ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย
อรรถกถาเล่มที่ ๒๓ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๖ อตฺต-โกธวคฺค

หน้าที่ ๖๑.

๑๔. พุทฺธวคฺควณฺณนา ------------ ๑. มารธีตาวตฺถุ. (๑๔๘) "ยสฺส ชิตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา โพธิมณฺเฑ วิหรนฺโต มารธีตโร อารพฺภ กเถสิ. เทสนํ ปน สาวตฺถิยํ สมุฏฺาเปตฺวา ปุน กุรุรฏฺเ มาคนฺทิย- พฺราหฺมณสฺส กเถสิ. กุรุรฏฺเ กิร มาคนฺทิยพฺราหฺมณสฺส ธีตา มาคนฺทิยาเยว นาม อโหสิ อุตฺตมรูปธรา. ตํ ปฏฺยมานา อเนกพฺราหฺมณมหาสาลา เจว ขตฺติยมหาสาลา จ "ธีตรํ โน เทตูติ มาคนฺทิยสฺส ปหิณึสุ. โสปิ "น ตุมฺเห มยฺหํ ธีตุ อนุจฺฉวิกาติ สพฺเพ ปฏิกฺขิปิเยว. อเถกทิวสํ สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต อตฺตโน าณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺ มาคนฺทิย- พฺราหฺมณํ ทิสฺวา "กึ นุ โข ภวิสฺสตีติ อุปธาเรนฺโต พฺราหฺมณสฺส จ พฺราหฺมณิยา จ ติณฺณํ มคฺคผลานํ อุปนิสฺสยํ อทฺทส. พฺราหฺมโณปิ พหิคาเม นิพทฺธํ อคฺคึ ปริจรติ. สตฺถา ปาโตว ปตฺตจีวรมาทาย ตํ านํ อคมาสิ. พฺราหฺมโณ สตฺถุ รูปสิรึ โอโลเกนฺโต "อิมสฺมึ โลเก อิมินา สทิโส ปุริโส นาม นตฺถิ, อยํ มยฺหํ ธีตุ อนุจฺฉวิโก, อิมสฺส ธีตรํ ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สตฺถารํ อาห "สมณ มม เอกา ธีตา อตฺถิ, อหํ ตสฺสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๒.

อนุจฺฉวิกํ ปุริสํ อปสฺสนฺโต ตํ น กสฺสจิ อทาสึ, ตฺวํ ปนสฺสา อนุจฺฉวิโก, อหํ เต ธีตรํ ปาทปริจาริกํ กตฺวา ทาตุกาโม; ยาว นํ อาเนมิ, ตาว อิเธว ติฏฺาหีติ. สตฺถา ตสฺส กถํ สุตฺวา เนว อภินนฺทิ น ปฏิกฺโกสิ. พฺราหฺมโณปิ เคหํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณึ อาห "โภติ อชฺช เม ธีตุ อนุจฺฉวิโก ปุริโส ทิฏฺโ, ตสฺส นํ ทสฺสามาติ ธีตรํ อลงฺการาเปตฺวา อาทาย พฺราหฺมณิยา สทฺธึ ตํ านํ อคมาสิ. มหาชโนปิ กุตูหลชาโต นิกฺขมิ. สตฺถา พฺราหฺมเณน วุตฺตฏฺาเน อฏฺตฺวา ตตฺถ ปทเจติยํ ทสฺเสตฺวา อญฺสฺมึ าเน อฏฺาสิ. พุทฺธานํ กิร ปทเจติยํ "อิทํ อสุโก นาม ปสฺสตูติ อธิฏฺหิตฺวา อกฺกนฺตฏฺาเนเยว ปญฺายติ. เสสฏฺาเน ตํ ปสฺสนฺโต นาม นตฺถิ. พฺราหฺมโณ อตฺตนา สทฺธึ คจฺฉมานาย พฺราหฺมณิยา "กหํ โสติ ปุฏฺโ "อิมสฺมึ าเน ติฏฺาหีติ ตํ อวจนฺติ โอโลเกนฺโต ปทวลญฺชํ ทิสฺวา "อิทมสฺส ปทนฺติ ทสฺเสสิ. สา ลกฺขณมนฺตกุสลตาย "น อิทํ พฺราหฺมณ กามโภคิโน ปทนฺติ วตฺวา, พฺราหฺมเณน "โภติ ตฺวํ อุทกจาฏิมฺหิ สุํสุมารํ ปสฺสสิ, มยา โส [สมโณ] `ธีตรํ เต ทสฺสามีติ วุตฺโต, เตนาปิ เม อธิวาสิตนฺติ วุตฺเต, "พฺราหฺมณ กิญฺจาปิ ตฺวํ เอวํ วเทสิ, อิทํ ปน นิกฺกิเลสสฺเสว ปทนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "รตฺตสฺส หิ อุกฺกุฏิกํ ปทํ ภเว, ทุฏฺสฺส โหติ สหสานุปีฬิตํ,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๓.

มุฬฺหสฺส โหติ อวกฑฺฒิตํ ปทํ, วิวฏจฺฉทสฺส อิทมีทิสํ ปทนฺติ. อถ นํ พฺราหฺมโณ "โภติ มา วิรวิ, ตุณฺหีภูตา เอหีติ คจฺฉนฺโต สตฺถารํ ทิสฺวา "อยํ โส ปุริโสติ ตสฺสา ทสฺเสตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา "สมณ ธีตรํ [๑]- ทสฺสามีติ อาห. สตฺถา "น เม ตว ธีตาย ๒- อตฺโถติ อวตฺวา "พฺราหฺมณ เอกํ เต การณํ กเถสฺสามิ, สุณิสฺสสีติ วตฺวา, "กเถหิ [โภ] สมณ, สุณิสฺสามีติ วุตฺเต, อภินิกฺขมนโต ปฏฺาย อตีตํ อาหริตฺวา ทสฺเสสิ: ตตฺรายํ สงฺเขปกถา: "มหาสตฺโต รชฺชสิรึ ปหาย กณฺกํ อภิรุยฺห ฉนฺนสหาโย อภินิกฺขมนฺโต นครทฺวาเร ิเตน มาเรน "สิทฺธตฺถ นิวตฺตสฺสุ, อิโต เต สตฺตเม ทิวเส จกฺกรตนํ ปาตุภวิสฺสตีติ วุตฺเต, "อหํเปตํ มาร ชานามิ, น ปน เม เตน อตฺโถติ อาห. "อถ กิมตฺถาย นิกฺขมสีติ. "สพฺพญฺุตญฺาณตฺถายาติ. "เตนหิ สเจ อชฺชโต ปฏฺาย กามวิตกฺกาทีนํ เอกํปิ วิตกฺกํ วิตกฺเกสฺสสิ, ชานิสฺสามิ เต กตฺตพฺพนฺติ [อาห]. โส ตโต ปฏฺาย โอตาราเปกฺโข สตฺต วสฺสานิ มหาสตฺตํ อนุพนฺธิ. สตฺถาปิ ฉพฺพสฺสานิ ทุกฺกรการิกํ จริตฺวา ปจฺจตฺตํ ปุริสการํ นิสฺสาย โพธิมูเล สพฺพญฺุตญฺาณํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา วิมุตฺติสุขํ ปฏิสํเวทยมาโน ปญฺจเม สตฺตาเห อชปาลนิโคฺรธมูเล นิสีทิ. ตสฺมึ สมเย มาโร "อหํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "เตติ อตฺถิ. ๒. ธีตราติ ยุตฺตตรํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๔.

เอตฺตกํ กาลํ อนุพนฺธิตฺวา โอตาราเปกฺโขปิ อิมสฺส กิญฺจิ ขลิตํ นาทฺทสํ, อติกฺกนฺโตทานิ เอส มม วิสยนฺติ โทมนสฺสปฺปตฺโต มหามคฺเค นิสีทิ. อถสฺส "ตณฺหา อรตี ราคาติ อิมา ติสฺโส ธีตโร "ปิตา โน น ปญฺายติ, กหํ นุโข เอตรหีติ โอโลกยมานา ตํ ตถา นิสินฺนํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา "กสฺมา ตาต ทุกฺขี ทุมฺมโนสีติ ปุจฺฉึสุ. โส ตาสํ ตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ นํ ตา อาหํสุ "ตาต มา จินฺตยิตฺถ, มยํ ตํ อตฺตโน วเส กตฺวา อาเนสฺสามาติ. "น สกฺกา อมฺมา เอส เกนจิ วเส กาตุนฺติ. "ตาต มยํ อิตฺถิโย นาม อิทาเนว นํ ราคปาสาทีหิ พนฺธิตฺวา อาเนสฺสาม, ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถาติ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา "ปาเท เต สมณ ปริจาเรมาติ อาหํสุ. สตฺถา เนว ตาสํ วจนํ มนสากาสิ, น อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา โอโลเกสิ. ปุน มารธีตโร "อุจจาวโจ โข ปุริสานํ อธิปฺปาโย, เกสญฺจิ กุมาริกาสุ เปมํ โหติ, เกสญฺจิ ปมวเย ิตาสุ, เกสญฺจิ มชฺฌิมวเย ิตาสุ, เกสญฺจิ ปจฺฉิมวเย ิตาสุ; นานปฺปกาเรหิ ตํ ปโลภิสฺสามาติ เอเกกา กุมาริกาวณฺณาทิวเสน สตํ สตํ อตฺตภาเว อภินิมฺมินิตฺวา กุมาริกาโย อวิชาตา สกึวิชาตา ทุวิชาตา มชฺฌิมิตฺถิโย มหลฺลกิตฺถิโย จ หุตฺวา ฉกฺขตฺตุํ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา "ปาเท เต สมณ ปริจาเรมาติ อาหํสุ. ตํปิ ภควา น มนสากาสิ, ยถา ตํ อนุตฺตเร อุปธิสงฺขเย อธิมุตฺโตติ. อถ สตฺถา เอตฺตเกนาปิ ตา อนุคจฺฉนฺติโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๕.

"อเปถ, กึ ทิสฺวา เอวํ วายมถ? เอวรูปํ นาม อวีตราคานํ ปุรโต กาตุํ วฏฺฏติ, ตถาคตสฺส ปน ราคาทโย ปหีนา, เกน มํ การเณน อตฺตโน วเส เนสฺสถาติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "ยสฺส ชิตํ นาวชิยติ, ชิตมสฺส โนยาติ โกจิ โลเก, ตํ พุทฺธมนนฺตโคจรํ อปทํ เกน ปเทน เนสฺสถ? ยสฺส ชาลินี วิสตฺติกา ตณฺหา นตฺถิ กุหิญฺจิ เนตเว, ตํ พุทฺธมนนฺตโคจรํ อปทํ เกน ปเทน เนสฺสถาติ. ตตฺถ "ยสฺส ชิตํ นาวชิยตีติ: ยสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เตน เตน มคฺเคน ชิตํ ราคาทิกฺกิเลสชาตํ ปุน อสมุทาจรณโต นาวชิยติ ทุชฺชิตํ นาม น โหติ. โนยาตีติ: น อุยฺยาติ, ยสฺส ชิตํ กิเลสชาตํ ราคาทีสุ โกจิ เอกกฺกิเลโสปิ โลเก ปจฺฉโต นิวตฺติ นาม น โหติ, นานุพนฺธตีติ อตฺโถ. อนนฺตโคจรนฺติ: อนนฺตารมฺมณสฺส สพฺพญฺุตญฺาณสฺส วเสน อปริยนฺตโคจรํ. เกน ปเทนาติ: ยสฺส ราคปทาทีสุ เอกปทํปิ นตฺถิ, ตํ ตุมฺเห เกน ปเทน เนสฺสถ: ๑- พุทฺธสฺส ปน เอกปทํปิ นตฺถิ, ตํ อปทํ พุทฺธํ ตุมฺเห เกน ปเทน เนสฺสถ? @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ยสฺส หิ ราคปทาทีสุ เอกปทมฺปิ อตฺถิ, ตํ ตุมฺเห @เตน ปเทน เนสฺสถ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๖.

ทุติยคาถายํ ตณฺหา นาเมสา สํสิพฺพิตปริสิพฺพิตปริโยนทฺธตฺเถน ชาลมสฺสา อตฺถีติปิ ชาลการิกาติปิ ชาลูปมาติปิ ชาลินี, รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ วิสตฺตตาย วิสาหารตาย วิสปุปฺผตาย วิสผลตาย วิสปริโภคตาย วิสตฺติกา; สา เอวรูปา ตณฺหา ยสฺส กุหิญฺจิ ภเว เนตุํ นตฺถิ, ตํ ตุมฺเห อปทํ พุทฺธํ เกน ปเทน เนสฺสถาติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหูนํ เทวตานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. มารธีตโรปิ ตตฺเถว อนฺตรธายึสุ. สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา "มาคนฺทิย อหํ ปุพฺเพ อิมา ติสฺโส มารธีตโร อทฺทสํ เสมฺหาทีหิ อปลิพุทฺเธน สุวณฺณกฺขนฺธสทิเสน อตฺตภาเวน สมนฺนาคตา, ตทาปิ เม เมถุนสฺมึ ฉนฺโท นาโหสิ, ตว ปน ธีตุ สรีรํ ทฺวตฺตึสาการกุณปปริปูรํ พหิ จิตฺโต วิย อสุจิฆโฏ, สเจปิ มม ปาโท อสุจิมกฺขิโต ภเวยฺย, อยญฺจ อุมฺมารฏฺาเน ติฏฺเยฺย; ตถาปิสฺสา สรีรํ อหํ ปาทํ ๑- น ผุเสยฺยนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "ทิสฺวาน ตณฺหํ อรติญฺจ ราคํ นาโหสิ ฉนฺโท อปิ เมถุนสฺมึ, กิเมวิทํ มุตฺตกรีสปุณฺณํ, ปาทาปิ นํ สมฺผุสิตุํ น อิจฺเฉติ. เทสนาวสาเน อุโภปิ ชายปติกา อนาคามิผเล ปติฏฺหึสูติ. มารธีตาวตฺถุ. --------- @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ปาเทน.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๗.

๒. ยมกปฺปาฏิหาริยวตฺถุ. (๑๔๙) "เย ฌานปฺปสุตา ธีราติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สงฺกสฺสนครทฺวาเร พหู เทวมนุสฺเส อารพฺภ กเถสิ. เทสนา ปน ราชคเห สมุฏฺิตา. เอกสฺมึ หิ สมเย ราชคหเสฏฺี ปริสฺสยโมจนตฺถญฺเจว ปมาเทน ขลิตานิ อาภรณาทีนิ รกฺขณตฺถญฺจ ชาลกรณฺฑกํ ปริกฺขิปาเปตฺวา คงฺคาย อุทกกีฬํ กีฬิ. อเถโก รตฺตจนฺทนรุกฺโข คงฺคาย อุปริตีเร ชาโต คงฺโคทเกน โธตมูโล ปติตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ปาสาเณสุ สมฺภญฺชมาโน วิปฺปกิริ. ตโต เอกา ฆฏปฺปมาณา ฆฏิกา ปาสาเณหิ ฆํสิยมานา อุทกอูมีหิ โปถิยมานา มฏฺา หุตฺวา อนุปุพฺเพน วุยฺหมานา เสวาลปริโยนทฺธา อาคนฺตฺวา ตสฺส ชาเล ลคฺคิ. เสฏฺี "กิเมตนฺติ วตฺวา "รุกฺขฆฏิกาติ สุตฺวา ตํ อาหราเปตฺวา "กินฺนาเมตนฺติ อุปธารณตฺถํ วาสิกณฺเณน ตจฺฉาเปสิ. ตาวเทว อลตฺตกวณฺณํ รตฺตจนฺทนํ ปญฺายิ. เสฏฺี ปน เนว สมฺมาทิฏฺิ, น มิจฺฉาทิฏฺิ, มชฺฌตฺตธาตุโก; โส จินฺเตสิ "มยฺหํ เคเห รตฺตจนฺทนํ พหุ, กินฺนุ โข อิมินา กโรมีติ. อถสฺส เอตทโหสิ "อิมสฺมึ โลเก `มยํ อรหนฺโตติ วตฺตาโร พหู, อหํ เอกํ อรหนฺตํปิ น ชานามิ; เคเห ภมํ โยเชตฺวา ปตฺตํ ลิขาเปตฺวา สิกฺกาย เปตฺวา เวฬุปรมฺปราย สฏฺิหตฺถมตฺเต อากาเส โอลมฺพาเปตฺวา `สเจ อรหา อตฺถิ, อากาเสนาคนฺตฺวา อิมํ คณฺหาตูติ วกฺขามิ; โย ตํ คเหสฺสติ, ตํ สปุตฺตทาโร สรณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๘.

