ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

หน้าที่ ๑๘๙.

๓. ยโสชสุตฺตวณฺณนา [๒๓] ตติเย ยโสชปฺปมุขานีติ เอตฺถ ยโสโชติ ตสฺส เถรสฺส นามํ, ตํ ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา ปพฺพชิตตฺตา วิจรณโต จ ตานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ "ยโสชปฺปมุขานี"ติ วุตฺตานิ. เตสํ อยํ ปุพฺพโยโค:- อตีเต กิร กสฺสปทสพลสฺส สาสเน อญฺญตโร ภิกฺขุ อารญฺญโก อรญฺเญ ปิฏฺฐิปาสาเณ กตปณฺณกุฏิยํ วิหรติ. ตสฺมิญฺจ สมเย ปญฺจสตา โจรา คามฆาตกาทีนิ กตฺวา โจริกาย ชีวนฺตา โจรกมฺมํ กตฺวา ชนปทมนุสฺเสหิ อนุพทฺธา ปลายนฺตา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ตตฺถ กิญฺจิ คหณํ วา ปฏิสรณํ วา อปสฺสนฺตา อวิทูเร ตํ ภิกฺขุํ ปาสาเณ นิสินฺนํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา ตํ ปวตฺตึ อาจิกฺขิตฺวา "อมฺหากํ ภนฺเต ปฏิสรณํ โหถา"ติ ยาจึสุ. เถโร "ตุมฺหากํ สีลสทิสํ ปฏิสรณํ นตฺถิ, สพฺเพ ปญฺจ สีลานิ สมาทิยถา"ติ อาห. เต "สาธู"ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สีลานิ สมาทิยึสุ. เถโร "ตุเมฺห อิทานิ สีเลสุ ปติฏฺฐิตา, อตฺตโน ชีวิตํ วินสฺสนฺเตสุปิ มา หึสเนน สงฺโกปยิตฺถา"ติ ๑- กกจูปมวิธึ ๒- อาจิกฺขิ. เต "สาธู"ติ สมฺปฏิจฺฉึสุ. อถ เต ชานปทา ตํ สมฺปตฺตา อิโต จิโต จ คเวสนฺตา เต โจเร ทิสฺวา สพฺเพว ชีวิตา โวโรเปสุํ. เต เตสุ มโนปโทสมตฺตมฺปิ อกตฺวา อขณฺฑสีลา กาลํ กตฺวา กามาวจรเทเวสุ นิพฺพตฺตึสุ. เตสุ เชฏฺฐโจโร เชฏฺฐเทวปุตฺโต อโหสิ, อิตเร ตสฺเสว ปริวารา. เต อปราปรํ สํสรนฺตา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวโลเก เขเปตฺวา อมฺหากํ ภควโต กาเล เทวโลกโต จวิตฺวา เชฏฺฐเทวปุตฺโต สาวตฺถินครทฺวาเร เกวฏฺฏคาเม ปญฺจสตกุลคามเชฏฺฐกสฺส เกวฏฺฏสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ยโสโชติสฺส นามํ อกํสุ. อิตเรปิ อวเสสเกวฏฺฏานํ ปุตฺตา หุตฺวา นิพฺพตฺตึสุ. เต ปุพฺพสนฺนิวาเสน สพฺเพปิ สหายกา หุตฺวา สหปํสุกีฬิตํ กีฬนฺตา อนุปุพฺเพน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มา มนํ ปโทสยิตฺถาติ ม.มู. ๑๒/๒๒๒-๒๓๓/๑๘๖-๑๙๕

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๐.

