ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย
อรรถกถาเล่มที่ ๒๐ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๓ ปุปฺผ-พาลวคฺค

หน้าที่ ๑.

๔. ปุปฺผวคฺควณฺณนา ------- ๑. ปวีกถาปสุตปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ. (๓๓) "โก อิมํ ปวึ วิเชสฺสตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต ปวีกถาปสุเต ปญฺจสเต ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ. เต กิร ภควตา สทฺธึ ชนปทจาริกํ จริตฺวา เชตวนํ อาคนฺตฺวา สายณฺหสมเย อุปฏฺานสาลายํ นิสินฺนา อตฺตโน ๑- คตคตฏฺาเน "อสุกคามโต อสุกคามคมนฏฺาเน สมํ วิสมํ กทฺทมพหุลํ สกฺขรพหุลํ กาฬมตฺติกํ ตมฺพมตฺติกนฺติ ปวีกถํ กเถสุํ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "ภนฺเต อมฺเหหิ วิจริตฏฺาเน ปวีกถายาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว เอสา พาหิรปวี นาม, ตุมฺเหหิ อชฺฌตฺติกปวิยํ ปริกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา อิมา เทฺว คาถา อภาสิ "โก อิมํ ปวึ วิเชสฺสติ ยมโลกญฺจ อิมํ สเทวกํ? โก ธมฺมปทํ สุเทสิตํ กุสโล ปุปฺผมิว ปเจสฺสติ? เสโข ปวึ วิเชสฺสติ ยมโลกญฺจ อิมํ สเทวกํ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อตฺตนา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒.

เสโข ธมฺมปทํ สุเทสิตํ กุสโล ปุปฺผมิว ปเจสฺสตีติ. ตตฺถ "โก อิมนฺติ: โก อิมํ อตฺตภาวสงฺขาตํ ปวึ. วิเชสฺสตีติ: อตฺตโน าเณน วิชานิสฺสติ ปฏิวิชฺฌิสฺสติ สจฺฉิกริสฺสตีติ อตฺโถ. ยมโลกญฺจาติ: จตุพฺพิธํ อปายโลกญฺจ. อิมํ สเทวกนฺติ: อิมํ มนุสฺสโลกญฺจ เทวโลเกน สทฺธึ โก วิเชสฺสติ วิชานิสฺสติ ปฏิวิชฺฌิสฺสติ สจฺฉิกริสฺสตีติ ปุจฺฉติ. โก ธมฺมปทํ สุเทสิตนฺติ: ยถาสภาวโต กถิตตฺตา สุเทสิตํ สตฺตตฺตึสโพธิปกฺขิยธมฺมสงฺขาตํ ธมฺมปทํ กุสโล มาลากาโร ปุปฺผํ วิจินนฺโต วิย โก วิเจสฺสติ วิจินิสฺสติ อุปปริกฺขิสฺสติ ปฏิวิชฺฌิสฺสติ สจฺฉิกริสฺสตีติ อตฺโถ. เสโขติ: "อธิสีลสิกฺขา อธิจิตฺตสิกฺขา อธิปญฺาสิกฺขาติ อิมา ติสฺโส สิกฺขา สิกฺขนโต โสตาปตฺติมคฺคฏฺ อาทึ กตฺวา ยาว อรหตฺตมคฺคฏฺา สตฺตวิโธ เสโข อิมํ อตฺตภาวสงฺขาตํ ปวึ อรหตฺตมคฺเคน ตโต ฉนฺทราคํ อปกฑฺฒนฺโต วิเชสฺสติ วิชานิสฺสติ ปฏิวิชฺฌิสฺสติ สจฺฉิกริสฺสติ. ยมโลกญฺจาติ: ตถา วุตฺตปฺปการํ ยมโลกญฺจ อิมํ มนุสฺสโลกญฺจ สห เทเวหิ สเทวกํ เสฺวว วิเชสฺสติ วิชานิสฺสติ ปฏิวิชฺฌิสฺสติ สจฺฉิกริสฺสติ. เสโขติ: เสฺวว สตฺตวิโธ เสโข. ยถา นาม กุสโล มาลากาโร ปุปฺผารามํ ปวิสิตฺวา ตรุณมกุลานิ ปาณกวิทฺธานิ จ มิลาตานิ จ คณฺิกชาตานิ จ ปุปฺผานิ วชฺเชตฺวา โสภณานิ สุชาตานิ ปุปฺผานิ วิจินาติ; เอวเมว อิมํ สุกถิตํ สุนิทฺทิฏฺ โพธิปกฺขิยธมฺมปทํปิ ปญฺาย ปเจสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓.

วิจินิสฺสติ อุปปริกฺขิสฺสติ ปฏิวิชฺฌิสฺสติ สจฺฉิกริสฺสตีติ. สตฺถา สยเมว ปญฺหํ วิสฺสชฺเชสิ. เทสนาวสาเน ปญฺจสตา ภิกฺขู สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. สมฺปตฺตปริสายปิ สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ. ปวีกถาปสุตปญฺจสตภิกฺขุวตฺถุ. ---------- ๒. มรีจิกมฺมฏฺานิกตฺเถรวตฺถุ. (๓๔) "เผณูปมนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต อญฺตรํ มรีจิกมฺมฏฺานิกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา "สมณธมฺมํ กริสฺสามีติ อรญฺ ปวิสิตฺวา ฆฏิตฺวา วายมิตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตุํ อสกฺโกนฺโต "วิเสเสตฺวา กมฺมฏฺานํ กถาเปสฺสามีติ สตฺถุ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค มรีจึ ทิสฺวา "ยถายํ คิมฺหสมเย อุฏฺิตา มรีจิ ทูเร ิตานํ รูปคตํ วิย ปญฺายติ, สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตานํ เนว ปญฺายติ; อยํ อตฺตภาโวปิ อุปฺปาทวยตฺเถน เอวรูโปติ มรีจิกมฺมฏฺานํ ภาเวนฺโต อาคนฺตฺวา มคฺคกิลนฺโต อจิรวติยํ นหายิตฺวา เอกสฺมึ จณฺฑโสตตีเร ฉายาย นิสินฺโน อุทกเวคาภิฆาเตน อุฏฺหิตฺวา มหนฺเต เผณปิณฺเฑ ภิชฺชมาเน ทิสฺวา "อยํ อตฺตภาโวปิ อุปฺปชฺชิตฺวา ภิชฺชนตฺเถน เอวรูโปเยวาติ อารมฺมณํ อคฺคเหสิ. สตฺถา คนฺธกุฏิยํ ิโตว ตํ เถรํ ทิสฺวา "เอวเมว ภิกฺขุ เอวรูโปวายํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔.

อตฺตภาโว เผณปิณฺโฑ วิย มรีจิ วิย อุปฺปชฺชนภิชฺชนสภาโวเอวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "เผณูปมํ กายมิมํ วิทิตฺวา มรีจิธมฺมํ อภิสมฺพุธาโน เฉตฺวาน มารสฺส ปปุปฺผกานิ อทสฺสนํ มจฺจุราชสฺส คจฺเฉติ. ตตฺถ "เผณูปมนฺติ: ๑- อิมํ เกสาทิสมุหสงฺขาตํ กายํ อพลทุพฺพลอนทฺธนิยตาวกาลิกตฺเถน เผณปิณฺฑสริกฺขโกติ วิทิตฺวา. มรีจิธมฺมนฺติ: ยถา มรีจิ ทูเร ิตานํ รูปคตํ วิย คยฺหุปคา วิย โหติ, สนฺติเก อุปคจฺฉนฺตานํ ริตฺตา ตุจฺฉา อคยฺหุปคา สมฺปชฺชติ; เอวํ ขณิกอิตฺตรปจฺจุปฏฺานตฺเถน อยํ กาโยปิ มรีจิธมฺโมติ อภิสมฺพุธาโน พุชฺฌนฺโต ชานนฺโตติ อตฺโถ. มารสฺส ปปุปฺผกานีติ: มารสฺส ปปุปฺผกสงฺขาตานิ เตภูมิกานิ วฏฺฏานิ อริยมคฺเคน ฉินฺทิตฺวา ขีณาสโว ภิกฺขุ มจฺจุราชสฺส อทสฺสนํ อวิสยํ อมตํ มหานิพฺพานํ คจฺเฉยฺยาติ. คาถาปริโยสาเน เถโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา สตฺถุ สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ โถเมนฺโต วณฺเณนฺโต วนฺทนฺโต อาคโตติ. มรีจิกมฺมฏฺานิกตฺเถรวตฺถุ. ------------ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อิมนฺติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕.

๓. วิฑูฑภวตฺถุ. (๓๕) "ปุปฺผานิ เหว ปจินนฺตนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต สปริสํ โอเฆน อชฺโฌตฺถริตฺวา มาริตํ วิฑูฑภํ ๑- อารพฺภ กเถสิ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพีกถา: "สาวตฺถิยํ มหาโกสลรญฺโ ปุตฺโต ปเสนทิกุมาโร นาม, เวสาลิยํ ลิจฺฉวิกุมาโร มหาลิ นาม, กุสินารายํ มลฺลราชปุตฺโต พนฺธุโล นามาติ อิเม ตโย ทิสาปาโมกฺขสฺสาจริยสฺส สนฺติเก สิปฺปุคฺคหณตฺถํ ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา พหินคเร สาลายํ สมาคตา อญฺมญฺสฺส อาคตการณญฺจ กุลญฺจ นามญฺจ ปุจฺฉิตฺวา สหายกา หุตฺวา เอกโตว อาจริยํ อุปสงฺกมิตฺวา น จิรสฺเสว อุคฺคหิตสิปฺปา อาจริยํ อาปุจฺฉิตฺวา เอกโตว นิกฺขมิตฺวา สกสกฏฺานานิ อคมํสุ. เตสุ ปเสนทิกุมาโร ปิตุ สิปฺปํ ทสฺเสตฺวา ปสนฺเนน ปิตรา รชฺเช อภิสิตฺโต. มหาลิกุมาโร ลิจฺฉวีนํ สิปฺปํ ทสฺเสนฺโต มหนฺเตน อุสฺสาเหน ทสฺเสสิ. ตสฺส อกฺขีนิ ภิชฺชิตฺวา อคมํสุ. ลิจฺฉวิราชาโน "อโห วต อมฺหากํ อาจริโย อกฺขิวินาสํ ปตฺโต, น ตํ ปริจฺจชิสฺสาม อุปฏฺหิสฺสาม นนฺติ ตสฺส สตสหสฺสุฏฺานกํ เอกํ ทฺวารํ อทํสุ. โส ตํ นิสฺสาย ปญฺจสเต ลิจฺฉวิราปุตฺเต สิปฺปํ สิกฺขาเปนฺโต วสิ. พนฺธุลกุมาโร สฏฺี เวฬู คเหตฺวา มชฺเฌ อยสลากํ ปกฺขิปิตฺวา สฏฺิกลาเป อุสฺสาเปตฺวา ปิเต, มลฺลราชกุเลหิ "อิเม กปฺเปตูติ @เชิงอรรถ: ๑. วิฏฺฏุภนฺติปิ ปทํ ทิสฺสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖.

