ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                     ๑๒. ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตวณฺณนา
      เอวมฺเม สุตนฺติ ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? อิมสฺส สุตฺตสฺส
อตฺตชฺฌาสยโต อุปฺปตฺติ. อตฺตชฺฌาสเยน หิ ภควา อิมํ สุตฺตํ เทเสสิ. อยเมตฺถ
สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปนสฺส อตฺถวณฺณนายเมว อาวิภวิสฺสติ. ตตฺถ เอวมฺเม
สุตนฺติอาทีนิ วุตฺตนยาเนว. ปุพฺพาราเมติ สาวตฺถินครสฺส ปุรตฺถิมทิสายํ
อาราเม. มิคารมาตุ ปาสาเทติ เอตฺถ วิสาขา อุปาสิกา อตฺตโน สสุเรน
มิคาเรน เสฏฺฐินา มาตุฏฺฐาเน ฐปิตตฺตา "มิคารมาตา"ติ วุจฺจติ, ตาย
มิคารมาตุยา นวโกฏิอคฺฆนกํ มหาลตาปิฬนฺธนํ วิสฺสชฺเชตฺวา การาปิโต ปาสาโท
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. อยญฺจ
เหฏฺฐา จ อุปริ จ ปญฺจ ปญฺจ คพฺภสตานิ กตฺวา สหสฺสกูฏาคารคพฺโภ,
โส "มิคารมาตุ ปาสาโท"ติ วุจฺจติ. ตสฺมึ มิคารมาตุ ปาสาเท.
      เตน โข ปน สมเยน ภควาติ ยํ สมยํ ภควา สาวตฺถึ นิสฺสาย
ปุพฺพาราเม มิคารมาตุ ปาสาเท วิหรติ, เตน สมเยน. ตทหุโปสเถติ ตสฺมึ
อหุ อุโปสเถ, อุโปสถทิวเสติ วุตฺตํ โหติ. ปณฺณรเสติ อิทํ อุโปสถคฺคหเณน
สมฺปตฺตาวเสสุโปสถปฏิกฺเขปวจนํ. ปุณฺณาย ปุณฺณมาย รตฺติยาติ ปณฺณรสทิวสตฺตา
ทิวสคณนาย อพฺภาทิอุปกฺกิเลสวิหรตฺตา รตฺติคุณสมฺปตฺติยา จ ปุณฺณตฺตา ปุณฺณาย,
ปริปุณฺณจนฺทตฺตา ปุณฺณมาย จ รตฺติยา. ภิกฺขุสํฆปริวุโตติ ภิกฺขุสํเฆน ปริวุโต.
อพฺโภกาเส นิสินฺโน โหตีติ มิคารมาตุ รตนปาสาทปริเวเณ อพฺโภกาเส
อุปริ อปฺปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส ปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน โหติ. ตุณฺหีภูตํ
ตุณฺหีภูตนฺติ อตีว ตุณฺหีภูตํ ยโต ยโต วา อนุวิโลเกติ, ตโต ตโต ตุณฺหีภูตํ
ตุณฺหีภูตํ วาจาย ปุน ตุณฺหีภูตํ กาเยน. ภิกฺขุสํฆํ อนุวิโลเกตฺวาติ ตํ
สมฺปริวาเรตฺวา นิสินฺนํ อเนกสหสฺสภิกฺขุปริมาณํ ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตํ
ภิกฺขุสํฆํ "เอตฺตกา เอตฺถ โสตาปนฺนา, เอตฺตกา สกทาคามิโน, เอตฺตกา อนาคามิโน,
เอตฺตกา อารทฺธวิปสฺสกา กลฺยาณปุถุชฺชนา. อิมสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส กีทิสี ธมฺมเทสนา
สปฺปายา"ติ สปฺปายธมฺมเทสนาปริจฺเฉทนตฺถํ อิโต จิโต จ วิโลเกตฺวา.
