อรรถกถาเล่มที่ ๓๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถรี.อ. (ปรมตฺถที.)

หน้าที่ ๒๓๓.
                         ๑๑. ทฺวาทสกนิปาต
                  ๔๖๕. ๑. อุปฺปลวณฺณาเถรีคาถาวณฺณนา
      ทฺวาทสกนิปาเต อุโภ มาตา จ ธีตา จาติอาทิกา อุปฺปลวณฺณาย เถริยา
คาถา.
      อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ
ปตฺวา มหาชเนน สทฺธึ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ
อิทฺธิมนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส
มหาทานํ ทตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิ. สา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ
สํสรนฺตี กสฺสปพุทฺธกาเล พาราณสินคเร กิกิสฺส กาสิรญฺโญ เคเห ปฏิสนฺธึ
คเหตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ
จริตฺวา ภิกฺขุสํฆสฺส ปริเวณํ กาเรตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตา.
      ตโต จวิตฺวา ปุน มนุสฺสโลกํ อาคจฺฉนฺตี เอกสฺมึ คามเก สหตฺถา กมฺมํ
กตฺวา ชีวนกฏฺฐาเน นิพฺพตฺตา. สา เอกทิวสํ เขตฺตกุฏึ คจฺฉนฺตี อนฺตรามคฺเค
เอกสฺมึ สเร ปาโตว ปุปฺผิตํ ปทุมปุปฺผํ ทิสฺวา ตํ สรํ โอรุยฺห ตเมว ปุปฺผํ
จ ลาชปกฺขิปนตฺถาย ปทุมินิปตฺตํ จ คเหตฺวา เกทาเร สาลิสีสานิ ฉินฺทิตฺวา
กุฏิกาย นิสินฺนา ลาเช ภชฺชิตฺวา ปญฺจ ลาชสตานิ กตฺวา ฐเปสิ. ตสฺมึ ขเณ
คนธมาทนปพฺพเต นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺฐิโต เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ อาคนฺตฺวา ตสฺสา
อวิทูเร ฐาเน อฏฺฐาสิ. สา ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา ลาเชหิ สทฺธึ ปทุมปุปฺผํ คเหตฺวา
กุฏิโต โอรุยฺห ลาเช ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา ปทุมปุปฺเผน ปตฺตํ ปิธาย
อทาสิ. อถสฺสา ปจฺเจกพุทฺเธ โถกํ คเต เอตทโหสิ "ปพฺพชิตา นาม ปุปฺเผน
อนตฺถิกา, อหํ ปุปฺผํ คเหตฺวา ปิลนฺทิสฺสามี"ติ คนฺตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺถโต
ปุปฺผํ คเหตฺวา ปุน จินฺเตสิ "สเจ อยฺโย ปุปฺเผน อนตฺถิโก อภวิสฺส, ปตฺตมตฺถเก
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๔.
ฐเปตุํ นาทสฺส, อทฺธา อยฺยสฺส อตฺโถ ภวิสฺสตี"ติ ปุน คนฺตฺวา ปตฺตมตฺถเก
ปุปฺผํ ๑- ฐเปตฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ ขมาเปตฺวา "ภนฺเต อิเมสํ เม ลาชานํ นิสฺสนฺเทน
ลาชคณนาย มม ปุตฺโต อสฺสุ, ปทุมปุปฺผนิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน ปเท
ปเท ปทุมปุปฺผํ อุฏฺฐหตู"ติ ปตฺถนํ อกาสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ ตสฺสา ปสฺสนฺติยาว
อากาเสน คนฺธมาทนปพฺพตํ คนฺตฺวา ตํ ปทุมํ นนฺทมูลกปพฺภาเร ปจฺเจกพุทฺธานํ
อกฺกมนโสปานสมีเป ปาทปุญฺฉนํ กตฺวา ฐเปสิ.
      สาปิ ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน เทวโลเก ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, นิพฺพตฺตกาลโต
ปฏฺฐาย ตสฺสา ปเท ปเท มหาปทุมปุปฺผํ อุฏฺฐาสิ. สา ตโต จวิตฺวา ปพฺพตปาเท
เอกสฺมึ ปทุมสเร ปทุมคพฺเภ นิพฺพตฺติ. ตํ นิสฺสาย เอโก ตาปโส วสติ, โส
ปาโตว มุขโธวนตฺถาย สรํ คนฺตฺวา ตํ ปุปฺผํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อิทํ ปุปฺผํ เสเสหิ
มหนฺตตรํ, เสสานิ จ ปุปฺผิตานิ, อิทํ มกุลิตเมว, ภวิตพฺพเมตฺถ การเณนา"ติ
อุทกํ โอตริตฺวา ตํ ปุปฺผํ คณฺหิ. ตํ เตน คหิตมตฺตเมว ปุปฺผิตํ. ตาปโส อนฺโต-
ปทุมคพฺเภ นิปนฺนทาริกํ อทฺทส. ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย จ ธีตุสิเนหํ ลภิตฺวา
ปทุเมเนว สทฺธึ ปณฺณสาลํ เนตฺวา มญฺจเก นิปชฺชาเปสิ. อถสฺสา ๒- ปุญฺญานุภาเวน
องฺคุฏฺฐเก ขีรํ นิพฺพตฺติ. โส ตสฺมึ ปุปฺเผ มิลาเต อญฺญํ นวํ ปุปฺผํ อาหริตฺวา
ตํ นิปชฺชาเปสิ. อถสฺสา อาธาวนวิธาวเนน กีฬิตุํ สมตฺถกาลโต ปฏฺฐาย ปทวาเร
ปทวาเร ปทุมปุปฺผํ อุฏฺฐาติ, กุงฺกุมราสิสฺส วิย ตสฺสา สรีรวณฺโณ โหติ. สา
อปตฺตา เทววณฺณํ, อติกฺกนฺตา มานุสวณฺณํ อโหสิ. สา ปิตริ ผลาผลตฺถาย
คเต ปณฺณสาลายํ โอหิยติ.
      อเถกทิวสํ ตสฺสา วยปฺปตฺตกาเล ปิตริ ผลาผลตฺถาย คเต เอโก วนจรโก
ตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "มนุสฺสานํ นาม เอวํวิธํ รูปํ นตฺถิ, อิติ ๓- วีมํสิสฺสามิ
นนฺ"ติ ตาปสสฺส อาคมนํ อุทิกฺขนฺโต นิสีทิ. สา ปิตริ อาคจฺฉนฺเต ปฏิปถํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ๒ สี. อถสฺส ตสฺสา  ๓ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๕.
คนฺตฺวา ตสฺส หตฺถโต กาชกมณฺฑลุํ อคฺคเหสิ, อาคนฺตฺวา นิสินฺนสฺส จ อตฺตโน
กรณวตฺตํ ทสฺเสสิ. ตทา โส วนจรโก มนุสฺสภาวํ ญตฺวา ตาปสํ อภิวาเทตฺวา
นิสีทิ. ตาปโส ตํ วนจรกํ วนมูลผเลหิ จ ปานีเยน จ นิมนฺเตตฺวา "โภ ปุริส
อิมสฺมึเยว ฐาเน วสิสฺสสิ, อุทาหุ คมิสฺสสี"ติ ปุจฺฉิ. คมิสฺสามิ ภนฺเต, อิธ กึ
กริสฺสามีติ. อิทํ ตยา ทิฏฺฐการณํ คตฏฺฐาเน ๑- อกเถตุํ สกฺขิสฺสสีติ. "สเจ อยฺโย
น อิจฺฉติ, กึ การณา กเถสฺสามี"ติ ตาปสํ วนฺทิตฺวา ยถา ๒- ปุน อาคมนกาเล
มคฺคสญฺชานนตฺถํ เอวํ สาขาสญฺญญฺจ รุกฺขสญฺญญฺจ กโรนฺโต ปกฺกามิ.
