อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                         ๖. สนฺทกสุตฺตวณฺณนา
     [๒๒๓] เอวมฺเม สุตนฺติ สนฺทกสุตฺตํ. ตตฺถ ปีลกฺขคุหายนฺติ ตสฺสา
คุหาย ทฺวาเร ปิลกฺขรุกฺโข อโหสิ, ตสฺมา ปิลกฺขคุหาเตฺวว สงฺขํ คตา. ปฏิสลฺลานา
วุฏฺิโตติ วิเวกโต วุฏฺิโต. เทวกตโสพฺโภติ วสฺโสทเกเนว ๑- ตินฺนฏฺาเน
ชาโต มหาอุทกรหโท. คุหาทสฺสนายาติ เอตฺถ คุหาติ ปํสุคุหา. สา อุนฺนเม
อุทกมุตฺตฏฺาเน อโหสิ, เอกโต อุมฺมงฺคํ กตฺวา ขาณุเก จ ปํสู ๒- จ นีหริตฺวา
อนฺโต ถมฺเภ อุสฺสาเปตฺวา มตฺถเก ปทรจฺฉนฺนา เคหสงฺเขเปน กตา, ตตฺถ เต
ปริพฺพาชกา วสนฺติ. สา วสฺสาเน อุทกปุณฺณา ติฏฺติ, นิทาเฆ ตตฺถ วสนฺติ.
ตํ สนฺธาย "คุหาทสฺสนายา"ติ อาห. วิหารทสฺสนตฺถญฺหิ อนมตคฺคิยํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา
สมุทฺทปพฺพตทสฺสนตฺถํ วาปิ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ.
      อุนฺนาทินิยาติ อุจฺจํ นทมานาย. เอวํ นทมานาย จสฺสา อุทฺธงฺคมนวเสน
อุจฺโจ, ทิสาสุ ปตฺถฏวเสน มหาสทฺโทติ อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทตาย ๓-
อุจฺจาสทฺทมหาสทฺโท, ตาย อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทาย. เตสํ หิ ๔- ปริพฺพาชกานํ ปาโตว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อุทเกเนว         ๒ ฉ.ม. ปํสุญฺจ         ๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๔ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๔.
อุฏฺาย กตฺตพฺพํ นาม เจติยวตฺตํ วา โพธิวตฺตํ วา อาจริยูปชฺฌายวตฺตํ วา
โยนิโสมนสิกาโร วา นตฺถิ. เตน เต ปาโตว อุฏฺาย พาลาตเป สนฺนิสินฺนา,
สายํ วา กถาย ผาสุกตฺถาย สนฺนิปติตา "อิมสฺส หตฺโถ โสภโน, อิมสฺส
ปาโท"ติ เอวํ อญฺมญฺสฺส หตฺถปาทาทีนิ วา อารพฺภ อิตฺถีปุริสทารกทาริกาวณฺเณ
วา อญฺ วา กามสฺสาทภวสฺสาทาทิวตฺถุํ อารพฺภ กถํ ปฏฺเปตฺวา อนุปุพฺเพน
ราชกถาทิอเนกวิธํ ติรจฺฉานกถํ กเถนฺติ. สา หิ อนิยฺยานิกตฺตา สคฺคโมกฺขมคฺคานํ
ติรจฺฉานภูตา กถา ๑- ติรจฺฉานกถา. ตตฺถ ราชานํ อารพฺภ "มหาสมฺมโต
มนฺธาตา ธมฺมาโสโก เอวํมหานุภาโว"ติอาทินา นเยน ปวตฺตา กถา ราชกถา.
เอเสว นโย โจรกถาทีสุ.
      เตสุ "อสุโก ราชา อภิรูโป ทสฺสนีโย"ติอาทินา นเยน เคหสฺสิตกถาว
ติรจฺฉานกถา โหติ. "โสปิ นาม เอวํมหานุภาโว ขยํ คโต"ติ เอวํ ปวตฺตา
ปน กมฺมฏฺานภาเว ติฏฺติ. โจเรสุปิ "มูลเทโว เอวํมหานุภาโว, เมฆมาโล
เอวํมหานุภาโว"ติ เตสํ กมฺมํ ปฏิจฺจ อโห สูโรติ ๒- เคหสฺสิตกถาว ติรจฺฉานกถา.