      เย เต ภิกฺขเว กุสลา ธมฺมาติ เย เต อาโรคฺยฏฺเฐน อนวชฺชฏฺเฐน
อิฏฺฐผลฏฺเฐน โกสลฺลสมฺภูตฏฺเฐน จ กุสลา สตฺตตฺตึสโพธิปกฺขิยธมฺมา, ตชฺโชตกา
วา ปริยตฺติธมฺมา. อริยา นิยฺยานิกา สมฺโพธคามิโนติ อุปคนฺตพฺพฏฺเฐน อริยา,
โลกโต นิยฺยานฏฺเฐน นิยฺยานิกา, สมฺโพธสงฺขาตํ อรหตฺตํ คมนฏฺเฐน
สมฺโพธคามิโน. เตสํ โว ภิกฺขเว ฯเปฯ สวนาย, เตสํ ภิกฺขเว กุสลานํ ฯเปฯ
สมฺโพธคามีนํ กา อุปนิสา กึ การณํ กึ ปโยชนํ ตุมฺหากํ สวนาย,
กิมตฺถํ ตุเมฺห เต ธมฺเม สุณาถาติ วุตฺตํ โหติ. ยาวเทว ทฺวยตานํ ธมฺมานํ
ยถาภูตํ ญาณายาติ เอตฺถ ยาวเทวาติ ปริจฺเฉทาวธารณวจนํ. เทฺว อวยวา
เอเตสนฺติ ทฺวยา, ทฺวยา เอว ทฺวยตา, เตสํ ทฺวยตานํ. "ทฺวยานนฺ"ติปิ ปาโฐ.
ยถาภูตํ ญาณายาติ อวิปรีตญาณาย. กึ วุตฺตํ โหติ? ยเทตํ โลกิยโลกุตฺตราทิเภเทน
ทฺวิธา ววตฺถิตานํ ธมฺมานํ วิปสฺสนาสงฺขาตํ ยถาภูตญาณํ, เอตทตฺถาย,
น ตโต ๑- ภิยฺโยติ. สวเนน หิ เอตฺตกํ โหติ. ตทุตฺตริวิเสสาธิคโม ภาวนายาติ.
กิญฺจ ทฺวยตํ วเทถาติ เอตฺถ ปน สเจ โว ภิกฺขเว สิยา, กึ จ ตุเมฺห
ภนฺเต ทฺวยตํ วเทถาติ อยมธิปฺปาโย. ปทตฺโถ ปน "กิญฺจ ทฺวยตาภาวํ
วเทถา"ติ.
     #[๑] ตโต ภควา ทฺวยตํ ทสฺเสนฺโต "อิทํ ทุกฺขนฺ"ติ เอวมาทิมาห.
ตตฺถ ทฺวยตานํ จตุสจฺจธมฺมานํ "อิทํ ทุกฺขํ, อยํ ทุกฺขสมุทโย"ติ เอวํ โลกิยสฺส
เอกสฺส อวยวสฺส, สเหตุกสฺส วา ทุกฺขสฺส ทสฺสเนน อยเมกานุปสฺสนา, อิตรา
โลกุตฺตรสฺส ทุติยสฺส อวยวสฺส, สอุปายสฺส วา นิโรธสฺส ทสฺสเนน
ทุติยานุปสฺสนา. ปฐมา เจตฺถ ตติยจตุตฺถวิสุทฺธีหิ โหติ, ทุติยา ปญฺจมวิสุทฺธิยา.
เอวํ สมฺมา ทฺวยตานุปสฺสิโนติ อิมินา วุตฺตนเยน สมฺมา ทฺวยธมฺเม
อนุปสฺสิโน, ๒- สติยา อวิปฺปวาเสน อปฺปมตฺตสฺส กายิกเจตสิกวีริยาตาเปน
อาตาปิโน กาเย จ ชีวิเต จ นิรเปกฺขตฺตา ปหิตตฺตสฺส. ปาฏิกงฺขนฺติ
อิจฺฉิตพฺพํ. ทิฏฺเฐว ธมฺเม อญฺญาติ อสฺมึเยว วา อตฺตภาเว อรหตฺตํ. สติ วา
อุปาทิเสเส อนาคามิตาติ "อุปาทิเสสนฺ"ติ ปุนพฺภววเสน อุปาทาตพฺพกฺขนฺธเสสํ
วุจฺจติ, ตสฺมึ วา สติ อนาคามิภาโว ปาฏิกงฺโขติ ทสฺเสติ. ตตฺถ กิญฺจาปิ
เหฏฺฐิมผลานิปิ เอวํ ทฺวยตานุปสฺสิโนว โหนฺติ, อุปริมผเลสุ ปน อุสฺสาหํ
ชเนนฺโต เอวมาห.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. น อิโต   ฉ.ม. อนุปสฺสนฺตสฺส
      อิทมโวจาติอาทิ สงฺคีติการานํ วจนํ. ตตฺถ อิทนฺติ "เย เต ภิกฺขเว"ติอาทิ
วุตฺตนิทสฺสนํ. เอตนฺติ อิทานิ "เย ทุกฺขนฺ"ติ เอวมาทิ วตฺตพฺพคาถาพนฺธนิทสฺสนํ.
