ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๖ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๓)

                            ทสุตฺตรสุตฺต
      [๓๕๐] เอวมฺเม สุตนฺติ ทสุตฺตรสุตฺตํ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพปทวณฺณนา:-
อาวุโส ภิกฺขเวติ สาวกานํ อาลปนเมตํ. พุทฺธา หิ ปริสํ อามนฺตยมานา
ภิกฺขเวติ วทนฺติ. สาวกา สตฺถารํ อุจฺจฏฺฐาเน ฐเปสฺสามาติ สตฺถุอาลปเนน
อนาลปิตฺวา อาวุโสติ อาลปนฺติ. เต ภิกฺขูติ เต ธมฺมเสนาปตึ ปริวาเรตฺวา
นิสินฺนา ภิกฺขู. เก ปน เต ภิกฺขูติ. อนิพทฺธวาสา ทิสาคมนียา ภิกฺขู.
พุทฺธกาเล หิ ๒- เทฺว วาเร ภิกฺขู สนฺนิปตนฺติ อุปกฏฺเฐ วสฺสูปนายิกกาเล จ
ปวารณกาเล จาติ. ๓- อุปกฏฺฐาย วสฺสูปนายิกาย ทสปิ วีสติปิ ตึสํปิ จตฺตาลีสํปิ
ปญฺญาสํปิ ๔- ภิกฺขู วคฺควคฺคา หุตฺวา ๕- กมฺมฏฺฐานตฺถาย อาคจฺฉนฺติ. ภควา เตหิ
@เชิงอรรถ:  สี. สามคฺคิการณํ   ฉ.ม. หิ สทฺโท น ทิสฺสติ   ฉ.ม. อิติ สทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. ตึสมฺปิ จตฺตาลีสมฺปิ ปญฺญาสมฺปิ           ฉ.ม. หุตฺวา น ทิสฺสติ.
สทฺธึ สมฺโมทิตฺวา กสฺมา ภิกฺขเว อุปกฏฺฐาย วสฺสูปนายิกาย วิจรถาติ ปุจฺฉติ.
อถ เต "ภควา กมฺมฏฺฐานตฺถํ อาคตมฺหา. ๑- กมฺมฏฺฐานํ โน เทถา"ติ ยาจนฺติ.
      สตฺถา เตสํ จริยวเสน ราคจริตสฺส อสุภกมฺมฏฺฐานํ เทติ.
โทสจริตสฺส เมตฺตากมฺมฏฺฐานํ. โมหจริตสฺส อุทฺเทโส ปริปุจฺฉา กาเลน ธมฺมสฺสวนํ
กาเลน ธมฺมสากจฺฉา อิทํ ตุมฺหากํ ๒- สปฺปายนฺติ อาจิกฺขติ. วิตกฺกจริตสฺส
อานาปานสฺสติกมฺมฏฺฐานํ เทติ. สทฺธาจริตสฺส ปสาทนียสุตฺตนฺเต พุทฺธสุโพธิตํ ๓-
ธมฺมสุธมฺมตํ สํฆสุปฏิปตฺติญฺจ ปกาเสติ. ญาณจริตสฺส อนิจฺจตาทิปฏิสํยุตฺเต
คมฺภีเร สุตฺตนฺเต กเถสิ. เต กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา สเจ สปฺปายํ โหติ, ตตฺเถว
วสนฺติ. โน เจ โหติ, สปฺปายํ เสนาสนํ ปุจฺฉิตฺวา คจฺฉนฺติ. เต ตตฺถ
วสนฺตา เตมาสิกํ ปฏิปทํ คเหตฺวา ฆเฏนฺตา ๔- วายมนฺตา โสตาปนฺนาปิ
โหนฺติ สกทาคามิโนปิ อนาคามิโนปิ อรหนฺโตปิ.
      ตโต วุฏฺฐวสฺสา ปวาเรตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา "ภควา อหํ
ตุมฺหากํ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา โสตาปตฺติผลํ ปตฺโต ฯเปฯ อหํ อคฺคผลํ
อรหตฺตนฺ"ติ ปฏิลทฺธคุณํ อาโรเจนฺติ. ตตฺถ อิเม ภิกฺขู อุปกฏฺฐาย วสฺสูปนายิกาย
อาคตา. เอวํ อาคนฺตฺวา คจฺฉนฺเต ปน ภิกฺขู ภควา อคฺคสาวกานํ สนฺติกํ
เปเสสิ, ยถาห "อปโลเกถ ปน ภิกฺขเว สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน"ติ. ภิกฺขู จ
วทนฺติ "น ๕- โข มยํ ภนฺเต อปโลเกม สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน"ติ. อถ เน
ภควา เตสํ ทสฺสเน อุยฺโยเชติ. ๖- "เสวถ ภิกฺขเว สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน, ภชถ
ภิกฺขเว สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน. ปณฺฑิตา ภิกฺขู อนุคฺคาหกา สพฺรหฺมจารีนํ.
เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ชเนตฺติ ๗- เอวํ สาริปุตฺโต. เสยฺยถาปิ ชาตสฺส อาปาเทตา เอวํ
โมคฺคลฺลาโน. สาริปุตฺโต ภิกฺขเว โสตาปตฺติผเล วิเนติ, โมคฺคลฺลาโน
อุตฺตมตฺเถ"ติ. ๘-
      ตทาปิ จ ๙- ภควา อิเมหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เตสํ
ภิกฺขูนํ อาสยํ อุปปริกฺขนฺโต "อิเม ภิกฺขู สาวกเวเนยฺยา ๑๐- "ติ อทฺทส.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อาคตมฺห            ฉ.ม. ตุยฺหํ            ฉ.ม. พุทฺธสุโพธึ
@ ฉ.ม. ฆเฏตฺวา            ฉ.ม. กึ นุ โข         ฉ.ม., อิ. อุยฺโยเชสิ
@ ฉ.ม. ชเนตา             ม. อุปริ. ๑๔/๓๗๑/๓๑๖ สจฺจวิภงฺคสุตฺต
@ ฉ.ม. จ สทฺโท น ทิสฺสติ    ๑๐ ฉ.ม. สาวกวิเนยฺยา. เอวมุปริปิ
สาวกเวเนยฺยา นาม เย พุทฺธานํปิ ธมฺมเทสนาย พุชฺฌนฺติ สาวกานํปิ.
