ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

                        ๑. เอกกนิทฺเทสวณฺณนา
     [๘๔๓-๔] อิทานิ ยถานิกฺขิตฺตาย มาติกาย ตตฺถ กตโม ชาติมโทติอาทินา
นเยน อารทฺเธ นิทฺเทสวาเร ชาตึ ปฏิจฺจาติ ชาตึ นิสฺสาย. เอตฺถ จ อตฺถิปฏิจฺจํ
นาม กถิตํ, ตสฺมา ชาติยา สตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. โคตฺตํ ปฏิจฺจาติอาทีสุปิ
เอเสว นโย. มทนวเสน มโท. มชฺชนากาโร มชฺชนา. มชฺชิตภาโว มชฺชิตตฺตํ.
มาโน มญฺญนาติอาทีนิ เหฏฺฐา ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถายํ ๑- วุตฺตตฺถาเนว. อยํ วุจฺจตีติ
อยํ เอวํ ชาติยา สติ ตํ ชาตึ นิสฺสาย อุปฺปนฺโน มชฺชนาการปฺปตฺโต มาโน
ชาติมโทติ วุจฺจติ. สฺวายํ ขตฺติยาทีนํ จตุนฺนมฺปิ วณฺณานํ อุปฺปชฺชติ.
ชาติสมฺปนฺโน หิ ขตฺติโย "มาทิโส อญฺโญ นตฺถิ, อวเสสา อนฺตรา อุฏฺฐาย ขตฺติยา
@เชิงอรรถ:  สงฺคณี.อ. ๑/๑๑๒๑/๔๓๐

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๓.

ชาตา, อหํ ปน วํสาคตขตฺติโย"ติ มานํ กโรติ. พฺราหฺมณาทีสุปิ เอเสว นโย. โคตฺตมทนิทฺเทสาทีสุปิ อิมินาว นเยน ๑- อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ขตฺติโยปิ หิ "อหํ โกณฺฑญฺญโคตฺโต, อหํ อาทิจฺจโคตฺโต"ติ มานํ กโรติ. พฺราหฺมโณปิ "อหํ กสฺสปโคตฺโต, อหํ ภารทฺวาชโคตฺโต"ติ มานํ กโรติ. เวสฺโสปิ สุทฺโทปิ อตฺตโน อตฺตโน กุลโคตฺตํ นิสฺสาย มานํ กโรติ. อฏฺฐารสาปิ เสณิโย "เอกิสฺสา เสณิยา อสมฺภินฺนาย ๒- ชาตมฺหา"ติ มานํ กโรนฺติเยว. อาโรคฺยมทาทีสุ "อหํ อโรโค, อวเสสา โรคพหุลา, คทฺทุหนมตฺตมฺปิ มยฺหํ พฺยาธิ นาม นตฺถี"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน อาโรคฺยมโท นาม. "อหํ ตรุโณ, อวเสสสตฺตานํ อตฺตภาโว ปปาเต ฐิตรุกฺขสทิโส, อหํ ปน ปฐมวเย ฐิโต"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน โยพฺพนมโท นาม. "อหํ จิรํ ชีวึ, จิรํ ชีวามิ, จิรํ ชีวิสฺสามิ. สุขํ ชีวึ, สุขํ ชีวามิ, สุขํ ชีวิสฺสามี"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ชีวิตมโท นาม. "อหํ ลาภี, อวเสสา สตฺตา อปฺปลาภา, มยฺหํ ปน ลาภสฺส ปมาณํ นตฺถี"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ลาภมโท นาม. "อวเสสา สตฺตา ยํ วา ตํ วา ลภนฺติ, อหํ ปน สุกตํ ปณีตํ จีวราทิปจฺจยํ ลภามี"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน สกฺการมโท นาม. "อวเสสภิกฺขูนํ ปาทปิฏฺฐิยํ อกฺกมิตฺวา คจฺฉนฺตา มนุสฺสา อยํ สมโณติปิ น วนฺทนฺติ, มํ ปน ทิสฺวาว วนฺทนฺติ, ปาสาณจฺฉตฺตํ วิย ครุํ กตฺวา อคฺคิกฺขนฺธํ วิย จ ทุราสทํ กตฺวา มญฺญนฺตี"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ครุการมโท นาม. "อุปฺปนฺโน ปโญฺห มยฺหเมว มุเขน ฉิชฺชติ, ภิกฺขาจารํ คจฺฉนฺตาปิ มเมว ปุรโต กตฺวา ปริวาเรตฺวา คจฺฉนฺตี"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ปุเรกฺขารมโท นาม. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิมินาวุปาเยน ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๔.

อาคาริกสฺส ตาว มหาปริวารสฺส "ปุริสสตมฺปิ ปุริสสหสฺสมฺปิ มํ ปริวาเรตี"ติ, อนาคาริกสฺส ปน "สมณสตมฺปิ สมณสหสฺสมฺปิ มํ ปริวาเรติ, เสสา อปฺปปริวารา, อหํ มหาปริวาโร เจว สุจิปริวาโร จา"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ปริวารมโท นาม. โภโค ปน กิญฺจาปิ ลาภคฺคหเณเนว คหิโต โหติ, อิมสฺมึ ปน ฐาเน นิกฺเขปราสิ นาม คหิโต, ตสฺมา "อวเสสา สตฺตา อตฺตโน ปริโภคมตฺตมฺปิ น ลภนฺติ, มยฺหํ ปน นิธานคตสฺเสว ธนสฺส ปมาณํ นตฺถี"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน โภคมโท นาม. วณฺณํ ปฏิจฺจาติ สรีรวณฺณมฺปิ คุณวณฺณมฺปิ ปฏิจฺจ. "อวเสสา สตฺตา ทุพฺพณฺณา ทุรูปา, อหํ ปน อภิรูโป ปาสาทิโก. อวเสสา สตฺตา นิคฺคุณา ปตฺถฏอกิตฺติโน, มยฺหํ ปน กิตฺติสทฺโท เทวมนุสฺเสสุ ปากโฏ อิติปิ เถโร พหุสฺสุโต, อิติปิ สีลวา, อิติปิ ธุตคุณยุตฺโต"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน วณฺณมโท นาม. "อวเสสา สตฺตา อปฺปสฺสุตา, อหํ ปน พหุสฺสุโต"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน สุตมโท นาม. "อวเสสา สตฺตา อปฺปฏิภาณา, มยฺหํ ปน ปฏิภาณสฺส ปมาณํ นตฺถี"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ปฏิภาณมโท นาม. "อหํ รตฺตญฺญู อสุกํ พุทฺธวํสํ ราชวํสํ ชนปทวํสํ คามวํสํ รตฺตินฺทิวปริจฺเฉทํ นกฺขตฺตมุหุตฺตโยคํ ชานามี"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน รตฺตญฺญุมโท นาม. "อวเสสา ภิกฺขู อนฺตรา ปิณฺฑปาติกา ชาตา, อหํ ปน ชาติปิณฺฑปาติโก"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ปิณฺฑปาติกมโท นาม.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๕.

"อวเสสา สตฺตา อุญฺญาตา อวญฺญาตา, อหํ ปน อนุญฺญาโต อนวญฺญาโต"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน อนวญฺญาตมโท นาม. "อวเสสานํ อิริยาปโถ อปาสาทิโก, มยฺหํ ปน ปาสาทิโก"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน อิริยาปถมโท นาม. "อวเสสา สตฺตา ฉินฺนปกฺขกากสทิสา, อหํ ปน มหิทฺธิโก มหานุภาโว"ติ วา "อหํ ยํ ยํ กโรมิ, ตํ ตํ อิชฺฌตี"ติ วา มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน อิทฺธิมโท นาม. เหฏฺฐา ปริวารคฺคหเณน ยโส คหิโตว โหติ. อิมสฺมึ ปน ฐาเน อุปฏฺฐากมโท นาม คหิโต, โส อาคาริเกนปิ อนาคาริเกนปิ ทีเปตพฺโพ. อาคาริโก หิ เอกจฺโจ อฏฺฐารสสุ เสณีสุ เอกิสฺสา เชฏฺฐโก โหติ, ตสฺส "อวเสเส ปุริเส อหํ ปฏฺฐเปมิ, อหํ วิจาเรมี"ติ, อนาคาริโกปิ เอกจฺโจ กตฺถจิ เชฏฺฐโก โหติ, ตสฺส "อวเสสา ภิกฺขู มยฺหํ โอวาเท วตฺตนฺติ, อหํ เชฏฺฐโก"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ยสมโท นาม. "อวเสสา สตฺตา ทุสฺสีลา, อหํ ปน สีลวา"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน สีลมโท นาม. "อวเสสสตฺตานํ กุกฺกุฏสฺส อุทกปานมตฺเตปิ กาเล จิตฺเตกคฺคตา นตฺถิ, อหํ ปน อุปจารปฺปนาฌานานํ ๑- ลาภี"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ฌานมโท นาม. "อวเสสา สตฺตา นิสฺสิปฺปา, อหํ ปน สิปฺปวา"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน สิปฺปมโท นาม. "อวเสสา สตฺตา รสฺสา, อหํ ปน ทีโฆ"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน อาโรหมโท นาม. "อวเสสา สตฺตา รสฺสา วา โหนฺติ ทีฆา วา, อหํ นิโคฺรธปริมณฺฑโล"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ปริณาหมโท นาม. "อวเสสานํ สตฺตานํ สรีรสณฺฐานํ วิรูปํ พีภจฺฉํ, มยฺหํ ปน มนาปํ ปาสาทิกนฺ"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน สณฺฐานมโท นาม. "อวเสสานํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุปจารปฺปนานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๖.

สตฺตานํ สรีเร พหู โทสา, มยฺหํ ปน สรีเร เกสคฺคมตฺตมฺปิ วชฺชํ นตฺถี"ติ มชฺชนวเสน อุปฺปนฺโน มาโน ปาริปูริมโท นาม. [๘๔๕] อิมินา เอตฺตเกน ฐาเนน สวตฺถุกํ มานํ กเถตฺวา อิทานิ อวตฺถุกํ นิพฺพตฺติตมานเมว ทสฺเสนฺโต ตตฺถ กตโม มโทติอาทิมาห. ตํ อุตฺตานตฺถเมว. [๘๔๖] ปมาทนิทฺเทเส จิตฺตสฺส โวสฺสคฺโคติ อิเมสุ เอตฺตเกสุ ฐาเนสุ สติยา อนิคฺคณฺหิตฺวา จิตฺตสฺส โวสฺสชฺชนํ, สติวิรโหติ อตฺโถ. โวสฺสคฺคานุปฺปทานนฺติ โวสฺสคฺคสฺส อนุปฺปทานํ, ปุนปฺปุนํ วิสฺสชฺชนนฺติ อตฺโถ. อสกฺกจฺจกิริยตาติ เอเตสํ ทานาทีนํ กุสลธมฺมานํ ภาวนาย ปุคฺคลสฺส วา เทยฺยธมฺมสฺส วา อสกฺกจฺจกรณวเสน อสกฺกจฺจกิริยา. สตตภาโว สาตจฺจํ, น สตตภาโว อสาตจฺจํ, น สาตจฺจกิริยตา อสาตจฺจกิริยตา. น อฏฺฐิตกรณํ อนฏฺฐิตกิริยตา. ยถา นาม กกณฺฏโก โถกํ คนฺตฺวา โถกํ ติฏฺฐติ, น นิรนฺตรํ คจฺฉติ, เอวเมว โย ปุคฺคโล เอกทิวสํ ทานํ วา ทตฺวา ปูชํ วา กตฺวา ธมฺมํ วา สุตฺวา สมณธมฺมํ วา ปน ๑- กตฺวา ปุน จิรสฺสํ กโรติ, น นิรนฺตรํ ปวตฺเตติ, ตสฺส สา กิริยา อนฏฺฐิตกิริยตาติ วุจฺจติ. โอลีนวุตฺติตาติ นิรนฺตรํ กรณสงฺขาตสฺส วิปฺผารสฺเสว อภาเวน โอลีนวุตฺติตา. ๒- นิกฺขิตฺตฉนฺทตาติ กุสลกิริยาย วิริยฉนฺทสฺส นิกฺขิตฺตภาโว. นิกฺขิตฺตธุรตาติ วิริยธุรสฺส โอโรปนํ, โอสกฺกิตมานสตาติ อตฺโถ. อนธิฏฺฐานนฺติ กุสลกรเณ ปติฏฺฐาภาโว. อนนุโยโคติ อนนุยุญฺชนํ. ปมาโทติ ปมชฺชนํ. โย เอวรูโป ปมาโทติ อิทํ อตฺถปริยายสฺส พฺยญฺชนปริยายสฺส จ ปริยนฺตาภาวโต อาการทสฺสนํ, อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยฺวายํ อาทิโต ปฏฺฐาย ทสฺสิโต ปมาโท, โย อญฺโญปิ เอวมากาโร เอวํชาติโก ปมาโท ปมชฺชนาการวเสน ปมชฺชนา ปมชฺชิตภาววเสน ปมชฺชิตตฺตนฺติ สงฺขฺยํ คโต, อยํ วุจฺจติ ปมาโทติ. ลกฺขณโต ปเนส ปญฺจสุ กามคุเณสุ สติโวสฺสคฺคลกฺขโณ, ตตฺเถว สติยา วิสฺสฏฺฐากาโรติ เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. ลีนวุตฺติตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๗.

