ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๔ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๑)

                          ๙. โปฏฺฐปาทสุตฺต
                     โปฏฺฐปาทปริพฺพาชกวตฺถุวณฺณนา
      [๔๐๖] เอวมฺเม สุตํ ฯเปฯ สาวตฺถิยนฺติ โปฏฺฐปาทสุตฺตํ. ตตฺรายํ
อนุปุพฺพปทวณฺนา. สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมติ
สาวตฺถึ อุปนิสฺสาย โย  เชตสฺส กุมารสฺส วเน อนาถปิณฺฑิเกน คหปตินา
อาราโม การิโต, ตตฺถ วิหรติ. โปฏฺฐปาโท ปริพฺพาชโกติ นาเมน โปฏฺฐปาโท
ฉนฺนปริพฺพาชโก. โส กิร คิหิกาเล พฺราหฺมณมหาสาโล กาเมสุ อาทีนวํ
ทิสฺวา จตฺตาลีสโกฏิปริมาณํ โภคกฺขนฺธํ ปหาย ปพฺพชิตฺวา ติตฺถิยานํ คณาจริโย
ชาโต. สมยํ ปวทนฺติ เอตฺถาติ สมยปฺปวาทกํ, ๑- ตสฺมึ กิร ฐาเน
จงฺกิตารุกฺขโปกฺขรสาติปฺปภูตโย พฺราหฺมณา นิคณฺฐาเจลกปริพฺพาชกาทโย จ ปพฺพชิตา
สนฺนิปติตฺวา อตฺตโน อตฺตโน สมยํ ปวทนฺติ ๒- กเถนฺติ ทีเปนฺติ, ตสฺมา โส อาราโม
สมยปฺปวาทโกติ วุจฺจติ. เสฺวว จ ตินฺทุกาจีรสงฺขาตาย ติมฺพรูรุกฺขปนฺติยา ๓-
ปริกฺขิตตฺตา ตินฺทุกาจีโร. ยสฺมา ปเนตฺถ ปฐมํ เอกาว สาลา อโหสิ, ปจฺฉา
มหาปุญฺญํ ปริพฺพาชกํ นิสฺสาย พหู สาลา กตา, ตสฺมา ตเมเวกํ สาลํ อุปาทาย
ลทฺธนามวเสน เอกสาลโกติ วุจฺจติ. มลฺลิกาย ปน ปเสนทิรญฺโญ เทวิยา
อุยฺยานภูโต โส ปุปฺผผลสมฺปนฺโน อาราโมติ กตฺวา มลฺลิกายาราโมติ สงฺขฺยํ
คโต. ตสฺมึ สมยปฺปวาทเก ตินฺทุกาจีเร เอกสาลเก มลฺลิกายาราเม.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สมยปฺปวาทโก           ฉ.ม. วทนฺติ.            ก. ติมฺพรุกฺขปนฺติยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๒.

ปฏิวสตีติ นิวาสผาสุตาย วสติ. อเถกทิวสํ ภควา ปจฺจูสสมเย สพฺพญฺญุตญาณํ ปตฺถริตฺวา โลกํ ปริคฺคณฺหนฺโต ญาณชาลสฺส อนฺโตคตํ ปริพฺพาชกํ ทิสฺวา "อยํ โปฏฺฐปาโท มยฺหํ ญาณชาเล ปญฺญายติ, กึ นุโข ภวิสฺสตี"ติ อุปปริกฺขนฺโต อทฺทส "อหํ อชฺช ตตฺถ คมิสฺสามิ, อถ มํ โปฏฺฐปาโท นิโรธญฺจ นิโรธวุฏฺฐานญฺจ ปุจฺฉิสฺสติ, ตสฺสาหํ สพฺพพุทฺธานํ ญาเณน สํสนฺทิตฺวา ตทุภยํ กเถสฺสามิ, อถ โส กติปาหจฺจเยน จิตฺตํ หตฺถิสาริปุตฺตํ คเหตฺวา มม สนฺติกํ อาคมิสฺสติ, เตสมหํ ธมฺมํ เทเสสฺสามิ, เทสนาวสาเน โปฏฺฐปาโท มํ สรณํ คมิสฺสติ, จิตฺโต หตฺถิสาริปุตฺโต มม สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสตี"ติ. ตโต ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา สุรตฺตทุปฏฺฏํ นิวาเสตฺวา วิชฺชุลตาสทิสํ กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา ยุคนฺธรปพฺพตํ ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตมหาเมฆํ วิย เมฆวณฺณํ ปํสุกูลํ เอกํสวรคตํ กตฺวา ๑- ปจฺจคฺฆํ เสลมยปตฺตํ วามอํสกูเฏ ลคฺเคตฺวา สาวตฺถิยํ ๒- ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสามีติ สีโห วิย หิมวนฺตปาทา วิหารา นิกฺขมิ. อิมมตฺถํ สนฺธาย "อถโข ภควา"ติ อาทิ วุตฺตํ. [๔๐๗] เอตทโหสีติ นคทฺวารสมีปํ คนฺตฺวา อตฺตโน รุจิวเสน สุริยํ โอโลเกตฺวา อติปฺปคภาวเมว ทิสฺวา เอตํ อโหสิ. ยนฺนูนาหนฺติ สํสยปริทีปโน วิย นิปาโต, พุทฺธานญฺจ สํสโย นาม นตฺถิ, "อิทํ กริสฺสาม, อิทํ น กริสฺสาม, อิมสฺส ธมฺมํ เทเสสฺสาม, อิมสฺส ธมฺมํ น เทเสสฺสามา"ติ เอวํ ปริวิตกฺกปุพฺพภาโค ปเนส พุทฺธานํ ลพฺภติ. เตนาห "ยนฺนูนาหนฺ"ติ, ยทิ ปนาหนฺติ อตฺโถ. [๔๐๘] อุนฺนาทินิยาติ อุจฺจํ นทมานาย, เอวํ นทมานาย จสฺสา อุทฺธํ คมนวเสน อุจฺโจ ทิสาสุ ปตฺถฏวเสน มหาสทฺโทติ อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทาย, เตสํ หิ ปริพฺพาชกานํ ปาโตว วุฏฺฐาย กตฺตพฺพํ นาม เจติยวตฺตํ วา โพธิวตฺตํ วา อาจริยุปชฺฌายวตฺตํ วา โยนิโสมนสิกาโร วา นตฺถิ. เตน เต ปาโตว วุฏฺฐาย พาลาตเป นิสินฺนา "อิมสฺส หตฺโถ โสภโณ, อิมสฺส ปาโท"ติ เอวํ อญฺญมญฺญสฺส หตฺถปาทาทีนิ วา อารพฺภ อิตฺถีปุริสทารกทาริกาทีนํ วณฺเณ วา อญฺญํ วา กามสฺสาทภวสฺสาทาทิวตฺถุํ อารพฺภ กถํ สมุฏฺฐาเปตฺวา อนุปุพฺเพน @เชิงอรรถ: สี. เอกํสํ กตฺวา ฉ.ม. สาวตฺถึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๓.