พุทฺธเวเนยฺเย ๑- ปน สาวกา โพเธตุํ น สกฺโกนฺติ. สาวกเวเนยฺยภาวํ ปน
เอเตสํ ญตฺวา กตรสฺส ภิกฺขุโน เทสนาย พุชฺฌิสฺสนฺตีติ โอโลเกนฺโต
สาริปุตฺตสฺสาติ ทิสฺวา เถรสฺส สนฺติกํ เปเสสิ. เถโร เต ภิกฺขู ปุจฺฉิ "สตฺถุ
สนฺติกํ คตตฺถาวุโส"ติ. "อาม คตมฺหา ๒- สตฺถารา ปน อมฺเห ตุมฺหากํ สนฺติกํ
เปสิตา"ติ. ตโต เถโร "อิเม ภิกฺขู มยฺหํ เทสนาย พุชฺฌิสฺสนฺติ, กีทิสี นุโข
เตสํ เทสนา วฏฺฏตี"ติ จินฺเตนฺโต "อิเม ภิกฺขู สมคฺคารามา, สามคฺคีรสทีปิกา
เนสํ เทสนา วฏฺฏตี"ติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา ตถารูปํ เทสนํ เทเสตุกาโม
ทสุตฺตรํ ปวกฺขามีติ อาทิมาห.
      ตตฺถ ทส ทส มาติกา ๓- ฐเปตฺวา วิภตฺโตติ ทสุตฺตโร, เอกกโต
ปฏฺฐาย ยาว ทสกา คโตติปิ ทสุตฺตโร, เอเกกสฺมึ ปพฺเพ ทส ทส ปญฺหา
วิเสสิตาติปิ ทสุตฺตโร, ตํ ทสุตฺตรํ. ปวกฺขามีติ กเถสฺสามิ. ธมฺมนฺติ สุตฺตํ.
นิพฺพานปตฺติยาติ นิพฺพานปฏิลาภตฺถาย. ทุกฺขสฺสนฺตกิริยายาติ สกลสฺส
วฏฺฏทุกฺขสฺส ปริยนฺตกรณตฺถํ. สพฺพคนฺถปฺปโมจนนฺติ อภิชฺฌากายคนฺถาทีนํ
สพฺพคนฺถานํ ปโมจนํ.
      อิติ เถโร เทสนํ อุจฺจํ กโรนฺโต ภิกฺขูนํ ตตฺถ เปมํ ชเนนฺโต
เอวเมตํ อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพํ ธาเรตพฺพํ วาเจตพฺพํ มญฺญิสฺสนฺตีติ
จตูหิ ปเทหิ วณฺณํ กเถสิ, "เอกายโน อยํ ภิกฺขเว มคฺโค"ติ อาทินา นเยน
เตสํ เตสํ สุตฺตานํ ภควา วิย.
                           เอกธมฺมวณฺณนา
      [๓๕๑] (ก) ตตฺถ พหุกาโรติ พหูปกาโร.
      (ข) ภาเวตพฺโพติ วฑฺเฒตพฺโพ.
      (ค) ปริญฺเญยฺโยติ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. พุทฺธวิเนยฺยา   ฉ.ม. คตมฺห    ฉ.ม. ทสธา มาติกํ
      (ฆ) ปหาตพฺโพติ ปหานานุปสฺสนาย ปชหิตพฺโพ.
      (ง) หานภาคิโยติ อปายคามิปริหานาย สํวตฺตนโก.
      (จ) วิเสสภาคิโยติ วิเสสคามิวิเสสาย สํวตฺตนโก.
      (ฉ) ทุปฺปฏิวิชฺโฌติ ทุปฺปจฺจกฺขกโร.
      (ช) อุปฺปาเทตพฺโพติ นิปฺผาเทตพฺโพ.
      (ฌ) อภิญฺเญยฺโยติ ญาตปริญฺญาย อภิชานิตพฺโพ
      (ญ) สจฺฉิกาตพฺโพติ ปจฺจกฺขํ กาตพฺโพ.
      เอวํ สพฺพมาติกาสุ ๑- อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิติ อายสฺมา สาริปุตฺโต
ยถา นาม ทกฺโข เวฬุกาโร สมฺมุขีภูตํ เวฬุํ เฉตฺวา นิคฺคนฺถึ กตฺวา ทสธา
ขณฺเฑตฺวา ๒- เอกเมกํ ขณฺฑํ หีรํ หีรํ ๓- กโรนฺโต ผาเลติ, เอวเมว เตสํ
ภิกฺขูนํ สปฺปายเทสนํ อุปปริกฺขิตฺวา ทสธา ทสธา มาติกํ ฐเปตฺวา เอเกกโกฏฺฐาเส
เอเกกปทํ วิภชนฺโต "กตโม เอโก ธมฺโม พหุกาโร อปฺปมาโท กุสเลสุ
ธมฺเมสู"ติ อาทินา นเยน เทสนํ วิตฺถาเรตุํ อารทฺโธ.
      ตตฺถ อปฺปมาโท กุสเลสุ ธมฺเมสูติ สพฺพตฺถกอุปการกํ อปฺปมาทํ
กเถสิ. อยญฺหิ อปฺปมาโท นาม สีลปริปูรเณ, ๔- อินฺทฺริยสํวเร, โภชเน
มตฺตญฺญุตาย, ชาคริยานุโยเค, สตฺตสุ สทฺธมฺเมสุ, วิปสฺสนาคพฺภํ คณฺหาปเน,
อตฺถปฏิสมฺภิทาทีสุ, สีลกฺขนฺธาทีสุ ปญฺจสุ ธมฺมกฺขนฺเธสุ, ฐานาฐาเนสุ,
มหาวิหารสมาปตฺติยํ, อริยสจฺเจสุ, สติปฏฺฐานาทีสุ โพธิปกฺขิเยสุ,
วิปสฺสนาญาณาทีสุ อฏฺฐสุ วิชฺชาสูติ สพฺเพสุ อนวชฺชฏฺเฐน กุสลธมฺเมสุ พหูปกาโร.