ยุทฺเธปิ ภารตยุทฺธาทีสุ "อสุเกน อสุโก เอวํ มาริโต เอวํ วิทฺโธ"ติ
กามสฺสาทวเสเนว กถา ติรจฺฉานกถา. "เตปิ นาม ขยํ คตา"ติ เอวํ ปวตฺตา
ปน สพฺพตฺถ กถา กมฺมฏฺานเมว โหติ. อปิจ อนฺนาทีสุ "อวํ วณฺณวนฺตํ
คนฺธวนฺตํ รสวนฺตํ ผสฺสสมฺปนฺนํ ขาทิมฺห ภุญฺชิมฺห ปิวิมฺห ปริภุญฺชิมฺหา"ติ
กามสฺสาทวเสน กเถตุํ น วฏฺฏติ, สาตฺถกํ ปน กตฺวา "ปุพฺเพ เอวํ
วณฺณาทิสมฺปนฺนํ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ สยนํ มาลํ คนฺธํ สีลวนฺตานํ อทมฺห, เจติเย
ปูชํ อกริมฺหา"ติ กเถตุํ วฏฺฏติ.
      าติกถาทีสุปิ "อมฺหากํ าตกา สูรา สมตฺถา"ติ วา "ปุพฺเพ มยํ
เอวํ วิจิเตฺรหิ ยาเนหิ จริมฺหา"ติ วา อสฺสาทวเสน วตฺตุํ น วฏฺฏติ, สาตฺถกํ
ปน กตฺวา "เตปิ โน าตกา ขยํ คตา"ติ วา "ปุพฺเพ มยํ เอวรูปา อุปาหนา สํฆสฺส
อทมฺหา"ติ วา กเถตพฺพา. คามกกาปิ สุนิวิฏฺทุนฺนิวิฏฺสุภิกฺขทุพฺภิกฺขาทิวเสน
วา "อสุกคามวาสิโน สูรา สมตฺถา"ติ วา เอวํ อสฺสาทวเสน น
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กถาติ                     ๒ ฉ.ม. สูราติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๕.
วฏฺฏติ, สาตฺถกํ ปน กตฺวา สทฺธาปสนฺนาติ วา ขยวยํ คตาติ วา วตฺตุํ วฏฺฏติ.
นิคมนครชนปทกถาสุปิ เอเสว นโย. อิตฺถีกถาปิ วณฺณสณฺานาทีนิ ปฏิจฺจ
อสฺสาทวเสน น วฏฺฏติ, สทฺธาสมฺปนฺนา ขยํ คตาติ เอวเมว วฏฺฏติ. สูรกถาปิ
สนฺธิมิตฺโต ๑- นาม โยโธ สูโร อโหสีติ อสฺสาทวเสเนว น วฏฺฏติ, สทฺโธ
ปสนฺโน อโหสิ ขยํ คโตติ เอวเมว วฏฺฏติ. วิสิขากถาปิ อสุกา วิสิขา
สุนิวิฏฺา ทุนฺนิวิฏฺา สูรา สมตฺถาติ อสฺสาทวเสเนว น วฏฺฏติ, สทฺธาปสนฺนา
ขยํ คตาอิจฺเจว วฏฺฏติ.
      กุมฺภฏฺานกถาติ กุมฺภฏฺานอุทกติตฺถกถา วา วุจฺจติ กุมฺภทาสีกถาติ
วา. สาปิ "ปาสาทิกา นจฺจิตุํ คายิตุํ เฉกา"ติ อสฺสาทวเสเนว น วฏฺฏติ,
สทฺธาปสนฺนาติอาทินา นเยเนว วฏฺฏติ. ปุพฺพเปตกถาติ อตีตาติกถา. ตตฺถ
วตฺตมานาติกถาสทิโสว วินิจฺฉโย.
      นานตฺตกถาติ ปุริมปจฺฉิมกถาวิมุตฺตา อวเสสา นานาสภาวา นิรตฺถกกถา.
โลกกฺขายิกาติ อยํ โลโก เกน นิมฺมิโต, อสุเกน นาม นิมฺมิโต, กาโก
เสโต ๒- อฏฺีนํ เสตตฺตา, พกา รตฺตา โลหิตสฺส รตฺตตฺตาติ เอวมาทิกา
โลกายตวิตณฺฑสลฺลาปกถา.
      สมุทฺทกฺขายิกา นาม กสฺมา สมุทฺโท สาคโร, สาครเทเวน ขตตฺตา ๓-
สาคโร, ขโต เมติ หตฺถมุทาย นิเวทิตตฺตา สมุทฺโทติ เอวมาทิกา นิรตฺถกา
สมุทฺทกฺขายิกกถา. อิติ ภโว, อิติ อภโวติ ยํ วา ตํ วา นิรตฺถกการณํ วตฺวา
ปวตฺติตกถา อิติภวาภวกถา. เอตฺถ จ ภโวติ สสฺสตํ, อภโวติ อุจฺเฉทํ. ภโวติ
วุทฺธิ, อภโวติ หานิ. ภโวติ กามสุขํ, อภโวติ อตฺตกิลมโถ. อิติ อิมาย ฉพฺพิธาย
อิติภวาภวกถาย สทฺธึ พตฺตึสติรจฺฉานกถา นาม โหติ. เอวรูปึ ติรจฺฉานกถํ
กเถนฺติยา สทฺธึ ๔- สนฺนิสินฺโน โหติ.