[๘๔๗] ถมฺภนิทฺเทเส ถทฺธฏฺเฐน ถมฺโภ. ขลิยา ถทฺธสาฏกสฺส ๑- วิย จิตฺตสฺส ถทฺธตา เอตฺถ กถิตา. ถมฺภนากาโร ถมฺภนา, ถมฺภิตสฺส ภาโว ถมฺภิตตฺตํ. กกฺขฬสฺส ปุคฺคลสฺส ภาโว กกฺขฬิยํ. ผรุสสฺส ปุคฺคลสฺส ภาโว ผารุสิยํ. อภิวาทนาทิสามีจิรหานํ ตสฺสา สามีจิยา อกรณวเสน อุชุเมว ฐปิตจิตฺตภาโว อุชุจิตฺตตา. ถทฺธสฺส อมุทุโน ภาโว อมุทุตา. อยํ วุจฺจตีติ อยํ ถมฺโภ นาม วุจฺจติ, เยน สมนฺนาคโต ปุคฺคโล คิลิตนงฺคลสีโส วิย อชคโร, วาตภริตา วิย ภสฺตา เจติยํ วา วุฑฺฒตเร วา ทิสฺวา โอนมิตุํ น สกฺโกติ, ปริยนฺเตเนว จรติ. สฺวายํ จิตฺตสฺส อุทฺธุมาตภาวลกฺขโณติ เวทิตพฺโพ. [๘๔๘] สารมฺภนิทฺเทเส สารมฺภนวเสน สารมฺโภ. ปฏิปฺผริตฺวา สารมฺโภ ปฏิสารมฺโภ. สารมฺภนากาโร สารมฺภนา. ปฏิปฺผริตฺวา สารมฺภนา ปฏิสารมฺภนา. ปฏิสารมฺภิตสฺส ภาโว ปฏิสารมฺภิตตฺตํ. อยํ วุจฺจตีติ อยํ สารมฺโภ นาม วุจฺจติ. สฺวายํ ลกฺขณโต กรณุตฺตริยลกฺขโณติ วุจฺจติ, เยน สมนฺนาคโต ปุคฺคโล ตํ ทิคุณํ ตํ ทิคุณํ กโรติ. อาคาริโก สมาโน เอเกเนกสฺมึ ฆรวตฺถุสฺมึ สชฺชิเต อปโร เทฺว วตฺถูนิ สชฺเชติ, อปโร จตฺตาริ. อปโร อฏฺฐ, อปโร โสฬส. อนาคาริโก สมาโน เอเกเนกสฺมึ นิกาเย คหิเต "นาหํ เอตสฺส เหฏฺฐา ภวิสฺสามี"ติ อปโร เทฺว คณฺหาติ, อปโร ตโย, อปโร จตฺตาโร, อปโร ปญฺจ. สารมฺภวเสน หิ ตํ ๒- คณฺหิตุํ น วฏฺฏติ. อกุสลปกฺโข เอส นิรยคามิมคฺโค. กุสลปกฺขวเสน ปน เอกสฺมึ เอกํ สลากภตฺตํ เทนฺเต เทฺว ทาตุํ, เทฺว เทนฺเต จตฺตาริ ทาตุํ วฏฺฏติ. ภิกฺขุนาปิ ปเรน เอกสฺมึ นิกาเย คหิเต เทฺว นิกาเย คเหตฺวา สชฺฌายนฺตสฺส เม ผาสุ โหตีติ วิวฏฺฏปกฺเข ฐตฺวา ตทุตฺตรึ คณฺหิตุํ วฏฺฏติ. @เชิงอรรถ: ม. พทฺธสาฏกสฺส ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๘.

[๘๔๙] อตฺริจฺฉตานิทฺเทเส ยถา อริยวํสสุตฺเต ๑- ลามกลามกฏฺโฐ อิตรีตรฏฺโฐ, เอวํ อคฺคเหตฺวา จีวราทีสุ ยํ ยํ ลทฺธํ โหติ, เตน เตน อสนฺตุฏฺฐสฺส, คิหิโน วา ปน รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺเพสุ ยํ ยํ ลทฺธํ โหติ, เตน เตน อสนฺตุฏฺฐสฺส. ภิยฺโยกมฺยตาติ วิเสสกามตา. อิจฺฉนกวเสน อิจฺฉา. อิจฺฉาว อิจฺฉาคตา อิจฺฉนากาโร วา. อตฺตโน ลาภํ อติจฺจ อิจฺฉนภาโว อติจฺฉตา. ราโคติอาทีนิ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถาเนว. อยํ วุจฺจตีติ อยํ อติจฺฉตา นาม วุจฺจติ. อตฺริจฺฉตาติปิ เอตสฺสาเอว นามํ. ลกฺขณโต ปน สกลาเภ อสนฺตุฏฺฐิ ปรลาเภ จ ปตฺถนา เอตํ อตฺริจฺฉตาลกฺขณํ. อตฺริจฺฉปุคฺคลสฺส หิ อตฺตนา ลทฺธํ ปณีตมฺปิ ลามกํ วิย ขายติ, ปเรน ลทฺธํ ลามกมฺปิ ปณีตํ วิย ขายติ, เอกภาชเน ปกฺกยาคุ วา ภตฺตํ วา ปูโว วา อตฺตโน ปตฺเต ปกฺขิตฺโต ลามโก วิย, ปรสฺส ปตฺเต ปณีโต วิย ขายติ. อยํ ปน อตฺริจฺฉตา ปพฺพชิตานมฺปิ โหติ คิหีนมฺปิ ติรจฺฉานคตานมฺปิ. ตตฺริมานิ วตฺถูนิ:- เอโก กิร กุฏุมฺพิโก ตึส ภิกฺขุนิโย นิมนฺเตตฺวา สปูวํ ภตฺตํ อทาสิ. สํฆตฺเถรี สพฺพภิกฺขุนีนํ ปตฺเต ปูวํ ปริวตฺตาเปตฺวา ปจฺฉา อตฺตนา ลทฺธเมว อขาทิ. พาราณสิราชาปิ "องฺคารปกฺกมํสํ ขาทิสฺสามี"ติ เทวึ อาทาย อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ เอกํ กินฺนรึ ทิสฺวา เทวึ ปหาย ตสฺสา อนุปทํ คโต. เทวี นิวตฺติตฺวา อสฺสมปทํ คนฺตฺวา กสิณปริกมฺมํ กตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปญฺจ จ อภิญฺญาโย ปตฺวา นิสินฺนา ราชานํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา อากาเส อุปฺปติตฺวา อคมาสิ. รุกฺเข อธิวตฺถา เทวตา อิมํ คาถมาห:- "อตฺริจฺฉา ๒- อติโลเภน อติโลภมเทน จ เอวํ หายติ อตฺถมฺหา อหํว อสิตาภุยา"ติ. ๓- ยถา จนฺทกินฺนรึ ปตฺถยนฺโต อสิตาภุยา ราชธีตาย หีโน ปริหีโน, เอวํ อตฺริจฺฉํ อติโลเภน อตฺตานํ ๔- หายติ ชียตีติ เทวตา รญฺญา สทฺธึ เกฬิมกาสิ. @เชิงอรรถ: องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๒๘/๓๒ ฉ.ม. อตฺริจฺฉํ @ ขุ.ชา. ๒๗/๓๑๘/๙๐ (สฺยา) ฉ. อตฺถมฺหา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐๙.

กสฺสปพุทฺธกาเลปิ มิตฺตวินฺทุโก นาม เสฏฺฐิปุตฺโต อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน, มาตรา "ตาต อชฺช อุโปสถิโก หุตฺวา วิหาเร สพฺพรตฺตึ ธมฺมสฺสวนํ สุณ, สหสฺสํ เต ทสฺสามี"ติ วุตฺโต ๑- ธนโลเภน อุโปสถงฺคานิ สมาทาย วิหารํ คนฺตฺวา "อิทํ ฐานํ อกุโตภยนฺ"ติ สลฺลกฺเขตฺวา ธมฺมาสนสฺส เหฏฺฐา นิปนฺโน สพฺพรตฺตึ นิทฺทายิตฺวา ฆรํ อคมาสิ. มาตา ปาโตว ยาคุํ ปจิตฺวา อุปนาเมสิ. โส สหสฺสํ คเหตฺวาว ยาคุํ ปิวิ. อถสฺส เอตทโหสิ "ธนํ สํหริสฺสามี"ติ. โส นาวาย สมุทฺทํ ปกฺขนฺทิตุกาโม อโหสิ. อถ นํ มาตา "ตาต อิมสฺมึ กุเล จตฺตาฬีสโกฏิธนํ อตฺถิ, อลํ คมเนนา"ติ นิวาเรสิ. โส ตสฺสา วจนํ อนาทิยิตฺวา คจฺฉติเอว. สา ปุรโต อฏฺฐาสิ. อถ นํ กุชฺฌิตฺวา "อยํ มยฺหํ ปุรโต ติฏฺฐตี"ติ ปาเทน ปหริตฺวา ปาเตติ, ๒- ตํ มาตรํ อนฺตรํ กตฺวา อคมาสิ. มาตา อุฏฺฐหิตฺวา "มาทิสาย มาตริ เอวรูปํ กมฺมํ กตฺวา คตสฺส เม คตฏฺฐาเน สุขํ ภวิสฺสตี"ติ ๓- เอวํ สญฺญํ มา อกาสิ ๓- ตฺวํ ปุตฺตาติ อาห. ตสฺส นาวํ อภิรุยฺห คจฺฉโต สตฺตเม ทิวเส นาวา อฏฺฐาสิ. อถ เต มนุสฺสา "อทฺธา เอตฺถ ปาปปุริโส อตฺถิ, สลากํ เทถา"ติ สลากา ทียมานา ตสฺเสว ติกฺขตฺตุํ ปาปุณิ. เต ตสฺส อุฬุมฺปํ ทตฺวา ตํ สมุทฺเท ปกฺขิปึสุ. โส เอกํ ทีปํ คนฺตฺวา วิมานเปตีหิ สทฺธึ สมฺปตฺตึ อนุภวนฺโต ตาหิ "ปุรโต มา อคมาสี"ติ วุจฺจมาโนปิ ตนฺทิคุณํ สมฺปตฺตึ ปสฺสนฺโต อนุปุพฺเพน ขุรจกฺกธรํ เอกํ ปุริสํ อทฺทส. ตสฺส ตํ จกฺกํ ปทุมปุปฺผํ วิย ขายติ. ๔- โส ตํ อาห "อมฺโภ อิทํ ตยา ปิลนฺธํ ปทุมํ มยฺหํ เทหี"ติ. นยิทํ สามิ ปทุมํ, ขุรจกฺกํ เอตนฺติ. โส "วญฺเจสิ มํ ตฺวํ, กึ มยา ปทุมํ น ทิฏฺฐปุพฺพนฺ"ติ วตฺวา "ตฺวํ หิ โลหิตจนฺทนํ วิลิมฺปิตฺวา ปิลนฺธนปทุมปุปฺผํ มยฺหํ น ทาตุกาโมสี"ติ อาห. โส จินฺเตสิ "อยมฺปิ มยา กตสทิสํ กมฺมํ กตฺวา ตสฺส ผลํ อนุภวิตุกาโม"ติ. อถ นํ "หนฺท เรปี"ติ วตฺวา ตสฺส มตฺถเก จกฺกํ ปกฺขิปิตฺวา ปลายิ. เอตมตฺถํ วิทิตฺวา สตฺถา อิมํ คาถมาห:- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วุตฺเต ฉ.ม. ปติตํ @๓-๓ ฉ.ม. เอวํสญฺญี นาม ฉ.ม. อุปฏฺฐาสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๐.