      เตเนว นํ ภควา "ยาวตา ภิกฺขเว สตฺตา อปทา วา ฯเปฯ
ตถาคโต เตสํ อคฺคมกฺขายติ. เอวเมว โข ภิกฺขเว เยเกจิ กุสลา ธมฺมา,
สพฺเพ เต อปฺปมาทมูลกา อปฺปมาทสโมสรณา, อปฺปมาโท เตสํ ธมฺมานํ
อคฺคมกฺขายตี"ติ ๕- อาทินา นเยน หตฺถิปทาทีหิ โอปมฺเมหิ อุปเมนฺโต
สํยุตฺตนิกาเย อปฺปมาทวคฺเค นานปฺปการํ โถเมติ. ตํ สพฺพํ เอกปเทเนว
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สพฺพตฺถมาติกาสุ             ฉ.ม. ขณฺเฑ กตฺวา     สี. หีรหีรํ
@ ฉ.ม., อิ. สีลปูรเณ, ม. สีลสํวเร   สํ. มหา. ๑๙/๑๓๙/๓๙ ตถาคตสุตฺต
สงฺคเหตฺวา เถโร อปฺปมาโท กุสเลสุ ธมฺเมสูติ อาห. ธมฺมปเท อปฺปมาทวคฺเคนาปิ
จสฺส ๑- พหูปการตา ทีเปตพฺพา. อโสกวตฺถุนาปิ ทีเปตพฺพา:-
      (ก) อโสกราชา หิ นิโคฺรธสามเณรสฺส "อปฺปมาโท อมตํ ปทนฺ"ติ
คาถํ สุตฺวา เอว "ติฏฺฐ ตาต, มยฺหํ ตยา เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ กถิตนฺ"ติ
สามเณเร ปสีทิตฺวา จตุราสีติวิหารสหสฺสานิ กาเรสิ. อิติ ถามสมฺปนฺเนน
ภิกฺขุนา อปฺปมาทสฺส พหูปการตา ตีหิ ปิฏเกหิ ทีเปตฺวา กเถตพฺพา. ยํกิญฺจิ
สุตฺตํ วา คาถํ วา อปฺปมาททีปนตฺถํ อาหรนฺโต "อฏฺฐาเน ฐตฺวา อาหรสิ,
อติตฺเถน ปกฺขนฺโทสี"ติ น วตฺตพฺโพ. ธมฺมกถิกสฺเสเวตฺถ ถาโม จ พลญฺจ
ปมาณํ.
      (ข) กายคตาสตีติ อานาปานํ จตุอิริยาปโถ สติสมฺปชญฺญํ
ทฺวตฺตึสากาโร จตุธาตุววฏฺฐานํ ทส อสุภา นว สิวฏฺฐิกา จุณฺณิกมนสิกาโร
เกสาทีสุ จตฺตาริ รูปชฺฌานานีติ เอตฺถ อุปฺปนฺนสฺสติยา เอตํ อธิวจนํ.
สาตสหคตาติ ฐเปตฺวา จตุตฺถชฺฌานํ อญญตฺถ สาตสหคตา โหติ สุขสมฺปยุตฺตา,
ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ.
      (ค) สาสโว อุปาทานิโยติ อาสวานญฺเจว อุปาทานานญฺจ ปจฺจยภูโต.
อิติ เตภูมิกธมฺมเมว นิยเมติ.
      (ฆ) อสฺมิมาโนติ รูปาทีสุ อสฺมีติ มาโน.
      (ง) อโยนิโส มนสิกาโรติ อนิจฺเจ นิจฺจนฺติ อาทินา นเยน ปวตฺโต
อุปฺปถมนสิกาโร.
      (จ) วิปริยาเยน โยนิโสมนสิกโร เวทิตพฺโพ.
      (ฉ) อานนฺตริโก เจโตสมาธีติ อญฺญตฺถ มคฺคานนฺตรํ ผลํ อานนฺตริโก
เจโตสมาธิ นาม. อิธ ปน วิปสฺสนานนฺตโร มคฺโค วิปสฺสนาย วา อนนฺตรตฺตา
อตฺตโน วา อนนฺตรํ ผลทายกตฺตา อานนฺตริโก เจโตสมาธีติ อธิปฺเปโต.
      (ช) อกุปฺปํ ญาณนฺติ อญฺญตฺถ ผลปญฺญา อกุปฺปญาณนฺนาม. อิธ
ปจฺจเวกฺขณปญฺญา อธิปฺเปตา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. จ สทฺโท น ทิสฺสติ
      (ฌ) อาหารฏฺฐิติกาติ ปจฺจยฏฺฐิติกา. อยํ เอโก ธมฺโมติ เยน
ปจฺจเยน เต ติฏฺฐนฺติ, อยํ เอโก ธมฺโม. ญาตปริญฺญาย อภิญฺญาย ๑-
อภิญฺเญยฺโย.
      (ญ) อกุปฺปา เจโตวิมุตฺตีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติ.
      อิมสฺมึ วาเร อภิญฺญาย ญาตปริญฺญา กถิตา. ปริญฺญาย ตีรณปริญฺญา.
ปหาตพฺพสจฺฉิกาตพฺเพหิ ปหานปริญฺญา. ๒- ทุปฺปฏิวิชฺโฌติ เอตฺถ ปน มคฺโค
กถิโต. สจฺฉิกาตพฺโพติ ผลํ กถิตํ, มคฺโค เอกสฺมึเยว ปเท ลพฺภติ, ผลํ ปน
อเนเกสุปิ ลพฺภติเยว.
      ภูตาติ สภาวโต วิชฺชมานา. ตจฺฉาติ ยาถาวา. ตถาติ ยถา วุตฺตา
ตถาสภาวา. อวิตถาติ ยถา วุตฺตา น ตถา น โหนฺติ. อนญฺญถาติ
วุตฺตปฺปการโต น อญฺญถา. สมฺมา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธาติ ตถาคเตน โพธิปลฺลงฺเก
นิสีทิตฺวา เหตุนา การเณน สยเมว อภิสมฺพุทฺธา ญาตา วิทิตา สจฺฉิกตา.
อิมินา เถโร "อิเม ธมฺมา ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺธา, อหํ ปน ตุมฺหากํ รญฺโญ
เลขวาจกสทิโส"ติ ชินสุตฺตํ ทสฺเสนฺโต โอกปฺปนํ ชเนสิ.
                      เอกธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      ------------------
                         เทฺวธมฺมวณฺณนา
      [๓๕๒] (ก) อิเม เทฺว ธมฺมา พหุการาติ อิเม เทฺว
สติสมฺปชญฺญธมฺมา สีลปูรณาทีสุ อปฺปมาโท วิย สพฺพตฺถ อุปการกา หิตาวหา.
      (ข) สมโถ จ วิปสฺสนา จาติ อิเม เทฺว สงฺคีติสุตฺเต โลกิยโลกุตฺตรา
กถิตา. อิมสฺมึ ทสุตฺตรสุตฺเต ปุพฺพภาคา กถิตา.