อิมา จ คาถา จตุสจฺจทีปกตฺตา วุตฺตตฺถทีปกา เอว, เอวํ สนฺเตปิ
คาถารุจิกานํ ปจฺฉา อาคตานํ ปุพฺเพ วุตฺตํ อสมตฺถตาย อนุคฺคเหตฺวา "อิทานิ
ยทิ วเทยฺย สุนฺทรนฺ"ติ อากงฺขนฺตานํ ปุพฺเพ ๑- วิกฺขิตฺตจิตฺตานญฺจ อตฺถาย
วุตฺตา. วิเสสตฺถทีปกา วาติ อวิปสฺสเก วิปสฺสเก จ ทสฺเสตฺวา เตสํ
วฏฺฏวิวฏฺฏทสฺสนโต, ๒- ตสฺมา วิเสสตฺถทสฺสนตฺถเมว วุตฺตา. เอส นโย อิโต
ปรมฺปิ คาถาวจเนสุ.
      [๗๓๐] ตตฺถ ยตฺถาติ ๓- นิพฺพานํ ทสฺเสสิ. นิพฺพาเน หิ ทุกฺขํ สพฺพโส
อุปรุชฺฌติ, สพฺพปฺปารํ อุปรุชฺฌติ, สเหตุกํ อุปรุชฺฌติ, อเสสญฺจ อุปรุชฺฌติ.
ตญฺจ มคฺคนฺติ ตญฺจ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ.
      [๗๓๑-๓] เจโตวิมุตฺติหีนา เต, อโถ ปญฺญาวิมุตฺติยาติ เอตฺถ
อรหตฺตผลสมาธิ ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ, อรหตฺตผลปญฺญา อวิชฺชาวิราคา
ปญฺญาวิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา. ตณฺหาจริเตน วา อปฺปนาฌานผเลน กิเลเส วิกฺขมฺเภตฺวา
อธิคตํ อรหตฺตผลํ ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ, ทิฏฺฐิจริเตน อุปจารชฺฌานมตฺตํ
นิพฺพตฺเตตฺวา วิปสฺสิตฺวา อธิคตํ อรหตฺตผลํ อวิชฺชาวิราคา ปญฺญาวิมุตฺติ.
อนาคามิผลํ วา กามราคํ สนฺธาย ราควิราคา เจโตวิมุตฺติ, อรหตฺตผลํ
สพฺพาการโต ๔- อวิชฺชาวิราคา ปญฺญาวิมุตฺตีติ. อนฺตกิริยายาติ วฏฺฏทุกฺขสฺส
อนฺตกรณาย. ๕- ชาติชรูปคาติ ชาติชรํ อุปคตา, ชาติชราย วา อุปคตา, น
ปริมุจฺจนฺติ ชาติชรายาติ เอวํ เวทิตพฺพา. เสสเมตฺถ อาทิโต ปภุติ ปากฏเมว.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ก. ฉิทฺทาวฉิทฺท...   ฉ.ม.,อิ. ยตฺถ จาติ
@ ฉ.ม. สพฺพปฺปการโต   ฉ.ม.,อิ. อนฺตกรณตฺถาย
คาถาปริโยสาเน จ สฏฺฐิมตฺตา ภิกฺขู ตํ เทสนํ อุคฺคเหตฺวา วิปสฺสิตฺวา
ตสฺมึเยว อาสเน อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. ยถา เจตฺถ, เอวํ สพฺพวาเรสุ.
     #[๒] อิโต เอว ภควา "สิยา อญฺเญนาปิ ปริยาเยนาติอาทินา นเยน
นานปฺปการโต ทฺวยตานุปสฺสนํ อาห. ตตฺถ ทุติยวาเร อุปธิปจฺจยาติ สาสวกมฺมปฺปจฺจยา.