คมิสฺสามีติ. โส จินฺติตนิยาเมเนว ปตฺตํ ลิขาเปตฺวา เวฬุปรมฺปราย อุสฺสาเปตฺวา "โย อิมสฺมึ โลเก อรหา, โส อากาเสนาคนฺตฺวา อิมํ ปตฺตํ คณฺหาตูติ อาห. ฉ สตฺถาโร "อมฺหากํ เอส อนุจฺฉวิโก, อมฺหากเมว นํ เทหีติ วทึสุ. โส "อากาเสนาคนฺตฺวา คณฺหาถาติ อาห. ฉฏฺเ ทิวเส นิคฺคณฺโ นาฏปุตฺโต อนฺเตวาสิเก เปเสสิ "คจฺฉถ, เสฏฺึ เอวํ วเทถ `อมฺหากํ อาจริยสฺส อนุจฺฉวิโก, มา อปฺปมตฺตกสฺส การณา อากาเสน อาคมนํ กริ, เทหิ กิเรตํ ปตฺตนฺติ. เต คนฺตฺวา เสฏฺึ ตถา วทึสุ. เสฏฺี "อากาเสนาคนฺตฺวา คณฺหิตุํ สมตฺโถว คณฺหาตูติ อาห. นาฏปุตฺโต สยํ คนฺตุกาโม หุตฺวา อนฺเตวาสิกานํ สญฺมทาสิ "อหํ เอกํ หตฺถญฺจ ปาทญฺจ อุกฺขิปิตฺวา อุปฺปติตุกาโม วิย ภวิสฺสามิ, ตุมฺเห มํ `อาจริย กึ กโรถ? ทารุมยปตฺตสฺส การณา ปฏิจฺฉนฺนํ อรหตฺตํ มหาชนสฺส มา ทสฺสยิตฺถาติ วตฺวา มํ หตฺเถสุ จ ปาเทสุ จ คเหตฺวา อากฑฺฒนฺตา ภูมิยํ ปาเตยฺยาถาติ. โส ตตฺถ คนฺตฺวา เสฏฺึ อาห "มหาเสฏฺิ มยฺหํ อยํ ปตฺโต อนุจฺฉวิโก, อญฺเสํ นานุจฺฉวิโก, มา เต อปฺปมตฺตกสฺส การณา มม อากาเส อุปฺปตนํ รุจฺจติ, เทหิ เม ปตฺตนฺติ. "ภนฺเต อากาเสน อุปฺปติตฺวาว คณฺหาถาติ. ตโต นาฏปุตฺโต "เตนหิ อเปถ อเปถาติ อนฺเตวาสิเก อปเนตฺวา "อากาเส อุปฺปติสฺสามีติ เอกํ หตฺถญฺจ ปาทญฺจ อุกฺขิปิ. อถ นํ อนฺเตวาสิกา "อาจริย กินฺนาเมตํ กโรถ? ฉวสฺส ทารุมยปตฺตสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๙.

การณา ปฏิจฺฉนฺนคฺคุเณน มหาชนสฺส ทสฺสิเตน โก อตฺโถติ ตํ หตฺถปาเทสุ คเหตฺวา อากฑฺฒิตฺวา ภูมิยํ ปาเตสุํ. โส เสฏฺึ อาห "มหาเสฏฺิ อิเม เม อุปฺปติตุํ น เทนฺติ, เทหิ เม ปตฺตนฺติ. "อุปฺปติตฺวาว คณฺหาถ ภนฺเตติ. เอวํ ติตฺถิยา ฉ ทิวสานิ วายมิตฺวาปิ ตํ ปตฺตํ น ลภึสุเยว. สตฺตเม ทิวเส อายสฺมโต จ มหาโมคฺคลฺลานสฺส อายสฺมโต จ ปิณฺโฑลภารทฺวาชสฺส "ราชคเห ปิณฺฑาย จริสฺสามาติ คนฺตฺวา เอกสฺมึ ปิฏฺิปาสาเณ ตฺวา จีวรํ ปารุปนกาเล ธุตฺตกา กถํ สมุฏฺาเปสุํ "อมฺโภ ปุพฺเพ ฉ สตฺถาโร `โลเก มยํ อรหนฺตมฺหาติ วทึสุ. ราชคหเสฏฺิโน ปน ปตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา `สเจ อรหา อตฺถิ, อากาเสนาคนฺตฺวา คณฺหาตูติ วทนฺตสฺส อชฺช สตฺตโม ทิวโส, เอโกปิ `อหํ อรหาติ อากาเส อุปฺปตนฺโต นาม นตฺถิ; อชฺช โน โลเก อรหนฺตานํ นตฺถิภาโว าโตติ. ตํ กถํ สุตฺวา อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อายสฺมนฺตํ ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ อาห "สุตนฺเต อาวุโส ภารทฺวาช อิเมสํ วจนํ, อิเม พุทฺธสาสนํ ปริคฺคณฺหนฺตา วิย วทนฺติ; ตฺวญฺจ มหิทฺธิโก มหานุภาโว, คจฺเฉตํ ปตฺตํ อากาเสนาคนฺตฺวา คณฺหาหีติ. "อาวุโส โมคฺคลฺลาน ตฺวํ อิทฺธิมนฺตานํ อคฺโค, ตฺวํ เอตํ คณฺหาหิ; ตยิ ปน อคฺคณฺหนฺเต อหํ คณฺหิสฺสามีติ. "คณฺหาวุโสติ เอวํ วุตฺเต อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อภิญฺาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย ติคาวุตํ ปิฏฺิปาสาณํ ปาทนฺเตน ปริจฺฉินฺทนฺโต ตูลปิจุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๐.

วิย อากาเส อุฏฺาเปตฺวา ราชคหนครสฺส อุปริ สตฺตกฺขตฺตุํ อนุปริยายิ. โส ติคาวุตปฺปมาณสฺส นครสฺส ปิธานํ วิย ปญฺายิ. นครวาสิโน "ปาสาโณ โน อวตฺถริตฺวา คณฺหาตีติ ภีตา สุปฺปาทีนิ มตฺถเก กตฺวา ตตฺถ ตตฺถ นิลียึสุ. สตฺตเม วาเร เถโร ปิฏฺิปาสาณํ ภินฺทิตฺวา อตฺตานํ ทสฺเสสิ. มหาชโน เถรํ ทิสฺวา "ภนฺเต ปิณฺโฑลภารทฺวาช ตว ปาสาณํ ทฬฺหํ กตฺวา คณฺห, มา โน สพฺเพ นาสยีติ. เถโร ปาสาณํ ปาทนฺเตน ขิปิตฺวา วิสฺสชฺเชสิ. โส คนฺตฺวา ยถาาเนเยว ปติฏฺาสิ. เถโร เสฏฺิสฺส เคหมตฺถเก อฏฺาสิ. ตํ ทิสฺวา เสฏฺี อุเรน นิปฺปชฺชิตฺวา, "โอตรถ สามีติ วตฺวา อากาสโต โอติณฺณํ เถรํ นิสีทาเปตฺวา. ปตฺตํ โอตาราเปตฺวา จตุมฺมธุรปุณฺณํ กตฺวา เถรสฺส อทาสิ. เถโร ปตฺตํ คเหตฺวา วิหาราภิมุโข ปายาสิ. อถสฺส เย อรญฺเ คตา วา คามคตา วา ปาฏิหาริยํ น ปสฺสึสุ, เต สนฺนิปติตฺวา "ภนฺเต อมฺหากํปิ ปาฏิหาริยํ ทสฺเสหีติ เถรํ อนุพนฺธึสุ. โส เตสํ เตสํ ปาฏิหาริยํ ทสฺเสนฺโต วิหารํ อคมาสิ. สตฺถา ตํ อนุพนฺธิตฺวา อุนฺนทนฺตสฺส มหาชนสฺส สทฺทํ สุตฺวา "อานนฺท กสฺเสโส สทฺโทติ ปุจฺฉิตฺวา "ภนฺเต ปิณฺโฑลภารทฺวาเชน อากาเส อุปฺปติตฺวา จนฺทนปตฺโต คหิโต, ตสฺส สนฺติเก เอโส สทฺโทติ สุตฺวา ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตยา เอวํ กตนฺติ ปุจฺฉิตฺวา "สจฺจํ ภนฺเตติ วุตฺเต, "กสฺมา เต ภารทฺวาช เอวํ กตนฺติ เถรํ วิครหิตฺวา ตํ ปตฺตํ ขณฺฑาขณฺฑํ เภทาเปตฺวา ภิกฺขูนํ อญฺชนปึสนตฺถาย ทาเปตฺวา ปาฏิหาริยสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๑.

อกรณตฺถาย สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺเปสิ. ติตฺถิยาปิ "สมโณ กิร โคตโม ตํ ปตฺตํ เภทาเปตฺวา ปาฏิหาริยสฺส อกรณตฺถาย สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺเปสีติ สุตฺวา "สมณสฺส โคตมสฺส สาวกา ปญฺตฺตํ สิกฺขาปทํ ชีวิตเหตุปิ นาติกฺกมนฺติ, สมโณปิ โคตโม ตํ รกฺขิสฺสเตว, อิทานิ อมฺเหหิ โอกาโส ลทฺโธติ นครวีถีสุ อาโรเจนฺตา วิจรึสุ, "มยํ อตฺตโน คุณํ รกฺขนฺตา ปุพฺเพ ทารุมยปตฺตสฺส การณา อตฺตโน คุณํ มหาชนสฺส น ทสฺสยิมฺหา, สมณสฺส โคตมสฺส สาวกา ปตฺตสฺส การณา อตฺตโน คุณํ มหาชนสฺส ทสฺเสสุํ, สมโณ โคตโม อตฺตโน ปณฺฑิตตาย ตํ ปตฺตํ เภทาเปตฺวา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺเปสิ, อิทานิ มยํ เตเนว สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กริสฺสามาติ วทึสุ. ราชา พิมฺพิสาโร ตํ กถํ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา "ตุมฺเหหิ กิร ภนฺเต ปาฏิหาริยสฺส อกรณตฺถาย สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตนฺติ. "อาม มหาราชาติ. "อิทานิ ติตฺถิยา `ตุมฺเหหิ สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กริสฺสามาติ วทนฺติ, กินฺทานิ กริสฺสถาติ. "เตสุ กโรนฺเตสุ กริสฺสามิ มหาราชาติ. "นนุ ตุมฺเหหิ สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตนฺติ. "นาหํ มหาราช อตฺตโน สิกฺขาปทํ ปญฺเปสึ, ตเมว สาวกานํ ปญฺตฺตนฺติ. "ตุมฺเห เปตฺวา อญฺตฺถ สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตํ นาม โหติ ภนฺเตติ. "เตนหิ มหาราช ตเมเวตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ, อตฺถิ ปน เต มหาราช วิชิเต อุยฺยานนฺติ. "อตฺถิ ภนฺเตติ. "สเจ เต มหาราช อุยฺยาเน มหาชโน อมฺพาทีนิ ขาเทยฺย, กิมสฺส กตฺตพฺพนฺติ. "ทณฺโฑ ภนฺเตติ. "ตฺวํ ปน ขาทิตุํ ลภสีติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๒.

"อาม ภนฺเต, มยฺหํ ทณฺโฑ นตฺถิ, อหํ อตฺตโน สนฺตกํ ขาทิตุํ ลภามีติ. "มหาราช ยถา ตว ติโยชนสติเก รชฺเช อาณา ปวตฺตติ, อตฺตโน อุยฺยาเน อมฺพาทีนิ ขาทนฺตสฺส ทณฺโฑ นตฺถิ, อญฺเสํ ปน อตฺถิ; เอวํ มมปิ จกฺกวาฬโกฏิสตสหสฺเส อาณา ปวตฺตติ, อตฺตโน สิกฺขาปทปฺปญฺตฺติยา อติกฺกโม นาม นตฺถิ, อญฺเสํ ปน อตฺถิ; กริสฺสามหํ ปาฏิหาริยนฺติ. ติตฺถิยา ตํ กถํ สุตฺวา "อิทานิมฺห นฏฺา, สมเณน กิร โคตเมน สาวกานญฺเว สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตํ, น อตฺตโน; สยเมว กิร ปาฏิหาริยํ กตฺตุกาโม; กินฺนุ โข กโรมาติ มนฺตยึสุ. ราชา สตฺถารํ ปุจฺฉิ "ภนฺเต กทา ปาฏิหาริยํ กริสฺสถาติ. "อิโต จาตุมฺมาสจฺจเยน อาสาฬฺหปุณฺณมายํ มหาราชาติ. "กตฺถ กริสฺสถ ภนฺเตติ. "สาวตฺถึ นิสฺสาย มหาราชาติ. "กสฺมา ปน สตฺถา เอวํ ทูรฏฺานํ อปทิสตีติ. "ยสฺมา ตํ สพฺพพุทฺธานํ มหาปาฏิหาริยกรณฏฺานํ; อปิจ มหาชนสฺส สนฺนิปาตตฺถายปิ ทูรฏฺานเมว อปทิสตีติ. ติตฺถิยา ตํ กถํ สุตฺวา "อิโต กิร จตุนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน สมโณ โคตโม สาวตฺถิยํ ปาฏิหาริยํ กริสฺสติ, อิทานิ ตํ อมุญฺจิตฺวาว อนุพนฺธิสฺสาม, มหาชโน อมฺเห ทิสฺวา `กิมิทนฺติ ปุจฺฉิสฺสติ, อถสฺส วกฺขาม `มยํ `สมเณน โคตเมน สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กริสฺสามาติ วทิมฺหา, โส ปลายติ, มยมสฺส ปลายิตุํ อทตฺวา อนุพนฺธามาติ. สตฺถา ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา นิกฺขมิ. ติตฺถิยาปิสฺส ปจฺฉโตว นิกฺขมิตฺวา ภตฺตกิจฺจฏฺาเน วสนฺติ. วสิตฏฺาเน ปุนทิวเส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๓.

ปาตราสํ กโรนฺติ. เต มนุสฺเสหิ "กิมิทนฺติ ปุจฺฉิตา เหฏฺา วุตฺตนเยเนว อาโรเจนฺติ. มหาชโนปิ "ปาฏิหาริยํ ปสฺสิสฺสามาติ อนุพนฺธิ. สตฺถา อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ ปาปุณิ. ติตฺถิยาปิ เตน สทฺธึเยว คนฺตฺวา อุปฏฺาเก สมาทเปตฺวา สตสหสฺสํ ลภิตฺวา ขทิรตฺถมฺเภหิ มณฺฑปํ กาเรตฺวา นีลุปฺปเลหิ ฉาทาเปตฺวา "อิธ ปาฏิหาริยํ กริสฺสามาติ นิสีทึสุ. อถ ราชา ปเสนทิโกสโล สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต ติตฺถิเยหิ มณฺฑโป การิโต, อหํปิ ตุมฺหากํ มณฺฑปํ กาเรมีติ. "อลํ มหาราช, อตฺถิ มยฺหํ มณฺฑปการโกติ. "ภนฺเต มํ เปตฺวา โก อญฺโ กาตุํ สกฺขิสฺสตีติ. "สกฺโก เทวราชาติ. "กหํ ปน ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสถาติ. "คณฺฑามฺพรุกฺขมูเล มหาราชาติ. ติตฺถิยา "อมฺพรุกฺขมูเล กิร ปาฏิหาริยํ กริสฺสตีติ สุตฺวา อตฺตโน อุปฏฺากานํ อาโรเจตฺวา โยชนพฺภนฺตเร าเน อนฺตมโส ตทหุชาตํปิ อมฺพโปตกํ อุปฺปาฏาเปตฺวา อรญฺเ ขิปาเปสุํ. สตฺถา อาสาฬฺหปุณฺณมีทิวเส อนฺโตนครํ ปาวิสิ. รญฺโ อุยฺยานปาโล คณฺโฑ นาม เอกํ ปิงฺคลกิปิลฺลิเกหิ กตปตฺตปุฏสฺส อนฺตเร มหนฺตํ อมฺพปกฺกํ ทิสฺวา ตสฺส คนฺธรสโลเภน สมฺปตนฺเต วายเส ปลาเปตฺวา รญฺโ อตฺถาย อาทาย คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค สตฺถารํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "ราชา อิมํ อมฺพํ ขาทิตฺวา มยฺหํ อฏฺ วา โสฬส วา กหาปเณ ทเทยฺย, ตํ เม เอกสฺมึ อตฺตภาเว ชีวิตวุตฺติยา นาลํ; สเจ ปนาหํ สตฺถุ อิมํ ทสฺสามิ,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๔.

อปริยนฺตํ เม กาลํ หิตาวหํ ภวิสฺสตีติ. โส ตํ อมฺพํ สตฺถุ อุปนาเมสิ. สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ โอโลเกสิ. อถสฺส เถโร จาตุมฺมหาราชทตฺติยํ ปตฺตํ นีหริตฺวา หตฺเถ เปสิ. สตฺถา ปตฺตํ อุปนาเมตฺวา อมฺพํ ปฏิคฺคเหตฺวา ตตฺเถว นิสีทนาการํ ทสฺเสสิ. เถโร จีวรํ ปญฺเปตฺวา อทาสิ. อถสฺส ตสฺมึ นิสินฺนสฺส เถโร ปานียํ ปริสฺสาเวตฺวา ตํ อมฺพปกฺกํ มทฺทิตฺวา ปานกํ กตฺวา อทาสิ. สตฺถา อมฺพปานกํ ปิวิตฺวา คณฺฑํ อาห "อิมํ อมฺพฏฺึ อิเธว ปํสุํ วิยูหิตฺวา โรเปหีติ. โส ตถา อกาสิ. สตฺถา ตสฺส อุปริ หตฺถํ โธวิ. หตฺเถ โธตมตฺเตเยว นงฺคลสีสมตฺตกฺขนฺโธ หุตฺวา อนุปุพฺเพน ปณฺณาสหตฺโถ อมฺพรุกฺโข อุฏฺหิ. จตูสุ ทิสาสุ เอเกกา อุทฺธํ เอกาติ ปญฺจ มหาสาขา ปณฺณาสปณฺณาสหตฺถาว อเหสุํ. โส ตาวเทว ปุปฺผผลสมฺปนฺโน หุตฺวา เอกสฺมึ าเน ปริปกฺกอมฺพปิณฺฑิธโร อโหสิ. ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตา ภิกฺขู อมฺพปกฺกานิ ขาทนฺตาเยว อาคมึสุ. ราชา "เอวรูโป กิร อมฺพรุกฺโข อุฏฺิโตติ สุตฺวา "มา นํ โกจิ ฉินฺทีติ อารกฺขํ เปสิ. โส ปน คณฺเฑน โรปิตตฺตา "คณฺฑามฺพรุกฺโขเตฺวว ปญฺายิ. ธุตฺตกาปิ อมฺพปกฺกานิ ขาทิตฺวา "อเร ทุฏฺติตฺถิยา `สมโณ โคตโม คณฺฑามฺพรุกฺขมูเล ปาฏิหาริยํ กริสฺสตีติ ตุมฺเหหิ โยชนพฺภนฺตเร ตทหุชาตาปิ อมฺพโปตกา อุปฺปาฏาปิตา, คณฺฑามฺโพ นาม อยนฺติ วตฺวา เต อุจฺฉิฏฺอมฺพฏฺีหิ ปหรึสุ. สกฺโก วาตวลาหกเทวปุตฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๕.