"จตุพฺภิ อฏฺฐชฺฌคมา อฏฺฐาภิปิ จ โสฬส โสฬสาภิ จ พตฺตึส อตฺริจฺฉํ จกฺกมาสโท อิจฺฉาหตสฺส โปสสฺส จกฺกํ ภมติ มตฺถเก"ติ. ๑- อญฺญตโรปิ อตฺริจฺโฉ อมจฺโจ สกวิสยํ อติกฺกมิตฺวา ปรวิสยํ ปาวิสิ. ตตฺถ โปถิโต ปลายิตฺวา เอกสฺส ตาปสสฺส วสนฏฺฐานํ ปวิสิตฺวา อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย นิปชฺชิ. โส ตาปเสน "กินฺเต กตนฺ"ติ ปุจฺฉิโต อิมา คาถา อภาสิ ๒-:- "สกํ นิเกตํ อติเหฬยาโน อตฺริจฺฉตาย มลตํ ๓- อคญฺฉึ ตโต ชนา นิกฺขมิตฺวาน คามา โกทณฺฑเกน ปริโปถยึสุ มํ. โส ภินฺนสีโส รุหิรมกฺขิตงฺโค ปจฺจาคมาสึ สกํ นิเกตํ ตสฺมา อหํโปสถ ปาลยามิ อตฺริจฺฉตา มา ปุนราคมาสี"ติ. ๔- [๘๕๐] มหิจฺฉตานิทฺเทเส มหนฺตานิ วตฺถูนิ อิจฺฉติ, มหตี วา ปนสฺส อิจฺฉาติ มหิจฺโฉ, ตสฺส ภาโว มหิจฺฉตา. ลกฺขณโต ปน อสนฺตคุณสมฺภาวนตา ปฏิคฺคหเณ จ ปริโภเค จ อมตฺตญฺญุตา, เอตํ มหิจฺฉตาลกฺขณํ. มหิจฺโฉ หิ ปุคฺคโล ยถา นาม กจฺฉปุฏฺวาณิโช ปิลนฺธนภณฺฑกํ หตฺเถน คเหตฺวา อุจฺฉงฺเคปิ ปกฺขิปิตพฺพยุตฺตกํ ปกฺขิปิตฺวา มหาชนสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว "อมฺมา อสุกํ คณฺหถ, อสุกํ คณฺหถา"ติ มุเขน สํวิทหติ, เอวเมว อปฺปมตฺตกมฺปิ อตฺตโน สีลํ วา คนฺถํ วา ธุตคุณํ วา อนฺตมโส อรญฺญวาสมตฺตกมฺปิ มหาชนสฺส ชานนฺตสฺเสว สมฺภาเวตุกาโม โหติ, สมฺภาเวตฺวา จ ปน สกเฏหิปิ @เชิงอรรถ: ขุ.ชา. ๒๗/๑๐๔/๓๔ (สฺยา) ฉ.ม. อาห @ ฉ.ม. อตฺริจฺฉตา มลฺลคามํ ขุ.ชา. ๒๗/๑๙๕๘/๓๘๗ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๑.

อุปนีเต ปจฺจเย "อลนฺ"ติ อวตฺวา คณฺหาติ. ตโย หิ ปูเรตุํ น สกฺกา อคฺคิ อุปาทาเนน, สมุทฺโท อุทเกน, มหิจฺโฉ ปจฺจเยหีติ. อคฺคิกฺขนฺโธ สมุทฺโท จ มหิจฺโฉ จาปิ ปุคฺคโล พหุเก ปจฺจเย เทนฺเต ตโยเปเต น ปูรเย. ๑- มหิจฺฉปุคฺคโล หิ วิชาตมาตุยาปิ มนํ คณฺหิตุํ น สกฺโกติ, ปเคว อุปฏฺฐากานํ. ตตฺริมานิ วตฺถูนิ:- เอโก กิร ทหรภิกฺขุ ปิฏฺฐปูเว ปิยายติ. อถสฺส มาตา ปฏิปตฺตึ วีมํสมานา "สเจ เม ปุตฺโต ปฏิคฺคหเณ มตฺตํ ชานาติ, สกลมฺปิ นํ เตมาสํ ปูเวเหว อุปฏฺฐหิสฺสามี"ติ วสฺสูปนายิกทิวเส ปริวีมํสมานา ปฐมํ เอกํ ปูวํ อทาสิ, ตสฺมึ นิฏฺฐิเต ทุติยํ, ตสฺมิมฺปิ นิฏฺฐิเต ตติยํ. ทหโร "อลนฺ"ติ อวตฺวา ขาทิเยว. มาตา ตสฺส อมตฺตญฺญุภาวํ ญตฺวา "อชฺเชว เม ปุตฺเตน สกลเตมาสสฺส ปูวา ขาทิตา"ติ ทุติยทิวสโต ปฏฺฐาย เอกํ ปูวมฺปิ น อทาสิ. ติสฺสมหาราชาปิ เทวสิกํ เจติยปพฺพเต ภิกฺขุสํฆสฺส ทานํ ททมาโน "มหาราช กึ เอกเมว ฐานํ ภชสิ, กึ อญฺญตฺถ ทานํ ๒- ทาตุํ น วฏฺฏตี"ติ ชานปเทหิ วุตฺโต ทุติยทิวเส อนุราธปุเร มหาทานํ ทาเปสิ, เอกภิกฺขุปิ ปฏิคฺคหเณ มตฺตํ น อญฺญาสิ, เอกเมเกน ปฏิคฺคหิตํ ขาทนียโภชนียํ เทฺว ตโย ชนา อุกฺขิปึสุ. ราชา ทุติยทิวเส เจติยปพฺพเต ภิกฺขุสํฆํ นิมนฺตาเปตฺวา ราชนฺเตปุรํ อาคตกาเล "ปตฺตํ เทถา"ติ อาห. "อลํ มหาราช, อตฺตโน ปมาเณน ภิกฺขํ คณฺหิสฺสนฺตี"ติ ๓- เอกภิกฺขุปิ ปตฺตํ น อทาสิ, สพฺเพ ปมาณยุตฺตกเมว ปฏิคฺคเหสุํ. อถ ราชา อาห "ปสฺสถ ตุมฺหากํ ภิกฺขูสุ เอโกปิ มตฺตํ น ชานาติ, หิยฺโย กิญฺจิ อวเสสํ นาโหสิ, อชฺช คหิตํ มนฺทํ, อวเสสเมว พหู"ติ เตสํ มตฺตญฺญุตาย อตฺตมโน อิตเรสญฺจ อมตฺตญฺญุตาย อนตฺตมโน อโหสิ. @เชิงอรรถ: สกเฏน ปจฺจยํ เทตุ, ตโยเปเต อตปฺปยา, ป.สู. ๒/๒๕๒/๔๖ @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. คณฺหิสฺสตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๒.

[๘๕๑] ปาปิจฺฉตานิทฺเทเส อสฺสทฺโธ สมาโน สทฺโธติ มํ ชโน ชานาตูติอาทีสุ เอวํ อิจฺฉนฺโต กึ กโรติ? อสฺสทฺโธ สทฺธาการํ ทสฺเสติ, ทุสฺสีลาทโย สีลวนฺตาทีนํ อาการํ ทสฺเสนฺติ. กถํ? อสฺสทฺโธ ตาว มหามหทิวเส มนุสฺสานํ วิหารํ อาคมนเวลาย สมฺมชฺชนึ อาทาย วิหารํ สมฺมชฺชติ, กจวรํ ฉฑฺเฑติ, มนุสฺเสหิ ทิฏฺฐภาวํ ญตฺวา เจติยงฺคณํ คจฺฉติ, ตตฺถาปิ สมฺมชฺชิตฺวา กจวรํ ฉฑฺเฑติ, วาลิกํ สมํ กโรติ, อาสนานิ โธวติ, โพธิมฺหิ อุทกํ สิญฺจติ. มนุสฺสา ทิสฺวา "นตฺถิ มญฺเญ อญฺโญ ภิกฺขุ วิหารชคฺคนโก, อยเมว อิมํ วิหารํ ปฏิชคฺคติ, สทฺโธ เถโร"ติ คมนกาเล นิมนฺเตตฺวา คจฺฉนฺติ. ทุสฺสีโลปิ อุปฏฺฐากานํ สมฺมุเข วินยธรํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉติ "ภนฺเต มยิ คจฺฉนฺเต โคโณ อุพฺพิคฺโค, เตน ธาวตา ติณานิ ฉินฺนานิ, สมฺมชฺชนฺตสฺส เม ติณานิ ฉิชฺชนฺติ, จงฺกมนฺตสฺส เม ปาณกา มียนฺติ, เขฬํ ปาเตนฺตสฺส อสติยา ติณมตฺถเก ปตติ, ตตฺถ ตตฺถ กึ โหตี"ติ. "อนาปตฺติ อาวุโส อสญฺจิจฺจ อสติยา อชานนฺตสฺสา"ติ จ วุตฺเต "ภนฺเต มยฺหํ ครุกํ วิย อุปฏฺฐาติ, สุฏฺฐุ วีมํสถา"ติ ภณติ. ตํ สุตฺวา มนุสฺสา "อมฺหากํ อยฺโย เอตฺตเกปิ กุกฺกุจฺจายติ, อญฺญสฺมึ โอฬาริเก กึ นาม กริสฺสติ, นตฺถิ อิมินา สทิโส สีลวา"ติ ปสนฺนา สกฺการํ กโรนฺติ. อปฺปสฺสุโตปิ อุปฏฺฐากมชฺเฌ นิสินฺโน "อสุโก ติปิฏกธโร, อสุโก จตุนิกายิโก มยฺหํ อนฺเตวาสิโก, มม สนฺติเก เตหิ ธมฺโม อุคฺคหิโต"ติ วทติ. มนุสฺสา "อมฺหากํ อยฺเยน สทิโส พหุสฺสุโต นตฺถิ, เอตสฺส กิร สนฺติเก อสุเกน จ อสุเกน จ ธมฺโม อุคฺคหิโต"ติ ปสนฺนา สกฺการํ กโรนฺติ. สงฺคณิการาโมปิ มหามหทิวเส ทีฆปีฐญฺจ อปสฺสยญฺจ คาหาเปตฺวา วิหารปจฺจนฺเต รุกฺขมูเล ทิวาวิหารํ นิสีทติ. มนุสฺสา อาคนฺตฺวา "เถโร กุหินฺ"ติ ปุจฺฉนฺติ. คณฺฐิกปุตฺตา นาม คณฺฐิกาเอว โหนฺติ, เตน "เถโร เอวรูเป กาเล

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๓.

อิธ น นิสีทติ, วิหารปจฺจนฺเต ทิวาฏฺฐาเน ทีฆจงฺกเม วิหรตี"ติ วทนฺติ. โสปิ ทิวสภาคํ วีตินาเมตฺวา นลาเต มกฺกฏกสุตฺตํ อลฺลียาเปตฺวา ปีฐํ คาหาเปตฺวา อาคมฺม ปริเวณทฺวาเร นิสีทติ. มนุสฺสา "กหํ ภนฺเต คตตฺถ, อาคนฺตฺวา น อทฺทสมฺหา"ติ วทนฺติ. "อุปาสกา อนฺโตวิหาโร อากิณฺโณ, ทหรสามเณรานํ วิจรณฏฺฐานเมตํ, สฏฺฐิหตฺเถ จงฺกเม ทิวาฏฺฐาเน นิสีทิมฺหา"ติ อตฺตโน ปวิวิตฺตภาวํ ชานาเปติ. กุสีโตปิ อุปฏฺฐากมชฺเฌ นิสินฺโน "อุปาสกา ตุเมฺหหิ อุกฺกาปาโต ทิฏฺโฐ"ติ วทติ. "น ปสฺสาม ภนฺเต, กาย เวลาย อโหสี"ติ จ ปุฏฺโฐ "อมฺหากํ จงฺกมนเวลายา"ติ วตฺวา "ภูมิจลนสทฺทํ ๑- อสฺสุตฺถา"ติ ปุจฺฉติ. "น สุณาม ภนฺเต, กาย เวลายา"ติ ปุฏฺโฐ "มชฺฌิมยาเม อมฺหากํ อาลมฺพนผลกํ อปสฺสาย ฐิตกาเล"ติ วตฺวา "มหาโอภาโส อโหสิ, โส โว ทิฏฺโฐ"ติ ปุจฺฉติ. "กาย เวลาย ภนฺเต"ติ จ วุตฺเต "มยฺหํ จงฺกมมฺหา โอตรณกาเล"ติ วทติ. มนุสฺสา "อมฺหากํ เถโร ตีสุปิ ยาเมสุ จงฺกเมเยว โหติ, นตฺถิ อยฺเยน สทิโส อารทฺธวิริโย"ติ ปสนฺนา สกฺการํ กโรนฺติ. มุฏฺฐสฺสตีปิ อุปฏฺฐากมชฺเฌ นิสินฺโน "มยา อสุกกาเล นาม ทีฆนิกาโย อุคฺคหิโต, อสุกกาเล มชฺฌิโม, สํยุตฺโต, องฺคุตฺตรโก. ๒- อนฺตรนฺตรา ๓- โอโลกนํ นาม นตฺถิ, อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐาเน มุขารุฬฺหาว ตนฺติ อาคจฺฉติ, อิเม ปนญฺเญ ภิกฺขู เอฬกา วิย มุขํ ผนฺทาเปนฺตา วิหรนฺตี"ติ วทติ. มนุสฺสา "นตฺถิ อยฺเยน สทิโส อุปฏฺฐิตสฺสตี"ติ ปสนฺนา สกฺการํ กโรนฺติ. อสมาหิโตปิ อุปฏฺฐากานํ สมฺมุเข อฏฺฐกถาจริเย ปญฺหํ ปุจฺฉติ, "กสิณํ นาม กถํ ภาเวนฺติ, กิตฺตเกน นิมิตฺตํ อุปฺปนฺนํ นาม โหติ, กิตฺตเกน อุปจาโร, กิตฺตเกน อปฺปนา, ปฐมชฺฌานสฺส กตี องฺคานิ, ทุติยสฺส ตติยสฺส @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ภูมิจาลสทฺทํ ฉ.ม. องฺคุตฺตริโก ฉ.ม. อนฺตรา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๔.

