ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                        ๕. จูฬสจฺจกสุตฺตวณฺณนา
    [๓๕๓] เอวมฺเม สุตนฺติ จูฬสจฺจกสุตฺตํ. ตตฺถ มหาวเน กูฏาคารสาลายนฺติ
มหาวนํ นาม สยํชาตํ อโรปิมํ สปริจฺเฉทํ มหนฺตํ วนํ. กปิลวตฺถุสามนฺตา ปน
มหาวนํ หิมวนฺเตน สห เอกาพทฺธํ อปริจฺเฉทํ หุตฺวา มหาสมุทฺทํ อาหจฺจ
ฐิตํ. อิทํ ตาทิสํ น โหติ. สปริจฺเฉทํ มหนฺตํ วนนฺติ มหาวนํ. กูฏาคารสาลา
ปน มหาวนํ นิสฺสาย กเต อาราเม กูฏาคารํ อนฺโตกตฺวา หํสวฏฺฏกจฺฉนฺเนน
กตา สพฺพาการสมฺปนฺนา พุทฺธสฺส ภควโต คนฺธกุฏิ เวทิตพฺพา.
    สจฺจโก นิคณฺฐปุตฺโตติ ปุพฺเพ กิร เอโก นิคณฺโฐ จ นิคณฺฐี จ
ปญฺจปญฺจวาทสตานิ อุคฺคเหตฺวา วาทํ อาโรเปสฺสามาติ ชมฺพูทีเป วิจรนฺตา
@เชิงอรรถ:  สี. นิพฺพานปตฺติอตฺถาย             ฉ.ม. กตฺตุกามา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๖.

เวสาลิยํ สมาคตา, ลิจฺฉวิราชาโน ทิสฺวา "ตฺวํ โก, เตฺวํ กา"ติ ปุจฺฉึสุ. นิคณฺโฐ "อหํ วาทํ อาโรเปสฺสามีติ ชมฺพูทีเป วิจรามี"ติ อาห. นิคณฺฐีปิ ตถา อาห. ลิจฺฉวิโน "อิเธว อญฺญมญฺญํ วาทมาโรเปถา"ติ อาหํสุ. นิคณฺฐี อตฺตนา อุคฺคหิตานิ ปญฺจ วาทสตานิ ปุจฺฉิ, นิคณฺโฐ กเถสิ. นิคณฺเฐน ปุจฺฉิเตปิ นิคณฺฐี กเถสิเยว. เอกสฺสปิ น ชโย, น ปราชโย, อุโภ สมสมาว อเหสุํ. ลิจฺฉวิโน อาหํสุ ๑- "ตุเมฺห อุโภปิ สมสมา อาหิณฺฑิตฺวา กึ กริสฺสถ, อิเธว วสถา"ติ เคหํ ทตฺวา พลึ ปฏฺฐเปสุํ. เตสํ สํวาสมนฺวาย จตสฺโส ธีตโร ชาตา, เอกา สจฺจา นาม, เอกา โลลา นาม, เอกา ปฏาจารา นาม, เอกา สิลาวตกา ๒- นาม, ตาปิ ปณฺฑิตาว อเหสุํ, มาตาปิตูหิ อุคฺคหิตานิ ปญฺจปญฺจวาทสตานิ อุคฺคเหสุํ. ตา วยปฺปตฺตา มาตาปิตโร อโวจุํ "อมฺมา อมฺหากํ กุลทาริกา นาม หิรญฺญสุวณฺณาทีนิ ทตฺวา กุลฆรํ เปสิตปุพฺพา นาม นตฺถิ. โย ปน อาคาริโก ตาสํ วาทํ มทฺทิตุํ สกฺโกติ, ตสฺส ปาทปริจาริกา โหนฺติ. โย ปพฺพชิโต ตาสํ วาทํ มทฺทิตุํ สกฺโกติ, ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชนฺติ, ตุเมฺห กึ กริสฺสถา"ติ. มยํปิ เอวเมว กริสฺสามาติ, จตสฺโสปิ ปริพฺพาชิกเวสํ คเหตฺวา "อยํ ชมฺพูทีโป นาม ชมฺพุยา ปญฺญายตี"ติ ชมฺพูสาขํ คเหตฺวา จาริกํ ปกฺกมึสุ. ยํ คามํ ปาปุณนฺติ, ตสฺส ทฺวาเร ปํสุปุญฺเช วา วาลิกปุญฺเช วา ชมฺพูธชํ. ๓- ฐเปตฺวา "โย วาทํ อาโรเปตุํ สกฺโกติ, โส อิมํ มทฺทตู"ติ วตฺวา คามํ ปวิสนฺติ. เอวํ คาเมน คามํ วิจรนฺติโย สาวตฺถึ ปาปุณิตฺวา ตเถว คามทฺวาเร ชมฺพูธชํ ฐเปตฺวา สมฺปตฺตมนุสฺสานํ อาโรเจตฺวา อนฺโตนครํ ปวิฏฺฐา. เตน จ สมเยน ภควา สาวตฺถึ นิสฺสาย เชตวเน วิหรติ. อถายสฺมา สาริปุตฺโต คิลาเน ปุจฺฉนฺโต อชคฺคิตฏฺฐานํ ชคฺคนฺโต อตฺตโน กิจฺจมหนฺตตาย อญฺเญหิ ภิกฺขูหิ ทิวาตรํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต คามทฺวาเร ชมฺพูธชํ ทิสฺวา "กึ อิทนฺ"ติ ทารเก ปุจฺฉิ. เต ตมตฺถํ อาโรเจสุํ. เตนหิ มทฺทถาติ. น สกฺโกม ภนฺเต ภายามาติ. กุมารา มา ภายถ, `เกน อมฺหากํ ชมฺพูธโช มทฺทาปิโต'ติ วุตฺเต พุทฺธสาวเกน สาริปุตฺตตฺเถเรน มทฺทาปิโต, วาทํ อาโรเปตุกามา เชตวเน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. อาจารวตี, สี. สิวาวติกา สี. ชมฺพุสาขํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๗.

เถรสฺส สนฺติกํ คจฺฉถาติ วเทยฺยาถา"ติ อาห. เต เถรสฺส วจนํ สุตฺวา ชมฺพูธชํ มทฺทิตฺวา ฉฑฺเฑสุํ. เถโร ปิณฺฑาย จริตฺวา วิหารํ คโต. ปริพฺพาชิกาปิ คามโต นิกฺขมิตฺวา "อมฺหากํ ธโช เกน มทฺทาปิโต"ติ ปุจฺฉึสุ. ทารกา ตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ปริพฺพาชิกา ปุน คามํ ปวิสิตฺวา เอเกกํ วีถึ คนฺตฺวา ๑- "พุทฺธสาวโก กิร สาริปุตฺโต นาม อเมฺหหิ สทฺธึ วาทํ กริสฺสติ, โสตุกามา นิกฺขมถา"ติ อาโรจยึสุ. มหาชโน นิกฺขมิ, เตน สทฺธึ ปริพฺพาชิกา เชตวนํ อคมึสุ. เถโร "อมฺหากํ วสนฏฺฐาเน มาตุคามสฺส อาคมนนฺนาม อผาสุกนฺ"ติ วิหารมชฺเฌ นิสีทิ. ปริพฺพาชิกาโย คนฺตฺวา เถรํ ปุจฺฉึสุ "ตุเมฺหหิ อมฺหากํ ธโช มทฺทาปิโต"ติ. อาม มยา มทฺทาปิโตติ. มยํ ตุเมฺหหิ สทฺธึ วาทํ กริสฺสามาติ. สาธุ กโรถ กสฺส ปุจฺฉา กสฺส วิสฺสชฺชนํ โหตูติ. ปุจฺฉา นาม อมฺหากํ ปตฺตา, ตุเมฺห ปน มาตุคามา นาม ปฐมํ ปุจฺฉถาติ. ตา จตสฺโสปิ จตูสุ ทิสาสุ ฐตฺวา มาตาปิตูนํ สนฺติเก อุคฺคหิตํ วาทสหสฺสํ ปุจฺฉึสุ. เถโร ขคฺเคน กุมุทนาฬึ ๒- ฉินฺทนฺโต วิย ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ นิชฺชฏํ นิคฺคณฺฐึ กตฺวา กเถสิ, กเถตฺวา ปุน ปุจฺฉถาติ อาห. เอตฺตกเมว ภนฺเต ชานามาติ. เถโร อาห "ตุเมฺหหิ วาทสหสฺสํ ปุจฺฉิตํ มยา กถิตํ, อหํ ปน เอกเมว ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามิ, ตํ ตุเมฺห กเถถา"ติ. ตา เถรสฺส วิสยํ ทิสฺวา "ปุจฺฉถ ภนฺเต พฺยากริสฺสามา"ติ วตฺตุํ นาสกฺขึสุ. "วท ภนฺเต ชานมานา พฺยากริสฺสามา"ติ ปุน อาหํสุ. เถโร อยํ ปน กุลปุตฺเต ปพฺพาเชตฺวา ปฐมํ สิกฺขาเปตพฺพปโญฺหติ วตฺวา "เอกนฺนาม กินฺ"ติ ปุจฺฉิ, ตา เนว อนฺตํ, น โกฏึ อทฺทสํสุ. เถโร กเถถาติ อาห. น ปสฺสาม ภนฺเตติ. ตุเมฺหหิ วาทสหสฺสํ ปุจฺฉิตํ มยา กถิตํ, มยฺหํ ตุเมฺห เอกํ ปญฺหํปิ กเถตุํ น สกฺโกถ, เอวํ สนฺเต กสฺส ชโย กสฺส ปราชโยติ. ตุมฺหากํ ภนฺเต ชโย, อมฺหากํ ปราชโยติ. อิทานิ กึ กริสฺสถาติ. ตา มาตาปิตูหิ วุตฺตวจนํ อาโรเจตฺวา "ตุมฺหากํ สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามา"ติ อาหํสุ. ตุเมฺห @เชิงอรรถ: ฉ.ม. คเหตฺวา ฉ.ม. กุมุทนาฬํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๘.

