีตาธิมุตฺตตา อนิมิตฺเต อธิมุตฺตตา ปณีตาธิมุตฺตตา อปฺปณิหิเต อธิมุตฺตตา ปณีตาธิมุตฺตตา ฯ {๒๑๖.๒} อรณวิหาโรติ ปมชฺฌานํ อรณวิหาโร ทุติยชฺฌานํ อรณวิหาโร ตติยชฺฌานํ อรณวิหาโร จตุตฺถชฺฌานํ อรณวิหาโร อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ อรณวิหาโร ฯเปฯ เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติ อรณวิหาโร {๒๑๖.๓} อรณวิหาโรติ เกนตฺเถน อรณวิหาโร ฯ ปมชฺฌาเนน นีวรเณ หรตีติ อรณวิหาโร ทุติยชฺฌาเนน วิตกฺกวิจาเร หรตีติ อรณวิหาโร ตติยชฺฌาเนน ปีตึ หรตีติ อรณวิหาโร จตุตฺถชฺฌาเนน สุขทุกฺเข หรตีติ อรณวิหาโร อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา รูปสญฺ ปฏิฆสญฺ นานตฺตสญฺ หรตีติ อรณวิหาโร วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อากาสานญฺจายตนสญฺ หรตีติ อรณวิหาโร อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติยา วิญฺาณญฺจายตนสญฺ หรตีติ อรณวิหาโร เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติยา อากิญฺจญฺายตนสญฺ หรตีติ อรณวิหาโร อยํ อรณวิหาโร ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ทสฺสนาธิปเตยฺยํ สนฺโต จ วิหาราธิคโม ปณีตาธิมุตฺตตา ปญฺา อรณวิหาเร าณํ ฯ --------- [๒๑๗] กถํ ทฺวีหิ พเลหิ สมนฺนาคตตฺตา ตโย จ สงฺขารานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา โสฬสหิ าณจริยาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ วสีภาวตาปญฺา นิโรธสมาปตฺติยา าณํ ฯ {๒๑๗.๑} ทฺวีหิ พเลหีติ เทฺว พลานิ สมถพลํ วิปสฺสนาพลํ ฯ [๒๑๘] กตมํ สมถพลํ เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ อพฺยาปาทวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ อาโลกสญฺาวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ อวิกฺเขปวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ ฯเปฯ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี อสฺสาสวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี ปสฺสาสวเสน จิตฺตสฺเสกคฺคตา อวิกฺเขโป สมถพลํ ฯ [๒๑๙] สมถพลนฺติ เกนตฺเถน สมถพลํ ฯ ปมชฺฌาเนน นีวรเณ น กมฺปตีติ สมถพลํ ทุติยชฺฌาเนน วิตกฺกวิจาเร น กมฺปตีติ สมถพลํ ตติยชฺฌาเนน ปีติยา น กมฺปตีติ สมถพลํ จตุตฺถชฺฌาเนน สุขทุกฺเข น กมฺปตีติ สมถพลํ อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติยา รูปสญฺาย ปฏิฆสญฺาย นานตฺตสญฺาย น กมฺปตีติ สมถพลํ วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติยา อากาสานญฺจายตนสญฺาย น กมฺปตีติ สมถพลํ อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติยา วิญฺาณญฺจายตนสญฺาย น กมฺปตีติ สมถพลํ เนวสญฺา- นาสญฺายตนสมาปตฺติยา อากิญฺจญฺายตนสญฺาย น กมฺปตีติ สมถพลํ อุทฺธจฺเจ จ อุทฺธจฺจสหคตกิเลเส จ ขนฺเธ จ น กมฺปติ น จลติ น เวธตีติ สมถพลํ อิทํ สมถพลํ ฯ [๒๒๐] กตมํ วิปสฺสนาพลํ อนิจฺจานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ ทุกฺขานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ อนตฺตานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ นิพฺพิทานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ วิราคานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ นิโรธานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ รูเป อนิจฺจานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ ฯเปฯ รูเป ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ เวทนาย ฯเปฯ สญฺาย สงฺขาเรสุ วิญฺาเณ จกฺขุสฺมึ ฯเปฯ ชรามรเณ อนิจฺจานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ ฯเปฯ ชรามรเณ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา วิปสฺสนาพลํ ฯ [๒๒๑] วิปสฺสนาพลนฺติ เกนตฺเถน วิปสฺสนาพลํ ฯ อนิจฺจานุปสฺสนาย นิจฺจสญฺาย น กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ ทุกฺขานุปสฺสนาย สุขสญฺาย น กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ อนตฺตานุปสฺสนาย อตฺตสญฺาย น กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ นิพฺพิทานุปสฺสนาย นนฺทิยา น กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ วิราคานุปสฺสนาย ราเค น กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ นิโรธานุปสฺสนาย สมุทเย น กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาย อาทาเน น กมฺปตีติ วิปสฺสนาพลํ อวิชฺชาย จ อวิชฺชาสหคตกิเลเส จ ขนฺเธ จ น กมฺปติ น จลติ น เวธตีติ วิปสฺสนาพลํ อิทํ วิปสฺสนาพลํ ฯ [๒๒๒] ตโย จ สงฺขารานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยาติ กตเมสํ ติณฺณนฺนํ สงฺขารานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา ฯ ทุติยชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส วิตกฺกวิจารา วจีสงฺขารา ปฏิปฺปสฺสทฺธา โหนฺติ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปนฺนสฺส อสฺสาสปสฺสาสา กายสงฺขารา ปฏิปฺปสฺสทฺธา โหนฺติ สญฺาเวทยิตนิโรธํ สมาปนฺนสฺส สญฺา จ เวทนา จ จิตฺตสงฺขารา ปฏิปฺปสฺสทฺธา โหนฺติ อิเมสํ ติณฺณนฺนํ สงฺขารานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา ฯ [๒๒๓] โสฬสหิ าณจริยาหีติ กตมาหิ โสฬสหิ าณจริยาหิ ฯ อนิจฺจานุปสฺสนา าณจริยา ทุกฺขานุปสฺสนา าณจริยา อนตฺตานุปสฺสนา าณจริยา นิพฺพิทานุปสฺสนา าณจริยา วิราคานุปสฺสนา าณจริยา นิโรธานุปสฺสนา าณจริยา ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนา าณจริยา วิวฏฺฏนานุปสฺสนา าณจริยา โสตาปตฺติมคฺโค าณจริยา โสตาปตฺติผลสมาปตฺติ าณจริยา สกทาคามิมคฺโค าณจริยา สกทาคามิผลสมาปตฺติ าณจริยา อนาคามิมคฺโค าณจริยา อนาคามิผลสมาปตฺติ าณจริยา อรหตฺตมคฺโค าณจริยา อรหตฺตผลสมาปตฺติ าณจริยา อิมาหิ โสฬสหิ าณจริยาหิ ฯ [๒๒๔] นวหิ สมาธิจริยาหีติ กตมาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ ฯ ปมชฺฌานํ สมาธิจริยา ทุติยชฺฌานํ สมาธิจริยา ตติยชฺฌานํ สมาธิจริยา จตุตฺถชฺฌานํ สมาธิจริยา อากาสานญฺจายตนสมาปตฺติ วิญฺาณญฺจายตนสมาปตฺติ อากิญฺจญฺายตนสมาปตฺติ เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติ สมาธิจริยา ปมชฺฌานํ ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺโก จ วิจาโร จ ปีติ จ สุขญฺจ จิตฺเตกคฺคตา จ ฯเปฯ เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺตึ ปฏิลาภตฺถาย วิตกฺโก จ วิจาโร จ ปีติ จ สุขญฺจ จิตฺเตกคฺคตา จ อิมาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ ฯ [๒๒๕] วสีติ ปญฺจ วสิโย อาวชฺชนาวสี สมาปชฺชนาวสี อธิฏฺานวสี วุฏฺานวสี ปจฺจเวกฺขณาวสี ฯ ปมชฺฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ^๑- ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ อาวชฺชติ อาวชฺชนาย ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ อาวชฺชนาวสี ปมชฺฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ^๒- ยาวติจฺฉกํ สมาปชฺชติ สมาปชฺชนาย ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ สมาปชฺชนาวสี ปมชฺฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ อธิฏฺาติ อธิฏฺาเน ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ อธิฏฺานวสี ปมชฺฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ วุฏฺาติ วุฏฺาเน ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ วุฏฺานวสี ปมชฺฌานํ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ ปจฺจเวกฺขติ ปจฺจเวกฺขณาย ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ ปจฺจเวกฺขณาวสี ทุติยชฺฌานํ ฯเปฯ เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ อาวชฺชติ อาวชฺชนาย ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ อาวชฺชนาวสี เนวสญฺานาสญฺายตนสมาปตฺติ ยตฺถิจฺฉกํ ยทิจฺฉกํ ยาวติจฺฉกํ สมาปชฺชติ ฯเปฯ อธิฏฺาติ วุฏฺาติ ปจฺจเวกฺขติ ปจฺจเวกฺขณาย ทนฺธายิตตฺตํ นตฺถีติ ปจฺจเวกฺขณาวสี อิมา ปญฺจ วสิโย ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ทฺวีหิ พเลหิ สมนฺนาคตตฺตา ตโย จ สงฺขารานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธิยา โสฬสหิ าณจริยาหิ นวหิ สมาธิจริยาหิ วสีภาวตาปญฺา นิโรธสมาปตฺติยา าณํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. ยถิจฺฉกํ ฯ ^๒ ยทิจฺฉกนฺติ วา ยถิจฺฉกนฺติ วา ปาโ ฯ -------- [๒๒๖] กถํ สมฺปชานสฺส ปวตฺตปริยาทาเน ปญฺา ปรินิพฺพาเน าณํ ฯ อิธ สมฺปชาโน เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ อาโลกสญฺาย ถีนมิทฺธสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจสฺส ปวตฺตํ ปริยาทิยติ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉาย ฯเปฯ าเณน อวิชฺชาย ปามุชฺเชน อรติยา ปมชฺฌาเนน นีวรณานํ ปวตฺตํ ปริยาทิยติ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสานํ ปวตฺตํ ปริยาทิยติ อถ วา ปน สมฺปชานสฺส อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา นิพฺพายนฺตสฺส ^๑- อิทญฺเจว จกฺขุปวตฺตํ ปริยาทิยติ อญฺญฺจ จกฺขุปวตฺตํ น อุปฺปชฺชติ อิทญฺเจว โสตปวตฺตํ ฯเปฯ ฆานปวตฺตํ ชิวฺหาปวตฺตํ กายปวตฺตํ มโนปวตฺตํ ปริยาทิยติ อญฺญฺจ มโนปวตฺตํ น อุปฺปชฺชติ อิทํ สมฺปชานสฺส ปวตฺตปริยาทาเน ปญฺา ปรินิพฺพาเน าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ สมฺปชานสฺส ปวตฺตปริยาทาเน ปญฺา ปรินิพฺพาเน าณํ ฯ --------- [๒๒๗] กถํ สพฺพธมฺมานํ สมฺมาสมุจฺเฉเท นิโรเธ จ อนุปฏฺานตาปญฺา สมสีสฏฺเ าณํ ฯ {๒๒๗.