จตุตฺถสฺส ฌานสฺส กตี องฺคานี"ติ ปุจฺฉติ. เตหิ อตฺตโน อุคฺคหานุรูเปน ๑- กถิตกาเล หสิตํ ๒- กตฺวา "กึ อาวุโส เอวํ น โหสี"ติ วุตฺเต "วฏฺฏติ ภนฺเต"ติ อตฺตโน สมาปตฺติลาภิตํ สูเจติ. มนุสฺสา "สมาปตฺติลาภี อยฺโย"ติ ปสนฺนา สกฺการํ กโรนฺติ. ทุปฺปญฺโญปิ อุปฏฺฐากานํ มชฺเฌ นิสินฺโน "มชฺฌิมนิกาเย เม ปปญฺจตฺตยํ ๓- โอโลเกนฺตสฺส สหิทฺธิยา มคฺโคว อาคโต, ปริยตฺติ นาม อมฺหากํ น ทุกฺกรา, ปริยตฺติวาวโฏ ปน ทุกฺขโต น มุจฺจตีติ ปริยตฺตึ วิสฺสชฺชยิมฺหา"ติอาทีนิ วทนฺโต อตฺตโน มหาปญฺญตฺตํ ทีเปติ. เอวํ วทนฺโต ปนสฺส สาสเน ปหารํ เทติ, อิมินา สทิโส มหาโจโร นาม นตฺถิ. น หิ ปริยตฺติธโร ทุกฺขโต น มุจฺจตีติ. อขีณาสโวปิ คามทารเก ทิสฺวา "ตุมฺหากํ มาตาปิตโร อเมฺห กึ วทนฺตี"ติ. อรหาติ วทนฺติ ภนฺเตติ. ยาว เฉกา คหปติกา น สกฺกา วญฺเจตุนฺติ อตฺตโน ขีณาสวภาวํ ทีเปติ. อญฺเญปิ เจตฺถ จาฏิอรหนฺตปาโรหอรหนฺตาทโย เวทิตพฺพา:- เอโก กิร กุหโก อนฺโตคพฺเภ จาฏึ นิขณิตฺวา มนุสฺสานํ อาคมนกาเล ปวิสติ. มนุสฺสา "กหํ เถโร"ติ ปุจฺฉนฺติ. อนฺโตคพฺเภติ จ วุตฺเต ปวิสิตฺวา วิจินนฺตาปิ อทิสฺวา นิกฺขมิตฺวา "นตฺถิ เถโร"ติ วทนฺติ. "อนฺโตคพฺเภเยว เถโร"ติ จ วุตฺเต ปุน ปวิสนฺติ. เถโร จาฏิโต นิกฺขมิตฺวา ปีเฐ นิสินฺโน โหติ. ตโต เตหิ "มยํ ภนฺเต ปุพฺเพ อทิสฺวา นิกฺขนฺตา, กหํ ตุเมฺห คตตฺถา"ติ วุตฺเต "สมณา นาม อตฺตโน อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐานํ คจฺฉนฺตี"ติ วจเนน อตฺตโน ขีณาสวภาวํ ทีเปติ. อปโร กุหโก เอกสฺมึ ปพฺพเต ปณฺณสาลายํ วสติ. ปณฺณสาลาย จ ปจฺฉโต ปปาตฏฺฐาเน เอโก กจฺฉกรุกฺโข อตฺถิ, ตสฺส ปาโรโห คนฺตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ. ม. อุคฺคหิตานุรูเปน ฉ.ม. สิตํ @ ม.อุ. ๑๔/๒๑/๑๘ (อาทิโต ปฏฺฐาย ปสฺสิตพฺพํ)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๕.

ปรภาเค ภูมิยํ ปติฏฺฐิโต. มนุสฺสา มคฺเคนาคนฺตฺวา นิมนฺเตนฺติ. โส ปตฺตจีวรมาทาย ปาโรเหน โอตริตฺวา คามทฺวาเร อตฺตานํ ทสฺเสติ. ตโต มนุสฺเสหิ ปจฺฉา อาคนฺตฺวา "กตเรน มคฺเคน อาคตตฺถ ภนฺเต"ติ ปุฏฺโฐ "สมณานํ อาคตมคฺโค นาม ปุจฺฉิตุํ น วฏฺฏติ, อตฺตโน อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐาเนเนว อาคจฺฉนฺตี"ติ วจเนน ขีณาสวภาวํ ทีเปติ. ตํ ปน กุหกํ เอโก วิทฺธกณฺโณ ญตฺวา "ปริคฺคเหสฺสามิ นนฺ"ติ เอกทิวสํ ปาโรเหน โอตรนฺตํ ทิสฺวา ปจฺฉโต ฉินฺทิตฺวา อปฺปมตฺตเกน ฐเปสิ. โส "ปาโรหโต โอตริสฺสามี"ติ `ฐนฺ'ติ ปติโต, มตฺติกาปตฺโต ภิชฺชิ, โส ญาโตมฺหีติ นิกฺขมิตฺวา ปลายิ. ปาปิจฺฉสฺส ภาโว ปาปิจฺฉตา. ลกฺขณโต ปน อสนฺตคุณสมฺภาวนตา ปฏิคฺคหเณ จ อมตฺตญฺญุตา, เอตํ ปาปิจฺฉตาลกฺขณนฺติ เวทิตพฺพํ. [๘๕๒] สิงฺคนิทฺเทเส วิชฺฌนฏฺเฐน สิงฺคํ. นาคริกภาวสงฺขาตสฺส กิเลสสิงฺคสฺเสตํ นามํ. สิงฺคารสฺส ภาโว สิงฺคารตา สิงฺคารกรณากาโร วา. จาตุรภาโว จาตุรตา. ตถา จาตุริยํ. ปริกฺขตภาโว ปริกฺขตตา, ปริกฺขณิตฺวา ฐปิตสฺเสว ทฬฺหสิงฺคารภาวสฺเสตํ นามํ. อิตรํ ตสฺเสว เววจนํ. เอวํ สพฺเพหิปิ ปเทหิ กิเลสสิงฺคารตาว กถิตา. [๘๕๓] ตินฺติณนิทฺเทเส ตินฺติณนฺติ ขิยฺยนํ. ตินฺติณายนากาโร ตินฺติณายนา. ตินฺติเณน อยิตสฺส ตินฺติณสมงฺคิโน ภาโว ตินฺติณายิตตฺตํ. โลลุปภาโว โลลุปฺปํ. อิตเร เทฺว อาการภาวนิทฺเทสา. ปุจฺฉญฺชิกตาติ ลภนาลภนกฏฺฐาเน ๑- เวทนากมฺปนา นีจวุตฺติตา. สาธุกมฺยตาติ ปณีตปณีตานํ ปตฺถนา. เอวํ สพฺเพหิปิ ปเทหิ สุวานโทณิยํ กญฺชิยํ ปิวนกสุนขสฺส อญฺญํ สุนขํ ทิสฺวา ภุภุกฺกรณํ วิย "ตว สนฺตกํ, มม สนฺตกนฺ"ติ กิเลสวเสน ขียนากาโร กถิโต. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ลาภลภนกฏฺฐาเน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๖.

[๘๕๔] จาปลฺยนิทฺเทเส อาโกฏิตปจฺจาโกฏิตภาวาทีหิ จีวรสฺส มณฺฑนา จีวรมณฺฑนา. มณิวณฺณจฺฉวิกรณาทีหิ ปตฺตสฺส มณฺฑนา ปตฺตมณฺฑนา. จิตฺตกมฺมาทีหิ ปุคฺคลิกเสนาสนสฺส มณฺฑนา เสนาสนมณฺฑนา. อิมสฺส วา ปูติกายสฺสาติ อิมสฺส มนุสฺสสรีรสฺส. ยถา หิ ตทหุชาโตปิ สิงฺคาโล ชรสิงฺคาโลเตฺวว อูรุปฺปมาณาปิ จ คโฬจิลตา ปูติลตาเตฺวว สงฺขฺยํ คจฺฉติ, เอวํ สุวณฺณวณฺโณปิ มนุสฺสกาโย ปูติกาโยเตฺวว วุจฺจติ. ตสฺส อนฺตรนฺตรา รตฺตวณฺณปณฺฑุวณฺณาทีหิ นิวาสนปารุปนาทีหิ สชฺชนา มณฺฑนา นาม. พาหิรานํ วา ปริกฺขารานนฺติ ฐเปตฺวา ปตฺตจีวรํ เสสปริกฺขารานํ. อถวา ยา เอสา จีวรมณฺฑนา ปตฺตมณฺฑนาติ วุตฺตา, สา เตหิ วา ปริกฺขาเรหิ กายสฺส มณฺฑนา เตสํ วา พาหิรปริกฺขารานํ มณฺฑิตฺวา ฐปนวเสน มณฺฑนาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. มณฺฑนา วิภูสนาติ เอตฺถ อูนฏฺฐานสฺส ปูรณวเสน มณฺฑนา, ฉวิราคาทิวเสน วิภูสนาติ เวทิตพฺพา. เกฬนาติ กีฬนา. ปริเกฬนาติ ปริกีฬนา. คิทฺธิกตาติ เคธยุตฺตตา. คิทฺธิกตฺตนฺติ ตสฺเสว เววจนํ. จปลภาโว จปลตา. ตถา จาปลฺยํ. อิทํ วุจจฺตีติ อิทํ จาปลฺยํ นาม วุจฺจติ, เยน สมนฺนาคโต ปุคฺคโล วสฺสสติโกปิ สมาโน ตทหุชาโต ทารโก วิย โหติ. [๘๕๕] อสภาควุตฺตินิทฺเทเส วิปฺปฏิกูลคฺคาหิตาติ อนนุโลมคฺคาหิตา. วิปจฺจนีกสาตตาติ วิปจฺจนีเกน ปฏิวิรุทฺธกรเณน สุขายนา. อนาทรภาโว อนาทริยํ. ตถา อนาทริยตา. อคารวสฺส ภาโว อคารวตา. เชฏฺฐกภาวสฺส อกรณํ อปฺปติสฺสวตา. อยํ วุจฺจตีติ อยํ อสภาควุตฺติ นาม วุจฺจติ, วิสภาคชีวิกตาติ อตฺโถ, ยาย สมนฺนาคโต ปุคฺคโล มาตรํ วา ปิตรํ วา คิลานํ ปฏิวตฺติตฺวาปิ น โอโลเกติ, ปิตุ สนฺตกสฺส การณา มาตรา สทฺธึ, มาตุ สนฺตกสฺส การณา ปิตรา สทฺธึ กลหํ กโรติ, วิสภาคชีวิตํ ชีวติ, มาตาปิตูนํ สนฺตกสฺส การณา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๗.