วยปฺปตฺตา อเหสุํ, ยโสโช เตสํ อคฺโค อโหสิ. เต สพฺเพว เอกโต หุตฺวา ชาลานิ คเหตฺวา นทิตฬากาทีสุ มจฺเฉ พนฺธนฺตา วิจรนฺติ. อเถกทิวสํ อจิรวติยา นทิยา ชาเล ขิตฺเต สุวณฺณวณฺโณ มจฺโฉ อนฺโตชาเล ปาวิสิ, ตํ ทิสฺวา สพฺเพปิ เกวฏฺฏา "อมฺหากํ ปุตฺตา มจฺเฉ พนฺธนฺตา สุวณฺณวณฺณํ มจฺฉํ พนฺธึสู"ติ หฏฺฐตุฏฺฐา อเหสุํ. อถ เต ปญฺจสตาปิ สหายกา มจฺฉํ นาวาย ปกฺขิปิตฺวา นาวํ อุกฺขิปิตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสุํ. ราชา ตํ ทิสฺวา "ภควา เอตสฺส สุวณฺณวณฺณการณํ ชานิสฺสตี"ติ มจฺฉํ คาหาเปตฺวา ภควโต ทสฺเสสิ. สตฺถา "อยํ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสเน โอสกฺกมาเน ปพฺพชิตฺวา มิจฺฉาปฏิปชฺชนฺโต สาสนํ โอสกฺกาเปตฺวา นิรเย นิพฺพตฺโต เอกํ พุทฺธนฺตรํ นิรเย ปจฺจิตฺวา ตโต จุโต อจิรวติยํ มจฺโฉ หุตฺวา นิพฺพตฺโต"ติ วตฺวา ตสฺส มาตุภคินีนญฺจ นิรเย นิพฺพตฺตภาวํ, ตสฺส ภาติกตฺเถรสฺส ปรินิพฺพุตภาวญฺจ เตเนว กถาเปตฺวา อิมิสฺสา อฏฺฐุปฺปตฺติยา กปิลสุตฺตํ เทเสสิ. สตฺถุ เทสนํ สุตฺวา เต ปญฺจสตา เกวฏฺฏปุตฺตา สํเวคชาตา หุตฺวา ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปนฺนา หุตฺวา วิเวกวาสํ วสนฺตา ภควนฺตํ ทสฺสนาย อาคมึสุ. เตน วุตฺตํ "เตน โข ปน สมเยน ยโสชปฺปมุขานิ ปญฺจมตฺตานิ ภิกฺขุสตานี"ติอาทิ. ตตฺถ เตธาติ เต อิธ. เนวาสิเกหีติ นิพทฺธวาสํ วสมาเนหิ. ปฏิสมฺโมทมานาติ เนวาสิกภิกฺขูหิ "กจฺจาวุโส ขมนียนฺ"ติอาทินา ปฏิสนฺถารวเสน สมฺโมทนาย กตาย "อาม อาวุโส ขมนียนฺ"ติอาทินา ปุน สมฺโมทมานา เตหิ สทฺธึ สมปฺปวตฺตโมทา. เสนาสนานิ ปญฺญาปยมานาติ อาจริยุปชฺฌายานํ อตฺตโน จ ปาปุณกานิ เสนาสนานิ ปุจฺฉิตฺวา เตหิ เนวาสิเกหิ เตสํ "อิทํ ตุมฺหากํ อาจริยานํ,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๑.