๑} สพฺพธมฺมานนฺติ ปญฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺารส @เชิงอรรถ: ^๑ ปรินิพฺพายนฺตสฺสาติปิ ปาโ ฯ ธาตุโย กุสลา ธมฺมา อกุสลา ธมฺมา อพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา ธมฺมา รูปาวจรา ธมฺมา อรูปาวจรา ธมฺมา อปริยาปนฺนา ธมฺมา ฯ [๒๒๘] สมฺมาสมุจฺเฉเทติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ อาโลกสญฺาย ถีนมิทฺธํ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉํ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ าเณน อวิชฺชํ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ ปามุชฺเชน อรตึ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ ปมชฺฌาเนน นีวรเณ สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส สมฺมา สมุจฺฉินฺทติ ฯ [๒๒๙] นิโรเธติ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ นิโรเธติ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ นิโรเธติ อาโลกสญฺาย ถีนมิทฺธํ นิโรเธติ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ นิโรเธติ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉํ นิโรเธติ าเณน อวิชฺชํ นิโรเธติ ปามุชฺเชน อรตึ นิโรเธติ ปมชฺฌาเนน นีวรเณ นิโรเธติ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส นิโรเธติ ฯ [๒๓๐] อนุปฏฺานตาติ เนกฺขมฺมํ ปฏิลทฺธสฺส กามจฺฉนฺโท น อุปฏฺาติ อพฺยาปาทํ ปฏิลทฺธสฺส พฺยาปาโท น อุปฏฺาติ อาโลกสญฺ ปฏิลทฺธสฺส ถีนมิทฺธํ น อุปฏฺาติ อวิกฺเขปํ ปฏิลทฺธสฺส อุทฺธจฺจํ น อุปฏฺาติ ธมฺมววตฺถานํ ปฏิลทฺธสฺส วิจิกิจฺฉา น อุปฏฺาติ าณํ ปฏิลทฺธสฺส อวิชฺชา น อุปฏฺาติ ปามุชฺชํ ปฏิลทฺธสฺส อรติ น อุปฏฺาติ ปมชฺฌานํ ปฏิลทฺธสฺส นีวรณา น อุปฏฺนฺติ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺคํ ปฏิลทฺธสฺส สพฺพกิเลสา น อุปฏฺนฺติ ^๑- ฯ [๒๓๑] สมนฺติ กามจฺฉนฺทสฺส ปหีนตฺตา เนกฺขมฺมํ สมํ พฺยาปาทสฺส ปหีนตฺตา อพฺยาปาโท สมํ ถีนมิทฺธสฺส ปหีนตฺตา อาโลกสญฺา สมํ อุทฺธจฺจสฺส ปหีนตฺตา อวิกฺเขโป สมํ วิจิกิจฺฉาย ปหีนตฺตา ธมฺมววตฺถานํ สมํ อวิชฺชาย ปหีนตฺตา าณํ สมํ อรติยา ปหีนตฺตา ปามุชฺชํ สมํ นีวรณานํ ปหีนตฺตา ปมชฺฌานํ สมํ ฯเปฯ สพฺพกิเลสานํ ปหีนตฺตา อรหตฺตมคฺโค สมํ ฯ [๒๓๒] สีสนฺติ เตรส สีสานิ ปลิโพธสีสญฺจ ตณฺหา พนฺธนสีสญฺจ ^๒- มาโน ปรามาสสีสญฺจ ทิฏฺิ วิกฺเขปสีสญฺจ อุทฺธจฺจํ กิเลสสีสญฺจ อวิชฺชา อธิโมกฺขสีสญฺจ สทฺธา ปคฺคหสีสญฺจ วิริยํ อุปฏฺานสีสญฺจ สติ อวิกฺเขปสีสญฺจ สมาธิ ทสฺสนสีสญฺจ ปญฺา ปวตฺตสีสญฺจ ชีวิตินฺทฺริยํ โคจรสีสญฺจ วิโมกฺโข สงฺขารสีสญฺจ นิโรโธ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ สพฺพธมฺมานํ สมฺมาสมุจฺเฉเท นิโรเธ จ อนุปฏฺานตาปญฺา สมสีสฏฺเ าณํ ฯ -------- @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อุปฏฺหนฺติ ฯ ^๒ ม. ยุ. วินิพนฺธน ... ฯ [๒๓๓] กถํ ปุถุนานตฺตเตชปริยาทาเน ^๑- ปญฺา สลฺเลขฏฺเ าณํ ฯ {๒๓๓.๑} ปุถูติ ราโค ปุถุ โทโส ปุถุ โมโห ปุถุ โกโธ อุปนาโห มกฺโข ปฬาโส อิสฺสา มจฺฉริยํ มายา สาเยฺยํ ถมฺโภ สารมฺโภ มาโน อติมาโน มโท ปมาโท สพฺเพ กิเลสา สพฺเพ ทุจฺจริตา สพฺเพ อภิสงฺขารา สพฺเพ ภวคามิกมฺมา ปุถุ ฯ [๒๓๔] นานตฺเตกตฺตนฺติ กามจฺฉนฺโท นานตฺตํ เนกฺขมฺมํ เอกตฺตํ พฺยาปาโท นานตฺตํ อพฺยาปาโท เอกตฺตํ ถีนมิทฺธํ นานตฺตํ อาโลกสญฺา เอกตฺตํ อุทฺธจฺจํ นานตฺตํ อวิกฺเขโป เอกตฺตํ วิจิกิจฺฉา นานตฺตํ ธมฺมววตฺถานํ เอกตฺตํ อวิชฺชา นานตฺตํ าณํ เอกตฺตํ อรติ นานตฺตํ ปามุชฺชํ เอกตฺตํ นีวรณา นานตฺตํ ปมชฺฌานํ เอกตฺตํ ฯเปฯ สพฺเพ กิเลสา นานตฺตํ อรหตฺตมคฺโค เอกตฺตํ ฯ [๒๓๕] เตโชติ ปญฺจ เตชา จรณเตโช คุณเตโช ปญฺาเตโช ปุญฺเตโช ธมฺมเตโช จรณเตเชน เตชิตตฺตา ทุสฺสีลฺยเตชํ ปริยาทิยติ คุณเตเชน เตชิตตฺตา อคุณเตชํ ปริยาทิยติ ปญฺาเตเชน ^๒- เตชิตตฺตา ทุปฺปญฺาเตชํ ^๓- ปริยาทิยติ ปุญฺเตเชน เตชิตตฺตา อปุญฺเตชํ ปริยาทิยติ ธมฺมเตเชน เตชิตตฺตา อธมฺมเตชํ ปริยาทิยติ ฯ [๒๓๖] สลฺเลโขติ กามจฺฉนฺโท อสลฺเลโข เนกฺขมฺมํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปุถุนานตฺเตกตฺตเตชปริยาทาเน ฯ เอวมุปริปิ ฯ ^๒-๓ ม. ยุ. ปญฺเตเชน ... @ทุปฺปญฺเตชํ ฯ สลฺเลโข พฺยาปาโท อสลฺเลโข อพฺยาปาโท สลฺเลโข ถีนมิทฺธํ อสลฺเลโข อาโลกสญฺา สลฺเลโข อุทฺธจฺจํ อสลฺเลโข อวิกฺเขโป สลฺเลโข วิจิกิจฺฉา อสลฺเลโข ธมฺมววตฺถานํ สลฺเลโข อวิชฺชา อสลฺเลโข าณํ สลฺเลโข อรติ อสลฺเลโข ปามุชฺชํ สลฺเลโข นีวรณา อสลฺเลโข ปมชฺฌานํ สลฺเลโข ฯเปฯ สพฺพกิเลสา อสลฺเลโข อรหตฺตมคฺโค สลฺเลโข ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ปุถุนานตฺตเตชปริยาทาเน ปญฺา สลฺเลขฏฺเ าณํ ฯ ------- [๒๓๗] กถํ อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ ฯ อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อนุปฺปาทาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ อุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ อุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ ฯ [๒๓๘] อนุปฺปนฺนสฺส กามจฺฉนฺทสฺส อนุปฺปาทาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ อุปฺปนฺนสฺส กามจฺฉนฺทสฺส ปหานาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ อนุปฺปนฺนสฺส เนกฺขมฺมสฺส อุปฺปาทาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ อุปฺปนฺนสฺส เนกฺขมฺมสฺส ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย ฯเปฯ ปาริปูริยา อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ ฯเปฯ อนุปฺปนฺนานํ สพฺพกิเลสานํ อนุปฺปาทาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ อุปฺปนฺนานํ สพฺพกิเลสานํ ปหานาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ ฯเปฯ อนุปฺปนฺนสฺส อรหตฺตมคฺคสฺส อุปฺปาทาย อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ อุปฺปนฺนสฺส อรหตฺตมคฺคสฺส ิติยา อสมฺโมสาย ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย ภาวนาย ปาริปูริยา อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อสลฺลีนตฺตปหิตตฺตปคฺคหฏฺเ ปญฺา วิริยารมฺเภ าณํ ฯ --------- [๒๓๙] กถํ นานาธมฺมปฺปกาสนตาปญฺา อตฺถสนฺทสฺสเน าณํ ฯ นานาธมฺมาติ ปญฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺารส ธาตุโย กุสลา ธมฺมา อกุสลา ธมฺมา อพฺยากตา ธมฺมา กามาวจรา ธมฺมา รูปาวจรา ธมฺมา อรูปวจรา ธมฺมา อปริยาปนฺนา ธมฺมา ฯ [๒๔๐] ปกาสนตาติ รูปํ อนิจฺจโต ปกาเสติ รูปํ ทุกฺขโต ปกาเสติ รูปํ อนตฺตโต ปกาเสติ เวทนํ สญฺ สงฺขาเร วิญฺาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อนิจฺจโต ปกาเสติ ชรามรณํ ทุกฺขโต ปกาเสติ ชรามรณํ อนตฺตโต ปกาเสติ ฯ [๒๔๑] อตฺถสนฺทสฺสเนติ กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมตฺถํ ^๑- สนฺทสฺเสติ พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทตฺถํ สนฺทสฺเสติ ถีนมิทฺธํ ปชหนฺโต อาโลกสญฺตฺถํ สนฺทสฺเสติ อุทฺธจฺจํ ปชหนฺโต อวิกฺเขปตฺถํ สนฺทสฺเสติ วิจิกิจฺฉํ ปชหนฺโต ธมฺมววตฺถานตฺถํ สนฺทสฺเสติ อวิชฺชํ ปชหนฺโต าณตฺถํ สนฺทสฺเสติ อรตึ ปชหนฺโต ปามุชฺชตฺถํ สนฺทสฺเสติ นีวรเณ ปชหนฺโต ปมชฺฌานตฺถํ สนฺทสฺเสติ ฯเปฯ สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺคตฺถํ สนฺทสฺเสติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ นานาธมฺมปฺปกาสนตาปญฺา อตฺถสนฺทสฺสเน าณํ ฯ --------- [๒๔๒] กถํ สพฺพธมฺมานํ เอกสงฺคหตานานตฺเตกตฺตปฏิเวเธ ปญฺา ทสฺสนวิสุทฺธิาณํ ฯ {๒๔๒.๑} สพฺพธมฺมานนฺติ ปญฺจกฺขนฺธา ฯเปฯ อปริยาปนฺนา ธมฺมา ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. เนกฺขมฺมตฺตนฺตฺยาทิ ปาโ ทิสฺสติ ฯ {๒๔๒.๒} เอกสงฺคหตาติ ทฺวาทสหิ อากาเรหิ สพฺเพ ธมฺมา เอกสงฺคหิตา ^๑- ตถฏฺเน อนตฺตฏฺเน สจฺจฏฺเน ปฏิเวธฏฺเน อภิชานนฏฺเน ปริชานนฏฺเน ธมฺมฏฺเน ธาตฏฺเน าตฏฺเน สจฺฉิกิริยฏฺเน ผุสนฏฺเน อภิสมยฏฺเน อิเมหิ ทฺวาทสหิ อากาเรหิ สพฺเพ ธมฺมา เอกสงฺคหิตา ฯ {๒๔๒.๓} นานตฺเตกตฺตนฺติ กามจฺฉนฺโท นานตฺตํ เนกฺขมฺมํ เอกตฺตํ ฯเปฯ สพฺพกิเลสา นานตฺตํ อรหตฺตมคฺโค เอกตฺตํ ฯ {๒๔๒.๔} ปฏิเวเธติ ทุกฺขสจฺจํ ปริญฺาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ สมุทยสจฺจํ ปหานปฺปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ นิโรธสจฺจํ สจฺฉิกิริยาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ มคฺคสจฺจํ ภาวนาปฏิเวธํ ปฏิวิชฺฌติ ฯ {๒๔๒.๕} ทสฺสนวิสุทฺธีติ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุชฺฌติ โสตาปตฺติผลกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุทฺธํ สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุชฺฌติ สกทาคามิผลกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุทฺธํ อนาคามิมคฺคกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุชฺฌติ อนาคามิผลกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุทฺธํ อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุชฺฌติ อรหตฺตผลกฺขเณ ทสฺสนํ วิสุทฺธํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ สพฺพธมฺมานํ เอกสงฺคหตานานตฺเตกตฺต- ปฏิเวเธ ปญฺา ทสฺสนวิสุทฺธิาณํ ฯ --------- [๒๔๓] กถํ วิทิตตฺตา ปญฺา ขนฺติาณํ ฯ รูปํ อนิจฺจโต @เชิงอรรถ: ^๑ ยุ. เอกสงฺคหตา ฯ เอวมุปริปิ ฯ วิทิตํ รูปํ ทุกฺขโต วิทิตํ รูปํ อนตฺตโต วิทิตํ ยํ ยํ วิทิตํ ตํ ตํ ขมตีติ วิทิตตฺตา ปญฺา ขนฺติาณํ เวทนํ ^๑- สญฺ สงฺขาเร วิญฺาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อนิจฺจโต วิทิตํ ชรมรณํ ทุกฺขโต วิทิตํ ชรามรณํ อนตฺตโต วิทิตํ ยํ ยํ วิทิตํ ตํ ตํ ขมตีติ วิทิตตฺตา ปญฺา ขนฺติาณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ วิทิตตฺตา ปญฺา ขนฺติาณํ ฯ --------- [๒๔๔] กถํ ผุฏฺตฺตา ปญฺา ปริโยคาหเน ^๒- าณํ ฯ รูปํ อนิจฺจโต ผุสติ รูปํ ทุกฺขโต ผุสติ รูปํ อนตฺตโต ผุสติ ยํ ยํ ผุสติ ตํ ตํ ปริโยคาหตีติ ผุฏฺตฺตา ปญฺา ปริโยคาหเน าณํ เวทนํ สญฺ สงฺขาเร วิญฺาณํ จกฺขุํ ฯเปฯ ชรามรณํ อนิจฺจโต ผุสติ ทุกฺขโต ผุสติ อนตฺตโต ผุสติ ยํ ยํ ผุสติ ตํ ตํ ปริโยคาหตีติ ผุฏฺตฺตา ปญฺา ปริโยคาหเน าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ผุฏฺตฺตา ปญฺา ปริโยคาหเน าณํ ฯ --------- [๒๔๕] กถํ สโมทหเน ปญฺา ปเทสวิหาเร าณํ ฯ มิจฺฉาทิฏฺิปจฺจยาปิ เวทยิตํ มิจฺฉาทิฏฺิวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. เวทนา ... วิญฺาณํ ฯ ^๒ ปริโยคหเนติปิ ปาโ ฯ สมฺมาทิฏฺิปจฺจยาปิ เวทยิตํ สมฺมาทิฏฺิวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ มิจฺฉาสงฺกปฺปปจฺจยาปิ เวทยิตํ มิจฺฉาสงฺกปฺปวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ สมฺมาสงฺกปฺปปจฺจยาปิ เวทยิตํ สมฺมาสงฺกปฺปวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ ฯเปฯ มิจฺฉาวิมุตฺติปจฺจยาปิ เวทยิตํ มิจฺฉาวิมุตฺติวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยาปิ เวทยิตํ สมฺมาวิมุตฺติวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ ฉนฺทปจฺจยาปิ เวทยิตํ ฉนฺทวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ วิตกฺกปจฺจยาปิ เวทยิตํ วิตกฺกวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ สญฺาปจฺจยาปิ เวทยิตํ สญฺาวูปสมปจฺจยาปิ เวทยิตํ ฉนฺโท จ อวูปสนฺโต โหติ {๒๔๕.