สาสวกมฺมํ หิ อิธ "อุปธี"ติ อธิปฺเปตํ. อเสสวิราคนิโรธาติ อเสสํ
วิราเคน นิโรธา, อเสสวิราคสงฺขาตา วา นิโรธา.
      [๗๓๔] อุปธินิทานาติ กมฺมปฺปจฺจยา. ทุกฺขสฺส ชาติปฺปภวานุปสฺสีติ
วฏฺฏทุกฺขสฺส ชาติการณํ "อุปธี"ติ อนุปสฺสนฺโต. เสสเมตฺถ ปากฏเมว. เอวมยมฺปิ
วาโร จตฺตาริ สจฺจานิ ทีเปตฺวา อรหตฺตนิกูเฏเนว วุตฺโต. ยถา จายํ, เอวํ
สพฺพวารา.
     #[๓] ตตฺถ ตติยวาเร อวิชฺชาปจฺจยาติ ภวคามิกมฺมสมฺภารอวิชฺชาปจฺจยา. ๑-
ทุกฺขํ ปน สพฺพตฺถ วฏฺฏทุกฺขเมว.
      [๗๓๕] ชาติมรณสํสารนฺติ ขนฺธนิพฺพตฺตึ ชาตึ ขนฺธเภทํ มรณํ
ขนฺธปฏิปาฏึ สํสารญฺจ. วชนฺตีติ คจฺฉนฺติ อุเปนฺติ. อิตฺถภาวญฺญถาภาวนฺติ อิมํ
มนุสฺสภาวํ อิโต อวเสสอญฺญนิกายภาวญฺจ. คตีติ ปจฺจยภาโว.
      [๗๓๖] อวิชฺชา หายนฺติ อวิชฺชา หิ อยํ. วิชฺชาคตา จ เย สตฺตาติ
เย จ อรหตฺตมคฺควิชฺชาย กิเลเส วิชฺฌิตฺวา คตา ขีณาสวสตฺตา. เสสมุตฺตานตฺถเมว.
     #[๔] จตุตฺถวาเร สงฺขารปจฺจยาติ ปุญฺญาปุญฺญาเนญฺชาภิสงฺขารปจฺจยา.
      [๗๓๘-๙] เอตมาทีนวํ ญตฺวาติ ยทิทํ ทุกฺขํ สงฺขารปจฺจยา,
เอตมาทีนวนฺติ ญตฺวา. สพฺพสงฺขารสมถาติ สพฺเพสํ วุตฺตปฺปการานํ สงฺขารานํ
@เชิงอรรถ:  ก. ปภวกมฺม...
มคฺคญาเณน สมถา, อุปหตตาย ผลสมตฺถตายาติ วุตฺตํ โหติ. สญฺญานนฺติ
กามสญฺญาทีนํ มคฺเคเนว อุปโรธนา. เอตํ ญตฺวา ยถาตถนฺติ เอตํ ทุกฺขกฺขยํ
อวิปรีตํ ญตฺวา. สมฺมทฺทสาติ สมฺมาทสฺสนา. สมฺมทญฺญายาติ สงฺขตํ อนิจฺจาทิโต,
อสงฺขตญฺจ นิจฺจาทิโต ญตฺวา. มารสํโยคนฺติ เตภูมกวฏฺฏํ. เสสมุตฺตานตฺถเมว.
     #[๕] ปญฺจมวาเร วิญฺญาณปจฺจยาติ กมฺมสหชาตาภิสงฺขารวิญฺญาณปจฺจยา.
      [๗๔๑] นิจฺฉาโตติ นิตฺตโณฺห. ปรินิพฺพุโตติ กิเลสปรินิพฺพาเนน
ปรินิพฺพุโต โหติ. เสสํ ปากฏเมว.
     #[๖] ฉฏฺฐวาเร ผสฺสปจฺจยาติ อภิสงฺขารวิญฺญาณสมฺปยุตฺตผสฺสปจฺจยาติ
อตฺโถ. เอวํ เอตฺถ ปทปฏิปาฏิยา วตฺตพฺพานิ นามรูปสฬายตนานิ อวตฺวา
ผสฺโส วุตฺโต. ตานิ หิ รูปมิสฺสกตฺตา กมฺมสมฺปยุตฺตาเนว น โหนฺติ, อิทญฺจ
วฏฺฏทุกฺขํ กมฺมโต วา สมฺภเวยฺย กมฺมสมฺปยุตฺตธมฺมโต วาติ.