      (ฉ) สตฺตานํ สํกิเลสาย สตฺตานํ วิสุทฺธิยาติ อโยนิโสมนสิกาโร
เหตุ เจว ปจฺจโย จ สตฺตานํ สํกิเลสาย, โยนิโสมนสิกาโร วิสุทฺธิยา. ตถา
โทวจสฺสตา ปาปมิตฺตตา สํกิเลสาย, โสวจสฺสตา กลฺยาณมิตฺตตา วิสุทฺธิยา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ อภิญฺญาย น ทิสฺสติ   อิ. ปริญฺญาว
ตถา ตีณิ อกุสลมูลานิ ตีณิ กุสลมูลานิ. จตฺตาโร โยคา จตฺตาโร วิสํโยคา.
ปญฺจ เจโตขีลา ปญฺจินฺทฺริยานิ. ฉ อคารวา ฉ คารวา. สตฺต อสทฺธมฺมา สตฺต
สทฺธมฺมา. อฏฺฐ กุสีตวตฺถูนิ อฏฺฐ อารพฺภวตฺถูนิ. นว อาฆาตวตฺถูนิ นว
อวฆาตปฏิวินยา. ทส อกุสลกมฺมปถา ทส กุสลกมฺมปถาติ เอวํปเภทา อิเม
เทฺว ธมฺมา ทุปฺปฏิวิทฺธาติ ๑- เวทิตพฺพา.
      (ฌ) สงฺขตา จ ธาตูติ ปจฺจเยหิ กตา ปญฺจกฺขนฺธา. อสงฺขตา จ
ธาตูติ ปจฺจเยหิ อกตํ นิพฺพานํ.
      (ญ) วิชฺชา จ วิมุตติ จาติ เอตฺถ วิชฺชาติ ติสฺโส วิชฺชา.
วิมุตฺตีติ อรหตฺตผลํ.
      อิมสฺมึ วาเร อภิญฺญาทีนิ เอกกสทิสาเนว, อุปฺปาเทตพฺพปเท ปน
มคฺโค กถิโต, สจฺฉิกาตพฺพปเท ผลํ กถิตํ. ๒-
                       เทฺวธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ----------------
                           ตโยธมฺมวณฺณนา
      [๓๕๓] (ฉ) กามานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ เนกฺขมฺมนฺติ เอตฺถ
เนกฺขมฺมนฺติ อนาคามิมคฺโค อธิปฺเปโต. โส หิ สพฺพโส กามานํ นิสฺสรณํ.
รูปานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ อรูปนฺติ เอตฺถ อารุปฺเปปิ อรหตฺตมคฺโค ปุน
อุปฺปตฺตินิวารณโต สพฺพโส รูปานํ นิสฺสรณํ นาม. นิโรโธ ตสฺส นิสฺสรณนฺติ อิธ
อรหตฺตผลํ นิโรโธติ อธิปฺเปตํ. อรหตฺตผเลน หิ นิพฺพาเน ทิฏฺเฐ ปุน อายตึ
สพฺพสงฺขารา น โหนฺตีติ อรหตฺตํ สงฺขตนิโรธสฺส ๓- ปจฺจยตฺตา  นิโรโธติ วุตฺตํ.
      (ช) อตีตํสญาณนฺติ ๔- อตีตํสารมฺมณํ ญาณํ, อิตเรสุปิ เอเสว นโย.
      อิมสฺมึปิ วาเร อภิญฺญาทโย เอกกสทิสาว. ทุปฺปฏิวิชฺฌปเท ปน
มคฺโค กถิโต. สจฺฉิกาตพฺเพ ผลํ.
                       ตโยธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. ทุปฺปฏิวิชฺชาติ       ฉ.ม., อิ. กถิตํ น ทิสฺสติ
@ สี., อิ. สพฺพสงฺขตนิโรธสฺส     ฉ.ม. อตีตํเส ญาณนฺติ
                         จตฺตาโรธมฺมวณฺณนา
      [๓๕๔] (ก)  จตฺตาริ จกฺกานีติ เอตฺถ จกฺกํ นาม ทารุจกฺกํ,
รตนจกฺกํ, ธมฺมจกฺกํ, อิริยาปถจกฺกํ, สมฺปตฺติจกฺกนฺติ ปญฺจวิธํ. ตตฺถ "ยํ ปนิทํ
สมฺม รถการ จกฺกํ ฉหิ มาเสหิ นิฏฺฐิตํ, ฉารตฺตูเนหี"ติ ๑- อิทํ ทารุจกฺกํ.
"ปิตรา ปวตฺติตํ จกฺกํ อนุปฺปวตฺเตตี"ติ ๒- อิทํ รตนจกฺกํ. "มยา ๓- ปวตฺติตํ
จกฺกนฺ"ติ ๔- อิทํ ธมฺมจกฺกํ. "จตุจกฺกํ นวทฺวารนฺ"ติ ๕- อิทํ อิริยาปถจกฺกํ.
"จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว จกฺกานิ, เยหิ สมนฺนาคตานํ เทวมนุสฺสานํ จตุจกฺกํ
ปวตฺตตี"ติ ๖- อิทํ สมฺปตฺติจกฺกํ. อิธาปิ เอตเทว อธิปฺเปตํ.
      ปฏิรูปเทสวาโสติ ยตฺถ จตสฺโส ปริสา สนฺทิสฺสนฺติ, เอวรูเป
อนุจฺฉวิเก เทเส วาโส. สปฺปุริสูปนิสฺสโยติ พุทฺธาทีนํ สปฺปุริสานํ อวสฺสยนํ
เสวนํ ภชนํ ปยิรุปาสนํ. ๗- อตฺตสมฺมาปณิธีติ อตฺตโน สมฺมาฐปนํ, สเจ ปน
ปุพฺเพ อสฺสทฺธาทีหิ สมนฺนาคโต โหติ, ตานิ ปหาย สทฺธาทีสุ ปติฏฺฐาปนํ.
ปุพฺเพ จ กตปุญฺญตาติ ปุพฺเพ อุปจิตกุสลตา. อิทเมเวตฺถ ปมาณํ. เยน หิ
ญาณสมฺปยุตฺตจิตฺเตน กุสลกมฺมํ กตํ โหติ, ตเทว กุสลํ ตํ ปุริสํ ปฏิรูเป
เทเส อุปเนติ, สปฺปุริเส ภชาเปติ. ๘- โสเอว จ ปุคฺคโล อตฺตานํ สมฺมา ฐเปสิ.