๑} วิตกฺกา ^๑- จ อวูปสนฺตา โหนฺติ สญฺา จ อวูปสนฺตา โหนฺติ ตปฺปจฺจยาปิ เวทยิตํ ฉนฺโท จ วูปสนฺโต โหติ วิตกฺกา ^๒- จ อวูปสนฺตา โหนฺติ สญฺา ^๒- จ อวูปสนฺตา โหนฺติ ตปฺปจฺจยาปิ เวทยิตํ ฉนฺโท จ วูปสนฺโต โหติ วิตกฺกา จ วูปสนฺตา โหนฺติ สญฺา จ อวูปสนฺตา โหนฺติ ตปฺปจฺจยาปิ เวทยิตํ ฉนฺโท จ วูปสนฺโต โหติ วิตกฺกา จ วูปสนฺตา โหนฺติ สญฺา จ วูปสนฺตา โหนฺติ น ตปฺปจฺจยาปิ เวทยิตํ อปฺปตฺตสฺส ปตฺติยา อตฺถิ อายวํ ^๓- ตสฺมึ ^๔- าเน อนุปฺปตฺเต ตปฺปจฺจยาปิ เวทยิตํ ตํ าตฏฺเน าณํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. วิตกฺโก ... โหติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ^๒ สี. สพฺพวาเรสุ วิตกฺกาติ จ @สญฺาติ จ อิเม ปาา เอกวจนนฺตา ทิสฺสนฺติ ฯ ^๓ อายาวนฺติปิ ปาโ ฯ @ม. อาสวํ ฯ ^๔ ม. ยุ. ตสฺมึปิ ฯ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ สโมทหเน ปญฺา ปเทสวิหาเร าณํ ฯ -------- [๒๔๖] กถํ อธิปตตฺตา ปญฺา สญฺาวิวฏฺเฏ าณํ ฯ เนกฺขมฺมาธิปตตฺตา ปญฺา กามจฺฉนฺทโต สญฺาย วิวฏฺฏตีติ ^๑- อธิปตตฺตา ปญฺา สญฺาวิวฏฺเฏ าณํ อพฺยาปาทาธิปตตฺตา ปญฺา พฺยาปาทโต สญฺาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺา สญฺาวิวฏฺเฏ าณํ อาโลกสญฺาธิปตตฺตา ปญฺา ถีนมิทฺธโต สญฺาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺา สญฺาวิวฏฺเฏ าณํ อวิกฺเขปาธิปตตฺตา ปญฺา อุทฺธจฺจโต สญฺาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺา สญฺาวิวฏฺเฏ าณํ ธมฺมววตฺถานาธิปตตฺตา ปญฺา วิจิกิจฺฉาย สญฺาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺา สญฺาวิวฏฺเฏ าณํ าณาธิปตตฺตา ปญฺา อวิชฺชาย สญฺาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺา สญฺาวิวฏฺเฏ าณํ ปามุชฺชาธิปตตฺตา ปญฺา อรติยา สญฺาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺา สญฺาวิวฏฺเฏ าณํ ปมชฺฌานาธิปตตฺตา ปญฺา นีวรเณหิ สญฺาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺา สญฺาวิวฏฺเฏ าณํ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺคาธิปตตฺตา ปญฺา สพฺพกิเลเสหิ สญฺาย วิวฏฺฏตีติ อธิปตตฺตา ปญฺา สญฺาวิวฏฺเฏ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. สพฺพวาเรสุ สญฺาวิวตฺเต วิวตฺตตีติ ฯ าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อธิปตตฺตา ปญฺา สญฺาวิวฏฺเฏ าณํ ฯ -------- [๒๔๗] กถํ นานตฺเต ปญฺา เจโตวิวฏฺเฏ าณํ ฯ กามจฺฉนฺโท นานตฺตํ เนกฺขมฺมํ เอกตฺตํ เนกฺขมฺเมกตฺตํ เจตยโต กามจฺฉนฺทโต จิตฺตํ วิวฏฺฏตีติ นานตฺเต ปญฺา เจโตวิวฏฺเฏ าณํ พฺยาปาโท นานตฺตํ อพฺยาปาโท เอกตฺตํ อพฺยาปาเทกตฺตํ เจตยโต พฺยาปาทโต จิตฺตํ วิวฏฺฏตีติ นานตฺเต ปญฺา เจโตวิวฏฺเฏ าณํ ถีนมิทฺธํ นานตฺตํ อาโลกสญฺา เอกตฺตํ อาโลกสญฺเกตฺตํ เจตยโต ถีนมิทฺธโต จิตฺตํ วิวฏฺฏตีติ นานตฺเต ปญฺา เจโตวิวฏฺเฏ าณํ ฯเปฯ สพฺพกิเลสา นานตฺตํ อรหตฺตมคฺโค เอกตฺตํ อรหตฺตมคฺเคกตฺตํ เจตยโต สพฺพกิเลเสหิ จิตฺตํ วิวฏฺฏตีติ นานตฺเต ปญฺา เจโตวิวฏฺเฏ าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ นานตฺเต ปญฺา เจโตวิวฏฺเฏ าณํ ฯ [๒๔๘] กถํ อธิฏฺาเน ปญฺา จิตฺตวิวฏฺเฏ าณํ ฯ กามจฺฉนฺทํ ปชหนฺโต เนกฺขมฺมวเสน จิตฺตํ อธิฏฺาตีติ อธิฏฺาเน ปญฺา จิตฺตวิวฏฺเฏ าณํ พฺยาปาทํ ปชหนฺโต อพฺยาปาทวเสน จิตฺตํ อธิฏฺาตีติ อธิฏฺาเน ปญฺา จิตฺตวิวฏฺเฏ าณํ ถีนมิทฺธํ ปชหนฺโต อาโลกสญฺาวเสน จิตฺตํ อธิฏฺาตีติ อธิฏฺาเน ปญฺา จิตฺตวิวฏฺเฏ าณํ ฯเปฯ สพฺพกิเลเส ปชหนฺโต อรหตฺตมคฺควเสน จิตฺตํ อธิฏฺาตีติ อธิฏฺาเน ปญฺา จิตฺตวิวฏฺเฏ าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อธิฏฺาเน ปญฺา จิตฺตวิวฏฺเฏ าณํ ฯ --------- [๒๔๙] กถํ สุญฺเต ปญฺา าณวิวฏฺเฏ าณํ ฯ จกฺขุํ สุญฺ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาติ ยถาภูตํ ปชานโต ^๑- ปสฺสโต จ กามาภินิเวสโต ^๒- าณํ วิวฏฺฏตีติ สุญฺเต ปญฺา าณวิวฏฺเฏ าณํ โสตํ สุญฺ ฯเปฯ ฆานํ สุญฺ ชิวฺหา สุญฺา กาโย สุญฺโ มโน สุญฺโ อตฺเตน วา อตฺตนิเยน วา นิจฺเจน วา ธุเวน วา สสฺสเตน วา อวิปริณามธมฺเมน วาติ ยถาภูตํ ปชานโต ปสฺสโต จ กามาภินิเวสโต ^๓- าณํ วิวฏฺฏตีติ สุญฺเต ปญฺา าณวิวฏฺเฏ าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ สุญฺเต ปญฺา าณวิวฏฺเฏ าณํ ฯ ---------- [๒๕๐] กถํ โวสฺสคฺเค ปญฺา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ าณํ ฯ เนกฺขมฺเมน กามจฺฉนฺทํ โวสฺสชฺชตีติ ^๔- โวสฺสคฺเค ปญฺา @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ชานโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ ^๒ ม. ยุ. จกฺขาภินิเวสโต ฯ ^๓ ม. ยุ. @มนาภินิเวสโต ฯ ^๔ สี. โวสฺสชฺชตีติ โวสฺสชตีติ เทฺว ปาา ทิสฺสนฺติ ฯ วิโมกฺขวิวฏฺเฏ าณํ อพฺยาปาเทน พฺยาปาทํ โวสฺสชฺชตีติ โวสฺสคฺเค ปญฺา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ าณํ อาโลกสญฺาย ถีนมิทฺธํ โวสฺสชฺชตีติ โวสฺสคฺเค ปญฺา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ าณํ อวิกฺเขเปน อุทฺธจฺจํ โวสฺสชฺชตีติ โวสฺสคฺเค ปญฺา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ าณํ ธมฺมววตฺถาเนน วิจิกิจฺฉํ โวสฺสชฺชตีติ โวสฺสคฺเค ปญฺา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ าณํ ฯเปฯ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลเส โวสฺสชฺชตีติ โวสฺสคฺเค ปญฺา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ โวสฺสคฺเค ปญฺา วิโมกฺขวิวฏฺเฏ าณํ ฯ -------- [๒๕๑] กถํ ตถฏฺเ ปญฺา สจฺจวิวฏฺเฏ าณํ ฯ ทุกฺขสฺส ปีฬนฏฺ สงฺขตฏฺ สนฺตาปฏฺ วิปริณามฏฺ ปริชานนฺโต วิวฏฺฏตีติ ตถฏฺเ ปญฺา สจฺจวิวฏฺเฏ าณํ สมุทยสฺส อายุหนฏฺ นิทานฏฺ สญฺโคฏฺ ปลิโพธฏฺ ปชหนฺโต วิวฏฺฏตีติ ตถฏฺเ ปญฺา สจฺจวิวฏฺเฏ าณํ นิโรธสฺส นิสฺสรณฏฺ วิเวกฏฺ อสงฺขตฏฺ อมตฏฺ สจฺฉิกโรนฺโต วิวฏฺฏตีติ ตถฏฺเ ปญฺา สจฺจวิวฏฺเฏ าณํ มคฺคสฺส นิยฺยานฏฺ เหตฏฺ ทสฺสนฏฺ อาธิปเตยฺยฏฺ ภาเวนฺโต วิวฏฺฏตีติ ตถฏฺเ ปญฺา สจฺจวิวฏฺเฏ าณํ สญฺาวิวฏฺโฏ ^๑- เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ าณวิวฏฺโฏ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. สญฺาวิวตฺโตตฺยาทิ ปาโ ทิสฺสติ ฯ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ สจฺจวิวฏฺโฏ สญฺชานนฺโต วิวฏฺฏตีติ สญฺาวิวฏฺโฏ เจตยนฺโต วิวฏฺฏตีติ เจโตวิวฏฺโฏ วิชานนฺโต วิวฏฺฏตีติ จิตฺตวิวฏฺโฏ าณํ กโรนฺโต วิวฏฺฏตีติ าณวิวฏฺโฏ โวสฺสชฺชนฺโต วิวฏฺฏตีติ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ตถฏฺเ วิวฏฺฏตีติ สจฺจวิวฏฺโฏ ฯ [๒๕๒] ยตฺถ สญฺาวิวฏฺโฏ ตตฺถ เจโตวิวฏฺโฏ ยตฺถ เจโตวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺาวิวฏฺโฏ ยตฺถ สญฺาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ ตตฺถ จิตฺตวิวฏฺโฏ ยตฺถ จิตฺตวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ ยตฺถ สญฺาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ ตตฺถ าณวิวฏฺโฏ ยตฺถ าณวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ ยตฺถ สญฺาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ าณวิวฏฺโฏ ตตฺถ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ยตฺถ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ าณวิวฏฺโฏ ยตฺถ สญฺาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ าณวิวฏฺโฏ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ตตฺถ สจฺจวิวฏฺโฏ ยตฺถ สจฺจวิวฏฺโฏ ตตฺถ สญฺาวิวฏฺโฏ เจโตวิวฏฺโฏ จิตฺตวิวฏฺโฏ าณวิวฏฺโฏ วิโมกฺขวิวฏฺโฏ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ตถฏฺเ ปญฺา สจฺจวิวฏฺเฏ าณํ ฯ --------- [๒๕๓] กถํ กายมฺปิ จิตฺตมฺปิ เอกววตฺถานตา สุขสญฺญฺจ ลหุสญฺญฺจ อธิฏฺานวเสน อิชฺฌนฏฺเ ปญฺา อิทฺธิวิเธ าณํ ฯ อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ ^๑- วิริยสมาธิ ฯเปฯ จิตฺตสมาธิ ฯเปฯ วีมํสาสมาธิปธานสงฺขาร- สมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวติ ปริทเมติ มุทุํ กโรติ กมฺมนิยํ โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตฺวา ^๒- ปริทเมตฺวา มุทุํ กริตฺวา กมฺมนิยํ กายมฺปิ จิตฺเต สโมทหติ จิตฺตมฺปิ กาเย สโมทหติ ^๓- กายวเสน จิตฺตํ ปริณาเมติ จิตฺตวเสน กายํ ปริณาเมติ กายวเสน จิตฺตํ อธิฏฺาติ จิตฺตวเสน กายํ อธิฏฺาติ {๒๕๓.