อิทํ ตุมฺหากํ อุปชฺฌายานํ, อิทํ ตุมฺหากํ ปาปุณาตี"ติ เสนาสนานิ สํวิธาเปตฺวา อตฺตนา จ ตตฺถ คนฺตฺวา ทฺวารกวาฏานิ วิวริตฺวา มญฺจปีฐกฏสารกาทีนิ นีหริตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา ยถาฐานํ ฐปนาทิวเสน ปญฺญาเปนฺตา จ. ปตฺตจีวรานิ ปฏิสามยมานาติ "ภนฺเต อิมํ เม ปตฺตํ ฐเปถ, อิทํ จีวรํ, อิทํ ถาลกํ, อิทํ อุทกตุมฺพํ, อิทํ เม กตฺตรยฏฺฐินฺ"ติ เอวํ สมณปริกฺขารํ สงฺโคปยมานา. อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทาติ อุทฺธํ คตฏฺเฐน อุจฺโจ สทฺโท เยสนฺเต อุจฺจาสทฺทา อการสฺส อาการํ กตฺวา. สมนฺตโต ปตฺถฏฏฺเฐน มหนฺโต สทฺโท เยสนฺเต มหาสทฺทา. เกวฏฺฏา มญฺเญ มจฺฉวิโลเปติ เกวฏฺฏา วิย มจฺฉวิลุมฺปเน. ยถา นาม เกวฏฺฏา อุทเก วฏฺฏนโต มจฺฉคฺคหณตฺถํ ปวตฺตนโต "เกวฏฺฏา"ติ ลทฺธนามา มจฺฉพนฺธา มจฺฉคฺคหณตฺถํ ชเล ชาลํ ปกฺขิปิตฺวา "ปวิฏฺโฐ น ปวิฏฺโฐ, คหิโต น คหิโต"ติอาทินา อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา โหนฺติ. ยถา จ เต มจฺฉปจฺฉิอาทีนิ ฐปิตฏฺฐาเน มหาชเน คนฺตฺวา "มยฺหํ เอกํ มจฺฉํ เทถ, มยฺหํ เอกํ มจฺฉผาลํ เทถ, อมุกสฺส ทินฺโน มหนฺโต, มยฺหํ ขุทฺทโก"ติอาทีนิ วตฺวา วิลุมฺปมาเน เตสํ ปฏิเสธนาทิวเสน อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทา จ โหนฺติ, เอวเมเต ภิกฺขูติ ทสฺเสติ. เตเตติ เต เอเต. กินฺนูติ กิสฺส นุ, กิมตฺถํ นูติ อตฺโถ. เตเมติ เต อิเม. ปณาเมมีติ นีหรามิ. โวติ เต ตุเมฺห. ๑- น โว มม สนฺติเก วตฺถพฺพนฺติ ตุเมฺหหิ มยฺหํ สนฺติเก น วสิตพฺพํ. เย ตุเมฺห มาทิสสฺส พุทฺธสฺส วสนฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา เอวํ มหาสทฺทํ กโรถ, อตฺตโน ธมฺมตาย วสนฺตา กึ นาม สารุปฺปํ กริสฺสถ, ตุมฺหาทิสานํ มม สนฺติเก วสนกิจฺจํ นตฺถีติ ทีเปติ. เอวํ ปณามิเตสุ จ ภควตา เตสุ เอกภิกฺขุปิ "ภควา ตุเมฺห มหาสทฺทมตฺตเกน อเมฺห ปณาเมถา"ติ วา อญฺญํ วา กิญฺจิ ปฏิวจนํ อวตฺวา พุทฺธคารเวน สพฺเพ @เชิงอรรถ: สี.,ก. เตติ เต ตุเมฺห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๒.

ภควโต วจนํ สมฺปฏิจฺฉนฺตา "เอวํ ภนฺเต"ติ วตฺวา นิกฺขมึสุ. เอวํ ปน เตสํ อโหสิ "มยํ สตฺถารํ ปสฺสิสฺสาม, ธมฺมํ โสสฺสาม, สตฺถุ สนฺติเก วสิสฺสามาติ อาคตา, เอวรูปสฺส ปน ครุโน สตฺถุ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา มหาสทฺทํ กริมฺหา, อมฺหากเมว โทโสยํ, ปณามิตมฺหา ตโต, น ลทฺธํ สตฺถุ สนฺติเก วตฺถุํ, สมนฺตปาสาทิกํ สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ โอโลเกตุํ, มธุรสฺสเรน เทสิตํ ธมฺมํ โสตุนฺ"ติ. เต พลวโทมนสฺสชาตา หุตฺวา ปกฺกมึสุ. สํสาเมตฺวาติ สุคุตฺตํ กตฺวา. วชฺชีติ เอวํนามโก ชนปโท, วชฺชี นาม ชานปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหีวเสน "วชฺชี"เตฺวว วุจฺจติ. เตน วุตฺตํ "วชฺชีสู"ติ. วคฺคุมุทาติ เอวํนามา โลกสฺส ปุญฺญสมฺมตา เอกา นที. "วคฺคมุทา"ติปิ ปาโฐ. อตฺถกาเมนาติ กิญฺจิ ปโยชนํ อนเปกฺขิตฺวา อตฺถเมว อิจฺฉนฺเตน. หิเตสินาติ อตฺถํ อิจฺฉนฺเตน, "กินฺติ เม สาวกา วฏฺฏทุกฺขา ปริมุจฺเจยฺยุนฺ"ติ ตสฺส อตฺถสงฺขาตสฺส อตฺถสฺส วา เหตุภูตสฺส หิตสฺส เอสนสีเลน. ตโต เอว อตฺตโน สรีรเขทํ อคเณตฺวา ทูเรปิ เวเนยฺยสนฺติกํ คนฺตฺวา อนุกมฺปนโต อนุกมฺปเกน. ตเมว อนุกมฺปํ อุปาทาย มยํ ปณามิตา, น อตฺตโน เวยฺยาวจฺจาทิปจฺจาสึสาย. ยสฺมา ธมฺมครุโน พุทฺธา ภควนฺโต สมฺมาปฏิปตฺติยาว ปูเชตพฺพา, เย อุจฺจาสทฺทกรณมตฺเตปิ ปณาเมนฺติ, ตสฺมา หนฺท มยํ อาวุโส ตถา วิหารํ กปฺเปม สพฺพตฺถ สติสมฺปชญฺญโยเคน อปณฺณกปฺปฏิปทํ ปูเรนฺตา ยถาคหิตํ กมฺมฏฺฐานํ มตฺถกํ ปาเปนฺตา จตุอิริยาปถวิหารํ กปฺเปม วิหราม. ยถา โน วิหรตนฺติ ยถา อเมฺหสุ วิหรนฺเตสุ ภควา อตฺตมโน อสฺส สมฺมาปฏิปตฺติปูชาย อาราธิโต ภเวยฺยาติ. อตฺโถ. เตเนวนฺตรวสฺเสนาติ ตสฺมึเยว อนฺตรวสฺเส มหาปวารณํ อนติกฺกมิตฺวาว. สพฺเพเยว ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉากํสูติ สพฺเพเยว เต ปญฺจสตา ภิกฺขู

