ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                        ๘. โกสมฺพิยสุตฺตวณฺณนา
    [๔๙๑] เอวมฺเม สุตนฺติ โกสมฺพิยสุตฺตํ. ตตฺถ โกสมฺพิยนฺติ เอวํนามเก
นคเร. ตสฺส กิร นครสฺส อารามโปกฺขรณีอาทีสุ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ โกสมฺพรุกฺขาว
อุสฺสนฺนา อเหสุํ. ตสฺมา โกสมฺพีติ สงฺขํ อคมาสิ. กุสมฺพสฺส นาม อิสิโน
อสฺสมโต อวิทูเร มาปิตตฺตาติปิ เอเก. โฆสิตาราเมติ โฆสิตเสฏฺฐินา การิเต
อาราเม.
    ปุพฺเพ กิร อทิลรฏฺฐํ ๑- นาม อโหสิ. ตโต โกตุหลิโก ๒- ทลิทฺโท
ฉาตกภเยน สปุตฺตทาโร เกทารปริจฺฉินฺนํ สุภิกฺขํ รฏฺฐํ คจฺฉนฺโต ปุตฺตํ วหิตุํ
อสกฺโกนฺโต ฉฑฺเฑตฺวา อคมาสิ. มาตา นิวตฺติตฺวา ตํ คเหตฺวา คตา, เต เอกํ
@เชิงอรรถ:  ม. อินฺธิลรฏฺฐํ          ฉ.ม. โกตุหลโก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๘.

โคปาลกคามกํ ปวิสึสุ, โคปาลกานญฺจ ตทา พหุปายาโส ๑- ปฏิยตฺโต โหติ, ตโต ปายาสํ ลภิตฺวา ภุญฺชึสุ, อถ โส ปุริโส พหุปายาสํ ๒- ภุญฺชิตฺวา ชิราเปตุํ อสกฺโกนฺโต รตฺติภาเค กาลํ กตฺวา ตตฺเถว สุนขิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา กุกฺกุโร ชาโต, โส โคปาลกสฺส ปิโย อโหสิ มนาโป, โคปาลโก จ ปจฺเจกพุทฺธํ อุปฏฺฐาสิ. ปจฺเจกพุทฺโธปิ ภตฺตกิจฺจาวสาเน กุกฺกุรสฺส เอกํ ปิณฺฑํ เทติ, โส ปจฺเจกพุทฺเธ สิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา โคปาลเกน สทฺธึ ปณฺณสาลมฺปิ คจฺฉติ. โส โคปาลเก อสนฺนิหิเต ภตฺตเวลายํ สยเมว คนฺตฺวา กาลาโรจนตฺถํ ปณฺณสาลทฺวาเร ภุสฺสติ, อนฺตรามคฺเคปิ จณฺฑมิเค ทิสฺวา ภุสฺสิตฺวา ปลาเปติ, โส ปจฺเจกพุทฺเธ มุทุเกน จิตฺเตน กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติ, ตตฺราสฺส โฆสกเทวปุตฺโตเตฺวว นามํ อโหสิ, โส เทวโลกโต จวิตฺวา โกสมฺพิยํ เอกสฺมึ กุลฆเร นิพฺพตฺติ, ตํ อปุตฺตโก เสฏฺฐี ตสฺส มาตาปิตูนํ ธนํ ทตฺวา ปุตฺตํ กตฺวา อคฺคเหสิ, อถ โส อตฺตโน ปุตฺเต ชาเต สตฺตกฺขตฺตุํ มาราเปตุํ อุปกฺกมิ, โส ปุญฺญวนฺตตาย สตฺตสุปิ ฐาเนสุ มรณํ อปตฺวา อวสาเน เอกาย เสฏฺฐิธีตาย เวยฺยตฺติเยน ลทฺธชีวิโต อปรภาเค ปิตุอจฺจเยน เสฏฺฐิฏฺฐานํ ปตฺโต ๓- โฆสิตเสฏฺฐี นาม ชาโต, อญฺเญปิ โกสมฺพิยํ กุกฺกุฏเสฏฺฐีปาวาริกเสฏฺฐีติ เทฺว เสฏฺฐิโน อตฺถิ, อิมินา สทฺธึ ตโย อเหสุํ. เตน จ สมเยน เตสํ สหายกานํ เสฏฺฐีนํ กุลูปกา ปญฺจสตา ๔- อิสโย ปพฺพตปาเท วสึสุ, เต กาเลน กาลํ โลณมฺพิลเสวนตฺถาย มนุสฺสปถํ อาคจฺฉนฺติ. อเถสฺมึ วาเร คิมฺหสมเย มนุสฺสปถํ อาคจฺฉนฺตา นิรุทกมหากนฺตารํ อติกฺกมิตฺวา กนฺตารปริโยสาเน มหนฺตํ นิโคฺรธรุกฺขํ ทิสฺวา จินฺเตสุํ "ยาทิโส อยํ รุกฺโข, อทฺธา เอตฺถ มเหสกฺขาย เทวตาย ภวิตพฺพํ, สาธุ วตสฺส, สเจ โน ปานียํ วา โภชนียํ วา ทเทยฺยา"ติ. เทวตา อิสีนํ อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา อิเมสํ สงฺคหํ กริสฺสามีติ อตฺตโน อานุภาเวน วิฏปนฺตรโต นงฺคลสีสมตฺตํ อุทกธารํ ปวตฺเตสิ. อิสิคโณ รชตกฺขนฺธสทิสํ อุทกวฏฺฏึ ทิสฺวา อตฺตโน ภาชเนหิ อุทกํ คเหตฺวา ปริโภคํ กตฺวา จินฺเตสิ "เทวตาย อมฺหากํ ปริโภคอุทกํ ทินฺนํ, อิทํ ปน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปหูตปายาโส สี. พลวปายาสํ ฉ.ม. ปตฺวา ม. ปญฺญาส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๙.