ราชกถาทิอเนกวิธํ ติรจฺฉานกถํ กเถนฺติ. เตน วุตฺตํ "อุนฺนาทินิยา อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทาย อเนกวิหิตํ ติรจฺฉานกถํ กเถนฺติยา"ติ. [๔๐๙] ตโต โปฏฺฐปาโท ปริพฺพาชโก เต ปริพฺชเก โอโลเกตฺวา "อิเม ปริพฺพาชกา อติวิย อญฺญมญฺญํ อคารวา, มยญฺจ สมณสฺส โคตมสฺส ปาตุภาวโต ปฏฺฐาย สุริยุคฺคมเน ขชฺโชปนกูปมา ชาตา, ลาภสกฺกาโรปิ โน ปริหีโน. สเจ ปนิมํ ฐานํ สมโณ โคตโม วา โคตมสฺส สาวโก วา คิหี อุปฏฺฐาโก วา ตสฺส อาคจฺเฉยฺย, อติวิย ลชฺชนียํ ภวิสฺสติ, ปริสโทโส โข ปน ปริสเชฏฺฐกสฺเสว อุปริ อาโรหตี"ติ อิโตจิโต จ วิโลเกนฺโต ๑- ภควนฺตํ อทฺทส. เตน วุตฺตํ "อทฺทสา โข โปฏฺฐปาโท ปริพฺพาชโก ฯเปฯ ตุณฺหี อเหสุนฺ"ติ. ตตฺถ สณฺฐเปสีติ สิกฺขาเปสิ, วชฺชมสฺสา ปฏิจฺฉาเทสิ. ยถา สุสณฺฐิตา โหติ, ตถา นํ ฐเปสีติ. ยถา นาม ปริสมชฺฌํ ปวิสนฺโต ปุริโส วชฺชปฏิจฺฉาทนตฺถํ นิวาสนํ สณฺฐเปติ, ปารุปนํ สณฺฐเปติ, รโชกิณฺณฏฺฐานํ ปุญฺฉติ, เอวมสฺสา วชฺชปฏิจฺฉาทนตฺถํ "อปฺปสทฺทา โภนฺโต"ติ สิกฺขาเปนฺโต ยถา สุสณฺฐิตา โหติ, ตถา นํ ฐเปสีติ อตฺโถ. อปฺปสทฺทกาโมติ อปฺปสทฺทํ อิจฺฉติ, เอโก นิสีทติ, เอโก ติฏฺฐติ, น คณสงฺคณิกาย ยาเปติ. อุปสงฺกมิตพฺพํ มญฺเญยฺยาติ อิธาคนฺตพฺพํ มญฺเญยฺย. กสฺมา ปเนส ภควโต อุปสงฺกมนํ ปจฺจาสึสตีติ ๒-? อตฺตโน วุฑฺฒึ ปตฺถยมาโน. ปริพฺพาชกา กิร พุทฺเธสุ วา พุทฺธสาวเกสุ วา อตฺตโน สนฺติกํ อาคเตสุ "อชฺช อมฺหากํ สนฺติกํ สมโณ โคตโม อาคโต, สาริปุตฺโต อาคโต, น โข ปน เต ยสฺส วา ตสฺส วา สนฺติกํ คจฺฉนฺติ, ปสฺสถ อมฺหากํ อุตฺตมภาวนฺ"ติ อตฺตโน อุปฏฺฐากานํ สนฺติเก อตฺตานํ อุกฺขิปนฺติ, อุจฺเจ ฐาเน ฐเปนฺติ, ภควโตปิ อุปฏฺฐาเก คณฺหิตุํ วายมนฺติ. เต กิร ภควโต อุปฏฺฐาเก ทิสฺวา เอวํ วทนฺติ "ตุมฺหากํ สตฺถา ภวํ โคตโมปิ โคตมสาวโกปิ ๓- อมฺหากํ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺติ, มยํ อญฺญมญฺญํ สมคฺคา. ตุเมฺห ปน อเมฺห อกฺขีหิปิ ปสฺสิตุํ น อิจฺฉถ, สามีจิกมฺมํ น กโรถ, กึ โว อเมฺหหิ อปรทฺธนฺ"ติ. อเถกจฺเจ มนุสฺสา "พุทฺธาปิ เอเตสํ สนฺติกํ ๔- คจฺฉนฺติ, กึ @เชิงอรรถ: สี., ม. โอโลเกนฺโต. ฉ.ม. ปจฺจาสีสตีติ. @ ฉ.ม. โคตมสาวกาปิ. ก. สนฺติเก.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๔.

อมฺหากนฺ"ติ ตโต ปฏฺฐาย เต ทิสฺวา นปฺปมชฺชนฺติ. ตุณหี อเหสุนฺติ โปฏฺฐปาทํ ปริวาเรตฺวา นิสฺสทฺทา นิสีทึสุ. [๔๑๐] สฺวาคตํ ภนฺเตติ สุฏฺฐุ อาคมนํ ภนฺเต ภควโต, ภควติ หิ โน อาคเต อานนฺโท โหติ, คเต โสโกติ ทีเปติ. จิรสฺสํ โข ภนฺเตติ กสฺมา อาห? กึ ภควา ปุพฺเพปิ ตตฺถ คตปุพฺโพติ? น คตปุพฺโพ. มนุสฺสานํ ปน "กุหึ คจฺฉนฺตา, กุโต อาคตตฺถ, กึ มคฺคมุฬฺหตฺถ, จิรสฺสํ อาคตตฺถา"ติ เอวมาทโย ปิยสมุทาจารา โหนฺติ, ตสฺมา เอวมาห. เอวญฺจ ปน วตฺวา น มานตฺถทฺโธ หุตฺวา นิสีทิ, อุฏฺฐายาสนา ๑- ภควโต ปจฺจุคฺคมนมกาสิ. ภควนฺตํ หิ อุปคตํ ทิสฺวา อาสเนน อนิมนฺเตนฺโต วา อปจิตึ อกโรนฺโต วา ทุลฺลโภ. กสฺมา? อุจฺจากุลีนตาย. อยํปิ ปริพฺพาชโก อตฺตโน นีสินฺนาสนํ ปปฺโผเฏตฺวา ภควนฺตํ อาสเนน นิมนฺเตนฺโต "นิสีทตุ ภนฺเต ภควา, อิทมาสนํ ปญฺญตฺตนฺ"ติ อาห. อนฺตรากถา วิปฺปกตาติ นิสินฺนานํ โว อาทิโต ปฏฺฐาย ยาว มมาคมนํ, เอตสฺมึ อนฺตเร กา นาม กถา วิปฺปกตา, มมาคมนปจฺจยา กตมา กถา ปริยนฺตํ น คตา? วทถ, ยาว นํ ปริยนฺตํ เนตฺวา เทเสมีติ ๒- สพฺพญฺญุปฺปวารณํ ปวาเรสิ. อภิสญฺญานิโรธกถาวณฺณนา [๔๑๑] อถ ปริพฺพาชโก "นิรตฺถกถา เอสา นิสฺสารา วฏฺฏสนฺนิสฺสิตา, น ตุมฺหากํ ปุรโต วตฺตพฺพตํ อรหตี"ติ ทีเปนฺโต "ติฏฺฐเตสา ภนฺเต"ติ อาทิมาห. ติฏฺฐเตสา ภนฺเต"ติ สเจ ภควา โสตุกาโม ภวิสฺสติ, ปจฺฉาเปสา กถา น ทุลฺลภา ภวิสฺสติ อมฺหากํ ปนิมาย กถาย อตฺโถ นตฺถิ. ภควโต ปนาคมนํ ลภิตฺวา มยํ อญฺญเทว สุการณํ ปุจฺฉามาติ ทีเปติ. ตโต ตํ ปุจฺฉนฺโต "ปุริมานิ ภนฺเต"ติ อาทิมาห. ตตฺถ โกตูหลสาลายนฺติ โกตูหลสาลา นาม ปจฺเจกสาลา นตฺถิ. ยตฺถ ปน นานาติตฺถิยา สมณพฺรหฺมณา นานาวิธํ กถํ ปวตฺเตนฺติ, สา พหูนํ "อยํ กึ วทติ, อยํ กึ วทตี"ติ โกตูหลุปฺปตฺติฏฺฐานโต ๓- โกตูหลสาลาติ วุจฺจติ. อภิสญฺญานิโรเธติ เอตฺถ อภีติ อุปสคฺคมตฺตํ. สญฺญานิโรเธติ @เชิงอรรถ: สี. อุฏฺฐาย ปน ฉ.ม. เทมีติ สี. โกตูหลปฺปวตฺติฏฺฐานโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๕.