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๓.

ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณํ ทิพฺพจกฺขุญาณํ อาสวกฺขยญาณนฺติ อิมา ติสฺโส ปุพฺเพนิวุตฺถกฺขนฺธปฏิจฺฉาทกโมหกฺขนฺธาทีนํ วินิวิชฺฌนฏฺเฐน วิชฺชา อตฺตปจฺจกฺขา อกํสุ. โลกิยาภิญฺญาสุ อิมาเยว เทฺว อภิญฺญา อาสวกฺขยญาณสฺส พหูปการา, น ตถา ทิพฺพโสตเจโตปริยอิทฺธิวิธญาณานีติ ทสฺสนตฺถํ วิชฺชาตฺตยเมตฺถ เตสํ ภิกฺขูนํ อธิคมทสฺสนวเสน อุทฺธฏํ. ตถา หิ เวรญฺชสุตฺเต ๑- ภควา เวรญฺชพฺราหฺมณสฺส อตฺตโน อธิคมํ ทสฺเสนฺโต วิชฺชาตฺตยเมว เทเสสิ, น ทิพฺพโสตญาณาทีนํ อภาวโต. เอวํ เตสมฺปิ ภิกฺขูนํ วิชฺชมานานิปิ ทิพฺพโสตญาณาทีนิ น อุทฺธฏานิ. ฉฬภิญฺญา หิ เต ภิกฺขู. เอวญฺจ กตฺวา "วคฺคุมุทาย นทิยา ตีเร อนฺตรหิตา มหาวเน กูฏาคารสาลายํ ภควโต สมฺมุเข ปาตุรเหสุนฺ"ติ เตสํ ภิกฺขูนํ อิทฺธิวฬญฺชนํ วกฺขติ. ยถาภิรนฺตนฺติ ยถาภิรตึ ยถาชฺฌาสยํ. พุทฺธานํ หิ เอกสฺมึ ฐาเน วสนฺตานํ ฉายูทกวิปตฺตึ วา อผาสุกเสนาสนํ วา มนุสฺสานํ อสฺสทฺธาทิภาวํ วา อาคมฺม อนภิรติ นาม นตฺถิ. เตสํ สมฺปตฺติยา "ผาสุํ วิหรามา"ติ จิรวิหาโรปิ นตฺถิ. ยตฺถ ปน ภควติ วิหรนฺเต มนุสฺสา สรเณสุ วา ปติฏฺฐหนฺติ, สีลานิ วา สมาทิยนฺติ ปพฺพชนฺติ, โสตาปตฺติมคฺคาทีนิ วา ปาปุณนฺติ, สตฺถา ตาสุ สมฺปตฺตีสุ เตสํ ปติฏฺฐาปนตฺถํ วสติ, ตทภาเว ปกฺกมติ. ตทา หิ สาวตฺถิยํ กตฺตพฺพพุทฺธกิจฺจํ นาโหสิ. เตน วุตฺตํ "อถ โข ภควา สาวตฺถิยํ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา เยน เวสาลี เตน จาริกํ ปกฺกามี"ติ. จาริกญฺจรมาโนติ อทฺธานคมนํ คจฺฉนฺโต. จาริกา จ นาเมสา ภควโต ทุวิธา ตุริตจาริกา อตุริตจาริกาติ. ตตฺถ ถูเรปิ โพธเนยฺยปุคฺคลํ ทิสฺวา ตสฺส โพธนตฺถํ สหสา คมนํ ตุริตจาริกา นาม, สา มหากสฺสปปจฺจุคฺคมนาทีสุ ทฏฺฐพฺพา. ยา ปน คามนิคมราชธานีปฏิปาฏิยา เทวสิกํ โยชนฑฺฒโยชนวเสน @เชิงอรรถ: อง. อฏฺฐก. ๒๓/๑๑/๑๗๔ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๔.