จตูสุ อาหาเรสุ ปฐโม โลกิโยว. เสสา ปน สงฺคีติสุตฺเต ๙-
โลกิยโลกฺตฺตรมิสฺสกา กถิตา. อิธ ปุพฺพภาเค โลกิยาว.
      (จ) กามโยควิสํโยคาทโย อนาคามิมคฺคาทิวเสน เวทิตพฺพา.
      (ฉ) หานภาคิยาทีสุ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภึ ๑๐- กามสหคตา
สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ หานภาคิโย สมาธิ. ตทนุธมฺมตา สติ สนฺติฏฺฐติ
ฐิติภาคิโย สมาธิ. อวิตกฺกสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิเสสภาคิโย
สมาธิ. นิพฺพิทาสหคตา สญฺญามนสิการา สมุทาจรนฺติ วิราคูปสญฺหิโต
@เชิงอรรถ:  องฺ. ติก. ๒๐/๑๕/๑๐๗ ปเจตนสุตฺต      องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๑๓๒/๑๖๗ (สยา)
@ ฉ.ม. มยา น ทิสฺสติ                 ม.ม. ๑๓/๓๙๙/๓๘๔ เสลสุตฺต
@ สํ.สคา, ๑๕/๒๙/๑๘ จตุจกฺกสุตฺต        องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๓๑/๓๗ จกฺกสุตฺต
@ ฉ.ม., อิ. ปยิรุปาสนํ น ทิสฺสติ         ฉ.ม. ภชาเปสิ
@ ฉ.ม. ตโยสงฺคีติสุตฺเต, อิ. ตีณิสงฺคีติสุตฺเต    ๑๐ ฉ.ม., อิ. ลาภี
นิพฺเพธภาคิโย สมาธีติ อิมินา นเยน สพฺพสมาปตฺติโย วิตฺถาเรตฺวา อตฺโถ
เวทิตพฺโพ. วิสุทฺธิมคฺเค ปนสฺส วินิจฺฉยกถา กถิตาว.
      อิมสฺมึปิ วาเร อภิญฺญาทโย เอกกสทิสาว. อภิญฺญาปเท ปเนตฺถ
มคฺโค กถิโต. สจฺฉิกาตพฺพปเท ผลํ.
                      จตฺตาโรธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ------------------
                           ปญฺจธมฺมวณฺณนา
      [๓๕๕] (ข) ปีติผรณตาทีสุ ปีติ ๑- ผรมานา อุปฺปชฺชตีติ ทฺวีสุ
ฌาเนสุ ปญฺญา ปีติผรณตา นาม. สุขํ ผรมานํ อุปฺปชฺชตีติ ตีสุ ฌาเนสุ
ปญฺญา สุขผรณตา นาม. ปเรสํ เจโตผรมานา อุปฺปชฺชตีติ เจโตปริยปญฺญา
เจโตผรณตา นาม. อาโลกผรเณ อุปฺปชฺชตีติ ทิพฺพจกฺขุปญฺญา อาโลกผรณตา
นาม. ปจฺจเวกฺขณญาณํ ปจฺจเวกฺขณนิมิตฺตํ นาม. วุตฺตมฺปิ เจตํ "ทฺวีสุ ฌาเนสุ
ปญฺญา ปีติผรณตา, ตีสุ ฌาเนสุ ปญฺญา สุขผรณตา. ปรจิตฺเต ปญฺญา
เจโตผรณตา, ทิพฺพจกฺขุ อาโลกผรณตา. ตมฺหา ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐิตสฺส
ปจฺจเวกฺขณญานํ ปจฺจเวกฺขณนิมิตฺตนฺ"ติ.
      ตตฺถ ปีติผรณตา สุขผรณตา เทฺว ปาทา วิย. เจโตผรณตา
อาโลกผรณตา เทฺว หตฺถา วิย. อภิญฺญาปาทกชฺฌานํ มชฺฌิมกาโย วิย.
ปจฺจเวกฺขณนิมิตฺตํ สีสํ วิย. อิติ อายสฺมา สาริปุตฺตตฺเถโร ปญฺจงฺคิกํ
สมฺมาสมาธึ องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺนํ ปุริสํ วิย ๒- กตฺวา ทสฺเสสิ.
      (ช) อยํ สมาธิ ปจฺจุปฺปนฺนสุโข เจวาติ อาทีสุ อรหตฺตผลสมาธิ
อธิปฺเปโต. โส หิ อปฺปิตปฺปิตกฺขเณ สุขตฺตา ปจฺจุปฺปนฺนสุโข. ปุริโม ปุริโม
ปจฺฉิมสฺส ปจฺฉิมสฺส สมาธิสุขสฺส ปจฺจยตฺตา อายตึ สุขวิปาโก.
      กิเลเสหิ อารกตฺตา อริโย. กามามิสวฏฺฏามิสโลกามิสานํ อภาวา
นิรามิโส. พุทฺธาทีหิ ๓- มหาปุริเสหิ เสวิตตฺตา อกาปุริสเสวิโต. องฺคสนฺตตาย
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., ปีตึ   ฉ.ม. วิย น ทิสฺสติ   อิ. พุทฺโธ พุทฺธาทีหิ
อารมฺมณสนฺตตาย สพฺพกิเลสทรถสนฺตตาย จ สนฺโต. อตปฺปนียฏฺเฐน ปณีโต.
กิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิยา ลทฺธตฺตา กิเลสปฏิปฺปสฺสทฺธิภาวํ วา ลทฺธตฺตา
ปฏิปฺปสฺสทฺธิลทฺโธ. ปฏิปฺปสฺสทฺธํ ปฏิปฺปสฺสทฺธีติ หิ อิทํ อตฺถโต เอกํ.
ปฏิปฺปสฺสทฺธกิเลเสน วา อรหตา ลทฺธตฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธิลทฺโธ. เอโกทิภาเวน
อธิคตตฺตา เอโกทิภาวเมว วา อธิคตตฺตา เอโกทิภาวาธิคโต. อปฺปคุณสาสวสมาธิ วิย
สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน จิตฺเตน ปจฺจนีกธมฺเม นิคฺคยฺห กิเลเส วาเรตฺวา
อนธิคตตฺตา น จ สสงฺขารานิคฺคยฺห วาริตคโต. ตญฺจ สมาธึ สมาปชฺชนฺโต
ตโต วา วุฏฺฐหนฺโต สติเวปุลฺลปฺปตฺตตฺตา สโตว สมาปชฺชติ สโตว วุฏฺฐหติ.