วุตฺเต, อสีติหตฺถํ อากาสํ อุลฺลงฺฆิตฺวา อสินา กปฺเปนฺโต อคมาสิ. โส โอสานกลาเป อยสลากาย "กิรีติ สทฺทํ สุตฺวา "กิเมตนฺติ ปุจฺฉิตฺวา สพฺพกลาเปสุ อยสลากานํ ปิตภาวํ สุตฺวา อสึ ฉฑฺเฑตฺวา โรทมาโน "มยฺหํ เอตฺตเกสุ าติสุหชฺเชสุ เอโกปิ สสิเนโห หุตฺวา อิมํ การณํ นาจิกฺขิ; สเจ หิ อหํ ชาเนยฺยํ, อยสลากาย สทฺทํ อนุฏฺาเปนฺโตว ฉินฺเทยฺยนฺติ วตฺวา "สพฺเพปิเม มาเรตฺวา รชฺชํ กาเรสฺสนฺติ มาตาปิตูนํ กเถสิ, "ปเวณิรชฺชํ นาม ตาต อิทํ, น ลพฺภา เอวํ กาตุนฺติ นานปฺปกาเรน วาริโต "เตนหิ มม สหายสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามีติ สาวตฺถึ อคมาสิ. ปเสนทิราชา ตสฺสาคมนํ สุตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา มหนฺเตน สกฺกาเรน นครํ ปเวเสตฺวา เสนาปติฏฺาเน เปสิ. โส มาตาปิตโร ปกฺโกสาเปตฺวา ตตฺเถว วาสํ กปฺเปสิ. อเถกทิวสํ ราชา อุปริปาสาเท ิโต อนฺตรวีถึ โอโลกยมาโน "อนาถปิณฺฑิกสฺส จูฬอนาถปิณฺฑิกสฺส วิสาขาย สุปฺปวาสายาติ เอเตสํ เคเห ภตฺตกิจฺจตฺถาย คจฺฉนฺเต อเนกสหสฺเส ภิกฺขู ทิสฺวา "กหํ อยฺยา คจฺฉนฺตีติ ปุจฺฉิตฺวา, "เทว อนาถปิณฺฑิกสฺส เคเห นิจฺจภตฺตสลากภตฺตคิลานภตฺตาทีนํ อตฺถาย เทวสิกํ เทฺว ภิกฺขุสหสฺสานิ คจฺฉนฺติ, จูฬอนาถปิณฺฑิกสฺส เคหํ ปญฺจสตา ภิกฺขู นิจฺจํ คจฺฉนฺติ, ตถา วิสาขาย, ตถา สุปฺปวาสายาติ วุตฺเต, สยํปิ ภิกฺขุสงฺฆํ อุปฏฺหิตุกาโม วิหารํ คนฺตฺวา ภิกฺขุสหสฺเสน สทฺธึ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ สหตฺถา ทานํ ทตฺวา สตฺตเม ทิวเส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗.

สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ปญฺจหิ เม ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ นิพทฺธํ ภิกฺขํ คณฺหถาติ อาห. "มหาราช พุทฺธา นาม เอกฏฺาเน นิพทฺธํ ภิกฺขํ น คณฺหนฺติ, พหู พุทฺธานํ อาคมนํ ปจฺจาสึสนฺตีติ. "เตนหิ เอกํ ภิกฺขุํ นิพทฺธํ เปเสถาติ. สตฺถา อานนฺทตฺเถรสฺส ภารมกาสิ. ราชา "ภิกฺขุสงฺเฆ อาคเต, ปตฺตํ คเหตฺวา อิเม นาม ปริวิสนฺตูติ อวิจาเรตฺวา สตฺตาหํ สยเมว ปริวิสิตฺวา อฏฺเม ทิวเส วิกฺขิตฺโต ปปญฺจํ อกาสิ. ราชกุเล จ นาม อนาณตฺตา อาสนานิ ปญฺาเปตฺวา ภิกฺขู นิสีทาเปตฺวา ปริวิสิตุํ น ลภนฺติ. ภิกฺขู "น มยํ อิธ าตุํ สกฺขิสฺสามาติ พหู ปกฺกมึสุ. ราชา ทุติยทิวเสปิ ปมชฺชิ. ทุติยทิวเสปิ พหู ปกฺกมึสุ. ตติยทิวเสปิ ปมชฺชิ. ตทา อานนฺทตฺเถรํ เอกกเมว เปตฺวา อวเสสา ปกฺกมึสุ. ปุญฺวนฺตา นาม การณวสิกา โหนฺติ กุลานํ ปสาทํ รกฺขนฺติ. ตถาคตสฺส จ "สารีปุตฺตตฺเถโร มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโรติ เทฺว อคฺคสาวกา, "เขมา อุปฺปลวณฺณาติ เทฺว อคฺคสาวิกา, อุปาสเกสุ "จิตฺโต คหปติ หตฺถโก อาฬวโกติ เทฺว อคฺคสาวกา, อุปาสิกาสุ "เวฬุกณฺฏกี นนฺทมาตา ขุชฺชุตฺตราติ เทฺว อคฺคสาวิกา; อิติ อิเม อฏฺ ชเน อาทึ กตฺวา านนฺตรปฺปตฺตา สพฺเพปิ สาวกา เอกเทเสน ทสนฺนํ ปารมีนํ ปูริตตฺตา มหาปุญฺา อภินีหารสมฺปนฺนา. อานนฺทตฺเถโรปิ กปฺปสตสหสฺสปูริตปารมี อภินีหารสมฺปนฺโน มหาปุญฺโ อตฺตโน การณวสิกตาย กุลสฺส ปสาทํ รกฺขนฺโต อฏฺาสิ. ตํ เอกกเมว นิสีทาเปตฺวา ปริวิสึสุ. ราชา ภิกฺขูนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘.

คตกาเล อาคนฺตฺวา ขาทนียโภชนียานิ ตเถว ิตานิ ทิสฺวา "กึ อยฺยา นาคมึสูติ ปุจฺฉิตฺวา "อานนฺทตฺเถโร เอกโกว อาคโต เทวาติ สุตฺวา "อทฺธา เอตฺตกมฺเม เฉทนมกํสูติ ภิกฺขูนํ กุทฺโธ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา "ภนฺเต มยา ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ภิกฺขา ปฏิยตฺตา, อานนฺทตฺเถโร กิร เอกโกว อาคโต, ปฏิยตฺตภิกฺขา ตเถว ิตา, ปญฺจสตา ภิกฺขู มม เคเห สญฺ น กรึสุ; กินฺนุ โข การณนฺติ อาห. สตฺถา ภิกฺขูนํ โทสํ อวตฺวา "มหาราช มม สาวกานํ ตุมฺเหหิ สทฺธึ วิสฺสาโส นตฺถิ, เตน น คตา ภวิสฺสนฺตีติ วตฺวา กุลานํ อนุปคมนการณญฺจ อุปคมนการณญฺจ ปกาเสนฺโต ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา อิมํ สุตฺตมาห ๑- "นวหิ ภิกฺขเว องฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา จ ๒- นาลํ อุปคนฺตุํ อุปคนฺตฺวา จ ๓- นาลํ อุปนิสีทิตุํ. กตเมหิ นวหิ? น มนาเปน ปจฺจุฏฺเนฺติ, น มนาเปน อภิวาเทนฺติ, น มนาเปน อาสนํ เทนฺติ, สนฺตมสฺส ปริคุยฺหนฺติ, พหุกมฺหิ ๔- โถกํ เทนฺติ, ปณีตมฺหิ ๕- ลูขํ เทนฺติ, อสกฺกจฺจํ เทนฺติ โน สกฺกจฺจํ, น อุปนิสีทนฺติ ธมฺมสฺสวนาย, ภาสนฺตสฺส ๖- น รญฺชิยนฺติ. ๗- อิเมหิ โข ภิกฺขเว นวหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา จ ๘- นาลํ อุปคนฺตุํ อุปคนฺตฺวา จ ๙- นาลํ อุปนิสีทิตุํ. @เชิงอรรถ: ๑. องฺ. นวก. ๒๓/๔๐๑. ๒-๓. ปาลิยํ จสทฺทฏฺาเนสุ วาสทฺโท ทิสฺสติ. @๔. พหุกมฺปิ. ๕. ปณีตมฺปิ. ๖. ภาสิตมสฺส. ๗. รมิสฺสนฺติ. ๘-๙. ปาลิยํ @จสทฺทฏฺาเนสุ วาสทฺโท ทิสฺสติ. สุกฺกปกฺเข ปน เอกสทิสเมว. . ว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙.

นวหิ ภิกฺขเว องฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา จ อลํ อุปคนฺตุํ อุปคนฺตฺวา จ อลํ อุปนิสีทิตุํ. กตเมหิ นวหิ? มนาเปน ปจฺจุฏฺเนฺติ, มนาเปน อภิวาเทนฺติ, มนาเปน อาสนํ เทนฺติ, สนฺตมสฺส น ปริคุยฺหนฺติ, พหุกมฺหิ พหุกํ เทนฺติ, ปณีตมฺหิ ปณีตํ เทนฺติ, สกฺกจฺจํ เทนฺติ โน อสกฺกจฺจํ, อุปนิสีทนฺติ ธมฺมสฺสวนาย, ภาสนฺตสฺส รญฺชิยนฺติ. อิเมหิ โข ภิกฺขเว นวหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา จ อลํ อุปคนฺตุํ อุปคนฺตฺวา จ อลํ อุปนิสีทิตุนฺติ. "อิติ โข มหาราช มม สาวกา ตุมฺหากํ สนฺติกา วิสฺสาสํ อลภนฺตา น คตา ภวิสฺสนฺติ: โปราณกปณฺฑิตา หิ อวิสฺสาสนียฏฺาเน สกฺกจฺจํ อุปฏฺิยมานาปิ มรณนฺติกํ เวทนํ ปตฺวา วิสฺสาสิกฏฺานเมว คมึสูติ, "กทา ภนฺเตติ รญฺา ปุฏฺโ อตีตํ อาหริ: "อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต, เกสโว นาม ราชา รชฺชํ ปหาย อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. ตํ ปญฺจ ปุริสสตานิ อนุปพฺพชึสุ. โส เกสวตาปโส นาม อโหสิ. ปสาธนกปฺปโก ปนสฺส อนุปพฺพชิตฺวา กปฺปโก นาม อนฺเตวาสิโก อโหสิ. เกสวตาปโส ปริสาย สทฺธึ อฏฺ มาเส หิมวนฺเต วสิตฺวา วสฺสารตฺเต โลณมฺพิลเสวนตฺถาย พาราณสึ ปตฺวา ภิกฺขาย นครํ ปาวิสิ. อถ นํ ราชา ทิสฺวา ปสีทิตฺวา จาตุมฺมาสํ อตฺตโน สนฺติเก วสนตฺถาย ปฏิญฺ คเหตฺวา อุยฺยาเน วสาเปนฺโต สายํ ปาตํ ตสฺส อุปฏฺานํ คจฺฉติ. อวเสสา ตาปสา กติปาหํ วสิตฺวา หตฺถิสทฺทาทีหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐.