อาณาเปสิ "ติตฺถิยานํ มณฺฑปํ วาเตหิ อุปฺปาเฏตฺวา อุกฺการภูมิยํ ขิปาเปหีติ. โส ตถา อกาสิ. สุริยเทวปุตฺตํ อาณาเปสิ "สุริยมณฺฑลํ นิคฺคณฺหนฺโต ตาเปหีติ. โสปิ ตถา อกาสิ. ปุน วาตวลาหกํ อาณาเปสิ "วาตมณฺฑลํ อุฏฺาเปนฺโต ยาหีติ. โส ตถา กโรนฺโต ติตฺถิยานํ ปคฺฆริตเสทสรีเร รชวฏฺฏิโย โอกิริ. เต ตามฺพวมฺมิกสทิสา อเหสุํ. วสฺสวลาหกํปิ อาณาเปสิ "มหนฺตานิ มหนฺตานิ พินฺทูนิ ปาเตหีติ. โส ตถา อกาสิ. อถ เนสํ กาโย กพรคาวีสทิโส อโหสิ. เต นิคฺคณา หุตฺวา สมฺมุขสมฺมุขฏฺาเนเยว ปลายึสุ. เอวํ ปลายนฺเตสุ ปูรณกสฺสปสฺส อุปฏฺาโก เอโก กสฺสโก "อิทานิ เม อยฺยานํ ปาฏิหาริยกรณเวลา, ตํ ปาฏิหาริยํ ปสฺสิสฺสามีติ โคเณ วิสฺสชฺเชตฺวา ปาโตว อาภตํ ยาคุกุฏญฺเจว โยตฺตญฺจ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺโต ปูรณํ ตถา ปลายนฺตํ ทิสฺวา "ภนฺเต อหํ `อยฺยานํ ปาฏิหาริยํ ปสฺสิสฺสามีติ อาคจฺฉามิ, ตุมฺเห กหํ คจฺฉถาติ, "กินฺเต ปาฏิหาริเยน, อิมํ เม กุฏญฺจ โยตฺตญฺจ เทหีติ. โส เตน ทินฺนํ กุฏญฺจ โยตฺตญฺจ อาทาย นทีตีรํ คนฺตฺวา กุฏํ โยตฺเตน อตฺตโน คีวายํ พนฺธิตฺวา รหเท ปติตฺวา อุทกพุพฺพุฬเก อุฏฺาเปนฺโต กาลํ กตฺวา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติ. สตฺถา ๑- อากาเส รตนจงฺกมํ มาเปสิ. ตสฺส เอกา โกฏิ ปาจีนจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อโหสิ, เอกา ปจฺฉิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ. สตฺถา สนฺนิปติตาย ฉตฺตึสโยชนาย ปริสาย วฑฺฒมานกจฺฉายาย "อิทานิ ปาฏิหาริยกรณเวลาติ @เชิงอรรถ: ๑. สี. สกฺโก.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๖.

คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา ปมุเข อฏฺาสิ. อถ นํ ฆรณี นาม นนฺทมาตา เอกา อนาคามิอุปาสิกา อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต มาทิสาย ธีตริ วิชฺชมานาย ตุมฺหากํ กิลมนกิจฺจํ นตฺถิ, อหํ ปาฏิหาริยํ กริสฺสามีติ อาห. "กถํ กริสฺสสิ ฆรณีติ. "ภนฺเต เอกสฺมึ จกฺกวาฬคพฺเภ มหาปวึ อุทกํ กตฺวา อุทกสกุณิกา วิย นิมุชฺชิตฺวา ปาจีนจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อตฺตานํ ทสฺเสสฺสามิ, ตถา ปจฺฉิมอุตฺตรทกฺขิณจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ, ตถา มชฺเฌ; อถ มหาชนา มํ ทิสฺวา, `กา เอสาติ วุตฺเต, วกฺขนฺติ `ฆรณี นาเมสา, อยํ ตาว เอกิสฺสา อิตฺถิยา อานุภาโว, พุทฺธานํ อานุภาโว ปน กีทิโส ภวิสฺสตีติ; เอวํ ติตฺถิยา ตุมฺเห อทิสฺวาว ปลายิสฺสนฺตีติ. อถ นํ สตฺถา "ชานามิ เต ฆรณิ เอวรูปํ ปาฏิหาริยํ กาตุํ สมตฺถภาวํ, น ปนายํ ตวตฺถาย พทฺโธ มาลาปุโฏติ วตฺวา ปฏิกฺขิปิ. สา "น เม สตฺถา อนุชานาติ, อทฺธา มยา อุตฺตริตรํ ปาฏิหาริยํ กาตุํ สมตฺโถ อญฺโ อตฺถีติ เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. สตฺถาปิ "เอวเมว เตสํ คุโณ ปากโฏ ภวิสฺสตีติ "เอวํ ฉตฺตึสโยชนาย ปริสาย มชฺเฌ สีหนาทํ นทิสฺสนฺตีติ มญฺมาโน อปเรปิ ปุจฺฉิ "ตุมฺเห กถํ ปาฏิหาริยํ กริสฺสถาติ. เต "เอวญฺจ เอวญฺจ กริสฺสาม ภนฺเตติ สตฺถุ ปุรโต ิตาว สีหนาทํ นทึสุ. เตสุ กิร จุลฺลอนาถปิณฺฑิโก "มาทิเส อนาคามิอุปาสเก ปุตฺเต วิชฺชมาเน สตฺถุ กิลมนกิจฺจํ นตฺถีติ จินฺเตตฺวา "อหํ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๗.

กริสฺสามีติ วตฺวา "กถํ กริสฺสสีติ ปุฏฺโ อาห "อหํ ภนฺเต ทฺวาทสโยชนิกํ พฺรหฺมตฺตภาวํ นิมฺมินิตฺวา อิมิสฺสา ปริสาย มชฺเฌ มหาเมฆคชฺชิตสทิเสน สทฺเทน พฺรหฺมอปฺโปนํ นาม อปฺโปเสฺสามิ, มหาชนา `กึสทฺโท นาเมโสติ ปุจฺฉิตฺวา `จุลฺลอนาถปิณฺฑิกสฺส กิร พฺรหฺมอปฺโปนสทฺโท นามาติ วกฺขนฺติ, ติตฺถิยา `คหปติกสฺส ตาว เอโส อานุภาโว, พุทฺธานุภาโว กีทิโส ภวิสฺสตีติ ตุมฺเห อทิสฺวาว ปลายิสฺสนฺตีติ. สตฺถา "ชานามิ เต อานุภาวนฺติ ตสฺสาปิ ตเถว วตฺวา ปาฏิหาริยกรณํ นานุชานิ. อเถกา ปฏิสมฺภิทปฺปตฺตา สตฺตวสฺสิกา วีรสามเณรี ๑- นาม สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "อหํ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสามีติ อาห. "กถํ กริสฺสสิ วีเรติ. "ภนฺเต สิเนรุญฺจ จกฺกวาฬปพฺพตญฺจ หิมวนฺตญฺจ อาหริตฺวา อิมสฺมึ าเน ปฏิปาฏิยา เปตฺวา อหํ หํสสกุณี วิย ตโต ตโต นิกฺขมิตฺวา อสชฺชมานา คมิสฺสามิ, มหาชโน มํ ทิสฺวา `กา เอสาติ ปุจฺฉิตฺวา `วีรสามเณรีติ วกฺขติ, ติตฺถิยา `สตฺตวสฺสิกาย ตาย สามเณริยา อยมานุภาโว, พุทฺธานุภาโว กีทิโส ภวิสฺสตีติ ตุมฺเห อทิสฺวาว ปลายิสฺสนฺตีติ. อิโต ปรํ เอวรูปานิ วจนานิ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพานิ. ตสฺสาปิ ภควา "ชานามิ เต อานุภาวนฺติ วตฺวา ปาฏิหาริยกรณํ นานุชานิ. อเถโก ปฏิสมฺภิทปฺปตฺโต ขีณาสโว จุนฺทสามเณโร นาม ชาติยา สตฺตวสฺโส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา "อหํ @เชิงอรรถ: ๑. ม. ยุ. จีรสามเณรี.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๘.

ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสามีติ วตฺวา "กถํ กริสฺสสีติ ปุฏฺโ อาห "อหํ ภนฺเต ชมฺพุทีปสฺส ธชภูตํ มหาชมฺพุรุกฺขํ ขนฺเธ คเหตฺวา จาเลตฺวา มหาชมฺพุผลานิ อาหริตฺวา อิมํ ปริสํ ขาทาเปสฺสามิ, ปาริจฺฉตฺตกกุสุมานิ จ อาหริตฺวา ตุมฺเห วนฺทิสฺสามีติ. สตฺถา "ชานามิ เต อานุภาวนฺติ วตฺวา ตสฺสาปิ ปาฏิหาริยกรณํ ปฏิกฺขิปิ. อถ อุปฺปลวณฺณา เถรี สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "อหํ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสามีติ วตฺวา "กถํ กริสฺสสีติ ปุฏฺา อาห "อหํ ภนฺเต สมนฺตา ทฺวาทสโยชนํ ปริสํ ทสฺเสตฺวา อาวฏฺฏโต ฉตฺตึสโยชนาย ปริสาย ปริวุโต จกฺกวตฺติราชา หุตฺวา อาคนฺตฺวา ตุมฺเห วนฺทิสฺสามีติ. สตฺถา "ชานามิ เต อานุภาวนฺติ วตฺวา ตสฺสาปิ ปาฏิหาริยกรณํ ปฏิกฺขิปิ. อถ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา "อหํ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสามีติ วตฺวา "กถํ กริสฺสสีติ ปุฏฺโ อาห "อหํ ภนฺเต สิเนรุปพฺพตราชํ ทนฺตนฺตเร เปตฺวา สาสปวีชํ วิย นํ ขาทิสฺสามีติ. "อญฺ กึ กริสฺสสีติ. "อิมํ มหาปวึ กฏสารกํ วิย สํเวลฺลิตฺวา องฺคุลนฺตเร นิกฺขิปิสฺสามีติ. "อญฺ กึ กริสฺสสีติ. "มหาปวึ กุลาลจกฺกํ วิย ปริวตฺเตตฺวา มหาชนํ ปโวชํ ขาทาเปสฺสามีติ. "อญฺ กึ กริสฺสสีติ. "วามหตฺเถ ปวึ กตฺวา อิเม สตฺเต ทกฺขิณหตฺเถน อญฺสฺมึ ทีเป เปสฺสามีติ. "อญฺ กึ กริสฺสสีติ. "สิเนรุํ ฉตฺตทณฺฑํ กตฺวา มหาปวึ อุกฺขิปิตฺวา ตสฺสุปริ เปตฺวา ฉตฺตหตฺโถ ภิกฺขุ วิย เอกหตฺเถนาทาย อากาเส จงฺกมิสฺสามีติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๙.

สตฺถา "ชานามิ เต อานุภาวนฺติ ตสฺสาปิ ปาฏิหาริยกรณํ นานุชานิ. โส "ชานาติ มญฺเ สตฺถา มยา อุตฺตริตรํ ปาฏิหาริยํ กาตุํ สมตฺถนฺติ เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. อถ นํ สตฺถา "นายํ โมคฺคลฺลาน ตวตฺถาย พทฺโธ มาลาปุโฏ, อหํ หิ อสมธุโร, มม ธุรํ อญฺโ วหิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ; อนจฺฉริยญฺเจตํ, ยํ อิทานิ มม ธุรํ วหิตุํ สมตฺโถ น ภเวยฺย; อเหตุกติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺตกาเลปิ มม ธุรํ อญฺโ วหิตุํ สมตฺโถ นาโหสิเยวาติ วตฺวา "กทา ปน ภนฺเตติ เถเรน ปุฏฺโ อตีตํ อาหริตฺวา "ยโต ยโต ครุ ธุรํ ยโต คมฺภีรวตฺตนี, ตทาสฺสุ กณฺหํ ยุญฺชนฺติ, สวาสฺสุ ตํ วหเต ธุรนฺติ อิทํ กณฺหอุสภชาตกํ ๑- วิตฺถาเรตฺวา ปุน ตเทว วตฺถุํ วิเสเสตฺวา ทสฺเสนฺโต "มนาปเมว ภาเสยฺย, นามนาปํ กุทาจนํ; มนาปํ ภาสมานสฺส ครุภารํ อุทพฺพหิ, ธนญฺจ นํ อลาเภสิ เตน จตฺตมโน อหูติ อิทํ นนฺทวิสาลชาตกํ ๒- วิตฺถาเรตฺวา กเถสิ. กเถตฺวา จ ปน สตฺถา ตํ รตนจงฺกมํ อภิรุหิ. ปุรโต ทฺวาทสโยชนิกา ปริสา อโหสิ, ตถา ปจฺฉโต จ อุตฺตรโต จ ทกฺขิณโต จ, อุชุกํ ปน จตุพฺพีสติโยชนิกา. ๓- @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ๒๗/๑๐. ตทฏฺกถา. ๑/๒๙๓. @๒. ขุ. ชา. ๒๗/๑๐. ตทฏฺกถา. ๑/๒๘๙. @๓. ปุราณโปตฺถเก จตุวีสติโยชนิกาติ ทิสฺสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๐.

ปริสาย มชฺเฌ ภควา ยมกปฺปาฏิหาริยํ อกาสิ. ตํ ปาลิโต ตาว เอวํ เวทิตพฺพํ. "กตมํ ตถาคตสฺส ยมกปฺปาฏิหาริเย าณํ? อิธ ตถาคโต ยมกปฺปาฏิหาริยํ กโรติ อสาธารณํ สาวเกหิ; อุปริมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, เหฏฺิมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ; เหฏฺิมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, อุปริมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ; ปุรตฺถิมกายโต, ปจฺฉิมกายโต; ปจฺฉิมกายโต, ปุรตฺถิมกายโต; ทกฺขิณกฺขิโต, วามกฺขิโต; วามกฺขิโต, ทกฺขิณกฺขิโต; ทกฺขิณกณฺณโสตโต วามกณฺณโสตโต; วามกณฺณโสตโต, ทกฺขิณกณฺณโสตโต; ทกฺขิณนาสิกโสตโต, วามนาสิกโสตโต; วามนาสิกโสตโต, ทกฺขิณนาสิกโสตโต; ทกฺขิณอํสกูฏโต, วามอํสกูฏโต; วามอํสกูฏโต, ทกฺขิณอํสกูฏโต; ทกฺขิณหตฺถโต, วามหตฺถโต; วามหตฺถโต, ทกฺขิณหตฺถโต; ทกฺขิณปสฺสโต, วามปสฺสโต; วามปสฺสโต, ทกฺขิณปสฺสโต; ทกฺขิณปาทโต, วามปาทโต; วามปาทโต, ทกฺขิณปาทโต; องฺคุลีหิ, องฺคุลนฺตริกาหิ; องฺคุลนฺตริกาหิ, องฺคุลีหิ; เอเกกโลมกูปโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, เอเกกโลมโต อุทกธารา ปวตฺตติ; เอเกกโลมโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, เอเกกโลมกูปโต อุทกธารา ปวตฺตติ; ฉนฺนํ วณฺณานํ นีลานํ ปีตกานํ โลหิตกานํ โอทาตานํ มญฺเชฏฺานํ ปภสฺสรานํ; ภควา จงฺกมติ, นิมฺมิโต ติฏฺติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ; ฯเปฯ นิมฺมิโต เสยฺยํ กปฺเปติ, ภควา จงฺกมติ วา ติฏฺติ วา นิสีทติ วา,

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๑.

อิทํ ตถาคตสฺส ยมกปฺปาฏิหาริเย าณนฺติ. ๑- อิทํ ปน ปาฏิหาริยํ สตฺถา ตสฺมึ จงฺกเม จงฺกมิตฺวา อกาสิ. "ตสฺส เตโชกสิณสมาปตฺติวเสน อุปริมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, อาโปกสิณสมาปตฺติวเสน เหฏฺิมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ; ปุน อุทกธาราย ปวตฺตฏฺานโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, อคฺคิกฺขนฺธสฺส จ ปวตฺตฏฺานโต อุทกธารา ปวตฺตตีติ ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ "เหฏฺิมกายโต อุปริมกายโตติ วุตฺตํ. เอส นโย สพฺพปเทสุ. อคฺคิกฺขนฺโธ ปเนตฺถ อุทกธาราย อสมฺมิสฺโส อโหสิ, ตถา อุทกธารา อคฺคิกฺขนฺเธน. อุภยํปิ กิร เจตํ ยาว พฺรหฺมโลกา อุคฺคนฺตฺวา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ ปวตฺตติ. "ฉนฺนํ วณฺณานนฺติ วุตฺตตฺตา ปนสฺส ฉพฺพณฺณรํสิโย กุเฏหิ อาสิญฺจมานํ วิลีนสุวณฺณํ วิย ยนฺตนาฬิกโต นิกฺขนฺตา สุวณฺณรสธารา วิย จ เอกจกฺกวาฬคพฺภโต อุคฺคนฺตฺวา พฺรหฺมโลกํ อาหจฺจ ปฏินิวตฺติตฺวา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิเมว คณฺหึสุ. เอกํ จกฺกวาฬคพฺภํ วงฺกโคปานสิวินทฺธํ วิย โพธิฆรํ อโหสิ เอกาโลกํ. ตํ ทิวสํ สตฺถา จงฺกมิตฺวา ปาฏิหาริยํ กโรนฺโต อนฺตรนฺตรา มหาชนสฺส ธมฺมกถํ กเถสิ, กเถนฺโต จ ชนํ นิรสฺสาสํ อกตฺวา อสฺสาสตรํ ๒- เทติ. ตสฺมึ ขเณ มหาชโน สาธุการํ ปวตฺเตสิ. ตสฺส สาธุการปฺปวตฺตนกาเล สตฺถา ตาวมหติยา ปริสาย จิตฺตํ โอโลเกนฺโต เอเกกสฺส โสฬสนฺนํ อาการานํ วเสน จิตฺตวารํ @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ปฏิ. ๓๑/๑๘๓. ๒. ตรปฺปจฺจโย วิเสสนปเทน ยุญฺชิตพฺโพ, @อิธ ปน นามปเทน, "อตีว อสฺสาสนฺติ ยุตฺตตรํ. ม. อสฺสาสวารํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๒.