๑} กายวเสน จิตฺตํ ปริณาเมตฺวา จิตฺตวเสน กายํ ปริณาเมตฺวา กายวเสน จิตฺตํ อธิฏฺหิตฺวา จิตฺตวเสน กายํ อธิฏฺหิตฺวา สุขสญฺญฺจ ลหุสญฺญฺจ กาเย โอกฺกมิตฺวา วิหรติ โส ตถา ภาวิเตน จิตฺเตน ปริสุทฺเธน ปริโยทาเตน อิทฺธิวิธาณาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ โส อเนกวิหิตํ อิทฺธิวิธํ ปจฺจนุโภติ เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหติ อาวิภาวํ ติโรภาวํ ติโรกุฑฺฑํ ^๔- ติโรปาการํ ติโรปพฺพตํ อสชฺชมาโน คจฺฉติ เสยฺยถาปิ อากาเส ปวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมฺมุชฺชํ กโรติ เสยฺยถาปิ อุทเก อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คจฺฉติ เสยฺยถาปิ @เชิงอรรถ: ^๑ กตฺถจิ ปริภาเวติ ฯ ^๒ ภาเวตฺวา ฯ ^๓ สมาทหตีติปิ ปาโ ฯ ^๔ ม. ติโรกุฏฺฏํ ฯ ปวิยํ อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน จงฺกมติ ^๑- เสยฺยถาปิ ปกฺขี สกุโณ อิเมปิ จนฺทิมสุริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเว ปาณินา ปริมสติ ^๒- ปริมชฺชติ ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ วตฺเตติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ กายมฺปิ จิตฺตมฺปิ เอกววตฺถานตา สุขสญฺญฺจ ลหุสญฺญฺจ อธิฏฺานวเสน อิชฺฌนฏฺเ ปญฺา อิทฺธิวิเธ าณํ ฯ -------- [๒๕๔] กถํ วิตกฺกวิปฺผารวเสน นานตฺเตกตฺตสทฺทนิมิตฺตานํ ปริโยคาหเน ปญฺา โสตธาตุวิสุทฺธิาณํ ฯ อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิ วิริยสมาธิ จิตฺตสมาธิ วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวติ ปริทเมติ มุทุํ กโรติ กมฺมนิยํ โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตฺวา ปริทเมตฺวา มุทุํ กริตฺวา กมฺมนิยํ ทูเรปิ สทฺทานํ ^๓- สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ สนฺติเกปิ สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ โอฬาริกานํปิ สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ สุขุมกานํปิ ^๔- สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ สณฺหสณฺหานํปิ สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ ปุรตฺถิมาย ทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ ปจฺฉิมาย ทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ อุตฺตราย ทิสาย @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. กมติ ฯ ^๒ ม. ปรามสติ ฯ ^๓ สี. สพฺพตฺถ สตฺตานนฺติ ปาโ ฯ @^๔ ม. ยุ. สุขุมานมฺปิ ฯ สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ ทกฺขิณาย ทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ ปุรตฺถิมายปิ อนุทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ ปจฺฉิมายปิ อนุทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ อุตฺตรายปิ อนุทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ ทกฺขิณายปิ อนุทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ เหฏฺิมายปิ ทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ อุปริมายปิ ทิสาย สทฺทานํ สทฺทนิมิตฺตํ มนสิ กโรติ โส ตถา ภาวิเตน จิตฺเตน ปริสุทฺเธน ปริโยทาเตน โสตธาตุยา วิสุทฺธิาณาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ โส ทิพฺพาย โสตธาตุยา วิสุทฺธาย อติกฺกนฺตมานุสิกาย อุโภ สทฺเท สุณาติ ทิพฺเพ จ มานุเส จ เย ทูเร ^[๑]- สนฺติเก จ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ วิตกฺกวิปฺผารวเสน นานตฺเตกตฺตสทฺทนิมิตฺตานํ ปริโยคาหเน ปญฺา โสตธาตุวิสุทฺธิาณํ ฯ --------- [๒๕๕] กถํ ติณฺณํ จิตฺตานํ วิปฺผารตฺตา อินฺทฺริยานํ ปสาทวเสน นานตฺเตกตฺตวิญฺาณจริยาปริโยคาหเน ปญฺา เจโตปริยาณํ ฯ อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ วิริยสมาธิ ฯเปฯ จิตฺตสมาธิ ฯเปฯ วีมํสาสมาธิ- ปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวติ ปริทเมติ มุทุํ กโรติ กมฺมนิยํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. จ ฯ โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตฺวา ปริทเมตฺวา มุทุํ กริตฺวา กมฺมนิยํ เอวํ ชานาติ ^๑- อิทํ รูปํ โสมนสฺสินฺทฺริยสมุฏฺิตํ อิทํ รูปํ โทมนสฺสินฺทฺริยสมุฏฺิตํ อิทํ รูปํ อุเปกฺขินฺทฺริยสมุฏฺิตนฺติ โส ตถา ภาวิเตน จิตฺเตน ปริสุทฺเธน ปริโยทาเตน เจโตปริยาณาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ โส ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานาติ สราคํ วา จิตฺตํ สราคํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ วีตราคํ วา จิตฺตํ วีตราคํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ สโทสํ วา จิตฺตํ สโทสํ จิตฺตนฺติ ปชานาติ วีตโทสํ วา จิตฺตํ สโมหํ วา จิตฺตํ วีตโมหํ วา จิตฺตํ สงฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ วิกฺขิตฺตํ วา จิตฺตํ มหคฺคตํ วา จิตฺตํ อมหคฺคตํ วา จิตฺตํ สอุตฺตรํ วา จิตฺตํ อนุตฺตรํ วา จิตฺตํ สมาหิตํ วา จิตฺตํ อสมาหิตํ วา จิตฺตํ วิมุตฺตํ วา จิตฺตํ อวิมุตฺตํ วา จิตฺตํ อธิมุตฺตํ ^๒- วา จิตฺตํ อนธิมุตฺตํ วา จิตฺตํ อนธิมุตฺตํ จิตฺตนฺติ ^๓- ปชานาติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ติณฺณํ จิตฺตานํ วิปฺผารตฺตา อินฺทฺริยานํ ปสาทวเสน นานตฺเตกตฺตวิญฺาณจริยาปริโยคาหเน ปญฺา เจโตปริยาณํ ฯ ---------- [๒๕๖] กถํ ปจฺจยปวตฺตานํ ธมฺมานํ นานตฺเตกตฺตกมฺมวิปฺผารวเสน ปริโยคาหเน ปญฺา ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติาณํ ฯ อิธ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปชานาติ ฯ ^๒-๓ โป. ม. ยุ. อิเม ปาา น ทิสฺสนฺติ ฯ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิ ฯเปฯ มุทุํ กริตฺวา กมฺมนิยํ เอวํ ปชานาติ อิมสฺมึ สติ อิทํ โหติ อิมสฺสุปฺปาทา อิทํ อุปฺปชฺชติ ยทิทํ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา วิญฺาณํ วิญฺาณปจฺจยา นามรูปํ นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส ผสฺสปจฺจยา เวทนา เวทนาปจฺจยา ตณฺหา ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ อุปาทานปจฺจยา ภโว ภวปจฺจยา ชาติ ชาติปจฺจยา ชรามรณํ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติ เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ โส ตถา ภาวิเตน จิตฺเตน ปริสุทฺเธน ปริโยทาเตน ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติาณาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ โส อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ {๒๕๖.๑} เสยฺยถีทํ เอกํปิ ชาตึ เทฺวปิ ชาติโย ติสฺโสปิ ชาติโย จตสฺโสปิ ชาติโย ปญฺจปิ ชาติโย ทสปิ ชาติโย วีสมฺปิ ชาติโย ตึสมฺปิ ชาติโย จตฺตารีสมฺปิ ชาติโย ปญฺาสมฺปิ ชาติโย ชาติสตมฺปิ ชาติสหสฺสมฺปิ ชาติสตสหสฺสมฺปิ อเนเกปิ สํวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ วิวฏฺฏกปฺเป อเนเกปิ สํวฏฺฏวิวฏฺฏกปฺเป อมุตฺราสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อมุตฺร อุทปาทึ ตตฺราปาสึ เอวํนาโม เอวํโคตฺโต เอวํวณฺโณ เอวมาหาโร เอวํสุขทุกฺขปฏิสํเวที เอวมายุปริยนฺโต โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโนติ อิติ สาการํ สอุทฺเทสํ อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ปจฺจยปวตฺตานํ ธมฺมานํ นานตฺเตกตฺตกมฺมวิปฺผารวเสน ปริโยคาหเน ปญฺา ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติาณํ ฯ -------- [๒๕๗] กถํ โอภาสวเสน นานตฺเตกตฺตรูปนิมิตฺตานํ ทสฺสนฏฺเ ปญฺา ทิพฺพจกฺขุาณํ ฯ อิธ ภิกฺขุ ฉนฺทสมาธิ- ปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ วิริยสมาธิ ฯเปฯ จิตฺตสมาธิ ฯเปฯ วีมํสาสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตํ อิทฺธิปาทํ ภาเวติ โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวติ ปริทเมติ มุทุํ กโรติ กมฺมนิยํ โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตฺวา ปริทเมตฺวา มุทุํ กริตฺวา กมฺมนิยํ อาโลกสญฺ มนสิ กโรติ ทิวาสญฺ อธิฏฺาติ ยถา ทิวา ตถา รตฺติ ยถา รตฺติ ตถา ทิวา อิติ วิวเฏน เจตสา อปริโยนทฺเธน สปฺปภาสํ ^๑- จิตฺตํ ภาเวติ โส ตถา ภาวิเตน จิตฺเตน ปริสุทฺเธน ปริโยทาเตน สตฺตานํ จุตูปปาตาณาย จิตฺตํ อภินีหรติ อภินินฺนาเมติ โส ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ อิเม วต โภนฺโต สตฺตา กายทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา วจีทุจฺจริเตน สมนฺนาคตา มโนทุจฺจริเตน @เชิงอรรถ: ^๑ สี. สมฺมาภาวํ ฯ สมนฺนาคตา อริยานํ อุปวาทกา มิจฺฉาทิฏฺิกา มิจฺฉาทิฏฺิกมฺม- สมาทานา เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ นิรยํ อุปปนฺนา อิเม วา ปน โภนฺโต สตฺตา กายสุจริเตน สมนฺนาคตา วจีสุจริเตน สมนฺนาคตา มโนสุจริเตน สมนฺนาคตา อริยานํ อนุปวาทกา สมฺมาทิฏฺิกา สมฺมาทิฏฺิกมฺมสมาทานา เต กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปนฺนาติ อิติ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน สตฺเต ปสฺสติ จวมาเน อุปปชฺชมาเน หีเน ปณีเต สุวณฺเณ ทุพฺพณฺเณ สุคเต ทุคฺคเต ยถากมฺมูปเค สตฺเต ปชานาติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ โอภาสวเสน นานตฺเตกตฺต- รูปนิมิตฺตานํ ทสฺสนฏฺเ ปญฺา ทิพฺพจกฺขุาณํ ฯ -------- [๒๕๘] กถํ จตุสฏฺิยา อากาเรหิ ติณฺณนฺนํ อินฺทฺริยานํ วสีภาวตาปญฺา อาสวานํ ขเย าณํ ฯ {๒๕๘.๑} กตเมสํ ติณฺณนฺนํ อินฺทฺริยานํ อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยสฺส อญฺินฺทฺริยสฺส อญฺาตาวินฺทฺริยสฺส ฯ {๒๕๘.