อุพฺพาฬฺหา "อาจริย อุกฺกณฺิตมฺหา, คจฺฉามาติ อาหํสุ. "กหนฺตาตาติ. "หิมวนฺตํ อาจริยาติ. "ราชา อมฺหากํ อาคตทิวเสเยว จาตุมฺมาสํ อิธ วสนตฺถาย ปฏิญฺ คณฺหิ, กถํ คมิสฺสถ ตาตาติ. "ตุมฺเหหิ อมฺหากํ อนาจิกฺขิตฺวาว ปฏิญฺา ทินฺนา, มยํ อิธ น สกฺโกม วสิตุํ, อิโต อวิทูเร ตุมฺหากํ ปวตฺติสฺสวนฏฺาเน วสิสฺสามาติ วนฺทิตฺวา ปกฺกมึสุ. กปฺปกนฺเตวาสิเกน สทฺธึ อาจริโย โอหิยิ. ราชา อุปฏฺานํ อาคโต "กุหึ อยฺยาติ ปุจฺฉิ. "อุกฺกณฺิตมฺหาติ วตฺวา หิมวนฺตํ คตา มหาราชาติ. กปฺปโกปิ น จิรสฺเสว อุกฺกณฺิตฺวา อาจริเยน ปุนปฺปุนํ วาริยมาโนปิ "น สกฺโกมีติ วตฺวา ปกฺกามิ. อิตเรสํ ปน สนฺติกํ อคนฺตฺวา อาจริยสฺส ปวตฺตึ สุณนฺโต อวิทูเร าเน วสิ. อปรภาเค อาจริยสฺส อนฺเตวาสิเก อนุสฺสรนฺตสฺส กุจฺฉิโรโค อุปฺปชฺชิ. ราชา เวชฺเชหิ ติกิจฺฉาเปติ. โรโค น วูปสมฺมติ. ตาปโส อาห "มหาราช อิจฺฉสิ เม โรคํ วูปสมิตุนฺติ. "ภนฺเต สจาหํ สกฺกุเณยฺยํ, อิทาเนว โว ผาสุกํ กเรยฺยนฺติ. "มหาราช สเจ เม ผาสุกํ อิจฺฉสิ, มํ อนฺเตวาสิกานํ สนฺติกํ เปเสหีติ. ราชา "สาธุ ภนฺเตติ ตํ มญฺจเก นิปชฺชาเปตฺวา นารทามจฺจปฺปมุเข จตฺตาโร อมจฺเจ "มม อยฺยสฺส ปวตฺตึ ตฺวา มยฺหํ สาสนํ ปหิเณยฺยาถาติ อุยฺโยเชสิ. กปฺปกนฺเตวาสิโก อาจริยสฺสาคมนํ สุตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา, "อิตเร กหนฺติ วุตฺเต, "อสุกฏฺาเน กิร วสนฺตีติ อาห. เตปิ อาจริยสฺสาคตภาวํ สุตฺวา ตตฺเถว สโมสริตฺวา อาจริยสฺส อุณฺโหทกํ ทตฺวา ผลาผลํ อทํสุ. ตํขณญฺเว โรโค วูปสมิ. โส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑.

กติปาเหเนว สุวณฺณวณฺโณ อโหสิ. อถ นํ นารโท ปุจฺฉิ "มนุสฺสินฺทํ ชหิตฺวาน สพฺพกามสมิทฺธินํ กถนฺนุ ภควา เกสิ กปฺปสฺส รมสิ อสฺสเมติ. "สาทูนิ รมณียานิ, สนฺติ รุกฺขา มโนรมา, สุภาสิตานิ กปฺปสฺส นารท รมยนฺติ มนฺติ. "สาลีนํ โอทนํ ภุตฺวา สุจิมํสูปเสจนํ กถํ สามากนิวารา อโลณา สาทยนฺติ ตนฺติ. "อสาทุํ ยทิวา สาทุํ อปฺปํ วา ยทิวา พหุํ, วิสฺสฏฺโ ยตฺถ ภุญฺเชยฺย วิสฺสาสปรมา รสาติ. สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ ๑- สโมธาเนนฺโต "ตทา ราชา โมคฺคลฺลาโน อโหสิ, นารโท สารีปุตฺโต, กปฺปกนฺเตวาสิโก อานนฺโท, เกสวตาปโส อหเมวาติ วตฺวา "เอวํ มหาราช ปุพฺเพ ปณฺฑิตา มรณนฺติกํ เวทนํ ปตฺวา วิสฺสาสิกฏฺานํ อคมํสุ, มม สาวกา ตุมฺหากํ สนฺติเก วิสฺสาสํ น ลภนฺติ มญฺเติ อาห. ราชา "ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ มยา วิสฺสาสํ กาตุํ วฏฺฏติ, กถนฺนุโข กริสฺสามีติ, "สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส าติธีตรํ เคเห กาตุํ วฏฺฏติ, เอวํ สนฺเต, ทหรา จ สามเณรา จ `สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส าติ ราชาติ มม สนฺติกํ วิสฺสฏฺา นิพทฺธํ อาคมิสฺสนฺตีติ จินฺเตตฺวา "เอกํ เม ธีตรํ เทนฺตูติ สากฺยานํ สนฺติกํ สาสนํ เปเสสิ, "กตรสกฺกสฺส ธีตาติ ปุจฺฉิตฺวา อาคจฺเฉยฺยาถาติ วตฺวา ทูเต อาณาเปสิ. ทูตา @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. จตุกฺก. ๒๗/๑๖๐. ตทฏฺกถา. ๔/๔๐๕.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒.

คนฺตฺวา สากิเย ทาริกํ ยาจึสุ. เต สนฺนิปติตฺวา "ปกฺขนฺตริโย ราชา; สเจ น ทสฺสาม, วินาเสสฺสติ โน; น โข ปน อมฺเหหิ กุเลน สทิโส; กินฺนุ โข กาตพฺพนฺติ จินฺตยึสุ. มหานาโม "มม ทาสิยา กุจฺฉิสฺมึ ชาตา วาสภขตฺติยา นาม ธีตา รูปโสภคฺคปฺปตฺตา อตฺถิ, ตํ ทสฺสามาติ วตฺวา ทูเต อาห "สาธุ รญฺโ ทาริกํ ทสฺสามาติ. "กสฺส ธีตาติ. "สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส จูฬปิตุ ปุตฺตสฺส มหานามสกฺกสฺส ธีตา วาสภขตฺติยา นามาติ. เต คนฺตฺวา รญฺโ อาโรจยึสุ. ราชา "ยทิ เอวํ สาธุ, สีฆํ อาเนถ; ขตฺติยา จ นาม พหุมายา ทาสีธีตรํปิ ปหิเณยฺยุํ, ปิตรา สทฺธึ เอกภาชเน ภุญฺชนฺตึ อาเนยฺยาถาติ เปเสสิ. เต คนฺตฺวา "เทว ตุมฺเหหิ สทฺธึ เอกโต ภุญฺชนฺตึ ราชา อิจฺฉตีติ อาหํสุ. มหานาโม "สาธุ ตาตาติ ตํ อลงฺการาเปตฺวา อตฺตโน ภุญฺชนกาเล ตํ ๑- ปกฺโกสาเปตฺวา ตาย สทฺธึ เอกโต ภุญฺชนาการํ ทสฺเสตฺวา ทูตานํ นิยฺยาเทสิ. เต ตํ อาทาย สาวตฺถึ คนฺตฺวา ตํ ปวตฺตึ รญฺโ อาโรเจสุํ. ราชา ตุฏฺมานโส ตํ ปญฺจนฺนํ อิตฺถีสตานํ เชฏฺกํ กตฺวา อคฺคมเหสิฏฺาเน อภิสิญฺจิ. สา น จิรสฺเสว สุวณฺณวณฺณํ ปุตฺตํ วิชายิ. อถสฺส นามคฺคหณทิวเส ราชา [๒]- อยฺยิกาย สนฺติกํ เปเสสิ "สากฺยราชธีตา วาสภขตฺติยา ปุตฺตํ วิชาตา, กิมสฺส นามํ กโรนฺตูติ. ตํ ปน สาสนํ คเหตฺวา คโต อมจฺโจ โถกํ พธิรธาตุโก. โส คนฺตฺวา รญฺโ อยฺยิกาย อาโรเจสิ. สา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา "วาสภขตฺติยา ปุตฺตํ อวิชายิตฺวาปิ สพฺพํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "ตนฺติ นตฺถิ. ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "อตฺตโนติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓.