      โสปิ ๓- พาราณสึ คนฺตฺวา ราชานํ อทฺทส. ราชา "กสฺมา อาคโตสี"ติ
ปุจฺฉิ. "อหํ เทว ตุมฺหากํ วนจรโก ปพฺพตปาเท อจฺฉริยํ อิตฺถิรตนํ ทิสฺวา
อาคโตมฺหี"ติ สพฺพํ ปวตฺตึ กเถสิ. โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา เวเคน ปพฺพตปาทํ
คนฺตฺวา อวิทูเร ฐาเน ขนฺธาวารํ นิวาเสตฺวา วนจรเกน เจว อญฺเญหิ ๔- จ ปุริเสหิ
สทฺธึ ตาปสสฺส ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา นิสินฺนเวลาย ตตฺถ คนฺตฺวา อภิวาเทตฺวา
ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. ราชา ตาปสสฺส ปพฺพชิตปริกฺขารภณฺฑํ ปาทมูเล
ฐเปตฺวา "ภนฺเต อิมสฺมึ ฐาเน กึ กโรม, คมิสฺสามา"ติ อาห. คจฺฉ มหา-
ราชาติ. "อาม คจฺฉามิ ภนฺเต, อยฺยสฺส ปน สมีเป วิสภาคปริสา อตฺถี"ติ
อสฺสุมฺหา, อสารุปฺปา เอสา ปพฺพชิตานํ, มยา สทฺธึ คจฺฉตุ ภนฺเตติ. มนุสฺสานํ
นาม จิตฺตํ ทุตฺโตสยํ, กถํ พหูนํ มชฺเฌ วสิสฺสตีติ. อมฺหากํ รุจิตกาลโต ปฏฺฐาย
เสสานํ เชฏฺฐกฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ปฏิชคฺคิตุํ สกฺขิสฺสามิ ๕- ภนฺเตติ.
      โส รญฺโญ กถํ สุตฺวา ทหรกาเล คหิตนามวเสเนว "อมฺม ปทุมวตี"ติ
ธีตรํ ปกฺโกสิ. สา เอกวจเนเนว ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา ปิตรํ อภิวาเทตฺวา
อฏฺฐาสิ. อถ นํ ปิตา อาห "ตฺวํ อมฺม วยปฺปตฺตา, อิมสฺมึ ฐาเน รญฺญา
ทิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย วสิตุํ อผาสุกํ, ๖- รญฺญา สทฺธึ คจฺฉ อมฺมา"ติ. สา "สาธุ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอตฺโต คนฺตฺวา  ๒ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ  ๓ ฉ.ม. โส
@๔ สี. อปฺปเกหิ  ๕ ฉ.ม. ปฏิชคฺคิสฺสาม  ๖ ฉ.ม. อยุตฺตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๖.
ตาตา"ติ ปิตุวจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อภิวาเทตฺวา โรทมานา อฏฺฐาสิ. ราชา "อิมิสฺสา
ปิตุจิตฺตํ คณฺหามี"ติ ตสฺมึเยว ฐาเน กหาปณราสิมฺหิ ฐเปตฺวา อภิเสกํ อกาสิ.
อถ นํ คเหตฺวา อตฺตโน นครํ อาเนตฺวา อาคตกาลโต ปฏฺฐาย เสสิตฺถิโย
อโนโลเกตฺวา ตาย สทฺธึเยว รมติ. ตา อิตฺถิโย อิสฺสาปกตา ตํ รญฺโญ อนฺตเร
ปริภินฺทิตุกามา เอวมาหํสุ "นายํ มหาราช มนุสฺสชาติกา, กหํ นาม ตุเมฺหหิ ๑-
มนุสฺสานํ วิจรณฏฺฐาเน ปทุมานิ อุฏฺฐหนฺตานิ ทิฏฺฐปุพฺพานิ, อทฺธา อยํ ยกฺขินี,
นีหรถ นํ มหาราชา"ติ. ราชา ตาสํ กถํ สุตฺวา ตุณฺหี อโหสิ.
      อถสฺสาปเรน สมเยน ปจฺจนฺโต กุปิโต, โส "ครุคพฺภา ปทุมวตี"ติ ๒- ตํ
นคเร ฐเปตฺวา ปจฺจนฺตํ อคมาสิ. อถ ตา อิตฺถิโย ตสฺสา อุปฏฺฐายิกาย ลญฺจํ
ทตฺวา "อิมิสฺสา ทารกํ ชาตมตฺตเมว อปเนตฺวา เอกํ ทารุฆฏิกํ โลหิเตน มกฺขิตฺวา
สนฺติเก ฐเปหี"ติ อาหํสุ. ปทุมวติยาปิ นจิรสฺเสว คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิ. มหาปทุม-
กุมาโร เอกโกว กุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. อวเสสา เอกูนปญฺจสตา ทารกา มหาปทุม-
กุมารสฺส มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิตฺวา นิปนฺนกาเล ๓- สํเสทชา หุตฺวา นิพฺพตฺตึสุ.
อถสฺสา "น ตาว อยํ สตึ ปฏิลภตี"ติ ญตฺวา สา อุปฏฺฐายิกา เอกํ ทารุฆฏิกํ
โลหิเตน มกฺขิตฺวา สมีเป ฐเปตฺวา ตาสํ อิตฺถีนํ สญฺญํ อทาสิ. ตา ปญฺจสตาปิ
อิตฺถิโย เอเกกา เอเกกํ ทารกํ คเหตฺวา จุนฺทการกานํ ๔- สนฺติกํ เปเสตฺวา กรณฺฑเก
อาหราเปตฺวา อตฺตนา อตฺตนา คหิตทารเก ตตฺถ นิปชฺชาเปตฺวา พหิ ลญฺฉนํ
กตฺวา ฐปยึสุ.
      ปทุมวตีปิ โข สญฺญํ ลภิตฺวา ตํ อุปฏฺฐายิกํ "กึ วิชาตมฺหิ อมฺมา"ติ
ปุจฺฉิ. สา ตํ สนฺตชฺเชตฺวา "กุโต ตฺวํ ทารกํ ลภิสฺสสี"ติ วตฺวา "อยํ ตว
กุจฺฉิโต นิกฺขนฺตทารโก"ติ โลหิตมกฺขิตํ ทารุฆฏิกํ ปุรโต ฐเปสิ. สา ตํ ทิสฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น อเมฺหหิ  ๒ สี. ครุภารา ปทุมวตีติ, ม. ครุภารํ ปทุมวตึ
@๓ สี. นิสินฺนกาเล  ๔ สี. จุนฺทานํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๗.
โทมนสฺสชาตา "สีฆํ ตํ ผาเลตฺวา อปเนหิ, สเจ โกจิปิ ปสฺเสยฺย, ลชฺชิตพฺพํ
ภเวยฺยา"ติ อาห. สา ตสฺสา กถํ สุตฺวา อตฺถกามา วิย ทารุฆฏิกํ ผาเลตฺวา
อุทฺธเน ปกฺขิปิ.
      ราชาปิ ปจฺจนฺตโต อาคนฺตฺวา นกฺขตฺตํ ปฏิมาเนนฺโต พหินคเร ขนฺธาวารํ
นิวาสาเปตฺวา ๑- นิสีทิ. อถ ตา ปญฺจสตา อิตฺถิโย รญฺโญ ปจฺจุคฺคมนํ อาคนฺตฺวา
อาหํสุ "ตฺวํ มหาราช น อมฺหากํ สทฺทหสิ, อเมฺหหิ วุตฺตํ อการณํ วิย โหติ,
ตฺวํ มเหสิยา อุปฏฺฐายิกํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปฏิปุจฺฉ, ทารุฆฏิกํ เต เทวี วิชาตา"ติ.