มาตุคามา นาม อมฺหากํ สนฺติเก ปพฺพชิตุํ น วฏฺฏติ, อมฺหากํ ปน สาสนํ คเหตฺวา ภิกฺขุนูปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชถาติ. ตา สาธูติ เถรสฺส สาสนํ คเหตฺวา ภิกฺขุนีสํฆสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชึสุ, ปพฺพชิตา จ ปน อปฺปมตฺตา อาตาปินิโย หุตฺวา น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. อยํ สจฺจโก ตาสํ จตุนฺนํปิ กนิฏฺฐภาติโก, ตาหิ จตูหิปิ อุตฺตริตรปญฺโญ, มาตาปิตูนํปิ สนฺติกา วาทสหสฺสํ, ตโต พหุตรญฺจ พาหิรสมยํ อุคฺคณฺหิตฺวา ๑- กตฺถจิ อคนฺตฺวา ราชทารเก สิปฺปํ สิกฺขาเปนฺโต ตตฺเถว เวสาลิยํ วสติ, ปญฺญาย อติปูริตตฺตา กุจฺฉิ เม ภิชฺเชยฺยาติ ภีโต อยปฏฺเฏน กุจฺฉึ ปริกฺขิปิตฺวา จรติ, อิมํ สนฺธาย วุตฺตํ "สจฺจโก นิคณฺฐปุตฺโต"ติ. ภสฺสปฺปวาทโกติ ภสฺสํ วุจฺจติ กถามคฺโค, ตํ ปวทติ กเถตีติ ภสฺสปฺปวาทโก. ปณฺทิตวาโทติ อหํ ปณฺฑิโตติ เอวํวาโท. สาธุสมฺมโต พหุชนสฺสาติ ยํ ยํ นกฺขตฺตวาเรน ๒- อาทิสติ, ตํ ตํ เยภุยฺเยน ตเถว โหติ, ตสฺมา อยํ สาธุลทฺธิโก ภทฺทโกติ เอวํ สมฺมโต มหาชนสฺส. วาเทน วาทํ สมารทฺโธติ กถามคฺเคน โทสํ อาโรปิโต. อายสฺมา อสฺสชีติ สาริปุตฺตตฺเถรสฺส อาจริโย อสฺสชิตฺเถโร. ชงฺฆาวิหารํ อนุจงฺกมมาโนติ ตโต ตโต ลิจฺฉวิราชเคหโต ตํ ตํ เคหํ คมนตฺถาย อนุจงฺกมมาโน. เยนายสฺมา อสฺสชิ เตนุปสงฺกมีติ กสฺมา อุปสงฺกมิ? สมยชานนตฺถํ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อหํ' สมณสฺส โคตมสฺส วาทํ อาโรเปสฺสามี'ติ อาหิณฺฑามิ, `สมยํ ปนสฺส น ชานามี'ติ น อาโรเปสึ. ปรสฺส หิ สมยํ ญตฺวา อาโรปิโต วาโท สฺวาโรปิโต นาม โหติ. อยํ ปน สมณสฺส โคตมสฺส สาวโก ปญฺญายติ อสฺสชิตฺเถโร, โส อตฺตโน สตฺถุ สมเย โกวิโท, เอตาหํ ปุจฺฉิตฺวา กถํ ปติฏฺฐเปตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส วาทํ อาโรเปสฺสามี"ติ. ตสฺมา อุปสงฺกมิ. วิเนตีติ กถํ วิเนติ, กถํ สิกฺขาเปตีติ ปุจฺฉติ. เถโร ปน ยสฺมา ทุกฺขนฺติ วุตฺเต อุปารมฺภสฺส โอกาโส โหติ, มคฺคผลานิปิ ปริยาเยน ทุกฺขนฺติ อาคตานิ, อยญฺจ ทุกฺขนฺติ วุตฺเต เถรํ ปุจฺเฉยฺย "โภ อสฺสชิ กิมตฺถํ ตุเมฺห ปพฺพชิตา"ติ. ตโต @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุคฺคเหตฺวา ฉ.ม. นกฺขตฺตจาเรน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗๙.

"มคฺคผลตฺถายา"ติ วุตฺเต "โภ อสฺสชิ นยิทํ ตุมฺหากํ สาสนํ นาม, มหาอาฆาฏนนฺนาเมตํ, นิรยุสฺสาโท นาเมส, นตฺถิ ตุมฺหากํ สุขาสา, อุฏฺฐายุฏฺฐาย ทุกฺขเมว ชิราเปนฺตา อาหิณฺฑถา"ติ โทสํ อาโรเปยฺย, ตสฺมา ปรวาทิสฺส ปริยายกถํ กาตุํ น วฏฺฏติ. ยถา เอส อปฺปติฏฺโฐ โหติ, เอวมสฺส นิปฺปริยายกถํ กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "รูปํ ภิกฺขเว อนิจฺจนฺ"ติ อิมํ อนิจฺจานตฺตาวเสเนว กถํ กเถสิ. ทุสฺสุตนฺติ โสตุํ อยุตฺตํ. [๓๕๔] สณฺฐาคาเรติ ๑- ราชกุลานํ อตฺถานุสาสนสณฺฐาคารสาลายํ. ๒- เยน เต ลิจฺฉวี เตนุปสงฺกมีติ เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อหํ ปุพฺเพ สมยํ อชานนภาเวน สมณสฺส โคตมสฺส วาทํ น อาโรเปมิ, ๓- อิทานิ ปนสฺส มหาสาวเกน กถิตํ สมยํ ชานามิ, อิเม จ ปน มม อนฺเตวาสิกา ปญฺจสตา ลิจฺฉวี สนฺนิปติตา, เอเตหิ สทฺธึ คนฺตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส วาทํ อาโรเปสฺสามี"ติ. ตสฺมา อุปสงฺกมิ. ญาตญฺญตเรนาติ ญาเตสุ อภิญฺญาเตสุ ปญฺจวคฺคิยตฺเถเรสุ อญฺญตเรน. ปติฏฺฐิตนฺติ ยถา เตน ปติฏฺฐิตํ. สเจ เอวํ ปติฏฺฐิสฺสติ, อถ ปน อญฺญเทว วกฺขติ, ตตฺร มยา กึ สกฺกา กาตุนฺติ อิทาเนว ปิฏฺฐึ ปริวตฺเตนฺโต อาห. อากฑฺเฒยฺยาติ อตฺตโน อภิมุขํ อากฑฺเฒยฺย. ๔- ปริกฺกฑฺเฒยฺยาติ ปุรโต ปฏิปณาเมยฺย. สมฺปริกฑฺเฒยฺยาติ กาเลน อากฑฺเฒยฺย, กาเลน ปริกฑฺเฒยฺย. โสณฺฑิกากิลญฺชนฺติ สุราฆเร ปิฏฺฐกิลญฺชํ, โสณฺฑิกาธุตฺโตติ สุราธุตฺโต. ถาลํ ๕- กณฺเณ คเหตฺวาติ สุราปริสฺสาวนตฺถวิกํ โธวิตุกาโม กสฏนิธุนนตฺถํ อุโภสุ กณฺเณสุ คเหตฺวา. โอธุเนยฺยาติ อโธมุขํ กตฺวา ธุเนยฺย. นิทฺธุเนยฺยาติ อุทฺธํ มุขํ กตฺวา ธุเนยฺย. นิปฺโปเฐยฺยาติ ๖- ปุนปฺปุนํ ปปฺโปเฐยฺย. สาณโธวิตํ นามาติ เอตฺถ มนุสฺสา สาณสาฏกกรณตฺถํ สาณวาเก คเหตฺวา มุฏฺฐึ มุฏฺฐึ พนฺธิตฺวา อุทเก ปกฺขิปนฺติ. เต ตติยทิวเส สุฏฺฐุ กิลินฺนา โหนฺติ. อถ มนุสฺสา อมฺพิลยาคุสุราทีนิ อาทาย ตตฺถ คนฺตฺวา สาณมุฏฺฐึ คเหตฺวา ทกฺขิณโต วามโต สมฺมุขา จาติ ตีสุ ผลเกสุ สกึ ทกฺขิณผลเก, สกึ วามผลเก, สกึ สมฺมุขผลเก ปหรนฺตา อมฺพิลยาคุสุราทีนิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สนฺถาคาเรติ ม....สนฺถาคาร..... ฉ.ม. อาโรเปสึ @ ฉ.ม. กฑฺเฒยฺย ฉ.ม. วาลํ ฉ.ม. นิปฺโผเฏยฺยาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๐.