ธนํ อภิภวิ, อิทานิ ปน รญฺโ อติวิย วลฺลภา ภวิสฺสตีติ อาห. พธิรามจฺโจ "วลฺลภาติ วจนํ ทุสฺสุตํ สุตฺวา "วิฑูฑโภติ สลฺลกฺเขตฺวา ราชานํ อุปคนฺตฺวา "เทว กุมารสฺส `วิฑูฑโภติ นามํ กโรถาติ อาห. ราชา "โปราณกํ โน กุลสนฺตกํ นามํ ภวิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา "วิฑูฑโภติ นามํ อกาสิ. อถสฺส ทหรกาเลเยว ราชา "สตฺถุ ปิยํ กโรมีติ เสนาปติฏฺานํ อทาสิ. โส กุมารปริหาเรน วฑฺฒนฺโต สตฺตวสฺสิกกาเล อญฺเสํ กุมารานํ มาตามหกุลโต หตฺถิรูปกอสฺสรูปกาทีนิ อาหริยมานานิ ทิสฺวา มาตรํ ปุจฺฉิ "อมฺม อญฺเสํ มาตามหกุลโต ปณฺณากาโร อาหริยติ, มยฺหํ โกจิ กิญฺจิ น เปเสติ; กึ ตฺวํ นิมฺมาตาปิติกาติ. อถ นํ สา "ตาต ตว สกฺยราชาโน มาตามหา, ทูเร ปน วสนฺติ, เตน เต น กิญฺจิ เปเสนฺตีติ วญฺเจสิ. ปุน โสฬสวสฺสิกกาเล "อมฺม มาตามหกุลํ ปสฺสิตุกาโมมฺหีติ วตฺวา "อลํ ตาต, กึ ตตฺถ คนฺตฺวา กริสฺสสีติ วาริยมาโนปิ ปุนปฺปุนํ ยาจิ. อถสฺส มาตา "เตนหิ คจฺฉาติ สมฺปฏิจฺฉิ. โส ปิตุ อาโรเจตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน นิกฺขมิ. วาสภขตฺติยา ปุเรตรเมว ปณฺณํ เปเสสิ "อหํ อิธ สุขํ วสามิ, มาสฺส กิญฺจิ สามิโน อนฺตรํ ทสฺสยึสูติ. สากิยา วิฑูฑภสฺสาคมนํ ตฺวา "วนฺทิตุํ น สกฺกาติ ตสฺส ทหรทหเร กุมาเร ชนปทํ ปหิณิตฺวา, ตสฺมึ กปิลปุรํ สมฺปตฺเต, สณฺาคาเร สนฺนิปตึสุ. กุมาโร ตตฺถ คนฺตฺวา อฏฺาสิ. อถ นํ "อยนฺเต ตาต มาตามโห, อยํ มาตุโลติ วทึสุ. โส สพฺเพ วนฺทมาโน วิจริตฺวา เอกํปิ อตฺตานํ วนฺทนฺตํ อทิสฺวา "กินฺนุ โข

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔.

มํ วนฺทนฺตา นตฺถีติ ปุจฺฉิ. สากิยา "ตาต กนิฏฺกุมารา เต ชนปทํ คตาติ วตฺวา ตสฺส มหนฺตํ สกฺการํ กรึสุ. โส กติปาหํ วสิตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน นครา นิกฺขมิ. อเถกา ทาสี สณฺาคาเร ตสฺส นิสินฺนผลกํ ๑- "อิทํ วาสภขตฺติยาย ทาสิยา ปุตฺตสฺส นิสินฺนผลกนฺติ อกฺโกสิตฺวา อกฺโกสิตฺวา ขีโรทเกน โธวติ. เอโก ปุริโส อตฺตโน อาวุธํ ปมฺมุสฺสิตฺวา นิวตฺโต ตํ คณฺหนฺโต วิฑูฑภกุมารสฺส อกฺโกสนสทฺทํ สุตฺวา ตํ อนฺตรํ ปุจฺฉิตฺวา "วาสภขตฺติยา ทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ มหานามสกฺกสฺส ชาตาติ ตฺวา พลกายสฺส กเถสิ. "วาสภขตฺติยา กิร ทาสีธีตาติ มหาโกลาหลํ อโหสิ. ตํ สุตฺวา วิฑูฑโภ "เอเต ตาว มม นิสินฺนผลกํ ขีโรทเกน โธวนฺตุ, อหํ ปน รชฺเช ปติฏฺิตกาเล เอเตสํ คลโลหิตํ คเหตฺวา มม นิสินฺนผลกํ โธวิสฺสามีติ ๒- จิตฺตํ เปสิ. ตสฺมึ สาวตฺถึ คเต, อมจฺจา สพฺพํ ปวตฺตึ รญฺโ อาโรจยึสุ. ราชา "มยฺหํ ทาสีธีตรํ อทํสูติ สากิยานํ กุชฺฌิตฺวา วาสภขตฺติยาย จ ปุตฺตสฺส จ ทินฺนปริหารํ อจฺฉินฺทิตฺวา ทาสทาสีหิ ลทฺธพฺพมตฺตเมว ทาเปสิ. ตโต กติปาหจฺจเยน สตฺถา ราชนิเวสนํ คนฺตฺวา นิสีทิ. ราชา อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ตุมฺหากํ กิร าตเกหิ ทาสีธีตา มยฺหํ ทินฺนา, เตนสฺสา อหํ สปุตฺตาย ปริหารํ อจฺฉินฺทิตฺวา ทาสทาสีหิ ลทฺธพฺพมตฺตเมว ทาเปสินฺติ อาห. สตฺถา "อยุตฺตํ มหาราช สากิเยหิ กตํ, ททนฺเตหิ นาม สมชาติกา ทาตพฺพา อสฺส; ตํ ปน มหาราช วทามิ: @เชิงอรรถ: ๑. โปราณโปฏฺเก เตน นิสินฺนํ ผลกนฺติ ทิสฺสติ. ๒. สี.ยุ. โธวาเปสฺสามีติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.

วาสภขตฺติยา ขตฺติยราชธีตา ขตฺติยรญฺโ เคเห อภิเสกํ ลภิ, วิฑูฑโภปิ ขตฺติยราชานเมว ปฏิจฺจ ชาโต; มาตุโคตฺตํ นาม กึ กริสฺสติ, ปิตุโคตฺตเมว ปมาณนฺติ, โปราณกปณฺฑิตา ทลิทฺทิตฺถิยา กฏฺหาริกาย อคฺคมเหสิฏฺานํ อทํสุ, ตสฺสา จ กุจฺฉิมฺหิ ชาตกุมาโร ทฺวาทสโยชนิกาย พาราณสิยํ รชฺชํ ปตฺวา กฏฺวาหนราชา นาม ชาโตติ กฏฺหาริยชาตกํ ๑- กเถสิ. ราชา ธมฺมกถํ สุตฺวา "ปิตุโคตฺตเมว กิร ปมาณนฺติ ตุสิตฺวา มาตาปุตฺตานํ ปกติปริหารเมว ทาเปสิ. พนฺธุลเสนาปติสฺสปิ โข กุสินารายํ มลฺลราชธีตา มลฺลิกา นาม ภริยา ทีฆรตฺตํ น วิชายิ. อถ นํ พนฺธุโล "อตฺตโน กุลฆรเมว คจฺฉาติ อุยฺโยเชสิ. สา "สตฺถารํ ทิสฺวาว คมิสฺสามีติ เชตวนํ ปวิสิตฺวา ตถาคตํ วนฺทิตฺวา ิตา "กหํ คจฺฉสีติ วุตฺตา "สามิโก มํ ภนฺเต กุลฆรํ เปเสตีติ อาห. "กึการณาติ. "วญฺฌา กิรสฺมิ อปุตฺติกาติ. "ยทิ เอวํ, คมนกิจฺจํ นตฺถิ, นิวตฺตสฺสูติ. สา ตุฏฺมานสา หุตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา นิเวสนํ คนฺตฺวา, "กสฺมา นิวตฺตาสีติ วุตฺเต, ๒- "ทสพเลน นิวตฺติตมฺหีติ อาห. พนฺธุโล "ทิฏฺ ภวิสฺสติ ทีฆทสฺสินา การณนฺติ สมฺปฏิจฺฉิ. สา น จิรสฺเสว คพฺภํ ปฏิลภิตฺวา อุปฺปนฺนโทหฬา "โทหโฬ เม อุปฺปนฺโนติ อาโรเจสิ. "กึ โทหโฬติ. "เวสาลีนคเร คณราชกุลานํ อภิเสกมงฺคลโปกฺขรณิยํ โอตริตฺวา นหาตฺวา ปานียํ ปาตุกามมฺหิ สามีติ. พนฺธุโล "สาธูติ วตฺวา สหสฺสตฺถามธนุํ คเหตฺวา ตํ รถํ อาโรเปตฺวา สาวตฺถิโต นิกฺขมิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๓. ตทฏฺกถา. ๑/๒๐๔. ๒. สี. ยุ. วุตฺตา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

รถํ ปาเชนฺโต มหาลิลิจฺฉวิโน ทินฺนทฺวาเรน เวสาลึ ปาวิสิ. มหาลิลิจฺฉวิโน จ ทฺวารสมีเปเอว นิเวสนํ โหติ. โส รถสฺส อุมฺมาเร ปฏิฆาตสทฺทํ สุตฺวาว "พนฺธุลสฺส รถสทฺโทติ ตฺวา "อชฺช ลิจฺฉวีนํ ภยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ อาห. โปกฺขรณิยา อนฺโต จ พหิ จ อารกฺโข ๑- พลวา, อุปริ โลหชาลํ ปตฺถฏํ, สกุณานํปิ โอกาโส นตฺถิ. พนฺธุลเสนาปติ ปน รถา โอตริตฺวา อารกฺขเก มนุสฺเส เวตฺเตน ปหรนฺโต ปลาเปตฺวา โลหชาลํ ฉินฺทิตฺวา อนฺโตโปกฺขรณิยา ภริยํ นหาเปตฺวา สยํปิ นหาตฺวา ปุน ตํ รถํ อาโรเปตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา อาคตมคฺเคเนว ปายาสิ. อารกฺขกา ลิจฺฉวีนํ อาโรเจสุํ. ลิจฺฉวิราชาโน กุชฺฌิตฺวา ปญฺจ รถสตานิ อารุยฺห "พนฺธุลมลฺลํ คณฺหิสฺสามาติ นิกฺขมึสุ. ตํ ปวตฺตึ มหาลิสฺส อาโรเจสุํ. มหาลิ "มา คมิตฺถ, โส หิ โว สพฺเพ ฆาเตสฺสตีติ อาห. เตปิ "มยํ คมิสฺสามเอวาติ วทึสุ. "เตนหิ รถจกฺกสฺส ยาว นาภิโต ปวึ ปวิฏฺฏฺานํ ทิสฺวา นิวตฺเตยฺยาถ; ตโต อนิวตฺตนฺตา ปุรโต อสนิสทฺทํ วิย สุณิสฺสถ, ตมฺหา านา นิวตฺเตยฺยาถ; ตโต อนิวตฺตนฺตา ตุมฺหากํ รถธุเรสุ ฉิทฺทํ ปสฺสิสฺสถ, ตมฺหา านา นิวตฺเตยฺยาเถว, [๒]- ปุรโต มา คมิตฺถาติ อาห. เต ตสฺส วจเนนานิวตฺติตฺวา ตํ อนุพนฺธึสุเยว. มลฺลิกา ทิสฺวา "รถา สามิ ปญฺายนฺตีติ อาห. "เตนหิ เอกสฺเสว รถสฺส ปญฺายนกาเล อาโรเจยฺยาสีติ. สา, ยทา สพฺเพ เอโก วิย @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อารกฺขา. ๒. ม. เอตฺถนฺตเร "ตโต อนิวตฺเตนฺตาติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