ราชา ตํ การณํ อนุปปริกฺขิตฺวาว "อมนุสฺสชาติกา ภวิสฺสตี"ติ ตํ เคหโต นิกฺกฑฺฒิ.
ตสฺสา ราชเคหโต สห นิกฺขมเนเนว ปทุมปุปฺผานิ อนฺตรธายึสุ, สรีรจฺฉวีปิ
วิวณฺณา อโหสิ. สา เอกิกาว อนฺตรวีถิยา ปายาสิ. อถ นํ เอกา วยปฺปตฺตา
มหลฺลิกา อิตฺถี ทิสฺวา ธีตุสิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา "กหํ คจฺฉสิ อมฺมา"ติ อาห.
อาคนฺตุกมฺหิ, วสนฏฺฐานํ โอโลเกนฺตี วิจรามีติ. "อิธาคจฺฉ อมฺมา"ติ วสนฏฺฐานํ
ทตฺวา โภชนํ ปฏิยาเทสิ.
      ตสฺสา อิมินา นิยาเมเนว ตตฺถ วสมานาย, ตา ปญฺจสตา อิตฺถิโย เอกจิตฺตา
หุตฺวา ราชานํ อาหํสุ "มหาราช ตุเมฺหสุ ขนฺธาวารํ ๒- คเตสุ อเมฺหหิ คงฺคา-
เทวตาย `อมฺหากํ เทเว วิชิตสงฺคาเม อาคเต พลิกมฺมํ กตฺวา อุทกกีฬํ กริสฺสามา'ติ
ปตฺถิตํ อตฺถิ, เอตมตฺถํ เทว ชานาเปมา"ติ. ราชา ตาสํ วจเนน ตุฏฺโฐ คงฺคาย
อุทกกีฬํ กาตุํ อคมาสิ. ตาปิ อตฺตนา ๓- คหิตกรณฺฑกํ ปฏิจฺฉนฺนํ กตฺวา อาทาย
นทึ คนฺตฺวา เตสํ กรณฺฑกานํ ปฏิจฺฉาทนตฺถํ ปารุปิตฺวา ปารุปิตฺวา อุทเก
ปติตฺวา กรณฺฑเก วิสฺสชฺเชสุํ. เตปิ โข กรณฺฑกา สพฺเพ สห คนฺตฺวา เหฏฺฐาโสเต
ปสาริตชาลมฺหิ ลคฺคึสุ. ตโต อุทกกีฬํ กีฬิตฺวา รญฺโญ อุตฺติณฺณกาเล ชาลํ
อุกฺขิปนฺตา เต กรณฺฑเก ทิสฺวา รญฺโญ สนฺติกํ อานยึสุ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. นิวาเสตฺวา, ฉ.ม. พนฺธิตฺวา  ๒ ฉ.ม. ยุทฺธํ  ๓ ฉ.ม. อตฺตนา อตฺตนา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๘.
      ราชา กรณฺฑเก โอโลเกตฺวา "กึ ตาตา กรณฺฑเกสู"ติ อาห. น ชานาม
เทวาติ. โส เต กรณฺฑเก วิวราเปตฺวา โอโลเกนฺโต ปฐมํ มหาปทุมกุมารสฺส กรณฺฑกํ
วิวราเปติ. เตสํ ปน สพฺเพสมฺปิ กรณฺฑเกสุ นิปชฺชาปิตทิวเสสุเยว ปุญฺญิทฺธิยา
องฺคุฏฺฐโต ๑- ขีรํ นิพฺพตฺติ. สกฺโก เทวราชา ตสฺส รญฺโญ นิกงฺขภาวตฺถํ
อนฺโต กรณฺฑเก อกฺขรานิ ลิขาเปสิ "อิเม กุมารา ปทุมวติยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺตา
พาราณสิรญฺโญ ปุตฺตา, อถ เน ปทุมวติยา สปตฺติโย ปญฺจสตา อิตฺถิโย กรณฺฑเกสุ
ปกฺขิปิตฺวา อุทเก ขิปึสุ, ราชา อิมํ การณํ ชานาตู"ติ. กรณฺฑเก วิวฏฺฏมตฺเต
ราชา อกฺขรานิ วาเจตฺวา ทารเก ทิสฺวา มหาปทุมกุมารํ อุกฺขิปิตฺวา เวเคน
รเถ โยเชตฺวา "อสฺเส กปฺเปถ, อหํ อชฺช อนฺโต นครํ ปวิสิตฺวา เอกจฺจานํ มาตุ-
คามานํ ปิยํ กริสฺสามี"ติ ปาสาทวรํ อารุยฺห ๒- หตฺถิคีวาย สหสฺสภณฺฑิกํ ฐเปตฺวา
นคเร เภรึ จราเปสิ "โย ปทุมวตึ ปสฺสติ, โส อิมํ สหสฺสภณฺฑิกํ ๓- คณฺหาตู"ติ.
      ตํ กถํ สุตฺวา ปทุมวตี มาตุสญฺญํ อทาสิ "หตฺถิคีวโต สหสฺสภณฺฑิกํ คณฺห
อมฺมา"ติ. "นาหํ เอวรูปํ คณฺหิตุํ วิสหามี"ติ อาห. สาปิ ๔- ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ
วุตฺเต "กึ วตฺวา คณฺหามิ อมฺมา"ติ อาห. "มม ธีตา ปทุมวตึ เทวึ ปสฺสตี"ติ
วตฺวา คณฺหาหีติ. สา "ยํ วา ตํ วา โหตู"ติ คนฺตฺวา สหสฺสจงฺโกฏกํ คณฺหิ.
อถ นํ มนุสฺสา ปุจฺฉึสุ "ปทุมวตึ เทวึ ปสฺสสิ อมฺมา"ติ. "อหํ น ปสฺสามิ,
ธีตา กิร เม ปสฺสตี"ติ อาห. เต "กหํ ปน สา อมฺมา"ติ วตฺวา ตาย
สทฺธึ คนฺตฺวา ปทุมวตึ สญฺชานิตฺวา ปาเทสุ นิปตึสุ. ตสฺมึ กาเล สา "ปทุมวตี
เทวี อยนฺ"ติ ญตฺวา "ภาริยํ วต อิตฺถิยา กมฺมํ กตํ, ยา เอวํวิธสฺส รญฺโญ
มเหสี สมานา เอวรูเป ฐาเน นิรารกฺขา วสี"ติ อาห.
      เตปิ ราชปุริสา ปทุมวติยา นิเวสนํ โสธาเปตฺวา ๕- สาณีหิ ๖- ปริกฺขิปาเปตฺวา
ทฺวาเร อารกฺขํ ฐเปตฺวา คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจสุํ. ราชา สุวณฺณสิวิกํ เปเสสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. องฺคุฏฺฐเก  ๒ สี. อารุยฺห เหฏฺฐา  ๓ ฉ.ม. สหสฺสํ
@๔ ฉ.ม. สา  ๕ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ๖ ฉ.ม. เสตสาณีหิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๙.