เชฏฺฐเกน วา กนิฏฺเฐน วา ภาตรา สทฺธึ กลหํ กโรติ, นิลฺลชฺชวจนํ วทติ, อาจริยสฺส วา อุปชฺฌายสฺส วา วตฺตปฏิวตฺตํ น กโรติ, คิลานํ น อุปฏฺฐาติ, พุทฺธสฺส ภควโต เจติยทสฺสนฏฺฐาเน อุจฺจารํ วา ปสฺสาวํ วา กโรติ, เขฬมฺปิ สิงฺฆาณิกมฺปิ ฉฑฺเฑติ, ฉตฺตํ ธาเรติ, อุปาหนา อารุยฺห คจฺฉติ, พุทฺธสาวเกสุ น ลชฺชติ, สํเฆ จิตฺตีการํ น กโรติ, มาติมตฺตปิติมตฺตาทีสุ ครุฏฺฐานิเยสุ หิโรตฺตปฺปํ น ปจฺจุปฏฺฐาเปติ. ตสฺเสวํ ปวตฺตมานสฺส สพฺพาเปสา กิริยาว มาตรีติอาทีสุปิ วตฺถูสุ อสภาควุตฺติตา นาม โหติ. [๘๕๖] อรตินิทฺเทเส ปนฺเตสูติ ทูเรสุ วิวิตฺเตสุ วา. อธิกุสเลสูติ สมถวิปสฺสนาธมฺเมสุ. อรตีติ รติปฏิกฺเขโป. อรติตาติ อรมณากาโร. อนภิรตีติ อนภิรตภาโว. อนภิรมณาติ อนภิรมณากาโร. อุกฺกณฺฐิตาติ อุกฺกณฺฐนากาโร. ปริตสฺสิตาติ อุกฺกณฺฐนวเสเนว ปริตสฺสนา. [๘๕๗] ตนฺทีนิทฺเทเส ตนฺทีติ ชาติอาลสิยํ. ตนฺทิยนาติ ตนฺทิยนากาโร. ตนฺทิมนกตาติ ตนฺทิยา อภิภูตจิตฺตตา. อลสสฺส ภาโว อาลสฺยํ. อาลสฺยายนากาโร อาลสฺยายนา. อาลสฺยายิตสฺส ภาโว อาลสฺยายิตตฺตํ. อิติ สพฺเพหิปิ อิเมหิ ปเทหิ กิเลสวเสน กายาลสิยํ กถิตํ. [๘๕๘] วิชมฺภิตานิทฺเทเส ชมฺภนาติ ผนฺทนา. ปุนปฺปุนํ ชมฺภนา วิชมฺภนา. อานมนาติ ปุรโต นมนา. วินมนาติ ปจฺฉโต นมนา. สนฺนมนาติ สมนฺตโต นมนา. ปณมนาติ ยถา หิ ตนฺตโต อุฏฺฐิตเปสกาโร กิสฺมิญฺจิเทว คเหตฺวา อุชุกํ กายํ อุสฺสาเปติ, เอวํ กายสฺส อุทฺธํ ฐปนา. พฺยาธิยกนฺติ อุปฺปนฺนพฺยาธิตา. อิติ สพฺเพหิปิ อิเมหิ ปเทหิ กิเลสวเสน กายผนฺทนเมว กถิตํ. [๘๕๙] ภตฺตสมฺมทนิทฺเทเส ภุตฺตาวิสฺสาติ ภุตฺตวโต. ภตฺตมุจฺฉาติ ภตฺตเคลญฺญํ. พลวภตฺเตน หิ มุจฺฉาปตฺโต วิย โหติ. ภตฺตกิลมโถติ ภตฺเตน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๘.

กิลนฺตภาโว. ภตฺตปริฬาโหติ ภตฺตทรโถ. ตสฺมิญฺหิ สมเย ปริฬาหุปฺปตฺติยา อุปหตินฺทฺริโย โหติ, กาโย ชีรติ. กายทุฏฺฐุลฺลนฺติ ภตฺตํ นิสฺสาย กายสฺส อกมฺมญฺญตา. [๘๖๐] เจตโส ลีนตฺตนิทฺเทโส เหฏฺฐา ธมฺมสงฺคหฏฺฐกถายํ ๑- วุตฺตตฺโถเยว. อิเมหิ ปน สพฺเพหิปิ ปเทหิ กิเลสวเสน จิตฺตสฺส คิลานากาโร กถิโตติ เวทิตพฺโพ. [๘๖๑] กุหนานิทฺเทเส ลาภสกฺการสิโลกสนฺนิสฺสิตสฺสาติ ลาภญฺจ สกฺการญฺจ กิตฺติสทฺทญฺจ สนฺนิสฺสิตสฺส, ปตฺถยนฺตสฺสาติ อตฺโถ. ปาปิจฺฉสฺสาติ อสนฺตคุณทีปนกามสฺส. อิจฺฉาปกตสฺสาติ อิจฺฉาย อปกตสฺส, อุปทฺทุตสฺสาติ อตฺโถ. อิโต ปรํ ยสฺมา ปจฺจยปฏิเสวนสามนฺตชปฺปนอิริยาปถสนฺนิสฺสิตวเสน ๒- มหานิทฺเทเส ติวิธํ กุหนวตฺถุ อาคตํ, ตสฺมา ติวิธมฺปิ ตํ ทสฺเสตุํ ปจฺจยปฏิเสวนสงฺขาเตน วาติ เอวมาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ จีวราทีหิ นิมนฺติตสฺส ตทตฺถิกสฺเสว สโต ปาปิจฺฉตํ นิสฺสาย ปฏิกฺขิปเนน, เต จ คหปติเก อตฺตนิ สุปติฏฺฐิตสทฺเธ ญตฺวา ปุน เตสํ "อโห อยฺโย อปฺปิจฺโฉ, น กิญฺจิ ปฏิคฺคณฺหิตุํ อิจฺฉติ, สุลทฺธํ วต โน อสฺส, สเจ อปฺปมตฺตกมฺปิ กิญฺจิ ปฏิคฺคเณฺหยฺยา"ติ นานาวิเธหิ อุปาเยหิ ปณีตานิ จีวราทีนิ อุปเนนฺตานํ ตทนุคฺคหกามตํเยว อาวีกตฺวา ปฏิคฺคหเณน จ ตโต ปภูติ อสีติสกฏภาเรหิ อุปนามนเหตุภูตํ วิมฺหาปนํ ปจฺจยปฏิเสวนสงฺขาตํ กุหนวตฺถูติ เวทิตพฺพํ. วุตฺตมฺปิ เจตํ มหานิทฺเทเส ๓-:- กตมํ ปจฺจยปฏิเสวนสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ, อิธ คหปติกา ภิกฺขุํ นิมนฺเตนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรหิ, @เชิงอรรถ: สงฺคณี.อ. ๑/๑๑๖๒/๔๓๕ สี. ปจฺจยปฏิเสธน..... @ ขุ.มหา. ๒๙/๓๙๗/๒๖๘ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑๙.

โส ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต อตฺถิโก จีวร ฯเปฯ ปริกฺขารานํ ภิยฺโยกมฺยตํ อุปาทาย จีวรํ ปจฺจกฺขาติ, ปิณฺฑปาตํ ปจฺจกฺขาติ, เสนาสนํ ปจฺจกฺขาติ, คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปจฺจกฺขาติ. โส เอวมาห "กึ สมณสฺส มหคฺเฆน จีวเรน, เอตํ สารุปฺปํ, ยํ สมโณ สุสานา วา สงฺการกูฏา วา ปาปณิกา วา นนฺตกานิ อุจฺจินิตฺวา สงฺฆาฏึ กตฺวา ธาเรยฺย. กึ สมณสฺส มหคฺเฆน ปิณฺฑปาเตน, เอตํ สารุปฺปํ, ยํ สมโณ อุญฺฉาจริยาย ปิณฺฑิยาโลเปน ชีวิกํ กปฺเปยฺย. กึ สมณสฺส มหคฺเฆน เสนาสเนน, เอตํ สารุปฺปํ, ยํ สมโณ รุกฺขมูลิโก วา อสฺส โสสานิโก วา อพฺโภกาสิโก วา. กึ สมณสฺส มหคฺเฆน คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขาเรน, เอตํ สารุปฺปํ, ยํ สมโณ ปูติมุตฺเตน วา หรีตกีขณฺเฑน วา โอสถํ กเรยฺยา"ติ. ตทุปาทาย ลูขํ จีวรํ ธาเรติ, ลูขํ ปิณฺฑปาตํ ภุญฺชติ, ๑- ลูขํ เสนาสนํ ปฏิเสวติ, ลูขํ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ ปฏิเสวติ. ตเมนํ คหปติกา เอวํ ชานนฺติ "อยํ สมโณ อปฺปิจฺโฉ สนฺตุฏฺโฐ ปวิวิตฺโต อสํสฏฺโฐ อารทฺธวิริโย ธุตวาโท"ติ ภิยฺโย ภิยฺโย นิมนฺเตนฺติ จีวร ฯเปฯ ปริกฺขาเรหิ. โส เอวมาห "ติณฺณํ สมฺมุขีภาวา สทฺโธ กุลปุตฺโต พหุํ ปุญฺญํ ปสวติ, สทฺธาย สมฺมุขีภาวา สทฺโธ กุลปุตฺโต พหุํ ปุญฺญํ ปสวติ, เทยฺยธมฺมสฺส ฯเปฯ ทกฺขิเณยฺยานํ สมฺมุขีภาวา สทฺโธ กุลปุตฺโต พหุํ ปุญฺญํ ปสวติ, ตุมฺหากญฺเจวายํ สทฺธา อตฺถิ, เทยฺยธมฺโม จายํ ๒- สํวิชฺชติ, อหญฺจ ปฏิคฺคาหโก, สจาหํ น ปฏิคฺคเหสฺสามิ, เอวํ ตุเมฺห ปุญฺเญน ปริหีนา ๓- ภวิสฺสถ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปริภุญฺชติ ฉ.ม. จ ฉ.ม. ปริพาหิรา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๐.

น มยฺหํ อิมินา อตฺโถ, อปิจ ตุมฺหากญฺเญว อนุกมฺปาย ปฏิคฺคณฺหามี"ติ. ตทุปาทาย พหุมฺปิ จีวรํ ปฏิคฺคณฺหาติ. พหุมฺปิ ปิณฺฑปาตํ ฯเปฯ เภสชฺชปริกฺขารํ ปฏิคฺคณฺหาติ. ยา เอวรูปา ภากุฏิกา ภากุฏิยํ กุหนา กุหายนา กุหิตตฺตํ. อิทํ วุจฺจติ ปจฺจยปฏิเสวนสงฺขาตํ กุหนวตฺถูติ. ปาปิจฺฉสฺเสว ปน สโต อุตฺตริมนุสฺสธมฺมาธิคมปริทีปนวาจาย ตถา ตถา วิมฺหาปนํ สามนฺตชปฺปนสงฺขาตํ กุหนวตฺถูติ เวทิตพฺพํ. ยถาห:- กตมํ สามนฺตชปฺปนสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ, อิเธกจฺโจ ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต สมฺภาวนาธิปฺปาโย "เอวํ มํ ชโน สมฺภาเวสฺสตี"ติ อริยธมฺมสนฺนิสฺสิตํ วาจํ ภาสติ, โย เอวรูปํ จีวรํ ธาเรติ, โส สมโณ มเหสกฺโขติ ภณติ. โย เอวรูปํ ปตฺตํ, โลหถาลกํ, ธมฺมกรกํ, ๑- ปริสาวนํ, กุญฺจิกํ, อุปาหนํ, กายพนฺธนํ, อาโยคํ ธาเรติ, โส สมโณ มเหสกฺโขติ ภณติ. ยสฺส เอวรูโป อุปชฺฌาโย, อาจริโย, สมานุปชฺฌายา, สมานาจริยกา, มิตฺตา, สนฺทิฏฺฐา, สมฺภตฺตา, สหายา. โย เอวรูเป วิหาเร วสติ, อฑฺฒโยเค, ปาสาเท, หมฺมิเย, คุหายํ, เลเณ, กุฏิยา, กูฏาคาเร, อฏฺเฏ, มาเฬ, อุโทสิเต, ๒- อุทฺทณฺเฑ, อุปฏฺฐานสาลายํ, มณฺฑเป, รุกฺขมูเล วสติ, โส สมโณ มเหสกฺโขติ ภณติ. อถวา โกรชิกโกรชิโก ภากุฏิกภากุฏิโก กุหกกุหโก ลปกลปโก มุขสมฺภาวิโต. อยํ สมโณ อิมาสํ เอวรูปานํ สนฺตานํ วิหารสมาปตฺตีนํ ลาภีติ ตาทิสํ คมฺภีรํ คูฬฺหํ นิปุณํ ปฏิจฺฉนฺนํ โลกุตฺตรสุญฺญตปฏิสญฺญุตฺตํ กถํ กเถติ. ๓- ยา เอวรูปา ภากุฏิกา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ธมกรณํ ปาลิยํ อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. กเถสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๑.