อคามกํ มหาอรญฺญํ, สาธุ วตสฺส, สเจ โน อาหารมฺปิ ทเทยฺยา"ติ. เทวตา อิสีนํ อุปสงฺกปฺปนวเสน ทิพฺพานิ ยาคุขชฺชกาทีนิ ทตฺวา สนฺตปฺเปสิ. อิสโย จินฺตยึสุ "เทวตาย อมฺหากํ ปริโภคอุทกํปิ โภชนํปิ สพฺพํ ทินฺนํ, สาธุ วตสฺส, สเจ โน อตฺตานํ ทสฺเสยฺยา"ติ. เทวตา เตสํ อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา อุปฑฺฒกายํ ทสฺเสสิ. เต อาหํสุ "เทวเต มหตี เต สมฺปตฺติ, กึ กมฺมํ กตฺวา อิมํ สมฺปตฺตึ อธิคตาสี"ติ. ภนฺเต นาติมหนฺตํ ปริตฺตํ กมฺมํ กตฺวาติ, อุปฑฺฒอุโปสถกมฺมํ นิสฺสาย หิ เทวตาย สา สมฺปตฺติ ลทฺธา. อนาถปิณฺฑิกสฺส กิร เคเห อยํ เทวปุตฺโต กมฺมกาโร อโหสิ. เสฏฺฐิสฺส หิ เคเห อุโปสถทิวเสสุ อนฺตมโส ทาสกมฺมกาเร อุปาทาย สพฺโพ ชโน อุโปสถิโก โหติ, เอกทิวสํ อยํ กมฺมกาโร เอกโกว ปาโต อุฏฺฐาย กมฺมนฺตํ คโต, มหาเสฏฺฐี นิวาปํ ลภนมนุสฺเสสุ ๑- สลฺลกฺเขนฺโต เอตสฺเสเวกสฺส อรญฺญํ คตภาวํ ญตฺวา อสฺส สายมาสตฺถาย นิวาปํ อทาสิ. ภตฺตการิกา ทาสี เอกสฺเสว ภตฺตํ ปจิตฺวา อรญฺญโต อาคตสฺส ภตฺตํ วฑฺเฒตฺวา อทาสิ, กมฺมกาโร อาห "อญฺเญสุ ทิวเสสุ อิมสฺมึ กาเล เคหํ เอกสทฺทํ อโหสิ, อชฺช อติวิย สนฺนิสินฺนํ, กึ นุ โข เอตนฺ"ติ. ตสฺส สา อาจิกฺขิ "อชฺช อิมสฺมึ เคเห สพฺเพ มนุสฺสา อุโปสถิกา, มหาเสฏฺฐี ตุยฺหํ เอกสฺส ๒- นิวาปํ อทาสี"ติ. เอวํ อมฺมาติ. อาม สามีติ. อิมสฺมึ กาเล อุโปสถํ สมาทินฺนสฺส อุโปสถกมฺมํ โหติ น โหตีติ มหาเสฏฺฐึ ปุจฺฉ อมฺมาติ. ตาย คนฺตฺวา ปุจฺฉิโต มหาเสฏฺฐี อาห "สกลอุโปสถกมฺมํ น โหติ, อุปฑฺฒอุโปสถกมฺมํ ๓- ปน โหติ, อุโปสถิโก โหตู"ติ. กมฺมกาโร ภตฺตํ อภุญฺชิตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตฺวา อุโปสถิโก หุตฺวา วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา นิปชฺชิ. ตสฺส อาหารปริกฺขีณกายสฺส รตฺตึ วาโต กุปฺปิ, โส ปจฺจูสสมเย กาลํ กตฺวา อุปฑฺฒอุโปสถกมฺมนิสฺสนฺเทน มหาวฏฺฏนิอฏวิยํ นิโคฺรธรุกฺขเทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ. โส ตํ ปวตฺตึ อิสีนํ อาโรเจสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ลภนมนุสฺเส ฉ.ม. ตุเยฺหเวกสฺส ฉ.ม. อุปฑฺฒกมฺมํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๐.

อิสโย ตุเมฺหหิ มยํ พุทฺโธ ธมฺโม สํโฆติ อสฺสุตปุพฺพํ สาวิตํ, ๑- อุปฺปนฺโน นุ โข โลเก พุทฺโธติ. อาม ภนฺเต อุปฺปนฺโนติ. อิทานิ กุหึ วสตีติ. สาวตฺถึ นิสฺสาย เชตวเน ภนฺเตติ. อิสโย ติฏฺฐถ ตาว ตุเมฺห มยํ สตฺถารํ ปสฺสิสฺสามาติ หฏฺฐตุฏฺฐา นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน โกสมฺพีนครํ ปาปุณึสุ, ๒- มหาเสฏฺฐิโน "อิสโย อาคตา"ติ ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา "เสฺว อมฺหากํ ภิกฺขํ คณฺหถ ภนฺเต"ติ นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส อิสิคณสฺส มหาทานํ อทํสุ. อิสโย ภุญฺชิตฺวาว คจฺฉามาติ ปุจฺฉึสุ. ๓- ภนฺเต ตุเมฺห อญฺญสฺมึ กาเล เอกํปิ มาสํ เทฺวปิ ตโยปิ จตฺตาโรปิ มาเส วสิตฺวา คจฺฉถ, ยสฺมึ ปน วาเร หิยฺโย อาคนฺตฺวา อชฺเชว คจฺฉามาติ วทถ, กึ อิทนฺติ. อาม คหปตโย พุทฺโธ โลเก อุปฺปนฺโน, น โข ปน สกฺกา ชีวิตนฺตราโย ชานิตุํ, ๔- เตน มยํ ตุริยา คจฺฉามาติ. เตนหิ ภนฺเต มยํปิ คจฺฉาม, อเมฺหหิ สทฺธึเยว คจฺฉถาติ. ตุเมฺห อคาริยา นาม มหาชนา, ๕- ติฏฺฐถ ตุเมฺห, มยํ ปุเรตรํ คมิสฺสามาติ นิกฺขมิตฺวา เอกฏฺฐาเน เทฺวปิ ทิวสานิ อวสิตฺวา ตุริตคมเนเนว สาวตฺถึ ปตฺวา เชตวนวิหาเร สตฺถุ สนฺติกเมว อคมํสุ, สตฺถุ ๖- มธุรธมฺมกถํ สุตฺวา สพฺเพว ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. เตปิ ตโย เสฏฺฐิโน ปญฺจหิ ปญฺจหิ สกฏสเตหิ สปฺปิมธุผาณิตาทีนิ เจว ปฏทุกูลาทีนิ ๗- จ อาทาย โกสมฺพิโต นิกฺขมิตฺวา อนุปพฺเพน สาวตฺถึ ปตฺวา เชตวนสามนฺเต ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. สตฺถา ติณฺณํปิ สหายกานํ มธุรธมฺมกถํ กเถสิ. เต พลวโสมนสฺสชาตา สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส มหาทานํ อทํสุ, ปุนทิวเส ทตฺวา ๘- ปุนทิวเสติ เอวํ อฑฺฒมาสํ ทานํ ทตฺวาว ๙- "อมฺหากํ ชนปทํ อาคมนาย ปฏิญฺญํ เทถา"ติ ปาทมูเล นิปชฺชึสุ. ภควา "สุญฺญาคาเร โข คหปตโย ตถาคตา อภิรมนฺตี"ติ อาห. เอตฺตาวตา ปฏิญฺญา ทินฺนา นาม โหตีติ คหปตโย สลฺลกฺเขตฺวา ทินฺนา โน ภควตา ปฏิญฺญาติ ทสพลํ วนฺทิตฺวา นิกฺขมิตฺวา อนฺตรามคฺเค โยชเน โยชเน ฐาเน วิหารํ กาเรตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สาวิตา ฉ.ม. สมฺปาปุณึสุ ฉ.ม. อาปุจฺฉึสุ ฉ.ม. วิทิตุํ @ ฉ.ม. มหาชฏา ก. ตตฺถ ฉ.ม. ปฏฺฏุนฺนทุกูลาทีนิ @ ฉ.ม. ปุน นิมนฺเตตฺวา ฉ.ม. ทตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๑.