สา "อหํ เอวํ น คมิสฺสามิ, มม วสนฏฺฐานโต ปฏฺฐาย ยาว ราชเคหํ เอตฺถนฺตเร
วรโปตฺถกจิตฺตตฺถรเณ อตฺถราเปตฺวา อุปริ สุวณฺณตารกวิจิตฺตเจลวิตานํ พนฺธาเปตฺวา
ปสาธนตฺถาย สพฺพาลงฺกาเรสุ ปหิเตสุ ปฏิมณฺฑิเตสุ ๑- ปทสาว คมิสฺสามิ, เอวํ
เม นาครา สมฺปตฺตึ ปสฺสิสฺสนฺตี"ติ อาห. ราชา "ปทุมวติยา ยถารุจึ กโรถา"ติ
อาห. ตโต ปทุมวตี สพฺพปสาธนํ ปสาเธตฺวา "ราชเคหํ คมิสฺสามี"ติ มคฺคํ
ปฏิปชฺชิ. อถสฺสา อกฺกนฺตอกฺกนฺตฏฺฐาเน วรโปตฺถกจิตฺตตฺถรณานิ ภินฺทิตฺวา ปทุม-
ปุปฺผานิ อุฏฺฐหึสุ. สา มหาชนสฺส อตฺตโน สมฺปตฺตึ ทสฺเสตฺวา ๒- ราชนิเวสนํ
อารุยฺห สพฺเพปิ เต เจลจิตฺตตฺถรเณ ตสฺสา มหลฺลิกาย โปสาวนิกมูลํ กตฺวา ทาเปสิ.
      ราชาปิ โข ตา ปญฺจสตา อิตฺถิโย ปกฺโกสาเปตฺวา "อิมา เต เทวิ
ทาสิโย กตฺวา เทมี"ติ อาห. สาธุ มหาราช, เอตาสํ มยฺหํ ทินฺนภาวํ สกลนคเร
ชานาเปหีติ. ราชา นคเร เภรึ จราเปสิ "ปทุมวติยา ทุพฺภิกา ๓- ปญฺจสตา อิตฺถิโย
เอติสฺสาว ทาสิโย กตฺวา ทินฺนา"ติ. สา "ตาสํ สกลนาคเรน ทาสิภาโว
สลฺลกฺขิโต"ติ ญตฺวา "อหํ มม ทาสิโย ภุชิสฺสา กาตุํ ลภามิ เทวา"ติ ราชานํ
ปุจฺฉิ. ตว อิจฺฉา เทวีติ. "เอวํ สนฺเต ตเมว เภริจาริกํ ปกฺโกสาเปตฺวา
`ปทุมวติเทวิยา อตฺตโน ทาสิโย กตฺวา ทินฺนา ปญฺจสตา อิตฺถิโย สพฺพาว ภุชิสฺสา
กตา'ติ ปุน เภรึ จราเปถา"ติ อาห. สา ตาสํ ภุชิสฺสภาเว กเต เอกูนานิ
ปญฺจปุตฺตสตานิ ตาสํเยว หตฺเถ โปสนตฺถาย ทตฺวา สยํ มหาปทุมกุมารํเยว คณฺหิ.
      อถาปรภาเค เตสํ กุมารานํ กีฬนวเย สมฺปตฺเต ราชา อุยฺยาเน นานาวิธํ
กีฬนฏฺฐานํ กาเรสิ. เต อตฺตโน โสฬสวสฺสุทฺเทสิกกาเล สพฺเพ เอกโตว หุตฺวา
อุยฺยาเน ปทุมสญฺฉนฺนาย มงฺคลโปกฺขรณิยา กีฬนฺตา นวปทุมานิ ปุปฺผิตานิ
โปราณปทุมานิ จ วณฺฏโต ปตนฺตานิ ทิสฺวา "อิมสฺส ตาว อนุปาทินฺนกสฺส
เอวรูปา ชรา ปาปุณาติ, กิมงฺคํ ปน อมฺหากํ สรีรสฺส. อิทมฺปิ หิ เอวํคติกเมว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ๒ สี. ทสฺเสนฺตี  ๓ สี. ทูภิตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๐.
ภวิสฺสตี"ติ อารมฺมณํ คเหตฺวา สพฺเพว ปจฺเจกโพธิญาณํ นิพฺพตฺเตตฺวา อุฏฺฐายุฏฺฐาย
ปทุมกณฺณิกาสุ ปลฺลงฺเกน นิสีทึสุ.
      อถ เตหิ สทฺธึ คตราชปุริสา พหุคตํ ทิวสํ ญตฺวา "อยฺยปุตฺตา ตุมฺหากํ
เวลํ ชานาถา"ติ อาหํสุ. เต ตุณฺหี อเหสุํ. ปุริสา คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจสุํ
"กุมารา เทว ปทุมกณฺณิกาสุ นิสินฺนา, อเมฺหสุ กเถนฺเตสุปิ วจีเภทํ น กโรนฺตี"ติ.
ยถารุจิยา เนสํ นิสีทิตุํ เทถาติ. เต สพฺพรตฺตึ คหิตารกฺขา ปทุมกณฺณิกาสุ
นิสินฺนนิยาเมเนว อรุณํ อุฏฺฐาเปสุํ. ปุริสา ปุนทิวเส อุปสงฺกมิตฺวา "เทวา เวลํ
ชานาถา"ติ อาหํสุ. น มยํ เทวา, ปจฺเจกพุทฺธา นาม มยํ อมฺหาติ. อยฺยา
ตุเมฺห ภาริยํ กถํ กเถถ, ปจฺเจกพุทฺธา นาม ตุมฺหาสทิสา เนว โหนฺติ, ทฺวงฺคุล-
เกสมสฺสุธรา กาเย ปฏิมุกฺกอฏฺฐปริกฺขารธรา โหนฺตีติ. ๑- เต ทกฺขิณหตฺเถน สีสํ
ปรามสึสุ, ตาวเทว คิหิลิงฺคํ อนฺตรธายิ. อฏฺฐปริกฺขารา กาเย ปฏิมุกฺกา จ อเหสุํ.
ตโต ปสฺสนฺตสฺเสว มหาชนสฺส อากาเสน นนฺทมูลกปพฺภารํ อคมํสุ.
      สาปิ โข ปทุมวตี เทวี "อหํ พหุปุตฺตา หุตฺวา นิปุตฺตา ชาตา"ติ หทยโสกํ
ปตฺวา เตเนว โสเกน กาลํ กตฺวา ราชคหนคเร ทฺวารคามเก สหตฺเถน กมฺมํ
กตฺวา ชีวนฏฺฐาเน นิพฺพตฺติ. อถาปรภาเค กุลฆรํ คตา เอกทิวสํ สามิกสฺส
เขตฺตํ ยาคุํ หรมานา เตสํ อตฺตโน ปุตฺตานํ อนฺตเร อฏฺฐ ปจฺเจกพุทฺเธ ภิกฺขาจาร-
เวลาย อากาเสน อาคจฺฉนฺเต ๒- ทิสฺวา สีฆํ สีฆํ คนฺตฺวา สามิกสฺส อาโรเจสิ
"ปสฺส อยฺย ปจฺเจกพุทฺเธ, เอเต ๓- นิมนฺเตตฺวา โภเชสฺสามา"ติ. โส อาห "สมณ-
สกุณา นาเมเต อญฺญตฺถาปิ ๔- เอวํ จรนฺติ, น เอเต ปจฺเจกพุทฺธา"ติ เต เตสํ
กเถนฺตานํเยว อวิทูเร ฐาเน โอตรึสุ. สา อิตฺถี ตํทิวสํ อตฺตโน ภตฺตขชฺชโภชนํ ๕-
เตสํ ทตฺวา "เสฺว อฏฺฐปิ ชนา มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหถา"ติ อาห. สาธุ อุปาสิเก,
ตว สกฺกาโร เอตฺตโกว โหตุ, อาสนานิ จ อฏฺเฐว โหนฺตุ, อญฺเญ ปน พหูปิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม....อฏฺฐปริกฺขารา  ๒ ฉ.ม. คจฺฉนฺเต  ๓ สี. เอเตติ
@๔ สี. อญฺญทาปิ  ๕ สี. อตฺตนา ลภนกํ ขชฺชโภชฺชํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๑.
ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา ตว จิตฺตํ ปสาเทยฺยาสีติ. ๑- สา ปุนทิวเส อฏฺฐ อาสนานิปิ
ปญฺญาเปตฺวา อฏฺฐนฺนํ สกฺการสมฺมานํ ปฏิยาเทตฺวา นิสีทิ.
      นิมนฺติตปจฺเจกพุทฺธา เสสานํ สญฺญํ อทํสุ "มาริสา อชฺช อญฺญตฺถ อคนฺตฺวา
สพฺเพว ตุมฺหากํ มาตุ สงฺคหํ กโรถา"ติ. เต เตสํ วจนํ สุตฺวา สพฺเพว เอกโต
อากาเสน อาคนฺตฺวา มาตุฆรทฺวาเร ปาตุรเหสุํ. สาปิ ปฐมํ ลทฺธสญฺญตาย พหูปิ
ทิสฺวา น กมฺปิตฺถ. สพฺเพปิ เต เคหํ ปเวเสตฺวา อาสเนสุ นิสีทาเปสิ. เตสุ
ปฏิปาฏิยา นิสีทนฺเตสุ นวโม อญฺญานิ อฏฺฐ อาสนานิ มาเปตฺวา สยํ ธุราสเน ๒-
นิสีทติ, ยาว อาสนานิ วฑฺฒนฺติ, ตาว เคหํ วฑฺฒติ. เอวํ เตสุ สพฺเพสุปิ
นิสินฺเนสุ สา อิตฺถี อฏฺฐนฺนํ ปจฺเจกพุทฺธานํ ปฏิยาทิตํ สกฺการํ ปญฺจสตานมฺปิ
ยาวทตฺถํ ทตฺวา อฏฺฐ นีลุปฺปลหตฺถเก อาหริตฺวา นิมนฺติตปจฺเจกพุทฺธานํเยว ปาทมูเล
ฐเปตฺวา อาห "มยฺหํ ภนฺเต นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน สรีรวณฺโณ อิเมสํ
นีลุปฺปลานํ อนฺโตคพฺภวณฺโณ วิย โหตู"ติ ปตฺถนํ อกาสิ. ปจฺเจกพุทฺธา มาตุ
อนุโมทนํ กตฺวา คนฺธมาทนํเยว อคมํสุ.
      สาปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ เสฏฺฐิกุเล ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. นีลุปฺปลคพฺภสมานวณฺณตาย
จสฺสา อุปฺปลวณฺณาเตฺวว นามํ อกํสุ. อถสฺสา วยปฺปตฺตกาเล สกลชมฺพุทีเป ราชา
โน จ เสฏฺฐิโน จ เสฏฺฐิสฺส สนฺติกํ ๓- ทูตํ ปหิณึสุ "ธีตรํ อมฺหากํ เทตู"ติ.
อปหิณนฺโต นาม นาโหสิ. ตโต เสฏฺฐิ จินฺเตสิ "อหํ สพฺเพสํ มนํ คเหตุํ น
สกฺขิสฺสามิ, อุปายํ ปเนกํ กริสฺสามี"ติ ธีตรํ ปกฺโกสาเปตฺวา "ปพฺพชิตุํ อมฺม
สกฺขิสฺสสี"ติ อาห. ตสฺสา ปจฺฉิมภวิกตฺตา ปิตุวจนํ สีเส อาสิตฺตํ สตปากเตลํ
วิย อโหสิ. ตสฺมา ปิตรํ "ปพฺพชิสฺสามิ ตาตา"ติ อาห. โส ตสฺสา สกฺการํ
กตฺวา ภิกฺขุนุปสฺสยํ เนตฺวา ปพฺพาเชสิ. ตสฺสา อจิรปพฺพชิตาย เอว อุโปสถาคาเร
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สนฺธาเรยฺยาสีติ, ฉ.ม. ปสีเทยฺยาสีติ  ๒ สี. ทูราสเน  ๓ สี. สนฺติเก
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๒.
กาลวาโร ปาปุณิ. สา ปทีปํ ชาเลตฺวา อุโปสถาคารํ สมฺมชฺชิตฺวา ทีปสิขาย
นิมิตฺตํ คณฺหิตฺวา ฐิตาว ปุนปฺปุนํ โอโลกยมานา เตโชกสิณารมฺมณํ ฌานํ
นิพฺพตฺเตตฺวา ตเทว ปาทกํ กตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. อรหตฺตผเลน สทฺธึเยว จ
อภิญฺญาปฏิสมฺภิทาปิ อิชฺฌึสุ. วิเสสโต ปน อิทฺธิวิกุพฺพเน จิณฺณวสี อโหสิ. เตน
วุตฺตํ อปทาเน ๑-:-
             "ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน         สพฺพธมฺมาน ปารคู
              อิโต สตสหสฺสมฺหิ           กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
              ตทาหํ หํสวติยํ             ชาตา เสฏฺฐิกุเล อหุํ
              นานารตนปชฺโชเต          มหาสุขสมปฺปิตา.
              อุเปตฺวา ตํ มหาวีรํ         อสฺโสสึ ธมฺมเทสนํ
              ตโต ชาตปฺปสาทาหํ         อุเปมิ สรณํ ชินํ.
              ภควา อิทฺธิมนฺตีนํ           อคฺคํ วณฺเณสิ นายโก
              ภิกฺขุนึ ลชฺชินึ ตาทึ          สมาธิฌานโกวิทํ.
              ตทา มุทิตจิตฺตาหํ           ตํ ฐานํ อภิกงฺขินี
              นิมนฺเตตฺวา ทสพลํ          สสํฆํ โลกนายกํ.
              โภชยิตฺวาน สตฺตาหํ         ทตฺวา จ สตฺถุ จีวรํ
              สตฺตมาลํ คเหตฺวาน         อุปฺปลาเทวคนฺธิกํ.
              สตฺถุ ปาเท ฐเปตฺวาน       ญาณมฺหิ อภิปูชยึ
              นิปจฺจ สิรสา ปาเท         อิทํ วจนมพฺรวึ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.อป. ๓๓/๓๘๔/๓๓๙ อญฺญมญฺญวิสทิสํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๓.
              ยาทิสา วณฺณิตา วีร         อิโต อฏฺฐมเก มุนิ
              ตาทิสาหํ ภวิสฺสามิ          ยทิ สิชฺฌติ นายก.
              ตทา อโวจ มํ สตฺถา        วิสฺสฏฺฐา โหหิ ทาริเก
              อนาคตมฺหิ อทฺธาเน         ลจฺฉเส ตํ มโนรถํ.
              สตสหสฺสิโต กปฺเป          โอกฺกากกุลสมฺภโว
              โคตโม นาม โคตฺเตน       สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
              ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา       โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
              นาเมนุปฺปลวณฺณาติ          รูเปน จ ยสสฺสินี.
              อภิญฺญาสุ วสิปฺปตฺตา         สตฺถุสาสนการิกา
              สพฺพาสวปริกฺขีณา           เหสฺสสี สตฺถุสาวิกา.
              ตทาหํ มุทิตา หุตฺวา         ยาวชีวํ ตทา ชินํ
              เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ          สสํฆํ โลกนายกํ.
              เตน กมฺเมน สุกเตน        เจตนาปณิธีหิ จ
              ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสมคจฺฉหํ.
              ตโต จุตาหํ มนุเช          อุปปนฺนา สยมฺภุโน
              อุปฺปเลหิ ปฏิจฺฉนฺนํ          ปิณฺฑปาตมทาสหํ.