จิตฺตนิโรเธ, ขณิกนิโรเธ กถา อุปฺปนฺนาติ อตฺโถ. อิทํ ปน ตสฺสา อุปฺปตฺติการณํ. ยทา กิร ภควา ชาตกํ วา กเถติ, สิกฺขาปทํ วา ปญฺญเปติ, ตทา สกลชมฺพุทีเป ภควโต กิตฺติโฆโส ปตฺถรติ, ติตฺถิยา ตํ สุตฺวา "ภวํ กิร โคตโม ปุพฺพจริยํ กเถสิ. มยํ กึ น สกฺโกม ตาทิสํ กิญฺจิ กเถตุนฺ"ติ ภควโต ปฏิภาคกิริยํ กโรนฺตา เอกํ ภวนฺตรสมยํ กเถนฺติ "ภวํ โคตโม สิกฺขาปทํ ปญฺญเปสิ, มยํ กึ น สกฺโกม ปญฺญเปตุนฺ"ติ อตฺตโน สาวกานํ กิญฺจิเทว สิกฺขาปทํ ปญฺญเปนฺติ. ตทา ปน ภควา อฏฺฐวิธปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา นิโรธกถํ กเถสิ. ติตฺถิยา ตํ สุตฺวา "ภวํ กิร โคตโม นิโรธํ นาม กเถสิ, มยมฺปิ ตํ กถยิสฺสามา"ติ ๑- สนฺนิปติตฺวา กถยึสุ. เตน วุตฺตํ "อภิสญฺญานิโรเธ กถา อุทปาที"ติ. ตเตฺรกจฺเจติ เตสุ เอกจฺเจ. ปุริโม เจตฺถ ยฺวายํ พาหิเร ติตฺถายตเน ปพฺพชิโต จิตฺตปฺปวตฺติยํ โทสํ ทิสฺวา "อจิตฺตกภาโว สนฺโต"ติ สมาปตฺตึ ภาเวตฺวา อิโต จุโต ปญฺจกปฺปสตานิ อสญฺญีภเว ฐตฺวา ๒- ปุน อิธ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส สญฺญุปฺปาเท จ นิโรเธ จ เหตุํ อปสฺสนฺโต "อเหตู อปจฺจยา"ติ อาห. ทุติโย ตํ นิเสเธตฺวา มิคสิงฺคตาปสสฺส อสญฺญิกภาวํ คเหตฺวา "อุเปติปิ อเปติปี"ติ อาห. มิคสิงฺคตาปโส กิร ตตฺตตโป ๓- โฆรตโป ปรมาธิตินฺทฺริโย ๔- อโหสิ. ตสฺส สีลเตเชน สกฺกวิมานํ อุณฺหมโหสิ. สกฺโก เทวราชา "สกฺกฏฺฐานํ นุ โข ตาปโส ปตฺเถตี"ติ อลมฺพุสํ นาม เทวกญฺญํ "ตาปสสฺส ตปํ ภินฺทิตฺวา เอหี"ติ เปเสสิ. สา ตตฺถ คตา. ตาปโส ปฐมทิวเส ตํ ทิสฺวาว ปลายิตฺวา ปณฺณสาลํ ปาวิสิ. ทุติยทิวเส กามจฺฉนฺทนีวรเณน ลคฺโค ๕- ตํ หตฺเถว ๖- อคฺคเหสิ, โส เตน ทิพฺพผสฺเสน ผุฏฺโฐ วิสญฺญี หุตฺวา ติณฺณํ สํวจฺฉรานํ อจฺจเยน สญฺญํ ปฏิลภติ. ตํ ทิสฺวา ๗- โส ทิฏฺฐิคติโก "ติณฺณํ สํวจฺฉรานํ อจฺจเยน นิโรธา วุฏฺฐิโต"ติ มญฺญมาโน เอวมาห. ตติโย ตํ นิเสเธตฺวา อาถพฺพณปโยคํ สนฺธาย "อุปกฑฺฒนฺติปิ อปกฑฺฒนฺติปี"ติ อาห. อาถพฺพณิกา กิร อาถพฺพณํ ปโยเชตฺวา สตฺตํ สีสจฺฉินฺนํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. กเถสฺสามาติ ม. อุปฺปชฺชิตฺวา ฉ.ม. อตฺตนฺตโป @ ฉ.ม., สี., อิ. ปริมาริตินฺทฺริโย ฉ.ม. ภคฺโค ฉ.ม. หตฺเถ @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๖.

วิย, หตฺถจฺฉินฺนํ วิย, มตํ วย จ กตฺวา ทสฺเสนฺติ. ตสฺส ปุน ปากติกภาวํ ทิสฺวา โส ทิฏฺฐิคติโก "นิโรธา วุฏฺฐิโต อยนฺ"ติ มญฺญมาโน เอวมาห. จตุตฺโถ ตํ นิเสเธตฺวา ยกฺขทาสีนํ มทนิทฺทํ สนฺธาย "สนฺติ หิ โภ เทวตา"ติอาทิมาห. ยกฺขทาสิโย กิร สพฺพรตฺตึ เทวตูปหารํ กุรุมานา นจฺจิตฺวา คายิตฺวา อรุโณทเย เอกํ สุราปาตึ ปิวิตฺวา ปริวตฺติตฺวา สุปิตฺวา ทิวา วุฏฺฐหนฺติ. ตํ ทิสฺวา โส ทิฏฺฐิคติโก "สุตฺตกาเล นิโรธํ สมาปนฺนา, ปพุทฺธกาเล นิโรธา วุฏฺฐิตา"ติ มญฺญมาโน เอวมาห. อยํ ปน โปฏฺฐปาโท ปริพฺพาชโก ปณฺฑิตชาติโก. เตนสฺส ตํ กถํ สุตฺวา วิปฺปฏิสาโร อุปฺปชฺชิ. "อิเมสํ กถา เอฬมูคกถา วิย, จตฺตาโร หิ นิโรเธ เอเต ปญฺญเปนฺติ, อิมินา จ นิโรเธน นาม เอเกน ภวิตพฺพํ, น พหุนา. เตนาปิ เอเกน อญฺเญเนว ภวิตพฺพํ, โส ปน อญฺเญน ญาตุํ น สกฺกา อญฺญตฺร สพฺพญฺญุนา. สเจ ภควา อิธ อภวิสฺส, `อยํ นิโรโธ อยํ น ๑- นิโรโธ'ติ ทีปสหสฺสํ วิย อุชฺชาเลตฺวา อชฺชเมว ๒- ปากฏํ อกริสฺสา"ติ ทสพลญฺเญว อนุสฺสริ. "ตสฺส มยฺหํ ภนฺเต"ติอาทิมาห. ตตฺถ อโห นูนาติ อนุสฺสรณตฺเถ นปาตทฺวยํ, เตน ตสฺส ภควนฺตํ อนุสฺสรนฺตสฺส เอตทโหสิ "อโห นูน ภควา, อโห นูน สุคโต"ติ. โย อิเมสนฺติ โย เอเตสํ นิโรธธมฺมานํ สุกุสโล นิปุโณ เฉโก, โส ภควา อโห นูน กเถยฺย, โส สุคโต อโห นูน กเถยฺยาติ อยเมตฺถาธิปฺปาโย. ปกตญฺญูติ จิณฺณวสิตาย ปกตึ สภาวํ ชานาตีติ ปกตญฺญู. กถํ นุ โขติ อิทํ ปริพฺพาชโก "มยํ ภควา น ชานาม, ตุเมฺห ชานาถ, กเถถ โน"ติ อายาจนฺโต วทติ. อเหตุกสญฺญุปฺปาทนิโรธกถาวณฺณนา [๔๑๒] อถ ภควา กเถนฺโต "ตตฺร โปฏฺฐปาทา"ติอาทิมาห. ตตฺถ ตตฺราติ เตสุ สมณพฺราหฺมเณสุ. อาทิโตว เตสํ อปรทฺธนฺติ เตสํ อาทิมฺหิเยว วิรทฺธํ, ฆรมชฺเฌเยว ปกฺขลิตาติ ทีเปติ. สเหตู สปฺปจฺจยาติ เอตฺถ เหตุปิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. น-สทฺโท น ทิสฺสติ สี. อชฺช เม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๗.

ปจฺจโยปิ การณสฺเสว นามํ, สการณาติ อตฺโถ. ตํ ปน การณํ ทสฺเสนฺโต "สิกฺขา เอกา"ติ อาห. ตตฺถ สิกฺขา เอกา สญฺญา อุปฺปชฺชนฺตีติ สิกฺขาย เอกจฺจา สญฺญา ชายนฺตีติ อตฺโถ. [๔๑๓] กา จ สิกฺขาติ ภควาติ อโวจาติ กตมา จ สา สิกฺขาติ ภควา วิตฺถาเรตุกมฺยตาปุจฺฉาวเสน อโวจ. อถ ยสฺมา อธิสีลสิกฺขา อธิจิตฺตสิกฺขา อธิปญฺญาสิกฺขาติ ติสฺโส สิกฺขา โหนฺติ. ตสฺมา ตา ทสฺเสนฺโต ภควา สญฺญาย สเหตุกํ อุปฺปาทนิโรธํ ทีเปตุํ พุทฺธุปฺปาทโต ปภูติ ตนฺติธมฺมํ ฐเปนฺโต "อิธ โปฏฺฐปาท ตถาคโต โลเก"ติอาทิมาห. ตตฺถ อธิสีลสิกฺขา อธิจิตฺตสิกฺขาติ เทฺวเอว สิกฺขา สรูเปน อาคตา, ตติยา ปน "อยํ ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาติ โข โปฏฺฐปาท มยา เอกํสิโก ธมฺโม เทสิโต"ติ เอตฺถ สมฺมาทิฏฺฐิสมฺมาสงฺกปฺปวเสน ปริยาปนฺนตฺตา อาคตาติ เวทิตพฺพา. กามสญฺญาติ ปญฺจกามคุณิกราโคปิ อสมุปฺปนฺนกามราโคปิ, ๑- ตตฺถ ปญฺจกามคุณิกราโค อนาคามิมคฺเคน สมุคฺฆาตํ คจฺฉติ, อสมุปฺปนฺนกามราโค ปน อิมสฺมึ ฐาเน วฏฺฏติ. ตสฺมา ตสฺส ยา ปุริมา กามสญฺญาติ ตสฺส ปฐมชฺฌานสมงฺคิโน ยา ปุพฺเพ อุปฺปนฺนปุพฺพาย กามสญฺญาย สทิสตฺตา ปุริมา กามสญฺญาติ วุจฺเจยฺย, สา นิรุชฺฌติ, อนุปฺปนฺนาว นุปฺปชฺชตีติ อตฺโถ. วิเวกชปีติสุขสุขุมสจฺจสญฺญีเยว ตสฺมึ สมเย โหตีติ ตสฺมึ ปฐมชฺฌานสมเย วิเวกชปีติสุขสงฺขาตา สุขุมสญฺญา สจฺจา โหติ, ภูตา โหตีติ อตฺโถ. อถวา กามจฺฉนฺทาทิโอฬาริกงฺคปฺปหานวเสน สุขุมา จ สา ภูตตาย สจฺจา จ สญฺญาติ สุขุมสจฺจสญฺญา, วิเวกเชหิ ปีติสุเขหิ สมฺปยุตฺตา สุขุมสจฺจสญฺญาติ วิเวกชปีติสุขสุขุมสจฺจสญฺญา, สา อสฺส อตฺถีติ วิเวกชปีติสุขสุขุมสจฺจสญฺญีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. เอส นโย สพฺพตฺถ. เอวํปิ สิกฺขาติ เอตฺถ ยสฺมา ปฐมชฺฌานํ สมาปชฺชนฺโต จ อธิฏฺฐหนฺโต จ วุฏฺฐหนฺโต จ สิกฺขติ, ตสฺมา ตํ เอวํ สิกฺขิตพฺพโต สิกฺขาติ วุจฺจติ. เตนปิ สิกฺขาสงฺขาเตน ปฐมชฺฌาเนน เอวํ เอกา วิเวกชปีติสุขสุขุมสจฺจสญฺญา @เชิงอรรถ: ฉ.ม....กามจาโรปิ, เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๘.