อนุปุพฺเพน โกสมฺพึ ปตฺวา "โลเก พุทฺโธ อุปฺปนฺโน"ติ กถยึสุ. ตโยปิ ชนา อตฺตโน อตฺตโน อาราเม มหนฺตํ ธนปริจฺจาคํ กตฺวา ภควโต วสนตฺถาย วิหาเร การยึสุ. ๑- ตตฺถ กุกฺกุฏเสฏฺฐินา การิโต กุกฺกุฏาราโม นาม อโหสิ. ปาวาริกเสฏฺฐินา อมฺพวเน การิโต ปาวาริกมฺพวนํ ๒- นาม อโหสิ. โฆสิเตน การิโต โฆสิตาราโม นาม อโหสิ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "โฆสิตเสฏฺฐินา การิเต อาราเม"ติ. ภณฺฑนชาตาติอาทีสุ กลหสฺส ปุพฺพภาโค ภณฺฑนํ นาม, ตํ ชาตํ เอเตสนฺติ ภณฺฑนชาตา. หตฺถปรามาสาทิวเสน มตฺถกํ ปตฺโต กลโห ชาโต เอเตสนฺติ กลหชาตา. วิรุทฺธภูตํ วาทนฺติ วิวาทํ, ตํ อาปนฺนาติ วิวาทาปนฺนา. มุขสตฺตีหีติ วาจาสตฺตีหิ. วิตุทนฺตาติ วิชฺฌนฺตา. เต น เจว อญฺญมญฺญํ สญฺญาเปนฺติ น จ สญฺญตฺตึ อุเปนฺตีติ เต อตฺถญฺจ การณญฺจ ทสฺเสตฺวา เนว อญฺญมญฺญํ ชานาเปนฺติ. สเจปิ สญฺญาเปตุํ อารภนฺติ, ตถาปิ สญฺญตฺตึ น อุเปนฺติ, ชานิตุํ น อิจฺฉนฺตีติ อตฺโถ. นิชฺฌตฺติยํปิ เอเสว นโย. เอตฺถ จ นิชฺฌตฺตีติ สญฺญตฺติเววจนเมเวตํ. กสฺมา ปเนเต ภณฺฑนชาตา อเหสุนฺติ? อปฺปมตฺตเกน การเณน. เทฺว กิร ภิกฺขู เอกสฺมึ อาวาเส วสนฺติ วินยธโร จ สุตฺตนฺติโก จ. เตสุ สุตฺตนฺติโก ภิกฺขุ เอกทิวสํ วจฺจกุฏึ ปวิฏฺโฐ อาจมนอุทกาวเสสํ ภาชเน ฐเปตฺวาว นิกฺขมิ. วินยธโร ปจฺฉา ปวิฏฺโฐ ตํ อุทกํ ทิสฺวา นิกฺขมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิ, อาวุโส ตยา อิทํ อุทกํ ฐปิตนฺติ. อาม อาวุโสติ. ตฺวํ เอตฺถ อาปตฺติภาวํ น ชานาสีติ. อาม น ชานามีติ. โหติ อาวุโส เอตฺถ อาปตฺตีติ. สเจ โหติ เทเสสฺสามีติ. สเจ ปน เต อาวุโส อสญฺจิจฺจ อสติยา กตํ, นตฺถิ เต อาปตฺตีติ. โส ตสฺสา อาปตฺติยา อนาปตฺติทิฏฺฐิ อโหสิ. วินยธโร อตฺตโน นิสฺสิตกานํ "อยํ สุตฺตนฺติโก อาปตฺตึ อาปชฺชมาโนปิ น ชานาตี"ติ อาโรเจสิ. เต ตสฺส นิสฺสิตเก ทิสฺวา "ตุมฺหากํ อุปชฺฌาโย อาปตฺตึ อาปชฺชิตฺวาปิ อาปตฺติภาวํ น ชานาตี"ติ อาหํสุ. เต คนฺตฺวา อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส อาโรเจสุํ. โส เอวมาห "อยํ วินยธโร ปุพฺเพ `อนาปตฺตี'ติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. การาปยึสุ ฉ.ม. ปาวาริกมฺพวโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๒.

วตฺวา อิทานิ `อาปตฺตี'ติ วทติ, มุสาวาที เอโส"ติ. เต คนฺตฺวา "ตุมฺหากํ อุปชฺฌาโย มุสาวาที"ติ เอวํ อญฺญมญฺญํ กลหํ วฑฺฒยึสุ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. ภควนฺตํ เอตทโวจาติ เอตํ "อิธ ภนฺเต โกสมฺพิยํ ภิกฺขู ภณฺฑนชาตา"ติ- อาทิวจนํ อโวจ. ตญฺจ โข เนว ปิยกมฺยตาย น เภทาธิปฺปาเยน, อถโข อตฺถกามตาย หิตกามตาย. สามคฺคิการโก กิเรส ภิกฺขุ, ตสฺมาสฺส เอตทโหสิ "ยถา อิเม ภิกฺขู ภณฺฑนวิวาทํ ๑- อารทฺธา, น สกฺกา มยาปิ, นาปิ อญฺเญน ภิกฺขุนา สมคฺคา กาตุํ, อปฺเปว นาม สเทวเก โลเก อปฺปฏิปุคฺคโล ภควา สยํ วา คนฺตฺวา อตฺตโน วา สนฺติกํ ปกฺโกสาเปตฺวา เอเตสํ ภิกฺขูนํ ขนฺติเมตฺตาปฏิสํยุตฺตํ สารณียํ ธมฺมเทสนํ กเถตฺวา สามคฺคึ กเรยฺยา"ติ อตฺถกามตาย หิตกามตาย คนฺตฺวา อโวจ. [๔๙๒] ฉยิเม ภิกฺขเว ธมฺมา สารณียาติ เหฏฺฐา กลหภณฺฑนวเสน เทสนา อารทฺธา. อิมสฺมึ ฐาเน ฉ สารณียธมฺมา อาคตาติ เอวมิทํ โกสมฺพิยสุตฺตํ ยถานุสนฺธินาว คตํ โหติ, ตตฺถ สารณียาติ สริตพฺพยุตฺตา อทฺธาเน อติกฺกนฺเตปิ น ปมุสฺสิตพฺพา. โย เต ธมฺเม ปูเรติ, ตํ สพฺรหฺมจารีนํ ปิยํ กโรนฺตีติ ปิยกรณา. ครุํ กโรนฺตีติ ครุกรณา. สงฺคหายาติ สงฺคหณตฺถาย. อวิวาทายาติ อวิวาทนตฺถาย. สามคฺคิยาติ สมคฺคภาวตฺถาย. เอกีภาวายาติ เอกีภาวตฺถาย นินฺนานากรณาย. สํวตฺตนฺตีติ ภวนฺติ. เมตฺตํ กายกมฺมนฺติ เมตฺตจิตฺเตน กตฺตพฺพํ กายกมฺมํ. วจีกมฺมมโนกมฺเมสุปิ เอเสว นโย. อิมานิ ภิกฺขูนํ วเสน อาคตานิ, คิหีสุปิ ลพฺภนฺติเยว. ภิกฺขูนํ หิ เมตฺตจิตฺเตน อาภิสมาจาริกธมฺมานํ ปูรณํ เมตฺตํ กายกมฺมํ นาม. คิหีนํ เจติยวนฺทนตฺถาย โพธิวนฺทนตฺถาย สํฆนิมนฺตนตฺถาย คมนํ โคจรคามํ ๒- ปิณฺฑาย ปวิฏฺเฐ ภิกฺขู ทิสฺวา ปจฺจุคฺคมนํ ปตฺตปฏิคฺคหณํ อาสนปญฺญาปนํ อนุคมนนฺติ เอวมาทิกํ เมตฺตํ กายกมฺมํ นาม. ภิกฺขูนํ เมตฺตจิตฺเตน อาจารปญฺญตฺติสิกฺขาปทํ กมฺมฏฺฐานกถนํ ธมฺมเทสนา เตปิฏกํ ๓- พุทฺธวจนํ เมตฺตํ วจีกมฺมํ นาม. คิหีนญฺจ "เจติยวนฺทนตฺถาย คจฺฉาม, โพธิวนฺทนตฺถาย คจฺฉาม, ธมฺมสฺสวนํ กริสฺสาม, ทีปมาลาปุปฺผปูชํ กริสฺสาม, ตีณิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วิวาทํ ฉ.ม. คามํ ฉ.ม. เตปิฏกมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๓.