หุตฺวา ปญฺายึสุ, ตทา "เอกเมว สามิ รถสีสํ ปญฺายตีติ อาห. พนฺธุโล "เตนหิ อิมา รสฺมิโย คณฺหาติ ตสฺสา รสฺมิโย ทตฺวา รเถ ิโตว ธนุํ อาโรเปสิ. รถจกฺกํ ยาว นาภิโต ปวึ ปาวิสิ. ลิจฺฉวิโน ตํ านํ ทิสฺวา น นิวตฺตึสุ. อิตโร โถกํ คนฺตฺวา ชิยํ โปเถสิ. อสนิสทฺโท วิย อโหสิ. เต ตโตปิ น นิวตฺตึสุ, อนุพนฺธนฺตา คจฺฉนฺเตว. ๑- พนฺธุโล รเถ ิตโกว เอกํ สรํ ขิปิ. โส ปญฺจนฺนํ รถสตานํ รถสีเส ฉิทฺทํ กตฺวา ปญฺจ ราชสตานิ ปริกรพนฺธนฏฺาเน วินิวิชฺฌิตฺวา ปวิยํ ปาวิสิ. เต อตฺตโน วิทฺธภาวํ อชานิตฺวา "ติฏฺ เร, ติฏฺ เรติ วทนฺตา อนุพนฺธึสุเยว. พนฺธุโล รถํ เปตฺวา "ตุมฺเห มตกา, มตเกหิ สทฺธึ มยฺหํ ยุทฺธํ นาม นตฺถีติ อาห. "มตกา นาม อมฺหาสทิสา น ๒- โหนฺตีติ. "เตนหิ สพฺพปจฺฉิมสฺส ปริกรํ โมเจถาติ. เต โมจยึสุ. โส มุตฺตมตฺเตเยว มริตฺวา ปติ. อถ เน "สพฺเพปิ ตุมฺเห เอวรูปา, อตฺตโน อตฺตโน ฆรานิ คนฺตฺวา สํวิธาตพฺพํ สํวิทหิตฺวา ปุตฺตทารํ อนุสาสิตฺวา สนฺนาหํ โมเจถาติ อาห. เต ตถา กตฺวา สพฺเพปิ ชีวิตกฺขยํ ปตฺตา. พนฺธุโลปิ มลฺลิกํ สาวตฺถึ อาเนสิ. สา โสฬสกฺขตฺตุํ ยมเก ยมเก ปุตฺเต วิชายิ. สพฺเพปิ สูรา ถามสมฺปนฺนา อเหสุํ. สพฺพสิปฺปานํ นิปฺผตฺตึ ปาปุณึสุ. เอเกกสฺส ปุริสสหสฺสํ ปริวาโร อโหสิ. ปิตรา สทฺธึ ราชนิเวสนํ คจฺฉนฺเตหิ เตเหว ราชงฺคณํ ปริปูริ. อเถกทิวสํ วินิจฺฉเย กุฏฏฺฏปราชิตา มนุสฺสา พนฺธุลํ อาคจฺฉนฺตํ @เชิงอรรถ: ๑. "คจฺฉึสุเยวาติ ยุตฺตตรํ ภเวยฺย. ๒. นสทฺโท นตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

ทิสฺวา มหาวิรวํ วิรวนฺตา วินิจฺฉยมจฺจานํ กุฏฏฺฏกรณํ ตสฺส อาโรเจสุํ. โส วินิจฺฉยํ คนฺตฺวา ตํ อฏฺฏํ ตีเรตฺวา สามิกเมว สามิกํ อกาสิ. มหาชโน มหาสทฺเทน สาธุการํ ปวตฺเตสิ. ตํ สุตฺวา ๑- ราชา "กึ อิทนฺติ ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา ตุสิตฺวา สพฺเพปิ เต อมจฺเจ หราเปตฺวา พนฺธุลสฺเสว วินิจฺฉยํ นิยฺยาเทสิ. โส ตโต ปฏฺาย สมฺมา วินิจฺฉยิ. ตโต โปราณกวินิจฺฉยิกา อมจฺจา ลญฺจํ อลภนฺตา อปฺปลาภา หุตฺวา "พนฺธุโล รชฺชํ ปตฺเถตีติ ราชกุเล ปริภินฺทึสุ. ราชา เตสํ กถํ คเหตฺวา จิตฺตํ นิคฺคเหตุํ นาสกฺขิ, "อิมสฺมึ อิเธว ฆาติยมาเน, ครหา เม อุปฺปชฺชิสฺสตีติ ปุน จินฺเตตฺวา ปยุตฺตปุริเสหิ ปจฺจนฺตํ ปหราเปตฺวา พนฺธุลํ ปกฺโกสาเปตฺวา "ปจฺจนฺโต กิร กุปิโต, ตฺวํ ปุตฺเตหิ สทฺธึ คนฺตฺวา โจเร คณฺหาติ ปหิณิตฺวา "เอตฺเถวสฺส ทฺวตฺตึสาย ปุตฺเตหิ สห สีสํ ฉินฺทิตฺวา อาหรถาติ เตน สทฺธึ อญฺเปิ สมตฺเถ มหาโยเธ เปเสสิ. ตสฺมึ ปจฺจนฺตํ คจฺฉนฺเตเยว, "เสนาปติ กิราคจฺฉตีติ ปยุตฺตโจรา ปลายึสุ. โส ตํ ปเทสํ อาวาสาเปตฺวา สณฺาเปตฺวา นิวตฺติ. อถสฺส นครโต อวิทูเร าเน เต โยธา สทฺธึ ปุตฺเตหิ สีสํ ฉินฺทึสุ. ตํ ทิวสํ มลฺลิกาย เทวิยา ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ เทฺว อคฺคสาวกา นิมนฺติตา โหนฺติ. อถสฺสา ปุพฺพณฺเหเยว "สามิกสฺส เต สทฺธึ ปุตฺเตหิ สีสํ ฉินฺทนฺตีติ ปณฺณํ อาหริตฺวา อทํสุ. สา ตํ ปวตฺตึ ตฺวา กสฺสจิ อวตฺวา ปณฺณํ อุจฺฉงฺเค กตฺวา ภิกฺขุสงฺฆเมว @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "ตํ สุตฺวาติ นตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

ปริวิสิ. อถสฺสา ปริจาริกาโย ภิกฺขูนํ ภตฺตํ ทตฺวา สปฺปิจาฏึ อาหรนฺติโย เถรานํ ปุรโต จาฏึ ภินฺทึสุ. ธมฺมเสนาปติ "เภทนธมฺมํ ภินฺนํ น จินฺเตตพฺพนฺติ อาห. สา อุจฺฉงฺคโต ปณฺณํ นีหริตฺวา "ทฺวตฺตึสาย ปุตฺเตหิ สทฺธึ ปิตุ สีสํ ฉินฺทนฺตีติ เม อิมํ ปณฺณํ อาหรึสุ, อหํ อิทํ สุตฺวาปิ น จินฺเตสึ; สปฺปิจาฏิยา ภินฺนาย, กึ จินฺเตสฺสามิ ภนฺเตติ อาห. ธมฺมเสนาปติ "อนิมิตฺตมนญฺาตํ มจฺจานํ อิธ ชีวิตํ กสิรญฺจ ปริตฺตญฺจ ตญฺจ ทุกฺเขน สํยุตฺตนฺติ ๑- อาทีนิ วตฺวา ธมฺมํ เทเสตฺวา อุฏฺายาสนา วิหารํ อคมาสิ. สาปิ ทฺวตฺตึสสุณิสาโย ปกฺโกสาเปตฺวา "ตุมฺหากํ สามิกา นิรปราธา อตฺตโน ปุริมกมฺมผลํ ลภึสุ, ตุมฺเห มา โสจิตฺถ มา ปริเทวิตฺถ, รญฺโ อุปริ มโนปโทสํ มา กริตฺถาติ โอวทิ. รญฺโ จรปุริสา ตํ กถํ สุตฺวา เตสํ นิทฺโทสภาวํ รญฺโ กถยึสุ. ราชา สํเวคปฺปตฺโต ตสฺสา นิเวสนํ คนฺตฺวา มลฺลิกญฺจ สุณิสาโย จสฺสา ขมาเปตฺวา มลฺลิกาย วรํ อทาสิ. สา "วโร คหิโต เม โหตูติ วตฺวา, ตสฺมึ คเต, มตกภตฺตํ ทตฺวา นหาตฺวา ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา "เทว ตุมฺเหหิ เม วโร ทินฺโน, มยฺหญฺจ อญฺเน อตฺโถ นตฺถิ, ทฺวตฺตึสาย จ เม สุณิสานํ มมญฺจ กุลฆรคมนํ อนุชานาถาติ อาห. ราชา สมฺปฏิจฺฉิ. สยํปิ ทฺวตฺตึสสุณิสา ยถาสกานิ กุลานิ เปเสสิ. สา กุสินารายํ อตฺตโน กุลฆรํ อคมาสิ. ราชาปิ พนฺธุลเสนาปติโน @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. สุ. ๒๕/๔๔๗.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