อุปฺปชฺชติ. เอวํ เอกา กามสญฺญา นิรุชฺฌตีติ อตฺโถ. อยํ สิกฺขาติ ภควา อโวจาติ อยํ ปฐมชฺฌานสงฺขาตา เอกา สิกฺขาติ ภควา อาห. เอเตนุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. [๔๑๔] ยสฺมา ปน อฏฺฐมาย สมาปตฺติยา ๑- องฺคโต สมฺมสนํ พุทฺธานํเยว โหติ, สาวเกสุ สาริปุตฺตสทิสานํ นตฺถิ, กลาปโต สมฺมสนํเยว ปน สาวกานํ โหติ, อิทญฺจ "สญฺญา สญฺญา"ติ เอวํ องฺคโต สมฺมสนํ อุทฺธฏํ, ตสฺมา อากิญฺจญฺญายตนปรมํเยว สญฺญํ ทสฺเสตฺวา ปุน ตเทว สญฺญคฺคนฺติ ทสฺเสตุํ "ยโต โข โปฏฺฐปาท ภิกฺขุ ฯเปฯ สญฺญคฺคํ ผุสตี"ติ อาห. ตตฺถ ยโต โข โปฏฺฐปาท ภิกฺขูติ โย นาม โปฏฺฐปาท ภิกฺขุ. อิธ สสญฺญี โหตีติ อิธ สาสเน สกสญฺญี โหติ, อยเมว วา ปาโฐ, อตฺตโน ปฐมชฺฌานสญฺญาย สญฺญวา โหตีติ อตฺโถ. โส ตโต อมุตฺร ตโต อมุตฺราติ โส ภิกฺขุ ตโต ปฐมชฺฌานโต อมุตฺร ทุติยชฺฌาเน, ตโตปิ อมุตฺร ตติยชฺฌาเนติ เอวํ ตาย ตาย ฌานสญฺญาย สกสญฺญี สกสญฺญี หุตฺวา อนุปุพฺเพน สญฺญคฺคํ ผุสติ. สญฺญคฺคนฺติ อากิญฺจญฺญายตนํ วุจฺจติ. กสฺมา? โลกิยานํ กิจฺจการิกสมาปตฺตีนํ ๒- อคฺคตฺตา. อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติยํ หิ ฐตฺวา เนวสญฺญานาสญฺญายตนํปิ นิโรธํปิ สมาปชฺชนฺติ. อิติ สา โลกิยานํ กิจฺจการิกสมาปตฺตีนํ ๒- อคฺคตฺตา สญฺญคฺคนฺติ วุจฺจติ, ตํ ผุสติ ปาปุณาตีติ อตฺโถ. อิทานิ อภิสญฺญานิโรธํ ทสฺเสตุํ "ตสฺส สญฺญคฺเค ฐิตสฺสา"ติอาทิมาห. ตตฺถ เจเตยฺยํ อภิสงฺขเรยฺยนฺติ ปททฺวเย จ ฌานํ สมาปชฺชนฺโต เจเตติ นาม, ปุนปฺปุนํ กปฺเปตีติ อตฺโถ. อุปริสมาปตฺติอตฺถาย นิกฺกนฺตึ กุรุมาโน อภิสงฺขโรติ นาม. อิมา จ เม สญฺญา นิรุชฺเฌยฺยุนฺติ อิมา อากิญฺจญฺญายตนสญฺญา นิรุชฺเฌยฺยุํ. อญฺญา จ โอฬาริกาติ อญฺญา จ โอฬาริกา ภวงฺคสญฺญา อุปฺปชฺเชยฺยุํ. โส น เจว เจเตติ น จ อภิสงฺขโรตีติ เอตฺถ กามญฺเจส เจเตนฺโตว น เจเตติ, อภิสงฺขโรนฺโตว นาภิสงฺขโรติ. อิมสฺส ภิกฺขุโน อากิญฺจญฺญายตนโต วุฏฺฐาย เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมาปชฺชิตฺวา "เอกํ เทฺว จิตฺตวาเร @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,สี. อฏฺฐมสมาปตฺติยา ฉ.ม. กิจฺจการกสมาปตฺตีนํ, สี. กิจฺจกรสมาปตฺตีนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๙.

ฐสฺสามี"ติ อาโภคสมนฺนาหาโร นตฺถิ, อุปรินิโรธสมาปตฺติตฺถายเอว ปน อาโภคสมนฺนาหาโร อตฺถิ, สฺวายมตฺโถ ปุตฺตฆราจิกฺขเณน ทีเปตพฺโพ:- ปิตุฆรมชฺเฌน กิร คนฺตฺวา ปจฺฉาภาเค ปุตฺตสฺส ฆรํ โหติ, ตโต ปณีตํ โภชนํ อาทาย อาสนสาลํ อาคตํ ทหรํ เถโร "มนาโป ปิณฺฑปาโต กุโต อาภโต"ติ ปุจฺฉิ. โส "อสุกสฺส ฆรโต"ติ ลทฺธฆรเมว อาจิกฺขิ. เยน ปนสฺส ปิตุฆรมชฺเฌน คโตปิ อาคโตปิ ตตฺถ อาโภโคปิ นตฺถิ. ตตฺถ อาสนสาลา วิย อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺติ ทฏฺฐพฺพา, ปิตุเคหํ วิย เนวสญฺญานาสญฺญายตนสมาปตฺติ, ปุตฺตเคหํ วิย นิโรธสมาปตฺติ, อาสนสาลาย ฐตฺวา ปิตุฆรํ อมนสิกริตฺวา ปุตฺตฆราจิกฺขณํ วิย อากิญฺจญฺญายตนโต วุฏฺฐาย เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ สมาปชฺชิตฺวา "เอกํ เทฺว จิตฺตวาเร ฐสฺสามี"ติ ปิตุฆรํ อมนสิกริตฺวาว อุปรินิโรธสมาปตฺติตฺถายเอว มนสิกาโร, เอวเมส เจเตนฺโตว น เจเตติ, อภิสงฺขโรนฺโตว นาภิสงฺขโรติ. ตา เจว สญฺญาติ ตา ฌานสญฺญา นิรุชฺฌนฺติ. อญฺญา จาติ อญฺญา จ โอฬาริกา ภวงฺคสญฺญา น อุปฺปชฺชนฺติ. โส นิโรธํ ผุสตีติ โส เอวํ ปฏิปนฺโน ภิกฺขุ สญฺญาเวทยิตนิโรธํ ผุสติ วินฺทติ ปฏิลภติ. อนุปุพฺพาภิสญฺญานิโรธสมฺปชานสมาปตฺตีติ ๑- เอตฺถ อภีติ อุปสคฺคมตฺตํ, สมฺปชานปทํ นิโรธปเทน อนฺตริกํ กตฺวา วุตฺตํ. อนุปฏิปาฏิยา สมฺปชานสญฺญานิโรธสมาปตฺตีติ อยํ ปเนตฺถตฺโถ. ตตฺราปิ สมฺปชานสญฺญานิโรธสมาปตฺตีติ สมฺปชานนฺตสฺส อนฺเต สญฺญานิโรธสมาปตฺติ สมฺปชานนฺตสฺส วา ปณฺฑิตสฺส ภิกฺขุโน สญฺญานิโรธสมาปตฺตีติ อยํ วิเสสตฺโถ. อิทานิ อิธ ฐตฺวา นิโรธสมาปตฺติกถา กเถตพฺพา. สา ปเนสา สพฺพากาเรน วิสุทฺธิมคฺเค ปญฺญาภาวนานิสํสาธิกาเร กถิตา, ตสฺมา ตตฺถ กถิตโตว คเหตพฺพา. เอวํ ภควา โปฏฺฐปาทสฺส ปริพฺพาชกสฺส นิโรธกถํ กเถตฺวา อถ นํ ตาทิสาย กถาย อญฺญตฺถ อภาวํ ปฏิชานาเปตุํ "ตํ กึ มญฺญสี"ติอาทิมาห. ปริพฺพาชโกปิ "ภควา อชฺช ตุมฺหากํ กถํ ฐเปตฺวา น มยา เอวรูปา กถา @เชิงอรรถ: ฉ.ม....สมาปตฺตินฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๐.