      [๗๔๒-๓] ภวโสตานุสารินนฺติ ตณฺหานุสารินํ. ปริญฺญายาติ ตีหิ
ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวา. อญฺญายาติ อรหตฺตมคฺคปญฺญาย ญตฺวา. อุปสเม รตาติ
ผลสมาปตฺติวเสน นิพฺพาเน รตา. ผสฺสาภิสมยาติ ผสฺสนิโรธา. เสสํ ปากฏเมว.
    #[๗] สตฺตมวาเร เวทนาปจฺจยาติ กมฺมสมฺปยุตฺตเวทนาปจฺจยา.
     [๗๔๔-๕] อทุกฺขมสุขํ สหาติ อทุกฺขมสุเขน สห. เอตํ ทุกฺขนฺติ
ญตฺวานาติ เอตํ สพฺพํ เวทยิตํ "ทุกฺขการณนฺ"ติ ญตฺวา, วิปริณามฏฺฐิติอญฺญาณ-
ทุกฺขตาหิ วา ทุกฺขนฺติ ๑- ญตฺวา. โมสธมฺมนฺติ นสฺสนธมฺมํ. ปโลกินนฺติ
ชรามรเณหิ ปลุชฺชนธมฺมํ. ผุสฺส ผุสฺสาติ อุทยพฺพยญาเณน ผุสิตฺวา ผุสิตฺวา.
วยํ ปสฺสนฺติ อนฺเต ภงฺคเมว ปสฺสนฺโต. เอวํ ตตฺถ วิชานตีติ เอวํ ตา เวทนา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ทุกฺขํ
วิชานาติ, ตตฺถ วา ทุกฺขภาวํ วิชานาติ. เวทนานํ ขยาติ ตโต ปรํ มคฺคญาเณน
กมฺมสมฺปยุตฺตานํ เวทนานํ ขยา. เสสมุตฺตานเมว.
     #[๘] อฏฺฐมวาเร ตณฺหาปจฺจยาติ กมฺมสมฺภารตณฺหาปจฺจยา.
      [๗๔๗] เอตมาทีนวํ ญตฺวา, ตณฺหํ ทุกฺขสฺส สมฺภวนฺติ เอตํ ทุกฺขสฺส
สมฺภวํ ตณฺหาย อาทีนวํ ญตฺวา. เสสมุตฺตานตฺถเมว.
     #[๙] นวมวาเร อุปาทานปจฺจยาติ กมฺมสมฺภารอุปาทานปจฺจยา.
      [๗๔๘-๙] ภโวติ วิปากภโว ขนฺธปาตุภาโว. ภูโต ทุกฺขนฺติ ภูโต
สมฺภูโต วฏฺฏทุกฺขํ นิคจฺฉติ. ชาตสฺส มรณนฺติ ยตฺราปิ "ภูโต สุขํ นิคจฺฉตี"ติ
พาลา มญฺญนฺติ, ตตฺราปิ ทุกฺขเมว ทสฺเสนฺโต อาห "ชาตสฺส มรณํ โหตี"ติ.
ทุติยคาถาย โยชนา:- อนิจฺจาทีหิ สมฺมทญฺญาย ปณฺฑิตา อุปาทานกฺขยา
ชาติกฺขยํ นิพฺพานมภิญฺญาย น คจฺฉนฺติ ปุนพฺภวนฺติ.
     #[๑๐] ทสมวาเร อารมฺภปจฺจยาติ กมฺมสมฺปยุตฺตวีริยปจฺจยา.
      [๗๕๑] อนารมฺเภ วิมุตฺติโนติ อนารมฺเภ นิพฺพาเน วิมุตฺตสฺส.
เสสมุตฺตานเมว.