ยถาปริจฺฉินฺนกาลวเสน วา สโต สมาปชฺชติ สโต วุฏฺฐหติ. ตสฺมา ยเทตฺถ
"อยํ สมาธิ ปจฺจุปฺปนฺนสุโข เจว อายตึ จ สุขวิปาโก"ติ เอวํ ปจฺจเวกฺขมานสฺส
ปจฺจตฺตํเยว อปรปจฺจยญาณํ อุปฺปชฺชติ, ตํ เอกมงฺคํ. เอเสว นโย เสเสสุปิ.
เอวมิเมหิ ปญฺจหิ ปจฺจเวกฺขณญาเณหิ อยํ สมาธิ "ปญฺจญาณิโก สมฺมาสมาธี"ติ
วุตฺโต.
      อิมสฺมึ วาเร วิเสสภาคิยปเท มคฺโค กถิโต. สจฺฉิกาตพฺพปเท
ผลํ. เสสํ ปุริมสทิสเมว.
                       ปญฺจธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        -----------------
                            ฉธมฺมวณฺณนา
      [๓๕๖] ฉกฺเกสุ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมว. ทุปฺปฏิวิชฺฌปเท ปเนตฺถ
มคฺโค กถิโต. เสสํ ปุริมสทิสํ.
                        ฉธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------
                           สตฺตธมฺมวณฺณนา
      [๓๕๗] (ญ) สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐา โหนฺตีติ เหตุนา นเยน
วิปสฺสนาญาเณน สุทิฏฺฐา โหนฺติ. กามาติ วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ, เทฺวปิ
สปริฬาหฏฺเฐน องฺคารกาสุ วิย สุทิฏฺฐา โหนฺติ. วิเวกนินฺนนฺติ นิพฺพานนินฺนํ.
โปณํ ปพฺภารนฺติ นินฺนสฺเสตํ เววจนํ. พฺยนฺตีภูตนฺติ วิคตเนยฺยนฺตีภูตํ ๑-
นิตฺตณฺหนฺติ อตฺโถ. กุโต? สพฺพโส อาสวฏฺฐานีเยหิ ธมฺเมหิ เตภูมิกธมฺเมหีติ ๒-
อตฺโถ. อิธ ภาเวตพฺพปเท มคฺโค กถิโต. เสสํ ปุริมสทิสเมว.
                       สตฺตธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ----------------
                           อฏฐธมฺมวณฺณนา
      [๓๕๘] (ก) อาทิพฺรหฺมจริยกาย ปญฺญายาติ สิกฺขตฺตยสงฺคหสฺส
มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส อาทิภูตาย ปุพฺพภาเค ตรุณสมถวิปสฺสนาปญฺญาย.
อฏฺฐงฺคิกสฺส วา มคฺคสฺส อาทิภูตาย สมฺมาทิฏฺฐิปญฺญาย. ติพฺพนฺติ พลวํ.
หิโรตฺตปฺปนฺติ หิริ จ โอตฺตปฺปญฺจ. เปมนฺติ เคหสิตเปมํ. คารโวติ ครุจิตฺตภาโว.
ครุภาวนียญฺหิ อุปนิสฺสาย วิหรโต กิเลสา น อุปฺปชฺชนฺติ โอวาทานุสาสนึ
ลภติ. ตสฺมา ตํ นิสฺสาย วิหาโร ปญฺญาปฏิลาภสฺส ปจฺจโย โหติ.
      (ฉ) อกฺขเณสุ ยสฺมา เปตา อสุรานํ อาวาหํ ๓- คจฺฉนฺติ, วิวาหํ ๔-
คจฺฉนฺติ, ตสฺมา ปิตฺติวิสเยเนว ๕- อสุรกาโย คหิโตติ เวทิตพฺโพ.
      (ช) อปฺปิจฺฉสฺสาติ เอตฺถ ปจฺจยปฺปิจฺโฉ, อธิคมปฺปิจฺโฉ, ปริยตฺติอปฺปิจฺโฉ,
ธุตงฺคปฺปิจฺโฉติ จตฺตาโร อปฺปิจฺฉา. ตตฺถ ปจฺจยปฺปิจฺโฉ พหุํ เทนฺเต
อปฺปํ คณฺหาติ, อปฺปํ เทนฺเต อปฺปตรํ วา คณฺหาติ, น วา คณฺหาติ, น
อนวเสสคฺคาหี โหติ. อธิคมปฺปิจฺโฉ มชฺฌนฺติกตฺเถโร วิย อตฺตโน อธิคมํ
อญฺเญสํ ชานิตุํ น เทติ. ปริยตฺติอปฺปิจฺโฉ เตปิฏโกปิ สมาโน น พหุสฺสุตภาวํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., นิยติภูตํ, อิ. วิคตนิยนฺติภตํ    ฉ.ม., อิ. เตภูมกธมฺเมหีติ
@ ฉ.ม. อาวาหนํ             ฉ.ม., วิวาหนํ      ฉ.ม. เปตฺติ...
ชานาเปตุกาโม โหติ สาเกตติสฺสตฺเถโร วิย. ธุตงฺคปฺปิจฺโฉ ธุตงฺคปริหรณภาวํ
อญฺเญสํ ชานิตุํ น เทติ เทฺวภาติกตฺเถเรสุ เชฏฺฐกตฺเถโร วิย. วตฺถุํ ๑-
วิสุทฺธิมคฺเค กถิตํ. อยํ ธมฺโมติ เอวํ สนฺตคุณนิคฺคูหเนน จ ปฏิคฺคหเณ
ปจฺจยปฏิคฺคหเณ มตฺตญญุตาย จ อปฺปิจฺฉสฺส ปุคฺคลสฺส อยํ นวโลกุตฺตรธมฺโม
สมฺปชฺชติ, โน มหิจฺฉสฺส. เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพํ.
      สนฺตุฏฺฐสฺสาติ จตูสุ ปจฺจเยสุ ตีหิ สนฺโตเสหิ สนฺตุฏฺฐสฺส.