ภากุฏิยํ กุหนา กุหายนา กุหิตตฺตํ. อิทํ วุจฺจติ สามนฺตชปฺปนสงฺขาตํ กุหนวตฺถูติ. ปาปิจฺฉสฺเสว ปน สโต สมฺภาวนาธิปฺปายกเตน อิริยาปเถน วิมฺหาปนํ อิริยาปถสนฺนิสฺสิตํ กุหนวตฺถูติ เวทิตพฺพํ. ยถาห:- กตมํ อิริยาปถสงฺขาตํ กุหนวตฺถุ, อิเธกจฺโจ. ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต สมฺภาวนาธิปฺปาโย เอวํ มํ ชโน สมฺภาเวสฺสตีติ คมนํ สณฺฐเปติ ฯเปฯ สยนํ สณฺฐเปติ, ปณิธาย คจฺฉติ, ปณิธาย ติฏฺฐติ, ปณิธาย นิสีทติ, ปณิธาย เสยฺยํ กปฺเปติ, สมาหิโต วิย คจฺฉติ, สมาหิโต วิย ติฏฺฐติ, นิสีทติ, เสยฺยํ กปฺเปติ, อาปาถกชฺฌายีว โหติ. ยา เอวรูปา อิริยาปถสฺส อฏฺฐปนา ฐปนา สณฺฐปนา ภากุฏิกา ภากุฏิยํ กุหนา กุหายนา กุหิตตฺตํ. อิทํ วุจฺจติ อิริยาปถสงฺขาตํ กุหนวตฺถูติ. ตตฺถ ปจฺจยปฏิเสวนสงฺขาเตนาติ ปจฺจยปฏิเสวนนฺติ เอวํ สงฺขาเตน ปจฺจยปฏิเสวเนน. สามนฺตชปฺปิเตนาติ สมีเป ภณิเตน. อิริยาปถสฺสาติ จตุอิริยาปถสฺส. อฏฺฐปนาติ อาทิฐปนา, อาทเรน วา ฐปนา. ฐปนาติ ฐปนากาโร. สณฺฐปนาติ อภิสงฺขรณา, ปาสาทิกภาวกรณนฺติ วุตฺตํ โหติ. ภากุฏิกาติ ปธานปุริมฏฺฐิตภาวทสฺสเนน ภากุฏิกรณํ, มุขสงฺโกโจติ วุตฺตํ โหติ. ภากุฏิกรณํ สีลมสฺสาติ ภากุฏิโก, ภากุฏิกสฺส ภาโว ภากุฏิยํ. กุหนาติ วิมฺหาปนํ. กุหสฺส อายนา กุหายนา. กุหิตสฺส ภาโว กุหิตตฺตนฺติ. [๘๖๒] ลปนานิทฺเทเส อาลปนาติ วิหารํ อาคเต มนุสฺเส ทิสฺวา "กิมตฺถาย โภนฺโต อาคตา, กึ ภิกฺขู นิมนฺเตตุํ, ยทิ เอวํ คจฺฉถ, อหํ ปจฺฉโต ภิกฺขู คเหตฺวา คจฺฉามี"ติ ๑- เอวํ อาทิโตว ลปนา. อถวา อตฺตานํ อุปเนตฺวา "อหํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อาคจฺฉามีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๒.

ติสฺโส, มยิ ราชา ปสนฺโน, มยิ อสุโก จ อสุโก จ ราชมหามตฺโต ปสนฺโน"ติ เอวํ อตฺตูปนายิกา ลปนา อาลปนา. ลปนาติ ปุฏฺฐสฺเสว สโต วุตฺตปฺปการเมว ลปนํ. สลฺลปนาติ คหปติกานํ อุกฺกณฺฐเน ภีตสฺส โอกาสํ ทตฺวา สุฏฺฐุ ลปนา. อุลฺลปนาติ มหากุฏุมฺพิโก มหานาวิโก มหาทานปตีติ เอวํ อุทฺธํ กตฺวา ลปนา. สมุลฺลปนาติ สพฺพโตภาเคน อุทฺธํ กตฺวา ลปนา. อุนฺนหนาติ อุปาสกา ปุพฺเพ อีทิเส กาเล ทานํ เทถ, อิทานิ กึ น เทถาติ เอวํ ยาว "ทสฺสาม ภนฺเต โอกาสํ น ลภามา"ติอาทีนิ วทนฺติ, ตาว อุทฺธํ นหนา, เวฐนาติ วุตฺตํ โหติ. อถวา อุจฺฉุหตฺถํ ทิสฺวา "กุโต อาภตํ ๑- อุปาสกา"ติ ปุจฺฉติ. อุจฺฉุเขตฺตโต ภนฺเตติ. กึ ตตฺถ อุจฺฉุ มธุรนฺติ. ขาทิตฺวา ภนฺเต ชานิตพฺพนฺติ. "น อุปาสกา ภิกฺขุสฺส อุจฺฉุํ เทถาติ วตฺตุํ วฏฺฏตี"ติ ยา เอวรูปา นิพฺเพเฐนฺตสฺสาปิ เวฐนกกถา, สา อุนฺนหนา. สพฺพโตภาเคน ปุนปฺปุนํ อุนฺนหนา สมุนฺนหนา. อุกฺกาจนาติ "เอตํ กุลํ มํเยว ชานาติ, สเจ เอตฺถ เทยฺยธมฺโม อุปฺปชฺชติ, มยฺหเมว เทตี"ติ เอวํ อุกฺขิปิตฺวา กาจนา อุกฺกาจนา, อุกฺขิปนาติ ๒- วุตฺตํ โหติ. เตลกนฺทริกวตฺถุ เจตฺถ วตฺตพฺพํ:- เทฺว กิร ภิกฺขู เอกํ คามํ ปวิสิตฺวา อาสนสาลายํ นิสีทิตฺวา เอกํ กุมาริกํ ทิสฺวา ปกฺโกสึสุ. อเถโก ๓- เอกํ ปุจฺฉติ ๔- "อยํ ภนฺเต กสฺส กุมาริกา"ติ. อมฺหากํ อุปฏฺฐายิกาย เตลกนฺทริกาย ธีตา อาวุโส, อิมิสฺสา มาตา มยิ เคหํ คเต สปฺปึ ททมานา ฆเฏเนว เทติ, อยมฺปิ มาตา วิย ฆเฏเนว เทตีติ อุกฺกาเจติ. สพฺพโตภาเคน ปุนปฺปุนํ อุกฺกาจนา สมุกฺกาจนา. อนุปฺปิยภาณิตาติ สจฺจานุรูปํ วา ธมฺมานุรูปํ วา อนปโลเกตฺวา ปุนปฺปุนํ ปิยภณนเมว. จาฏุกมฺยตาติ นีจวุตฺติตา, อตฺตานํ เหฏฺฐโต ฐเปตฺวา วตฺตนํ. มุคฺคสูปฺยตาติ มุคฺคสูปสทิสตา. ยถา หิ มุคฺเคสุ ปจฺจมาเนสุ โกจิเทว น ปจฺจติ, อวเสสา ปจฺจนฺติ, เอวํ ยสฺส @เชิงอรรถ: ม. อาคตาตฺถ ฉ. อุทฺทีปนาติ @ ฉ.ม. ตาย อาคตาย ตตฺเรโก ฉ.ม. ปุจฺฉิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๓.

ปุคฺคลสฺส วจเน กิญฺจิเทว สจฺจํ โหติ, เสสํ อลิกํ, อยํ ปุคฺคโล มุคฺคสูโปฺยติ วุจฺจติ, ตสฺส ภาโว มุคฺคสูปฺยตา. ปาริภฏฺยตาติ ปาริภฏฺยภาโว. โย หิ กุลทารเก ธาตี วิย องฺเกน วา ขนฺเธน วา ปริภฏติ, ธาเรตีติ อตฺโถ, ตสฺส ปริภฏสฺส กมฺมํ ปาริภฏฺยํ, ปาริภฏฺยสฺส ภาโว ปาริภฏฺยตาติ. [๘๖๓] เนมิตฺติกตานิทฺเทเส นิมิตฺตนฺติ ยงฺกิญฺจิ ปเรสํ ปจฺจยทานสญฺโญชนกํ กายวจีกมฺมํ. นิมิตฺตกมฺมนฺติ นิมิตฺตสฺส กรณโกสลฺลํ. ตตฺริทํ วตฺถุ:- เอโก กิร ปิณฺฑปาติโก อุปฏฺฐากกมฺมารสฺส เคหทฺวารํ คนฺตฺวา "กึ ภนฺเต"ติ ปุจฺฉิโต จีวรนฺตเรน หตฺถํ นีหริตฺวา วาสิปหรณาการํ อกาสิ. กมฺมาโร "สลฺลกฺขิตํ เม ภนฺเต"ติ วาสึ กตฺวา อทาสิ. โอภาโสติ ปจฺจยปฏิสํยุตฺตา กถา. โอภาสกมฺมนฺติ วจฺฉกปาลเก ทิสฺวา "กึ อิเม วจฺฉา ขีรโควจฺฉา ตกฺกโควจฺฉา"ติ ปุจฺฉิตฺวา "ขีรโควจฺฉา ภนฺเต"ติ วุตฺเต "น ขีรโควจฺฉา, ยทิ ขีรโควจฺฉา สิยุํ, ภิกฺขูปิ ขีรํ ลเภยฺยุนฺ"ติ เอวมาทินา นเยน เตสํ ทารกานํ มาตาปิตูนํ นิเวเทตฺวา ขีรทาปนาทิกํ โอภาสกรณํ. สามนฺตชปฺปาติ สมีปํ กตฺวา ชปฺปนํ. ชาตกภาณกวตฺถุ เจตฺถ กเถตพฺพํ:- เอโก กิร ชาตกภาณกตฺเถโร ภุญฺชิตุกาโม อุปฏฺฐายิกาย เคหํ ปวิสิตฺวา นิสีทิ. สา อทาตุกามา "ตณฺฑุลา นตฺถี"ติ ภณนฺตี ตณฺฑุเล อาหริตุกามา วิย ปฏิวิสฺสกฆรํ คตา. ภิกฺขุ อนฺโตคพฺภํ ปวิสิตฺวา โอโลเกนฺโต กวาฏโกเณ อุจฺฉุํ, ภาชเน คุฬํ, ปิฏเก โลณมจฺฉผาเล, ๑- กุมฺภิยํ ตณฺฑุเล, ฆเฏ ฆตํ ทิสฺวา นิกฺขมิตฺวา นิสีทิ. ฆรณี "ตณฺฑุลํ นาลตฺถนฺ"ติ อาคตา. เถโร "อุปาสิเก อชฺช ภิกฺขา น สมฺปชฺชิสฺสตีติ ปฏิกจฺเจว นิมิตฺตํ อทฺทสนฺ"ติ อาห. กึ ภนฺเตติ. กวาฏโกเณ นิกฺขิตฺตอุจฺฉุํ วิย สปฺปํ อทฺทสํ, ตํ ปหริสฺสามีติ โอโลเกนฺโต ภาชเน ฐปิตคุฬปิณฺฑเก วิย ๒- ปาสาณํ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. โลณมจฺฉผาลํ ฉ.ม. ฐปิตํ คุฬปิณฺฑํ วิย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๔.

เลฑฺฑุเกน ปหเฏน สปฺเปน กตํ ปิฏเก นิกฺขิตฺตโลณมจฺฉผาลสทิสํ ผณํ, ตสฺส ตํ เลฑฺฑุํ ฑํสิตุกามสฺส กุมฺภิยา ตณฺฑุลสทิเส ทนฺเต, อถสฺส กุปิตสฺส ฆเฏ ปกฺขิตฺตฆตสทิสํ มุขโต นิกฺขมนฺตํ วิสมิสฺสกํ เขฬนฺติ. สา "น สกฺกา มุณฺฑกํ วญฺเจตุนฺ"ติ อุจฺฉุํ ทตฺวา โอทนํ ปจิตฺวา ฆตคุฬมจฺเฉหิ สทฺธึ อทาสีติ เอวํ สมีปํ กตฺวา ชปฺปนํ สามนฺตชปฺปาติ เวทิตพฺพํ. ปริกถาติ ยถา ตํ ลภติ, ตถา ปริวตฺเตตฺวา ปริวตฺเตตฺวา กถนํ. [๘๖๔] นิปฺเปสิกตานิทฺเทเส อกฺโกสนาติ ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสนา. ๑- วมฺภนาติ ปริภวิตฺวา กถนํ. ครหนาติ "อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน"ติอาทินา นเยน โทสาโรปนา. อุกฺเขปนาติ "มา เอตํ เอตฺถ กเถถา"ติ วาจาย อุกฺขิปนํ. สพฺพโตภาเคน สวตฺถุกํ สเหตฺกํ กตฺวา อุกฺเขปนา สมุกฺเขปนา. อถวา อเทนฺตํ ทิสฺวา "อโห ทานปตี"ติ เอวํ อุกฺขิปนํ อุกฺเขปนา. มหาทานปตีติ เอวํ สุฏฺฐุ อุกฺเขปนา สมุกฺเขปนา. ขิปนาติ "กึ อิมสฺส ชีวิตํ พีชโภชิโน"ติ เอวํ อุปฺผณฺฑนา. ๒- สงฺขิปนาติ "กึ อิมํ อทายโกติ ภณถ, โย นิจฺจกาลํ สพฺเพสมฺปิ นตฺถีติ วจนํ เทตี"ติ เอวํ สุฏฺฐุตรํ อุปฺผณฺฑนา. ปาปนาติ อทายกตฺตสฺส อวณฺณสฺส วา ปาปนํ. สพฺพโตภาเคน ปาปนา สมฺปาปนา, อวณฺณหาริกาติ "เอวํ เม อวณฺณภยาปิ ทสฺสตี"ติ เคหโต เคหํ คามโต คามํ ชนปทโต ชนปทํ อวณฺณหรณํ. ปรปิฏฺฐิมํสิกตาติ ปุรโต มธุรํ ภณิตฺวา ปรมฺมุเข อวณฺณภาสิตา. เอสา หิ อภิมุขํ โอโลเกตุํ อสกฺโกนฺตสฺส ปรมฺมุขานํ ปิฏฺฐิมํสขาทนํ วิย โหติ. ตสฺมา ปรปิฏฺฐิมํสิกตาติ วุตฺตา. อยํ วุจฺจติ นิปฺเปสิกตาติ อยํ ยสฺมา เวฬุเปสิกา วิย อพฺภงฺคํ ปรสฺส คุณํ นิปฺเปเสติ นิปุญฺฉติ, ยสฺมา วา คนฺธชาตํ ปึสิตฺวา ๓- คนฺธมคฺคนา วิย ปรคุเณ นิปฺปึสิตฺวา วิจุณฺเณตฺวา เอสา ลาภมคฺคนา โหติ, ตสฺมา นิปฺเปสิกตาติ วุจฺจตีติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อกฺโกสนํ ฉ.ม. อุปฺปณฺฑนา ฉ.ม. นิปิสิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๕.