     #[๑๑] เอกาทสมวาเร อาหารปจฺจยาติ กมฺมสมฺปยุตฺตาหารปจฺจยา. อปโร
นโย:- จตุพฺพิธา สตฺตา รูปูปคา เวทนูปคา สญฺญูปคา สงฺขารูปคาติ. ตตฺถ
เอกาทสวิธาย กามธาตุยา สตฺตา รูปูปคา กพฬีการาหารเสวนโต. รูปธาตุยา
สตฺตา อญฺญตฺร อสญฺเญหิ เวทนูปคา ผสฺสาหารเสวนโต. เหฏฺฐา ติวิธาย
อรูปธาตุยา สตฺตา สญฺญูปคา สญฺญาภินิพฺพตฺตมโนสญฺเจตนาหารเสวนโต. ภวคฺเค
สตฺตา สงฺขารูปคา สงฺขาราภินิพฺพตฺตวิญฺญาณาหารเสวนโตติ. เอวมฺปิ ยํ กิญฺจิ
ทุกฺขํ สมฺโภติ, สพฺพํ อาหารปจฺจยาติ เวทิตพฺพํ.
      [๗๕๕] อาโรคฺยนฺติ นิพฺพานํ. สงฺขาย เสวีติ จตฺตาโร ปจฺจเย
ปจฺจเวกฺขิตฺวา เสวมาโน, "ปญฺจกฺขนฺธา ทฺวาทสายตนานิ อฏฺฐารส ธาตุโย"ติ.
เอวํ วา โลกํ สงฺขาย "อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา"ติ ญาเณน เสวมาโน.
ธมฺมฏฺโฐติ จตุสจฺจธมฺเม ฐิโต. สงฺขฺยํ ๑- โนเปตีติ "เทโว"ติ วา "มนุสฺโส"ติ
วา อาทิกํ สงฺขฺยํ น คจฺฉติ. เสสมุตฺตานเมว.
     #[๑๒] ทฺวาทสมวาเร อิญฺชิตปจฺจยาติ ตณฺหามานทิฏฺฐิกมฺมกิเลสอิญฺชิเตสุ
ยโต กุโตจิ กมฺมสมฺภาริญฺชิตปจฺจยา.
      [๗๕๗] เอชํ โวสฺสชฺชาติ ตณฺหํ จชิตฺวา. สงฺขาเร อุปรุนฺธิยาติ
กมฺมญฺจ กมฺมสมฺปยุตฺเต จ สงฺขาเร นิโรเธตฺวา. เสสมุตฺตานเมว.
     #[๑๓] เตรสมวาเร นิสฺสิตสฺส จลิตนฺติ ตณฺหาย ตณฺหาทิฏฺฐิมาเนหิ วา
ขนฺเธ นิสฺสิตสฺส สีหสุตฺเต ๒- เทวานํ วิย ภยจลนํ โหติ. เสสมุตฺตานเมว.
     #[๑๔] จุทฺทสมวาเร รูเปหี"ติ รูปภเวหิ, รูปสมาปตฺตีหิ วา. อารุปฺปาติ ๓-
อรูปภวา, อรูปสมาปตฺติโย วา. นิโรโธติ นิพฺพานํ.
      [๗๖๑] มจฺจุหายิโนติ มรณมจฺจุกิเลสมจฺจุเทวปุตฺตมจฺจุหายิโน, ติวิธมฺปิ
ตํ มจฺจุํ หิตฺวา คามิโนติ วุตฺตํ โหติ. เสสมุตฺตานเมว.
     #[๑๕] ปณฺณรสมวาเร ยนฺติ นามรูปํ สนฺธายาห. ตํ หิ โลเกน
ธุวสุภสุขตฺตวเสน "อิทํ สจฺจนฺ"ติ อุปนิชฺฌายิตํ ทิฏฺฐมาโลกิตํ. ตทมริยานนฺติ
ตํ อิทํ อริยานํ, อนุนาสิกอิการโลปํ กตฺวา วุตฺตํ. เอตํ มุสาติ เอตํ ธุวาทิวเสน
คหิตมฺปิ มุสา, น ตาทิสํ โหตีติ. ปุน ยนฺติ นิพฺพานํ สนฺธายาห. ตํ หิ
โลเกน รูปเวทนาทีนมภาวโต "อิทํ มุสา นตฺถิ กิญฺจี"ติ อุปนิชฺฌายิตํ.
@เชิงอรรถ:  สี. สงฺขํ   สํ.ข. ๑๗/๗๘-๙/๖๙-๗๐   ฉ.ม. อรูปาติ
ตทมริยานํ เอตํ สจฺจนฺติ ตํ อิทํ อริยานํ เอตํ นิกฺกิเลสสงฺขาตา สุขภาวา,
ปวตฺติทุกฺขปฏิปกฺขสงฺขาตา สุขภาวา, อจฺจนฺตสนฺติสงฺขาตา นิจฺจภาวา จ
อนปคมเนน ปรมตฺถโต "สจฺจนฺ"ติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ.