ภุญฺชนฺตา ปิวนฺตา ขาทนฺตา โธวนฺติ. มหนฺตา กีฬา โหติ. รญฺโญ นาโค ตํ กีฬํ ทิสฺวา คมฺภีรํ อุทกํ อนุปวิสิตฺวา โสณฺฑาย อุทกํ คเหตฺวา สกึ กุมฺเภ สกึ ปิฏฺฐิยํ สกึ อุโภสุ ปสฺเสสุ สกึ อนฺตรปิฏฺฐิยํ ๑- ปกฺขิปนฺโต กีฬิตฺถ, ตทุปาทาย ตํ กีฬิตชาตํ สาณโธวิกํ นาม วุจฺจติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "สาณโธวิกํ นาม กีฬิตชาตํ กีฬตี"ติ. กึ โส ภวมาโน สจฺจโก นิคณฺฐปุตฺโต, โย ภควโต วาทํ อาโรเปสฺสตีติ โย สจฺจโก นิคณฺฐปุตฺโต ภควโต วาทํ อาโรเปสฺสติ, โส กึ ภวมาโน กึ ยกฺโข ภวมาโน อุทาหุ อินฺโท, อุทาหุ พฺรหฺมา ภวมาโน ภควโต วาทํ อาโรเปสฺสติ, น หิ สกฺกา ปกติมนุสฺเสน ภควโต วาทํ อาโรเปตุนฺติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย. [๓๕๕] เตน โข ปน สมเยนาติ ยสฺมึ สมเย สจฺจโก อารามํ ปาวิสิ, ตสฺมึ. กิสฺมึ ปน สมเย ปาวิสีติ? มหามชฺฌนฺติกสมเย. กสฺมา ปน ตสฺมึ สมเย จงฺกมนฺตีติ? ปณีตโภชนปจฺจยสฺส ถีนมิทฺธสฺส วิโนทนตฺถํ. ทิวา ปธานิกา วา เต. ตาทิสานญฺหิ ปจฺฉาภตฺตํ จงฺกมิตฺวา นฺหาตฺวา สรีรํ อุตุํ คณฺหาเปตฺวา นิสชฺช สมณธมฺมํ กโรนฺตานํ จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ. เยน เต ภิกฺขูติ โส กิร กุหึ สมโณ โคตโมติ ปริเวณโต ปริเวณํ คนฺตฺวา ปุจฺฉิตฺวา ปวิสิสฺสามีติ วิโลเกนฺโต อรญฺญหตฺถี วิย จงฺกเม จงฺกมมาเน ปํสุกูลิกภิกฺขู ทิสฺวา เตสํ สนฺติกํ อคมาสิ. ตํ สนฺธาย "เยน เต ภิกฺขู"ติอาทิ วุตฺตํ. กหํ นุ โข โภติ กตรสฺมึ อาวาเส วา เลเณ วา ๒- มณฺฑเป วาติ อตฺโถ. เอส อคฺคิเวสฺสน ภควาติ ตทา กิร ภควา ปจฺจูสกาเล มหากรุณาสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา ทสสหสฺสจกฺกวาเฬ สพฺพญฺญุตญาณชาลํ ปตฺถริตฺวา โพธเนยฺยสตฺตํ โอโลเกนฺโต อทฺทส "เสฺว สจฺจโก นิคณฺฐปุตฺโต มหตึ ลิจฺฉวิปริสํ คเหตฺวา มม วาทํ อาโรเปตุกาโม อาคมิสฺสตี"ติ. ตสฺมา ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ภิกฺขุสํฆปริวาโร เวสาลิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต มหาปริสาย นิสีทิตุํ สุขฏฺฐาเน นิสีทิสฺสามีติ คนฺธกุฏึ อปวิสิตฺวา มหาวเน อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล ทิวาวิหารํ นิสีทิ, เต ภิกฺขู ภควโต วตฺตํ ทสฺเสตฺวา อาคตา, สจฺจเกน ปุฏฺฐา ทูเร นิสินฺนํ ภควนฺตํ ทสฺเสนฺตา "เอส อคฺคิเวสฺสน ภควา"ติ อาหํสุ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อนฺตรสตฺถิยํ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๑.