ปวิวิตฺตสฺสาติ กายจิตฺตอุปธิวิเวเกหิ วิวิตฺตสฺส. ตตฺถ กายวิเวโก นาม
คณสงฺคณิกํ วิโนเทตฺวา อฏฺฐอารพฺภวตฺถุวเสน เอกีภาโว. เอกีภาวมตฺเตน ปน
กมฺมํ น นิปฺปชฺชตีติ กสิณปริกมฺมํ กตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตติ, อยํ
จิตฺตวิเวโก นาม. สมาปตฺติมตฺเตเนว กมฺมํ น นิปฺปชฺชตีติ ฌานํ ปาทกํ
กตฺวา สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณาติ. อยํ อุปธิวิเวโก
นาม. เตนาห ภควา "กายวิเวโก จ วิเวกฏฺฐกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ. จิตฺตวิเวโก
จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํ. อุปธิวิเวโก จ นิรุปธีนํ ปุคฺคลานํ
วิสงฺขารคตานนฺ"ติ.
      สงฺคณิการามสฺสาติ คณสงฺคณิกาย เจว กิเลสสงฺคณิกาย จ รมนฺตสฺส. ๒-
อารทฺธวิริยสฺสาติ กายิกเจตสิกวิริยวเสน อารทฺธวิริยสฺส. อุปฏฺฐิตสฺสติสฺสาติ
จตุสฺสติปฏฺฐานวเสน อุปฏฺฐิตสฺสติสฺส. สมาหิตสฺสาติ เอกคฺคจิตฺตสฺส. ปญฺญวโตติ
กมฺมสฺสกตปญฺญาย ปญฺญวโต. นิปฺปปญฺจารามสฺสาติ วิคตมานตณฺหาทิฏฺฐิปปญฺจสฺส.
      อิธ ภาเวตพฺพปเท มคฺโค กถิโต. เสสํ ปุริมสทิสเมว.
                       อฏฺฐธมฺมวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           ----------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วตฺถุ    ฉ.ม., อิ. รตสฺส
                           นวธมฺมวณฺณนา
      [๓๕๙] (ข) สีลวิสุทฺธีติ วิสุทฺธึ ปาเปตุํ สมตฺถํ จตุปาริสุทฺธิสีลํ.
ปาริสุทฺธิปธานิยงฺคนฺติ ปริสุทฺธภาวสฺส ปธานงฺคํ. จิตฺตวิสุทฺธีติ วิปสฺสนาย
ปทฏฺฐานภูตา อฏฺฐ ปคุณสมาปตฺติโย. ทิฏฺฐิวิสุทฺธีติ สปจฺจยนามรูปทสฺสนํ.
กงฺขาวิตรณวิสุทฺธีติ ปจฺจยาการญาณํ. อทฺธตฺตเยปิ หิ ปจฺจยวเสเนว ธมฺมา
ปวตฺตนฺตีติ ปสฺสนฺโต กงฺขํ วิตรติ. มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ โอภาสาทโย
น มคฺโค, วีถิปฏิปนฺนํ อุทยพฺพยญาณํ มคฺโคติ เอวํ มคฺคามคฺคญาณํ.
ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ รถวินีเต วุฏฺฐานคามินี วิปสฺสนา กถิตา, อิธ
ตรุณวิปสฺสนา. ญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ รถวินีเต ๑- มคฺโค กถิโต, อิธ วุฏฺฐานคามินี
วิปสฺสนา. เอตา ปน สตฺตปิ วิสุทฺธิโย วิตฺถาเรน วิสุทฺธิมคฺเค กถิตา.
ปญฺญาติ อรหตฺตผลปญฺญา. วิมุตฺตีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติเยว.
      (ฉ) ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตนฺติ จกฺขฺวาทิธาตุนานตฺตํ
ปฏิจฺจ จกฺขุสมฺผสฺสาทินานตฺตํ อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถ. ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจาติ
จกฺขุสมฺผสฺสาทินานตฺตํ ปฏิจฺจ. เวทนานานตฺตนฺติ จกฺขุสมฺผสฺสชาทิเวทนานานตฺตํ.
สญฺญานานตฺตํ ปฏิจฺจาติ กามสญฺญาทินานตฺตํ ปฏิจฺจ.
สงฺกปฺปนานตฺตนฺติ กามสงฺกปฺปาทินานตฺตํ. สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ
ฉนฺทนานตฺตนฺติ สงฺกปฺปนานตฺตตาย รูเป ฉนฺโท สทฺเท ฉนฺโทติ เอวํ
ฉนฺทนานตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ปริฬาหนานตฺตนฺติ ฉนฺทนานตฺตตาย รูปปริฬาโห
สทฺทปริฬาโหติ เอวํ ปริฬาหนานตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ปริเยสนานานตฺตนฺติ
ปริฬาหนานตฺตตาย รูปปริเยสนาทินานตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ลาภนานตฺตนฺติ
ปริเยสนานานตฺตตาย รูปปฏิลาภาทินานตฺตํ อุปฺปชฺชติ.
      (ช) สญฺญาสุ มรณสญฺญาติ มรณานุปสฺสนาญาเณน สญฺญา.
อาหาเร ปฏิกูลสญฺญาติ อาหารํ ปริคฺคณฺหนฺตสฺส อุปฺปนฺนสญฺญา. สพฺพโลเก
@เชิงอรรถ:  ม.มู. ๑๒/๒๕๒/๒๑๕ รถวินีตสุตฺต
อนภิรติสญฺญาติ สพฺพสฺมึ วฏฺเฏ อุกฺกณฺฐนฺตสฺส อุปฺปนฺนสญฺญา. เสสา เหฏฺฐา
วิปสฺสนาย ๑- กถิตาเอว. อิธ พหูการปเท มคฺโค กถิโต. เสสํ ปุริมสทิสเมว.
                          นวธมฺมา นิฏฺฐิตา.
                          -------------
                           ทสธมฺมวณฺณนา
      [๓๖๐] (ฌ) นิชฺชรวตฺถูนีติ นิชฺชรการณานิ. มิจฺฉาทิฏฺฐิ นิชฺชิณฺณา
โหตีติ อยํ เหฏฺฐา วิปสฺสนายปิ นิชฺชิณฺณาเอว ปหีนา, กสฺมา ปุน คหิตาติ.
อสมุจฺฉินฺนตฺตา. วิปสฺสนาย หิ กิญฺจาปิ นิชฺชิณฺณา, ๒- น ปน สมุจฺฉินฺนา,
มคฺโค ปน อุปฺปชฺชิตฺวา ตํ สมุจฺฉินฺทติ, น ปุน วุฏฺฐาตุํ เทติ. ตสฺมา ปุน
คหิตา. เอวํ สพฺพปเทสุ นโย เนตพฺโพ.
      เอตฺถ จ สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยา ๓- จตุสฏฺฐิ ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ.