อญฺาสิ. เอวํ ลหุกปริวตฺตํ พุทฺธานํ จิตฺตํ. โย โย ยสฺมึ ธมฺเม ยสฺมิญฺจ ปาฏิหาริเย ปสนฺโน, ตสฺส ตสฺส อชฺฌาสยวเสน ธมฺมญฺจ กเถสิ ปาฏิหาริยญฺจ อกาสิ. เอวํ ธมฺเม เทสิยมาเน ปาฏิหาริเย จ กริยมาเน มหาชนสฺส ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. สตฺถา ปน ตสฺมึ สมาคเม อตฺตโน มนํ คเหตฺวา อญฺ ปญฺหํ ปุจฺฉิตุํ สมตฺถํ อทิสฺวา นิมฺมิตพุทฺธํ มาเปสิ. เตน ปุจฺฉิตํ ปญฺหํ สตฺถา วิสฺสชฺเชสิ. สตฺถารา ปุจฺฉิตํ โส วิสฺสชฺเชสิ. ภควโต จงฺกมนกาเล นิมฺมิโต านาทีสุ อญฺตรํ กปฺเปสิ. นิมฺมิตสฺส จงฺกมนกาเล ภควา านาทีสุ อญฺตรํ กปฺเปสิ. ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ "นิมฺมิโต จงฺกมติ วาติอาทิ วุตฺตํ. เอวํ กโรนฺตสฺส สตฺถุ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ธมฺมกถญฺจ สุตฺวา ตสฺมึ สมาคเม วีสติยา ปาณโกฏีนํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. สตฺถา ปาฏิหาริยํ กโรนฺโต ว "กตฺถ นุ โข อตีตพุทฺธา อิมํ ปาฏิเหรํ กตฺวา วสฺสํ อุเปนฺตีติ อาวชฺชิตฺวา "ตาวตึสภวเน วสฺสํ อุปคนฺตฺวา มาตุ อภิธมฺมปิฏกํ เทเสนฺตีติ ทิสฺวา ทกฺขิณปาทํ อุกฺขิปิตฺวา ยุคนฺธรมตฺถเก เปตฺวา อิตรํ ปาทํ อุกฺขิปิตฺวา สิเนรุมตฺถเก เปสิ. เอวํ อฏฺสฏฺิโยชนสตสหสฺสฏฺาเน ตโย ปทวารา อเหสุํ. เทฺว ปาทจฺฉิทฺทานิ ปกติปาทวีติหรณสทิสนิกฺเขปานิ อเหสุํ. "สตฺถา ปาทํ ปสาเรตฺวา อกฺกมีติ น สลฺลกฺเขตพฺพํ. ตสฺส หิ ปาทํ อุกฺขิปนกาเลเยว เต ปพฺพตา ปาทมูลํ อาคนฺตฺวา สมฺปฏิจฺฉึสุ, สตฺถารา อกฺกนฺตกาเล อุฏฺาย ยถาาเน อฏฺสุ. สกฺโก สตฺถารํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "ปณฺฑุกมฺพลสิลาย มชฺเฌ สตฺถา อิมํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๓.

วสฺสาวาสํ อุเปสฺสติ, พหูนํ วต เทวตานํ อุปกาโร ภวิสฺสติ, สตฺถริ ปเนตฺถ วสฺสํ อุปคเต อญฺา เทวตา หตฺถํปิ เปตุํ น สกฺขิสฺสนฺติ; อยํ โข ปน ปณฺฑุกมฺพลสิลา ทีฆโต สฏฺิโยชนา ติริยโต ปญฺาสโยชนา ปุถุลโต ปณฺณรสโยชนา สตฺถริ นิสินฺเนปิ ตุจฺฉา วิย ภวิสฺสตีติ. สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา อตฺตโน สงฺฆาฏึ สิลาตลํ ปฏิจฺฉาทยมานํ ขิปิ. สกฺโก จินฺเตสิ "จีวรํ ตาว ปฏิจฺฉาทยมานํ ขิปิ, สยํ ปน ปริตฺตเก าเน นิสีทิสฺสตีติ. สตฺถา ตสฺสชฺฌาสยํ วิทิตฺวา นีจปีกํ มหาปํสุกูลิโก วิย ปณฺฑุกมฺพลสิลํ อนฺโตจีวรโภเคเยว กตฺวา นิสีทิ. มหาชโนปิ ตํขณญฺเว สตฺถารํ โอโลเกนฺโต นาทฺทส. จนฺทสฺส อฏฺงฺคมิตกาโล วิย อโหสิ, สุริยสฺส อฏฺงฺคมิตกาโล วิย จ อโหสิ. มหาชโน "คโต นุ จิตฺตกูฏํ วา เกลาสํ วา ยุคนฺธรํ, น โน ทกฺเขมุ สมฺพุทฺธํ โลกเชฏฺ นราสภนฺติ อิมํ คาถํ วทนฺโต ปริเทวิ. อปเร "สตฺถา นาม วิเวกรโต, โส `เอวรูปาย เม ปริสาย เอวรูปํ ปาฏิเหรํ กตนฺติ ลชฺชาย อญฺ รฏฺ วา ชนปทํ วา คโต ภวิสฺสติ; นทานิ ตํ ทกฺขิสฺสามาติ ปริเทวนฺตา อิมํ คาถมาหํสุ "ปวิเวกรโต ธีโร นิมํ โลกํ ปุเนหิติ, น โน ทกฺเขมุ สมฺพุทฺธํ โลกเชฏฺ นราสภนฺติ. เต มหาโมคฺคลฺลานํ ปุจฺฉึสุ "กหํ ภนฺเต สตฺถาติ. โส สยํ ชานนฺโตปิ "ปเรสํปิ คุโณ ปากโฏ โหตูติ อชฺฌาสเยน "อนุรุทฺธํ ปุจฺฉถาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๔.

อาห. เต เถรํ ตถา ปุจฺฉึสุ "กหํ ภนฺเต สตฺถาติ. "ตาวตึสภวเน ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ วสฺสํ อุปคนฺตฺวา มาตุ อภิธมฺมปิฏกํ เทสิตุํ คโตติ. "กทา อาคมิสฺสติ ภนฺเตติ. "ตโย มาเส อภิธมฺมปิฏกํ เทเสตฺวา มหาปวารณาทิวเสติ. เต "สตฺถารํ อทิสฺวา น คมิสฺสามาติ ตตฺเถว ขนฺธาวารํ กตฺวา วสึสุ. อากาสเมว กิร เนสํ ฉทนํ อโหสิ, ตาวมหติยา ปริสาย สรีรนิสฺสนฺโท นาม น ปญฺายิ. ปวี วิวรํ อทาสิ. สพฺพตฺถ ปริสุทฺธเมว ภูมิตลํ อโหสิ. สตฺถา ปมเมว มหาโมคฺคลฺลานํ อโวจ "โมคฺคลฺลาน ตฺวํ เอติสฺสา ปริสาย ธมฺมํ เทเสยฺยาสิ, จุลฺลอนาถปิณฺฑิโก อาหารํ ทสฺสตีติ. ตสฺมา ตํ เตมาสํ จุลฺลอนาถปิณฺฑิโกว ตสฺสา ปริสาย สายปาตํ สพฺพกาเล ยาคุภตฺตขาทนียตมฺพุลคนฺธมาลาปิลนฺธนานิ อทาสิ. มหาโมคฺคลฺลาโน ธมฺมํ เทเสสิ ปาฏิหาริยํ ทฏฺุํ อาคตาคเตหิ ปุฏฺเ ปญฺเห วิสฺสชฺเชสิ. สตฺถารํปิ มาตุ อภิธมฺมเทสนตฺถํ ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ วสฺสํ อุปคตํ ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา ปริวารยึสุ. เตน วุตฺตํ "ตาวตึเส ยทา พุทฺโธ สิลายํ ปณฺฑุกมฺพเล ปาริจฺฉตฺตกมูลมฺหิ วิหาสิ ปุริสุตฺตโม, ทสสุ โลกธาตูสุ สนฺนิปติตฺวาน เทวตา ปยิรุปาสนฺติ สมฺพุทฺธํ วสนฺตํ นคมุทฺธนิ, น โกจิ เทโว วณฺเณน สมฺพุทฺธสฺส วิโรจติ, สพฺเพ เทเว อติกฺกมฺม สมฺพุทฺโธ ว วิโรจตีติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๕.

เอวํ สพฺพเทวตา อตฺตโน สรีรปฺปภาย อภิภวิตฺวา นิสินฺนสฺส ปนสฺส มาตา ตุสิตวิมานโต อาคนฺตฺวา ทกฺขิณปสฺเส นิสีทิ. อินฺทโกปิ เทวปุตฺโต อาคนฺตฺวา ทกฺขิณปสฺเสเยว นิสีทิ. องฺกุโร วามปสฺเส. โส มเหสกฺขาสุ เทวตาสุ สนฺนิปติตาสุ อปคนฺตฺวา ทฺวาทสโยชนิเก าเน โอกาสํ ลภิ. อินฺทโก ตตฺเถว นิสีทิ. สตฺถา เต อุโภปิ โอโลเกตฺวา อตฺตโน สาสเน ทกฺขิเณยฺยปุคฺคลานํ ทินฺนทานสฺส มหปฺผลภาวํ าเปตุกาโม เอวมาห "องฺกุร ตยา ทีฆมนฺตเร ทสวสฺสสหสฺสปริมาณกาเล ทฺวาทสโยชนิกํ อุทฺธนปนฺตึ กตฺวา มหาทานํ ทินฺนํ, ตฺวํทานิ มม สมาคมํ อาคนฺตฺวา สพฺพทูเร ทฺวาทสโยชนิเก าเน โอกาสํ ลภิ; กึ นุโข เอตฺถ การณนฺติ. วุตฺตํปิ เจตํ "โอโลเกตฺวาน สมฺพุทฺโธ องฺกุรญฺจาปิ อินฺทกํ ทกฺขิเณยฺยํ ปภาเวนฺโต อิทํ วจนมพฺรวิ `มหาทานํ ตยา ทินฺนํ องฺกุร ทีฆมนฺตเร, อติทูเร นิสินฺโนสิ อาคจฺฉํ ๑- มม สนฺติกนฺติ. โส สทฺโท ปวีตลํ ปาปุณิ. สพฺพาปิ นํ สา ปริสา อสฺโสสิ. เอวํ วุตฺเต โจทิโต ภาวิตตฺเตน องฺกุโร เอตมพฺรวิ `กึ มยฺหํ เตน ทาเนน ทกฺขิเณยฺเยน สุญฺตํ, อยํ โส อินฺทโก ยกฺโข ทชฺชา ทานํ ปริตฺตกํ อติโรจติ อมฺเหหิ ๒- จนฺโท ตารคเณ ยถาติ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อาคจฺฉ. ๒. อมฺเหปิ (?)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๖.

ตตฺถ "ทชฺชาติ; ทตฺวา. ๑- เอวํ วุตฺเต สตฺถา อินฺทกํ อาห "อินฺทก ตฺวํ มม ทกฺขิณปสฺเส นิสินฺโน, กสฺมา อนปคนฺตฺวาว นิสีทสีติ. โส "อหํ ภนฺเต สุกฺเขตฺเต ปริตฺตกวีชํ วปนกสฺสโก วิย ทกฺขิเณยฺยสมฺปทํ อลตฺถนฺติ ทกฺขิเณยฺยํ ปภาเวนฺโต อาห "อุชฺชงฺคเล ยถา เขตฺเต พีชํ พหุํปิ โรปิตํ น ผลํ วิปุลํ โหติ นปิ โตเสติ กสฺสกํ, ตเถว ทานํ พหุกํ ทุสฺสีเลสุ ปติฏฺิตํ น ผลํ วิปุลํ โหติ นปิ โตเสติ ทายกํ; ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ สมฺมา ธารํ ปเวจฺฉนฺตํ ๒- ผลํ โตเสติ กสฺสกํ. ตเถว สีลวนฺเตสุ คุณวนฺเตสุ ตาทิสุ อปฺปเกปิ กเต กาเร ผลํ โตเสติ ทายกนฺติ. "กึ ปเนตสฺส ปุพฺพกมฺมนฺติ. โส กิร อนุรุทฺธตฺเถรสฺส อนฺโตคามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺสฺส อตฺตโน อาภตํ กฏจฺฉุภิกฺขํ ทาเปสิ, ตทสฺส ปุญฺ องฺกุเรน ทสวสฺสสหสฺสานิ ทฺวาทสโยชนิกํ อุทฺธนปนฺตึ กตฺวา ทินฺนทานโต มหปฺผลตรํ ชาตํ, ตสฺมา เอวมาห. เอวํ วุตฺเต สตฺถา "องฺกุร ทานํ นาม วิเจยฺย ทาตุํ วฏฺฏติ, เอวํ ตํ สุกฺเขตฺเต สุวุตฺตพีชํ วิย มหปฺผลํ โหติ; ตฺวํ ปน น ตถา อกาสิ, เตน เต ทานํ น มหปฺผลํ ชาตนฺติ อิมมตฺถํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. อทตฺถ. ยุ. ทตฺถ. ๒. สี. ม. ยุ. ปเวจฺฉนฺเต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๗.

วิภาเวนฺโต "วิเจยฺย ทานํ ทาตพฺพํ, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ; วิเจยฺย ทานํ สุคตปฺปสตฺถํ, เย ทกฺขิเณยฺยา อิธ ชีวโลเก, เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิ พีชานิ วุตฺตานิ ยถา สุเขตฺเตติ วตฺวา อุตฺตรึปิ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ "ติณโทสานิ เขตฺตานิ ราคโทสา อยํ ปชา, ตสฺมา หิ วีตราเคสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ. ติณโทสานิ เขตฺตานิ โทสโทสา อยํ ปชา, ตสฺมา หิ วีตโทเสสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ. ติณโทสานิ เขตฺตานิ โมหโทสา อยํ ปชา, ตสฺมา หิ วีตโมเหสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ. ติณโทสานิ เขตฺตานิ อิจฺฉาโทสา อยํ ปชา, ตสฺมา หิ วิคติจฺเฉสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลนฺติ. เทสนาวสาเน องฺกุโร จ อินฺทโก จ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหึสุ. [มหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสิ]. อถ สตฺถา เทวปริสาย มชฺเฌ นิสินฺโน มาตรํ อารพฺภ "กุสลา ธมฺมา, อกุสลา ธมฺมา, อพฺยากตา ธมฺมาติ อภิธมฺมปิฏกํ ปฏฺเปสิ. เอวํ ตโย มาเส นิรนฺตรํ อภิธมฺมปิฏกํ กเถสิ. กเถนฺโต จ ปน ภิกฺขาจารเวลาย "ยาว มมาคมนา เอตฺตกํ นาม ธมฺมํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๘.

เทเสตูติ นิมฺมิตพุทฺธํ มาเปตฺวา หิมวนฺตํ คนฺตฺวา นาคลตา- ทนฺตกฏฺ ขาทิตฺวา อโนตตฺตทเห มุขํ โธวิตฺวา อุตฺตรกุรุโต ปิณฺฑปาตํ อาหริตฺวา มหาวิสาลมาลเก นิสินฺโน ภตฺตกิจฺจํ อกาสิ. สารีปุตฺตตฺเถโร ตตฺถ คนฺตฺวา สตฺถุ วตฺตํ กโรติ. สตฺถา กตภตฺตกิจฺโจ "สารีปุตฺต อชฺช มยา เอตฺตโก นาม ธมฺโม ภาสิโต, ตฺวํ อตฺตโน นิสฺสิตกานํ [ปญฺจสตานํ ภิกฺขูนํ] วาเจหีติ เถรสฺส กเถสิ. ยมกปฺปาฏิหิเร กิร ปสีทิตฺวา ปญฺจสตา กุลปุตฺตา เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชึสุ. เต สนฺธาย สตฺถา เอวมาห. วตฺวา จ ปน เทวโลกํ คนฺตฺวา นิมฺมิตพุทฺเธน เทสิตฏฺานโต ปฏฺาย สยํ ธมฺมํ กเถสิ. เถโรปิ คนฺตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ ธมฺมํ เทเสสิ. เต สตฺถริ เทวโลเก วิหรนฺเตเยว สตฺตปฺปกรณิกา อเหสุํ. เต กิร กสฺสปพุทฺธกาเล ขุทฺทกวคฺคุลิโย หุตฺวา เอกสฺมึ ปพฺภาเร โอลมฺพนฺตา ทฺวินฺนํ เถรานํ จงฺกมิตฺวา อภิธมฺมํ สชฺฌายนฺตานํ สเร นิมิตฺตํ คเหตฺวา อสฺโสสุํ. เต "อิเม ขนฺธา นาม, อิมา ธาตุโย นามาติ อชานิตฺวา สเร นิมิตฺตคฺคหณมตฺเตเนว ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺตา เอกํ พุทฺธนฺตรํ ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา ตโต จวิตฺวา สาวตฺถิยํ กุลฆเรสุ นิพฺพตฺตา ยมกปฺปาฏิหิเร อุปฺปนฺนปฺปสาทา เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา สพฺพปฺปมํ สตฺตปฺปกรณิกา อเหสุํ. สตฺถาปิ เตเนว นีหาเรน เตมาสํ อภิธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาวสาเน อสีติโกฏิสหสฺสานํ เทวตานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. มหามายาปิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๙.