มหติยา ลิจฺฉวิปริสาย สทฺธินฺติ เหฏฺฐา ปญฺจมตฺเตหิ ลิจฺฉวิสเตหิ ปริวุโตติ วุตฺตํ. เต เอตสฺส อนฺเตวาสิกาเยว, อนฺโตเวสาลิยํ ปน สจฺจโก ปญฺจมตฺตานิ ลิจฺฉวิราชสตานิ คเหตฺวา "วาทตฺถิโก ภควนฺตํ อุปสงฺกมนฺโต"ติ สุตฺวา ทฺวินฺนํ ปณฺฑิตานํ กถาสลฺลาปํ โสสฺสามาติ เยภุยฺเยน มนุสฺสา นิกฺขนฺตา, เอวํ สา มหตี ปริสา อปริจฺฉินฺนคณนา นาม อโหสิ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. อญฺชลึ ปณาเมตฺวาติ เอเต อุภโตปกฺขิกา, เต เอวํ จินฺเตสุํ "สเจ โน มิจฺฉาทิฏฺฐิกา โจทิสฺสนฺติ ๑- `กสฺมา ตุเมฺห สมณํ โคตมํ วนฺทิตฺถา'ติ, เตสํ `กึ อญฺชลิมตฺตกรเณนปิ วนฺทิตํ โหตี'ติ วกฺขาม. สเจ โน สมฺมาทิฏฺฐิกา โจทิสฺสนฺติ' กสฺมา ภควนฺตํ น วนฺทิตฺถา'ติ, `กึ สีเสน ภูมึ ปหรนฺเตเนว วนฺทิตํ โหติ, นนุ อญฺชลิกมฺมํปิ วนฺทนาเอวา'ติ วกฺขามา"ติ. นามโคตฺตนฺติ โภ โคตม อหํ อสุกสฺส ปุตฺโต ทตฺโต นาม มิตฺโต นาม อิธ อาคโตติ วทนฺตา นามํ สาเวนฺติ นาม. โภ โคตม อหํ วาสิฏฺโฐ นาม กจฺจายโน นาม อิธ อาคโตติ วทนฺตา โคตฺตํ สาเวนฺติ นาม. เอเต กิร ทลิทฺทา ชิณฺณกุลปุตฺตา ปริสมชฺเฌ นามโคตฺตวเสน ปากฏา ภวิสฺสามาติ เอวํ อกํสุ. เย ปน ตุณฺหีภูตา นิสีทึสุ, เต เกราฏิกา เจว อนฺธพาลา จ. ตตฺถ เกราฏิกา "เอกํ เทฺว กถาสลฺลาเป กโรนฺโต วิสฺสาสิโก โหติ, อถ วิสฺสาเส สติ เอกํ เทฺว ภิกฺขา อทาตุํ น ยุตฺตนฺ"ติ ตโต อตฺตานํ โมเจนฺตา ตุณฺหี นิสีทนฺติ. อนฺธพาลา อญฺญาณตาเยว อวกฺขิตฺตมตฺติกาปิณฺโฑ วิย ยตฺถ กตฺถจิ ตุณฺหีภูตา นิสีทนฺติ. [๓๕๖] กิญฺจิเทว เทสนฺติ กญฺจิ โอกาสํ กิญฺจิ การณํ, อถสฺส ภควา ปญฺหาปุจฺฉเน อุสฺสาหํ ชเนนฺโต อาห ปุจฺฉ อคฺคิเวสฺสน ยทากงฺขสีติ. ตสฺสตฺโถ:- "ปุจฺฉ ยทิ อากงฺขสิ, น เม ปญฺหาวิสฺสชฺชเน ภาโร อตฺถิ". อถวา "ปุจฺฉ ยํ อากงฺขสิ, สพฺพนฺเต วิสฺสชฺเชสฺสามี"ติ สพฺพญฺญุปฺปวารณํ ปวาเรสิ อสาธารณํ ปจฺเจกพุทฺธอคฺคสาวกมหาสาวเกหิ. เต หิ ยทา กงฺขสีติ น วทนฺติ, สุตฺวา เวทิสฺสามาติ วทนฺติ. พุทฺธา ปน "ปุจฺฉาวุโส ยทากงฺขสี"ติ ๒- วา "ปุจฺฉ มหาราช, ยทากงฺขสี"ติ ๓- วา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. โจเทสฺสนฺติ. เอวมุปริปิ สํ. สคา. ๑๕/๒๓๗/๒๔๙ สูจิโลมสุตฺต @ ที.สี. ๙/๑๖๒/๕๑ สามญฺญผลปุจฺฉา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๒.

"ปุจฺฉ วาสว มํ ปญฺหํ ยงฺกิญฺจิ มนสิจฺฉสิ ตสฺส ตสฺเสว ปญฺหสฺส อหํ อนฺตํ กโรมิ เต"อิติ ๑- วา "เตนหิ ภิกฺขุ สเก อาสเน นิสีทิตฺวา ปุจฺฉ, ยทากงฺขสี"ติ ๒- วา "พาวริสฺส จ ตุยฺหํ วา สพฺเพสํ สพฺพสํสยํ กตาวกาสา ปุจฺฉวฺโห ยงฺกิญฺจิ มนสิจฺฉถา"ติ ๓- วา "ปุจฺฉ มํ สภิย ปญฺหํ ยงฺกิญฺจิ มนสิจฺฉสิ ตสฺส ตสฺเสว ปญฺหสฺส อหํ อนฺตํ กโรมิ เต"อิติ ๔- วา เตสํ เตสํ ยกฺขนรินฺทเทวสมณพฺราหฺมณปริพฺพาชกานํ สพฺพญฺญุปฺปวารณํ ปวาเรนฺติ. อนจฺฉริยเมว ตํ, ๕- ยํ ภควา พุทฺธภูมึ ปตฺวา เอตํ ปวารณํ ปวาเรยฺย. โย โพธิสตฺตภูมิยํ ปเทสญาเณปิ ฐิโต "โกณฺฑญฺญ ปญฺหานิ วิยากโรหิ ยาจนฺติ ตํ อิสโย สาธุรูปา โกญฺฑญฺญ เอโส มนุเชสุ ธมฺโม ยํ วุฑฺฒมาคจฺฉติ เอส ภาโร"ติ ๖- เอวํ สกฺกาทีนํ อตฺถาย อิสีหิ ยาจิโต "กตาวกาสา ปุจฺฉนฺตุ โภนฺโต ยงฺกิญฺจิ ปญฺหํ มนสาภิปตฺถิตํ อหํ หิ ตํ ตํ โว วิยากริสฺสํ ญตฺวา สยํ โลกมิมํ ปรญฺจา"ติ. ๖- เอวํ สรภงฺคกาเล สมฺภวชาตเก จ สกลชมฺพูทีปํ ติกฺขตฺตุํ วิจริตฺวา ปญฺหานํ อนฺตกรํ อทิสฺวา สุจิรเกน ๗- พฺราหฺมเณน ปญฺหํ ปุฏฺโฐ โอกาเส การิเต ชาติยา สตฺตวสฺโส รถิกายํ ปํสุํ กีฬนฺโต ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อนฺตรวีถิยํ นิสินฺโนว:- @เชิงอรรถ: ที. มหา. ๑๐/๓๕๖/๒๓๖ โคปกวตฺถุ ที. อุปริ. ๑๔/๘๔/๖๗ มหาปุณฺณมสุตฺต @ ขุ. สุตฺต. ๒๕/๑๐๓๗/๕๓๑ วตฺถุกถา ขุ. มหา. ๒๕/๕๑๘/๔๓๔ @ ฉ.ม. อนจฺฉริยญฺเจตํ ขุ. ชา. ๒๗/๒๔๕๕-๖/๕๓๗ สรภงฺคชาตก (สฺยา) @ ฉ.ม. สุจิรเตน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๓.

"ตคฺฆ เต อหมกฺขิสฺสํ ยถาปิ กุสโล ตถา ราชา จ โข ตํ ชานาติ ยทิ กาหติ วา น วา"ติ ๑- สพฺพญฺญุปฺปวารณํ ปวาเรสิ. เอวํ ภควตา สพฺพญฺญุปฺปวารณาย ปวาริตาย อตฺตมโน ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต "กถํ ปน โภ โคตมา"ติอาทิมาห. อถสฺส ภควา "ปสฺสถ โภ อญฺญํ สาวเกน กถิตํ, อญฺญํ สตฺถา กเถติ, นนุ มยา ปฏิกจฺเจว วุตฺตํ `สเจ ตถา ปติฏฺฐิสฺสติ, ยถาสฺส สาวเกน ปติฏฺฐิตํ, เอวาหํ วาทํ อาโรเปสฺสามี'ติ. อยํ ปน อญฺญเมว กเถติ, ตตฺถ กึ มยา สกฺกา กาตุนฺ"ติ เอวํ นิคณฺฐสฺส วจโนกาโส มา โหตูติ เหฏฺฐา อสฺสชิตฺเถเรน กถิตนิยาเมเนว กเถนฺโต เอวํ โข อหํ อคฺคิเวสฺสนาติอาทิมาห. อุปมา มํ โภ โคตม ปฏิภาตีติ โภ โคตม มยฺหํ เอกา อุปมา อุปฏฺฐาติ, อาหรามิ ตํ อุปมนฺติ วทติ. ปฏิภาตุ ตํ อคฺคิเวสฺสนาติ อุปฏฺฐาตุ เต อคฺคิเวสฺสน, อาหร ตํ อุปมํ วิสฏฺโฐติ ภควา อโวจ. พลกรณียาติ พาหุพเลน กตฺตพฺพา กสิวาณิชฺชาทิกา กมฺมนฺตา. รูปตฺตายํ ปุริสปุคฺคโลติ รูปํ อตฺตา อสฺสาติ รูปตฺตา, รูปํ อตฺตาติ คเหตฺวา ฐิตปุคฺคลํ ทีเปติ. รูเป ปติฏฺฐายาติ ตสฺมึ อตฺตาติ คหิตรูเป ปติฏฺฐหิตฺวา. ปุญฺญํ วา อปุญฺญํ วา ปสวตีติ กุสลํ วา อกุสลํ วา ปฏิลภติ. เวทนตฺตาทีสุปิ เอเสว นโย. อิมินา กึ ทีเปติ? อิเม ปญฺจกฺขนฺธา อิเมสํ สตฺตานํ ปฐวี วิย ปติฏฺฐา, ๒- เต อิเมสุ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ ปติฏฺฐาย กุสลากุสลกมฺมํ นาม อายูหนฺติ. ตุเมฺห เอวรูปํ วิชฺชมานเมว อตฺตานํ ปฏิเสเธนฺตา ปญฺจกฺขนฺธา อนตฺตาติ ทีเปถาติ อติวิย สการณํ กตฺวา อุปมํ อาหริ. อิมินา จ นิคณฺเฐน อาหฏโอปมฺมํ นิยตเมว, สพฺพญฺญุพุทฺธโต อญฺโญ ตสฺส กถํ ฉินฺทิตฺวา วาเท โทสํ ทาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. ทุวิธา หิ ปุคฺคลา พุทฺธเวเนยฺยา จ สาวกเวเนยฺยา จ. สาวกเวเนยฺเย สาวกาปิ วิเนนฺติ พุทฺธาปิ. พุทฺธเวเนยฺเย ปน สาวกา วิเนตุํ น สกฺโกนฺติ, พุทฺธาว วิเนนฺติ. อยํปิ นิคณฺโฐ พุทฺธเวเนยฺโย, ตสฺมา @เชิงอรรถ: ขุ.ชา. ๒๗/๒๓๖๘/๕๐๓ สมฺภวชาตก ม. ปฏิยตฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๔.