สุตปุพฺพา"ติ ปฏิชานนฺโต "โน เหตํ ภนฺเต"ติ วตฺวา ปุน สกฺกจฺจํ ภควโต กถาย อุคฺคหิตภาวํ ทสฺเสนฺโต "เอวํ โข อหํ ภนฺเต"ติอาทิมาห. อถสฺส ภควา "สุอุคฺคหิตํ ตยา"ติ อนุชานนฺโต "เอวํ โปฏฺฐปาทา"ติ อาห. [๔๑๕] อถ ปริพฺพาชโก "ภควตา `อากิญฺจญฺญายตนํ สญฺญคฺคนฺ'ติ วุตฺตํ, เอตเทว นุโข สญฺญคฺคํ, อุทาหุ อวเสสสมาปตฺตีสุปิ สญฺญคฺคํ อตฺถี"ติ จินฺเตตฺวา ตมตฺถํ ปุจฺฉนฺโต "เอกญฺเญว นุโข"ติอาทิมาห. ภควาปิ ตสฺส วิสฺสชฺเชสิ. ตตฺถ ปุถูปีติ พหูนิปิ. ยถา ยถา โข โปฏฺฐปาท นิโรธํ ผุสตีติ ปฐวีกสิณาทีสุ เยน เยน กสิเณน, ปฐมชฺฌานาทีนํ วา เยน เยน ฌาเนน. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- สเจ หิ ปฐวีกสิเณน การณภูเตน ๑- ปฐวีกสิณสมาปตฺตึ เอกวารํ สมาปชฺชนฺโต ปุริมสญฺญานิโรธํ ผุสติ เอกํ สญฺญคฺคํ, อถ เทฺว วาเร, ตโย วาเร, วารสตํ, วารสหสฺสํ, วารสตสหสฺสํ วา สมาปชฺชนฺโต ปุริมสญฺญานิโรธํ ผุสติ, สตสหสฺสํ สญฺญคฺคานิ. เอเสว นโย เสสกสิเณสุ. ฌาเนสุปิ สเจ ปฐมชฺฌาเนน การณภูเตน ๑- เอกวารํ ปุริมสญฺญานิโรธํ ผุสติ เอกํ สญฺญคฺคํ. อถ เทฺว วาเร, ตโย วาเร, วารสตํ, วารสหสฺสํ, วารสตสหสฺสํ วา สมาปชฺชนฺโต ๒- ปุริมสญฺญานิโรธํ ผุสติ, สตสหสฺสํ สญฺญคฺคานิ. เอส นโย เสสฌานสมาปตฺตีสุปิ. อิติ เอกวารํ สมาปชฺชนวเสน วา สพฺพมฺปิ สญฺชานนลกฺขเณน สงฺคเหตฺวา วา เอกํ สญฺญคฺคํ โหติ, อปราปรํ สมาปชฺชนวเสน พหูนิ. [๔๑๖] สญฺญา นุโข ภนฺเตติ ภนฺเต นิโรธสมาปชฺชนกสฺส ภิกฺขุโน สญฺญา นุโข ปฐมํ อุปฺปชฺชตีติ ปุจฺฉติ. ตสฺสภควา "สญฺญา โข โปฏฺฐปาทา"ติ พฺยากาสิ. ตตฺถ สญฺญาติ ฌานสญฺญา. ญาณนฺติ วิปสฺสนาญาณํ. อปโร นโย, สญฺญาติ วิปสฺสนา. ๓- ญาณนฺติ มคฺคญาณํ. อปโร นโย, สญฺญาติ มคฺคสญฺญา. ญาณนฺติ ผลญาณํ. ติปิฏกมหาสิวตฺเถโร ปนาห:- กึ อิเม ภิกฺขู ภณนฺติ, โปฏฺฐปาโท เหฏฺฐา ภควนฺตํ นิโรธํ ปุจฺฉิ. อิทานิ นิโรธา วุฏฺฐานํ ปุจฺฉนฺโต "ภควา นิโรธา วุฏฺฐหนฺตสฺส กึ ปฐมํ อรหตฺตผลสญฺญา อุปฺปชฺชติ, อุทาหุ ปจฺจเวกฺขณญาณนฺ"ติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. กรณภูเตน ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. วิปสฺสนา สญฺญา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๑.

วทติ. อถสฺส ภควา ยสฺมา ผลสญฺญา ปฐมํ อุปฺปชฺชติ, ปจฺฉา ปจฺจเวกฺขณญาณํ. ตสฺมา "สญฺญา โข โปฏฺฐปาทา"ติอาทิมาห. ตตฺถ สญฺญุปฺปาทาติ อรหตฺต- ผลสญฺญาย อุปฺปาทา, ปจฺฉา "อิทํ อรหตฺตผลนฺ"ติ เอวํ ปจฺจเวกฺขณญาณุปฺปาโท โหติ. อิทปฺปจฺจยา กิร เมติ ผลสมาธิสญฺญาปจฺจยา กิร มยฺหํ ปจฺจเวกฺขณญาณํ อุปฺปนฺนนฺติ. สญฺญาอตฺตกถาวณฺณนา [๔๑๗] อิทานิ ปริพฺพาชโก ยถา นาม คามสูกโร คนฺโธทเกน นฺหาเปตฺวา คนฺเธหิ อนุลิมฺปิตฺวา มาลาทามํ ปิลนฺธิตฺวา สิริสยเน อาโรปิโตปิ สุขํ น วินฺทติ, เวเคน คูถฏฺฐานเมว คนฺตฺวา สุขํ วินฺทติ. เอวเมว ภควตา สณฺหสุขุมติลกฺขณพฺภาหตาย เทสนาย นฺหาปิตวิลิตฺตมณฺฑิโตปิ นิโรธกถาสิริสยนํ อาโรปิโตปิ ตตฺถ สุขํ อวินฺทนฺโต ๑- คูถฏฺฐานสทิสํ อตฺตโน ลทฺธึ คเหตฺวา ตเมว ปุจฺฉนฺโต "สญฺญา นุ โข ภนฺเต ปุริสสฺส อตฺตา"ติอาทิมาห. อถสฺสานุมตึ คเหตฺวา พฺยากาตุกาโม ภควา "กึ ปน ตฺวนฺ"ติอาทิมาห. ตโต โส "อรูปี อตฺตา"ติ เอวํลทฺธิโก สมาโนปิ "ภควา เทสนาย สุกุสโล, โส เม อาทิโตว ลทฺธึ มา วิทฺธํเสตู"ติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน ลทฺธึ ปริหรนฺโต "โอฬาริกํ โข"ติอาทิมาห. อถสฺส ภควา ตตฺถ โทสํ ทสฺเสนฺโต "โอฬาริโก จ หิ เต"ติอาทิมาห. ตตฺถ เอวํ สนฺตนฺติ เอวํ สนฺเต. ภุมฺมตฺเถ หิ เอตํ อุปโยควจนํ. เอวํ สนฺตํ อตฺตานํ ปจฺจาคจฺฉโต เตติ ๒- อยํ วา เอตฺถ อตฺโถ. จตุนฺนญฺจ ขนฺธานํ เอกุปฺปาเทกนิโรธตฺตา กิญฺจาปิ ยา สญฺญา อุปฺปชฺชติ, สาว นิรุชฺฌติ. อปราปรํ อุปาทาย ปน "อญฺญา จ สญฺญา อุปฺปชฺชนฺติ, อญฺญา จ สญฺญา นิรุชฺฌนฺตี"ติ วุตฺตํ. [๔๑๘-๔๒๐] อิทานิ อญฺญํ ลทฺธึ ทสฺเสนฺโต "มโนมยํ โข อหํ ภนฺเต"ติอาทีนิ ๓- วตฺวา ตตฺราปิ โทเส ทินฺเน ยถา นาม อุมฺมตฺตโก ยาวสฺส สญฺญา นปฺปติฏฺฐาติ, ตาว อญฺญํ คเหตฺวา อญฺญํ วิสฺสชฺเชติ, สญฺญาปติฏฺฐานกาเล ปน วตฺตพฺพเมว วทติ, เอวเมว อญฺญํ คเหตฺวา อญฺญํ วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. น วินฺทนฺโต ฉ.ม. ตวาติ ฉ.ม....อาทึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๒.