กตเม จตุสฏฺฐิ? โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ปริปูเรติ,
ปคฺคหฏฺเฐน วิริยินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, อนุสฺสรณฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ปริปูเรติ,
อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ปริปูเรติ,
วิชานนฏฺเฐน มนินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, ๔- อภินนฺทนฏฺเฐน โสมนสฺสินฺทฺริยํ
ปริปูเรติ. ปวตฺตสนฺตติอธิปเตยฺยฏฺเฐน ชีวิตินฺทฺริยํ ปริปูเรติ ฯเปฯ
อรหตฺตผลกฺขเณ อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ปวตฺตสนฺตติอธิปเตยฺยฏฺเฐน
ชีวิตินฺทฺริยํ ปริปูเรตีติ เอวํ จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ อฏฺฐฏฺฐ หุตฺวา
จตุสฏฺฐิ ธมฺมา ปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. อิธ อภิญฺเญยฺยปเท มคฺโค กถิโต.
เสสํ ปุริมสทิสเมว.
      อิธ ฐตฺวา ปญฺหา สโมธาเนตพฺพา. ทสเก สตปญฺหา กถิตา.
เอกเก จ นวเก จ สตํ, ทุกฺเก จ อฏฺฐเก จ สตํ, ติเก จ สตฺตเก จ สตํ,
จตุกฺเก จ ฉกฺเก จ สตํ, ปญฺจเก ปญฺญาสาติ อฑฺฒฉฏฺฐานิ ปญฺหสตานิ
กถิตานิ โหนฺติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. วิปสฺสนาย น ทิสฺสติ       ฉ.ม., อิ. ชิณฺณา
@ ฉ.ม. สมฺมาทิฏฺธิปจฺจยา             ฉ.ม., อิ. ปริปูเรติ น ทิสฺสติ
      "อิทมโวจ อายสฺมา สาริปุตฺโต, อตฺตมนา เต ภิกฺขู อายสฺมโต
สาริปุตฺตสฺส ภาสิตํ อภินนฺทุนฺ"ติ สาธุ สาธูติ อภินนฺทนฺตา สิรสา สมฺปฏิจฺฉึสุ.
ตาย จ ปน อตฺตมนตาย อิมเมว สุตฺตํ อาวชฺชมานา ปญฺจสตาปิ เต ภิกฺขู
สห ปฏิสมฺภิทาหิ อคฺคผเล อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสูติ.
                  อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย
                      ทสุตฺตรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                    นิฏฺฐิตา จ ปาฏิกวคฺคสฺส วณฺณนาติ.
                       ปาฏิกวคฺคฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา.
                          ------------
                             นิคมนกถา
เอตฺตาวตา จ:-
          อายาจิโต  สุมงฺคลปริเวณนิวาสินา   ถิรคุเณน.
          ทาฐานาคสํฆตฺเถเรน,      เถรวํสนฺวเยนาหํ. ๑-
          ทีฆาคมวรสฺส   ทสพลคุณคณปริทีปนสฺส    อฏฺฐกถํ.
          ยํ   อารภึ   สุมงฺคลวิลาสินึ   นาม   นาเมน.
          สา  หิ  มหาอฏฺฐกถาย,   สารมาทาย   นิฏฺฐิตา.
          เอสา  เอกาสีติปฺปมาณาย,  ปาลิยา  ภาณวาเรหิ.
          เอกูนสฏฺฐิมตฺโต,    วิสุทฺธิมคฺโคปิ    ภาณวาเรหิ.
          อตฺถปฺปกาสนตฺถาย,   อาคมานํ   กโต    ยสฺมา.
          ตสฺมา เตน สหา'ยํ, ๒- อฏฺฐกถา ภาณวารคณนาย.
          สุปริมิตปริจฺฉินฺนํ,          จตฺตาลีสสตํ    โหติ.
          สพฺพํ จตฺตาลีสาธิกสตปฺปริมาณํ  ภาณวารโต เอวํ.
          สมยํ ปกาสยนฺตึ, ๓- มหาวิหาเร นิวาสินํ. ๔-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เถรวํสนฺวเยน   ก. สหายํ   สี. ปกาสยนฺติ   ก. มหาวิหารวาสีนํ
          มูลกฏฺฐกถาสารมาทาย จ ๑- มยา อิมํ กโรนฺเตน.
          ยํ ปุญฺญมุปจิตํ เตน, โหตุ สพฺโพ สุขี โลโกติ.
      ปรมวิสุทฺธสทฺธาพุทฺธิวิริยปฏิมณฺฑิเตน สีลาจารชฺชวมทฺทวาทิคุณสมุทยสมุทิเตน
สกสมยสมยนฺตรคหณชฺโฌคาหณสมตฺเถน ปญฺญาเวยฺยตฺติยสมนฺนาคเตน
ติปิฏกปริยตฺติปฺปเภเท สาฏฺฐกเถ สตฺถุ สาสเน อปฺปฏิหตญาณปฺปภาเวน
มหาเวยฺยากรเณน กรณสมฺปตฺติชนิตสุขวินิคฺคตมธุโรทารวจนลาวณฺณยุตฺเตน
ยุตฺตมุตฺตวาทินา วาทิวเรน มหากวินา ปภินฺนปฏิสมฺภิทาปริวาเร
ฉฬภิญฺญาทิปฺปเภทคุณปฏิมณฺฑิเต อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม สุปติฏฺฐิตพุทฺธีนํ
เถรวํสปฺปทีปานํ เถรานํ มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตน วิปุลวิสุทฺธพุทฺธินา
พุทฺธโฆโสติ ครูหิ คหิตนามเธยฺเยน เถเรน กตา อยํ สุมงฺคลวิลาสินี นาม
ทีฆนิกายฏฺฐกถา:-
          ตาว ติฏฺฐตุ โลกสฺมึ       โลกนิตฺถรเณสินํ
          ทสฺเสนฺตี กุลปุตฺตานํ       นยํ ทิฏฺฐิวิสุทฺธิยา.
          ยาว พุทฺโธติ นามมฺปิ      สุทฺธจิตฺตสฺส ตาทิโน
          โลกมฺหิ โลกเชฏฺฐสฺส      ปวตฺตติ มเหสิโนติ.
                         สุมงฺคลวิลาสีนี นาม
                 ทีฆนิกายฏฺฐกถา ปาฏิกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๒๕๓-๒๖๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=6&A=6419&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=6419&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=364              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=7016              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=6159              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=6159              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]