สาปิ โข ฉตฺตึสโยชนปริมณฺฑลา ปริสา "อิทานิ อิโต สตฺตเม ทิวเส มหาปวารณา ภวิสฺสตีติ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา อาห "ภนฺเต สตฺถุ โอโรหณทิวสํ าตุํ วฏฺฏติ, น หิ มยํ สตฺถารํ อทิสฺวา คมิสฺสามาติ. อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ กถํ สุตฺวา "สาธูติ ตตฺเถว ปวิยํ นิมุคฺโค "สิเนรุปาทํ คนฺตฺวา มํ อภิรุหนฺตํ ปริสา ปสฺสตูติ อธิฏฺาย มณิรตเน อาวุตํ ปณฺฑุกมฺพลสุตฺตํ วิย ปญฺายมานรูโปว สิเนรุมชฺเฌน อภิรุหิ. มนุสฺสาปิ นํ "เอกโยชนํ อภิรุฬฺโห ทฺวิโยชนํ อภิรุฬฺโหติ โอโลกยึสุ. เถโรปิ สตฺถุ ปาเท สีเสน อุกฺขิปนฺโต วิย อภิรุหิตฺวา วนฺทิตฺวา เอวมาห "ภนฺเต ปริสา ตุมฺเห ทิสฺวาว คนฺตุกามา, กทา โอโรหิสฺสถาติ. "กหํ ปน เต โมคฺคลฺลาน เชฏฺภาติโก สารีปุตฺโตติ. "ภนฺเต สงฺกสฺสนคเร วสฺสํ อุปคโตติ. "โมคฺคลฺลาน อหํ อิโต สตฺตเม ทิวเส มหาปวารณาย สงฺกสฺส- นครทฺวาเร โอตริสฺสามิ, มํ ทฏฺุกามา ตตฺถ คจฺฉนฺตุ; สาวตฺถิโต จ สงฺกสฺสนครํ ตึสโยชนานิ, ๑- เอตฺตเก มคฺเค กสฺสจิ ปาเถยฺยกิจฺจํ นตฺถิ, `อุโปสถิกา หุตฺวา ธุรวิหารํ ธมฺมสฺสวนตฺถาย คจฺฉนฺตา วิย คจฺเฉยฺยาถาติ เตสํ อาโรเจยฺยาสีติ. เถโร "สาธุ ภนฺเตติ วตฺวา ตถา อาโรเจสิ. สตฺถา วุตฺถวสฺโส ปวาเรตฺวา สกฺกสฺส อาโรเจสิ "มหาราช มนุสฺสปถํ คมิสฺสามีติ. สกฺโก "โสวณฺณมยํ มณิมยํ รชตมยนฺติ ตีณิ โสปาณานิ มาเปสิ. เตสํ @เชิงอรรถ: ๑. ตึสโยชนํ. (?)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๐.

ปาทา สงฺกสฺสนครทฺวาเร ปติฏฺหึสุ, สีสานิ สิเนรุมุทฺธนิ. เตสุ ทกฺขิณปสฺเส สุวณฺณโสปาณํ เทวานํ อโหสิ, วามปสฺเส รชตโสปาณํ มหาพฺรหฺมานํ, มชฺเฌ มณิโสปาณํ ตถาคตสฺส. สตฺถา สิเนรุมุทฺธนิ ตฺวา เทโวโรหเณ ยมกปฺปาฏิหาริยํ กตฺวา อุทฺธํ โอโลเกสิ, ยาว พฺรหฺมโลกา เอกงฺคณานิ อเหสุํ; อโธ โอโลเกสิ, ยาว อวีจิโต เอกงฺคณํ อโหสิ; ทิสาวิทิสา โอโลเกสิ, อเนกานิ จกฺกวาฬสตสหสฺสานิ เอกงฺคณานิ อเหสุํ; เทวา มนุสฺเส ปสฺสึสุ. มนุสฺสาปิ เทเว ปสฺสึสุ. สพฺเพ สมฺมุขาว ปสฺสึสุ. ภควา ฉพฺพณฺณรํสิโย วิสฺสชฺเชสิ. ตํ ทิวสํ พุทฺธสิรึ โอโลเกตฺวา ฉตฺตึสโยชนปริมณฺฑลาย ปริสาย เอโกปิ พุทฺธภาวํ อปฺปฏฺเนฺโต นาม นาโหสิ. สุวณฺณโสปาเณน เทวา โอตรึสุ, รชตโสปาเณน มหาพฺรหฺมาโน; มณิโสปาเณน สมฺมาสมฺพุทฺโธ โอตริ. ปญฺจสิโข คนฺธพฺพเทวปุตฺโต เพฬุวปณฺฑุวีณํ อาทาย ทกฺขิณปสฺเส ตฺวา สตฺถุ คนฺธพฺพปูชํ กโรนฺโต โอตริ. มาตลิสงฺคาหโก วามปสฺเส ตฺวา ทิพฺพคนฺธมาลาปุปฺผํ คเหตฺวา นมสฺสมาโน ปูชํ กตฺวา โอตริ. มหาพฺรหฺมา ฉตฺตํ ธาเรสิ, สุยาโม วาลวีชนึ. สตฺถา อิมินา ปริวาเรน สทฺธึ โอตริตฺวา สงฺกสฺสนครทฺวาเร ปติฏฺหิ. สารีปุตฺตตฺเถโรปิ อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา, ยสฺมา เตน ตถารูปาย พุทฺธสิริยา โอตรนฺโต สตฺถา อิโต ปุพฺเพ น ทิฏฺปุพฺโพ, ตสฺมา "น เม ทิฏฺโ อิโต ปุพฺเพ น สุโต อุท กสฺสจิ เอวํ วคฺคุคโท ๑- สตฺถา ตุสิตา คณิมาคโตติ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. วคฺคุวโท.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๑.

อาทีหิ อตฺตโน ตุฏฺึ ปกาเสตฺวา "อชฺช ภนฺเต สพฺเพปิ เทวมนุสฺสา ตุมฺหากํ ปิหยนฺติ ปฏฺเนฺตีติ อาห. อถ นํ สตฺถา "สารีปุตฺต เอวรูเปหิ คุเณหิ สมนฺนาคตา พุทฺธา นาม เทวมนุสฺสานํ ปิยา โหนฺติเยวาติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห "เย ฌานปฺปสุตา ธีรา เนกฺขมฺมูปสเม รตา, เทวาปิ เตสํ ปิหยนฺติ สมฺพุทฺธานํ สตีมตนฺติ. ตตฺถ "เย ฌานปฺปสุตาติ; "ลกฺขณูปนิชฺฌานํ อารมฺมณูป- นิชฺฌานนฺติ อิเมสุ ทฺวีสุ ฌาเนสุ อาวชฺชนสมาปชฺชนอธิฏฺาน- วุฏฺานปฺปจฺจเวกฺขเณหิ ยุตฺตปฺปยุตฺตา. เนกฺขมฺมูปสเม รตาติ; เอตฺถ ปพฺพชฺชา `เนกฺขมฺมนฺติ น คเหตพฺพา, กิเลสวูปสมน- นิพฺพานรตึ ปน สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. เทวาปีติ: เทวาปิ มนุสฺสาปิ เตสํ ปิหยนฺติ ปฏฺเนฺติ. สตีมตนฺติ: เอวรูปคุณานํ เตสํ สติยา สมนฺนาคตานํ สมฺพุทฺธานํ "อโห วต มยํปิ พุทฺธา ภเวยฺยามาติ พุทฺธภาวํ อิจฺฉมานา ปิหยนฺตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน ตึสมตฺตานํ ปาณโกฏีนํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. เถรสฺส สทฺธิวิหาริกา ปญฺจสตา ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺหึสุ. สพฺพพุทฺธานํ กิร อวิชหิตเมว ยมกปฺปาฏิหาริยํ กตฺวา เทวโลเก วสฺสํ วสิตฺวา สงฺกสฺสนครทฺวาเร โอตรณํ. ตตฺถ ปน ทกฺขิณปาทสฺส ปติฏฺิตฏฺานํ อจลเจติยฏฺานํ นาม โหติ. สตฺถา ตตฺถ ิโต ปุถุชฺชนาทีนํ วิสเยสุ ปญฺเห ปุจฺฉิ. ปุถุชฺชนา อตฺตโนว วิสเย ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา โสตาปนฺนสฺส วิสเย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๒.

ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตุํ นาสกฺขึสุ. ตถา สกทาคามิอาทีนํ วิสเย โสตาปนฺนาทโย. มหาโมคฺคลฺลานสฺส วิสเย เสสมหาสาวกา. สารีปุตฺตตฺเถรสฺส วิสเย มหาโมคฺคลฺลาโน. พุทฺธวิสเย สารีปุตฺตตฺเถโรปิ วิสฺสชฺเชตุํ นาสกฺขิเยว. โส ปาจีนทิสํ อาทึ กตฺวา สพฺพทิสา โอโลเกสิ. สพฺพตฺถ เอกงฺคณเมว อโหสิ. อฏฺสุ ทิสาสุ เทวมนุสฺสา อุทฺธํ ยาว พฺรหฺมโลกา เหฏฺา จ ภุมฺมฏฺกา ยกฺขนาคสุปณฺณา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา "ภนฺเต อิธ เอตสฺส ปญฺหสฺส วิสฺสชฺเชนฺโต ๑- นาม นตฺถิ, เอตฺเถว อุปธาเรถาติ อาหํสุ. สตฺถา "สารีปุตฺโต กิลมติ, กิญฺจาปิ หิ เอส `เย จ สงฺขาตธมฺมา เส เย จ เสขา ปุถู อิธ เตสํ เม นิปโก อิริยํ ปุฏฺโ ปพฺรูหิ มาริสาติ อิมํ พุทฺธวิสเย ปุฏฺปญฺหํ สุตฺวา `สตฺถา มํ เสขาเสขานํ อาคมนปฺปฏิปทํ ปุจฺฉตีติ ปญฺเห นิกฺกงฺโข, `ขนฺธาทีสุ ปน กตเรน นุ โข มุเขน อิมํ ปฏิปทํ กเถนฺโต อหํ สตฺถุ อชฺฌาสยํ คณฺหิตุํ สกฺขิสฺสามีติ มม อชฺฌาสยํ กงฺขติ; โส มยา นเย อทินฺเน กเถตุํ น สกฺขิสฺสติ, นยมสฺส ทสฺสามีติ นยํ ทสฺเสนฺโต "ภูตมิทํ สารีปุตฺต สมนุปสฺสาหีติ อาห. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "สารีปุตฺโต มม อชฺฌาสยํ คเหตฺวา กเถนฺโต ขนฺธวเสน กเถสฺสตีติ. เถรสฺส สห นยทาเนน โส ปญฺโห นยสเตน นยสหสฺเสน อุปฏฺาสิ. โส สตฺถารา ทินฺนนเย ตฺวา ตํ ปญฺหํ @เชิงอรรถ: ๑. วิสฺสชฺชนโกติ ภวิตพฺพํ. .ว. สี. ม. ยุ. วิสฺสชฺเชตา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๓.

กเถสิ. เปตฺวา กิร สมฺมาสมฺพุทฺธํ อญฺโ สารีปุตฺตตฺเถรสฺส ปญฺ ปาปุณิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. เตเนว กิร เถโร สตฺถุ ปุรโต ตฺวา สีหนาทํ นทิ "อหํ ภนฺเต สกลกปฺปํปิ เทเว วสฺสนฺเต `เอตฺตกานิ พินฺทูนิ มหาสมุทฺเท ปติตานิ, เอตฺตกานิ ภูมิยํ, เอตฺตกานิ ปพฺพเตติ คเณตฺวา ลกฺขํ อาโรเปตุํ สมตฺโถติ. สตฺถาปิ นํ "ชานามิ เต สารีปุตฺต คเณตุํ สมตฺถภาวนฺติ อาห. ตสฺส อายสฺมโต ปญฺาย อุปมา นาม นตฺถิ. เตเนวมาห "คงฺคาย วาลุกา ขีเย อุทกํ ขีเย มหณฺณเว มหิยา มตฺติกา ขีเย ลกฺเขน ๑- มม พุทฺธิยาติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "สเจ หิ ภนฺเต พุทฺธิสมฺปนฺน โลกนาถ มยา เอกสฺมึ ปญฺเห วิสฺสชฺชิเต เอกํ วา วาลุกํ เอกํ วา อุทกพินฺทุํ เอกํ วา ปํสุขณฺฑํ ปกฺขิปิตฺวา ปญฺหานํ สเต วา สหสฺเส วา สตสหสฺเส วา วิสฺสชฺชิเต ๒- คงฺคาย วาลุกาทีสุ เอเกกํ เอกมนฺเต ขิเปยฺย, ขิปฺปตรํ คงฺคาทีสุ วาลุกาทโย ปริกฺขยํ คจฺเฉยฺยุํ; น เตฺวว มม ปญฺหานํ วิสฺสชฺชนํ ขียตีติ. เอวํ มหาปญฺโปิ ภิกฺขุ พุทฺธวิสเย ปุฏฺปญฺหสฺส อนฺตํ วา โกฏึ วา อทิสฺวา สตฺถารา ทินฺนนเย ตฺวาว ปญฺหํ วิสฺสชฺเชสิ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู กถํ สมุฏฺาเปสุํ "ยํ ปญฺหํ ปุฏฺโ สพฺโพปิ ชโน กเถตุํ นาสกฺขิ, ตํ ธมฺมเสนาปติ สารีปุตฺตตฺเถโร เอกโกว กเถสีติ. สตฺถา ตํ กถํ สุตฺวา "น อิทาเนว สารีปุตฺโต, @เชิงอรรถ: ๑. น ขีเยติปิ ปาโ. ๒. สี. ยุ. วิสฺสชฺเชนฺโต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๔.

ยํ ปญฺหํ มหาชโน วิสฺสชฺเชตุํ นาสกฺขิ, ตํ วิสฺสชฺเชสิ; ปุพฺเพปิ เตน วิสฺสชฺชิโตเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริตฺวา "ปโรสหสฺสํปิ สมาคตานํ กนฺเทยฺยุ เต วสฺสสตํ อปญฺา, เอโกว เสยฺโย ปุริโส สปญฺโ, โย ภาสิตสฺส วิชานาติ อตฺถนฺติ อิมํ ชาตกํ ๑- วิตฺถาเรน กเถสีติ. ยมกปฺปาฏิหาริยวตฺถุ. ------------ ๓. เอรกปตฺตนาคราชวตฺถุ. (๑๕๐) "กิจฺโฉ มนุสฺสปฺปฏิลาโภติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา พาราณสึ อุปนิสฺสาย สตฺตสิรีสรุกฺขมูเล วิหรนฺโต เอรกปตฺตํ นาคราชํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร ปุพฺเพ กสฺสปพุทฺธสาสเน ทหรภิกฺขุ หุตฺวา คงฺคาย นาวํ อภิรุยฺห คจฺฉนฺโต เอกสฺมึ เอรกคุมฺเพ เอรกปตฺตํ คเหตฺวา นาวาย เวคสา คจฺฉมานายปิ น มุญฺจิ. เอรกปตฺตํ ฉิชฺชิตฺวา คตํ. โส "อปฺปมตฺตกํ เอตนฺติ อาปตฺตึ อเทเสตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ อรญฺเ สมณธมฺมํ กตฺวาปิ มรณกาเล เอรกปตฺเตน คีวายํ คหิโต @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๓๒. ตทฏฺกถา. ๒/๒๕๔.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๕.

วิย อาปตฺตึ เทเสตุกาโมปิ อญฺ ภิกฺขุํ อปสฺสนฺโต "อปริสุทฺธํ เม สีลนฺติ อุปฺปนฺนวิปฺปฏิสาโร ตโต จวิตฺวา เอกโทณิกนาวปฺปมาโณ นาคราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. "เอรกปตฺโตเตฺววสฺส นามํ อโหสิ. โส นิพฺพตฺตกฺขเณเยว อตฺตภาวํ โอโลเกตฺวา "เอตฺตกํ นาม กาลํ สมณธมฺมํ กตฺวา อเหตุกโยนิยํ มณฺฑูกภกฺขฏฺาเน นิพฺพตฺโตมฺหีติ วิปฺปฏิสารี อโหสิ. โส อปรภาเค เอกํ ธีตรํ ลภิตฺวา มชฺเฌ คงฺคาย อุทกปิฏฺเ มหนฺตํ ผณํ อุกฺขิปิตฺวา ธีตรํ ตสฺมึ เปตฺวา นจฺจาเปตฺวา คายาเปสิ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อทฺธา อหํ อิมินา อุปาเยน พุทฺเธ อุปฺปนฺเน ตสฺส อุปฺปนฺนภาวํ สุณิสฺสามิ; ๑- โย เม คีตสฺส ปฏิคีตํ อาหรติ, ตสฺส มหนฺเตน นาควิภเวน สทฺธึ ธีตรํ ทสฺสามีติ, อนฺวฑฺฒมาสํ อุโปสถทิวเส ตํ ธีตรํ ผเณ เปสิ. สา ตตฺถ ิตา นจฺจนฺตี "กึสุ อธิปตี ราชา กึสุ ราชา รชสฺสิโร, กถํสุ วิรโช โหติ, กถํ `พาโลติ วุจฺจตีติ อิมํ คีตํ คายติ. สกลชมฺพุทีปวาสิโน "นาคมาณวิกํ คณฺหิสฺสามาติ อาคนฺตฺวา อตฺตโน อตฺตโน ปญฺาพเลน ปฏิคีตํ กตฺวา คายนฺติ. สา ตํ ปฏิกฺขิปติ. ตสฺสา อนฺวฑฺฒมาสํ ผเณ ตฺวา เอวํ คายนฺติยาว เอกํ พุทฺธนฺตรํ วีติวตฺตํ. อถ สตฺถา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา เอกทิวสํ ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต เอรกปตฺตํ อาทึ กตฺวา อุตฺตรมาณวนฺนาม อตฺตโน าณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺ ทิสฺวา "กินฺนุ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. "สุณิสฺสามีติ"อิติ ทิสฺสติ. ยุ. "ชานิสฺสามีติ"อิติ ทิสฺสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๖.