              เอกนวุติโต กปฺเป          วิปสฺสี นาม นายโก
              อุปฺปชฺชิ จารุทสฺสโน         สพฺพธมฺเมสุ จกฺขุมา.
              เสฏฺฐิธีตา ตทา หุตฺวา       พาราณสิปุรุตฺตเม
              นิมนฺเตตฺวาน สมฺพุทฺธํ        สสํฆํ โลกนายกํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๔.
              มหาทานํ ททิตฺวาน          อุปฺปเลหิ วินายกํ
              ปูชยิตฺวา เจตสาว          วณฺณโสภํ อปตฺถยึ.
              อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป        พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
              กสฺสโป นาม โคตฺเตน       อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
              อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส         ตทา อาสิ นริสฺสโร
              กาสิราชา กิกี นาม         พาราณสิปุรุตฺตเม.
              ตสฺสาสึ ทุติยา ธีตา         สมณคุตฺตสวฺหยา
              ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส        ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ.
              อนุชานิ น โน ตาโต        อคาเรว ตทา มยํ
              วีสวสฺสสหสฺสานิ            วิจริมฺห อตนฺทิตา.
              โกมาริพฺรหฺมจริยํ           ราชกญฺญา สุเขธิตา
              พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา          มุทิตา สตฺตธีตโร.
              สมณี สมณคุตฺตา จ          ภิกฺขุนี ภิกฺขุทาสิกา
              ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ       สตฺตมี สงฺฆทาสิกา.
              อหํ เขมา จ สปฺปญฺญา       ปฏาจารา จ กุณฺฑลา
              กิสาโคตมี ธมฺมทินฺนา        วิสาขา โหติ สตฺตมี.
              เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ        เจตนาปณิธีหิ จ
              ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ         ตาวตึสมคจฺฉหํ.
              ตโต จุตา มนุสฺเสสุ         อุปปนฺนา มหากุเล
              ปีตํ มฏฺฐํ วรํ ทุสฺสํ          อทํ อรหโต อหํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๕.
              ตโต จุตาริฏฺฐปุเร          ชาตา วิปฺปกุเล อหํ
              ธีตา ติริฏิวจฺฉสฺส           อุมฺมาทนฺตี มโนหรา.
              ตโต จุตา ชนปเท          กุเล อญฺญตเร อหํ
              ปสูตา นาติผีตมฺหิ           สาลึ โคเปมหํ ตทา.
              ทิสฺวา ปจฺเจกสมฺพุทฺธํ        ปญฺจลาชสตานิหํ
              ทตฺวา ปทุมจฺฉนฺนานิ         ปญฺจ ปุตฺตสตานิหํ.
              ปตฺถยึ เตปิ ปตฺเถสุํ         มธุํ ทตฺวา สยมฺภุโน
              ตโต จุตา อรญฺเญหํ         อชายึ ปทุโมทเร.
              กาสิรญฺโญ มเหสีหํ          หุตฺวา สกฺกตปูชิตา
              อชนึ ราชปุตฺตานํ           อนูนํ สตปญฺจกํ.
              ยทา เต โยพฺพนปตฺตา       กีฬนฺตา ชลกีฬิตํ
              ทิสฺวา โอปตฺตปทุมํ          อาสุํ ปจฺเจกนายกา.
              สาหํ เตหิ วินาภูตา         สุตวีเรหิ โสกินี
              จุตา อิสิคิลิปสฺเส           คามกมฺหิ อชายิหํ.
              ยทา พุทฺธา สุตมตี          ปุตฺตานํ ภตฺตุโนปิ จ
              ยาคุํ อาทาย คจฺฉนฺตี        อฏฺฐ ปจฺเจกนายเก.
              ภิกฺขาย คามํ คจฺฉนฺเต       ทิสฺวา ปุตฺเต อนุสฺสรึ
              ขีรธารา วินิคฺคจฺฉิ          ตทา เม ปุตฺตเปมสา.
              ตโต เตสํ อทํ ยาคุํ         ปสนฺนา เสหิ ปาณิหิ
              ตโต จุตาหํ ติทสํ           นนฺทนํ อุปปชฺชหํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๖.
              อนุโภตฺวา สุขํ ทุกฺขํ         สํสริตฺวา ภวาภเว
              ตวตฺถาย มหาวีร           ปริจฺจตฺตญฺจ ชีวิตํ.
              ธีตา ตุยฺหํ มหาวีร          ปญฺญวนฺต ชุตินฺธร
              พหุญฺจ ทุกฺกรํ กมฺมํ          กตํ เม อติทุกฺกรํ.
              ราหุโล เจว อหํ จ         เนกชาติสเต พหู
              เอกสฺมึ สมฺภเว ชาตา       สมานจฺฉนฺทมานสา.
              นิพฺพตฺติ เอกโต โหติ        ชาติยาปิ จ เอกโต
              ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต         อุโภปิ นานาสมฺภวา.
              ปุริมานํ ชินคฺคานํ           สงฺคมํ เต นิทสฺสิตํ
              อธิการํ พหุํ มยฺหํ           ตุยฺหตฺถาย มหามุนิ.
              ยํ มยา ปูริตํ กมฺมํ          กุสลํ สร เม มุนี ๑-
              ตวตฺถาย มหาวีร           ปุญฺญํ อุปจิตํ มยา.
              อภพฺพฏฺฐาเน วชฺเชตฺวา      วารยนฺติ อนาจารํ
              ตวตฺถาย มหาวีร           ปริจฺจตฺตญฺจ ชีวิตํ. ๒-
              เอวํ พหุวิธํ ทุกฺขํ           สมฺปตฺติ จ พหุพฺพิธา
              ปจฺฉิเม ภวสมฺปตฺเต         ชาตา สาวตฺถิยํ ปุเร.
              มหาธเน เสฏฺฐิกุเล         สุขิเต สชฺชิเต ตถา
              นานารตนปชฺโชเต          สพฺพกามสมิทฺธิเน.
              สกฺกตา ปูชิตา เจว         มานิตาปจิตา ตถา
            ๓- รูปโสภคฺคสมฺปนฺนา         กุเลสุ อภิสมฺมตา. ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มุนิ  ๒ ฉ.ม. จตฺตํ เม ชีวิตํ พหุํ  ๓-๓ ฉ.ม. รูปสีริมนุปฺปตฺตา กุเลสุ
@อภิสกฺกตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๗.
              อตีว ปตฺถิตา จาสึ          รูปโสภสิรีหิ จ
              ปตฺถิตา เสฏฺฐิปุตฺเตหิ        อเนเกหิ สเตหิ จ. ๑-
              อคารํ ปชหิตฺวาน           ปพฺพชึ อนคาริยํ
              อฑฺฒมาเส อสมฺปตฺเต        จตุสจฺจํ อปาปุณึ.
              อิทฺธิยา อภินิมฺมิตฺวา         จตุรสฺสํ รถํ อหํ
              พุทฺธสฺส ปาเท วนฺทิสฺสํ       โลกนาถสฺส ตาทิโน.
              อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ          ทิพฺพาย โสตธาตุยา
              เจโตปริยญาณสฺส           วสี โหมิ มหามุเน.
              ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ         ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ
              สพฺพาสวปริกฺขีณา           นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
              อตฺถธมฺมนิรุตฺตีสุ            ปฏิภาเน ตเถว จ
              ญาณํ เม วิมลํ สุทฺธํ         ปภาเวน มเหสิโน.
              จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ           ปจฺจยํ สยนาสนํ
              ขเณน อุปนาเมนฺติ          สหสฺสานิ สมนฺตโต.
              ชิโน ตมฺหิ คุเณ ตุฏฺโฐ       เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ
              อคฺคา อิทฺธิมตีนนฺติ          ปริสาสุ วินายโก.
              ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
              โอหิโต ครุโก ภาโร        ภวเนตฺติ สมูหตา.
              ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา         อคารสฺมานคาริยํ
              โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต     สพฺพสํโยชนกฺขโย.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สเตหิปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๘.
              กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อยํ ปน เถรี ยทา ภควา สาวตฺถินครทฺวาเร ยมกปาฏิหาริยํ กาตุํ
คณฺฑมฺพรุกฺขมูเล ๑- อุปคจฺฉิ, ตทา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอวมาห "อหํ
ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสามิ, ยทิ ภควา อนุชานาตี"ติ สีหนาทํ นทิ. สตฺถา
ตํ การณํ อฏฺฐุปฺปตฺตึ กตฺวา เชตวเน วิหาเร อริยคณมชฺเฌ นิสินฺโน ปฏิปาฏิยา
ภิกฺขุนิโย ฐานนฺตเร ฐเปตฺวา ๒- อิมํ เถรึ อิทฺธิมนฺตีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ. สา
ฌานสุเขน จ ผลสุเขน จ นิพฺพานสุเขน จ วีตินาเมนฺตี เอกทิวสํ กามานํ
อาทีนวํ โอการํ สงฺกิเลสญฺจ ปจฺจเวกฺขมานา คงฺคาตีริยตฺเถรสฺส มาตุยา ธีตาย
สทฺธึ สปตฺตึ สํวาสํ ๓- อุทฺทิสฺส สํเวคชาตาย วุตฺตคาถา ๔- ปจฺจนุภาสนฺตี:-
       [๒๒๔] "อุโภ มาตา จ ธีตา จ        มยํ อาสุํ สปตฺติโย
              ตสฺสา เม อหุ สํเวโค        อพฺภุโต โลมหํสโน.
       [๒๒๕]  ธิรตฺถุ กามา อสุจี           ทุคฺคนฺธา พหุกณฺฏกา
              ยตฺถ มาตา จ ธีตา จ        สภริยา มยํ อหุํ.
       [๒๒๖]  กาเมสฺวาทีนวํ ทิสฺวา         เนกฺขมฺมํ ทฏฺฐุ เขมโต
              สา ปพฺพชึ ราชคเห          อคารสฺมานคาริยนฺ"ติ
อิมา ติสฺโส คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ อุโภ มาตา จ ธีตา จ, มยํ อาสุํ สปตฺติโยติ มาตา จ ธีตา
จาติ อุโภ มยํ อญฺญมญฺญํ สปตฺติโย อหุมฺห.
      สาวตฺถิยํ กิร อญฺญตรสฺส วาณิชสฺส ภริยาย ปจฺจูสเวลายํ กุจฺฉิยํ คพฺโภ
สณฺฐาสิ, สา ตํ น อญฺญาสิ. วาณิโช วิภาตาย รตฺติยา สกเฏสุ ภณฺฑํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กณฺฑมฺพรุกฺขมูลํ. เอวมุปริปิ  ๒ ฉ.ม. ฐเปนฺโต  ๓ ฉ.ม. สปตฺติวาสํ
@๔ ม. ยถาวุตฺตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๙.
อาโรเปตฺวา ราชคหํ อุทฺทิสฺส คโต. ตสฺสา คจฺฉนฺเต กาเล คพฺโภ วฑฺเฒตฺวา ๑-
ปริปากํ อคมาสิ. อถ นํ สสฺสุ เอวมาห "มม ปุตฺโต จิรปฺปวุตฺโถ ตฺวญฺจ
คพฺภินี, ปาปกํ ตยา กตนฺ"ติ. สา "ตว ปุตฺตโต อญฺญํ ปุริสํ น ชานามี"ติ
อาห. ตํ สุตฺวาปิ สสฺสุ อสทฺทหนฺตี ตํ ฆรโต นิกฺกฑฺฒิ. สา สามิกํ คเวสนฺตี
อนุกฺกเมน ราชคหํ สมฺปตฺตา. ตาวเทว จสฺสา กมฺมชวาเตสุ จลนฺเตสุ มคฺคสมีเป
อญฺญตรํ สาลํ ปวิฏฺฐาย คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิ. สา สุวณฺณพิมฺพสทิสํ ปุตฺตํ
วิชายิตฺวา อนาถสาลายํ สยาเปตฺวา อุทกกิจฺจตฺถํ ๒- พหิ นิกฺขนฺตา. อถ อญฺญตโร
อปุตฺตโก สตฺถวาโห เตน มคฺเคน คจฺฉนฺโต "อสฺสามิกาย ทารโก, มม ปุตฺโต
ภวิสฺสตี"ติ ตํ ธาติยา หตฺเถ อทาสิ. อถสฺส มาตา อุทกกิจฺจํ กตฺวา อุทกํ
คเหตฺวา ปฏินิวตฺติตฺวา ปุตฺตํ อปสฺสนฺตี โสกาภิภูตา ปริเทวิตฺวา ราชคหํ
อปฺปวิสิตฺวาว มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. ตํ อญฺญตโร โจรเชฏฺฐโก อนฺตรามคฺเค ทิสฺวา
ปฏิพทฺธจิตฺโต อตฺตโน ปชาปตึ อกาสิ. สา ตสฺส เคเห วสนฺตี เอกธีตรํ วิชายิ.
อถ สา เอกทิวสํ ธีตรํ คเหตฺวา ฐิตา สามิเกน ภณฺฑิตฺวา ธีตรํ มญฺจเก
ขิปิ. ทาริกาย สีสํ โถกํ ภินฺทิ. ตโต สาปิ สามิกํ ภายิตฺวา ราชคหเมว
ปจฺจาคนฺตฺวา เสริวิจาเรน ๓- วิจรติ. ตสฺสา ปุตฺโต ปฐมโยพฺพเน ฐิโต "มาตา"ติ
อชานนฺโต อตฺตโน ปชาปตึ อกาสิ. อปรภาเค ตํ โจรเชฏฺฐกธีตรํ ภคินิภาวํ
อชานนฺโต วิวาหํ กตฺวา อตฺตโน เคหํ อาเนสิ. เอวํ โส อตฺตโน มาตรํ ภคินิญฺจ
ปชาปตี กตฺวา วาเสสิ. เตน ตา อุโภปิ สปตฺติวาสํ วสึสุ. อเถกทิวสํ มาตา
ธีตุ เกสวฏฺฏึ โมเจตฺวา อูกํ โอโลเกนฺตี สีเส วณํ ทิสฺวา "อปฺเปวนาม อยํ
มม ธีตา ภเวยฺยา"ติ ปุจฺฉิตฺวา สํเวคชาตา หุตฺวา ราชคเห ภิกฺขุนีนํ อุปสฺสยํ
คนฺตฺวา ปพฺพชิตฺวา กตปุพฺพกิจฺจา วิเวกวาสํ วสนฺตี อตฺตโน จ ปุพฺพปฏิปตฺตึ
ปจฺจเวกฺขิตฺวา "อุโภ มาตา"ติอาทิกา คาถา อภาสิ. ตา ปน ตาย วุตฺตคาถาว
กาเมสุ อาทีนวทสฺสนวเสน ปจฺจนุภาสนฺตี อยํ เถรี "อุโภ มาตา จ ธีตา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อวฑฺฒิโตว  ๒ สี. อุทกกิจฺจํ กาตุํ  ๓ สี. เสรีวิหาเรเนว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕๐.
จา"ติอาทิมาห. เตน วุตฺตํ "สา ฌานสุเขน จ ผลสุเขน จ นิพฺพานสุเขน จ
วีตินาเมนฺตี อิมา ติสฺโส คาถา อภาสี"ติ.