๒} อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยํ กติฏฺานานิ คจฺฉติ อญฺินฺทฺริยํ กติฏฺานานิ คจฺฉติ อญฺาตาวินฺทฺริยํ กติฏฺานานิ คจฺฉติ ฯ อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยํ เอกํ านํ คจฺฉติ โสตาปตฺติมคฺคํ อญฺินฺทฺริยํ ฉ านานิ คจฺฉติ โสตาปตฺติผลํ สกทาคามิมคฺคํ สกทาคามิผลํ อนาคามิมคฺคํ อนาคามิผลํ อรหตฺตมคฺคํ อญฺาตาวินฺทฺริยํ เอกํ านํ คจฺฉติ อรหตฺตผลํ ฯ [๒๕๙] โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมกฺขปริวารํ โหติ วิริยินฺทฺริยํ ปคฺคหปริวารํ โหติ สตินฺทฺริยํ อุปฏฺานปริวารํ โหติ สมาธินฺทฺริยํ อวิกฺเขปปริวารํ โหติ ปญฺินฺทฺริยํ ทสฺสนปริวารํ โหติ มนินฺทฺริยํ วิชานนปริวารํ โหติ โสมนสฺสินฺทฺริยํ อภินนฺทนปริวารํ ^๑- โหติ ชีวิตินฺทฺริยํ ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยปริวารํ โหติ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ชาตา ธมฺมา เปตฺวา จิตฺตสมุฏฺานํ รูปํ สพฺเพว กุสลา โหนฺติ สพฺเพว อนาสวา โหนฺติ สพฺเพว นิยฺยานิกา โหนฺติ สพฺเพว อปจยคามิโน โหนฺติ สพฺเพว โลกุตฺตรา โหนฺติ สพฺเพว นิพฺพานารมฺมณา โหนฺติ โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยสฺส อิมานิ อฏฺินฺทฺริยานิ สหชาตปริวารา โหนฺติ อญฺมญฺปริวารา โหนฺติ นิสฺสยปริวารา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปริวารา โหนฺติ สหคตา โหนฺติ สหชาตา โหนฺติ สํสฏฺา โหนฺติ สมฺปยุตฺตา โหนฺติ เตว ตสฺส อาการา เจว โหนฺติ ปริวารา จ ฯ [๒๖๐] โสตาปตฺติผลกฺขเณ อญฺินฺทฺริยสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมกฺขปริวารํ โหติ วิริยินฺทฺริยํ ปคฺคหปริวารํ โหติ สตินฺทฺริยํ อุปฏฺานปริวารํ โหติ สมาธินฺทฺริยํ อวิกฺเขปปริวารํ โหติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อภิสนฺทนปริวารํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ปญฺินฺทฺริยํ ทสฺสนปริวารํ โหติ มนินฺทฺริยํ วิชานนปริวารํ โหติ โสมนสฺสินฺทฺริยํ อภินนฺทนปริวารํ โหติ ชีวิตินฺทฺริยํ ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยปริวารํ โหติ โสตาปตฺติผลกฺขเณ ชาตา ธมฺมา สพฺเพว อพฺยากตา โหนฺติ เปตฺวา จิตฺตสมุฏฺานํ รูปํ สพฺเพว อนาสวา โหนฺติ สพฺเพว โลกุตฺตรา โหนฺติ สพฺเพว นิพฺพานารมฺมณา โหนฺติ โสตาปตฺติผลกฺขเณ อญฺินฺทฺริยสฺส อิมานิ อฏฺินฺทฺริยานิ สหชาตปริวารา โหนฺติ อญฺมญฺปริวารา โหนฺติ นิสฺสยปริวารา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปริวารา โหนฺติ สหคตา โหนฺติ สหชาตา โหนฺติ สํสฏฺา โหนฺติ สมฺปยุตฺตา โหนฺติ เตว ตสฺส อาการา เจว โหนฺติ ปริวารา จ ฯ [๒๖๑] สกทาคามิมคฺคกฺขเณ ฯเปฯ สกทาคามิผลกฺขเณ ฯเปฯ อนาคามิมคฺคกฺขเณ ฯเปฯ อนาคามิผลกฺขเณ ฯเปฯ {๒๖๑.๑} อรหตฺตมคฺคกฺขเณ อญฺินฺทฺริยสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมกฺขปริวารํ โหติ ฯเปฯ ชีวิตินฺทฺริยํ ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยปริวารํ โหติ อรหตฺตมคฺคกฺขเณ ชาตา ธมฺมา เปตฺวา จิตฺตสมุฏฺานํ รูปํ สพฺเพว กุสลา โหนฺติ สพฺเพว อนาสวา โหนฺติ สพฺเพว นิยฺยานิกา โหนฺติ สพฺเพว อปจยคามิโน โหนฺติ สพฺเพว โลกุตฺตรา โหนฺติ สพฺเพว นิพฺพานารมฺมณา โหนฺติ อรหตฺตมคฺคกฺขเณ อญฺินฺทฺริยสฺส อิมานิ อฏฺินฺทฺริยานิ สหชาตปริวารา โหนฺติ อญฺมญฺปริวารา โหนฺติ นิสฺสยปริวารา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปริวารา โหนฺติ สหคตา โหนฺติ สหชาตา โหนฺติ สํสฏฺา โหนฺติ สมฺปยุตฺตา โหนฺติ เตว ตสฺส อาการา เจว โหนฺติ ปริวารา จ ฯ [๒๖๒] อรหตฺตผลกฺขเณ อญฺาตาวินฺทฺริยสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมกฺขปริวารํ โหติ วิริยินฺทฺริยํ ปคฺคหปริวารํ โหติ สตินฺทฺริยํ อุปฏฺานปริวารํ โหติ สมาธินฺทฺริยํ อวิกฺเขปปริวารํ โหติ ปญฺินฺทฺริยํ ทสฺสนปริวารํ โหติ มนินฺทฺริยํ วิชานนปริวารํ โหติ โสมนสฺสินฺทฺริยํ อภินนฺทนปริวารํ โหติ ชีวิตินฺทฺริยํ ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยปริวารํ โหติ อรหตฺตผลกฺขเณ ชาตา ธมฺมา สพฺเพว อพฺยากตา โหนฺติ เปตฺวา จิตฺตสมุฏฺานํ รูปํ สพฺเพว อนาสวา โหนฺติ สพฺเพว โลกุตฺตรา โหนฺติ สพฺเพว นิพฺพานารมฺมณา โหนฺติ อรหตฺตผลกฺขเณ อญฺาตาวินฺทฺริยสฺส อิมานิ อฏฺินฺทฺริยานิ สหชาตปริวารา โหนฺติ อญฺมญฺปริวารา โหนฺติ นิสฺสยปริวารา โหนฺติ สมฺปยุตฺตปริวารา โหนฺติ สหคตา โหนฺติ สหชาตา โหนฺติ สํสฏฺา โหนฺติ สมฺปยุตฺตา โหนฺติ เตว ตสฺส อาการา เจว โหนฺติ ปริวารา จ อิติ อิมานิ อฏฺฏฺกานิ จตุสฏฺี โหนฺติ ฯ [๒๖๓] อาสวาติ กตเม เต อาสวา กามาสโว ภวาสโว ทิฏฺาสโว อวิชฺชาสโว ฯ กตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ฯ โสตาปตฺติมคฺเคน อนวเสโส ทิฏฺาสโว ขียติ อปายคมนีโย กามาสโว ขียติ อปายคมนีโย ภวาสโว ขียติ อปายคมนีโย อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ สกทาคามิมคฺเคน โอฬาริโก กามาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ ภวาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ อนาคามิมคฺเคน อนวเสโส กามาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ ภวาสโว ขียติ ตเทกฏฺโ อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ อรหตฺตมคฺเคน อนวเสโส ภวาสโว ขียติ ^[๑]- อวิชฺชาสโว ขียติ เอตฺเถเต อาสวา ขียนฺติ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ จตุสฏฺิยา อากาเรหิ ติณฺณนฺนํ อินฺทฺริยานํ วสีภาวตาปญฺา อาสวานํ ขเย าณํ ฯ -------- [๒๖๔] กถํ ปริญฺฏฺเ ปญฺา ทุกฺเข าณํ ปหานฏฺเ ปญฺา สมุทเย าณํ สจฺฉิกิริยฏฺเ ปญฺา นิโรเธ าณํ ภาวนฏฺเ ปญฺา มคฺเค าณํ ฯ ทุกฺขสฺส ปีฬนฏฺโ สนฺตาปฏฺโ สงฺขตฏฺโ วิปริณามฏฺโ ปริญฺฏฺโ สมุทยสฺส อายุหนฏฺโ นิทานฏฺโ สญฺโคฏฺโ ปลิโพธฏฺโ ปหานฏฺโ นิโรธสฺส นิสฺสรณฏฺโ วิเวกฏฺโ อสงฺขตฏฺโ อมตฏฺโ สจฺฉิกิริยฏฺโ มคฺคสฺส นิยฺยานฏฺโ เหตฏฺโ ทสฺสนฏฺโ อาธิปเตยฺยฏฺโ ภาวนฏฺโ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ปริญฺฏฺเ ปญฺา ทุกฺเข าณํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อนวเสโส ฯ ปหานฏฺเ ปญฺา สมุทเย าณํ สจฺฉิกิริยฏฺเ ปญฺา นิโรเธ าณํ ภาวนฏฺเ ปญฺา มคฺเค าณํ ฯ [๒๖๕] กถํ ทุกฺเข าณํ ทุกฺขสมุทเย าณํ ทุกฺขนิโรเธ าณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณํ ฯ มคฺคสมงฺคิสฺส าณํ ทุกฺเขเปตํ าณํ ทุกฺขสมุทเยเปตํ าณํ ทุกฺขนิโรเธเปตํ าณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทายเปตํ าณํ ฯ [๒๖๖] ตตฺถ กตมํ ทุกฺเข าณํ ฯ ทุกฺขํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ธมฺมวิจโย สลฺลกฺขณา อุปลกฺขณา ปจฺจุปลกฺขณา ปณฺฑิจฺจํ โกสลฺลํ เนปุญฺ เวภพฺยา ^๑- จินฺตา อุปปริกฺขา ภูริ เมธา ปริณายิกา วิปสฺสนา สมฺปชญฺ ปโตโท ปญฺา ปญฺินฺทฺริยํ ปญฺาพลํ ปญฺาสตฺถํ ปญฺาปาสาโท ปญฺาอาโลโก ปญฺาโอภาโส ปญฺาปชฺโชโต ปญฺารตนํ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ อิทํ วุจฺจติ ทุกฺเข าณํ ฯ [๒๖๗] ทุกฺขสมุทยํ อารพฺภ ฯเปฯ ทุกฺขนิโรธํ อารพฺภ ฯเปฯ ทุกฺขนิโรธคามินึ ปฏิปทํ อารพฺภ ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺิ อิทํ วุจฺจติ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ ทุกฺเข าณํ ทุกฺขสมุทเย @เชิงอรรถ: ^๑ สี. เวภพฺพา ฯ าณํ ทุกฺขนิโรเธ าณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณํ ฯ -------- [๒๖๘] กถํ อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ อตฺเถสุ าณํ อตฺถปฏิสมฺภิทา ธมฺเมสุ าณํ ธมฺมปฏิสมฺภิทา นิรุตฺตีสุ าณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิทา ปฏิภาเณสุ าณํ ปฏิภาณปฏิสมฺภิทา อตฺถนานตฺเต ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมนานตฺเต ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺตินานตฺเต ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณนานตฺเต ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ อตฺถววตฺถาเน ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมววตฺถาเน ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺติววตฺถาเน ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณววตฺถาเน ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ อตฺถสลฺลกฺขเณ ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมสลฺลกฺขเณ ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺติสลฺลกฺขเณ ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณสลฺลกฺขเณ ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ อตฺถอุปลกฺขเณ ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมอุปลกฺขเณ ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺติอุปลกฺขเณ ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณอุปลกฺขเณ ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ อตฺถปฺปเภเท ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมปฺปเภเท ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺติปฺปเภเท ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณปฺปเภเท ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ อตฺถปฺปภาวเน ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมปฺปภาวเน ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺติปฺปภาวเน ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณปฺปภาวเน ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ อตฺถโชตเน ^๑- ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมโชตเน ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺติโชตเน ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณโชตเน ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ อตฺถวิโรจเน ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมวิโรจเน ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺติวิโรจเน ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณวิโรจเน ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ อตฺถปฺปกาสเน ปญฺา อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมปฺปกาสเน ปญฺา ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺติปฺปกาสเน ปญฺา นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณปฺปกาสเน ปญฺา ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ ตํ าตฏฺเน าณํ ปชานนฏฺเน ปญฺา เตน วุจฺจติ อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อตฺถชานเน ฯ [๒๖๙] กตมํ ตถาคตสฺส อินฺทฺริยานํ ปโรปริยตฺเต าณํ ฯ อิธ ตถาคโต สตฺเต ปสฺสติ อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเข ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเย สฺวากาเร ทฺวากาเร สุวิญฺาปเย ทุวิญฺาปเย อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน อปฺเปกจฺเจ นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน ฯ [๒๗๐] อปฺปรชกฺเข มหารชกฺเขติ สทฺโธ ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล มหารชกฺโข อารทฺธวิริโย ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข กุสีโต ปุคฺคโล มหารชกฺโข อุปฏฺิตสฺสติ ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข มุฏฺสฺสติ ปุคฺคโล มหารชกฺโข สมาหิโต ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข อสมาหิโต ปุคฺคโล มหารชกฺโข ปญฺวา ปุคฺคโล อปฺปรชกฺโข ทุปฺปญฺโ ปุคฺคโล มหารชกฺโข ฯ [๒๗๑] ติกฺขินฺทฺริเย มุทินฺทฺริเยติ สทฺโธ ปุคฺคโล ติกฺขินฺทฺริโย อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโย อารทฺธวิริโย ปุคฺคโล ติกฺขินฺทฺริโย กุสีโต ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโย อุปฏฺิตสฺสติ ปุคฺคโล ติกฺขินฺทฺริโย มุฏฺสฺสติ ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโย สมาหิโต ปุคฺคโล ติกฺขินฺทฺริโย อสมาหิโต ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโย ปญฺวา ปุคฺคโล ติกฺขินฺทฺริโย ทุปฺปญฺโ ปุคฺคโล มุทินฺทฺริโย ฯ [๒๗๒] สฺวากาเร ทฺวากาเรติ สทฺโธ ปุคฺคโล สฺวากาโร อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล ทฺวากาโร อารทฺธวิริโย ปุคฺคโล สฺวากาโร กุสีโต ปุคฺคโล ทฺวากาโร อุปฏฺิตสฺสติ ปุคฺคโล สฺวากาโร มุฏฺสฺสติ ปุคฺคโล ทฺวากาโร สมาหิโต ปุคฺคโล สฺวากาโร อสมาหิโต ปุคฺคโล ทฺวากาโร ปญฺวา ปุคฺคโล สฺวากาโร ทุปฺปญฺโ ปุคฺคโล ทฺวากาโร ฯ [๒๗๓] สุวิญฺาปเย ทุวิญฺาปเยติ สทฺโธ ปุคฺคโล สุวิญฺาปโย อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล ทุวิญฺาปโย อารทฺธวิริโย ปุคฺคโล สุวิญฺาปโย กุสีโต ปุคฺคโล ทุวิญฺาปโย อุปฏฺิตสฺสติ ปุคฺคโล สุวิญฺาปโย มุฏฺสฺสติ ปุคฺคโล ทุวิญฺาปโย สมาหิโต ปุคฺคโล สุวิญฺาปโย อสมาหิโต ปุคฺคโล ทุวิญฺาปโย ปญฺวา ปุคฺคโล สุวิญฺาปโย ทุปฺปญฺโ ปุคฺคโล ทุวิญฺาปโย ฯ [๒๗๔] อปฺเปกจฺเจ ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโน อปฺเปกจฺเจ นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวิโนติ สทฺโธ ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี อสฺสทฺโธ ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี อารทฺธวิริโย ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี กุสีโต ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี อุปฏฺิตสฺสติ ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี มุฏฺสฺสติ ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี สมาหิโต ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี อสมาหิโต ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี ปญฺวา ปุคฺคโล ปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี ทุปฺปญฺโ ปุคฺคโล นปรโลกวชฺชภยทสฺสาวี ฯ [๒๗๕] โลโกติ ขนฺธโลโก ธาตุโลโก อายตนโลโก วิปตฺติภวโลโก วิปตฺติสมฺภวโลโก สมฺปตฺติภวโลโก สมฺปตฺติสมฺภวโลโก เอโก โลโก สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺิติกา เทฺว โลกา นามญฺจ รูปญฺจ ตโย โลกา ติสฺโส เวทนา จตฺตาโร โลกา จตฺตาโร อาหารา ปญฺจ โลกา ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา ฉ โลกา ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ สตฺต โลกา สตฺต วิญฺาณฏฺิติโย อฏฺ โลกา อฏฺ โลกธมฺมา นว โลกา นว สตฺตาวาสา ทส โลกา ทสายตนานิ ทฺวาทส โลกา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺารส โลกา อฏฺารส ธาตุโย ฯ [๒๗๖] วชฺชนฺติ สพฺเพ กิเลสา วชฺชา สพฺเพ ทุจฺจริตา วชฺชา สพฺเพ อภิสงฺขารา วชฺชา สพฺเพ ภวคามิกมฺมา วชฺชา อิติ อิมสฺมึ จ โลเก อิมสฺมึ จ วชฺเช ติพฺพา ภยสญฺา ปจฺจุปฏฺิตา โหติ เสยฺยถาปิ อุกฺขิตฺตาสิเก ^๑- วธเก อิเมหิ ปญฺาสาย อากาเรหิ อิมานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ ชานาติ ปสฺสติ อญฺาติ ปฏิวิชฺฌติ อิทํ ตถาคตสฺส อินฺทฺริยานํ ปโรปริยตฺเต าณํ ฯ -------- [๒๗๗] กตมํ ตถาคตสฺส สตฺตานํ อาสยานุสเย าณํ ฯ อิธ ตถาคโต สตฺตานํ อาสยํ ชานาติ อนุสยํ ชานาติ จริตํ ชานาติ อธิมุตฺตึ ชานาติ ภพฺพาภพฺเพ สตฺเต ปชานาติ ฯ [๒๗๘] กตโม จ ^๒- สตฺตานํ อาสโย ฯ สสฺสโต โลโกติ วา @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อุกฺขิตฺตาวเก ฯ ^๒ โป. ม. จสทฺโท นตฺถิ ฯ อสสฺสโต โลโกติ วา อนฺตวา โลโกติ วา อนนฺตวา โลโกติ วา ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ วา อญฺ ชีวํ อญฺ สรีรนฺติ วา โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา น โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา เนว โหติ ^[๑]- น น โหติ ^[๒]- ตถาคโต ปรมฺมรณาติ วา อิติ ภวทิฏฺิสนฺนิสฺสิตา วา สตฺตา โหนฺติ วิภวทิฏฺิสนฺนิสฺสิตา วา เอเต วา ปน อุโภ อนฺเต อนุปคมฺม อิทปฺปจฺจยตาปฏิจฺจสมุปฺปนฺเนสุ ธมฺเมสุ อนุโลมิกา ขนฺติ ปฏิลทฺธา โหติ ยถาภูตํ วา าณํ ภามํ เสวนฺตญฺเว ชานาติ อยํ ปุคฺคโล กามครุโก กามาสโย กามาธิมุตฺโตติ กามํ เสวนฺตญฺเว ชานาติ อยํ ปุคฺคโล เนกฺขมฺมครุโก เนกฺขมฺมาสโย เนกฺขมฺมาธิมุตฺโตติ เนกฺขมฺมํ เสวนฺตญฺเว ชานาติ อยํ ปุคฺคโล พฺยาปาทครุโก พฺยาปาทาสโย พฺยาปาทาธิมุตฺโตติ พฺยาปาทํ เสวนฺตญฺเว ชานาติ อยํ ปุคฺคโล อพฺยาปาทครุโก อพฺยาปาทาสโย อพฺยาปาทาธิมุตฺโตติ อพฺยาปาทํ เสวนฺตญฺเว ชานาติ อยํ ปุคฺคโล ถีนมิทฺธครุโก ถีนมิทฺธาสโย ถีนมิทฺธาธิมุตฺโตติ ถีนมิทฺธํ เสวนฺตญฺเว ชานาติ อยํ ปุคฺคโล อาโลกสญฺาครุโก อาโลกสญฺาสโย อาโลกสญฺาธิมุตฺโตติ อาโลกสญฺ เสวนฺตญฺเว ชานาติ ฯ อยํ สตฺตานํ อาสโย ฯ [๒๗๙] กตโม จ สตฺตานํ อนุสโย ฯ สตฺตานุสยา กามราคานุสโย ปฏิฆานุสโย มานานุสโย ทิฏฺานุสโย วิจิกิจฺฉานุสโย @เชิงอรรถ: ^๑-๒ โป. จ ฯ ภวราคานุสโย อวิชฺชานุสโย ยํ โลเก ปิยรูปํ สาตรูปํ เอตฺถ สตฺตานํ กามราคานุสโย อนุเสติ ยํ โลเก อปฺปิยรูปํ อสาตรูปํ เอตฺถ สตฺตานํ ปฏิฆานุสโย อนุเสติ อิติ อิเมสุ ทฺวีสุ ธมฺเมสุ อวิชฺชา อนุปติตา ตเทกฏฺโ มาโน จ ทิฏฺิ จ วิจิกิจฺฉา จ ทฏฺพฺพา อยํ สตฺตานํ อนุสโย ฯ [๒๘๐] กตมญฺจ สตฺตานํ จริตํ ฯ ปุญฺาภิสงฺขาโร อปุญฺาภิสงฺขาโร อเนญฺชาภิสงฺขาโร ปริตฺตภูมโก วา มหาภูมโก วา อิทํ สตฺตานํ จริตํ ฯ [๒๘๑] กตมา จ สตฺตานํ อธิมุตฺติ ฯ สนฺติ สตฺตา หีนาธิมุตฺติกา สนฺติ สตฺตา ปณีตาธิมุตฺติกา หีนาธิมุตฺติกา สตฺตา หีนาธิมุตฺติเก สตฺเต เสวนฺติ ภชนฺติ ปยิรุปาสนฺติ ปณีตาธิมุตฺติกา สตฺตา ปณีตาธิมุตฺติเก สตฺเต เสวนฺติ ภชนฺติ ปยิรุปาสนฺติ อตีตมฺปิ อทฺธานํ หีนาธิมุตฺติกา สตฺตา หีนาธิมุตฺติเก สตฺเต เสวึสุ ภชึสุ ปยิรุปาสึสุ ปณีตาธิมุตฺติกา สตฺตา ปณีตาธิมุตฺติเก สตฺเต เสวึสุ ภชึสุ ปยิรุปาสึสุ อนาคตมฺปิ อทฺธานํ หีนาธิมุตฺติกา สตฺตา หีนาธิมุตฺติเก สตฺเต เสวิสฺสนฺติ ภชิสฺสนฺติ ปยิรุปาสิสฺสนฺติ ปณีตาธิมุตฺติกา สตฺตา ปณีตาธิมุตฺติเก สตฺเต เสวิสฺสนฺติ ภชิสฺสนฺติ ปยิรุปาสิสฺสนฺติ อยํ สตฺตานํ อธิมุตฺติ ฯ [๒๘๒] กตเม สตฺตา อภพฺพา ฯ เย เต สตฺตา กมฺมาวรเณน สมนฺนาคตา กิเลสาวรเณน สมนฺนาคตา วิปากาวรเณน สมนฺนาคตา อสฺสทฺธา อจฺฉนฺทิกา ทุปฺปญฺา อภพฺพา นิยามํ โอกฺกมิตุํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตํ อิเม เต สตฺตา อภพฺพา ฯ [๒๘๓] กตเม สตฺตา ภพฺพา ฯ เย เต สตฺตา น กมฺมาวรเณน สมนฺนาคตา น กิเลสาวรเณน สมนฺนาคตา น วิปากาวรเณน สมนฺนาคตา สทฺธา ฉนฺทิกา ปญฺวนฺโต ภพฺพา นิยามํ โอกฺกมิตุํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ สมฺมตฺตํ อิเม เต สตฺตา ภพฺพา อิทํ ตถาคตสฺส สตฺตานํ อาสยานุสเย าณํ ฯ -------- [๒๘๔] กตมํ ตถาคตสฺส ยมกปาฏิหิเร าณํ ฯ อิธ ตถาคโต ยมกปาฏิหิรํ กโรติ อสาธารณํ สาวเกหิ อุปริมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ เหฏฺิมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ เหฏฺิมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ อุปริมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ ปุรตฺถิมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ปจฺฉิมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ ปจฺฉิมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ปุรตฺถิมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณอกฺขิโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ วามอกฺขิโต อุทกธารา ปวตฺตติ วามอกฺขิโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ทกฺขิณอกฺขิโต อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณกณฺณโสตโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ วามกณฺณโสตโต อุทกธารา ปวตฺตติ วามกณฺณโสตโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ทกฺขิณกณฺณโสตโต อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณนาสิกาโสตโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ {๒๘๔.๑} วามนาสิกาโสตโต อุทกธารา ปวตฺตติ วามนาสิกาโสตโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ทกฺขิณนาสิกาโสตโต อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณอํสกูฏโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ วามอํสกูฏโต อุทกธารา ปวตฺตติ วามอํสกูฏโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ทกฺขิณอํสกูฏโต อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณหตฺถโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ วามหตฺถโต อุทกธารา ปวตฺตติ วามหตฺถโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ทกฺขิณหตฺถโต อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณปสฺสโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ วามปสฺสโต อุทกธารา ปวตฺตติ วามปสฺสโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ทกฺขิณปสฺสโต อุทกธารา ปวตฺตติ ทกฺขิณปาทโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ {๒๘๔.