สุจริตานิ สมาทาย วตฺติสฺสาม, สลากภตฺตาทีนิ ทสฺสาม. วสฺสาวาสิกํ ทสฺสาม, อชฺช สํฆสฺส จตฺตาโร ปจฺจเย ทสฺสาม, สํฆํ นิมนฺเตตฺวา ขาทนียาทีนิ สํวิทหถ, อาสนานิ ปญฺญาเปถ, ปานียํ อุปฏฺฐเปถ, สํฆํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา อาเนถ, ปญฺญตฺตาสเน นิสีทาเปตฺวา ฉนฺทชาตา อุสฺสาหชาตา เวยฺยาวจฺจํ กโรถา"ติอาทิกถนกาเล เมตฺตํ วจีกมฺมํ นาม. ภิกฺขูนํ ปาโตว อุฏฺฐาย สรีรปฏิชคฺคนํ เจติยงฺคณวตฺตาทีนิ จ กตฺวา วิวิตฺตาสเน นิสีทิตฺวา "อิมสฺมึ วิหาเร ภิกฺขู สุขี โหนฺตุ, อเวรา อพฺยาปชฺฌา"ติ จินฺตนํ เมตฺตํ มโนกมฺมํ นาม. คิหีนํ "อยฺยา สุขี โหนฺตุ, อเวรา อพฺยาปชฺฌา"ติ จินฺตนํ เมตฺตํ มโนกมฺมํ นาม. อาวิ เจว รโห จาติ สมฺมุขา จ ปรมฺมุขา จ. ตตฺถ นวกานํ จีวรกมฺมาทีสุ สหายภาวูปคมนํ สมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นาม. เถรานํ ปน ปาทโธวนวนฺทน- วีชนทานาทิเภทํปิ สพฺพํ สามีจิกมฺมํ สมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นาม. อุภเยหิปิ ทุนฺนิกฺขิตฺตานํ ทารุภณฺฑาทีนํ เตสุ อวมญฺญํ อกตฺวา อตฺตนา ทุนฺนิกฺขิตฺตานํ วิย ปฏิสามนํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ นาม. เทวตฺเถโร ๑- ติสฺสตฺเถโรติ เอวํ ปคฺคยฺห วจนํ สมฺมุขา เมตฺตํ วจีกมฺมํ นาม. วิหาเร อสนฺตํ ปน ปฏิปุจฺฉนฺตสฺส ๒- กุหึ อมฺหากํ เทวตฺเถโร, อมฺหากํ ติสฺสตฺเถโร กทา นุ โข อาคมิสฺสตีติ เอวํ มมายนวจนํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ วจีกมฺมํ นาม. เมตฺตาสิเนหสินิทฺธานิ ปน นยนานิ อุมฺมิเลตฺวา สุปสนฺเนน มุเขน โอโลกนํ สมฺมุขา เมตฺตํ มโนกมฺมํ นาม. เทวตฺเถโร ติสฺสตฺเถโร อโรโค โหตุ อปฺปาพาโธติ สมนฺนาหรณํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ มโนกมฺมํ นาม. ลาภาติ จีวราทโย ลทฺธปฺปจฺจยา. ธมฺมิกาติ กุหนาทิเภทํ มิจฺฉาชีวํ วชฺเชตฺวา ธมฺเมน สเมน ภิกฺขาจริยวตฺเตน อุปฺปนฺนา. อนฺตมโส ปตฺตปริยาปนฺนมตฺตมฺปีติ ปจฺฉิมโกฏิยา ปตฺเต ปริยาปนฺนํ ปตฺตสฺส อนฺโตคตํ ทฺวตฺติกฏจฺฉุภิกฺขามตฺตํปิ. อปฺปฏิวิภตฺตโภคีติ เอตฺถ เทฺว ปฏิวิภตฺตานิ นาม อามิสปฏิวิภตฺตํ ปุคฺคล- ปฏิวิภตฺตํ จ. ตตฺถ "เอตฺตกํ ทสฺสามิ, เอตฺตกํ น ทสฺสามี"ติ เอวํ จิตฺเตน วิภชนํ อามิสปฏิวิภตฺตํ นาม. "อสุกสฺส ทสฺสามิ, อสุกสฺส น ทสฺสามี"ติ เอวํ จิตฺเตน @เชิงอรรถ: ม. เรวตฺเถโร ฉ.ม. ปริปุจฺฉนฺตสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๔.

วิภชนํ ๑- ปุคฺคลปฏิวิภตฺตํ นาม. ตทุภยํปิ อกตฺวา โย อปฺปฏิวิภตฺตํ ภุญฺชติ, อยํ อปฺปฏิวิภตฺตโภคี นาม. สีลวนฺเตหิ สพฺรหฺมจารีหิ สาธารณโภคีติ เอตฺถ สาธารณโภคิโน อิทํ ลกฺขณํ, ยํ ยํ ปณีตํ ลภติ, ตํ ตํ เนว ลาเภน ลาภํ ชิคึสนามุเขน ๒- คิหีนํ เทติ, น อตฺตนา ปริภุญฺชติ, ปฏิคฺคณฺหนฺโตว สํเฆน ธารณํ โหตูติ คเหตฺวา คณฺฑึ ปหริตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพํ สํฆสนฺตกํ วิย ปสฺสติ. อิมํ ๓- ปน สารณียธมฺมํ โก ปูเรติ, โก น ปูเรตีติ. ทุสฺสีโล ตาว น ปูเรติ, น หิ ตสฺส สนฺตกํ สีลวนฺตา คณฺหนฺติ, ปริสุทฺธสีโล ปน วตฺตํ อขณฺเฑนฺโต ปูเรติ. ตตฺรีทํ วตฺตํ:- โย หิ โอทิสฺสกํ กตฺวา มาตุ วา ปิตุ วา อาจริยูปชฺฌายาทีนํ วา เทติ, โส ทาตพฺพํ เทติ, ๔- สารณียธมฺโม ปนสฺส น โหติ, ปลิโพธชคฺคนํ นาม โหติ, สารณียธมฺโม หิ มุตฺตปลิโพธสฺเสว วฏฺฏติ, เตน ปน โอทิสฺสกํ เทนฺเตน คิลานคิลานูปฏฺฐากอาคนฺตุกคมิกานํ เจว นวปพฺพชิตสฺส จ สงฺฆาฏิปตฺตคฺคหณํ อชานนฺตสฺส ทาตพฺพํ. เอเตสํ ทตฺวา อวเสสํ เถราสนโต ปฏฺฐาย โถกํ โถกํ อทตฺวา โย ยตฺตกํ คณฺหาติ, ตสฺส จ ๕- ตตฺตกํ ทาตพฺพํ. อวสิฏฺเฐ อสติ ปุน ปิณฺฑาย จริตฺวา เถราสนโต ปฏฺฐาย ยํ ยํ ปณีตํ, ตํ ตํ ทตฺวา เสสํ ปริภุญฺชิตพฺพํ, "สีลวนฺเตหี"ติ เอวํ ๖- วจนโต ทุสฺสีลสฺส อทาตุํปิ วฏฺฏติ. อยํ ปน สารณียธมฺโม สุสิกฺขิตาย ปริสาย สุปูโร โหติ, โน อสิกฺขิตาย ปริสายปิ. ๗- สุสิกฺขิตาย หิ ปริสาย โย อญฺญโต ลภติ, โส น คณฺหาติ, อญฺญโต อลภนฺโตปิ ปมาณเมว ๘- คณฺหาติ, น อติเรกํ. อยํ จ ปน สารณียธมฺโม เอวํ ปุนปฺปุนํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ลทฺธํ ลทฺธํ เทนฺตสฺสาปิ ทฺวาทสหิ วสฺเสหิ ปูรติ, น ตโต โอรํ. สเจ หิ ทฺวาทสเมปิ วสฺเส สารณียธมฺมปูรโก ปิณฺฑปาตปูรํ ปตฺตํ อาสนสาลายํ ฐเปตฺวา นหายิตุํ คจฺฉติ, สํฆตฺเถโร จ กสฺเสโส ปตฺโตติ. สารณียธมฺมปูรกสฺสาติ วุตฺเต "อาหรถ นนฺ"ติ สพฺพํ ปิณฺฑปาตํ วิจาเรตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วิภชนํ ปน ฉ.ม. ชิคีสนามุเขน ฉ.ม. อิทํ @ สี. เทตุ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. เอวํ-สทฺโท น ทิสฺสติ @ ฉ.ม. ปริสาย ฉ.ม. ปมาณยุตฺตเมว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๕.