      ตโต สนฺทโก ปริพฺพาชโก เต ปริพฺพาชเก โอโลเกตฺวา "อิเม ปริพฺพาชกา
อติวิย อญฺมญฺ อคารวา อปฺปติสฺสา, มยญฺจ สมณสฺส โคตมสฺส ปาตุภาวโต
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นนฺทิมิตฺโต ๒ ฉ. กากา เสตา  ๓ ฉ.ม. ขณิตตฺตา ๔ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๖.
ปฏฺาย สุริยุคฺคมเน ขชฺโชปนกูปมา ชาตา, ลาภสกฺกาโรปิ โน ปริหีโน.
สเจ ปน อิมํ านํ สมโณ โคตโม โคตมสาวโก วา คิหิอุปฏฺาโกปิ ตสฺส ๑-
อาคจฺเฉยฺย. อติวิย ลชฺชนียํ ภวิสฺสติ. ปริสโทโส โข ปน ปริสเชฏฺกสฺเสว
อุปริ อาโรหตี"ติ อิโต จิโต จ วิโลเกนฺโต เถรํ อทฺทส. เตน วุตฺตํ อทฺทสา
โข สนฺทโก ปริพฺพาชโก ฯเปฯ ตุณฺหี อเหสุนฺติ.
      ตตฺถ สณฺเปสีติ สิกฺขาเปสิ, วชฺชมสฺสา ปฏิจฺฉาเทสิ. ยถา สุฏฺปิตา
โหติ, ตถา นํ เปสิ. ยถา นาม ปริสมชฺฌํ ปวิสนฺโต ปุริโส วชฺชปฏิจฺฉาทนตฺถํ
นิวาสนํ สณฺเปติ, ปารุปนํ สณฺเปติ, รโชกิณฺณฏฺานํ ปุญฺฉติ, เอวมสฺสา
วชฺชปฏิจฺฉาทนตฺถํ "อปฺปสทฺทา โภนฺโต"ติ สิกฺขาเปนฺโต ยถา สุฏฺปิตา โหติ,
ตถา นํ เปสีติ อตฺโถ. อปฺปสทฺทกามาติ อปฺปสทฺทํ อิจฺฉนฺติ, เอกกา
นิสีทนฺติ, เอกกา ติฏฺนฺติ, น คณสงฺคณิกาย ยาเปนฺติ. อปฺปสทฺทวินีตาติ
อปฺปสทฺเทน นิรเวน พุทฺเธน วินีตา. อปฺปสทฺทสฺส วณฺณวาทิโนติ ยํ านํ
อปฺปสทฺทํ นิสฺสทฺทํ. ตสฺส วณฺณวาทิโน. อุปสงฺกมิตพฺพํ มญฺเยฺยาติ อิธาคนฺตพฺพํ
มญฺเยฺย.
      กสฺมา ปเนส เถรสฺส อุปสงฺกมนํ ปจฺจาสึสตีติ. อตฺตโน วุทฺธึ ปตฺถยมาโน.
ปริพฺพาชกา กิร พุทฺเธสุ วา พุทฺธสาวเกสุ วา อตฺตโน สนฺติกํ อาคเตสุ
"อชฺช อมฺหากํ สนฺติกํ สมโณ โคตโม อาคโต, สาริปุตฺโต อาคโต, น โข
ปเนเต ยสฺส วา ตสฺส วา สนฺติกํ คจฺฉนฺติ, ปสฺสถ อมฺหากํ อุตฺตมภาวนฺ"ติ
อตฺตโน อุปฏฺากานํ สนฺติเก อตฺตานํ อุกฺขิปนฺติ อุจฺเจ าเน เปนฺติ.
ภควโตปิ อุปฏฺาเก คณฺหิตุํ วายมนฺติ. เต กิร ภควโต อุปฏฺาเก ทิสฺวา
เอวํ วทนฺติ "ตุมฺหากํ สตฺถา ภวํ โคตโมปิ โคตมสฺส สาวกาปิ อมฺหากํ
สนฺติกํ อาคจฺฉนฺติ, มยํ อญฺมญฺสมคฺคา. ตุเมฺห ปน อเมฺห อกฺขีหิ ปสฺสิตุํ
น อิจฺฉถ, สามีจิกมฺมํ  น กโรถ, กึ โว อเมฺหหิ อปรทฺธนฺ"ติ. กเถกจฺเจ ๒-
มนุสฺสา "พุทฺธาปิ เอเตสํ สนฺติกํ คจฺฉนฺติ, กึ อมฺหากนฺ"ติ ตโต ปฏฺาย เต
ทิสฺวา นปฺปมชฺชนฺติ. ตุณฺหี อเหสุนฺติ สนฺทกํ ปริวาเรตฺวา นิสฺสทฺทา นิสีทึสุ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วาสฺส                      ๒ ฉ.ม. อปฺเปกจฺเจ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๗.