ภาคิเนยฺยสฺส ทีฆการายนสฺส นาม เสนาปติฏฺานํ อทาสิ. โส ปน "มาตุโล เม อิมินา มาริโตติ รญฺโ โอตารํ คเวสนฺโต วิจรติ. ราชา กิร นิรปราธสฺส พนฺธุลสฺส มาริตกาลโต ปฏฺาย วิปฺปฏิสารี หุตฺวา จิตฺตสฺสาทํ น ลภติ รชฺชสุขํ นานุโภติ. ตทา สตฺถา สากิยานํ เมทฬุปํ นาม นิคมํ นิสฺสาย วิหรติ. ราชา ตตฺถ คนฺตฺวา อารามโต อวิทูเร ขนฺธาวารํ นิวาเสตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน "สตฺถารํ วนฺทิสฺสามีติ วิหารํ คนฺตฺวา ปญฺจ ราชกกุธภณฺฑานิ ทีฆการายนสฺส ทตฺวา เอกโกว คนฺธกุฏึ ปาวิสิ. สพฺพํ ธมฺมเจติยสุตฺตนิยาเมน ๑- เวทิตพฺพํ. ตสฺมึ คนฺธกุฏึ ปวิฏฺเ, ทีฆการายโน ตานิ ราชกกุธภณฺฑานิ คเหตฺวา วิฑูฑภํ ราชานํ กตฺวา รญฺโ เอกํ อสฺสํ เอกญฺจ อุปฏฺานการิกํ มาตุคามํ เปตฺวา นิวตฺเตตฺวา สาวตฺถึ อคมาสิ. ราชา สตฺถารา สทฺธึ ปิยกถํ กเถตฺวา นิกฺขนฺโต เสนํ อทิสฺวา ตํ มาตุคามํ ปุจฺฉิตฺวา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา "ภาคิเนยฺยํ อาทาย คนฺตฺวา วิฑูฑภํ คเหสฺสามีติ ราชคหนครํ คจฺฉนฺโต วิกาเล ทฺวาเรสุ ปิทหิเตสุ, นครํ ปตฺวา เอกิสฺสา สาลาย นิปชฺชิตฺวา วาตาตปกิลนฺโต รตฺติภาเค ตตฺเถว กาลมกาสิ. วิภาตาย รตฺติยา, "เทว โกสลนรินฺท อนาโถ ชาโตสีติ วิลปนฺติยา ตสฺสา อิตฺถิยา สทฺทํ สุตฺวา รญฺโ อาโรเจสุํ. โส มาตุลสฺส มหนฺเตน สกฺกาเรน สรีรกิจฺจํ กาเรสิ. วิฑูฑโภปิ รชฺชํ ลภิตฺวา ตํ เวรํ สริตฺวา "สพฺเพปิ สากิเย @เชิงอรรถ: ๑. ม. ม. ๑๓/๕๐๖.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

มาเรสฺสามีติ มหติยา เสนาย นิกฺขมิ. ตํ ทิวสํ สตฺถา ปจฺจูสกาเล โลกํ โอโลเกนฺโต าตสงฺฆวินาสํ ทิสฺวา "าติสงฺคหํ กาตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา ปุพฺพณฺหสมเย ปิณฺฑาย จริตฺวา ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต คนฺธกุฏิยํ สีหเสยฺยํ กปฺเปตฺวา สายณฺหสมเย อากาเสน คนฺตฺวา กปิลวตฺถุสามนฺเต กพรจฺฉาเย รุกฺขมูเล นิสีทิ. ตโต วิฑูฑภสฺส รชฺชสีมายํ มหนฺโต สณฺฑจฺฉาโย นิโคฺรธรุกฺโข อตฺถิ. วิฑูฑโภ สตฺถารํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา "ภนฺเต กึการณา เอวรูปาย อุณฺหเวลาย อิมสฺมึ กพรจฺฉาเย รุกฺขมูเล นิสินฺนตฺถ, เอตสฺมึ สณฺฑจฺฉาเย นิโคฺรธมูเล นิสีทถ ภนฺเตติ วตฺวา, "โหตุ มหาราช, าตกานํ ฉายา นาม สีตลาติ วุตฺเต, "าตกานํ รกฺขณตฺถาย สตฺถา อาคโต ภวิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา นิวตฺติตฺวา สาวตฺถิเมว ปจฺจาคมิ. สตฺถาปิ อุปฺปติตฺวา เชตวนเมว คโต. ราชา สากิยานํ โทสํ สริตฺวา ทุติยมฺปิ นิกฺขมิตฺวา ตตฺเถว สตฺถารํ ปสฺสิตฺวา ปุน นิวตฺติ. ตติยวาเรปิ นิกฺขมิตฺวา ตตฺเถว สตฺถารํ ปสฺสิตฺวา นิวตฺติ. จตุตฺถวาเร ปน ตสฺมึ นิกฺขนฺเต, สตฺถา สากิยานํ ปุพฺพกมฺมํ โอโลเกตฺวา เตสํ นทิยํ วิสปกฺขิปนปาปกมฺมสฺส อปฺปฏิพาหิยภาวํ ตฺวา จตุตฺถวาเร นาคมาสิ. วิฑูฑโภ "สากิเย ฆาเตสฺสามีติ มหนฺเตน พเลน นิกฺขมิ. สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปน าตกา อสตฺตฆาตกา นาม มรนฺตาปิ ปเรสํ ชีวิตํ น โวโรเปนฺติ. เต จินฺตยึสุ "มยํ สิกฺขิตหตฺถา กตุปาสนา มหิสฺสาสา, น โข ปน สกฺกา อมฺเหหิ ปรํ ชีวิตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.

โวโรเปตุํ, อตฺตโน กมฺมํ ทสฺเสตฺวา ปลาเปสฺสามาติ. เต กตสนฺนาหา นิกฺขมิตฺวา ยุทฺธํ อารภึสุ. เตหิ ขิตฺตา สรา วิฑูฑภสฺส ปุริสานํ อนฺตรนฺตเรน คจฺฉนฺติ, ผลกนฺตรกณฺณจฺฉิทฺทนฺตราทีหิ นิกฺขมนฺติ. วิฑูฑโภ ทิสฺวา "นนุ ภเณ สากิยา `อสตฺตฆาตกมฺหาติ วทนฺติ, อถ จ ปน เม ปุริเส นาเสนฺตีติ. อถ นํ เอโก ปุริโส อาห "กึ สามิ นิวตฺติตฺวา โอโลเกสีติ. "สากิยา เม ปุริเส นาเสนฺตีติ. "ตุมฺหากํ โกจิ ปุริโส มโต นาม นตฺถิ, อิงฺฆ เน คณาเปถาติ. คณาเปนฺโต เอกสฺสปิ ขยํ น ปสฺสิ. โส ตโต นิวตฺติตฺวา "เย เย ภเณ `สากิยมฺหาติ ภณนฺติ สพฺเพ มาเรถ; มาตามหสฺส ปน เม มหานามสกฺกสฺส สนฺติเก ิตานํ ชีวิตํ เทถาติ อาห. สากิยา คเหตพฺพคฺคหณํ อปสฺสนฺตา เอกจฺเจ ติณํ ฑํสิตฺวา เอกจฺเจ นฬํ คเหตฺวา อฏฺสุ, "ตุมฺเห สากิยา โนติ ปุจฺฉิตา, ยสฺมา เต มรนฺตาปิ มุสาวาทํ น ภณนฺติ; ตสฺมา ติณํ ฑํสิตฺวา ิตา "โน สาโก, ติณนฺติ วทนฺติ, นฬํ คเหตฺวา ิตา "โน สาโก, นโฬติ วทนฺติ. เต จ มหานามสฺส สนฺติเก ิตา จ ชีวิตํ ลภึสุ. เตสุ ติณํ ฑํสิตฺวา ิตา ติณสากิยา นาม, นฬํ คเหตฺวา ิตา นฬสากิยา นาม ชาตา. อวเสเส ขีรปเกปิ ทารเก อวิสฺสชฺเชตฺวา ฆาตาเปนฺโต โลหิตนทึ ปวตฺเตตฺวา เตสํ คลโลหิเตน ผลกํ โธวาเปสิ. เอวํ สากิยวํโส วิฑูฑเภน อุปจฺฉินฺโน. โส มหานามสกฺกํ คาหาเปตฺวา นิวตฺโต ปาตราสเวลาย "ปาตราสํ กริสฺสามาติ เอกสฺมึ าเน โอตริตฺวา, โภชเน อุปนีเต, "เอกโต ภุญฺชิสฺสามาติ อยฺยกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.

ปกฺโกสาเปสิ. ขตฺติยา ปน ชีวิตํ จชนฺตาปิ ทาสีปุตฺเตน สทฺธึ น ภุญฺชนฺติ; ตสฺมา มหานาโม เอกํ สรํ โอโลเกตฺวา "กิลิฏฺคตฺโตมฺหิ, นหายิสฺสามิ ตาตาติ อาห. "สาธุ อยฺยก นหายถาติ. โส "อยํ มํ เอกโต อภุญฺชนฺตํ ฆาเตสฺสติ, สยเมว เม มตํ เสยฺโยติ เกเส มุญฺจิตฺวา อคฺเค คณฺึ กตฺวา เกเสสุ ปาทงฺคุฏฺเก ปเวเสตฺวา อุทเก นิมุชฺชิ. ตสฺส คุณเตเชน นาคภวนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ. นาคราชา "กินฺนุ โขติ อุปธาเรนฺโต ทิสฺวา ตสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ผเณ นิสีทาเปตฺวา นาคภวนํ ปเวเสสิ. โส ทฺวาทสวสฺสานิ ตตฺเถว วสิ. วิฑูฑโภปิ "มยฺหํ อยฺยโก อิทานิ อาคมิสฺสตีติ อาคมยมาโนว นิสีทิ; ตสฺมึ อติจิรายนฺเต, สเร วิจินาเปตฺวา ทีปาโลเกน ปุริสพฺภนฺตรานิปิ โอโลเกตฺวา อทิสฺวา "คโต ภวิสฺสตีติ ปกฺกามิ. โส รตฺติภาเค อจิรวตึ ปตฺวา ขนฺธาวารํ นิเวเสสิ. เอกจฺเจ อนฺโตนทิยํ วาลิกาปุลิเน นิปชฺชึสุ, เอกจฺเจ พหิ ถเล, อนฺโต นิปนฺเนสุปิ ปุพฺเพ อกตปาปกมฺมา อตฺถิ, พหิ นิปนฺเนสุปิ ปุพฺเพ กตปาปกมฺมา อตฺถิ; เตสํ นิปนฺนฏฺาเนสุ กิปิลฺลิกา อุฏฺหึสุ. เต "มยฺหํ นิปนฺนฏฺาเน กิปิลฺลิกา, มยฺหํ นิปนฺนฏฺาเน กิปิลฺลิกาติ อุฏฺหิตฺวา, อกตปาปกมฺมา อุตฺตริตฺวา ถเล นิปชฺชึสุ, กตปาปกมฺมา โอตริตฺวา วาลิกาปุลิเน นิปชฺชึสุ. ตสฺมึ ขเณ มหาเมโฆ อุฏฺหิตฺวา ฆนกรกวสฺสํ วสฺสิ. นทิยา โอโฆ อาคนฺตฺวา วิฑูฑภํ สทฺธึ ปริสาย สมุทฺทเมว ปาเปสิ. สพฺเพ ตตฺถ มจฺฉกจฺฉปภกฺขา อเหสุํ. มหาชโน กถํ สมุฏฺาเปสิ "สากิยานํ มรณํ อยุตฺตํ เอวนฺนาม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