เอตสฺส วาทํ ฉินฺทิตฺวา อญฺโญ โทสํ ทาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. เตนสฺส ภควา สยเมว วาเท โทสทสฺสนตฺถํ นนุ ตฺวํ อคฺคิเวสฺสนาติอาทิมาห. อถ นิคณฺโฐ จินฺเตสิ "อติวิย สมโณ โคตโม มม วาทํ ปติฏฺฐเปติ, สเจ อุปริ โกจิ โทโส ภวิสฺสติ, มมํ เอกกํเยว นิคฺคณฺหิสฺสติ, หนฺทาหํ อิมํ วาทํ มหาชนสฺสปิ มตฺถเก ปกฺขิปามี"ติ. ตสฺมา เอวมาห อหมฺปิ โภ โคตม เอวํ วทามิ รูปํ เม อตฺตา ฯเปฯ วิญฺญาณํ เม อตฺตาติ, อยญฺจ มหตี ชนตาติ. ภควา ปน นิคณฺฐโต สตคุเณนปิ สหสฺสคุเณนปิ สตสหสฺสคุเณนปิ วาทีวรตโร, ตสฺมา จินฺเตสิ "อยํ นิคณฺโฐ อตฺตานํ โมเจตฺวา มหาชนสฺส มตฺถเก วาทํ ปกฺขิปติ, นาสฺส อตฺตานํ โมเจตุํ ทสฺสามิ, มหาชนโต นิวตฺเตตฺวา เอกกํเยว นํ นิคฺคณฺหิสฺสามี"ติ. อถ นํ กึ หิ เต อคฺคิเวสฺสนาติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ: นายํ ชนตา มม วาทํ อาโรเปตุํ อาคตา, ตฺวํเยว สกลํ เวสาลึ สํวฏฺฏิตฺวา ๑- มม วาทํ อาโรเปตุํ อาคโต, ตสฺมา ตฺวํ สกเมว วาทํ นิเวเฐหิ, มา มหาชนสฺส มตฺถเก ปกฺขิปสีติ. โส ปฏิชานนฺโต อหญฺหิ โภ โคตมาติอาทิมาห. [๓๕๗] อิติ ภควา นิคณฺฐสฺส วาทํ ปติฏฺฐเปตฺวา เตน หิ อคฺคิเวสฺสนาติ ปุจฺฉํ อารภิ. ตตฺถ เตน หีติ การณตฺเถ นิปาโต. ยสฺมา ตฺวํ ปญฺจกฺขนฺเธ อตฺตโต ปฏิชานาสิ, ตสฺมาติ อตฺโถ. สกสฺมึ วิชิเตติ อตฺตโน รฏฺเฐ. ฆาเตตายํ วา ฆาเตตุนฺติ ฆาตารหํ ฆาเตตพฺพยุตฺตกํ ฆาเตตุํ. ชาเปตายํ วา ชาเปตุนฺติ ธนชานิรหํ ชาเปตพฺพยุตฺตกํ ชาเปตุํ ชิณฺณธนํ ๒- กาตุํ. ปพฺพาเชตายํ วา ปพฺพาเชตุนฺติ สกรฏฺฐโต ปพฺพาชนารหํ ปพฺพาเชตุํ นีหริตุํ. วตฺติตุญฺจ อรหตีติ วตฺตติ เจว วตฺติตุญฺจ อรหติ, วตฺติตุํ ยุตฺโตติ ทีเปติ. อิติ นิคณฺโฐ อตฺตโน วาทเภทนตฺถํ อาหฏการณเมว อตฺตโน มารณตฺถาย อาวุธํ ติขิณํ กโรนฺโต วิย วิเสเสตฺวา ทีเปติ, ยถา ตํ พาโล. เอวํ เม รูปํ โหตูติ มม รูปํ เอวํวิธํ โหตุ, ปาสาทิกํ อภิรูปํ อลงฺกตปฏิยตฺตํ สุวณฺณโตรณํ วิย สุสชฺชิตจิตฺตปโฏ วิย จ มนาปทสฺสนนฺติ. เอวํ เม รูปํ มา อโหสีติ มม รูปํ เอวํวิธํ มา โหตุ, ทุพฺพณฺณํ ทุสฺสณฺฐิตํ วลิตปลิตํ ติลกสมากิณฺณนฺติ. @เชิงอรรถ: สี. สํวิชฺเชตฺวา สี. นิทฺธนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๕.

ตุณฺหี อโหสีติ นิคณฺโฐ อิมสฺมึ วาเท ๑- วิรุทฺธภาวํ ๒- ญตฺวา "สมโณ โคตโม มม วาทํ ภินฺทนตฺถาย การณํ อาหริ, อหํ พาลตาย ตเมว วิเสเสตฺวา ทีเปสึ, อิทานิ นฏฺโฐมฺหิ, สเจ วตฺตตีติ วกฺขามิ, อิเม ราชาโน อุฏฺฐหิตฺวา `อคฺคิเวสฺสน ตฺวํ มม รูเป วโส วตฺตตีติ วทสิ, ยทิ เต รูเป วโส วตฺตติ, กสฺมา ตฺวํ ยถา อิเม ลิจฺฉวิราชาโน ตาวตึสเทวตาสทิเสหิ อตฺตภาเวหิ วิโรจนฺติ อภิรูปา ปาสาทิกา, เอวํ น วิโรจสี'ติ. สเจ น วตฺตตีติ วกฺขามิ, สมโณ โคตโม อุฏฺฐหิตฺวา `อคฺคิเวสฺสน ตฺวํ ปุพฺเพ วตฺตติ เม รูปสฺมึ วโสติ วตฺวา อิทานิ ปฏิกฺขิปสี'ติ วาทํ อาโรเปสฺสติ. อิติ วตฺตตีติ วุตฺเตปิ เอโก โทโส, น วตฺตตีติ วุตฺเตปิ เอโก โทโส"ติ ตุณฺหี อโหสิ. ทุติยํปิ ภควา ปุจฺฉิ, ทุติยํปิ ตุณฺหี อโหสิ. ยสฺมา ปน ยาวตติยํ ภควตา ปุจฺฉิเต อพฺยากโรนฺตสฺส สตฺตธา มุทฺธา ผลติ, พุทฺธา จ นาม สตฺตานํเยว อตฺถาย กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ ปารมีนํ ปูริตตฺตา สตฺเตสุ พลวอนุทฺทยา โหนฺติ, ตสฺมา ยาวตติยํ อปุจฺฉิตฺวา อถโข ภควา สจฺจกํ นิคณฺฐปุตฺตํ เอตทโวจ, เอตํ "พฺยากโรหิ ทานี"ติอาทิวจนํ อโวจ. ตตฺถ สหธมฺมิกนฺติ สเหตุกํ สการณํ. วชิรํ ปาณิมฺหิ อสฺสาติ วชิรปาณิ. ยกฺโขติ น โย วา โส วา ยกฺโข, โส สกฺโก เทวราชาติ เวทิตพฺโพ. อาทิตฺตนฺติ อคฺคิวณฺณํ. สมฺปชฺชลิตนฺติ สุฏฺฐุ ปชฺชลิตํ. สโชติภูตนฺติ สมนฺตโต โชติภูตํ, เอกคฺคิชาลภูตนฺติ อตฺโถ. ฐิโต โหตีติ มหนฺตํ สีสํ, กทลิมกุลสทิสา ๓- ทาฐา, ภยานกานิ อกฺขินาสาทีนีติ เอวํ วิรูปรูปํ มาเปตฺวา ฐิโต. กสฺมา ปเนส อาคโตติ? ทิฏฺฐิวิสฺสชฺชาปนตฺถํ. อปิจ "อหญฺเจว โข ปน ธมฺมํ เทเสยฺยํ, ปเร จ เม น อาชาเนยฺยุนฺ"ติ เอวํ ธมฺมเทสนาย อปฺโปสฺสุกฺกภาวํ อาปนฺเน ภควติ สกฺโก มหาพฺรหฺมุนา สทฺธึ อาคนฺตฺวา "ภควา ธมฺมํ เทเสถ, ตุมฺหากํ อาณาย อวตฺตมาเน มยํ วตฺตาเปสฺสาม, ตุมฺหากํ ธมฺมจกฺกํ โหตุ, อมฺหากํ อาณาจกฺกนฺ"ติ ปฏิญฺญํ อกาสิ. ตสฺมา "อชฺช สจฺจกํ ตาเสตฺวา ปญฺหํ วิสฺสชฺชาเปสฺสามี"ติ อาคโต. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ฐาเน, ม. วาเร ฉ.ม. วิรทฺธภาวํ ฉ.ม. กนฺทลมกุลสทิสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๖.