โข ภวิสฺสตีติ อาวชฺชนฺโต "อชฺช เอรกปตฺตสฺส ธีตรํ ผเณ กตฺวา นจฺจาปนทิวโส, อยํ อุตฺตรมาณโว มยา ทินฺนํ ปฏิคีตํ คณฺหนฺโต โสตาปนฺโน หุตฺวา ตํ อาทาย นาคราชสฺส สนฺติกํ คมิสฺสติ, โส ตํ สุตฺวา `พุทฺโธ อุปฺปนฺโนติ ตฺวา มม สนฺติกํ อาคมิสฺสติ, อหํ ตสฺมึ อาคเต มหาสมาคเม คาถํ กเถสฺสามิ, คาถาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย ภวิสฺสตีติ อทฺทส. โส ตตฺถ คนฺตฺวา, พาราณสิโต อวิทูเร สตฺต สิรีสรุกฺขา อตฺถิ, เตสุ เอกสฺส มูเล นิสีทิ. ชมฺพุทีปวาสิโน คีตปฺปฏิคีตํ อาทาย สนฺนิปตึสุ. สตฺถา อวิทูเร คจฺฉนฺตํ อุตฺตรมาณวํ ทิสฺวา "อุตฺตราติ อาห. "กึ ภนฺเตติ. "อิโต ตาว เอหีติ. อถ นํ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นิสินฺนํ อาห "กหํ คจฺฉสีติ. "เอรกปตฺตสฺส ธีตุ คายนฏฺานนฺติ. "ชานาสิ ปน คีตปฺปฏิคีตนฺติ. "ชานามิ ภนฺเตติ. "วเทหิ ตาว นนฺติ. อถ นํ อตฺตโน ชานนนิยาเมเนว วทนฺตํ "น อุตฺตร เอตํ ปฏิคีตํ, อหํ เต ปฏิคีตํ ทสฺสามิ, ตํ อาทาย คมิสฺสสีติ. "สาธุ ภนฺเตติ. อถ นํ สตฺถา "อุตฺตร ตฺวํ นาคมาณวิกาย คีตกาเล "ฉทฺวาราธิปตี ราชา รชมาโน ๑- รชสฺสิโร ๒- ๓- อรชํ วิรโช โหติ ๔- รชํ `พาโลติ วุจฺจตีติ อิมํ ปฏิคีตํ คาเยยฺยาสีติ อาห. นาคมาณวิกาย หิ คีตสฺส อตฺโถ: กึสุ อธิปตี ราชาติ: กึสุ อธิปติ ราชา นาม โหติ. กึสุ ราชา รชสฺสิโรติ: กถํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. รชฺชมาโน. ๒. สี. ม. ยุ. รชฺชิสฺสโร. @๓. สี. ม. ยุ. อรชฺชํ. ๔. สี. ม. ยุ. รชฺชํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๗.

ปน ราชา รชสฺสิโร นาม โหติ. กถํ สูติ: กถํ นุ โข โส ราชา วิรโช นาม โหตีติ. ปฏิคีตสฺส ปนตฺโถ: ฉทฺวาราธิปตี ราชาติ: โย ฉนฺนํ ทฺวารานํ อธิปติ เอกทฺวาเรปิ รูปาทีหิ อนภิภูโต, อยํ ราชา นาม. รชมาโน รชสฺสิโรติ: โย ปน เตสุ อารมฺมเณสุ รชติ, โส รชมาโน รชสฺสิโร นาม. อรชนฺติ: อรชมาโน ปน วิรโช นาม โหติ. รชนฺติ รชมาโน `พาโลติ วุจฺจติ. เอวมสฺส สตฺถา ปฏิคีตํ ทตฺวา "อุตฺตร ตยา อิมสฺมึ คีเต คายิเต อิมสฺส เต คีตสฺส อิมํ ปฏิคีตํ คายิสฺสติ `เกนสฺสุ วุยฺหตี พาโล, กถํ นุทติ ปณฺฑิโต, โยคกฺเขมี กถํ โหติ, ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ, อถสฺสา ตฺวํ อิมํ ปฏิคีตํ คาเยยฺยาสิ `โอเฆน วุยฺหตี พาโล, โยคา นุทติ ปณฺฑิโต, สพฺพโยควิสํยุตฺโต `โยคกฺเขมีติ วุจฺจตีติ อาห. ตสฺสตฺโถ "กาโมฆาทินา จตุพฺพิเธน โอเฆน พาโล วุยฺหติ, ตํ โอฆํ ปณฺฑิโต สมฺมปฺปธานสงฺขาเตน โยเคน นุทติ. โส สพฺเพหิ กามโยคาทีหิ วิสํยุตฺโต โยคกฺเขมี นาม วุจฺจตีติ. อุตฺตโร อิมํ ปฏิคีตํ คณฺหนฺโตว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ. โส โสตาปนฺโน หุตฺวา ตํ คาถํ อาทาย คนฺตฺวา "อมฺโภ มยา คีตปฺปฏิคีตํ อาหฏํ, โอกาสํ เม เทถาติ วตฺวา นิรนฺตรํ ิตสฺส มหาชนสฺส มชฺเฌ ชนฺนุนาว อกฺกมนฺโต อคมาสิ. นาคมาณวิกา ปิตุ ผเณ ตฺวา นจฺจมานา "กึ สุ อธิปตี ราชาติ คีตํ คายิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๘.

อุตฺตโร "ฉทฺวาราธิปตี ราชาติ ปฏิคีตํ คายิ. ปุน นาคมาณวิกา "เกนสฺสุ วุยฺหตี พาโลติ ตสฺส ปฏิคีตํ คายิ. อถสฺสา ปฏิคีตํ คายนฺโต อุตฺตโร "โอเฆน วุยฺหตี พาโลติ อิมํ คาถมาห. นาคราชา ตํ สุตฺวาว พุทฺธสฺส อุปฺปนฺนภาวํ ตฺวา "มยา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เอวรูปํ ปทนฺนาม น สุตปุพฺพํ, อุปฺปนฺโน วต โภ โลเก พุทฺโธติ ตุฏฺมานโส นงฺคุฏฺเน อุทกํ ปหริ. มหาวีจิโย อุฏฺหึสุ. อุโภ ตีรานิ ภิชฺชึสุ. อิโต จิโต จ อุสภมตฺเต าเน มนุสฺสา อุทเก นิมุชฺชึสุ. โส เอตฺตกํ มหาชนํ ผเณ เปตฺวา อุกฺขิปิตฺวา ถเล ปติฏฺเปสิ. โส อุตฺตรํ อุปสงฺกมิตฺวา "กหํ สามิ สตฺถาติ ปุจฺฉิ. "เอกสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺโน มหาราชาติ. โส "เอหิ สามิ คจฺฉามาติ อุตฺตเรน สทฺธึ อคมาสิ. มหาชโนปิ เตน สทฺธึเยว คโต. นาคราชา คนฺตฺวา ฉพฺพณฺณานํ รสฺมีนํ อนฺตรํ ปวิสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา โรทมาโน อฏฺาสิ. อถ นํ สตฺถา อาห "กิมิทํ มหาราชาติ. "อหํ ภนฺเต ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส สาวโก หุตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ สมณธมฺมํ อกาสึ, โสปิ มํ สมณธมฺโม นิตฺถาเรตุํ นาสกฺขิ, อปฺปมตฺตกํ เอรกปตฺตจฺฉินฺทนมตฺตํ นิสฺสาย อเหตุกปฺปฏิสนฺธึ คเหตฺวา อุเรน ๑- ปริสกฺกนฏฺาเน นิพฺพตฺโตมฺหิ, เอกํ พุทฺธนฺตรํ เนว มนุสฺสตฺตํ ลภามิ, น สทฺธมฺมสฺสวนํ, น ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส ทสฺสนนฺติ. สตฺถา ตสฺส กถํ สุตฺวา "มหาราช มนุสฺสตฺตํ นาม ทุลฺลภเมว, ตถา สทฺธมฺมสฺสวนํ, ตถา พุทฺธุปฺปาโท; อิทญฺหิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อุทเรน.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๙.

กิจฺเฉน กสิเรน ลพฺภตีติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห "กิจฺโฉ มนุสฺสปฺปฏิลาโภ, กิจฺฉํ มจฺจานชีวิตํ, กิจฺฉํ สทฺธมฺมสฺสวนํ, กิจฺโฉ พุทฺธานมุปฺปาโทติ. ตสฺสตฺโถ "มหนฺเตน หิ วายาเมน มหนฺเตน กุสเลน ลทฺธตฺตา มนุสฺสปฺปฏิลาโภ นาม กิจฺโฉ ทุลฺลโภ, นิรนฺตรํ กสิกมฺมาทีนิ กตฺวา ชีวิตวุตฺตึ ฆฏนโตปิ ๑- ปริตฺตตายปิ มจฺจานํ ชีวิตํปิ กิจฺฉํ, อเนเกสุปิ กปฺเปสุ ธมฺมเทสกสฺส ปุคฺคลสฺส ทุลฺลภตาย สทฺธมฺมสฺสวนํปิ กิจฺฉํ, มหนฺเตน ปน วายาเมน อภินีหารสฺส สมิชฺฌนโต สมิทฺธาภินีหารสฺส จ อเนเกหิปิ กปฺปโกฏิสหสฺเสหิ ทุลฺลภุปฺปาทโต พุทฺธานํ อุปฺปาโทปิ กิจฺโฉเยว อติวิย ทุลฺลโภติ. เทสนาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. นาคราชาปิ ตํทิวสํ โสตาปตฺติผลํ ลเภยฺย, ติรจฺฉานคตตฺตา ปน นาลตฺถ. โส, เยสุ ปฏิสนฺธิคฺคหณตจชหนวิสฺสฏฺนิทฺโทกฺกมนส- ชาติยาเมถุนเสวนจุติสงฺขาเตสุ ปญฺจสุ าเนสุ นาคา นาคสรีรเมว คเหตฺวา กิลมนฺติ, เตสุ อกิลมนภาวํ ปตฺวา มาณวรูเปเนว วิจริตุํ ลภตีติ. เอรกปตฺตนาคราชวตฺถุ. ------------ @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ฆเฏนฺโตปิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๐.

๔. อานนฺทตฺเถรสฺสปญฺหวตฺถุ. (๑๕๑) "สพฺพปาปสฺส อกรณนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อานนฺทตฺเถรสฺส ปญฺหํ อารพฺภ กเถสิ. เถโร กิร ทิวาฏฺาเน นิสินฺโน จินฺเตสิ "สตฺถารา สตฺตนฺนํ พุทฺธานํ `มาตาปิตโร อายุปริจฺเฉโท โพธิ สาวกสนฺนิปาโต อคฺคสาวกา อุปฏฺาโกติ สพฺพํ กถิตํ, อุโปสโถ ปน อกถิโต; กินฺนุ โข เตสํปิ อยเมว อุโปสโถ อญฺโติ. โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ตมตฺถํ ปุจฉิ. ยสฺมา ปน เตสํ พุทฺธานํ กาลเภโทว อโหสิ, น คาถาเภโท; วิปสฺสี สมฺมาสมฺพุทฺโธ หิ สตฺตเม สตฺตเม สํวจฺฉเร อุโปสถํ อกาสิ, เอกทิวสํ ทินฺโนวาโทเยว หิสฺส สตฺตนฺนํ สํวจฺฉรานํ อลํ อโหสิ; สิขี จ เวสฺสภู จ ฉฏฺเ ฉฏฺเ สํวจฺฉเร อุโปสถํ กรึสุ, กกุสนฺโธ จ โกนาคมโน จ สํวจฺฉเร สํวจฺฉเร, กสฺสปทสพโล ฉฏฺเ ฉฏฺเ มาเส อุโปสถํ อกาสิ, เอกทิวสํ ทินโนวาโทเยว หิสฺส ฉนฺนํ มาสานํ อลํ อโหสิ; ตสฺมา สตฺถา เตสํ อิมํ กาลเภทํ อาโรเจตฺวา "โอวาทคาถา ปน เนสํ อิมาเยวาติ วตฺวา สพฺเพสํ เอกเมว อุโปสถํ อาวิกโรนฺโต อิมา คาถา อภาสิ "สพฺพปาปสฺส อกรณํ กุสลสฺสูปสมฺปทา สจิตฺตปริโยทปนํ เอตํ พุทฺธานสาสนํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๑.

ขนฺตี ปรมํ ตโป ตีติกฺขา, นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธา, น หิ ปพฺพชิโต ปรูปฆาตี, สมโณ โหติ ปรํ วิเหยนฺโต. อนูปวาโท อนูปฆาโต ปาฏิโมกฺเข จ สํวโร มตฺตญฺุตา จ ภตฺตสฺมึ ปนฺตญฺจ สยนาสนํ อธิจิตฺเต จ อาโยโค เอตํ พุทฺธานสาสนนฺติ. ตตฺถ "สพฺพปาปสฺสาติ: สพฺพสฺส อกุสลธมฺมสฺส. อุปสมฺปทาติ: นิกฺขมนโต ปฏฺาย ยาว อรหตฺตมคฺคา กุสลสฺส อุปฺปาทนญฺเจว อุปฺปาทิตสฺส จ ภาวนา. สจิตฺตปริโยทปนนฺติ: ปญฺจหิ นีวรเณหิ อตฺตโน จิตฺตสฺส โวทาปนํ. เอตํ พุทฺธานสาสนนฺติ: สพฺพพุทฺธานํ อยํ อนุสิฏฺิ. ขนฺตีติ: ยา เอสา ตีติกฺขาสงฺขาตา ขนฺติ นาม, อิทํ อิมสฺมึ สาสเน ปรมํ อุตฺตมํ ตโป. นิพฺพานํ ปรมํ วทนฺติ พุทฺธาติ: "พุทฺธา จ ปจฺเจกพุทฺธา จ อนุพุทฺธา จาติ อิเม ตโย พุทฺธา นิพฺพานํ "อุตฺตมนฺติ วทนฺติ. น หิ ปพฺพชิโตติ: ปาณิอาทีหิ ปรํ อุปหนนฺโต วิเหเนฺโต ปรูปฆาตี ปพฺพชิโต นาม น โหติ. สมโณติ: วุตฺตนเยเนว ปรํ วิเหยนฺโต สมโณปิ น โหติเยว. อนูปวาโทติ: อนูปวาทนญฺเจว อนูปวาทาปนญฺจ. อนูปฆาโตติ: อนูปฆาตนญฺเจว อนูปฆาตาปนญฺจ. ปาฏิโมกฺเขติ:

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๒.

เชฏฺกสีเล. สํวโรติ: ปิทหนํ. มตฺตญฺุตาติ: มตฺตญฺุภาโว ปมาณชานนํ. ปนฺตนฺติ: วิวิตฺตํ. อธิจิตฺเตติ: อฏฺสมาปตฺติสงฺขาเต อธิกจิตฺเต. อาโยโคติ: ปโยคกรณํ. เอตนฺติ: เอตํ สพฺเพสํ พุทฺธานํ สาสนํ. เอตฺถ หิ อนูปวาเทน วาจสิกํ สีลํ กถิตํ, อนูปฆาเตน กายิกํ สีลํ. ปาฏิโมกฺเข จ สํวโรติ อิมินา ปาฏิโมกฺขสีลญฺเจว อินฺทฺริยสํวรญฺจ, มตฺตญฺุตาย อาชีวปาริสุทฺธิ เจว ปจฺจยสนฺนิสฺสิตสีลญฺจ, ปนฺตเสนาสเนน สปฺปายเสนาสนํ, อธิจิตฺเตน อฏฺ สมาปตฺติโย. เอวํ อิมาย คาถาย ติสฺโสปิ สิกฺขา กถิตาเยว โหนฺตีติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. อานนฺทตฺเถรสฺสปญฺหวตฺถุ. ----------------- ๕. อนภิรตภิกฺขุวตฺถุ. (๑๕๒) "น กหาปณวสฺเสนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ อนภิรตภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร สาสเน ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท "อสุกฏฺานนฺนาม คนฺตฺวา อุทฺเทสํ คณฺหาหีติ อุปชฺฌาเยน เปสิโต ตตฺถ อคมาสิ. อถสฺส ปิตุ โรโค อุปฺปชฺชิ. โส ปุตฺตํ ทฏฺุกาโม หุตฺวา ตํ ปกฺโกสิตุํ สมตฺถํ กญฺจิ อลภิตฺวา ปุตฺตโสเกน วิลปนฺโตเยว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๓.