๒} วามปาทโต อุทกธารา ปวตฺตติ วามปาทโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ ทกฺขิณปาทโต อุทกธารา ปวตฺตติ องฺคุลงฺคุเลหิ อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ องฺคุลนฺตริกาหิ อุทกธารา ปวตฺตติ องฺคุลนฺตริกาหิ อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ องฺคุลงฺคุเลหิ อุทกธารา ปวตฺตติ เอเกกโลมโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ เอเกกโลมโต อุทกธารา ปวตฺตติ โลมกูปโต โลมกูปโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ โลมกูปโต โลมกูปโต อุทกธารา ปวตฺตติ ฉนฺนํ วณฺณานํ นีลานํ ปีตกานํ โลหิตกานํ โอทาตานํ มญฺเชฏฺานํ ^๑- ปภสฺสรานํ {๒๘๔.๓} ภควา จงฺกมติ นิมฺมิโต ติฏฺติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ ภควา ติฏฺติ นิมฺมิโต จงฺกมติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. มญฺชิฏฺานํ ฯ {๒๘๔.๔} ภควา นิสีทติ นิมฺมิโต จงฺกมติ วา ติฏฺติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ ภควา เสยฺยํ กปฺเปติ นิมฺมิโต จงฺกมติ วา ติฏฺติ วา นิสีทติ วา ^๑- ภควา จงฺกมติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ นิมฺมิโต ติฏฺติ ภควา จงฺกมติ วา ติฏฺติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ นิมฺมิโต นิสีทติ ภควา ติฏฺติ วา นิสีทติ วา จงฺกมติ วา นิมฺมิโต เสยฺยํ กปฺเปติ ^๑- อิทํ ตถาคตสฺส ยมกปาฏิหิเร าณํ ฯ -------- [๒๘๕] กตมํ ตถาคตสฺส มหากรุณาสมาปตฺติยา าณํ ฯ พหุเกหิ อากาเรหิ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อาทิตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อุยฺยุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ฯเปฯ โอกฺกมติ ปยาโต โลกสนฺนิวาโสติ ฯเปฯ โอกฺกมติ กุมฺมคฺคํ ปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ยุ. นิมฺมิโต จงฺกมติ ภควา ติฏฺติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ @นิมฺมิโต ติฏฺติ ภควา จงฺกมติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ นิมฺมิโต @นิสีทติ ภควา จงฺกมติ วา ติฏฺติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ นิมฺมิโต เสยฺยํ กปฺเปติ @ภควา จงฺกมติ วา ติฏฺติ วา นิสีทติ วาติ ฯ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อุปนียติ โลโก อทฺธุโวติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อตฺตาโณ ^๑- โลโก อนภิสฺสโรติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อสฺสโก โลโก สพฺพํ ปหาย คมนียนฺติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อูโน โลโก อติตฺโต ตณฺหาทาโสติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อตฺตาโณ ^๒- โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ฯเปฯ อเลโณ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ อสรโณ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ {๒๘๕.๑} อสรณีภูโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ อุทฺธโต โลโก อวูปสนฺโตติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ สสลฺโล โลกสนฺนิวาโส วิทฺโธ ปุถุสลฺเลหิ ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ สลฺลานํ อุทฺธโต อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ อวิชฺชนฺธการาวรโณ โลกสนฺนิวาโส ^[๓]- กิเลสปญฺชรํ ปกฺขิตฺโต ^๔- ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ อาโลกํ ทสฺเสตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ อวิชฺชาคโต โลกสนฺนิวาโส อนฺธภูโต ปริโยนทฺโธ ^๕- ตนฺตากุลชาโต ^๖- คุฬาคุณฺิกชาโต ^๗- มุญฺชปพฺพชภูโต อปายทุคฺคติวินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตตีติ ปสฺสนฺตานํ อวิชฺชาวิสโทสสลฺลิโต โลกสนฺนิวาโส กิเลสกลิภูโตติ ปสฺสนฺตานํ ราคโทสโมหชฏิโต โลกสนฺนิวาโส ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ ชฏํ วิชฏิตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. อตาโณ ฯ ^๒ ม. อตายโน ฯ ยุ. อตาโณ ฯ ^๓ ม. อนฺธภูโต ฯ @^๔ ม. ยุ. กิเลสปญฺชรปกฺขิตฺตํ ฯ ^๕ ยุ. ปริโยนนฺโธ ฯ ^๖ ม. ตนฺตากุลกชาโต ฯ @^๗ ม. คุฬาคุณฺฑิกชาโต ฯ ตณฺหาสงฺฆาฏปฏิมุกฺโก โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาชาเลน โอตฺถโต ^๑- โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาโสเตน วุยฺหติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาสญฺโชเนน สญฺุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหานุสเยน อนุสโฏ ^๒- โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาสนฺตาเปน สนฺตปฺปติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาปริฬาเหน ปริฑยฺหติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺิสงฺฆาฏปฏิมุกฺโก โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺิชาเลน โอตฺถโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสสนฺตานํ ทิฏฺิโสเตน วุยฺหติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺิสญฺโชเนน สญฺุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺานุสเยน อนุสโฏ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺิสนฺตาเปน สนฺตปฺปติ {๒๘๕.๒} โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทิฏฺิปริฬาเหน ปริฑยฺหติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ชาติยา อนุคโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ ชราย อนุสโฏ ^๓- โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ พฺยาธีหิ อภิภูโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ มรเณน อภิหโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ ทุกฺขปติโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตณฺหาย อุฑฺฑิโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ชราปาการปริกฺขิตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ มจฺจุปาเสน ปริกฺขิตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ มหาพนฺธนพนฺโธ โลกสนฺนิวาโส ราคพนฺธเนน @เชิงอรรถ: ^๑ สี. โอตฺตโต ฯ ^๒-๓ อนุสหคโต ฯ โทสพนฺธเนน โมหพนฺธเนน มานพนฺธเนน ทิฏฺิพนฺธเนน กิเลสพนฺธเนน ทุจฺจริตพนฺธเนน ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ พนฺธํ ^๑- โมเจตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ มหาสมฺพาธปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโส ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ โอภาส ^๒- ทสฺเสตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ มหาปลิโพเธน ปลิพุทฺโธ โลกสนฺนิวาโส ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ ปลิโพธํ เฉเทตา ^๓- อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ มหาปปาเตว ปติโต โลกสนฺนิวาโส ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ ปปาตา อุทฺธตฺตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ มหากนฺตารํ ปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโส ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ กนฺตารํ ตาเรตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ มหาสํสาเร ปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโส {๒๘๕.๓} ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ สํสารา โมเจตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ มหาวิทุคฺเค สมฺปริวตฺตติ โลกสนฺนิวาโส ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ วิทุคฺคา อุทฺธตฺตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ มหาปลฺเลเป ^๔- ปลิปนฺโน โลกสนฺนิวาโส ^[๕]- ราคคฺคินา โทสคฺคินา โมหคฺคินา ชาติยา ชรามรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิ อพฺภาหโต ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ นิพฺพาเปตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ อุนฺนิตโก โลกสนฺนิวาโส หญฺติ นิจฺจมตฺตาโณ ปตฺตทณฺโฑ ตกฺกาโรติ ปสฺสนฺตานํ วฏฺฏพนฺธนพนฺโธ โลกสนฺนิวาโส อาฆาตนปจฺจุปฏฺิโต ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ โมเจตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ @เชิงอรรถ: ๑-๖ โป. พนฺธนา ฯ ม. พนฺธนํ ฯ ^๒ ม. ยุ. โอกาสํ ฯ ^๓ โป. เฉโท ฯ @ม. เฉตา ฯ ^๔ โป. มหาปลาเป ฯ ม. ยุ. มหาปลิเป ฯ ^๕ โป. ม. ยุ. ตสฺส นตฺถญฺโ @โกจิ ปลิปา อุทฺธตา อญฺตร มยาติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ อพฺภาหโต โลกสนฺนิวาโสติ @ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ อาทิตฺโต โลกสนฺนิวาโส ... ฯ อนาโถ โลกสนฺนิวาโส ปรมการุญฺปฺปตฺโต ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ ตาเยตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ ทุกฺขาภิตุนฺโน โลกสนฺนิวาโส จิรรตฺตปีฬิโตติ ปสฺสนฺตานํ นิจฺจคธิโต ^๑- โลกสนฺนิวาโส นิจฺจปิปาสิโตติ ปสฺสนฺตานํ ฯเปฯ อนฺโธ โลกสนฺนิวาโส อจกฺขุโกติ ปสฺสนฺตานํ หตเนตฺโต โลกสนฺนิวาโส อปริณายโกติ ปสฺสนฺตานํ วิปถํ ปกฺขนฺโต ^๒- โลกสนฺนิวาโส อญฺชสาปรทฺโธ ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ อริยปถํ อาเนตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ มโหฆปกฺขนฺโน โลกสนฺนิวาโส ตสฺส นตฺถญฺโ โกจิ โอฆา อุทฺธตฺตา อญฺตฺร มยาติ ปสฺสนฺตานํ ทฺวีหิ ทิฏฺิคเตหิ ปริยุฏฺิโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ตีหิ ทุจฺจริเตหิ วิปฺปฏิปนฺโน โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ^[๓]- โยเคหิ ปูริโต ^๔- โลกสนฺนิวาโส {๒๘๕.