อตฺตโน ลทฺธึเยว วทนฺโต "อรูปี โข"ติอาทิมาห. ตตฺราปิ ยสฺมา โส สญฺญาย อุปฺปาทนิโรธํ อิจฺฉติ, อตฺตานํ ปน สสฺสตํ มญฺญติ. ตสฺมา ตเถวสฺส โทสํ ทสฺเสนฺโต ภควา "เอวํ สนฺตมฺปี"ติอาทิมาห. ตโต ปริพฺพาชโก มิจฺฉาทสฺสเนน อภิภูตตฺตา ภควตา วุจฺจมานํปิ ตํ นานตฺตํ อชานนฺโต "สกฺกา ปเนตํ ภนฺเต มยา"ติอาทิมาห. อถสฺส ภควา ยสฺมา โส สญฺญาย อุปฺปาทนิโรธํ ปสฺสนฺโตปิ สญฺญามยํ อตฺตานํ นิจฺจเมว มญฺญติ. ตสฺมา "ทุชฺชานํ โข"ติอาทิมาห. ตตฺถายํ สงฺเขปตฺโถ:- ตว อญฺญา ทิฏฺฐิ, อญฺญา ขนฺติ, อญฺญา รุจิโย, ๑- อญฺญถาเยว เต ทสฺสนํ ปวตฺตํ, อญฺญเทว จ เต ขมติ เจว รุจฺจติ จ, อญฺญตฺร จ เต อาโยโค, อญฺญิสฺสาเยว ปฏิปตฺติยา, ยุตฺตปยุตฺตตา, อญฺญตฺถ จ เต อาจริยกํ, อญฺญสฺมึ ติตฺถายตเน อาจริยภาโว. เตน ตยา เอวํ อญฺญทิฏฺฐิเกน อญฺญขนฺติเกน อญฺญรุจิเกน อญฺญตฺรอาโยเคน อญฺญตฺราจริยเกน ทุชฺชานํ เอตนฺติ. อถ ปริพฺพาชโก "สญฺญา วา ปุริสสฺส อตฺตา โหตุ, อญฺโญ วา สญฺญโต, ตํ สสฺสตาทิภาวมสฺส ปุจฺฉิสฺสนฺ"ติ ปุน "กึ ปน ภนฺเต"ติอาทิมาห. ตตฺถ โลโกติ อตฺตานํ สนฺธาย วทติ. น เหตํ โปฏฺฐปาท อตฺถสญฺหิตนฺติ โปฏฺฐปาท เอตํ ทิฏฺฐิคตํ น อิธโลกปรโลกอตฺถนิสฺสิตํ, น อตฺตตฺถปรตฺถนิสฺสิตํ. น ธมฺมสญฺหิตนฺติ น นวโลกุตฺตรธมฺมนิสฺสิตํ. น อาทิพฺรหฺมจริยกนฺติ สิกฺขตฺตยสงฺขาตสฺส สาสนพฺรหฺมจริยกสฺส น อาทิมตฺตํ, อธิสีลสิกฺขามตฺตํปิ น โหติ. น นิพฺพิทายาติ สํสารวฏฺเฏ นิพฺพินฺทนตฺถาย น สํวตฺตติ. น วิราคายาติ วฏฺฏวิราคตฺถาย น สํวตฺตติ. น นิโรธายาติ วฏฺฏสฺส นิโรธกรณตฺถาย น สํวตฺตติ. น อุปสมายาติ วฏฺฏสฺส วูปสมนตฺถาย น สํวตฺตติ. น อภิญฺญายาติ วฏฺฏาภิชานนาย ปจฺจกฺขกิริยาย น สํวตฺตติ. น สมฺโพธายาติ วฏฺฏสมฺพุชฺฌนตฺถาย น สํวตฺตติ. น นิพฺพานายาติ อมตมหานิพฺพานสฺส ๒- ปจฺจกฺขกิริยาย น สํวตฺตติ. อิทํ ทุกฺขนฺติอาทีสุ ตณฺหํ ฐเปตฺวา เตภูมิกา ปญฺจกฺขนฺธา ทุกฺขนฺติ, ตสฺเสว ทุกฺขสฺส ปภวนโต ๓- สปฺปจฺจยา ตณฺหา ทุกฺขสมฺทโยติ, อุภินฺนํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. รุจิ ม. อมตมหานิพฺพานาย ฉ.ม. ปภาวนโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๓.

อปฺปวตฺติ ทุกฺขนิโรโธติ, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ทุกฺขนิโรธคามินีปฏิปทาติ มยา พฺยากตนฺติ อตฺโถ. เอวญฺจ ปน วตฺวา ภควา "อิมสฺส ปริพฺพาชกสฺส มคฺคปาตุภาโว วา ผลสจฺฉิกิริยา วา นตฺถิ, มยฺหํ จ ภิกฺขาจารเวลา"ติ จินฺเตตฺวา ตุณฺหี อโหสิ. ปริพฺพาชโกปิ ตํ อาการํ ญตฺวา ภควโต คมนกาลํ อาโรเจนฺโต วิย "เอวเมตนฺ"ติ อาทิมาห. [๔๒๑] วาจาย สนฺนิปโตทเกนาติ ๑- วจนปโตเทน. สญฺชมฺภริมกํสูติ สญฺชมฺภริตํ ๒- นิรนฺตรํ ผุฏํ อกํสุ, อุปริ วิชฺฌึสูติ วุตฺตํ โหติ. ภูตนฺติ สภาวโต วิชฺชมานํ. ตจฺฉํ ตถนฺติ ตสฺเสว เววจนํ. ธมฺมฏฺฐิตตนฺติ นวโลกุตฺตรธมฺเมสุ ฐิตสภาวํ. ธมฺมนิยามตนฺติ โลกุตฺตรธมฺมนิยามนิยตํ. พุทฺธานํ หิ จตุสจฺจวินิมุตฺตา กถา นาม นตฺถิ. ตสฺมา สา เอทิสา โหติ. จิตฺตหตฺถิสาริปุตฺตโปฏฺฐปาทวตฺถุวณฺณนา [๔๒๒] จิตฺโต จ หตฺถิสาริปุตฺโตติ โส กิร สาวตฺถิยํ หตฺถิอาจริยสฺส ปุตฺโต ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ตีณิ ปิฏกานิ อุคฺคเหตฺวา สุขุเมสุ อตฺถนฺตเรสุ กุสโล อโหสิ, ปุพฺเพ กตปาปกมฺมวเสน ปน สตฺต วาเร วิพฺภมิตฺวา คิหี ชาโต. กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส กิร สาสเน เทฺว สหายกา อเหสุํ, อญฺญมญฺญํ สมคฺคา เอกโตว สชฺฌายนฺติ. เตสุ เอโก อนภิรโต คิหิภาเว จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา อิตรสฺสาโรเจสิ. โส คิหิภาเว อาทีนวํ ปพฺพชฺชาย จ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ตํ โอวทิ. โส ตํ สุตฺวา อภิรมิตฺวา ปุเนกทิวสํ ตาทิเส จิตฺเต อุปฺปนฺเน ตํ เอตทโวจ "มยฺหํ อาวุโส เอวรูปํ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ `อิมาหํ ปตฺตจีวรํ ตุยฺหํ ทสฺสามี"ติ. โส ปตฺตจีวรโลเภน ตสฺส คิหิภาเว อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ปพฺพชฺชาเยวาทีนวํ กเถสิ. อถสฺส ตํ สุตฺวาว คิหิภาวโต จิตฺตํ วิรชฺชิตฺวา ๓- ปพฺพชฺชายเมว อภิรมิ. เอวเมส ตทา สีลวนฺตสฺส ภิกฺขุโน คิหิภาเว อานิสํสกถาย กถิตตฺตา อิทานิ ฉ วาเร วิพฺภมิตฺวา สตฺตเม วาเร ปพฺพชิโต, มหาโมคฺคลฺลานสฺส มหาโกฏฺฐิตตฺเถรสฺส จ อภิธมฺมกถํ กเถนฺตานํ อนฺตรนฺตรา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วาจาสนฺนิโตทเกนาติ สี. สํภริตํ ม. นิวตฺเตตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๔.