ปิณฺฑปาตจริยาทีหิ โลกํ อนุคฺคณฺหนฺโต คจฺฉติ, อยํ อตุริตจาริกา นาม, อยเมว อิธาธิปฺเปตา. ตทวสรีติ เตน อวสริ, ตํ วา อวสริ. ตตฺถ อวสริ, ปาวิสีติ อตฺโถ. ตตฺราติ ตสฺสํ. สุทนฺติ นิปาตมตฺตํ. เวสาลิยนฺติ ติกฺขตฺตุํ วิสาลีภูตตฺตา ๑- "เวสาลี"ติ ลทฺธนาเม ลิจฺฉวิราชูนํ นคเร. มหาวเนติ มหาวนํ นาม สยํชาตํ อโรปิมํ สปริจฺเฉทํ มหนฺตํ วนํ. กปิลวตฺถุสามนฺตา ปน มหาวนํ หิมวนฺเตน สห เอกาพทฺธํ อปริจฺเฉทํ หุตฺวา มหาสมุทฺทํ อาหจฺจ ฐิตํ. อิทํ ตาทิสํ น โหติ, สปริจฺเฉทํ มหนฺตํ วนนฺติ มหาวนํ. กูฏาคารสาลายนฺติ ตสฺมึ มหาวเน ภควนตํ อุทฺทิสฺส กเต อาราเม กูฏาคารํ อนฺโต กตฺวา หํสวฏฺฏกจฺฉนฺเนน กตา สพฺพาการสมฺปนฺนา พุทฺธสฺส ภควโต คนฺธกุฏิ กูฏาคารสาลา นาม, ตสฺสํ กูฏาคารสาลายํ. วคฺคุมุทาตีริยานนฺติ วคฺคุมุทาตีรวาสีนํ. เจตสา เจโต ปริจฺจ มนสิกริตฺวาติ อตฺตโน จิตฺเตน เตสํ จิตฺตํ ปริจฺฉิชฺช มนสิกริตฺวา, เจโตปริยญาเณน วา สพฺพญฺญุตญาเณน วา เตหิ อธิคตวิเสสํ ชานิตฺวาติ อตฺโถ. อาโลกชาตา วิยาติ สญฺชาตาโลกา วิย, อิตรํ ตสฺเสว เววจนํ. จนฺทสหสฺสสูริยสหสฺเสหิ โอภาสิตา วิยาติ อตฺโถ. ยสฺมา เต ยโสชปฺปมุขา ปญฺจสตา ภิกฺขู สพฺพโส อวิชฺชนฺธการวิธมเนน อาโลกภูตา โอภาสภูตา หุตฺวา วิหรนฺติ, ตสฺมา ภควา เตหิ ฐิตทิสาย "อาโลกชาตา วิย เม อานนฺท เอสา ทิสา"ติอาทินา วณฺณภณนาปเทเสน เต ภิกฺขู ปสํสติ. เตน วุตฺตํ "ยสฺสํ ทิสายํ วคฺคุมุทาตีริยา ภิกฺขู วิหรนฺตี"ติ. อปฺปฏิกูลาติ น ปฏิกูลา, มนาปา มโนหราติ อตฺโถ. ยสฺมึ หิ ปเทเส สีลาทิคุณสมฺปนฺนา มเหสิโน วิหรนฺติ, ตํ กิญฺจาปิ อุกฺกูลวิกูลวิสมทุคฺคาการํ, ๒- อถ โข มนุญฺญํ รมณียเมว. วุตฺตเญฺหตํ:- "คาเม วา ยทิ วารญฺเญ นินฺเน วา ยทิ วา ถเล ยตฺถ อรหนฺโต วิหรนฺติ ตํ ภูมิรามเณยฺยกนฺ"ติ. ๓- @เชิงอรรถ: สี. วิสาลีกตฺตา ม. อุกฺกูลวิกูลวิสมนทีวิทุคฺคํ ขุ.ธ. ๒๕/๙๘/๓๔