      [๒๒๔] สฺวาคตํ โภโต อานนฺทสฺสาติ สุอาคมนํ โภโต อานนฺทสฺส.
ภวนฺเต หิ โน อาคเต อานนฺโท โหติ, คเต โสโกติ ทีเปติ. จิรสฺสํ โขติ
ปิยสมุทาจารวจนเมตํ. เถโร ปน กาเลน กาลํ ปริพฺพาชการามํ จาริกตฺถาย
คจฺฉตีติ ปุริมคมนํ คเหตฺวาว เอวมาห. เอวญฺจ ปน วตฺวา น มานตฺถทฺโธ
หุตฺวา นิสีทิ, อตฺตโน อาสนา วุฏฺาย ตํ อาสนํ ปปฺโปเตฺวา เถรํ อาสเนน
นิมนฺเตนฺโต นิสีทตุ ภวํ อานนฺโท, อิทมาสนํ ปญฺตฺตนฺติ อาห.
      อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ นิสินฺนานํ โว อารภโต ๑- ปฏฺาย ยาว มมาคมนํ
เอตสฺมึ อนฺตเร กา นาม กถา วิปฺปกตา, มมาคมนปจฺจยา กตมา กถา ปริยนฺตํ
น คตาติ ปุจฺฉติ.
      อถ ปริพฺพาชโก "นิรตฺถกกถา จ ๒- เอสา นิสฺสารา วฏฺฏสนฺนิสฺสิตา,
น ตุมฺหากํ ปุรโต วตฺตพฺพตํ อรหตี"ติ ทีเปนฺโต ติฏฺเตสา โภติอาทิมาห.
เนสา โภโตติ สเจ ภวํ โสตุกาโม ภวิสฺสติ, ปจฺฉาเปสา กถา น ทุลฺลภา
ภวิสฺสติ, อมฺหากํ ปนิมาย อตฺโถ นตฺถิ. โภโต ปน อาคมนํ ลภิตฺวา อญฺเทว
สุการณํ กถํ โสตุกามมฺหาติ ทีเปติ. ตโต ธมฺมเทสนํ ยาจนฺโต สาธุ วต
ภวนฺตํเยวาติอาทิมาห. ตตฺถ อาจริยเกติ อาจริยสมเย. อนสฺสาสิกานีติ
อสฺสาสวิรหิตานิ. สสกฺกนฺติ เอกํสตฺเถ นิปาโต, วิญฺู ปุริโส เอกํเสเนว น
วเสยฺยาติ อตฺโถ.
      วสนฺโต จ ๓- นาราเธยฺยาติ น สมฺปาเทยฺย, น ปริปูเรยฺยาติ วุตฺตํ โหติ.
ายํ ธมฺมํ กุสลนฺติ การณภูตํ อนวชฺชฏฺเน ๔- กุสลํ ธมฺมํ.
      [๒๒๕] อิธาติ อิมสฺมึ โลเก. นตฺถิ ทินฺนนฺติอาทีนิ สาเลยฺยกสุตฺเต ๕-
วุตฺตานิ. จาตุมฺมหาภูติโกติ จตุมหาภูตมโย. ปวี ปวีกายนฺติ อชฺฌตฺติกา ปวีธาตุ
พาหิรปวีธาตุํ. อนุเปตีติ อนุยาติ. อนุปคจฺฉตีติ ตสฺเสว เววจนํ, อนุคจฺฉตีติปิ
อตฺโถ, อุภเยนาปิ อุเปติ อุปคจฺฉตีติ ทสฺเสติ. อาปาทีสุปิ เอเสว นโย.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อารมฺภโต          ๒ ฉ.ม. ว            ๓ สี., อิ. วสนฺโตว
@๔ สี. อาโรคฺยอนวชฺชฏฺเน     ๕ ม.มู. ๑๒/๔๔๐/๓๘๙
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๘.