๔} จตุโยคโยชิโตติ ปสฺสนฺตานํ จตูหิ คณฺเหิ คณฺิโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ จตูหิ อุปาทาเนหิ อุปาทิยติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ปญฺจคติสมารุโฬฺห โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ปญฺจหิ กามคุเณหิ รชฺชติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ปญฺจหิ นีวรเณหิ โอตฺถโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฉหิ วิวาทมูเลหิ วิวทติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฉหิ ตณฺหากาเยหิ รชฺชติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ฉหิ ทิฏฺิคเตหิ ปริยุฏฺิโต โลกสนฺนิวาโสติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. คธิโต ฯ ^๒ โป. ปกฺขนฺโน ฯ ม. ปกฺขนฺโท ฯ ^๓ ม. ยุ. จตูหิ ฯ @^๔ สี. โป. ม. ยุ. ยุตฺโต ฯ ปสฺสนฺตานํ สตฺตหิ อนุสเยหิ อนุสโฏ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ สตฺตหิ สญฺโชเนหิ สญฺุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ สตฺตหิ มาเนหิ อุณฺณโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ อฏฺหิ โลกธมฺเมหิ สมฺปริวตฺตติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ อฏฺหิ มิจฺฉตฺเตหิ นิยโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ อฏฺหิ ปุริสโทเสหิ ทุสฺสติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ นวหิ อาฆาตวตฺถูหิ อาฆาโต ^๑- โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ นววิธมาเนหิ อุณฺณโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ นวหิ ตณฺหามูลเกหิ ธมฺเมหิ รชฺชติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสหิ กิเลสวตฺถูหิ กิลิสฺสติ โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสหิ อาฆาตวตฺถูหิ อาฆาโต {๒๘๕.๕} โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสหิ อกุสเลหิ กมฺมปเถหิ สมนฺนาคโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสหิ สญฺโชเนหิ สญฺุตฺโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสหิ มิจฺฉตฺเตหิ นิยโต ^๒- โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสวตฺถุกาย มิจฺฉาทิฏฺิยา ^๓- สมนฺนาคโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ ทสวตฺถุกาย สกฺกายทิฏฺิยา สมนฺนาคโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ อฏฺสตตณฺหาปปญฺเจหิ ^๔- ปปญฺจิโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ ทฺวาสฏฺิยา ทิฏฺิคเตหิ ปริยุฏฺิโต โลกสนฺนิวาโสติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ @เชิงอรรถ: ^๑ โป. สี. ม. ยุ. อาฆาติโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ ^๒ ม. นิยฺยาโต ฯ @^๓ ม. ยุ. อนฺตคฺคาหิกาย ฯ ^๔ โป. ม. ยุ. อฏฺสตตณฺหาปปญฺจสเตหิ ฯ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อหญฺจมฺหิ ติณฺโณ โลโก จ อติณฺโณ อหญฺจมฺหิ มุตฺโต โลโก จ อมุตฺโต อหญฺจมฺหิ ทนฺโต โลโก จ อทนฺโต อหญฺจมฺหิ สนฺโต โลโก จ อสนฺโต อหญฺจมฺหิ อสฺสตฺโถ โลโก จ อนสฺสตฺโถ อหญฺจมฺหิ ปรินิพฺพุโต โลโก จ อปรินิพฺพุโต อหญฺจมฺหิ ^๑- ติณฺโณ ตาเรตุํ มุตฺโต โมเจตุํ ทนฺโต ทเมตุํ สนฺโต สเมตุํ อสฺสตฺโถ อสฺสาเสตุํ ปรินิพฺพุโต ^[๒]- ปรินิพฺพาเปตุนฺติ ปสฺสนฺตานํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ สตฺเตสุ มหากรุณา โอกฺกมติ อิทํ ตถาคตสฺส มหากรุณาสมาปตฺติยา าณํ ฯ --------- [๒๘๖] กตมํ ตถาคตสฺส สพฺพญฺุตาณํ ฯ สพฺพสงฺขตมสงฺขตํ อนวเสสํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ อนาคตํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ อตีตํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ปจฺจุปฺปนฺนํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ จกฺขุญฺเจว รูปา จ เอวํ ตํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ โสตญฺเจว สทฺทา จ ฯเปฯ ฆานญฺเจว คนฺธา จ ชิวฺหา เจว รสา จ กาโย เจว โผฏฺพฺพา จ มโน @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ปโหมิ ขฺวาหํ ... ฯ ^๒ โป. ปเร ฯ ม. ปเร จ ฯ เจว ธมฺมา จ เอวํ ตํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ฯ [๒๘๗] ยาวตา อนิจฺจฏฺ ทุกฺขฏฺ อนตฺตฏฺ ^[๑]- สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา รูปสฺส อนิจฺจฏฺ ทุกฺขฏฺ อนตฺตฏฺ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา เวทนาย ยาวตา สญฺาย ยาวตา สงฺขารานํ ยาวตา วิญฺาณสฺส ยาวตา จกฺขุสฺส ฯเปฯ ชรามรณสฺส อนิจฺจฏฺ ทุกฺขฏฺ อนตฺตฏฺ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ฯ [๒๘๘] ยาวตา อภิญฺาย อภิญฺฏฺ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา ปริญฺาย ปริญฺฏฺ ยาวตา ปหานาย ^๒- ปหานฏฺ ยาวตา ภาวนาย ภาวนฏฺ ยาวตา สจฺฉิกิริยาย สจฺฉิกิริยฏฺ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา ขนฺธานํ ขนฺธฏฺ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา ธาตูนํ ธาตฏฺ ยาวตา อายตนานํ อายตนฏฺ ยาวตา สงฺขตานํ สงฺขตฏฺ ยาวตา อสงฺขตสฺส อสงฺขตฏฺ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. ตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ^๒ ม. ยุ. ปหานสฺส ฯ [๒๘๙] ยาวตา กุสเล ธมฺเม สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา อกุสเล ธมฺเม ยาวตา อพฺยากเต ธมฺเม ยาวตา กามาวจเร ธมฺเม ยาวตา รูปาวจเร ธมฺเม ยาวตา อรูปาวจเร ธมฺเม ยาวตา อปริยาปนฺเน ธมฺเม สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา สมุทยสฺส สมุทยฏฺ ยาวตา นิโรธสฺส นิโรธฏฺ ยาวตา มคฺคสฺส มคฺคฏฺ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ฯ [๒๙๐] ยาวตา อตฺถปฏิสมฺภิทาย อตฺถปฏิสมฺภิทฏฺ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ ฯเปฯ ยาวตา ธมฺมปฏิสมฺภิทาย ธมฺมปฏิสมฺภิทฏฺ ยาวตา นิรุตฺติปฏิสมฺภิทาย นิรุตฺติปฏิสมฺภิทฏฺ ยาวตา ปฏิภาณปฏิสมฺภิทาย ปฏิภาณปฏิสมฺภิทฏฺ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา อินฺทฺริยปโรปริยตฺเต าณํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา สตฺตานํ อาสยานุสเย าณํ ยาวตา ยมกปาฏิหิเร าณํ ยาวตา มหากรุณาสมาปตฺติยา าณํ สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ฯ [๒๙๑] ยาวตา สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺ สุตํ มุตํ วิญฺาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ มนสา สพฺพํ ชานาตีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ฯ น ตสฺส อทิฏฺมิธตฺถิ กิญฺจิ อโถ อวิญฺาตมชานิตพฺพํ สพฺพํ อภิญฺาสิ ยทตฺถิ เนยฺยํ ^๑- ตถาคโต เตน ( สมเยน ^๒- ) สมนฺตจกฺขูติ ฯ [๒๙๒] สมนฺตจกฺขูติ เกนตฺเถน สมนฺตจกฺขุ ฯ จุทฺทส พุทฺธาณานิ ทุกฺเข าณํ พุทฺธาณํ ทุกฺขสมุทเย าณํ พุทฺธาณํ ทุกฺขนิโรเธ าณํ พุทฺธาณํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณํ พุทฺธาณํ อตฺถปฏิสมฺภิเท าณํ พุทฺธาณํ ธมฺมปฏิสมฺภิเท าณํ พุทฺธาณํ นิรุตฺติปฏิสมฺภิเท าณํ พุทฺธาณํ ปฏิภาณปฏิสมฺภิเท าณํ พุทฺธาณํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺเต าณํ พุทฺธาณํ สตฺตานํ อาสยานุสเย าณํ พุทฺธาณํ ยมกปาฏิหิเร าณํ พุทฺธาณํ มหากรุณาสมาปตฺติยา าณํ พุทฺธาณํ สพฺพญฺุตาณํ พุทฺธาณํ อนาวรณาณํ พุทฺธาณํ อิมานิ จุทฺทส พุทฺธาณานิ อิเมสํ จุทฺทสนฺนํ พุทฺธาณานํ อาทิโต อฏฺ าณานิ สาวกสาธารณานิ ฉ าณานิ อสาธารณานิ สาวเกหิ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ เยฺยนฺติปิ ปาโ ฯ ^๒ สี. อยํ น ทิสสติ ฯ [๒๙๓] ยาวตา ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺโ สพฺโพ าโต อญฺาโต ทุกฺขฏฺโ นตฺถีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา ทุกฺขสฺส ทุกฺขฏฺโ ^[๑]- สพฺโพ ทิฏฺโ สพฺโพ วิทิโต สพฺโพ สจฺฉิกโต สพฺโพ ผสฺสิโต ^๒- ปญฺาย อผสฺสิโต ปญฺาย ทุกฺขฏฺโ นตฺถีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา สมุทยสฺส สมุทยฏฺโ ยาวตา นิโรธสฺส นิโรธฏฺโ ยาวตา มคฺคสฺส มคฺคฏฺโ ยาวตา อตฺถปฏิสมฺภิทาย อตฺถปฏิสมฺภิทฏฺโ ยาวตา ธมฺมปฏิสมฺภิทาย ธมฺมปฏิสมฺภิทฏฺโ ยาวตา นิรุตฺติปฏิสมฺภิทาย นิรุตฺติปฏิสมฺภิทฏฺโ {๒๙๓.๑} ยาวตา ปฏิภาณปฏิสมฺภิทาย ปฏิภาณปฏิสมฺภิทฏฺโ สพฺโพ าโต สพฺโพ ทิฏฺโ สพฺโพ วิทิโต สพฺโพ สจฺฉิกโต สพฺโพ ผสฺสิโต ปญฺาย อผสฺสิโต ปญฺาย ปฏิภาณปฏิสมฺภิทฏฺโ นตฺถีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา อินฺทฺริยปโรปริยตฺเต าณํ ยาวตา สตฺตานํ อาสยานุสเย าณํ ยาวตา ยมกปาฏิหิเร าณํ ยาวตา มหากรุณาสมาปตฺติยา าณํ สพฺพํ าตํ สพฺพํ ทิฏฺ สพฺพํ วิทิตํ สพฺพํ สจฺฉิกตํ สพฺพํ ผสฺสิตํ ^๒- ปญฺาย อผสฺสิตํ ปญฺาย มหากรุณาสมาปตฺติยา าณํ นตฺถีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ยาวตา สเทวกสฺส โลกสฺส สมารกสฺส สพฺรหฺมกสฺส สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย @เชิงอรรถ: ^๑ ม. ยุ. สพฺโพ าโต ฯ ^๒ โป. สพฺพตฺถ ผุสฺสิโต ผุสฺสิตํ ฯ สเทวมนุสฺสาย ทิฏฺ สุตํ มุตํ วิญฺาตํ ปตฺตํ ปริเยสิตํ อนุวิจริตํ มนสา สพฺพํ าตํ สพฺพํ ทิฏฺ สพฺพํ วิทิตํ สพฺพํ สจฺฉิกตํ สพฺพํ ผสฺสิตํ ปญฺาย อผสฺสิตํ ปญฺาย นตฺถีติ สพฺพญฺุตาณํ ตตฺถ อาวรณํ นตฺถีติ อนาวรณํ าณํ ฯ น ตสฺส อทิฏฺมิธตฺถิ กิญฺจิ อโถ อวิญฺาตมชานิตพฺพํ สพฺพํ อภิญฺาสิ ยทตฺถิ เนยฺยํ ^๑- ตถาคโต เตน ( สมเยน ^๒- ) สมนฺตจกฺขูติ ฯ าณกถา นิฏฺิตา ฯ --------

เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้าที่ ๕-๑๙๕. http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=31&item=1&items=293 อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=31&item=1&items=293&mode=bracket อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=31&item=1&items=293 อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=31&item=1&items=293 ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=1 The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=1434 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=1434 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31