ภุญฺชิตฺวา จ ริตฺตปตฺตํ ฐเปติ, อถ โส ภิกฺขุ ริตฺตปตฺตํ ทิสฺวา "มยฺหํ อเสเสตฺวา ปริภุญฺชึสู"ติ โทมนสฺสํ อุปฺปาเทติ, สารณียธมฺโม ภิชฺชติ, ปุน ทฺวาทส วสฺสานิ ปูเรตพฺโพ โหติ, ติตฺถิยปริวาสสทิโส เหส. สกึ ขณฺเฑ ชาเต ปุน ปูเรตพฺโพว. โย ปน "ลาภา วต เม, สุลทฺธํ วต เม, ยสฺส เม ปตฺตคตํ อนาปุจฺฉาว สพฺรหฺมจารี ปริภุญฺชนฺตี"ติ โสมนสฺสํ ชเนติ, ตสฺส ปุณฺโณ นาม โหติ. เอวํ ปูริตสารณียธมฺมสฺส ปน เนว อิสฺสา, น มจฺฉริยํ โหติ, โส มนุสฺสานํ ปิโย โหติ สุลภปจฺจโย, ปตฺตคตมสฺส ทิยฺยมานํปิ น ขียติ, ภาชนียภณฺฑฏฺฐาเน อคฺคภณฺฑํ ลภติ, ภเย วา ฉาตเก วา สมฺปตฺเต เทวตา อุสฺสุกฺกํ อาปชฺชนฺติ. ตตฺรีมานิ วตฺถูนิ:- เสลา ๑- คิริวาสีติสฺสตฺเถโร กิร มหาคิริคามํ อุปนิสฺสาย วสติ, ปญฺญาส มหาเถรา นาคทีปํ เจติยวนฺทนตฺถาย คจฺฉนฺตา คิริคาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา กิญฺจิ อลภิตฺวา ๒- นิกฺขมึสุ. เถโร ปวิสนฺโต เต ทิสฺวา ปุจฺฉิ "ลทฺธํ ภนฺเต"ติ. วิจริมฺหา อาวุโสติ. โส อลทฺธภาวํ ญตฺวา อาห "ยาวาหํ ภนฺเต อาคจฺฉามิ, ตาว อิเธว โหถา"ติ. มยํ อาวุโส ปญฺญาสชนา ปตฺตเตมนมตฺตํปิ น ลภิมฺหาติ. ภนฺเต เนวาสิกา นาม ปฏิพลา โหนฺติ, อลภนฺตาปิ ภิกฺขาจารมคฺคสภาวํ ชานนฺตีติ. เถรา อาคมึสุ. เถโร คามํ ปาวิสิ, ทูรเคเหเยว มหาอุปาสิกา ขีรภตฺตํ สชฺเชตฺวา เถรํ โอโลกยมานา ฐิตา เถรสฺส ทฺวารํ สมฺปตฺตสฺเสว ปตฺตํ ปูเรตฺวา อทาสิ, โส ตํ อาทาย เถรานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา "คณฺหถ ภนฺเต"ติ สํฆตฺเถรํ อาห. เถโร "อเมฺหหิ เอตฺตเกหิ กิญฺจิ น ลทฺธํ, อยํ สีฆเมว คเหตฺวา อาคโต, กึ นุ โข"ติ เสสานํ มุขํ โอโลเกสิ. เถโร โอโลกนากาเรเนว ญตฺวา "ภนฺเต ธมฺเมน สเมน ลทฺธปิณฺฑปาโต, นิกฺกุกฺกุจฺจา คณฺหถา"ติ อาทิโต ปฏฺฐาย สพฺเพสํ ยาวทตฺถํ ทตฺวา อตฺตนาปิ ยาวทตฺถํ ภุญฺชิ. อถ นํ ภตฺตกิจฺจาวสาเน เถรา ปุจฺฉึสุ "กทาวุโส โลกุตฺตรธมฺมํ ปฏิวิชฺฌี"ติ. นตฺถิ เม ภนฺเต โลกุตฺตรธมฺโมติ. ฌานลาภีสิ อาวุโสติ. เอตํปิ เม ภนฺเต นตฺถีติ. นนุ อาวุโส ปาฏิหาริยนฺติ. สารณียธมฺโม เม ภนฺเต ปูริโต, ตสฺส @เชิงอรรถ: สิ. โลณ......ฉ.ม. เลณ..... ฉ.ม. อลทฺธา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๖.

เม ธมฺมสฺส ปูริตกาลโต ปฏฺฐาย สเจ ภิกฺขุสหสฺสํ ๑- โหติ, ปตฺตคตํ น ขียตีติ. สาธุ สาธุ สปฺปุริส, อนุจฺฉวิกมิทํ ตุยฺหนฺติ. อิทํ ตาวสฺส ๒- ปตฺตคตํ น ขียตีติ เอตฺถ วตฺถุ. อยเมว ปน เถโร เจติยปพฺพเต คิริภณฺฑมหาปูชาย ทานฏฺฐานํ คนฺตฺวา "อิมสฺมึ ทาเน ๓- กึ วรภณฺฑนฺ"ติ ปุจฺฉติ. เทฺว สาฏกา ภนฺเตติ. เอเต มยฺหํ ปาปุณิสฺสนฺตีติ. ตํ สุตฺวา อมจฺโจ รญฺโญ อาโรเจสิ "เทว ๔- ทหโร เอวํ วทตี"ติ. "ทหรสฺเสวํ จิตฺตํ, มหาเถรานํ ปน สุขุมสาฏกา วฏฺฏนฺตี"ติ วตฺวา "มหาเถรานํ ทสฺสามี"ติ ฐเปสิ. ตสฺส ภิกฺขุสํเฆ ปฏิปาฏิยา ฐิเต เทนฺตสฺส มตฺถเก ฐปิตาปิ เทฺว ๕- สาฏกา หตฺถํ นาโรหนฺติ, อญฺเญว อาโรหนฺติ. ทหารสฺส ทานกาเล ปน หตฺถํ อารุฬฺหา. โส ตสฺส หตฺเถ ฐเปตฺวา อมจฺจสฺส มุขํ โอโลเกตฺวา ทหรํ นิสีทาเปตฺวา ทานํ ทตฺวา สํฆํ วิสฺสชฺเชตฺวา ทหรสฺส สนฺติเก นิสีทิตฺวา "กทา ภนฺเต อิมํ ธมฺมํ ปฏิวิชฺฌิตฺถา"ติ อาห. โส ปริยาเยนปิ อสนฺตํ อวทนฺโต "นตฺถิ มยฺหํ มหาราช โลกุตฺตรธมฺโม"ติ อาห. นนุ ภนฺเต ปุพฺเพว อวจุตฺถาติ. อาม มหาราช, สารณียธมฺมปูรโก อหํ, ตสฺส เม ธมฺมสฺส ปูริตกาลโต ปฏฺฐาย ภาชนียฏฺฐาเน ๖- อคฺคภณฺฑํ ปาปุณาตีติ. สาธุ สาธุ ภนฺเต, อนุจฺฉวิกมิทํ ตุมฺหากนฺติ วนฺทิตฺวา ๗- ปกฺกามิ. อิทํ ภาชนียฏฺฐาเน ๖- อคฺคภณฺฑํ ปาปุณาตีติ เอตฺถ วตฺถุ. จณฺฑาลติสฺสภเย ๘- ปน ภาตรคามวาสิโน นาคตฺเถริยา อนาโรเจตฺวาว ปกฺกมึสุ. ๙- เถรี ปจฺจูสสมเย ๑๐- "อติวิย อปฺปนิคฺโฆโส คาโม, อุปธาเรถ ตาวา"ติ ทหรภิกฺขุนิโย อาห. ตา คนฺตฺวา สพฺเพสํ คตภาวํ ญตฺวา อาคมฺม เถริยา อาโรเจสุํ. สา สุตฺวา "มา ตุเมฺห เตสํ คตภาวํ จินฺตยิตฺถ, อตฺตโน อุทฺเทสปริปุจฺฉา โยนิโสมนสิกาเรสุเยว โยคํ กโรถา"ติ วตฺวา ภิกฺขาจารเวลาย ปารุปิตฺวา อตฺตทฺวาทสมา คามทฺวาเร นิโคฺรธรุกฺขมูเล อฏฺฐาสิ. รุกฺเข อธิวตฺถา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ภิกฺขุสตสหสฺสํ ฉ.ม. ตาว ฉ.ม. ฐาเน ฉ.ม. เอโก ฉ.ม. เต @ ฉ.ม. ภาชนียภณฺฑฏฺฐาเน ม. วตฺวา ฉ.ม. พฺราหฺมณติสฺสภเย สี. จณฺฑาลติยภเย @ ฉ.ม. ปลายึสุ ๑๐ ฉ.ม. ปจฺจูสกาเล