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๕.

ปหิเณยฺยาสีติ เปเสยฺยาสิ. สตฺถา อายสฺมนฺตานํ ทสฺสนกาโมติ เตสํ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ปเหณาการทสฺสนํ อิติ ภควา ยทตฺถํ เต ภิกฺขู ปณาเมสิ, ตมตฺถํ มตฺถกปฺปตฺตํ ทิสฺวา อารทฺธจิตฺโต เตสํ ทสฺสนกามตํ เถรสฺส อาโรเจสิ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อหํ อิเม อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทกรเณ ปณาเมสฺสามิ, อถ เต ภโทฺร อสฺสาชานิโย วิย กสาภิฆาเตน, เตน โจทิตา สํเวคปฺปตฺตา มมาราธนตฺถํ ๑- อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ฆเฏนฺตา วายมนฺตา ขิปฺปเมว อรหตฺตํ สจฺฉิกริสฺสนฺตี"ติ. อิทานิ เต อคฺคผลปฺปตฺเต ทิสฺวา ตาย อรหตฺตปฺปตฺติยา อาราธิตจิตฺโต เตสํ ทสฺสนกาโม หุตฺวา เอวํ ธมฺมภณฺฑาคาริกํ อาณาเปสิ. โส ภิกฺขูติ อานนฺทตฺเถเรน ตถา อาณตฺโต ฉฬภิญฺโญ เอโก ภิกฺขุ. ปมุเขติ สมฺมุเข. อาเนญฺชสมาธินาติ จตุตฺถชฺฌานปาทเกน อคฺคผลสมาธินา, "อรูปชฺฌานปาทเกนา"ติปิ วทนฺติ. "อาเนญฺเชน สมาธินา"ติปิ ปาโฐ. กสฺมา ปน ภควา เตสํ ภิกฺขูนํ อาคมนํ ชานนฺโต ปฏิสนฺถารํ อกตฺวา สมาปตฺตึเยว สมาปชฺชิ? เตสํ อตฺตนา สมาปนฺนสมาปตฺตึ ชานิตฺวา สมาปชฺชนตฺถํ, เตสํ ปุพฺเพ ปณามิตานํ อิทานิ อตฺตนา สมานสมฺโภคทสฺสนตฺถํ, อานุภาวทีปนตฺถํ, วินา วจีเภเทน อญฺญพฺยากรณทีปนตฺถญฺจ. อปเร ปนาหุ "ปุพฺเพ ปณามิตานํ อิทานิ อตฺตโน สนฺติกํ อาคตานํ อนุตฺตรสุขุปฺปาทเนน อนญฺญสาธารณปฏิสนฺถารกรณตฺถนฺ"ติ. เตปิ อายสฺมนฺโต ภควโต อชฺฌาสยํ ญตฺวา ตํเยว สมาปตฺตึ สมาปชฺชึสุ. เตน วุตฺตํ "กตเมน นุ โข ภควา วิหาเรน เอตรหิ วิหรตี"ติอาทิ. เอตฺถ จ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานํ โกสชฺชาทีนํ ปาริปนฺติกธมฺมานํ สุวิทูรภาวโต อิทฺธิยา มูลภูเตหิ อโนณมนาทีหิ โสฬสหิ โวทานธมฺเมหิ สมนฺนาคมนโต อาเนญฺชปฺปตฺตํ สยํ อนิญฺชฏฺเฐน อาเนญฺชนฺติ วุจฺจติ. วุตฺตเญฺหตํ:- @เชิงอรรถ: ม. สมฺมาปฏิปชฺชนตฺถํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๖.