      [๗๖๒-๓] อนตฺตนิ ๑- อตฺตมานีติ อนตฺตนิ นามรูปเวทนาทีนํ สภาวโต
อตฺตมานี. ๑- อิทํ สจฺจนฺติ มญฺญตีติ อิทํ นามรูปํ ธุวาทิวเสน "สจฺจนฺ"ติ
มญฺญติ. เยน เยน หีติ เยน เยน รูเป วา เวทนาย วา "มม รูปํ, มม
เวทนา"ติอาทินา นเยน มญฺญนฺติ. ตโต ตนฺติ ตโต มญฺญิตาการา ตํ นามรูปํ
โหติ อญฺญถา. กึการณํ? ตญฺหิ ตสฺส มุสา โหติ, ยสฺมา ตํ ยถา มญฺญิตาการา
มุสา โหติ, ตสฺมา อญฺญถา โหตีติ อตฺโถ. กสฺมา ปน มุสา โหตีติ?
โมสธมฺมญฺหิ อิตฺตรํ, ยสฺมา ยํ อิตฺตรํ ปริตฺตปจฺจุปฏฺฐานํ, ตํ โมสธมฺมํ
นสฺสนธมฺมํ โหติ, ตถารูปญฺจ นามรูปนฺติ. สจฺจาภิสมยาติ สจฺจาวโพธา. ๒-
เสสมุตฺตานเมว.
     #[๑๖] โสฬสมวาเร ยนฺติ ฉพฺพิธมิฏฺฐารมฺมณํ สนฺธายาห. ตํ หิ โลเกน
สลภมจฺฉมกฺกฏาทีหิ ปทีปพฬิสเลปาทโย วิย "เอตํ ๓- สุขนฺ"ติ อุปนิชฺฌายิตํ.
ตทมริยานํ เอตํ ทุกฺขนฺติ ตํ อิทํ อริยานํ "กามา หิ จิตฺรา มธุรา มโนรมา,
วิรูปรูเปน มเถนฺติ จิตฺตนฺ"ติอาทินา ๔- นเยน "เอตํ ทุกฺขนฺ"ติ ยถาภูตํ
สมฺมปปญฺญาย สุทิฏฺฐํ. ปุน อิทนฺ"ติ ๕- นิพฺพานเมว สนฺธายาห. ตํ หิ โลเกน
กามคุณาภาวา "ทุกฺขนฺ"ติ อุปนิชฺฌายิตํ. ตทมริยานนฺติ  ตํ อิทํ อริยานํ
ปรมตฺถสุขโต "เอตํ สุขนฺ"ติ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย สุทิฏฺฐํ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อตฺตมานินฺติ อตฺตนิ นามรูเป อตฺตมานึ
@ ก. สจฺจโพธา   ฉ.ม. อิทํ
@ ขุ.สุ. ๒๕/๕๐/๓๔๕, ขุ.จูฬ. ๓๐/๗๒๒/๓๖๕ (สฺยา)   ฉ.ม..อิ. ยนฺติ
      [๗๖๕-๖] เกวลาติ อนวเสสา. อิฏฺฐาติ อิจฺฉิตา ปตฺถิตา. กนฺตาติ
ปิยา. มนาปาติ มนวุฑฺฒิกรา. ยาวตตฺถีติ วุจฺจตีติ ยาวตา เอเต ฉ อารมฺมณา
อตฺถีติ วุจฺจนฺตีติ. ๑- วจนพฺยตฺตโย เวทิตพฺโพ. เอเต โวติ เอตฺถ โวติ
นิปาตมตฺตํ.
      [๗๖๗-๘] สุขนฺติ ทิฏฺฐมริเยหิ, สกฺกายสฺสุปโรธนนฺติ "สุข"มิติ อริเยหิ
ปญฺจกฺขนฺธนิโรโธ ทิฏฺโฐ, นิพฺพานนฺติ วุตฺตํ โหติ. ปจฺจนีกมิทํ โหตีติ
ปฏิโลมมิทํ ทสฺสนํ โหติ. ปสฺสตนฺติ ปสฺสนฺตานํ, ปณฺฑิตานนฺติ วุตฺตํ โหติ.