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๗.

เทวตา ทฺวาทสนฺนํปิ ภิกฺขุนีนํ ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา "อยฺเย อญฺญตฺถ มา คจฺฉถ, นิจฺจํ อิเธว เอถา"ติ อาห. เถริยา ปน กนิฏฺฐภาตา นาคตฺเถโร นาม อตฺถิ, โส "มหนฺตํ ภยํ, น สกฺกา อิธ ยาเปตุํ, ปรตีรํ คมิสฺสามาติ อตฺตทฺวาทสโมว อตฺตโน วสนฏฺฐานา นิกฺขนฺโต เถรึ ทิสฺวา คมิสฺสามี"ติ ภาตรคามํ อาคโต. เถรี "เถรา อาคตา"ติ สุตฺวา เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา กึ อยฺยาติ ปุจฺฉิ. โส ตํ ปวตฺตึ อาจิกฺขิ. สา "อชฺช เอกทิวสํ วิหาเร วสิตฺวา เสฺวว คมิสฺสถา"ติ อาห. เถรา วิหารํ อาคมึสุ. เถรี ปุนทิวเส รุกฺขมูเล ปิณฺฑาย จริตฺวา เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา "อิมํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชถา"ติ อาห. เถโร "วฏฺฏิสฺสติ เถรี"ติ วตฺวา ตุณฺหี อฏฺฐาสิ. ธมฺมิโก ตาตา ปิณฺฑปาโต กุกฺกุจฺจํ อกตฺวา ปริภุญฺชถาติ. วฏฺฏิสฺสติ เถรีติ. สา ปตฺตํ คเหตฺวา อากาเส ขิปิ, ปตฺโต อากาเส อฏฺฐาสิ. เถโร "สตฺตตาลมตฺเต ฐิตํปิ ภิกฺขุนีภตฺตเมว เถรีติ วตฺวา ภยํ นาม สพฺพกาเล ๑- น โหติ, ภเย วูปสนฺเต อริยวํสํ กถยมาโน `โภ ปิณฺฑปาติกภิกฺขุนีภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา วีตินามยิตฺถา'ติ จิตฺเตน อนุวตฺติยมาโน สนฺถมฺภิตุํ น สกฺขิสฺสามิ, อปฺปมตฺตา โหถ เถริโย"ติ มคฺคํ อารุหิ. รุกฺขเทวตาปิ "สเจ เถโร เถริยา หตฺถโต ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิสฺสติ, น ตํ นิวตฺเตสฺสามิ, สเจ ปน น ปริภุญฺชิสฺสติ, นิวตฺเตสฺสามี"ติ จินฺตยมานา ฐตฺวา เถรสฺส คมนํ ทิสฺวา รุกฺขา โอรุยฺห ปตฺตํ ภนฺเต เทถาติ ปตฺตํ คเหตฺวา เถรํ รุกฺขมูลํเยว อาเนตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา กตภตฺตกิจฺจํ ปฏิญฺญํ กาเรตฺวา ทฺวาทสภิกฺขุนิโย ทฺวาทส จ ภิกฺขู สตฺตวสฺสานิ อุปฏฺฐหิ. อิทํ เทวตา อุสฺสุกฺํ อาปชฺชนฺตีติ เอตฺถ วตฺถุ, ตตฺร หิ เถรี สารณียธมฺมปูริกา อโหสิ. อกฺขณฺฑานีตาทีสุ ยสฺส สตฺตสุ อาปตฺติกฺขนฺเธสุ อาทิมฺหิ วา อนฺเต วา สิกฺขาปทํ ภินฺนํ โหติ, ตสฺส สีลํ ปริยนฺเต ฉินฺนสาฏโก วิย ขณฺฑํ นาม. ยสฺส ปน เวมชฺเฌ ภินฺนํ, ตสฺส เวมชฺเฌ ฉิทฺทสาฏโก วิย ฉิทฺทํ นาม โหติ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สพฺพกาลํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๘.