อินฺทฺริยานีติ มนจฺฉฏฺานิ อินฺทฺริยานิ อากาสํ ปกฺขนฺทนฺติ. อาสนฺทิปญฺจมาติ
นิปนฺนมญฺเจน ปญฺจมา, มญฺโจ เจว จตฺตาโร มญฺจปาเท คเหตฺวา ิตา จตฺตาโร
ปุริสา จาติ อตฺโถ. ยาว อาฬหนาติ ๑- ยาว สุสานา. ปทานีติ อยํ เอวํ สีลวา
อโหสิ, เอวํ ทุสฺสีโลติอาทินา นเยน ปวตฺตานิ คุณปทานิ. สรีรเมว วา
เอตฺถ ปทานีติ อธิปฺเปตํ. กาโปตกานีติ กโปตกวณฺณานิ, ปาราวตปกฺขวณฺณานีติ
อตฺโถ.
      ภสฺสนฺตาติ ภสฺมนฺตา, อยเมว วา ปาลิ. อาหุติโยติ ยํ ปเหณกสกฺการาทิเภทํ
ทินฺนทานํ, สพฺพํ ตํ ฉาริกาวสานเมว โหติ, น ตโต ปรํ ผลทายกํ หุตฺวา
คจฺฉตีติ อตฺโถ. ทตฺตุปญฺตฺตนฺติ ทตฺตูหิ พาลมนุสฺเสหิ ปญฺตฺตํ. อิทํ
วุตฺตํ โหติ:- พาเลหิ อพุทฺธีหิ ปญฺตฺตมิทํ ทานํ, น ปณฺฑิเตหิ. พาลา
เทนฺติ, ปณฺฑิตา คณฺหนฺตีติ ทสฺเสติ. อตฺถิกวาทนฺติ อตฺถิ ทินฺนํ ทินฺนผลนฺติ
อิมํ อตฺถิกวาทเมว วทนฺติ, เตสํ ตุจฺฉํ วจนํ มุสาวิลาโป. พาเล จ ปณฺฑิเต จาติ
พาลา ปณฺฑิตา จ.
      อกเตน เม เอตฺถ กตนฺติ มยฺหํ อกเตเนว สมณกมฺเมน เอตฺถ เอตสฺมึ
สมเย กมฺมํ กตนฺนาม โหติ, อวุสิเตเนว พฺรหฺมจริเยน วุสิตนฺนาม โหติ.
เอตฺถาติ เอตสฺมึ สมณธมฺเม. สมสมาติ อติวิย สมา, สเมน วา คุเณน สมา.
สามญฺ ปตฺตาติ สมานภาวํ ปตฺตา.
      [๒๒๖] กรโตติอาทีนิ อปณฺณกสุตฺเต วุตฺตานิ. ตถา นตฺถิ เหตูติอาทีนิ.
      [๒๒๘] จตุตฺถพฺรหฺมจริยวาเส อกฏาติ อกตา. อกฏวิธาติ อกตวิธานา,
เอวํ กโรหีติ เกนจิ การาปิตา น โหนฺตีติ อตฺโถ. อนิมฺมิตาติ อิทฺธิยานิปิ น
นิมฺมิตา. อนิมฺมาตาติ อนิมฺมาปิตา, เกจิ อนิมฺมิตพฺพาติ ปทํ วทนฺติ, ตํ เนว
ปาลิยํ, น อฏฺกกายํ สนฺทิสฺสติ. วญฺฌาติ วญฺฌปสุวญฺฌตาลาทโย วิย อผลา,
กสฺสจิ อชนกาติ อตฺโถ. เอเตน ปวีกายาทีนํ รูปาทิชนกภาวํ ปฏิกฺขิปติ.
ปพฺพตกูฏา วิย ิตาติ กูฏฏฺา. อูสิกฏฺายิฏฺิตาติ มุญฺเช อูสิกา วิย ิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ยาวาฬาหนาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๙.
ตตฺรายมธิปฺปาโย:- ยมิทํ ชายตีติ วุจฺจติ, ตํ มุญฺชโต อูสิกา วิย วิชฺชมานเมว
นิกฺขมตีติ. "เอสิกฏฺายฏฺิตาติปิ ปาโ, สุนิขาโต เอสิกตฺถมฺโภ นิจฺจโล ติฏฺติ,
เอวํ ิตาติ อตฺโถ. อุภเยนปิ เตสํ วินาสาภาวํ ทีเปติ. น วิปริณาเมนฺตีติ ปกตึ
น ชหนฺติ. น อญฺมญฺ พฺยาพาเธนฺตีติ อญฺมญฺ น อุปหนนฺติ. นาลนฺติ
น สมตฺถา.