      ตตฺถ อสุจีติ กิเลสาสุจิปคฺฆรเณน อสุจี. ทุคฺคนฺธาติ วิสคนฺธวายเนน
ปูติคนฺธา. พหุกณฺฏกาติ วิสูยิกปฺปวตฺติยา สุจริตวินิวิชฺฌนตฺเถน
พหุวิธกิเลสกณฺฏกา. ตถา หิ เต สตฺติสูลูปมา กามาติ วุตฺตา. ยตฺถาติ เยสุ กาเมสุ
ปริภุญฺชิตพฺเพสุ. สภริยาติ สมานภริยา, สปตฺติโยติ อตฺโถ.
       [๒๒๗-๘] "ปุพฺเพนิวาสนฺ"ติอาทิกา เทฺว คาถา อตฺตโน อธิคตวิเสสํ
ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปิติโสมนสฺสชาตาย เถริยา วุตฺตา. ตตฺถ เจโตปริจฺจญาณนฺติ
เจโตปริยญาณํ, สจฺฉิกตํ, ปตฺตนฺติ วา สมฺพนฺโธ.
       [๒๒๙] "อิทฺธิยา อภินิมฺมิตฺวา      จตุรสฺสํ รถํ อหํ
              พุทฺธสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา   โลกนาถสฺส ตาทิโน"ติ
อยํ คาถา ยทา ภควา ยมกปาฏิหาริยํ กาตุํ คณฺฑมฺพรุกฺขมูลํ อุปสงฺกมิ, ตทา
อยํ เถรี เอวรูปํ รถํ นิมฺมินิตฺวา เตน สทฺธึ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา "ภควา อหํ
ปาฏิหาริยํ กริสฺสามิ ติตฺถิยมทนิมฺมถนาย, ๑- อนุชานาถา"ติ วตฺวา สตฺถุ สนฺติเก
อฏฺฐาสิ, ตํ สนฺธาย วุตฺตา. ตตฺถ อิทฺธิยา อภินิมฺมิตฺวา, จตุรสฺสํ รถํ อหนฺติ
จตูหิ อสฺเสหิ โยชิตํ รถํ อิทฺธิยา อภินิมฺมินิตฺวา พุทฺธสฺส ภควโต ปาเท
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสินฺติ อธิปฺปาโย.
              [๒๓๐] สุปุปฺผิตคฺคํ อุปคมฺม ปาทปํ
                    เอกา ตุวํ ติฏฺฐสิ สาลมูเล
                    น จาปิ ตุยฺหํ ๒- ทุติยตฺถิ โกจิ
                    น ตฺวํ พาเล ภายสิ ธุตฺตกานนฺติ. ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ สี....นิมฺมทนาย  ๒ ฉ.ม. เต  ๓ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕๑.
      ตตฺถ สุปุปฺผิตคฺคนฺติ สุฏฺฐุ ปุปฺผิตอคฺคํ, อคฺคโต ปฏฺฐาย
สพฺพผาลิผุลฺลนฺติ อตฺโถ. ปาทปนฺติ รุกฺขํ, อิธ ปน สาลรุกฺโข อธิปฺเปโต. เอกา
ตุวนฺติ เอกิกา ตฺวํ อิธ ติฏฺฐสิ. น จาปิ ตุยฺหํ ทุติยตฺถิ โกจีติ ตว สหายโก ภูโต
อารกฺขโก โกจิปิ นตฺถิ, รูปสมฺปตฺติยา วา ตุยฺหํ ทุติโย โกจิปิ นตฺถิ, อสทิสรูปา
เอกิกาว อิมสฺมึ ชนวิวิตฺเต ฐาเน ติฏฺฐสิ. น ตฺวํ พาเล ภายสิ ธุตฺตกานนฺติ
ตรุณิเก ตฺวํ ธุตฺตปุริสานํ กถํ น ภายสิ, สกิญฺจนการิโน ๑- ธุตฺตาติ อธิปฺปาโย.
อิมํ กิร คาถํ มาโร เอกทิวสํ เถรึ ปุปฺผิเต สาลวเน ทิวาวิหารํ นิสินฺนํ ทิสฺวา
อุปสงฺกมิตฺวา วิเวกโต วิจฺเฉเทตุกาโม วีมํสนฺโต อาห. อถ นํ เถรี สนฺตชฺเชนฺตี
อตฺตโน อานุภาววเสน:-
                   [๒๓๑] "สตํ สหสฺสานิปิ ธุตฺตกานํ
                          สมาคตา เอทิสกา ภเวยฺยุํ
                          โลมํ น อิญฺเช นปิ สมฺปเวเธ
                          กึ เม ตุวํ มาร กริสฺสเสโก.
       [๒๓๒]  เอสา อนฺตรธายามิ            กุจฺฉึ วา ปวิสามิ เต
              ภมุกนฺตเร ติฏฺฐามิ             ติฏฺฐนฺตึ มํ น ทกฺขสิ.
       [๒๓๓]  จิตฺตมฺหิ วสีภูตาหํ              อิทฺธิปาทา สุภาวิตา
              ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา             กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
       [๒๓๔]  สตฺติสูลูปมา กามา             ขนฺธาสํ อธิกุฏฺฏนา
              ยํ ตฺวํ กามรตึ พฺรูสิ            อรตี ทานิ สา มม.
       [๒๓๕]  สพฺพตฺถ วิหตา นนฺที            ตโมกฺขนฺโธ ปทาลิโต
              เอวํ ชานาหิ ปาปิม            นิหโต ตฺวมสิ อนฺตกา"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. กิญฺจนการิโน หิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕๒.
      ตตฺถ สตํ สหสฺสานิปิ ธุตฺตกานํ, สมาคตา เอทิสกา ภเวยฺยุนฺติ ยาทิสโก
ตฺวํ เอทิสกา เอวรูปา อเนกสตสหสฺสมตฺตาปิ ธุตฺตกา สมาคตา ยทิ ภเวยฺยุํ.
โลมํ น อิญฺเช นปิ สมฺปเวเธติ โลมมตฺตมฺปิ น อิญฺเชยฺย น สมฺปเวเธยฺย.
กึ เม ตุวํ มาร กริสฺสเสโกติ มาร ตฺวํ เอกโกว มยฺหํ กึ กริสฺสสิ.
      อิทานิ มารสฺส อตฺตโน กิญฺจิปิ กาตุํ อสมตฺถตํเยว วิภาเวนฺตี "เอสา
อนฺตรธายามี"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- มาร เอสาหํ ตว ปุรโต ฐิตาว
อนฺตรธายามิ อทสฺสนํ คจฺฉามิ, อชานนฺตสฺเสว เต กุจฺฉึ วา ปวิสามิ, ภมุกนฺตเร
วา ติฏฺฐามิ. เอวํ ติฏฺฐนฺตึ จ มํ ตฺวํ น ปสฺสสิ.
      กสฺมาติ เจ? จิตฺตมฺหิ วสีภูตาหํ, อิทฺธิปาทา สุภาวิตาติ, อหํ จมฺหิ ๑- มาร
มยฺหํ จิตฺตํ วสีภาวปฺปตฺตํ, จตฺตาโรปิ อิทฺธิปาทา มยา สุฏฺฐุ ภาวิตา พหุลีกตา,
ตสฺมา อหํ ยถาวุตฺตาย อิทฺธิวิสยตาย ๒- ปโหมีติ. เสสํ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา
อุตฺตานเมว.
                   อุปฺปลวณฺณาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                     ทฺวาทสกนิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อหญฺหิ  ๒ ม. อิทฺธิวสีตาย


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๔ หน้า ๒๓๓-๒๕๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=34&A=4990&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=34&A=4990&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=465
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=9536
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=9570
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=9570
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26