ภควา เจว ปสฺสติ, สจฺจโก จ นิคณฺฐปุตฺโตติ ยทิ หิ ตํ อญฺเญปิ ปสฺเสยฺยุํ, ๑- ตํ การณํ อครุ อสฺส, ๑- "สมโณ โคตโม สจฺจกํ อตฺตโน วาเท อโนตรนฺตํ ญตฺวา ยกฺขํ อาวาเหตฺวา ๒- ทสฺเสสิ, ตโต สจฺจโก ภเยน กเถสี"ติ วเทยฺยุํ. ตสฺมา ภควา เจว ปสฺสติ สจฺจโก จ. ตสฺส ตํ ทิสฺวาว สกลสรีรโต เสทา มุจฺจึสุ, อนฺโตกุจฺฉิ วิปริวตฺตมานา มหารวํ รวิ. โส "อญฺเญปิ นุ โข ปสฺสนฺตี"ติ โอโลเกนฺโต กสฺสจิ โลมหํสมตฺตํปิ น อทฺทส. ตโต "อิทํ ภยํ มเมว อุปฺปนฺนํ. สจาหํ ยกฺโขติ วกฺขามิ, `กึ ตุยฺหเมว อกฺขีนิ อตฺถิ, ตฺวเมว ยกฺขํ ปสฺสสิ, ปฐมํ ยกฺขํ อทิสฺวา สมเณน โคตเมน วาทสงฺฆาเฏ ขิตฺโตว ยกฺขํ ปสฺสสี'ติ วเทยฺยุนฺ"ติ จินฺเตตฺวา "น ทานิ เม อิธ อญฺญํ ปฏิสรณํ อตฺถิ, อญฺญตฺร สมณา โคตมา"ติ มญฺญมาโน อถโข สจฺจโก นิคณฺฐปุตฺโต ฯเปฯ ภควนฺตํ เอตทโวจ. ตาณํ คเวสีติ ตาณนฺติ คเวสมาโน. เลณํ คเวสีติ เลณนฺติ คเวสมาโน. สรณํ คเวสีติ สรณนฺติ คเวสมาโน. เอตฺถ จ ตายติ รกฺขตีติ ตาณํ. นิลียนฺติ เอตฺถาติ เลณํ. สรตีติ สรณํ, ภยํ หึสติ วิทฺธํเสตีติ อตฺโถ. [๓๕๘] มนสิกริตฺวาติ มนมฺหิ กตฺวา ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุปธาเรตฺวา. เอวํ เม เวทนา โหตีติ กุสลาว โหตุ, สุขาว โหตุ, เอวํ เม สญฺญา โหตูติ กุสลาว โหตุ. สุขาว โหตุ, โสมนสฺสสมฺปยุตฺตาว โหตูติ. สงฺขารวิญฺญาเณสุปิ เอเสว นโย. มา อโหสีติ เอตฺถ ปน วุตฺตวิปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ. กลฺลํ นูติ ยุตฺตํ นุ. สมนุปสฺสิตุนฺติ "เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตา"ติ เอวํ ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน ปสฺสิตุํ. โน หิทํ โภ โคตมาติ น ยุตฺตเมตํ โภ โคตม. อิติ ภควา ยถา นาม เฉโก อหิตุณฺฑิโก สปฺปทฏฺฐวิสํ เตเนว สปฺเปน ปุน ฑํสาเปตฺวา อุพฺพาเตยฺย, ๓- เอวํ ตสฺสํเยว ปริสติ สจฺจกํ นิคณฺฐปุตฺตํ เตเนว มุเขน ปญฺจกฺขนฺธา อนิจฺจา ทุกฺขา อนตฺตาติ วทาเปสิ. ทุกฺขํ อลฺลีโนติ อิมํ ปญฺจกฺขนฺธทุกฺขํ ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อลฺลีโน. อุปคโต อชฺโฌสิโตติปิ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสเนว เวทิตพฺโพ. ทุกฺขํ เอตํ มมาติอาทีสุ ปญฺจกฺขนฺธทุกฺขํ ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน @เชิงอรรถ: ๑-๑ ม. ตํ การณํ สี. อวฺเหตฺวา สี. อุพฺพาเมยฺย, ฉ.ม. อุพฺพาเหยฺย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๗.