      ปวีกาโยติอาทีสุ ปวีเยว ปวีกาโย, ปวีสมูโห วา, ตฺตถาติ เตสุ
ชีวสตฺตเมสุ ๑- กาเยสุ. นตฺถิ หนฺตา วาติ หนฺตุํ วา ฆาเตตุํ วา โสตุํ วา
สาเวตุํ วา ชานิตุํ วา ชานาเปตุํ วา สมตฺโถ นาม นตฺถีติ ทีเปติ. สตฺตนฺนํเยว ๒-
กายานนฺติ ยถา มุคฺคราสิอาทีสุ ปหตํ สตฺถํ มุคฺคราสิอาทีนํ อนฺตเรน ปวิสติ,
เอวํ สตฺตนฺนํ กายานํ อนฺตเรน ฉิทฺเทน วิวเรน สตฺถํ ปวิสติ. ตตฺถ
"อหํ อิมํ ชีวิตา โวโรเปมี"ติ เกวลํ สญฺามตฺตเมว โหตีติ ทสฺเสติ.
โยนิปฺปมุขสตสหสฺสานีติ ปมุขโยนีนํ อุตฺตมโยนีนํ จุทฺทสสตสหสฺสานิ อญฺานิ จ
สฏฺิสตานิ อญฺานิ จ ฉสตานิ. ปญฺจ จ กมฺมุโน สตานีติ ปญฺจ กมฺมสตานิ จ, เกวลํ
ตกฺกมตฺตเกน นิรตฺถกํ ทิฏฺึ ทีเปติ. ปญฺจ จ กมฺมานิ ตีณิ จ กมฺมานีติอาทีสุปิ
เอเสว นโย. เกจิ ปนาหุ "ปญฺจ กมฺมานีติ ปญฺจินฺทฺริยวเสน ภณติ. ๓- ตีณีติ
กายกมฺมาทิวเสนา"ติ. กมฺเม จ อฑฺฒกมฺเม จาติ เอตฺถ ปนสฺส กายกมฺมญฺจ
วจีกมฺมญฺจ กมฺมนฺติ ลทฺธิ, มโนกมฺมํ อุปฑฺฒกมฺมนฺติ. ทฺวฏฺิปฏิปทาติ ทฺวาสฏฺิ
ปฏิปทาติ วทติ. ทฺวฏฺนฺตรกปฺปาติ เอเกกสฺมึ ๔- กปฺเป จตุสฏฺิ อนฺตรกปฺปา
นาม โหนฺติ, อยํ ปน อญฺเ เทฺว อชานนฺโต เอวมาห. ฉฬาภิชาติโย
อปณฺณกสุตฺเต วิตฺถาริตา.
      อฏฺ ปุริสภูมิโยติ มนฺทภูมิ ขิฑฺฑาภูมิ ปทวีมํสกภูมิ อุชุคตภูมิ เสกฺขภูมิ
สมณภูมิ ชินภูมิ ปนฺนภูมีติ อิมา อฏฺ ปุริสภูมิโยติ วทติ. ตตฺถ ชาตทิวสโต
ปฏฺาย สตฺตทิวเส สมฺพาธฏฺานโต นิกฺขนฺตตฺตา สตฺตา มนฺทา โหนฺติ
โมมูหา. อยํ มนฺทภูมีติ วทติ. เย ปน ทุคฺคติโต อาคตา โหนฺติ, เต อภิณฺหํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สตฺตสุ  ๒ ฉ.ม. สตฺตนฺนํเตฺวว   ๓ สี. คณติ  ๔ ฉ.ม. เอกสฺมึ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๐.
โรทนฺติ เจว วิรวนฺติ จ. สุคติโต ๑- อาคตา ตํ ตํ อนุสฺสริตฺวา ๑- หสนฺติ.
อยํ ขิฑฺฑาภูมิ นาม. มาตาปิตูนํ หตฺถํ วา ปาทํ วา มญฺจํ วา ปี วา
คเหตฺวา ภูมิยํ ปทนิกฺขิปนํ วีมํสกภูมิ นาม. ปทสาว คนฺตุํ สมตฺถกาโล อุชุคตภูมิ
นาม. สิปฺปานํ สิกฺขนกาโล เสกฺขภูมิ นาม. ฆรา นิกฺขมฺม ปพฺพชฺชากาโล ๒-
สมณภูมิ นาม. อาจริยํ เสวิตฺวา ชานนกาโล ชินภูมิ นาม. ภิกฺขุ จ ปนฺนโก
ชิโน น กิญฺจิ  อาหาติ เอวํ อลาภึ สมณํ ปนฺนภูมีติ วทติ.
      เอกูนปญฺาส อาชีวสเตติ เอกูนปญฺาส อาชีววุตฺติสตานิ. ปริพฺพาชกสเตติ
ปริพฺพาชกปพฺพชฺชสตานิ. นาคาวาสสเตติ นาคมณฺฑลสตานิ. วีเส อินฺทฺริยสเตติ วีส
อินฺทฺริยสตานิ. ตึเส นิรยสเตติ ตึส นิรยสตานิ. รโชธาตุโยติ รชโอกิรณฏฺานานิ.