ยสฺส ปน ปฏิปาฏิยา เทฺว ตีณิ ภินฺนานิ, ตสฺส ปิฏฺฐิยํ วา กุจฺฉิยํ วา อุฏฺฐิเตน วิสภาควณฺเณน กาฬรตฺตาทีนํ อญฺญตรวณฺณคาวี วิย สพลํ นาม โหติ, ยสฺส ปน อนฺตรนฺตรา ภินฺนานิ, ตสฺส อนฺตรนฺตรา วิภาคพินฺทุจิตฺรา คาวี วิย กมฺมาสํ นาม โหติ. ยสฺส ปน สพฺเพน สพฺพํ อภินฺนานิ, ตสฺส ตานิ สีลานิ อขณฺฑานิ อจฺฉินฺทานิ อสพลานิ อกมฺมาสานิ นาม โหนฺติ. ตานิ ปเนตานิ ตณฺหาทาสพฺยโต โมเจตฺวา ภุชิสฺสภาวกรณโต ภุชิสฺสานิ. พุทฺธาทีหิ วิญฺญูหิ ปสฏฺฐตฺตา วิญฺญุปฺปสฏฺฐานิ. ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อปรามฏฺฐตฺตา, "อิทํ นาม ตฺวํ อาปนฺนปุพฺโพ"ติ เกนจิ ปรามฏฺฐุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา จ อปรามฏฺฐานิ. อุปจารสมาธึ วา อปฺปนาสมาธึ วา สํวตฺตยนฺตีติ สมาธิสํวตฺตนิกานีติ วุจฺจนฺติ. สีลสามญฺญคโต วิหรตีติ เตสุ เตสุ ทิสาภาเคสุ วิหรนฺเตหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ สมานภาวูปคตสีโล วิหรติ. โสตาปนฺนาทีนญฺหิ สีลํ สมุทฺทนฺตเรปิ เทวโลเกปิ วสนฺตานํ อญฺเญสํ โสตาปนฺนาทีนํ สีเลน สมานเมว โหติ, นตฺถิ มคฺคสีเลน ๑- นานตฺตํ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. ยายํ ทิฏฺฐีติ มคฺคสมฺปยุตฺตา สมฺมาทิฏฺฐิ. อริยาติ นิทฺโทสา. นิยฺยาตีติ นิยฺยานิกา. ตกฺกรสฺสาติ โย ตถาการี โหติ. ทุกฺขกฺขยายาติ สพฺพทุกฺขยตฺถํ. ทิฏฺฐิสามญฺญคโตติ สมานทิฏฺฐิภาวํ อุปคโต หุตฺวา วิหรติ. อคฺคนฺติ เชฏฺฐกํ สพฺพโคปานสิโย สงฺคณฺหาตีติ สงฺคาหิกํ. สพฺพโคปานสีนํ สงฺฆาฏํ กโรตีติ สงฺฆาฏนิกํ, สงฺฆาฏนิยนฺติ อตฺโถ. ยทิทํ กูฏนฺติ ยํ เอตํ กูฏาคารกณฺณิกาสงฺขาตํ กูฏํ นาม. ปญฺจภูมิกาทิปาสาทา หิ กูฏพทฺธาว ติฏฺฐนฺติ, ตสฺมึ ปติเต มตฺติกํ อาทึ กตฺวา สพฺเพ เต ๒- ปตนฺติ, ตสฺมา เอวมาห. เอวเมว โขติ ยถา กูฏํ กูฏาคารสฺส, เอวํ อิเมสํปิ สารณียธมฺมานํ ยา อยํ อริยา ทิฏฺฐิ, สา อคฺคา จ สงฺคาหิ จ สงฺฆาฏนิยา จาติ ทฏฺฐพฺพา. [๔๙๓] กถญฺจ ภิกฺขเว ยายํ ทิฏฺฐีติ เอตฺถ ภิกฺขเว ยา อยํ โสตาปตฺติมคฺคทิฏฺฐิ อริยา นิยฺยานิกา นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส สมฺมา ทุกฺขกฺขยายาติ วุตฺตา, สา กถํ เกน การเณน นิยฺยาตีติ อตฺโถ. ปริยุฏฺฐิตจิตฺโตว โหตีติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มคฺคสีเล ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๙.

เอตฺตาวตาปิ ปริยุฏฺฐิตจิตฺโตเยว นาม โหตีติ อตฺโถ. เอส นโย สพฺพตฺถ สุปณิหิตํ เม มานสนฺติ มยฺหํ จิตฺตํ สุฏฺฐุ ฐปิตํ. สจฺจานํ โพธายาติ จตุนฺนํ สจฺจานํ โพธนตฺถาย. อริยนฺติอาทีสุ ตํ ญาณํ ยสฺมา อริยานํ โหติ, น ปุถุชฺชนานํ, ตสฺมา อริยนฺติ วุตฺตํ. เยสํ ปน โส ๑- โลกุตฺตรธมฺโมปิ อตฺถิ, เตสํเยว โหติ, น อญฺเญสํ, ตสฺมา โลกุตฺตรนฺติ วุตฺตํ. ปุถุชฺชนานํ ปน อภาวโต อสาธารณํ ปุถุชฺชเนหีติ วุตฺตํ. เอเสว นโย สพฺพวาเรสุ. [๔๙๔] ลภามิ ปจฺจตฺตํ สมถนฺติ อตฺตโน จิตฺเต สมถํ ลภามีติ อตฺโถ. นิพฺพุติยํปิ เอเสว นโย. เอตฺถปิ ๒- สมโถติ เอกคฺคตา. นิพฺพุตีติ กิเลสวูปสโม. [๔๙๕] ตถารูปาย ทิฏฺฐิยาติ เอวรูปาย โสตาปตฺติมคฺคทิฏฺฐิยา. [๔๙๖] ธมฺมตายาติ สภาเวน. ๓- ธมฺมตา เอสาติ สภาโว เอส. วุฏฺฐานํ ปญฺญายตีติ สํฆกมฺมวเสน วา เทสนาย วา วุฏฺฐานํ ทิสฺสติ. อริยสาวโก หิ อาปตฺตึ อาปชฺชนฺโต ครุกาปตฺตีสุ กุฏิการสทิสํ ลหุกาปตฺตีสุ สหเสยฺยาทิสทิสํ อจิตฺตกาปตฺตึเยว อาปชฺชติ, ตํปิ อสญฺจิจฺจ, โน สญฺจิจฺจ, อาปนฺนํ น ปฏิจฺฉาเทติ, ตสฺมา อถโข นํ ขิปฺปเมวาติอาทิมาห. ทหโรติ ตรุโณ. กุมาโรติ น มหลฺลโก. มนฺโทติ จกฺขุโสตาทีนํ มนฺทตาย มนฺโท. อุตฺตานเสยฺยโกติ อติทหรตาย อุตฺตานเสยฺยโก, ทกฺขิเณน วา วาเมน วา ปสฺเสน สยิตุํ น สกฺโกติ. ๔- องฺคารํ อกฺกมิตฺวาติ อิโต จิโต จ ปสาริเตน หตฺเถน วา ปาเทน วา ผุสิตฺวา. เอวํ ผุสนฺตานํ ปน มนุสฺสานํ น สีฆํ หตฺโถ ฌายติ, ตทาปิ เอกจฺเจ หตฺเถน องฺคารํ คเหตฺวา ปริวตฺตมานา ทูรมฺปิ คจฺฉนฺติ. ทหรสฺส ปน หตฺถปาทา สุขุมาลา โหนฺติ, โส ผุฏฺฐมตฺเตเนว ทยฺหมาโน จิรีติ สทฺทํ กโรนฺโต ขิปฺปํ ปฏิสํหรติ, ตสฺมา อิธ ทหโรว ทสฺสิโต. มหลฺลโกว ๕- ทยฺหนฺโต อธิวาเสติ, อยํ ปน อธิวาเสตุํ น สกฺโกติ. ตสฺมาปิ ทหโรว ทสฺสิโต. เทเสตีติ อาปตฺติ- ปฏิคฺคาหเก สภาคปุคฺคเล สติ เอกทิวสํ วา รตฺตึ วา อนธิวาเสตฺวา รตฺตึ จตุรงฺเคปิ ตเม สภาคภิกฺขุโน วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา เทเสติเยว. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. เอตฺถ จ ม. เอวํ สภาเวน @ ฉ.ม. น สกฺโกตีติ อตฺโถ มหลฺลโก จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๐.