สมนุปสฺสตีติ อตฺโถ. ปริชาเนยฺยาติ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ ตีรณปริญฺญาย ปริโต ชาเนยฺย. ปริกฺเขเปตฺวาติ ขยํ วยํ อนุปฺปาทํ อุปเนตฺวา. [๓๕๙] นวนฺติ ตรุณํ. อกุกฺกุกชาตนฺติ ปุปฺผคฺคหณกาเล อนฺโต องฺคุฏฺฐปฺปมาโณ เอโก ฆนทณฺฑโก นิพฺพตฺตติ, เตน วิรหิตนฺติ อตฺโถ. ริตฺโตติ สุญฺโญ อนฺโตสารวิรหิโต. ริตฺตตฺตาว ตุจฺโฉ. อปรทฺโธติ ปราชิโต. ภาสิตา โข ปน เตติ อิทํ ภควา ตสฺส มุขรภาวํ ปกาเสตฺวา นิคฺคณฺหนฺโต อาห. โส กิร ปุพฺเพ ปูรณาทโย ฉ สตฺถาโร อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉติ. เต วิสฺสชฺเชตุํ น สกฺโกนฺติ. อถ เนสํ ปริสมชฺเฌ มหนฺตํ วิปฺปการํ อาโรเปตฺวา อุฏฺฐาย ชยํ ปเวเทนฺโต คจฺฉติ. โส สมฺมาสมฺพุทฺธํปิ ตเถว วิเหเฐสฺสามีติ สญฺญาย อุปสงฺกมิตฺวา:- "อมฺโภ โก นามยํ รุกฺโข ฉินฺนปตฺโต ๑- สกณฺฏโก ยตฺถ เอกปฺปหาเรน อุตฺตมงฺคํ วิภิชฺชิตนฺ"ติ. ๒- อยํ ขทิรํ อาหจฺจ อสารรุกฺขปริจิโต มุทุตุณฺฑสกุโณ วิย สพฺพญฺญุตญาณสารํ อาหจฺจ ญาณตุณฺฑเภทํ ปตฺโต สพฺพญฺญุตณาณสฺส ถทฺธภาวํ อญฺญาสิ. ตทสฺส ปริสมชฺเฌ ปกาเสนฺโต ภควา ภาสิตา โข ปน เตติอาทิมาห. นตฺถิ เอตรหีติ อุปาทินฺนกสรีเร เสโท นาม นตฺถีติ น วตฺตพฺพํ, เอตรหิ ปน นตฺถีติ วทติ. สุวณฺณวณฺณํ กายํ วิวรีติ น สพฺพํ กายํ วิวริ. พุทฺธา นาม คณฺฐิกํ ปฏิมุญฺจิตฺวา ปฏิจฺฉนฺนสรีรา ปริสติ ธมฺมํ เทเสนฺติ, อถ ภควา คลวาฏกสมฺมุขฏฺฐาเน จีวรํ คเหตฺวา จตุรงฺคุลมตฺตํ โอตาเรสิ. โอตาริตมตฺเต ปน ตสฺมึ สุวณฺณวณฺณา รสฺมิโย ปุญฺชปุญฺชา หุตฺวา สุวณฺณฆฏโต รตฺตสุวณฺณรสธารา วิย รตฺตวณฺณวลาหกโต วิชฺชุลตา วิย จ นิกฺขมิตฺวา สุวณฺณมุรชสทิสํ มหาขนฺธํ อุตฺตรจีวรญฺจ ๓- ปทกฺขิณํ กุรุมานา อากาเส ปกฺขนฺทึสุ. กสฺมา ปน ภควา เอวมกาสีติ? มหาชนสฺส กงฺขาวิโนทนตฺถํ. มหาชโน หิ สมโณ โคตโม มยฺหํ เสโท นตฺถีติ วทติ สจฺจกสฺส ตาว นิคณฺฐปุตฺตสฺส ยนฺตารุฬฺหสฺส วิย เสทา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สินฺนปตฺโต สี. วิสาริตํ, ปาลิ. วิสาฏิตํ ขุ. ชา. @ทุกฺ. ๒๗/๒๖๙/๗๗ กนฺทคลกชาตก ฉ.ม. อุตฺตมสิรํ, ม. อุตฺตมสิรวรญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๘.

ปคฺฆรนฺติ. สมโณ ปน โคตโม ฆนทุปฏจีวรํ ปารุปิตฺวา นิสินฺโน, อนฺโต เสทสฺส อตฺถิตา วา นตฺถิตา วา กถํ สกฺกา ญาตุนฺติ กงฺขํ กเรยฺย, ตสฺส กงฺขาวิโนทนตฺถํ เอวมกาสิ. มงฺกุภูโตติ นิตฺเตชภูโต. ปตฺตกฺขนฺโธติ ปติตกฺขนฺโธ. อปฺปฏิภาโณติ อุตฺตรึ อปสฺสนฺโต. นิสีทีติ ปาทงฺคุฏฺเฐน ภูมึ กสมาโน นิสีทิ. [๓๖๐] ทุมฺมุโขติ น วิรูปมุโข, อภิรูโป หิ โส ปาสาทิโก. นามํ ปนสฺส เอวนฺติ. ๑- อภพฺโพ ตํ โปกฺขรณึ ปุน โอตริตุนฺติ สพฺเพสํ อฬานํ ภคฺคตฺตา ปจฺฉินฺนคมโน โอตริตุํ อภพฺโพ, ตตฺเถว กากกุลลาทีนํ ภตฺตํ โหตีติ ทสฺเสติ. วิสูกายิกานีติ ทิฏฺฐิวิสูกานิ. ๒- วิเสวิตานีติ ทิฏฺฐิสญฺจริตานิ. วิปฺผนฺทิตานีติ ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตานิ. ยทิทํ วาทาธิปฺปาโยติ เอตฺถ ยทิทนฺติ นิปาตมตฺตํ, วาทาธิปฺปาโย หุตฺวา วาทํ อาโรเปสฺสามีติ อชฺฌาสเยเนว ๓- อุปสงฺกมิตุํ อภพฺโพ, ธมฺมสฺสวนาย ปน อุปสงฺกเมยฺยาติ ทสฺเสติ. ทุมฺมุขํ ลิจฺฉวิปุตฺตํ เอตทโวจาติ กสฺมา อโวจ? ทุมฺมุขสฺส กิรสฺส อุปมาหรณกาเล เสสลิจฺฉวิกุมาราปิ จินฺเตสุํ "อิมินา นิคณฺเฐน อมฺหากํ สิปฺปุคฺคหณฏฺฐาเน จิรํ อวมาโน กโต, อยนฺทานิ อมิตฺตสฺส ปิฏฺฐึ ปสฺสิตุํ กาโล. มยํปิ เอเกกํ อุปมํ อาหริตฺวา ปาณิปฺปหาเรน ปติตํ มุคฺคเรน โปเถนฺโต วิย ตถา นํ กริสฺสาม, ยถา น ปุน ปริสมชฺเฌ สีสํ อุกฺขิปิตุํ สกฺขิสฺสตี"ติ, เต โอปมฺมานิ กริตฺวา ทุมฺมุขสฺส กถาปริโยสานํ อาคมยมานา นิสีทึสุ. สจฺจโก เตสํ อธิปฺปายํ ญตฺวา อิเม สพฺเพว คีวํ อุกฺขิปิตฺวา โอฏฺเฐหิ จลมาเนหิ ฐิตา, สเจ ปจฺเจกา อุปมา หริตุํ ลภิสฺสนฺติ, ปุน มยา ปริสมชฺเฌ สีสํ อุกฺขิปิตุํ น สกฺกา ภวิสฺสติ, หนฺทาหํ ทุมฺมุขํ อปสาเทตฺวา ยถา อญฺญสฺส โอกาโส น โหติ, เอวํ กถาวารํ ปจฺฉินฺทิตฺวา สมณํ โคตมํ ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ตสฺมา เอตทโวจ. ตตฺถ อาคเมหีติ ติฏฺฐ, มา ปุน ภณาหีติ อตฺโถ. [๓๖๑] ติฏฺฐเตสา โภ โคตมาติ โภ โคตม เอสา อมฺหากํ เจว อญฺเญสญฺจ ปุถุสมณพฺราหฺมณานํ วาจา ติฏฺฐตุ. วิลาปํ วิลปิตํ มญฺเญติ เอตํ หิ วจนํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอตํ, ม. เอตนฺติ สี. ทิฏฺฐิวิสูกายิตานิ ฉ.ม.อชฺฌาสเยน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘๙.