โกฏฺเฏตฺวา โกฏฺเฏตฺวา สากิยา มาเรตพฺพาติ อนุจฺฉวิกเมตนติ. สตฺถา ตํ กถํ สุตฺวา "ภิกฺขเว อิมสฺมึ อตฺตภาเว กิญฺจาปิ สากิยานํ เอวํ มรณํ อยุตฺตํ, ปุพฺเพ กตปาปกมฺมวเสน ปน ยุตฺตเมว เอเตหิ ลทฺธนฺติ อาห. "กึ ปน ภนฺเต เอเต ปุพฺเพ อกํสูติ. "ปุพฺเพ เอกโต หุตฺวา นทิยํ วิสํ ปกฺขิปึสูติ. ปุเนกทิวสํ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺาเปสุํ "วิฑูฑโภ เอตฺตเก สากิเย มาเรตฺวา อาคจฺฉนฺโต อตฺตโน มโนรเถ มตฺถกํ อปฺปตฺเต เอว, เอตฺตกํ ชนํ อาทาย สมุทฺทมจฺฉกจฺฉปภกฺโข ชาโตติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว อิเมสํ สตฺตานํ มโนรเถ มตฺถกํ อปฺปตฺเต เอว, มจฺจุราชา สุตฺตํ คามํ อชฺโฌตฺถรนฺโต มโหโฆ วิย ชีวิตินฺทฺริยํ ฉินฺทิตฺวา จตุราปายสมุทฺเท นิมุชฺชาเปตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "ปุปฺผานิ เหว ปจินนฺตํ พฺยาสตฺตมนสํ นรํ สุตฺตํ คามํ มโหโฆว มจฺจุ อาทาย คจฺฉตีติ. ตตฺถ พฺยาสตฺตมนสํ นรนฺติ: สมฺปตฺเต วา อสมฺปตฺเต วา ลคฺคมานสํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ: ยถา มาลากาโร ปุปฺผารามํ ปวิสิตฺวา "ปุปฺผานิ ปจินิสฺสามีติ ตโต ปุปฺผานิ อคฺคเหตฺวา อญฺมญฺ วา คจฺฉํ ปฏฺเนฺโต สกเล ปุปฺผาราเม มนํ เปเสสิ "อิโต จ ปุปฺผานิ ปจินิสฺสามีติ ตโต ปุปฺผานิ อคฺคเหตฺวา อญฺตฺถ มนํ เปเสติ ตเมว คจฺฉํ ปจินนฺโต ปมาทํ อาปชฺชติ; เอวเมว เอกจฺโจ ปุปฺผารามสทิสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

ปญฺจกามคุณมชฺฌํ โอตริตฺวา มโนรมํ รูปํ ลภิตฺวา มโนรมานํ สทฺทคนฺธรสโผฏฺพฺพานํ อญฺตรํ ปฏฺเติ, เตสุ วา อญฺตรํ ลภิตฺวา อญฺตรํ ปฏฺเติ, รูปเมว วา ลภิตฺวา อญฺตรํ ๑- ปฏฺเนฺโต ตเมว อสฺสาเทติ, สทฺทาทีสุ วา อญฺตรํ. เอเสว นโย โคมหิสทาสี- ทาสเขตฺตวตฺถุคามนิคมชนปทาทีสุ, ปพฺพชิตานมฺปิ ปริเวณวิหาร- ปตฺตจีวราทีสูติ; เอวํ ปญฺจกามคุณสงฺขาตานิ ปุปฺผานิ เอว ปจินนฺตํ สมฺปตฺเต วา อสมฺปตฺเต วา กามคุเณ พฺยาสตฺตมนสํ นรํ. สุตฺตํ คามนฺติ: คามสฺส เคหภิตฺติอาทีนํ สุปนวเสน สุปนํ นาม นตฺถิ, สตฺตานํ ปน สุตฺตปฺปมตฺตตํ อุปาทาย สุตฺโต นาม โหติ; เอวํ สุตฺตํ คามํ เทฺว ตีณิ โยชนานิ อายตคมฺภีโร มโหโฆว มจฺจุ อาทาย คจฺฉติ; ยถา โส มโหโฆ อิตฺถีปุริสโคมหิสกุกฺกุฏาทีสุ กญฺจิ อนวเสเสตฺวา สพฺพนฺตํ คามํ สมุทฺทํ ปาเปตฺวา มจฺฉกจฺฉปภกฺขํ กโรติ; เอวเมว พฺยาสตฺตมนสํ นรํ มรณมจฺจุ อาทาย ชีวิตินฺทฺริยมสฺส ฉินฺทิตฺวา จตุราปายสมุทฺเท นิมุชฺชาเปตีติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปตฺตา. มหาชนสฺส สาตฺถิกา เทสนา ชาตาติ. วิฑูฑภวตฺถุ. -------- @เชิงอรรถ: ๑. ม. ยุ. อญฺ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖.

๔. ปติปูชิกาวตฺถุ. (๓๖) "ปุปฺผานิ เหวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต ปติปูชิกํ นาม อิตฺถึ อารพฺภ กเถสิ. วตฺถุ ตาวตึสเทวโลเก สมุฏฺิตํ. ตตฺถ กิร มาลาภารี นาม เทวปุตฺโต อจฺฉราสหสฺสปริวุโต อุยฺยานํ ปาวิสิ. ปญฺจสตา เทวธีตโร รุกฺขํ อารุยฺห ปุปฺผานิ ปาเตนฺติ. ปญฺจสตา ตาหิ ปาติตานิ ปุปฺผานิ คเหตฺวา เทวปุตฺตํ อลงฺกโรนฺติ. ตาสุ เอกา เทวธีตา รุกฺขสาขายเมว จุตา. สรีรํ ทีปสิขา วิย นิพฺพายิ. สา สาวตฺถิยํ เอกสฺมึ กุลเคเห ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา ชาตกาเล ชาติสฺสรา หุตฺวา "มาลาภาริเทวปุตฺตสฺส ภริยมฺหีติ อนุสฺสรนฺตี วุฑฺฒิมนฺวาย คนฺธมาลาทิปูชํ กตฺวา สามิกสฺส สนฺติเก อภินิพฺพตฺตึ ปฏฺเสิ. สา โสฬสวสฺสกาเล ปรกุลํ คตาปิ สลากภตฺตปกฺขิกภตฺตวสฺสาวาสิกาทีนิ ทตฺวา "อยํ เม สามิกสฺส สนฺติเก นิพฺพตฺตนตฺถาย ปจฺจโย ๑- โหตูติ วทติ. อถสฺสา ภิกฺขู "อยํ อุฏฺาย สมุฏฺาย ปติเมว ปฏฺเตีติ "ปติปูชิกาติ นามํ กรึสุ. สาปิ นิพทฺธํ อาสนสาลํ ปฏิชคฺคติ ปานียํ อุปฏฺเปติ อาสนานิ ปญฺาเปติ. อญฺเปิ มนุสฺสา สลากภตฺตาทีนิ ทาตุกามา "อมฺม อิมานิปิ ภิกฺขุสงฺฆสฺส ปฏิปาเทยฺยาสีติ อาหริตฺวา เทนฺติ. สาปิ เอเตน นิยาเมน อาคจฺฉนฺตี คจฺฉนฺตี เอกปทวาเร ฉปฺปญฺาสกุสลธมฺเม ปฏิลภิ. ตสฺสา กุจฺฉิยํ คพฺโภ สมุฏฺหิ. สา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ @เชิงอรรถ: ๑. สจฺจกาโรติปิ ปทํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

วิชายิ. ตสฺส ปทสา คมนกาเล อญฺมฺปิ อญฺมฺปีติ จตฺตาโร ปุตฺเต ลภิ. สา เอกทิวสํ ทานํ ทตฺวา ปูชํ กตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา สิกฺขาปทานิ รกฺขิตฺวา ทิวสปริโยสาเน ตํขณํ นิพฺพตฺเตน เกนจิ โรเคน กาลํ กตฺวา อตฺตโน สามิกสฺเสว สนฺติเก นิพฺพตฺติ. อิตราปิ เอตฺตกํ กาลํ เทวปุตฺตํ อลงฺกโรนฺติ เอว. เทวปุตฺโต ตํ ทิสฺวา "ตฺวํ ปาโต ปฏฺาย น ทิสฺสสิ, กุหึ คตาสีติ อาห. "จุตามฺหิ สามีติ. "กึ วเทสีติ. "เอวเมตํ สามีติ. "กุหึ นิพฺพตฺตาสีติ. "สาวตฺถิยํ กุลเคเหติ. "กิตฺตกํ กาลํ ตตฺถ ิตาสีติ. "ทสมาสจฺจเยน มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิตฺวา โสฬสวสฺสกาเล ปติกุลํ คนฺตฺวา จตฺตาโร ปุตฺเต วิชายิตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺานิ กตฺวา ตุมฺเห ปฏฺเตฺวา อาคนฺตฺวา ตุมฺหากเมว สนฺติเก นิพฺพตฺตมฺหิ ๑- สามีติ. "มนุสฺสานํ กิตฺตกํ อายุนฺติ. "วสฺสสตมตฺตนฺติ. "เอตฺตกเมวาติ. "อาม สามีติ. "เอตฺตกํ อายุํ คเหตฺวา นิพฺพตฺตา มนุสฺสา กินฺนุ โข สุตฺตปฺปมตฺตา กาลํ อติกฺกาเมนฺติ, อุทาหุ ทานาทีนิ ปุญฺานิ กโรนฺตีติ. "กึ วเทถ สามิ, อสงฺเขยฺยํ อายุํ คเหตฺวา นิพฺพตฺตา วิย อชรามรา วิย นิจฺจปฺปมตฺตา มนุสฺสาติ. มาลาภาริเทวปุตฺตสฺส มหาสํเวโค อุทปาทิ "วสฺสสตมตฺตํ อายุํ คเหตฺวา นิพฺพตฺตา มนุสฺสา กิร ปมตฺตา นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺติ, กทา นุ โข ทุกฺขา มุจฺจิสฺสนฺตีติ. อมฺหากํ ปน วสฺสสตํ ตาวตึสานํ เทวานํ เอโก รตฺตินฺทิโว, ตาย รตฺติยา ตึส รตฺติโย มาโส, เตน มาเสน ทฺวาทสมาสิโก @เชิงอรรถ: ๑. นิพฺพตฺตามฺหีติ ภวิตพฺพํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘.