[๔๙๗] อุจฺจาวจานีติ อุจฺจนีจานิ. กึกรณียานีติ กึ กโรมีติ เอวํ วตฺวา กตฺตพฺพกมฺมานิ. ตตฺถ อุจฺจกมฺมํ นาม จีวรสฺส กรณํ รชนํ เจติเย สุธากมฺมํ อุโปสถาคารเจติยฆรโพธิฆเรสุ กตฺตพฺพกมฺมนฺติ เอวมาทีนิ. ๑- อวจกมฺมํ นาม ปาทโธวนมกฺขนาทิขุทฺทกกมฺมํ, อถวา เจติเย สุธากมฺมาทิ อุจฺจกมฺมํ นาม. ตตฺเถว กสาวปจนอุทกานยนกุจฺฉกรณนิสฺเสณิพนฺธนาทิ ๒- อวจกมฺมํ นาม. อุสฺสุกฺกมาปนฺโน โหตีติ อุสฺสุกฺกภาวํ กตฺตพฺพตํ ปฏิปนฺโน โหติ. ติพฺพาเปกฺโข โหตีติ พหลปตฺถโน โหติ. ถมฺภญฺจ อาลุมฺปตีติ ติณญฺจ อาลุมฺปมานา ขาทติ. วจฺฉกญฺจ อปจินาตีติ วจฺฉกญฺจ อปโลเกติ. ตรุณวจฺฉา หิ คาวี อรญฺเญ เอกโต อาคตํ วจฺฉกํ เอกสฺมึ ฐาเน นิปนฺนํ ปหาย ทูรํ น คจฺฉติ, วจฺฉกสฺส อาสนฺนฏฺฐาเน จรมานา ติณํ อาลุมฺปิตฺวา คีวํ อุกฺขิปิตฺวา เอกนฺตํ วจฺฉกเมว จ วิโลเกติ, เอวเมว โสตาปนฺโน อุจฺจาวจานิ กึกรณียานิ กโรนฺโต ตนฺนินฺโน โหติ, อสิถิลปูรโก ติพฺพจฺฉนฺโท พหลปตฺถโน หุตฺวาว กโรติ. ตตฺรีทํ วตฺถุ:- มหาเจติเย กิร สุธากมฺเม กริยมาเน เอโก อริยสาวโก เอเกน หตฺเถน สุธาภาชนํ เอเกน กุจฺฉํ คเหตฺวา สุธากมฺมํ กริสฺสามีติ เจติยฏฺฐานํ ๓- อารุโฬฺห. เอโก กายทฬฺหิพหุโล ภิกฺขุ คนฺตฺวา เถรสฺส สนฺติเก อฏฺฐาสิ. เถโร อญฺญสฺมึ อติปปญฺโจ ๔- โหตีติ ตสฺมา ฐานา อญฺญํ ฐานํ คโต. โสปิ ภิกฺขุ ตตฺเถว อคมาสิ. เถโร ปุน อญฺญํ ฐานนฺติ เอวํ กติปยฏฺฐาเน อาคตํ "สปฺปุริส มหนฺตํ เจติยงฺคณํ กึ อญฺญสฺมึ ฐาเน โอกาสํ น ลภถา"ติ อาห. น อิตโร ปกฺกามีติ. ๕- [๔๙๘] พลตาย สมนฺนาคโตติ พเลน สมนฺนาคโต. อตฺถึ กตฺวาติ อตฺถิกภาวํ กตฺวา, อตฺถิโก หุตฺวาติ อตฺโถ. มนสิกตฺวาติ มนสฺมึ กริตฺวา. สพฺพเจตสา สมนฺนาหริตฺวาติ อปฺปมตฺตกมฺปิ วิกฺเขปํ อกโรนฺโต สกลจิตฺเตน ๖- สมนฺนาหริตฺวา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอวมาทิ สี. กสาวสิญฺจนอุทกทานโกจฺฉกรณนิสฺเสณิพนฺธนาทิ @ฉ.ม......นิยฺยาสพนฺธนาทิ ฉ.ม. เจติยงฺคณํ ฉ.ม. สติ ปปญฺโจ @ สี. ตทา อิตโร ปกฺกามีติ สี. สพฺพจิตฺเตน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๑.

โอหิตโสโตติ ฐปิตโสโต. อริยสาวกา หิ ปิยธมฺมสฺสวนา โหนฺติ, ธมฺมสฺสวนคฺคํ คนฺตฺวา นิทฺทายมานา วา เยน เกนจิ สทฺธึ สลฺลปมานา วา วิกฺขิตฺตจิตฺตา วา น นิสีทนฺติ, อถโข อมตํ ปริภุญฺชนฺตา วิย อติตฺตาว โหนฺติ ธมฺมสฺสวเน, อถ อรุณํ อุคฺคจฺฉติ, ตสฺมา เอวมาห. [๕๐๐] ธมฺมตา สุสมนฺนิฏฺฐา โหตีติ สภาโว สุฏฺฐุ สมนฺเนสิโต โหติ. โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยายาติ กรณวจนํ, โสตาปตฺติผลสจฺฉิกตญาเณนาติ อตฺโถ. เอวํ สตฺตงฺคสมนฺนาคโตติ เอวํ อิเมหิ สตฺตหิ มหาปจฺจเวกฺขณญาเณหิ สมนฺนาคโต. อยนฺตาว อาจริยานํ สมานกถา. โลกุตฺตรมคฺโค หิ พหุจิตฺตกฺขณิโก นาม นตฺถิ. วิตณฺฑวาที ปน เอกจิตฺตกฺขณิโก นาม มคฺโค นตฺถิ, "เอวํ ภาเวยฺย สตฺตวสฺสานี"ติ หิ วจนโต สตฺตปิ วสฺสานิ มคฺคภาวนา โหติ. กิเลสา ปน ลหุฉิชฺชนฺตา สตฺตหิ ญาเณหิ ฉิชฺชนฺตีติ วทติ. โส สุตฺตํ อาหราติ วตฺตพฺโพ, อทฺธา อญฺญํ สุตฺตํ อปสฺสนฺโต "อิทมสฺส ปฐมํ ญาณํ อธิคตํ โหติ, อิทมสฺส ทุติยํ ญาณํ ฯเปฯ อิทมสฺส สตฺตมํ ญาณํ อธิคตํ โหตี"ติ อิมเมว อาหริตฺวา ทสฺเสสฺสติ. ตโต วตฺตพฺโพ กึ ปนิทํ สุตฺตํ เนยฺยตฺถํ นีตตฺถนฺติ. ตโต วกฺขติ "นีตตฺถตฺถํ, ยถา สุตฺตํ ตเถว อตฺโถ"ติ. โส วตฺตพฺโพ "ธมฺมตา สุสมนฺนิฏฺฐา โหติ โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยายาติ เอตฺตโก อตฺโถ"ติ. อทฺธา โสตาปตฺติ- ผลสจฺฉิกิริยายตฺโถติ วกฺขติ. ตโต ปุจฺฉิตพฺโพ "มคฺคสมงฺคี ผลํ สจฺฉิกโรติ, ผลสมงฺคี"ติ. ชานนฺโต ผลํ สจฺฉิกโรติ ผลสมงฺคีติ วกฺขติ. ๑- ตโต วตฺตพฺโพ "เอวํ สตฺตงฺคสมนฺนาคโต โข ภิกฺขเว อริยสาวโก โสตาปตฺติผลสมนฺนาคโต โหตีติ อิธ มคฺคํ อภาเวตฺวา มณฺฑูโก วิย อุปฺปติตฺวา อริยสาวโก ผลเมว คณฺหิสฺสติ, ๒- มา สุตฺตํ เม ลทฺธนฺติ ยํ วา ตํ วา อวจ. ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺเตน นาม อาจริยสนฺติเก วสิตฺวา พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา อตฺถรสํ วิทิตฺวา วตฺตพฺพํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ชานนฺโต ผลสมงฺคี สจฺฉิกโรตีติ วกฺขติ ม. คณฺหิสฺสตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๒.

โหตี"ติ. "อิมานิ สตฺต ญาณานิ อริยสาวกสฺส ปจฺจเวกฺขณญาณาเนว, โลกุตฺตรมคฺโค พหุจิตฺตกฺขณิโก นาม นตฺถิ, เอกจิตฺตกฺขณิโกเยวา"ติ สญฺญาเปตพฺโพ. สเจ สญฺชานาติ สญฺชานาตุ. โน เจ สญฺชานาติ, "คจฺฉ ปาโตว วิหารํ ปวิสิตฺวา ยาคุํ ปิวาหี"ติ อุยฺโยเชตพฺโพ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย โกสมฺพิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๒๙๗-๓๑๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=8&A=7615&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=7615&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=540              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=9992              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=11758              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=11758              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]