ยํ ปเรติ เอตฺถ ยนฺติ วตฺถุกาเม สนฺธายาห. ปุน ยํ ปเรติ เอตฺถ นิพฺพานํ.
      [๗๖๙-๗๑] ปสฺสาติ โสตารํ อาลปติ. ธมฺมนฺติ นิพฺพานธมฺมํ.
สมฺปมูเฬฺหตฺถวิทฺทสูติ ๒- สมฺปมูฬฺหา เอตฺถ อวิทฺทสู พาลา. กึการณํ สมฺปมูฬฺหา?
นิวุตานํ ตโม โหติ, อนฺธกาโร อปสฺสตํ, ยสฺมา ๓- พาลานํ อวิชฺชาย นิวุตานํ
โอตฺถฏานํ อนฺธภาวกรโณ ตโม โหติ, เยน นิพฺพานธมฺมํ ทฏฺฐุํ น สกฺโกนฺติ.
สตญฺจ วิวฏํ โหติ, อาโลโก ปสฺสตามิวาติ สตญฺจ สปฺปุริสานํ ปญฺญาทสฺสเนน
ปสฺสตํ อาโลโกว วิวฏํ โหติ นิพฺพานํ. สนฺติเก น วิชานนฺติ, มคา
ธมฺมสฺส โกวิทาติ ยํ อตฺตโน สรีเร ตจปญฺจกมตฺตํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา อนนฺตรเมว
อธิคนฺตพฺพโต, อตฺตโน ขนฺธานํ วา นิโรธมตฺตโต สนฺติเก นิพฺพานํ, ตํ เอวํ
สนฺติเก สนฺตมฺปิ น วิชานนฺติ มคภูตา ชนา มคฺคามคฺคธมฺมสฺส วา สพฺพธมฺมสฺส
วา ๔- อโกวิทา, สพฺพถา ภวราค ฯเปฯ สุสมฺพุโธ. ตตฺถ มาเธยฺยานุปนฺเนหีติ
เตภูมกวฏฺฏํ อนุปฺปนฺเนหิ.
      [๗๗๒] ปจฺฉิมคาถาย สมฺพนฺโธ "เอวํ อสุสมฺพุธํ โก นุ อญฺญตฺร
มริเยหี"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ฐเปตฺวา อริเย โก นุ อญฺโญ นิพฺพานปทํ ชานิตุํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วุจฺจนฺติ   ก. สมฺปมูฬฺเหตฺถ อวิทฺทสูติ
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ฉ.ม. สจฺจธมฺมสฺส วา
อรหติ, ยํ ปทํ จตุตฺเถน อริยมคฺเคน สมฺมทญฺญาย อนนฺตรเมว อนาสวา
หุตฺวา กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพนฺติ, สมฺมทญฺญาย วา อนาสวา หุตฺวา
อนฺเต อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพนฺตีติ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ
นิฏฺฐาเปสิ.
      อตฺตมนาติ ตุฏฺฐมนา. อภินนฺทุนฺติ อภินนฺทึสุ. อิมสฺมิญฺจ ปน
เวยฺยากรณสฺมินฺติ อิมสฺมึ โสฬสเม เวยฺยากรเณ. ภญฺญมาเนติ ภณิยมาเน. เสสํ
ปากฏเมว.
      เอวํ สพฺเพสุปิ โสฬสสุ เวยฺยากรเณสุ สฏฺฐิมตฺเต สฏฺฐิมตฺเต กตฺวา
สฏฺฐิอธิกานํ นวนฺนํ ภิกฺขุสตานํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสุ,
โสฬสกฺขตฺตุํ จตฺตาริ จตฺตาริ กตฺวา จตุสฏฺฐิสจฺจาเนตฺถ เวเนยฺยวเสน ๑-
นานปฺปการโต เทสิตานีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย
                   ทฺวยตานุปสฺสนาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                 นิฏฺฐิโต จ ตติโย วคฺโค อตฺถวณฺณนานยโต,
                         นาเมน มหาวคฺโคติ.
                         --------------
@เชิงอรรถ:  ก. เวยฺยากรณวเสน



             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๓๓๔-๓๔๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=29&A=7544&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=7544&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=390              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=9696              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=9837              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=9837              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]