[๘๖๕] ลาเภน ลาภํ นิชิคึสนตานิทฺเทเส นิชิคึสนาติ มคฺคนา. อิโต ลทฺธนฺติ อิมมฺหา เคหา ลทฺธํ. อมุตฺราติ อมุกมฺหิ เคเห. เอฏฺฐีติ อิจฺฉนา. คเวฏฺฐีติ มคฺคนา. ปริเยฏฺฐีติ ปุนปฺปุนํ มคฺคนา. อาทิโต ปฏฺฐาย ลทฺธํ ลทฺธํ ภิกฺขํ ตตฺร ตตฺร กุลทารกานํ ทตฺวา อนฺเต ขีรยาคุํ ลภิตฺวา คตภิกฺขุวตฺถุ เจตฺถ กเถตพฺพํ. เอสนาติอาทีนิ เอฏฺฐีติอาทีนํ เววจนานิ. ตสฺมา เอฏฺฐีติ เอสนา, คเวฏฺฐีติ คเวสนา, ปริเยฏฺฐีติ ปริเยสนา อิจฺเจวเมตฺถ โยชนา เวทิตพฺพา. [๘๖๖] เสยฺยมานนิทฺเทเส ชาติยาติ ขตฺติยภาวาทิชาติสมฺปตฺติยา. โคตฺเตนาติ โคตมโคตฺตาทินา อุตฺตมโคตฺเตน. ๑- โกลปุตฺติเยนาติ มหากุลภาเวน. วณฺณโปกฺขรตายาติ วณฺณสมฺปนฺนสรีรตาย. สรีรญฺหิ โปกฺขรนฺติ วุจฺจติ, ตสฺส วณฺณสมฺปตฺติยา อภิรูปภาเวนาติ อตฺโถ. ธเนนาติอาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนว. มานํ ชปฺเปตีติ เอเตสุ เยน เกนจิ วตฺถุนา "เสยฺโยหมสฺมี"ติ มานํ ปวตฺเตติ กโรติ. [๘๖๗] สทิสมานนิทฺเทเส มานํ ชปฺเปตีติ เอเตสุเยว เยน เกนจิ วตฺถุนา "สทิโสหมสฺมี"ติ มานํ ปวตฺเตติ. อยเมตฺถ อตฺถโต วิเสโส, ปาลิยํ ปน นานากรณํ นตฺถิ. [๘๖๘] หีนมานนิทฺเทเส โอมานํ ชปฺเปตีติ เหฏฺฐา มานํ ปวตฺเตติ. โอมาโนติ ลามโก เหฏฺฐา มาโน. โอมญฺญนา โอมญฺญิตตฺตนฺติ อาการภาวนิทฺเทสา. ๒- หีฬนาติ ชาติอาทีหิ อตฺตชิคุจฺฉนา. โอหีฬนาติ อติเรกโต หีฬนา. โอหีฬิตตฺตนฺติ ตสฺเสว ภาวนิทฺเทโส. อตฺตุญฺญาติ อตฺตานํ หีนํ กตฺวา ชานนา. อตฺตาวญฺญาติ อตฺตานํ อวชานนา. อตฺตปริภโวติ ชาติอาทิสมฺปตฺตินามเมว ชาตาติ อตฺตานํ ปริภวิตฺวา มญฺญนา. เอวมิเม ตโย มานา ปุคฺคลํ อนิสฺสาย ชาติอาทิวตฺถุวเสเนว กถิตา. เตสุ เอเกโก ติณฺณมฺปิ เสยฺยสทิสหีนานํ อุปฺปชฺชติ. ตตฺถ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุกฺกฏฺฐโคตฺเตน ฉ.ม. อาการภาวนิทฺเทโส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๖.

"เสยฺโยหมสฺมี"ติ มาโน เสยฺยสฺเสว ยาถาวมาโน, เสสานํ อยาถาวมาโน. สทิโสหมสฺมี"ติ มาโน สทิสสฺเสว ยาถาวมาโน, เสสานํ อยาถาวมาโน. "หีโนหมสฺมี"ติ มาโน หีนสฺเสว ยาถาวมาโน, เสสานํ อยาถาวมาโน. [๘๖๙] ตตฺถ กตโม เสยฺยสฺส เสยฺโยหมสฺมีติอาทโย ปน นว มานา ปุคฺคลํ นิสฺสาย กถิตา. เตสุ ตโย ตโย เอเกกสฺส อุปฺปชฺชนฺติ. ตตฺถ ทหตีติ ฐเปติ. ตํ นิสฺสายาติ ตํ เสยฺยโต ทหนํ นิสฺสาย. เอตฺถ ปน เสยฺยสฺส เสยฺโยหมสฺมีติ มาโน ราชูนญฺเจว ปพฺพชิตานญฺจ อุปฺปชฺชติ. ราชา หิ "รฏฺเฐน วา ธเนน วา วาหเนหิ วา โก มยา สทิโส อตฺถี"ติ เอตํ มานํ กโรติ. ปพฺพชิโตปิ "สีลธุตงฺคาทีหิ โก มยา สทิโส อตฺถี"ติ เอตํ มานํ กโรติ. [๘๗๐] เสยฺยสฺส สทิโสหมสฺมีติ มาโนปิ เอเตสํเอว อุปฺปชฺชติ. ราชา หิ "รฏฺเฐน วา ธเนน วา วาหเนหิ วา อญฺเญหิ ราชูหิ สทฺธึ มยฺหํ กินฺนานากรณนฺ"ติ เอตํ มานํ กโรติ. ปพฺพชิโตปิ "สีลธุตงฺคาทีหิ อญฺเญน ภิกฺขุนา สทฺธึ มยฺหํ กินฺนานากรณนฺ"ติ เอตํ มานํ กโรติ. [๘๗๑] เสยฺยสฺส หีโนหมสฺมีติ มาโนปิ เอเตสํเยว อุปฺปชฺชติ. ยสฺส หิ รญฺโญ รฏฺฐํ วา ธนํ วา วาหนาทีนิ ๑- วา สมฺปนฺนานิ น โหนฺติ, โส "มยฺหํ ราชาติ โวหารสุขมตฺตเมว, กึ ราชา นาม อหนฺ"ติ เอตํ มานํ กโรติ. ปพฺพชิโตปิ อปฺปลาภสกฺกาโร "อหํ ธมฺมกถิโก, พหุสฺสุโต, มหาเถโรติ กถามตฺตเมว, กึ ธมฺมกถิโก นามาหํ, กึ พหุสฺสุโต นามาหํ, กึ มหาเถโร นามาหํ, ยสฺส เม ลาภสกฺกาโร นตฺถี"ติ เอตํ มานํ กโรติ. [๘๗๒] สทิสสฺส เสยฺโยหมสฺมีติ มานาทโย อมจฺจาทีนํ อุปฺปชฺชนฺติ. อมจฺโจ หิ รฏฺฐิยา วา "โภคยานวาหนาทีหิ โก มยา สทิโส อญฺโญ ราชปุริโส @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วาหนานิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๗.

อตฺถี"ติ วา "มยฺหํ อญฺเญหิ สทฺธึ กินฺนานากรณนฺ"ติ วา "อมจฺโจติ นามมตฺตเมว มยฺหํ, ฆาสจฺฉาทนมตฺตมฺปิ เม นตฺถิ, กึ อมจฺโจ นามาหนฺ"ติ วา เอเต มาเน กโรติ. [๘๗๕] หีนสฺส เสยฺโยหมสฺมีติ มานาทโย ทาสาทีนํ อุปฺปชฺชนฺติ. ทาโส หิ "มาติโต วา ปิติโต วา โก มยา สทิโส อญฺโญ ทาโส นาม อตฺถิ, อญฺเญ ชีวิตุํ อสกฺโกนฺตา กุจฺฉิเหตุ ทาสา นาม ชาตา, อหํ ปน ปเวณิอาคตตฺตา เสยฺโย"ติ วา "ปเวณิอาคตภาเวน อุภโตสุทฺธิกทาสตฺเตน อสุกทาเสน นาม สทฺธึ กึ มยฺหํ นานากรณนฺ"ติ วา "กุจฺฉิวเสนาหํ ทาสพฺยํ อุปคโต, มาตาปิตุโกฏิยา ปน เม ทาสฏฺฐานํ นตฺถิ, กึ ทาโส นามาหนฺ"ติ วา เอเต มาเน กโรติ. ยถา ปน ทาโส, เอวํ ปุกฺกุสจณฺฑาลาทโยปิ เอเต มาเน กโรนฺติเยว. เอตฺถ จ เสยฺยสฺส เสยฺโยหมสฺมีติ อุปฺปนฺนมาโนว ยาถาวมาโน, อิตเร เทฺว อยาถาวมานา. ตถา สทิสสฺส สทิโสหมสฺมีติ, หีนสฺส หีโนหมสฺมีติ อุปฺปนฺนมาโนว ยาถาวมาโน, อิตเร เทฺว อยาถาวมานา. ตตฺถ ยาถาวมานา อรหตฺตมคฺควชฺฌา, อยาถาวมานา โสตาปตฺติมคฺควชฺฌา. [๘๗๘] เอวํ สวตฺถุเก มาเน กเถตฺวา อิทานิ อวตฺถุกํ นิพฺพตฺติตมานเมว ทสฺเสตุํ ตตฺถ กตโม มาโนติอาทิ วุตฺตํ. [๘๗๙] อติมานนิทฺเทเส เสยฺยาทิวเสน ปุคฺคลํ อนามสิตฺวา ชาติอาทิวตฺถุวเสเนว นิทฺทิฏฺโฐ. ตตฺถ อติมญฺญตีติ ชาติอาทีหิ มยา สทิโส นตฺถีติ อติกฺกมิตฺวา มญฺญติ. [๘๘๐] มานาติมานนิทฺเทเส โย เอวรูโปติ โย เอโส "อยํ ปุพฺเพ มยา สทิโส, อิทานิ อหํ เสฏฺโฐ, อยํ หีนตโร"ติ อุปฺปนฺโน มาโน, อยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๘.

ภาราติภาโร วิย ปุริมํ สทิสมานํ อุปาทาย มานาติมาโน นามาติ ทสฺเสตุํ เอวมาห. [๘๘๑] โอมานนิทฺเทโส หีนมานนิทฺเทสสทิโสเยว. เวเนยฺยวเสน ปน โส หีโนหมสฺมีติ มาโน นาม วุตฺโต, อยํ โอมาโน นาม. อปิเจตฺถ "ตฺวํ ชาติมา, กากชาติ วิย เต ชาติ, ตฺวํ โคตฺตวา, จณฺฑาลโคตฺตํ วิย เต โคตฺตํ, ตุยฺหํ สโร อตฺถิ, กากสฺสโร วิย เต สโร"ติ เอวํ อตฺตานํ เหฏฺฐา กตฺวา ปวตฺตนวเสน อยํ โอมาโนติ เวทิตพฺโพ. [๘๘๒] อธิมานนิทฺเทเส อปฺปตฺเต ปตฺตสญฺญิตาติ จตฺตาริ สจฺจานิ อปฺปตฺวา ปตฺตสญฺญิตา. ๑- อกเตติ จตูหิ มคฺเคหิ กตฺตพฺพกิจฺเจ อกเตเยว. อนธิคเตติ จตุสจฺจธมฺเม อนธิคเต. อสจฺฉิกเตติ อรหตฺเตน อปจฺจกฺขกเต. อยํ วุจฺจติ อธิมาโนติ อยํ อธิคตมาโน นาม วุจฺจติ. อยํ ปน กสฺส อุปฺปชฺชติ, กสฺส น อุปฺปชฺชตีติ? อริยสาวกสฺส ตาว น อุปฺปชฺชติ. โส หิ มคฺคผลนิพฺพานปหีนกิเลสาวสิฏฺฐกิเลสปจฺจเวกฺขเณเนว สญฺชาตโสมนสฺโส อริยคุณปฏิเวเธ นิกฺกงฺโข, ตสฺมา โสตาปนฺนาทีนํ "อหํ สกทาคามี"ติอาทิวเสน มาโน น อุปฺปชฺชติ, ทุสฺสีลสฺสาปิ น อุปฺปชฺชติ. โส หิ อริยคุณาธิคเม นิราโสว, สีลวโตปิ ปริจฺจตฺตกมฺมฏฺฐานสฺส นิทฺทารามตาทิมนุยุตฺตสฺส น อุปฺปชฺชติ. ปริสุทฺธสีลสฺส ปน กมฺมฏฺฐาเน อปฺปมตฺตสฺส นามรูปํ ววตฺถเปตฺวา ปจฺจยปริคฺคเหน วิติณฺณกงฺขสฺส ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา สงฺขาเร สมฺมสนฺตสฺส อารทฺธวิปสฺสกสฺส อุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺเน จ สุทฺธสมถลาภี วา สุทฺธวิปสฺสนาลาภี วา อนฺตรา ฐเปติ. โส หิ ทสปิ วีสมฺปิ ตึสมฺปิ วสฺสานิ กิเลสสมุทาจารํ อปสฺสนฺโต "อหํ โสตาปนฺโน"ติ วา "สกทาคามี"ติ วา "อนาคามี"ติ วา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปตฺตสญฺญิตาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒๙.