อาสนฺนมรโณ หุตฺวา "อิทํ เม ปุตฺตสฺส ปตฺตจีวรมูลํ กเรยฺยาสีติ กหาปณสตํ กนิฏฺสฺส หตฺเถ ทตฺวา กาลมกาสิ. โส ทหรสฺสาคต- กาเล ปาทมูเล นิปติตฺวา ปริวตฺเตนฺโต โรทิตฺวา "ภนฺเต ปิตา โว วิลปนฺโตว กาลกโต, มยฺหํ ปน เตน กหาปณสตํ หตฺเถ ปิตํ, เตน กึ กโรมีติ อาห. ทหโร "น เม กหาปเณหิ อตฺโถติ ปฏิกฺขิปิตฺวา อปรภาเค จินฺเตสิ "กึ เม ปรกุเลสุ ปิณฺฑาย จริตฺวา ชีวิเตน, สกฺกา ตํ กหาปณสตํ นิสฺสาย ชีวิตุํ, วิพฺภมิสฺสามีติ. โส อนภิรติยา ปีฬิโต วิสฺสฏฺสชฺฌายกมฺมฏฺาโน ปณฺฑุโรคี วิย อโหสิ. อถ นํ ทหรสามเณรา "กิมิทนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "อุกฺกณฺิโตมฺหีติ วุตฺเต, อาจริยุปชฺฌายานํ อาจิกฺขึสุ. อถ นํ เต สตฺถุ สนฺติกํ เนตฺวา สตฺถุ ทสฺเสสุํ. สตฺถา "สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ อุกฺกณฺิโตติ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม ภนฺเตติ วุตฺเต, "กสฺมา เอวมกาสิ, อตฺถิ ปน เต โกจิ ชีวิตปฺปจฺจโยติ อาห. "อาม ภนฺเตติ. "กินฺเต อตฺถีติ. "กหาปณสตํ ภนฺเตติ. "เตนหิ กติปิ ตาว สกฺขรา อาหร, คเณตฺวา ชานิสฺสสิ ๑- `สกฺกา วา ตตฺตเกน ชีวิตุํ, โน วาติ. โส สกฺขรา อาหริ. อถ นํ สตฺถา อาห "ปริโภคตฺถาย ตาว ปณฺณาสํ เปหิ, ทฺวินฺนํ โคณานํ อตฺถาย จตุวีสติ, เอตฺตกนฺนาม วีชตฺถาย, ยุคนงฺคลตฺถาย, กุทฺทาลตฺถาย, วาสีผรสุอตฺถายาติ. เอวํ คณิยมาเน ตํ กหาปณสตํ นปฺปโหติ. อถ นํ สตฺถา "ภิกฺขุ ตว กหาปณา อปฺปกา, กถํ เอเต @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ชานิสฺสาม.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๔.

นิสฺสาย ตณฺหํ ปูเรสฺสสิ; อตีเต กิร ปณฺฑิตา จกฺกวตฺติรชฺชํ กาเรตฺวา อปฺโปิตมตฺเตน ทฺวาทสโยชนฏฺาเน กฏิปฺปมาเณน สตฺตรตนวสฺสํ วสฺสาเปตุํ สมตฺถา, ยาว ฉตฺตึส สกฺกา จวนฺติ, เอตฺตกํ กาลํ เทวรชฺชํ กาเรตฺวาปิ มรณกาเล ตณฺหํ อปูเรตฺวาว กาลมกํสูติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริตฺวา มนฺธาตุราชชาตกํ ๑- วิตฺถาเรตฺวา "ยาวตา จนฺทิมสุริยา [ปริหรนฺติ] ทิสา ภนฺติ วิโรจนา, สพฺเพว ทาสา มนฺธาตุ เย ปาณา ปวินิสฺสิตาติ ๒- อิมิสฺสา คาถาย อนนฺตรา อิมา เทฺว คาถา อภาสิ "น กหาปณวสฺเสน ติตฺติ กาเมสุ วิชฺชติ, อปฺปสฺสาทา ทุกฺขา กามา อิติ วิญฺาย ปณฺฑิโต อปิ ทิพฺเพสุ กาเมสุ รตึ โส นาธิคจฺฉติ, ตญฺหกฺขยรโต โหติ สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโกติ. ตตฺถ "กหาปณวสฺเสนาติ: ยํ โส อปฺโปเตฺวา สตฺตรตนวสฺสํ วสฺสาเปสิ, ตํ อิธ "กหาปณวสฺสนฺติ วุตฺตํ, เตนาปิ หิ วตฺถุกามกฺกิเลสกาเมสุ ติตฺติ นาม นตฺถิ; เอวํ ทุปฺปูรา เอสา ตณฺหา. อปฺปสฺสาทาติ: สุปินกูปมาทิตาย ปริตฺตสุขา. ทุกฺขาติ; ทุกฺขกฺขนฺธาทีสุ ๓- อาคตทุกฺขวเสน พหุทุกฺขาว. อิติ วิญฺายาติ: เอวเมเต กาเม ชานิตฺวา. อปิ ทิพฺเพสูติ; สเจ หิ เทวานํ @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. ติก. ๒๗/๑๐๒. ตทฏฺกถา. ๔/๔๗. @๒. ม. ปวิสฺสิตา. ๓. ม. มู. มหาทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตํ ๑๒/๑๖๖. @จูฬทุกฺขกฺขนฺธสุตฺตํ. ๑๒/๑๗๙.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๕.

อุปกปฺปนกกาเมหิ นิมนฺเตยฺย. อายสฺมา สมิทฺธิ วิย, เอวํปิ เตสุ กาเมสุ รตึ น วินฺทติเยว. ตณฺหกฺขยรโตติ: อรหตฺเต เจว นิพฺพาเน จ อภิรโต โหติ: ตํ ปฏฺยมาโน วิหรติ. สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโกติ: สมฺมาสมฺพุทฺเธน เทสิตสฺส ธมฺมสฺส สวนนฺเต ชาโต โยคาวจโร ภิกฺขูติ. เทสนาวสาเน โส ภิกฺขุ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ. สมฺปตฺตปริสายปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. อนภิรตภิกฺขุวตฺถุ. ----------- ๖. อคฺคิทตฺตปุโรหิตวตฺถุ. (๑๕๓) "พหุํ เว สรณํ ยนฺตีติ: อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา [เชตวเน วิหรนฺโต] วาลุกราสิมฺหิ นิสินฺโน อคฺคิทตฺตนฺนาม โกสลรญฺโ ปุโรหิตํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร มหาโกสลสฺส ปุโรหิโต อโหสิ. อถ นํ ปิตริ กาลกเต ราชา ปเสนทิโกสโล "อยํ ปิตุ เม ปุโรหิโตติ คารเวน ตสฺมึเยว าเน เปตฺวา ตสฺส อตฺตโน อุปฏฺานํ อาคตกาเล ปจฺจุคฺคมนํ กโรติ, "อาจริย อิธ นิสีทถาติ สมานาสนํ ทาเปสิ. โส จินฺเตสิ "อยํ ราชา อติวิย มยิ คารวํ กโรติ, น โข ปน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๖.

ราชูนํ นิจฺจกาลเมว สกฺกา จิตฺตํ คเหตุํ; ราชา ปน ยุวา ทหโร, สมานวเยเนว หิ สทฺธึ รชฺชํ นาม สุขํ โหติ: อหญฺจมฺหิ มหลฺลโก, ปพฺพชิตุํ เม ยุตฺตนฺติ. โส ราชานํ ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปตฺวา นคเร เภริญฺจาราเปตฺวา สตฺตาเหน สพฺพํ อตฺตโน ธนํ ทานมุเข วิสฺสชฺเชตฺวา พาหิรกปฺปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. ตํ นิสฺสาย ทส ปุริสสหสฺสานิ อนุปฺปพฺพชึสุ. โส เตหิ สทฺธึ องฺคมคธานญฺจ กุรุรฏฺสฺส จ อนฺตราวาสํ กปฺเปตฺวา อิมํ โอวาทํ เทติ "ตาตา ยสฺส โว กามวิตกฺกาทโย อุปฺปชฺชนฺติ, โส นทิโต เอเกกํ วาลุกาปุฏํ อุทฺธริตฺวา อิมสฺมึ าเน โอกิรตูติ. เต "สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา กามวิตกฺกาทีนํ อุปฺปนฺนกาเล ตถา กรึสุ. อปเรน สมเยน มหาวาลุกราสิ อโหสิ. ตํ อหิจฺฉตฺโต นาม นาคราชา ปริคฺคเหสิ. องฺคมคธวาสิโน เจว กุรุรฏฺวาสิโน จ มาเส มาเส เตสํ มหนฺตํ สกฺการํ อภิหริตฺวา ทานํ เทนฺติ. อถ เนสํ อคฺคิทตฺโต อิมํ โอวาทํ อทาสิ "ปพฺพตํ สรณํ ยาถ, วนํ สรณํ ยาถ, อารามํ สรณํ ยาถ, รุกฺขํ สรณํ ยาถ; เอวํ สพฺพทุกฺขโต มุจฺจิสฺสถาติ อตฺตโน อนฺเตวาสิเกปิ อิมินาว โอวาเทน โอวทิ. โพธิสตฺโตปิ มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมนฺโต ๑- สมฺมาสมฺโพธึ ปตฺวา ตสฺมึ สมเย สาวตฺถึ นิสฺสาย เชตวเน วิหรนฺโต ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต อคฺคิทตฺตพฺราหฺมณํ สทฺธึ อนฺเตวาสิเกหิ อตฺตโน าณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺ ทิสฺวา "สพฺเพปิเม อรหตฺตสฺส @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. กตาภินิกฺขมโณ. ม. กตาภินิกฺขมโน.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๗.

อุปนิสฺสยสมฺปนฺนาติ ตฺวา สายณฺหสมเย มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรํ อาห "โมคฺคลฺลาน กึ นุ ปสฺสสิ อคฺคิทตฺตพฺราหฺมณํ มหาชนํ อติตฺเถน ปกฺขนฺทาเปนฺตํ? คจฺฉ, เตสํ โอวาทํ เทหีติ. "ภนฺเต พหู เอเต เอกสฺส มยฺหํ อวิสยฺหา, สเจ ตุมฺเหปิ อาคมิสฺสถ, ๑- วิสยฺหา ภวิสฺสนฺตีติ. "โมคฺคลฺลาน อหํปิ อาคมิสฺสามิ, ๒- ตฺวํ ปุรโต ยาหีติ. เถโร คจฺฉนฺโตว จินฺเตสิ "เอเต พลวนฺโต เจว พหู จ, สเจ สพฺเพสํ สมาคมฏฺาเน กิญฺจิ กเถสฺสามิ; สพฺเพปิ วคฺควคฺเคน อุฏฺเหยฺยุนฺติ อตฺตโน อานุภาเวน ถูลผุสิตกํ เทวํ วุฏฺาเปสิ. เต ถูลผุสิตเกสุ ปตนฺเตสุ อุฏฺายุฏฺาย อตฺตโน อตฺตโน ปณฺณสาลํ ปวิสึสุ. เถโร อคฺคิทตฺตสฺส ปณฺณสาลทฺวาเร ตฺวา "อคฺคิทตฺตาติ อาห. โส เถรสฺส สทฺทํ สุตฺวา "อิมสฺมึ โลเก มํ นาเมน อาลปิตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, โก นุ โข มํ นาเมน อาลปตีติ มานตฺถทฺธตาย "โก เอโสติ อาห. "อหํ พฺราหฺมณาติ. "กึ วเทสีติ. "อชฺช เม เอกรตฺตึ อิธ วสนฏฺานํ อาจิกฺขาติ. "อิธ วสนฏฺานํ นตฺถิ, เอกสฺส เอกาว ปณฺณสาลาติ. "อคฺคิทตฺต มนุสฺสา นาม มนุสฺสานํ, คาโว คุนฺนํ, ปพฺพชิตา ปพฺพชิตานํ สนฺติกํ คจฺฉนฺติ, มา เอวํ กริ, เทหิ เม วสนฏฺานนฺติ. "กึ ปน ตฺวํ ปพฺพชิโตติ. "อาม ปพฺพชิโตมฺหีติ. "สเจ ปพฺพชิโต, กหํ เต ขาริภณฺฑํ ปพฺพชิตปริกฺขาโรติ. "อตฺถิ เม ปริกฺขาโร, `วิสุํ ปน นํ คเหตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. คมิสฺสถ? ๒. คมิสฺสามิ? . ว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๘.

วิจริตุํ ทุกฺขนฺติ อพฺภนฺตเรเนว นํ คเหตฺวา วิจรามิ พฺราหฺมณาติ. โส "ตํ คเหตฺวา ๑- วิจริสฺสสีติ เถรสฺส กุชฺฌิ. อถ นํ โส อาห "[อเปหิ] อคฺคิทตฺต มา กุชฺฌิ, วสนฏฺานํ เม อาจิกฺขาติ. "นตฺถิ เอตฺถ วสนฏฺานนฺติ. "เอตสฺมึ ปน วาลุกราสิมฺหิ โก วสตีติ. "เอโก นาคราชาติ. "เอตํ เม เทหีติ. "น สกฺกา ทาตุํ, ภาริยํ เอตสฺส กมฺมนฺติ. "โหตุ, เทหิ เมติ. "เตนหิ ตฺวเมว ชานาหีติ. เถโร วาลุกราสิอภิมุโข ปายาสิ. นาคราชา ตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "อยํ สมโณ อิโต อาคจฺฉติ, น ชานาติ มญฺเ มม อตฺถิภาวํ; ธูมายิตฺวา นํ มาเรสฺสามีติ ธูมายิ. เถโร "อยํ นาคราชา `อหเมว ธูมายิตุํ สกฺโกมิ, อญฺเ น สกฺโกนฺตีติ มญฺเ สลฺลกฺเขตีติ สยํปิ ธูมายิ. ทฺวินฺนมฺปิ สรีรโต อุคฺคตา ธูมา ยาว พฺรหฺมโลกา อุฏฺหึสุ. อุโภปิ ธูมา เถรํ อพาธยิตฺวา นาคราชานเมว พาเธนฺติ. นาคราชา ธูมเวคํ สหิตุํ อสกฺโกนฺโต ปชฺชลิ. เถโรปิ เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา เตน สทฺธึเยว ปชฺชลิ. อคฺคิชาลา ยาว พฺรหฺมโลกา อุฏฺหึสุ. อุโภปิ อคฺคิชาลา เถรํ อพาธยิตฺวา นาคราชานเมว พาธยึสุ. อถสฺส สกลสรีรํ อุกฺกาหิ ปทิตฺตํ วิย อโหสิ. อิสิคโณ โอโลเกตฺวา จินฺเตสิ "นาคราชา สมณํ ฌาเปติ, ภทฺทโก วต สมโณ อมฺหากํ วจนํ อสฺสุณิตฺวา นฏฺโติ, เถโร นาคราชานํ ทเมตฺวา นิพฺพิเสวนํ กตฺวา วฺาลุกราสิมฺหิ นิสีทิ. นาคราชา วาลุกราสึ @เชิงอรรถ: ๑. อคฺคเหตฺวา (?) สี. ตํ น คเหตฺวา วิจริสฺสสีติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๙.

โภเคหิ ปริกฺขิปิตฺวา กูฏาคารกุจฺฉิปฺปมาณํ ผณํ มาเปตฺวา เถรสฺส อุปริ ธาเรสิ. อิสิคโณ ปาโตว "สมณสฺส มตภาวํ วา อมตภาวํ วา ชานิสฺสามาติ เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ วาลุกราสิมตฺถเก นิสินฺนํ ทิสฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห อภิตฺถวนฺโต อาห "สมณ กจฺจิ นาคราเชน น พาธิโตติ. "กึ น ปสฺสถ มม อุปริ ผณํ ธาเรตฺวา ิตนฺติ. เต "อจฺฉริยํ วต โภ, สมณสฺส อานุภาโว เอวรูโป นาม, อเนน นาคราชา ทมิโตติ เถรํ ปริวาเรตฺวา อฏฺสุ. ตสฺมึ ขเณ สตฺถา อาคโต. เถโร. สตฺถารํ ทิสฺวา อุฏฺาย วนฺทิ. อถ นํ อิสโย อาหํสุ "อยํ ตยาปิ มหนฺตตโรติ. "เอส ภควา สตฺถา, อหํ อิมสฺส สาวโกติ. สตฺถา วาลุกราสิมตฺถเก นิสีทิ. อิสิคโณ "อยํ ตาว สาวกสฺส อานุภาโว, อิมสฺส ปน อานุภาโว กีทิโส ภวิสฺสตีติ อญฺชลึ ปคฺคยฺห สตฺถารํ อภิตฺถวิ. สตฺถา อคฺคิทตฺตํ อามนฺเตตฺวา อาห "อคฺคิทตฺต ตฺวํ ตว สาวกานญฺจ อุปฏฺากานญฺจ โอวาทํ ททมาโน `กินฺติ วตฺวา เทสีติ. "เอตํ ปพฺพตํ สรณํ คจฺฉถ, วนํ, อารามํ, รุกฺขํ สรณํ คจฺฉถ; เอตานิ หิ สรณํ คโต สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตีติ เอวํ เตสํ โอวาทํ ทมฺมีติ. สตฺถา "น โข อคฺคิทตฺต เอตานิ สรณํ คโต ทุกฺขา ปมุจฺจติ, พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ ปน สรณํ คนฺตฺวา สกลวฏฺฏทุกฺขา ปมุจฺจตีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "พหุํ เว สรณํ ยนฺติ ปพฺพตานิ วนานิ จ อารามรุกฺขเจตฺยานิ มนุสฺสา ภยตชฺชิตา;

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๐.