หตฺถปิฏฺิปาทปิฏฺาทีนิ สนฺธาย วทติ. สตฺต สญฺีคพฺภาติ โอฏฺโคณคทฺรภอช-
ปสุมิคมหึเส สนฺธาย วทติ. อสญฺีคพฺภาติ สาลิยวโคธูมมุคฺคกงฺคุวรกกุทฺรูสเก
สนฺธาย วทติ. นิคณฺิคพฺภาติ นิคณฺฑิมฺหิ ชาตคพฺภา, อจฺฉุเวฬุนฬาทโย
สนฺธาย วทติ. สตฺต เทวาติ พหู เทวา, โส ปน สตฺตาติ วทติ. มนุสฺสาปิ
อนนฺตา, โส สตฺตาติ วทติ. สตฺต ปีสาจาติ ปิสาจา มหนฺตา, สตฺตาติ วทติ.
      สราติ มหาสรา. กณฺณมุณฺฑกรถกาฬอโนตตฺตสีหปฺปปาตฉทฺทนฺตมุจฺจลินฺทกุณาลทเห ๓-
คเหตฺวา วทติ. ปวุฏาติ คนฺถิกา. ปปาตาติ มหาปปาตา. ปปาตสตานีติ
ขุทฺทกปปาตสตานิ. สุปินาติ มหาสุปินา. สุปินสตานีติ ขุทฺทกสุปินสตานิ.
มหากปฺปีโนติ ๔- มหากปฺปานํ. เอตฺถ เอกมฺหา สรา วสฺสสเต วสฺสสเต
กุสคฺเคน เอกํ อุทกพินฺทุํ นีหริตฺวา นีหริตฺวา สตฺตกฺขตฺตุํ ตมฺหิ สเร
นิรุทเก กเต เอโก มหากปฺโปติ วทติ. เอวรูปานํ มหากปฺปานํ จตุราสีติสตสหสฺสานิ
เขเปตฺวา พาโล จ ปณฺฑิโต จ ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรตีติ ๕- อยมสฺส ลทฺธิ. ปณฺฑิโตปิ
กิร อนฺตรา สุชฺฌิตุํ น สกฺโกติ, พาโลปิ ตโต อุทฺธํ น คจฺฉติ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อาคตา ตํ อมุสฺสริตฺวา อนุสฺสริตฺวา            ๒ ฉ.ม. ปพฺพชนกาโล
@๓ ฉ.ม. กณฺณมุณฺฑรถกาฬอโนตตฺตสีหปปาตกุฬิรมุจลินฺทกุณาลทเห ๔ สี. มหากปฺปุโนติ
@๕ ฉ.ม. พาลา จ ปณฺฑิตา ทุกฺขสฺสนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๑.
      สีเลนาติ อเจลกสีเลน วา อญฺเน วา เยน เกนจิ. วเตนาติ ตาทิเสน
วเตน. ตเปนาติ ตโปกมฺเมน. อปริปกฺกํ ปริปาเจติ นาม โย "อหํ พาโล"ติ
อนฺตรา วิสุชฺฌติ. ปริปกฺกํ ผุสฺส ผุสฺส พฺยนฺตึ กโรติ นาม โย "อหํ พาโล"ติ
วุตฺตปริมาณํ กาลํ อติกฺกมิตฺวา ยาติ. เหวํ นตฺถีติ เอวํ นตฺถิ. ตญฺหิ อุภยมฺปิ
น สกฺกา กาตุนฺติ ทีเปติ. โทณมิเตติ โทเณน มิตํ วิย. สุขทุกฺเขติ สุขทุกฺขํ.
ปริยนฺตกเตติ วุตฺตปริมาเณน กาเลน กตปริยนฺโต. นตฺถิ หายนวฑฺฒเนติ นตฺถิ
หายนวฑฺฒนานิ. น สํสาโร ปณฺฑิตสฺส หายติ, น พาลสฺส วฑฺฒตีติ อตฺโถ.
อุกฺกํสาวกํเสติ อุกฺกํสาวกํสา, หาปนวฑฺฒนานเมเวตํ เววจนํ. อิทานิ ตมตฺถํ
อุปมาย สาเธนฺโต เสยฺยถาปิ นามาติอาทิมาห. ตตฺถ สุตฺตคุเฬติ เวเตฺวา
กตสุตฺตคุฬํ. นิพฺเพิยมานเมว ปเลตีติ ปพฺพเต วา รุกฺขคฺเค วา ตฺวา ขิตฺตํ
สุตฺตปมาเณน นิพฺเพิยมานํ คจฺฉติ, สุตฺเต ขีเณ ตตฺถ ติฏฺติ น คจฺฉติ.
เอวเมวํ วุตฺตกาลโต อุทฺธํ น คจฺฉตีติ ทสฺเสติ.