"อโนณตํ จิตฺตํ โกสชฺเช น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, อนุณฺณตํ จิตฺตํ อุทฺธจฺเจ น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, อนภิรตํ จิตฺตํ ราเค น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, อนปนตํ จิตฺตํ พฺยาปาเท น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, อนิสฺสิตํ จิตฺตํ ทิฏฺฐิยา น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, อปฺปฏิพทฺธํ จิตฺตํ ฉนฺทราเค น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, วิปฺปมุตฺตํ จิตฺตํ กามราเค น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, วิสํยุตฺตํ จิตฺตํ กิเลเส น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, วิมริยาทิกตํ จิตฺตํ กิเลสมริยาทาย น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, เอกตฺตคตํ จิตฺตํ นานตฺตกิเลเส น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, สทฺธาย ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ อสฺสทฺธิเย น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, วีริเยน ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ โกสชฺเช น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, สติยา ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ ปมาเท น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, สมาธินา ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ อุทฺธจฺเจ น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, ปญฺญาย ปริคฺคหิตํ จิตฺตํ อวิชฺชาย น อิญฺชตีติ อาเนญฺชํ, โอภาสคตํ จิตฺตํ อวิชฺชนฺธกาเร น อิญฺชตีติ อาเนญฺชนฺ"ติ. ๑- รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานเมว จ รูปวิราคภาวนาวเสน ปวตฺติตํ, อารมฺมณวิภาเคน จตุพฺพิธํ อรูปาวจรชฺฌานนฺติ เอเตสํ ปญฺจนฺนํ ฌานานํ อาเนญฺชโวหาโร, เตสํ ยงฺกิญฺจิ ปาทกํ กตฺวา สมาปนฺนา อรหตฺตผลสมาปตฺติ อาเนญฺชสมาธีติ โปราณา. อภิกฺกนฺตายาติ อตีตาย. นิกฺขนฺเตติ นิคฺคเต, อปคเตติ อตฺโถ. ตุณฺหี อโหสีติ ภควา อริเยน ตุณฺหีภาเวน ตุณฺหี อโหสิ. อุทฺธเสฺต อรุเณติ อุคฺคเต อรุเณ, อรุโณ นาม ปุรตฺถิมทิสาย สูริโยทยโต ปุเรตรเมว อุฏฺฐิโตภาโส. นนฺทิมุขิยาติ รตฺติยา อรุณสฺส อุคฺคตตฺตา เอว อรุณปฺปภาย สูริยาโลกูปชีวิโน สตฺเต นนฺทาปนมุขิยา วิย รตฺติยา ชาตาย, วิภายมานายาติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ขุ.ปฏิ. ๓๑/๙/๔๑๘

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๗.

ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺฐหิตฺวาติ ยถาปริจฺเฉทํ ตโต อาเนญฺชสมาธิโต อรหตฺตผลสมาปตฺติโต อุฏฺฐาย. สเจ โข ตฺวํ อานนฺท ชาเนยฺยาสีติ ภควา "อิเม จ ภิกฺขู เอตฺตกํ กาลํ อิมินา นาม สมาปตฺติสุเขน วีตินาเมนฺตี"ติ อานนฺท ยทิ ตฺวํ ชาเนยฺยาสิ. เอตฺตกมฺปิ เต นปฺปฏิภาเสยฺยาติ โลกิยปฏิสมฺโมทนํ สนฺธาย ยทิทํ เต "อภิกฺกนฺตา ภนฺเต รตฺตี"ติอาทินา ติกฺขตฺตุํ ปฏิภานํ อุปฏฺฐิตํ, ตยิทํ เอตฺตกมฺปิ เต น อุปฏฺฐเหยฺย. ยสฺมา จ โข ตฺวํ อานนฺท เสกฺโข อเสกฺขํ สมาปตฺติวิหารํ น ชานาสิ, ตสฺมา มํ อิเมสํ ภิกฺขูนํ โลกิยปฏิสมฺโมทนํ กาเรตุํ อุสฺสุกฺกํ อาปชฺชิ. อหํ ปน อิเมหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ โลกุตฺตรปฏิสมฺโมทเนเนว ติยามรตฺตึ วีตินาเมสินฺติ ทสฺเสนฺโต ภควา อาห "อหญฺจานนฺท อิมานิ จ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ สพฺเพว อาเนญฺชสมาธินา นิสินฺนมฺหา"ติ. ๑- เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ ภิกฺขูนํ อตฺตนา สมํ อาเนญฺชสมาธิสมาปชฺช- สมตฺถตาสงฺขาตํ วสีภาวตฺถํ สพฺพาการโต วิทิตฺวา. อิมํ อุทานนฺติ อิมํ เตสํ ภิกฺขูนํ อนวเสสราคาทิปฺปหานสํสิทฺธิตาทิสภาวทีปนํ ๒- อุทาเนสิ. ตตฺถ ยสฺส ชิโต กามกณฺฏโกติ กุสลปกฺขวิชฺฌนฏฺเฐน กณฺฏกภูโต กิเลสกาโม เยน อริยปุคฺคเลน อนวเสสํ ชิโต ปหีโน, เอเตนสฺส อนุนยาภาวํ ทสฺเสติ. "คามกณฺฏโก"ติปิ ปาโฐ. ตสฺสตฺโถ:- คาเม กณฺฏโก กณฺฏกฏฺฐานิโย สกโล วตฺถุกาโม ยสฺส ชิโตติ. ชโย จสฺส ตปฺปฏิพทฺธจฺฉนฺทราคปฺปหาเนเนว เวทิตพฺโพ, เตน เตสํ อนาคามิมคฺโค วุตฺโต โหติ. อกฺโกโส จ ชิโตติ สมฺพนฺโธ. วโธ จ พนฺธนญฺจาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโย. เตสุ อกฺโกสชเยน วจีทุจฺจริตาภาโว, อิตเรน กายทุจฺจริตาภาโว ทสฺสิโต. เตน ตนฺนิมิตฺตกสฺส พฺยาปาทสฺส อนวเสสปฺปหาเนน ตติยมคฺโค วุตฺโต โหติ. อถวา อกฺโกสาทิชยวจเนน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. นิสีทิมฺหาติ สี.....ปหานสมิทฺธิ....

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๘.

ตติยมคฺโค วุตฺโต โหติ, อกฺโกสาทีนํ อจฺจนฺตขมนํ ตตฺถ ปกาสิตํ โหติ, อุภยถาปิ เนสํ วิโรธาภาวํ ทสฺเสติ. ปพฺพโต วิย โส ฐิโต อเนโชติ เอชา วุจฺจติ จลนกิเลสปริปนฺโถ, เอชาเหตูนํ อวเสสกิเลสานํ อภาเวน อเนโช, อเนชตฺตาเยว สพฺพกิเลเสหิ ปรวาทวาเตหิ จ อกมฺปนียตฺตา ฐิโต เอกคฺฆนปพฺพตสทิโส. สุขทุกฺเขสุ น เวธติ ส ภิกฺขูติ โส ภินฺนกิเลโส ภิกฺขุ สุขทุกฺขนิมิตฺตํ น กมฺปตีติ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิติ ภควา เตสํ ปญฺจสตานํ ภิกฺขูนํ อรหตฺตาธิคเมน ตาทิภาวปฺปตฺตึ เอกชฺฌํ กตฺวา เอกปุคฺคลาธิฏฺฐานํ อุทานํ อุทาเนสีติ. ตติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๑๘๙-๑๙๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=26&A=4234&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=4234&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=71              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=2162              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=2175              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=2175              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]