เนตํ โข สรณํ เขมํ, เนตํ สรณมุตฺตมํ, เนตํ สรณมาคมฺม สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจติ. โย จ พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ สรณํ คโต จตฺตาริ อริยสจฺจานิ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสติ ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ อริยญฺจฏฺงฺคิกํ มคฺคํ ทุกฺขูปสมคามินํ เอตํ โข สรณํ เขมํ, เอตํ สรณมุตฺตมํ, เอตํ สรณมาคมฺม, สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตีติ. ตตฺถ "พหุนฺติ: พหู. ปพฺพตานีติ: "ตตฺถ ตตฺถ อิสิคิลิ- เวปุลฺลเวภาราทิเก ปพฺพเต เจว มหาวนโคสิงฺคสาลวนาทีนิ วนานิ จ เวฬุวนชีวกมฺพวนาทโย อาราเม จ อุเทนเจติยโคตมเจติยาทีนิ รุกฺขเจตฺยานิ จ เต เต มนุสฺสา เตน เตน ภเยน ตชฺชิตา ภยโต มุจฺจิตุกามา ปุตฺตลาภาทีนิ วา ปฏฺยมานา สรณํ ยนฺตีติ อตฺโถ. เนตํ สรณนฺติ: เอตํ ปน สพฺพํปิ สรณํ เนว เขมํ น อุตฺตมํ, น จ เอตํ ปฏิจฺจ ชาติอาทิธมฺเมสุ สตฺเตสุ เอโกปิ ชาติอาทิโต สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตีติ อตฺโถ. โย จาติ: อิทํ อกฺเขมํ อนุตฺตมํ สรณํ ทสฺเสตฺวา เขมํ อุตฺตมํ สรณํ ทสฺสนตฺถํ อารทฺธํ. ตสฺสตฺโถ "โย จ คหฏฺโ วา ปพฺพชิโต วา `อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธติอาทิกํ พุทฺธธมฺมสงฺฆานุสฺสติกมฺมฏฺานํ นิสฺสาย เสฏฺวเสน พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ สรณํ คโต, ตสฺสาปิ ตํ สรณคมนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๑.

อญฺติตฺถิยวนฺทนาทีหิ กุปฺปติ จลติ, ตสฺส ปน อจลภาวํ ทสฺเสตุํ มคฺเคน อาคตสรณเมว ปกาเสนฺโต `จตฺตาริ อริยสจฺจานิ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสตีติ อาห. โย หิ เอเตสํ สจฺจานํ ทสฺสนวเสน เอตานิ สรณํ คโต, ตสฺส เอตํ สรณํ เขมญฺจ อุตฺตมญฺจ, โส จ ปุคฺคโล เอตํ สรณํ ปฏิจฺจ สกลสฺมาปิ วฏฺฏทุกฺขา ปมุจฺจติ; ตสฺมา "เอตํ โข สรณํ เขมนฺติอาทิ วุตฺตนฺติ. เทสนาวสาเน สพฺเพปิ เต อิสโย สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจึสุ. สตฺถา จีวรพฺภนฺตรโต หตฺถํ ปสาเรตฺวา "เอถ ภิกฺขโว, จรถ พฺรหฺมจริยนฺติ อาห. ตํขณญฺเว อฏฺปริกฺขารธรา วสฺสสติกตฺเถรา วิย อเหสุํ. โส จ สพฺเพสํปิ องฺคมคธกุรุรฏฺวาสีนํ สกฺการํ อาทาย อาคมนทิวโส อโหสิ. เต สกฺการํ อาทาย อาคตา สพฺเพปิ เต อิสโย ปพฺพชิเต ทิสฺวา "กินฺนุ โข อมฺหากํ อคฺคิทตฺตพฺราหฺมโณ มหา อุทาหุ สมโณ โคตโมติ จินฺเตตฺวา "สมณสฺส โคตมสฺส อาคตตฺตา อคฺคิทตฺโตว มหาติ อมญฺึสุ. สตฺถา เตสํ อชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา "อคฺคิทตฺต ปริสาย กงฺขํ ฉินฺทาติ อาห. โส "อหํปิ เอตฺตกเมว ปจฺจาสึสามีติ อิทฺธิพเลน สตฺตกฺขตฺตุํ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ปุนปฺปุนํ โอรุยฺห สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโกหมสฺมีติ วตฺวา สาวกตฺตํ ปกาเสสีติ. อคฺคิทตฺตปุโรหิตวตฺถุ. ------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๒.

๗. อานนฺทตฺเถรสฺสปญฺหวตฺถุ. (๑๕๔) "ทุลฺลโภ ปุริสาชญฺโติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อานนฺทตฺเถรสฺส ปญฺหํ อารพฺภ กเถสิ. เถโร หิ เอกทิวสํ ทิวาฏฺาเน นิสินฺโน จินฺเตสิ "หตฺถาชานีโย ฉทฺทนฺตกุเล วา อุโปสถกุเล วา อุปฺปชฺชติ, อสฺสาชานีโย สินฺธวกุเล วา วลาหกอสฺสราชกุเล วา, โคอาชานีโย ทกฺขิณาปเถติอาทีนิ วทนฺเตน สตฺถารา หตฺถิอาชานียาทีนํ อุปฺปตฺติฏฺานานิ กถิตานิ, ปุริสาชานีโย ปน กหํ นุ โข อุปฺปชฺชตีติ. โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอตมตฺถํ ปุจฺฉิ. สตฺถา "อานนฺท ปุริสาชานีโย นาม น สพฺพตฺถ อุปฺปชฺชติ, อุชุกโต ปน ติโยชนสตายาเม อาวฏฺฏโต นวโยชนสตปฺปมาเณ มชฺฌิมเทสฏฺาเน อุปฺปชฺชติ; อุปฺปชฺชนฺโต จ น ยสฺมึ วา ตสฺมึ วา กุเล อุปฺปชฺชติ, ขตฺติยมหาสาลพฺราหฺมณ- มหาสาลกุลานํ อญฺตรสฺมึเยว อุปฺปชฺชตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "ทุลฺลโภ ปุริสาชญฺโ, น โส สพฺพตฺถ ชายติ. ยตฺถ โส ชายตี ธีโร, ตํ กุลํ สุขเมธตีติ. ตตฺถ "ทุลฺลโภติ: ปุริสาชญฺโ หิ ทุลฺลโภ, น หิ หตฺถาชานียาทโย วิย สุลโภ, โส สพฺพตฺถ ปจฺจนฺตเทเส วา นีจกุเล วา น ชายติ, มชฺฌิมเทเสเยว ปน มหาชนสฺส อภิวาทนาทิสกฺการกรณฏฺาเน ขตฺติยพฺราหฺมณกุลานํ อญฺตรสฺมึ กุเล ชายติ, เอวํ ชายมาโน จ ยตฺถ โส ชายติ ธีโร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๓.

อุตฺตมปฺปญฺโ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, ตํ กุลํ สุขเมธติ สุขปฺปตฺตเมว โหตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ อานนฺทตฺเถรสฺสปญฺหวตฺถุ. -------------- ๘. สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ. (๑๕๕) "สุโข พุทฺธานมุปฺปาโทติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สมฺพหุลานํ ภิกฺขูนํ กถํ อารพฺภ กเถสิ. เอกทิวสํ หิ ปญฺจสตา ภิกฺขู อุปฏฺานสาลายํ นิสินฺนา "อาวุโส กึ นุ โข อิมสฺมึ โลเก สุขนฺติ กถํ สมุฏฺาเปสุํ. ตตฺถ เกจิ "รชฺชสุขสทิสํ สุขนฺนาม นตฺถีติ อาหํสุ. เกจิ "กามสุขสทิสํ... เกจิ "สาลิมํสโภชนสุขสทิสํ สุขนฺนาม นตฺถีติ อาหํสุ. สตฺถา เตสํ นิสินฺนฏฺานํ อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว กึ กเถถ, อิทํ หิ สพฺพํปิ สุขํ วฏฺฏทุกฺข- ปริยาปนฺนเมว, อิมสฺมึ ปน โลเก `พุทฺธุปฺปาโท ธมฺมสฺสวนํ สงฺฆสามคฺคี สมฺโมทมานภาโวติ อิทเมว สุขนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "สุโข พุทฺธานมุปฺปาโท, สุขา สทฺธมฺมเทสนา, สุขา สงฺฆสฺส สามคฺคี, สมคฺคานํ ตโป สุโขติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๔.

ตตฺถ "พุทฺธานมุปฺปาโทติ: ยสฺมา พุทฺธา อุปฺปชฺชมานา มหาชนํ ราคกนฺตาราทีหิ ตาเรนฺติ; ตสฺมา พุทฺธานํ อุปฺปาโท สุโข. ยสฺมา สทฺธมฺมเทสนํ อาคมฺม ชาติอาทิธมฺมา สตฺตา ชาติอาทีหิ มุจฺจนฺติ; ตสฺมา สทฺธมฺมเทสนา สุขา. สามคฺคีติ สมจิตฺตตา. สาปิ สุขา เอว. สมคฺคานํ ปน เอกจิตฺตานํ ยสฺมา พุทฺธวจนํ วา อุคฺคณฺหิตุํ ธูตงฺคานิ วา ปริหริตุํ สมณธมฺมํ วา กาตุํ สุขํ; ตสฺมา "สมคฺคานํ ตโป สุโขติ วุตฺตํ. เตเนวาห ๑- "ยาวกีวญฺจ ภิกฺขเว ภิกฺขู สมคฺคา สนฺนิปติสฺสนฺติ, สมคฺคา วุฏฺหิสฺสนฺติ, สมคฺคา สงฺฆกรณียานิ กริสฺสนฺติ; วุฑฺฒิเยว ภิกฺขเว ภิกฺขูนํ ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานีติ. เทสนาวสาเน พหู ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺหึสุ. มหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ. ------------ @เชิงอรรถ: ๑. องฺ. สตฺตก. ๒๓/๒๒.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๕.

๙. กสฺสปทสพลสฺสสุวณฺณเจติยวตฺถุ. (๑๕๖) "ปูชารเหติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา จาริกํ จรมาโน กสฺสปทสพลสฺส สุวณฺณเจติยํ อารพฺภ กเถสิ. ตถาคโต [๑]- สาวตฺถิโต นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน พาราณสึ คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค โตเทยฺยคามสฺส สมีเป มหาภิกฺขุสงฺฆปริวาโร อญฺตรํ เทวฏฺานํ สมฺปาปุณิ. ตตฺร นิสินฺโน สุคโต ธมฺมภณฺฑาคาริกํ เปเสตฺวา อวิทูเร กสิกมฺมํ กโรนฺตํ พฺราหฺมณํ ปกฺโกสาเปสิ. โส พฺราหฺมโณ อาคนฺตฺวา ตถาคตํ อนภิวนฺทิตฺวา ตเมว เทวฏฺานํ วนฺทิตฺวา อฏฺาสิ. สุคโตปิ "อิมํ ปเทสํ กินฺติ มญฺสิ พฺราหฺมณาติ อาห. "อมฺหากํ ปเวณิยา อาคตเจติยฏฺานนฺติ วนฺทามิ โภ โคตมาติ. "อิมํ านํ วนฺทนฺเตน ตยา สาธุ กตํ พฺราหฺมณาติ สุคโต ตํ สมฺปหํเสสิ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู "เกน นุ โข การเณน ภควา เอวํ สมฺปหํเสสีติ สํสยํ สญฺชเนสุํ. ตโต ตถาคโต เตสํ สํสยมปเนตุํ มชฺฌิมนิกาเย ฆฏีการสุตฺตนฺตํ ๒- วตฺวา อิทฺธานุภาเวน กสฺสปทสพลสฺส โยชนุพฺเพธํ กนกเจติยํ อปรญฺจ กนกเจติยํ อากาเส นิมฺมินิตฺวา มหาชนํ ทสฺเสตฺวา "พฺราหฺมณ เอวํวิธานํ ปูชารหานํ ปูชา ยุตฺตตราวาติ วตฺวา มหาปรินิพฺพานสุตฺเต ๓- ทสฺสิตนเยเนว พุทฺธาทิเก จตฺตาโร ปูชารเห ปกาเสตฺวา สรีรเจติยํ อุทฺทิสฺสเจติยํ ปริโภคเจติยนฺติ ตีณิ เจติยานิ @เชิงอรรถ: ๑. เอตฺถนฺตเร หิสทฺโท โยเชตพฺโพ. @๒. ม. ม. ๑๓/๓๗๔. ๓. ม. มหา. ๑๐/๘๕.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๖.

วิเสสโต ปริทีเปตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "ปูชารเห ปูชยโต พุทฺเธ ยทิจ สาวเก ปปญฺจสมติกฺกนฺเต ติณฺณโสกปริทฺทเว เต ตาทิเส ปูชยโต นิพฺพุเต อกุโตภเย น สกฺกา ปุญฺ สงฺขาตุํ อิเมตฺตมปิ เกนจีติ. ตตฺถ ปูชิตุํ อรหา ปูชารหา. ปูชิตุํ ยุตฺตาติ อตฺโถ. ปูชารเห ปูชยโตติ [๑]- อภิวาทนาทีหิ จ จตูหิ [๒]- ปจฺจเยหิ ปูเชนฺตสฺส. ปูชารเห ทสฺเสติ พุทฺเธติอาทินา. พุทฺเธติ สมฺมาสมฺพุทฺเธ. ยทีติ ยทิวา. อถวาติ อตฺโถ. ตตฺถ ปจฺเจก- พุทฺเธติ กถิตํ โหติ. สาวเก จ. ปปญฺจสมติกฺกนฺเตติ สมติกฺกนฺตตณฺหาทิฏฺิมานปปญฺเจ. ติณฺณโสกปริทฺทเวติ อติกฺกนฺต- โสกปริทฺทเว. อิเม เทฺว อติกฺกนฺเตติ อตฺโถ. เอเตหิ ปูชารหตฺตํ ทสฺสิตํ. เตติ พุทฺธาทโย. ๓- ตาทิเสติ วุตฺตคหณวเสน [๔]-. นิพฺพุเตติ ราคาทินิพฺพุติยา [๕]-. นตฺถิ กุโตจิ ภวโต วา อารมฺมณโต วา เอเตสํ ภยนฺติ อกุโตภยา. เต อกุโตภเย. น สกฺกา ปุญฺ สงฺขาตุนฺติ ปุญฺ คเณตุํ น สกฺกา กถนฺติ เจ. อิเมตฺตมปิ เกนจีติ อิมํ เอตฺตกํ อิมํ เอตฺตกนฺติ เกนจีติ. อปิสทฺโท อิธ สมฺพนฺธิตพฺโพ. เกนจิ ปุคฺคเลน มาเนน วา. @เชิงอรรถ: ๑. เอตฺถนฺตเร เตติ ปทํ โยเชตพฺพํ. @๒. เอตฺถนฺตเร จสทฺโท โยเชตพฺโพ. ๓. สี. พุทฺธาทีนิ. @๔. เอตฺถนฺตเร ตาทิคุณยุตฺเตติ ปทํ โยเชตพฺพํ. @ยถาวุตฺตคุณวเสน ตาทิคุณยุตฺเตติ วจนํ ยุตฺตตรํ. @๕. เอตฺถนฺตเร นิพฺพุเตติ ปทํ โยเชตพฺพํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๗.

ตตฺถ ปุคฺคเลนาติ เตน พฺรหฺมาทินา. มาเนนาติ ติวิเธน มาเนน ตีรเณน ธารเณน ปูรเณน วา. ตีรณํ นาม อิทํ เอตฺตกนฺติ นยโต ตีรณํ. ธารณนฺติ ๑- ตุลาย ธารณํ. ปูรณํ นาม อฑฺฒปฺปสตปตฺถนาฬิกาทิวเสน ปูรณํ. เกนจิ ปุคฺคเลน อิเมหิ ตีหิ มาเนหิ พุทฺธาทิเก ปูชยโต ปุญฺ วิปากวเสน คเณตุํ น สกฺกา ปริยนฺตรหิตโตติ. ทฺวีสุ าเนสุ ปูชยโต กึ ทานํ ปมํ ธรมาเน พุทฺธาที ปูชยโต น สกฺกา ปุญฺ สงฺขาตุํ. ปุน เต ตาทิเส กิเลสปรินิพฺพานนิมิตฺเตน ขนฺธปรินิพฺพาเนน นิพฺพุเตปิ ปูชยโต น สกฺกา สงฺขาตุนฺติ เภทา ยุชฺชนฺติ. เตน หิ วิมานวตฺถุมฺหิ ๒- ติฏฺนฺเต นิพฺพุเต จาปิ สเม จิตฺเต ๓- สมํ ผลํ เจโตปสาทเหตุมฺหิ ๔- สตฺตา คจฺฉนฺติ สุคฺคตินฺติ (วุตฺตํ). เทสนาวสาเน โส พฺราหฺมโณ โสตาปนฺโน อโหสีติ. โยชนิกํ กนกเจติยํ สตฺตาหมากาเสว อฏฺาสิ. มหนฺเตน ๕- สมาคโม จาโหสิ. สตฺตาหํ เจติยํ นานปฺปกาเรน ปูเชสุํ. ตโต ภินฺนลทฺธิกานํ ลทฺธิเภโท ชาโต. พุทฺธานุภาเวน ตํ เจติยํ สกฏฺานเมว คตํ. ตตฺเถว ตํขเณ มหนฺตํ ปาสาณเจติยํ อโหสิ. ตสฺมึ สมาคเม จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ. @เชิงอรรถ: ๑. ธารณํ นาม. ๒. ขุ. วิมาน. ๒๖/๘๒. @๓. สี. สมํ จิตฺตํ. ๔. ขุ. วิมาน. @เจโตปณิธิเหตู หิ. ๕. มหนฺโตติ ปทํ ภเวยฺย.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๘.

กสฺสปทสพลสฺส สุวณฺณเจติยวตฺถุ. ๑- พุทฺธวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา. จุทฺทสโม วคฺโค. ---------- @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. โปตฺถเกสุ อิทํ วตฺถุ อตฺถิ, สฺยามโปตฺถเก ปน นตฺถิ. @"ปูชารเห ปูชฺยโตติ อิมาปิ คาถาโย สุตฺตนฺตปิฏเก ขุทฺทกนิกาเย @ธมฺมปเท พุทฺธวคฺคสฺส ปริโยสาเน ทิสฺสนฺเตว. ตสฺมา อิมสฺมึ ๒๕๐๕ @พุทฺธสเก ปุน มุทฺทนกาเล สพฺพปาริปูริยา อิทํ วตฺถุ อิธาเนตฺวา มุทฺทิตํ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๓ หน้า ๖๑-๑๑๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=23&A=1200&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=23&A=1200&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=24              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=748              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=743              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=743              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]