วิลปิตํ วิย โหติ, วิปฺปลปิตมตฺตํ โหตีติ อตฺโถ. อถวา ติฏฺฐเตสาติ เอตฺถ กถาติ อาหริตฺวา วตฺตพฺพา. วาจาวิลาปํ วิลปิตํ มญฺเญติ เอตฺถ ปน อิทํ วาจานิจฺฉารณํ วิลปิตมตฺตํ มญฺเญ โหตีติ อตฺโถ. อิทานิ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต กิตฺตาวตาติอาทิมาห. ตตฺถ เวสารชฺชปฺปตฺโตติ ญาณปฺปตฺโต. อปรปฺปจฺจโยติ อปรปฺปตฺติโย. อถสฺส ภควา ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต อิธ อคฺคิเวสฺสนาติอาทิมาห, ตํ อุตฺตานตฺถเมว. ยสฺมา ปน ตตฺถ ๑- ปสฺสตีติ วุตฺตตฺตา เสกฺขภูมิ ทสฺสิตา. ตสฺมา อุตฺตรึ เสกฺขภูมึ ๒- ปุจฺฉนฺโต ทุติยํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ, ตํปิสฺส ภควา พฺยากาสิ. ตตฺถ ทสฺสนานุตฺตริเยนาติอาทีสุ ทสฺสนานุตฺตริยนติ โลกิยโลกุตฺตรา ปญฺญา. ปฏิปทานุตฺตริยนฺติ โลกิยโลกุตฺตรา ปฏิปทา. วิมุตฺตานุตฺตริยนฺติ โลกิยโลกุตฺตรา วิมุตฺติ. สุทฺธโลกุตฺตรเมว วา คเหตฺวา ทสฺสนานุตฺตริยนฺติ อรหตฺตมคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ. ปฏิปทานุตฺตริยนฺติ เสสมคฺคงฺคานิ. วิมุตฺตานุตฺตริยนฺติ มคฺคผลวิมุตฺติ. ๓- ขีณาสวสฺส วา นิพฺพานทสฺสนํ ทสฺสนานุตฺตริยํ นาม. อฏฺฐมคฺคงฺคานิ ๔- ปฏิปทานุตฺตริยํ. อคฺคผลํ วิมุตฺตานุตฺตริยนฺติ เวทิตพฺพํ. พุทฺโธ โส ภควาติ โส ภควา สยํปิ จตฺตาริ สจฺจานิ พุทฺโธ. โพธายาติ ปเรสํปิ จตุสจฺจโพธาย ธมฺมํ เทเสติ. ทนฺโตติอาทีสุ ทนฺโตติ นิพฺพิเสวโน. ทมถายาติ นิพฺพิเสวนตฺถาย. สนฺโตติ สพฺพกิเลสวูปสเมน สนฺโต. สมถายาติ กิเลสวูปสมาย. ติณฺโณติ จตุโรฆติณฺโณ. ตรณายาติ จตุโรฆตรณาย. ปรินิพฺพุโตติ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโต. ปรินิพฺพานายาติ กิเลสปรินิพฺพานตฺถาย. [๓๖๒] ธํสีติ คุณธํสกา. ปคพฺภาติ วาจาปาคพฺภิเยน ๕- สมนฺนาคตา. อาสาเทตพฺพนฺติ ฆฏฺเฏตพฺพํ. อาสชฺชาติ ฆฏฺเฏตฺวา. นเตฺวว ภวนฺตํ โคตมนฺติ ภวนฺตํ โคตมํ อาสชฺช กสฺสจิ อตฺตโน วาทํ อนุปหฏํ สกลํ อาทาย ปกฺกมิตุํ ถาโม นตฺถีติ ทสฺเสติ, น หิ ภควา หตฺถิอาทโย วิย กสฺสจิ ชีวิตนฺตรายํ กโรติ. อยํ ปน นิคณฺโฐ อิมา ติสฺโส อุปมา น ภควโต อุกฺกํสนตฺถเมว อาหริ, อตฺตุกฺกํสนตฺถเมว อาหริ. ยถา หิ ราชา กญฺจิ ปจฺจตฺถิกํ ฆาเตตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปเนตฺถ ฉ.ม. อเสกฺขภูมึ ฉ.ม. อคฺคผลวิมุตฺติ @ ฉ.ม. มคฺคงฺคานิ ฉ.ม. ปคพฺพาติ วาจาปาคพฺพิเยน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๐.

เอวํ นาม สูโร เอวํ ถามสมฺปนฺโน ปุริโส ภวิสฺสตีติ ปจฺจตฺถิกํ โถเมนฺโตปิ อตฺตานเมว โถเมติ, เอวเมว เอโสปิ สิยา หิ โภ โคตม หตฺถึ ปภินฺนนฺติอาทีหิ ภควนฺตํ อุกฺกํเสนฺโตปิ มยเมว สูรา มยํ ปณฺฑิตา มยํ พหุสฺสุตาเยว เอวํ ปภินฺนหตฺถึ วิย ปชฺชลิตอคฺคิกฺขนฺธํ วิย ผณกตอาสีวิสํ วิย จ วาทตฺถิกา สมฺมาสมฺพุทฺธํ อุปสงฺกมิมฺหาติ อตฺตานํเยว อุกฺกํเสติ, เอวํ อตฺตานํ อุกฺกํเสตฺวา ภควนฺตํ นิมนฺตยมาโน อธิวาเสตุ เมติอาทิมาห. ตตฺถ อธิวาเสตูติ สมฺปฏิจฺฉตุ. สฺวาตนายาติ ยํ เม ตุเมฺหสุ สกฺการํ ๑- กโรโต เสฺว ภวิสฺสติ ปุญฺญญฺจ ปีติปามุชฺชญฺจ, ตทตฺถาย. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนาติ ภควา กายงฺคํ วา วาจงฺคํ วา อโจเปตฺวา อพฺภนฺตเรเยว ขนฺตึ ธาเรนฺโต ตุณฺหีภาเวน อธิวาเสสิ, สจฺจกสฺส อนุคฺคหกรณตฺถํ มนสาว สมฺปฏิจฺฉีติ วุตฺตํ โหติ. [๓๖๓] ยมสฺส ปฏิรูปํ มญฺเญยฺยาถาติ เต กิร ลิจฺฉวี ตสฺส ปญฺจ ถาลิกปากสตานิ นิจฺจภตฺตํ อาหรนฺติ. ตเทว สนฺธาย เอส เสฺว ตุเมฺห ยํ อสฺส สมณสฺส โคตมสฺส ปฏิรูปํ กปฺปิยนฺติ มญฺเญยฺยาถ, ตํ อาหเรยฺยาถ, สมณสฺส หิ โคตมสฺส ตุเมฺห ตํ ๒- ปริจารกา กปฺปิยากปฺปิยํ ยุตฺตายุตฺตํ ชานาถาติ วทติ. ภตฺตาภิหารํ อภิหรึสูติ อภิหริตพฺพํ ภตฺตํ อภิหรึสุ. ปณีเตนาติ อุตฺตเมน. สหตฺถาติ สหตฺเถน. สนฺตปฺเปตฺวาติ สุฏฺฐุ ตปฺเปตฺวา, ปริปุณฺณํ สุหิตํ ยาวทตฺถํ กตฺวา. สมฺปวาเรตฺวาติ สุฏฺฐุ ปวาเรตฺวา, อลํ อลนฺติ หตฺถสญฺญาย ปฏิกฺขิปาเปตฺวา. ภุตฺตาวินฺติ ภุตฺตวนฺตํ. โอนีตปตฺตปาณินฺติ ปตฺตโต โอนีตปาณึ, อปนีตหตฺถนฺติ วุตฺตํ โหติ. "โอนิตฺตปตฺตปาณินฺ"ติปิ ๓- ปาโฐ, ตสฺสตฺโถ, โอนิตฺตํ นานาภูตํ ปตฺตํ ปาณิโต อสฺสาติ โอนิตฺตปตฺตปาณี. ตํ โอนิตฺตปตฺตปาณึ, หตฺเถ จ ปตฺตญฺจ โธวิตฺวา เอกมนฺเต ปตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา นิสินฺนนฺติ อตฺโถ. เอกมนฺตํ นิสีทีติ ภควนฺตํ เอวํภุตฺตํ ๔- ญตฺวา เอกสฺมึ โอกาเส นิสีทีติ อตฺโถ. ปุญฺญญฺจาติ ยํ อิมสฺมึ ทาเน ปุญฺญํ, อายตึ วิปากกฺขนฺธาติ อตฺโถ. ปุญฺญมหีติ วิปากกฺขนฺธานํเยว ปริวาโร. ตํ ทายกานํ สุขาย โหตูติ ตํ อิเมสํ ลิจฺฉวีนํ สุขตฺถาย โหตุ. อิทํ กิร โส อหํ ปพฺพชิโต นาม, ปพฺพชิเตน ปน ๕- น ยุตฺตํ อตฺตโน ทานํ นิยฺยาเตตุนฺติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. การํ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ สี. โอหิตปตฺตปาณินฺติปิ @ ฉ.ม. เอวํภูตํ ฉ.ม. จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๑.

เตสํ นิยฺยาเตนฺโต เอวมาห. อถ ภควา ยสฺมา ลิจฺฉวีหิ สจฺจกสฺส ทินฺนํ, น ภควโต. สจฺจเกน ปน ภควโต ทินฺนํ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทีเปนฺโต ยํ โข อคฺคิเวสฺสนาติอาทิมาห. อิติ ภควา นิคณฺฐสฺส มนํ ๑- วินาเยว อตฺตโน ทินฺนทกฺขิณํ นิคณฺฐสฺส นิยฺยาเตสิ, สา จสฺส อนาคเต วาสนา ภวิสฺสตีติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย จูฬสจฺจกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๑๗๕-๑๙๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=8&A=4481&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=4481&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=392              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=7323              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=8527              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=8527              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]