กถํ โอปาเตติ. อถ นํ มหาโกฏฺฐิตตฺเถโร อปสาเทติ. โส มหาสาวกสฺส กถิเต ปติฏฺฐาตุํ อสกฺโกนฺโต วิพฺภมิตฺวา คิหี ชาโต. โปฏฺฐปาทสฺส ปนายํ คิหิสหายโก โหติ. ตสฺมา วิพฺภมิตฺวา ทฺวีหตีหจฺจเยน โปฏฺฐปาทสฺส สนฺติกํ คโต. อถ นํ โส ทิสฺวา "สมฺม กึ ตยา กตํ, เอวรูปสฺส นาม สตฺถุ สาสนา อปกฺกนฺโตปิ, ๑- เอหิ, ปพฺพชิตุํ อิทานิ เต วฏฺฏตี"ติ ตํ คเหตฺวา ภควโต สนฺติกํ อคมาสิ. เตน วุตฺตํ "จิตฺโต จ หตฺถิสาริปุตฺโต โปฏฺฐปาโท จ ปริพฺพาชโภ"ติ. [๔๒๓] อนฺธาติ ปญฺญาจกฺขุโน นตฺถิตาย อนฺธา, ตสฺเสว อภาเวน อจกฺขุกา. ตฺวญฺเจว เนสํ เอโก จกฺขุมาติ สุภาสิตทุพฺภาสิตชานนภาวมตฺเตน ปญฺญาจกฺขุนา จกฺขุมา. เอกํสิกาติ เอกโกฏฺฐาสา. ปญฺญตฺตาติ ฐปิตา. อเนกํสิกาติ น เอกโกฏฺฐาสา, เอเกเนว โกฏฺฐาเสน สสฺสตาติ วา อสสฺสตาติ วา น วุตฺตาติ อตฺโถ. เอกํสิกธมฺมวณฺณนา [๔๒๕] สนฺติ โปฏฺฐปาทาติ อิทํ ภควา กสฺมา อารภิ, พาหิรเกหิ ปญฺญาปิตนิฏฺฐาย อนิยฺยานิกภาวทสฺสนตฺถํ. สพฺเพหิ ติตฺถิยา ยถา ภควา อมตํ นิพฺพานํ, เอวํ อตฺตโน อตฺตโน สมเย โลกถูปิกาทิวเสน นิฏฺฐํ ปญฺญเปนฺติ, สา จ น นิยฺยานิกา. ยถา ปญฺญตฺตา หุตฺวา น นิยฺยาติ น คจฺฉติ, อญฺญทตฺถุํ ๒- ปณฺฑิเตหิ ปฏิกฺขิตฺตา นิวตฺตติ, ตํ ทสฺเสตุํ ภควา เอวมาห. ตตฺถ เอกนฺตสุขํ โลกํ ชานํ ปสฺสนฺติ ปุรตฺถิมาย ทิสาย เอกนฺตสุโข โลโก, ปจฺฉิมาทีนํ วา อญฺญตรายาติ เอวํ ชานนฺตา เอวํ ปสฺสนฺตา วิหรถ, ทิฏฺฐปุพฺพานิ โข ตสฺมึ โลเก มนุสฺสานํ สรีรสณฺฐานาทีนีติ. อปฺปาฏิหิรีกตนฺติ ๓- อปฺปาฏิหิรกตํ ๔- ปฏิหรณวิรหิตํ, อนิยฺยานิกนฺติ วุตฺตํ โหติ. [๔๒๖] ชนปทกลฺยาณีติ ชนปเท อญฺญาหิ อิตฺถีหิ วณฺณสณฺฐานวิลาสากปฺปาทีหิ อสทิสา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อปสกฺกนฺโตปิ ฉ.ม. อญฺญทตฺถุ @ ฉ.ม. อปฺปาฏิหีรกตนฺติ ฉ.ม. อปฺปาฏิหีรกํ ตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๕.

ตโยอตฺตปฏิลาภวณฺณนา [๔๒๘] เอวํ ภควา ปเรสํ นิฏฺฐาย อนิยฺยานิกตฺตํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน นิฏฺฐาย นิยฺยานิกภาวํ ทสฺเสตุํ "ตโย โข เม โปฏฺฐปาทา"ติ อาทิมาห. ตตฺถ อตฺตปฏิลาโภติ อตฺตภาวปฏิลาโภ, เอตฺถ จ ภควา ตีหิ อตฺตภาวปฏิลาเภหิ ตโย ภเว ทสฺเสสิ. โอฬาริกตฺตภาวปฏิลาเภน อวีจิโต ปฏฺฐาย ปรนิมฺมิตวสวตฺติปริโยสานํ กามภวํ ทสฺเสสิ. มโนมยอตฺตภาวปฏิลาเภน ปฐมชฺฌานภูมิโต ปฏฺฐาย อกนิฏฺฐพฺรหฺมโลกปริโยสานํ รูปภวํ ทสฺเสสิ. อรูปอตฺตภาวปฏิลาเภน อากาสานญฺจายตนพฺรหฺมโลกโต ปฏฺฐาย เนวสญฺญานาสญฺญายตนพฺรหฺมโลกปริโยสานํ อรูปภวํ ทสฺเสสิ. [๔๒๙] สํกิเลสิกา ธมฺมา นาม ทฺวาทส อกุสลจิตฺตุปฺปาทา. โวทานิยา ธมฺมา นาม สมถวิปสฺสนา. ปญฺญาปาริปูรึ เวปุลฺลตฺตนฺติ มคฺคปญฺญาผลปญฺญานํ ปาริปูริญฺเจว วิปุลภาวญฺจ. ปามุชฺชนฺติ ตรุณปีติ. ปีตีติ พลวตุฏฺฐิ. กึ วุตฺตํ โหติ? ยํ อโวจุมฺหา "สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสตี"ติ, ตตฺถ ตสฺส เอวํ วิหรโต ตํ ปาโมชฺชญฺเจว ภวิสฺสติ, ปีติ จ นามกายปสฺสทฺธิ จ สติ จ สุปฏฺฐิตา อุตฺตมญาณญฺจ สุโข จ วิหาโร. สพฺพวิหาเรสุ จ อยเมว วิหาโร "สุโข"ติ วตฺตุํ ยุตฺโต "อุปสนฺโต ปรมมธุโร"ติ. ตตฺถ ปฐมชฺฌาเน ปามุชฺชาทโย ฉปิ ธมฺมา ลพฺภนฺติ, ทุติยชฺฌาเน ทุพฺพลปีติสงฺขาตํ ปาโมชฺชํ นิวตฺตติ, เสสา ปญฺจ ลพฺภนฺติ. ตติเย ปีติ นิวตฺตติ, เสสา จตฺตาโร ลพฺภนฺติ. ตถา จตุตฺเถ อิเมสุ จ จตูสุ ฌาเนสุ สมฺปสาทนสุตฺเต ๑- สุทฺธวิปสฺสนาปาทกชฺฌานเมว กถิตํ. ปาสาทิกสุตฺเต ๒- จตูหิ มคฺเคหิ สทฺธึ วิปสฺสนา กถิตา. ทสุตฺตรสุตฺเต ๓- จตุตฺถชฺฌานิกผลสมาปตฺติ กถิตา. อิมสฺมึ โปฏฺฐปาทสุตฺเต ปาโมชฺชํ ปีติเววจนเมว กตฺวา ทุติยชฺฌานิกผลสมาปตฺติ นาม กถิตาติ เวทิตพฺพา. [๔๓๒-๔๓๗] อยํ วา โสติ เอตฺถ วาสทฺโท วิภาวนตฺโถ โหติ. อยํ โสติ เอวํ วิภาเวตฺวา ปกาเสตฺวา พฺยากเรยฺยาม. ยถา ปเร "เอกนฺตสุขํ อตฺตานํ สญฺชานาถา"ติ ปุฏฺฐา "โน"ติ วทนฺติ, น นํ เอวํ วทามาติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๔๑/๘๕ ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๖๔/๑๐๑ ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๕๐/๒๔๑

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๖.