      [๒๒๙] กิมิทนฺติ กิมิทํ ตว อญฺาณํ, กึ สพฺพญฺู นาม ตฺวนฺติ
เอวํ ปุฏฺโ สมาโน นิยติวาเท ปกฺขิปนฺโต สุญฺ เม อคารนฺติอาทิมาห.
      [๒๓๐] อนุสฺสวิโก โหตีติ อนุสฺสวนิสฺสิโต โหติ. อนุสฺสวสจฺโจติ สวนํ
สจฺจโต คเหตฺวา ิโต. ปีฏกสมฺปทายาติ วคฺคปณฺณาสกาย ปิฏกคนฺถสมฺปตฺติยา.
      [๒๓๒] มนฺโทติ มนฺทปญฺโ. โมมูโหติ อติมูโฬฺห. วาจาวิกฺเขปํ
อาปชฺชตีติ วาจาย วิกฺเขปํ อาปชฺชติ. กีทิสํ? อมราวิกฺเขปํ อปริยนฺตวิกฺเขปนฺติ
อตฺโถ. อถวา อมรา นาม มจฺฉชาติ. สา อุมฺมุชฺชนนิมฺมุชฺชนาทิวเสน อุทเก
สนฺธาวมานา คเหตุํ น สกฺกาติ ๑- เอวเมว อยมฺปิ วาโท อิโต จิโต จ สนฺธาวติ,
คาหํ น อุปคจฺฉตีติ อมราวิกฺเขโปติ วุจฺจติ. ตํ อมราวิกฺเขปํ.
      เอวนฺติปิ เม โนติอาทีสุ อิทํ กุสลนฺติ ปุฏฺโ "เอวนฺติปิ เม โน"ติ
วทติ, ตโต กึ อกุสลนฺติ วุตฺเต "ตถาติปิ เม โน"ติ วทติ, กึ อุภยโต
อญฺถาติ วุตฺเต "อญฺถาติปิ เม โน"ติ วทติ, ตโต ติวิเธนาปิ น โหตีติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น สกฺโกติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๒.
เต ลทฺธีติ วุตฺเต "โนติปิ เม โน"ติ วทติ, ตโต กึ โน โนติ เต ลทฺธีติ วุตฺเต
"โน โนติปิ เม โน"ติ วิกฺเขปมาปชฺชติ, เอกสฺมิมฺปิ ปกฺเข น ติฏฺติ. นิพฺพิชฺช
ปกฺกมตีติ อตฺตโนปิ เอส สตฺถา อวสฺสโย ภวิตุํ น สกฺโกติ, มยฺหํ กึ สกฺขิสฺสตีติ
นิพฺพินฺทิตฺวา ปกฺกมติ. ปุริเมสุปิ อนสฺสาสิเกสุ เอเสว นโย.
      [๒๓๔] สนฺนิธิการกํ กาเม ปริภุญฺชิตุนฺติ ยถา ปุพฺเพ คิหิภูโต สนฺนิธึ
กตฺวา วตฺถุกาเม ปริภุญฺชติ, เอวํ ติลตณฺฑุลสปฺปินวนีตาทีนิ สนฺนิธึ กตฺวา
อิทานิ ปริภุญฺชิตุํ อภพฺโพติ อตฺโถ. นนุ จ ขีณาสวสฺส วสนฏฺาเน ติลตณฺฑุลาทโย
ปญฺายนฺตีติ. โน น ปญฺายนฺติ, น ปเนส เต อตฺตโน อตฺถาย เปติ,
อผาสุกปพฺพชิตาทีนํ อตฺถาย เปติ. อนาคามิสฺส กถนฺติ. ตสฺสาปิ ปญฺจ
กามคุณา สพฺพโสว ปหีนา, ธมฺเมน ปน สเมน ๑- ลทฺธํ วิจาเรตฺวา
ปริภุญฺชติ.
      [๒๓๖] ปุตฺตมตาย ปุตฺตาติ โส กิร อิมํ ธมฺมํ สุตฺวา อาชีวกา มตา
นามาติ สญฺี หุตฺวา เอวมาห. อยญฺเจตฺถ อตฺโถ:- อาชีวกา มตา นาม,
เตสํ มาตา ปุตฺตมตา โหติ, อิติ อาชีวกา ปุตฺตมตาย ปุตฺตา นาม โหนฺติ.
สมเณ โคตเมติ สมเณ โคตเม พฺรหฺมจริยวาโส อตฺถิ, อญฺตฺถ นตฺถีติ ทีเปติ.
เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                       สนฺทกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                              ฉฏฺ.
                          -------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๑๖๓-๑๗๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=9&A=4112&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=4112&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=293
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=5062
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=5909
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=5909
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_13