มญฺญติ, สมถวิปสฺสนาลาภี ปน อรหตฺเตเยว ฐเปติ. ตสฺส หิ สมาธิพเลน กิเลสา วิกฺขมฺภิตา, วิปสฺสนาพเลน สงฺขารา สุปริคฺคหิตา, ตสฺมา สฏฺฐีปิ วสฺสานิ อสีติปิ วสฺสานิ วสฺสสตมฺปิ กิเลสา น สมุทาจรนฺติ, ขีณาสวสฺเสว จิตฺตจาโร โหติ. โส เอวํ ทีฆรตฺตํ กิเลสสมุทาจารํ อปสฺสนฺโต อนฺตรา อฏฺฐตฺวาว "อรหา อหนฺ"ติ มญฺญติ อุจฺจตลงฺกวาสี ๑- มหานาคตฺเถโร วิย หงฺกนกวาสี มหาทตฺตตฺเถโร วิย จิตฺตลปพฺพเต นิงฺกโปณฺณปธานฆรวาสี ๒- จูฬสุมตฺเถโร วิย จ. ตตฺริทํ เอกวตฺถุปริทีปนํ:- ตลงฺครวาสี ธมฺมทินฺนตฺเถโร กิร นาม เอโก ปภินฺนปฏิสมฺภิโท มหาขีณาสโว มหโต ภิกฺขุสํฆสฺส โอวาททายโก อโหสิ, โส เอกทิวสํ อตฺตโน ทิวาฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา "กินฺนุ โข อมฺหากํ อาจริยสฺส อุจฺจตลงฺกวาสีมหานาคตฺเถรสฺส สมณกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตํ, ๓- โน"ติ อาวชฺเชนฺโต ปุถุชฺชนภาวเมวสฺส ทิสฺวา "มยิ อคจฺฉนฺเต ปุถุชฺชนกาลกิริยเมว กริสฺสตี"ติ จ ญตฺวา อิทฺธิยา เวหาสํ อุปฺปติตฺวา ทิวาฏฺฐาเน นิสินฺนสฺส เถรสฺส สมีเป โอตริตฺวา ๔- วนฺทิตฺวา วตฺตํ ทสฺเสตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. "กึ อาวุโส ธมฺมทินฺน อกาเล อาคโตสี"ติ จ วุตฺโต "ปญฺหํ ภนฺเต ปุจฺฉิตุํ อาคโตมฺหี"ติ อาห. ตโต "ปุจฺฉาวุโส ชานมานา กเถสฺสามา"ติ วุตฺเต ๕- ปญฺหาสหสฺสํ ปุจฺฉิ. เถโร ปุจฺฉิตปุจฺฉิตํ ปญฺหํ อสชฺชมาโนว กเถสิ. ตโต "อติติกฺขํ โว ภนฺเต ญาณํ, กทา ตุเมฺหหิ อยํ ธมฺโม อธิคโต"ติ วุตฺเต ๕- "อิโต สฏฺฐิวสฺสกาเล อาวุโส"ติ อาห. สมาธิมฺปิ ภนฺเต วลญฺเชถาติ. นยิทํ อาวุโส ภาริยนฺติ. เตนหิ ภนฺเต เอกํ หตฺถึ มาเปถาติ. เถโร สพฺพเสตํ หตฺถึ มาเปสิ. อิทานิ ภนฺเต ยถา อยํ หตฺถี อญฺจิตกณฺโณ ปสาริตนงฺคุฏฺโฐ โสณฺฑํ มุเข ปกฺขิปิตฺวา เภรวํ @เชิงอรรถ: สี. อุจฺจมาลิกวาสี สี. โปณฺณก..... ฉ.ม. ปตฺโต @ ฉ.ม. โอโรหิตฺวา ฉ.ม. วุตฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๓๐.

โกญฺจนาทํ กโรนฺโต ตุมฺหากํ อภิมุโข อาคจฺฉติ, ตถา นํ กโรถาติ. เถโร ตถา กตฺวา เวเคน อาคจฺฉโต หตฺถิสฺส เภรวํ อาการํ ทิสฺวา อุฏฺฐาย ปลายิตุมารทฺโธ. ตเมนํ ขีณาสวตฺเถโร หตฺถํ ปสาเรตฺวา จีวรกณฺเณ คเหตฺวา "ภนฺเต ขีณาสวสฺส สารชฺชํ นาม โหตี"ติ อาห. โส ตสฺมึ กาเล อตฺตโน ปุถุชฺชนภาวํ ญตฺวา "อวสฺสโย เม อาวุโส ธมฺมทินฺน โหหี"ติ วตฺวา ปาทมูเล อุกฺกุฏิกํ นิสีทิ. "ภนฺเต ตุมฺหากํ อวสฺสโย ภวิสฺสามิจฺเจวาหํ อาคโต, มา จินฺตยิตฺถา"ติ กมฺมฏฺฐานํ กเถสิ. เถโร กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา จงฺกมํ อารุยฺห ตติเย ปทวาเร อคฺคผลํ อรหตฺตํ ปาปุณิ. เถโร กิร โทสจริโต อโหสิ. [๘๘๓] อสฺมิมานนิทฺเทเส รูปํ ๑- อสฺมีติ มาโนติ อหํ รูปนฺติ อุปฺปนฺนมาโน. ฉนฺโทติ มานํ อนุคตจฺฉนฺโทว. ตถา อนุสโย. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย. [๘๘๔] มิจฺฉามานนิทฺเทเส ปาปเกน วา กมฺมายตเนนาติอาทีสุ ปาปกํ กมฺมายตนํ นาม เกวฏฺฏมจฺฉพนฺธเนสาทานํ ๒- กมฺมํ. ปาปกํ สิปฺปายตนํ นาม มจฺฉชาลขิปนกุมีนกรเณสุ เจว ปาสโอฑฺฑนสูลาโรปนาทีสุ จ เฉกตา. ปาปกํ วิชฺชาฏฺฐานํ นาม ยา กาจิ ปรูปฆาตวิชฺชา. ปาปกํ สุตํ นาม ภารตยุทฺธสีตาหรณาทิปฏิสํยุตฺตํ. ปาปกํ ปฏิภาณํ นาม ทุพฺภาสิตยุตฺตํ กาพฺพนาฏกวิลปฺปนาทิปฏิภาณํ. ๓- ปาปกํ สีลํ นาม อชสีลํ โคสีลํ. วตมฺปิ อชวตโควตเมว. ปาปิกา ทิฏฺฐิ ปน ทฺวาสฏฺฐิยา ทิฏฺฐิคเตสุ ยา กาจิ ทิฏฺฐิ. [๘๘๕] ญาติวิตกฺกนิทฺเทสาทีสุ "มยฺหํ ญาตโย สุขชีวิโน สมฺปตฺติยุตฺตา"ติ เอวํ ปญฺจกามคุณสนฺนิสฺสิเตน เคหสิตเปเมน ญาตเก อารพฺภ อุปฺปนฺนวิตกฺโกว ญาติวิตกฺโก นาม. "ขยงฺคตา วยงฺคตา สทฺธา ปสนฺนา"ติ เอวํ ปวตฺโต ปน ญาติวิตกฺโก นาม น โหติ. @เชิงอรรถ: ก. รูเป ฉ.ม......เนสาทาทีนํ ฉ.ม. กปฺปนาฏก.....

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๓๑.

[๘๘๖] "อมฺหากํ ชนปโท สุภิกฺโข สมฺปนฺนสสฺโส"ติ ตุฏฺฐมานสฺส เคหสิตเปมวเสเนว อุปฺปนฺนวิตกฺโก ชนปทวิตกฺโก นาม. "อมฺหากํ ชนปเท มนุสฺสา สทฺธา ปสนฺนา ขยงฺคตา วยงฺคตา"ติ เอวํ ปวตฺโต ปน ชนปทวิตกฺโก นาม น โหติ. [๘๘๗] อมรตฺถาย วิตกฺโก, อมโร วา วิตกฺโกติ อมรวิตกฺโก. ตตฺถ อุกฺกุฏิกปฺปธานาทีหิ ทุกฺเข นิชฺชิณฺเณ สมฺปราเย อตฺตา สุขี โหติ อมโรติ ทุกฺกรการิกํ กโรนฺตสฺส ตาย ทุกฺกรการิกาย ปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก อมรตฺถาย วิตกฺโก นาม. ทิฏฺฐิคติโก ปน สสฺสตํ วเทสีติอาทีนิ ปุฏฺโฐ "เอวนฺติปิ เม โน, ตถาติปิ เม โน, อญฺญถาติปิ เม โน, โนติปิ เม โน, โน โนติปิ เม โน"ติ ๑- วิกฺเขปํ อาปชฺชติ, ตสฺส โส ทิฏฺฐิคตปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก. ยถา อมโร นาม มจฺโฉ อุทเก คเหตฺวา มาเรตุํ น สกฺกา, อิโต จิโต จ ธาวติ, คาหํ น คจฺฉติ, เอวเมว เอกสฺมึ ปกฺเข อสณฺฐหนโต น มรตีติ อมโร นาม โหติ. ตํ ทุวิธมฺปิ เอกโต กตฺวา อยํ วุจฺจติ อมรวิตกฺโกติ วุตฺตํ. [๘๘๘] ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโตติ อนุทฺทยตาปฏิรูปเกน เคหสิตเปเมน ปฏิสํยุตฺโต. สหนนฺทีติอาทีสุ อุปฏฺฐาเกสุ นนฺทนฺเตสุ โสจนฺเตสุ จ เตหิ สทฺธึ ทิคุณํ นนฺทติ, ทิคุณํ โสจติ, เตสุ สุขิเตสุ ทฺวิคุณํ สุขิโต โหติ, ทุกฺขิเตสุ ทฺวิคุณํ ทุกฺขิโต โหติ. อุปฺปนฺเนสุ กิจฺจกรณีเยสูติ เตสุ มหนฺเตสุ วา ขุทฺทเกสุ วา กมฺเมสุ อุปฺปนฺเนสุ. อตฺตนา วา โยคํ อาปชฺชตีติ ตานิ ตานิ กิจฺจานิ สาเธนฺโต ปญฺญตฺตึ วีติกฺกมติ, สลฺเลขํ โกเปติ. โย ตตฺถาติ โย ตสฺมึ สํสฏฺฐวิหาเร ตสฺมึ วา โยคาปชฺชเน เคหสิโต วิตกฺโก, อยํ ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก นาม. @เชิงอรรถ: ที.สี. ๙/๖๔/๒๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๓๒.

[๘๘๙] ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺโตติ จีวราทิลาเภน เจว สกฺกาเรน จ กิตฺติสทฺเทน จ สทฺธึ อารมฺมณกรณวเสน ปฏิสํยุตฺโต. [๘๙๐] อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโตติ "อโห วต มํ ปเร น อวชาเนยฺยุํ, น โปเถตฺวา วิเหเฐตฺวา กเถยฺยุนฺ"ติ เอวํ อนวญฺญาตภาวปตฺถนาย ๑- สทฺธึ อุปฺปนฺนวิตกฺโก. ๒- โย ตตฺถ เคหสิโตติ โย ตสฺมึ "มา มํ ปเร อวชานึสู"ติ อุปฺปนฺเน จิตฺเต ปญฺจกามคุณสงฺขาตเคหนิสฺสิโต หุตฺวา อุปฺปนฺนวิตกฺโก. เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมวาติ. เอกกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๕๐๒-๕๓๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=11827&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=11827&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=860              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=11821              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=9529              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=9529              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]