สปฺปาฏิหิรีกตนฺติ ๑- สปฺปฏิหรณํ, นิยฺยานิกนฺติ อตฺโถ. โมโฆ โหตีติ ตุจฺโฉ โหติ, นตฺถิ โส ตสฺมึ สมเยติ อธิปฺปาโย. สจฺโจ โหตีติ ภูโต โหติ, เสฺวว ตสฺมึ สมเย สจฺโจ โหตีติ อตฺโถ. เอตฺถ ปนายํ จิตฺโต อตฺตโน อสพฺพญฺญุตาย ตโย อตฺตปฏิลาเภ กเถตฺวา อตฺตปฏิลาโภ นาม ปญฺญตฺติมตฺตํ เอตนฺติ อุทฺธริตุํ นาสกฺขิ, อตฺตปฏิลาโภเตฺวว นิยฺยาเตสิ. อถสฺส ภควา รูปาทโย เจตฺถ ธมฺมา, อตฺตปฏิลาโภติ ปน นามมตฺตเมตํ, เตสุ เตสุ รูปาทีสุ สติ เอวรูปา โวหารา โหนฺตีติ ทสฺเสตุกาโม ตสฺเสว กถํ คเหตฺวา นามปญฺญตฺติวเสน นิยฺยาตนตฺถํ "ยสฺมึ จิตฺต สมเย"ติ อาทิมาห. [๔๓๘] เอวญฺจ ปน วตฺวา ปฏิปุจฺฉิตฺวา วินยนตฺถํ ปุน "สเจ ตํ จิตฺตํ เอวํ ปุจฺเฉยฺยุนฺ"ติ อาทิมาห. ตตฺถ โย เม อโหสีติ ๒- อตีโต อตฺตปฏิลาโภ, เสฺวว เม อตฺตปฏิลาโภ, ตสฺมึ สมเย สจฺโจ อโหสิ, โมโฆ อนาคโต โมโฆ ปจฺจุปฺปนฺโนติ เอตฺถ ตาว อิมมตฺถํ ทสฺเสติ:- ยสฺมา เย เต อตีตา ธมฺมา, เต เอตรหิ นตฺถิ, อเหสุนฺติ ปน สงฺขฺยํ คตา, ตสฺมา โสปิ เม อตฺตปฏิลาโภ ตสฺมึเยว สมเย สจฺโจ อโหสิ. อนาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ ปน ธมฺมานํ ตทาภาวา ตสฺมึ สมเย "โมโฆ อนาคโต, โมโฆ ปจฺจุปฺปนฺโน"ติ, เอวํ อตฺถโต นามมตฺตเมว อตฺตปฏิลาภํ ปฏิชานาติ. อนาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุปิ เอเสว นโย. [๔๓๙-๔๔๓] อถ ภควา ตสฺส พฺยากรเณน สทฺธึ อตฺตโน พฺยากรณํ สํสนฺทิตุํ "เอวเมว โข จิตฺตา"ติ อาทีนิ วตฺวา ปุน โอปมฺมโต ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "เสยฺยถาปิ จิตฺต ควา ขีรนฺ"ติ อาทิมาห. ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ:- ยถา ควา ขีรํ, ขีราทีหิ จ ทธิอาทีนิ ภวนฺติ, ตตฺถ ยสฺมึ สมเย ขีรํ โหติ, น ตสฺมึ สมเย ทธีติ วา นวนีตาทีสุ วา อญฺญตรนฺติ สงฺขฺยํ นิรุตฺตึ นามํ โวหารํ คจฺฉติ. กสฺมา? เย ธมฺเม อุปาทาย ทธีติอาทิโวหาโร โหติ, ๓- เตสํ อภาวา. อถ โข ขีรนฺเตฺวว ตสฺมึ สมเย สงฺขฺยํ คจฺฉติ. กสฺมา? เย ธมฺเม อุปาทาย ขีรนฺติ สงฺขฺยา นิรุตฺติ นามํ โวหาโร โหติ, เตสํ ภาวาติ. เอส นโย สพฺพตฺถ. อิมา โข จิตฺตาติ โอฬาริโก อตฺตปฏิลาโภ อิติ จ มโนมโย อตฺตปฏิลาโภ อิติ จ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สปฺปาฏิหีรกตนฺติ ฉ.ม. อิติ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. โวหารา โหนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๗.

อรูโป อตฺตปฏิลาโภ อิติ จ อิมา โข จิตฺต โลกสมญฺญา โลเก สมญฺญามตฺตกานิ สมนุชานนมตฺตกานิ เอตานิ. ตถา โลกนิรุตฺติมตฺตกานิ วจนปถมตฺตกานิ โวหารมตฺตกานิ นามปณฺณตฺติมตฺตกานิ เอตานีติ. เอวํ ภควา เหฏฺฐา ตโย อตฺตปฏิลาเภ กเถตฺวา อิทานิ สพฺพเมตํ โวหารมตฺตกนฺติ วทติ. กสฺมา? ยสฺมา ปรมตฺถโต สตฺโต นาม นตฺถิ, สุญฺโญ ตุจฺโฉ เอส โลโก. พุทฺธานํ ปน เทฺว กถา สมฺมติกถา จ ปรมตฺถกถา จ. ตตฺถ "สตฺโต โปโส เทโว พฺรหฺมา"ติ อาทิกา สมฺมติกถา นาม. "อนิจฺจํ ทุกขมนตฺตา ขนฺธา ธาตุโย อายนานิ สติปฏฺฐานา สมฺมปฺปธานา"ติ อาทิกา ปรมตฺถกถา นาม. ตตฺถ โย สมฺมติเทสนาย "สตฺโต"ติ วา "โปโส"ติ วา "เทโว"ติ วา "พฺรหฺมา"ติ วา วุตฺเต วิชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ นิยฺยาตุํ ๑- อรหตฺตชยคฺคาหํ ๒- คเหตุํ สกฺโกติ, ตสฺส ภควา อาทิโตว "สตฺโต"ติ วา "โปโส"ติ วา "เทโว"ติ วา "พฺรหฺมา"ติ วา กเถติ, โย ปรมตฺถเทสนาย "อนิจฺจนฺ"ติ วา "ทุกฺขนฺ"ติ วาติ อาทีสุ อญฺญตรํ สุตฺวา วิชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ นิยฺยาตุํ ๑- อรหตฺตชยคฺคาหํ ๒- คเหตุํ สกฺโกติ, ตสฺส "อนิจฺจนฺ"ติ วา "ทุกฺขนฺ"ติ วาติ อาทีสุ อญฺญตรเมว กเถติ. ตถา สมฺมติกถาย พุชฺฌนกสตฺตสฺสาปิ น ปฐมํ ปรมตฺถกถํ กเถติ. สมฺมติกถาย ปน โพเธตฺวา ปจฺฉา ปรมตฺถกถํ กเถติ. ปรมตฺถกถาย พุชฺฌนกสตฺตสฺสาปิ น ปฐมํ สมฺมติกถํ กเถติ. ปรมตฺถกถาย ปน โพเธตฺวา ปจฺฉา สมฺมติกถํ กเถติ. ปกติยา ปน ปฐมเมว ปรมตฺถกถํ กเถนฺตสฺส เทสนา ลูขาการา โหติ. ตสฺมา พุทฺธา ปฐมํ สมฺมติกถํ กเถตฺวา ปจฺฉา ปรมตฺถกํ กเถนฺติ. สมฺมติกถํ กเถนฺตาปิ สจฺจเมว สภาวเมว อมุสาว กเถนฺติ. ปรมตฺถกํ กเถนฺตาปิ สจฺจเมว สภาวเมว อมุสาว กเถนฺติ. ทุเว สจฺจานิ อกฺขาสิ, สมฺพุทฺโธ วทตํ วโร. สมฺมตึ ปรมตฺถญฺจ, ตติยํ นูปลพฺภติ. สงฺเกตวจนํ สจฺจํ, โลกสมฺมติการณํ. ๓- ปรมตฺถวจนํ สจฺจํ, ธมฺมานํ ภูตลกฺขณนฺ"ติ. ๔- @เชิงอรรถ: ๑-๑ ม. นิยฺยานิตุํ ๒-๒ ก. อรหตฺตทฺธชคฺคาหํ @ ฉ.ม. โลกสมฺมุติการณํ, ม....การณา ม. ภูตการณา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๘.

ยาหิ ตถาคโต โวหรติ อปรามสนฺโตติ ยาหิ โลกสมญฺญาหิ โลกนิรุตฺตีหิ ตถาคโต ตณฺหามานทิฏฺฐิปรามาสานํ อภาวา อปรามสนฺโต โวหรตีติ เทสนํ วินิวตฺเตตฺวา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย โปฏฺฐปาทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. นวมํ. ------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้า ๓๐๑-๓๑๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=4&A=7890&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=7890&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=275              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=6029              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=4425              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=4425              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๙ http://84000.org/tipitaka/read/?index_9

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]