พระไตรปิฎกเล่มที่ ๔๐ พระอภิธรรมปิฎกเล่มที่ ๗
มหาปัฏฐานปกรณ์ ภาค ๑

พระอภิธรรมปิฎก
เล่ม ๗
มหาปัฏฐานปกรณ์ ภาค ๑
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
มาติกานิกเขปวาร
             [๑] ปัจจัย ๒๔
                          ๑. เหตุปัจจัย
                          ๒. อารัมมณปัจจัย
                          ๓. อธิปติปัจจัย
                          ๔. อนันตรปัจจัย
                          ๕. สมนันตรปัจจัย
                          ๖. สหชาตปัจจัย
                          ๗. อัญญมัญญปัจจัย
                          ๘. นิสสยปัจจัย
                          ๙. อุปนิสสยปัจจัย
                          ๑๐. ปุเรชาตปัจจัย
                          ๑๑. ปัจฉาชาตปัจจัย
                          ๑๒. อาเสวนปัจจัย
                          ๑๓. กัมมปัจจัย
                          ๑๔. วิปากปัจจัย
                          ๑๕. อาหารปัจจัย
                          ๑๖. อินทริยปัจจัย
                          ๑๗. ฌานปัจจัย
                          ๑๘. มัคคปัจจัย
                          ๑๙. สัมปยุตตปัจจัย
                          ๒๐. วิปปยุตตปัจจัย
                          ๒๑. อัตถิปัจจัย
                          ๒๒. นัตถิปัจจัย
                          ๒๓. วิคตปัจจัย
                          ๒๔. อวิคตปัจจัย
ปัจจยวิภังควาร
             [๒] เหตุปัจจัย คือ เหตุ ๑- เป็นปัจจัย ๒- แก่ธรรมอันสัมปยุตด้วยเหตุและรูป
ซึ่งมีธรรมอันสัมปยุตด้วยเหตุนั้นเป็นสมุฏฐาน โดยเหตุปัจจัย ๓-
             [๓] อารัมมณปัจจัย คือ รูปายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญาณธาตุ และธรรม
อันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณธาตุนั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             สัททายตนะ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณธาตุ
นั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             คันธายตนะ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณธาตุ
นั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             รสายตนะ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             โผฏฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอารัมมณปัจจัย
@๑. คือโลภะ โทสะ โมหะ อโลภะ อโทสะ อโมหะ
@๒. เป็นธรรมอุดหนุน
@๓. โดยอำนาจเหตุปัจจัย
             รูปายตนะ สัททายตนะ คันธายตนะ รสายตนะ โผฏฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่
มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             ธรรมทั้งปวง เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอารัมมณปัจจัย
             ธรรม คือ จิตและเจตสิกใดๆ ปรารภธรรมใดๆ เกิดขึ้น ธรรมนั้นๆ เป็นปัจจัย
แก่ธรรม (คือ จิต และเจตสิก) นั้นๆ โดยอารัมมณปัจจัย
             [๔] อธิปติปัจจัย คือ ฉันทาธิปติ เป็นปัจจัยแก่ธรรมอันสัมปยุตด้วยฉันทะ
และรูปซึ่งมีธรรมอันสัมปยุตด้วยฉันทะนั้น เป็นสมุฏฐาน โดยอธิปติปัจจัย
             วิริยาธิปติ เป็นปัจจัยแก่ธรรมอันสัมปยุตด้วยวิริยะ และรูปซึ่งมีธรรมอันสัมปยุตด้วย
วิริยะนั้น เป็นสมุฏฐาน โดยอธิปติปัจจัย
             จิตตาธิปติ เป็นปัจจัยแก่ธรรมอันสัมปยุตด้วยจิต และรูปซึ่งมีธรรมอันสัมปยุตด้วย
จิตนั้น เป็นสมุฏฐาน โดยอธิปติปัจจัย
             วิมังสาธิปติ เป็นปัจจัยแก่ธรรมอันสัมปยุตด้วยวิมังสา และรูปซึ่งมีธรรมอันสัมปยุต
ด้วยวิมังสานั้น เป็นสมุฏฐาน โดยอธิปติปัจจัย
             ธรรม คือ จิตและเจตสิกใดๆ กระทำธรรมใดๆ ให้เป็นอารมณ์อย่างหนักแน่น
เกิดขึ้น ธรรมนั้นๆ เป็นปัจจัยแก่ธรรม (คือ จิตและเจตสิก) นั้นๆ โดยอธิปติปัจจัย
             [๕] อนันตรปัจจัย คือ จักขุวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณ
ธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ และ
ธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณ-
*ธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่
มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยอนันตรปัจจัย
             กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอนันตรปัจจัย
             ธรรม คือ จิตและเจตสิกใดๆ เกิดขึ้นในลำดับแห่งธรรมใดๆ ธรรมนั้นๆ เป็น
ปัจจัยแก่ธรรม (คือ จิตและเจตสิก) นั้นๆ โดยอนันตรปัจจัย
             [๖] สมนันตรปัจจัย คือ จักขุวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณ-
*ธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ และ
ธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่-
*มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตรปัจจัย
             กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตรปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตรปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตรปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตร
ปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตรปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยสมนันตร
ปัจจัย
             ธรรม คือ จิตและเจตสิกใดๆ เกิดขึ้นในลำดับแห่งธรรมใดๆ ธรรมนั้นๆ เป็น
ปัจจัยแก่ธรรม (คือ จิตและเจตสิก) นั้น โดยสมนันตรปัจจัย
             [๗] สหชาตปัจจัย คือ นามธรรม ๔ เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยสหชาตปัจจัย
             มหาภูตรูป ๔ เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยสหชาตปัจจัย
             ในปฏิสนธิขณะ นามรูปเป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยสหชาตปัจจัย
             จิตและเจตสิกธรรม เป็นปัจจัยแก่รูป อันมีจิตเป็นสมุฏฐาน โดยสหชาตปัจจัย
             มหาภูตรูป เป็นปัจจัยแก่อุปาทารูป โดยสหชาตปัจจัย
             รูปธรรม บางคราวเป็นปัจจัยแก่นามธรรม โดยสหชาตปัจจัย บางคราวเป็นปัจจัย
โดยมิใช่สหชาตปัจจัย
             [๘] อัญญมัญญปัจจัย คือ นามขันธ์ ๔ เป็นปัจจัยกันโดยอัญญมัญญปัจจัย
             มหาภูตรูป ๔ เป็นปัจจัยกันโดยอัญญมัญญปัจจัย
             ในปฏิสนธิขณะ นามรูป เป็นปัจจัยกันโดยอัญญมัญญปัจจัย
             [๙] นิสสยปัจจัย คือ นามขันธ์ ๔  เป็นปัจจัยแก่กันและกันโดยนิสสยปัจจัย
             มหาภูตรูป ๔ เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยนิสสยปัจจัย
             ในปฏิสนธิขณะ นามรูป เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยนิสสยปัจจัย
             จิตและเจตสิกธรรม เป็นปัจจัยแก่รูป อันมีจิตเป็นสมุฏฐาน โดยนิสสยปัจจัย
             มหาภูตรูป เป็นปัจจัยแก่อุปาทารูป โดยนิสสยปัจจัย
             จักขายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณธาตุ
นั้น โดยนิสสยปัจจัย
             โสตายตนะ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณธาตุ
นั้น โดยนิสสยปัจจัย
             ฆานายตนะ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยนิสสยปัจจัย
             ชิวหายตนะ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยนิสสยปัจจัย
             กายายตนะ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยนิสสยปัจจัย
             มโนธาตุ และมโนวิญญาณธาตุ อาศัยรูปใด เป็นไป รูปนั้นเป็นปัจจัย แก่มโนธาตุ
มโนวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตตด้วยธาตุคู่นั้น โดยนิสสยปัจจัย
             [๑๐] อุปนิสสยปัจจัย คือ กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิด
หลังๆ โดยอุปนิสสยปัจจัย
             กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เกิดหลังๆ บางอย่าง โดยอุปนิสสย-
*ปัจจัย
             กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอุปนิสสยปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอุปปนิสสย-
*ปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิดหลังๆ บางอย่าง โดย
อุปนิสสยปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอุปนิสสย-
*ปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอุปนิสสย-
*ปัจจัย
             อัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอุปปนิสสย-
*ปัจจัย
             แม้บุคคลก็จัดเป็นปัจจัย โดยเป็นอุปนิสสยปัจจัย แม้เสนาสนะก็จัดเป็นปัจจัย โดย
เป็นอุปนิสสยปัจจัย
             [๑๑] ปุเรชาตปัจจัย คือ จักขายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณธาตุ และธรรม
อันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณธาตุนั้น โดยปุเรชาตปัจจัย
             โสตายตนะ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณธาตุ
นั้น โดยปุเรชาตปัจจัย
             ฆานายตะ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณธาตุ
นั้น โดยปุเรชาตปัจจัย
             ชิวหายตนะ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยปุเรชาตปัจจัย
             กายายตนะ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยปุเรชาตปัจจัย
             รูปายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณธาตุ
นั้น โดยปุเรชาตปัจจัย
             สัททายตนะ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยปุเรชาตปัจจัย
             คันธายตนะ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยปุเรชาตปัจจัย
             รสายตนะ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยปุเรชาตปัจจัย
             โผฏฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยปุเรชาตปัจจัย
             รูปายตนะ สัททายตนะ คันธายตนะ รสายตนะ โผฏฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่
มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยปุเรชาตปัจจัย
             มโนธาตุ และมโนวิญญาณธาตุ อาศัยรูปใดเป็นไป รูปนั้น เป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยปุเรชาตปัจจัย บางคราวเป็นปัจจัยแก่มโนวิญญาณธาตุ
และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนวิญญาณธาตุนั้น โดยปุเรชาตปัจจัย บางคราวเป็นปัจจัย โดยมิใช่
ปุเรชาตปัจจัย
             [๑๒] ปัจฉาชาตปัจจัย คือ จิตและเจตสิกธรรมที่เกิดภายหลัง เป็นปัจจัยแก่
กายนี้ ที่เกิดก่อน โดยปัจฉาชาตปัจจัย
             [๑๓] อาเสวนปัจจัย คือ กุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กุศลธรรมที่เกิด
หลังๆ โดยอาเสวนปัจจัย
             อกุศลธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่อกุศลธรรมที่เกิดหลังๆ โดยอาเสวนปัจจัย
             กิริยาอัพยากตธรรมที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่กิริยาอัพยากตธรรมที่เกิดหลังๆ โดย
อาเสวนปัจจัย
             [๑๔] กัมมปัจจัย คือ กุศลกรรมและอกุศลกรรม เป็นปัจจัยแก่วิบากขันธ์ และ
กฏัตตารูป โดยกัมมปัจจัย และเป็นปัจจัยแก่ธรรมอันสัมปยุตด้วยเจตนา และรูปซึ่งมีธรรมอัน
สัมปยุตด้วยเจตนานั้น เป็นสมุฏฐาน โดยกัมมปัจจัย
             [๑๕] วิปากปัจจัย คือ นามขันธ์ ๔ อันเป็นวิบาก เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดย
วิปากปัจจัย
             [๑๖] อาหารปัจจัย คือ กวฬิงการาหาร เป็นปัจจัยแก่กายนี้โดยอาหารปัจจัย
อาหารที่เป็นนาม เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุตและรูปอันมีธรรมที่สัมปยุตนั้น เป็นสมุฏฐาน
โดยอาหารปัจจัย
             [๑๗] อินทริยปัจจัย คือ จักขุนทรีย์ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณธาตุ และธรรม
อันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณธาตุนั้น โดยอินทริยปัจจัย
             โสตินทรีย์ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอินทริยปัจจัย
             ฆานินทรีย์ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณธาตุ
นั้น โดยอินทริยปัจจัย
             ชิวหินทรีย์ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอินทริยปัจจัย
             กายินทรีย์ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณธาตุ
นั้น โดยอินทริยปัจจัย รูปชีวิตินทรีย์ เป็นปัจจัยแก่กฏัตตารูป โดยอินทริยปัจจัย อินทรีย์ที่
เป็นนาม เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุต และรูปอันมีธรรมที่สัมปยุตนั้น เป็นสมุฏฐาน โดย
อินทริยปัจจัย
             [๑๘] ฌานปัจจัย คือ องค์แห่งฌานทั้งหลาย เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุตด้วย
ฌาน และรูปอันมีธรรมที่สัมปยุตด้วยฌานนั้น เป็นสมุฏฐาน โดยฌานปัจจัย
             [๑๙] มัคคปัจจัย คือ องค์แห่งมรรคทั้งหลาย เป็นปัจจัยแก่ธรรมที่สัมปยุตด้วย
มรรค และรูปอันมีธรรมที่สัมปยุตด้วยมรรคนั้นเป็นสมุฏฐาน โดยมัคคปัจจัย
             [๒๐] สัมปยุตตปัจจัย คือ นามขันธ์ ๔ เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยสัมปยุตต-
*ปัจจัย
             [๒๑] วิปปยุตตปัจจัย คือ รูปธรรม เป็นปัจจัยแก่นามธรรมโดยวิปปยุตตปัจจัย
นามธรรม เป็นปัจจัยแก่รูปธรรม โดยวิปปยุตตปัจจัย
             [๒๒] อัตถิปัจจัย คือ นามขันธ์ ๔ เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยอัตถิปัจจัย
มหาภูตรูป ๔ เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยอัตถิปัจจัย
             ในปฏิสนธิขณะ นามรูปเป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยอัตถิปัจจัย
             จิตและเจตสิกธรรม เป็นปัจจัยแก่รูปอันมีจิตเป็นสมุฏฐาน โดยอัตถิปัจจัย
             มหาภูตรูป เป็นปัจจัยแก่อุปทารูป โดยอัตถิปัจจัย
             จักขายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอัตถิปัจจัย
             โสตายตนะ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอัตถิปัจจัย
             ฆานายตนะ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอัตถิปัจจัย
             ชิวหายตนะ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอัตถิปัจจัย
             กายายตนะ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณธาตุ
นั้น โดยอัตถิปัจจัย
             รูปายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณธาตุ
นั้น โดยอัตถิปัจจัย
             สัททายตนะ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอัตถิปัจจัย
             คันธายตนะ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอัตถิปัจจัย
             รสายตนะ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอัตถิปัจจัย
             โผฏฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอัตถิปัจจัย
             รูปายตนะ สัททายตนะ คันธายตนะ รสายตนะ โผฏฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่
มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอัตถิปัจจัย
             มโนธาตุ และมโนวิญญาณธาตุ อาศัยรูปใดเป็นไป รูปนั้นเป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ
มโนวิญญาณธาตุ และธรรมที่สัมปยุตด้วยธาตุคู่นั้น โดยอัตถิปัจจัย
             [๒๓] นัตถิปัจจัย คือ จิตและเจตสิกธรรม ที่ดับไปแล้วโดยไม่มีธรรมอื่นคั่น
เป็นปัจจัยแก่จิตและเจตสิกธรรมที่เกิดขึ้นติดต่อกัน โดยนัตถิปัจจัย
             [๒๔] วิคตปัจจัย คือ จิตและเจตสิกธรรมที่ไปปราศแล้วโดยไม่มีธรรมอื่นคั่น
เป็นปัจจัยแก่จิตและเจตสิกธรรม ที่เกิดขึ้นติดต่อกัน โดยวิคตปัจจัย
             [๒๕] อวิคตปัจจัย คือ นามขันธ์ ๔ เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยอวิคตปัจจัย
             มหาภูตรูป ๔ เป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยอวิคตปัจจัย
             ในปฏิสนธิขณะ นามและรูปเป็นปัจจัยแก่กันและกัน โดยอวิคตปัจจัย
             จิตและเจตสิกธรรม เป็นปัจจัยแก่รูป อันมีจิตเป็นสมุฏฐาน โดยอวิคตปัจจัย
             มหาภูตรูป เป็นปัจจัยแก่อุปาทารูป โดยอวิคตปัจจัย
             จักขายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอวิคตปัจจัย
             โสตายตนะ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอวิคตปัจจัย
             ฆานายตนะ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอวิคตปัจจัย
             ชิวหายตนะ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอวิคตปัจจัย
             กายายตนะ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณธาตุ
นั้น โดยอวิคตปัจจัย
             รูปายตนะ เป็นปัจจัยแก่จักขุวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยจักขุวิญญาณธาตุ
นั้น โดยอวิคตปัจจัย
             สัททายตนะ เป็นปัจจัยแก่โสตวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยโสตวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอวิคตปัจจัย
             คันธายตนะ เป็นปัจจัยแก่ฆานวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยฆานวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอวิคตปัจจัย
             รสายตนะ เป็นปัจจัยแก่ชิวหาวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยชิวหาวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอวิคตปัจจัย
             โผฏฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่กายวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยกายวิญญาณ
ธาตุนั้น โดยอวิคตปัจจัย
             รูปายตนะ สัททายตนะ คันธายตนะ รสายตนะ โผฏฐัพพายตนะ เป็นปัจจัยแก่
มโนธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยมโนธาตุนั้น โดยอวิคตปัจจัย มโนธาตุ และมโนวิญญาณธาตุ
อาศัยรูปใดเป็นไป รูปนั้นเป็นปัจจัยแก่มโนธาตุ มโนวิญญาณธาตุ และธรรมอันสัมปยุตด้วยธาตุ
คู่นั้น โดยอวิคตปัจจัย
ปัจจยวิภังควาร จบ
-----------------------------------------------------

             เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๔๐ บรรทัดที่ ๑-๒๙๑ หน้าที่ ๑-๑๒.
https://84000.org/tipitaka/book/v.php?B=40&A=1&Z=291&pagebreak=0
             ฟังเนื้อความพระไตรปิฎก : [1], [2], [3], [4]
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ :-
https://84000.org/tipitaka/book/m_siri.php?B=40&siri=1
             ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=1
             ศึกษาพระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย :-
[1-25] https://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=40&item=1&items=25
             อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :-
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=8803
             The Pali Tipitaka in Roman :-
[1-25] https://84000.org/tipitaka/pali/roman_item_s.php?book=40&item=1&items=25
             The Pali Atthakatha in Roman :-
https://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=8803
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๔๐
https://84000.org/tipitaka/read/?index_40
             อ่านเทียบฉบับแปลอังกฤษ Compare with English Translation :-
https://suttacentral.net/patthana1.1/en/agganyani