สํวจฺฉโร, เตน สํวจฺฉเรน ทิพฺพํ วสฺสสหสฺสํ อายุปฺปมาณํ. ตํ มนุสฺสคณนาย ติสฺโส วสฺสโกฏิโย สฏฺี จ วสฺสสตสหสฺสานิ; ตสฺมา ตสฺส เทวปุตฺตสฺส เอกทิวโสปิ นาติกฺกนฺโต มุหุตฺตสทิโสว กาโล อโหสิ. เอวํ อปฺปายุกานํ ปมาโท นาม อติวิย อยุตฺโตติ. ปุนทิวเส ภิกฺขู คามํ ปวิฏฺา อาสนสาลํ อปฺปฏิชคฺคิตํ อาสนานิ อปฺปญฺตฺตานิ ปานียํ อนุปฏฺปิตํ ทิสฺวา "กหํ ปติปูชิกาติ อาหํสุ. "ภนฺเต กหํ ตุมฺเห ตํ ทกฺขิสฺสถ, หีโย อยฺเยสุ ภุญฺชิตฺวา คเตสุ, สายณฺหสมเย มตาติ. ตํ สุตฺวา ปุถุชฺชนภิกฺขู เอติสฺสา อุปการํ สรนฺตา อสฺสูนิ สนฺธาเรตุํ นาสกฺขึสุ, ขีณาสวานํ ธมฺมสํเวโค อุทปาทิ. เต ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปุจฺฉึสุ "ภนฺเต ปติปูชิกา นาม อุปาสิกา อุฏฺาย สมุฏฺาย นานปฺปการานิ ปุญฺานิ กตฺวา สามิกเมว ปฏฺเสิ, สา อิทานิ มตา, กหํ นุ โข นิพฺพตฺตาติ. "อตฺตโน สามิกสฺเสว สนฺติเก ภิกฺขเวติ. "นตฺถิ ภนฺเต สามิกสฺส สนฺติเกติ. "น สา ภิกฺขเว เอตํ สามิกํ ปฏฺเสิ, ตาวตึสภวเน ตสฺสา มาลาภาริเทวปุตฺโต นาม สามิโก, สา ตสฺส ปุปฺผปิลนฺธนฏฺานโต จวิตฺวา ปุน คนฺตฺวา ตสฺเสว สนฺติเก นิพฺพตฺตาติ. "เอวํ กิร ภนฺเตติ. "อาม ภิกฺขเวติ. "อโห ปริตฺตํ ภนฺเต สตฺตานํ ชีวิตํ, ปาโตว อมฺเห ปริวิสิตฺวา สายํ อุปฺปนฺนพฺยาธินา มตาติ. สตฺถา "อาม ภิกฺขเว ปริตฺตํ สตฺตานํ ชีวิตํ นาม, เตเนวิเม สตฺเต วตฺถุกาเมหิ เจว กิเลสกาเมหิ จ อติตฺเต เอว อนฺตโก อตฺตโน วเส วตฺเตตฺวา กนฺทนฺเต ปริเทวนฺเต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙.

คเหตฺวา คจฺฉตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "ปุปฺผานิ เหว ปจินนฺตํ พฺยาสตฺตมนสํ นรํ อติตฺตํเยว กาเมสุ อนฺตโก กุรุเต วสนฺติ. ตตฺถ "ปุปฺผานิ เหว ปจินนฺตนฺติ: ปุปฺผาราเม มาลากาโร นานาปุปฺผานิ วิย อตฺตภาวปฺปฏิพทฺธานิ เจว อุปกรณปฺปฏิพทฺธานิ จ กามคุณปุปฺผานิ โอจินนฺตเมว. พฺยาสตฺตมนสํ นรนฺติ: อสมฺปตฺเตสุ ปตฺถนาวเสน สมฺปตฺเตสุ เคธวเสน วิวิเธนากาเรน อาสตฺตจิตฺตํ. อติตฺตํเยว กาเมสูติ: วตฺถุกามกิเลสกาเมสุ ปริเยสเนนปิ ปฏิลาเภนปิ ปริโภเคนปิ นิธาเนนปิ อติตฺตํ เอว สมานํ. อนฺตโก กุรุเต วสนฺติ มรณสงฺขาโต อนฺตโก กนฺทนฺตํ ปริเทวนฺตํ คเหตฺวา คจฺฉนฺโต อตฺตโน วสํ ปาเปตีติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ. ปติปูชิกาวตฺถุ. --------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐.

๕. มจฺฉริโกสิยเสฏฺิวตฺถุ. ๑- (๓๗) "ยถาปิ ภมโร ปุปฺผนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต มจฺฉริโกสิยเสฏฺึ อารพฺภ กเถสิ. วตฺถุ ราชคเห สมุฏฺิตํ. ราชคหนครสฺส กิร อวิทูเร สกฺกรํ นาม นิคโม อโหสิ, ตตฺเถโก มจฺฉรี โกสิโย นาม เสฏฺี อสีติโกฏิวิภโว ปฏิวสติ. โส ติณคฺเคน เตลพินฺทุมฺปิ ปเรสํ นํ เทติ. น อตฺตนา ปริภุญฺชติ. อิติสฺส ตํ วิภวชาตํ เนว ปุตฺตทาราทีนํ น สมณพฺราหฺมณานํ อตฺถํ อนุโภติ รกฺขสปริคฺคหิตา โปกฺขรณี วิย อปริโภคํ ติฏฺตีติ. สตฺถา เอกทิวสํ ปจฺจูสสมเย มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺาย สกลโลกธาตุยํ โพธเนยฺยพนฺธเว โอโลเกนฺโต ปญฺจจตฺตาฬีสโยชนมตฺถเก วสนฺตสฺส เสฏฺิโน สปชาปติกสฺส โสตาปตฺติผลสฺส อุปนิสฺสยํ อทฺทส. ตโต ปุริมทิวเส ปน โส ราชานํ อุปฏฺาตุํ ราชเคหํ คนฺตฺวา ราชุปฏฺานํ กตฺวา อาคจฺฉนฺโต เอกํ ฉาตชฺฌตฺตํ ชนปทมนุสฺสํ กุมฺมาสปูวํ กปลฺลปูวํ ขาทนฺตํ ทิสฺวา ตตฺถ ปิปาสํ อุปฺปาเทตฺวา อตฺตโน ฆรํ คนฺตฺวา จินฺเตสิ "สจาหํ `กปลฺลปูวํ ขาทิตุกาโมมฺหีติ วกฺขามิ, พหู มยา สทฺธึ ขาทิตุกามา ภวิสฺสนฺติ, เอวํ เม พหูนิ ติลตณฺฑุลสปฺปิผาณิตาทีนิ ปริกฺขยํ คมิสฺสนฺติ, น กสฺสจิ กเถสฺสามีติ ตณฺหํ อธิวาเสนฺโต จรติ. โส คจฺฉนฺเต @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. มจฺฉริยโกสิยเสฏฺิวตฺถุ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑.

คจฺฉนฺเต กาเล, อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต ชาโต, ตโต ตณฺหํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต คพฺภํ ปวิสิตฺวา มญฺจกํ อุปคุยฺหิตฺวา นิปชฺชิ. เอวํ คโตปิ ธนหานิภเยน กสฺสจิ กิญฺจิ น กเถสิ. อถ นํ ภริยา อุปสงฺกมิตฺวา ปิฏฺึ ปริมชฺชิตฺวา "กินฺเต สามิ อผาสุกนฺติ ปุจฺฉิ. "น เม กิญฺจิ อผาสุกํ อตฺถีติ. "กินฺนุ โข เต ราชา กุปิโตติ. "ราชาปิ เม น กุปฺปตีติ. "อถ กินฺเต ปุตฺตธีตาหิ วา ทาสกมฺมกราทีหิ วา กิญฺจิ อมนาปํ กตํ อตฺถีติ. "เอวรูปํปิ นตฺถีติ. "กิสฺมึ ปน เต ตณฺหา อตฺถีติ. เอวํ วุตฺเตปิ, ธนหานิภเยน กิญฺจิ อวตฺวา นิสฺสทฺโทว นิปชฺชิ. อถ นํ ภริยา "กเถหิ สามิ, กิสฺมึ เต ตณฺหาติ อาห. โส วจนํ ปริคิลนฺโต วิย "อตฺถิ เม ตณฺหาติ อาห. "กึ ตณฺหา สามีติ. "กปลฺลปูวํ ขาทิตุกาโมมฺหีติ. "อถ กิมตฺถํ เม น กเถสิ, กึ ตฺวํ ทลิทฺโทสิ, อิทานิ สกลสกฺกรนิคมวาสีนํ ปโหนเก กปลฺลปูเว ปจิสฺสามีติ. "กินฺเต เอเตหิ, อตฺตโน กมฺมํ กตฺวา ขาทิสฺสนฺตีติ. "เตนหิ เอกรจฺฉวาสีนํ ปโหนเก กปลฺลปูเว ปจิสฺสามีติ. "ชานามหํ ตว มหทฺธนภาวนฺติ. "อิมสฺมึ เคหสามนฺเต สพฺเพสํ ปโหนกํ กตฺวา ปจามีติ. "ชานามหํ ตว มหชฺฌาสยภาวนฺติ. "เตนหิ เต ปุตฺตทารมตฺตสฺเสว ปโหนกํ กตฺวา ปจามีติ. "กินฺเต เอเตหีติ. "กึ ปน ตุยฺหญฺจ มยฺหญฺจ ปโหนกํ กตฺวา ปจามีติ. "ตฺวํ กึ กริสฺสสีติ. "เตนหิ เอกกสฺเสว เต ปโหนกํ กตฺวา ปจามีติ. "อิมสฺมึ าเน ปจฺจมาเน, พหู ปจฺจาสึสนฺติ, สกลตณฺฑุเล เปตฺวา ภินฺนตณฺฑุเล จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒.

อุทฺธนกปลฺลานิ จ อาทาย โถกํ ขีรสปฺปิมธุผาณิตญฺจ คเหตฺวา สตฺตภูมิกสฺส ปาสาทสฺส อุปริมตลํ อารุยฺห ปจ, ตตฺถาหํ เอกโกว นิสีทิตฺวา ขาทิสฺสามีติ. สา "สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา คเหตพฺพํ คาหาเปตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห ทาสิโย วิสฺสชฺเชตฺวา เสฏฺึ ปกฺโกสาเปสิ. โส อาทิโต ปฏฺาย ทฺวารานิ ปิทหนฺโต สพฺพทฺวาเรสุ สูจิฆฏิกานิ ทตฺวา สตฺตมํ ตลํ อภิรุหิตฺวา ตตฺถปิ ทฺวารํ ปิทหิตฺวา นิสีทิ. ภริยาปิสฺส อุทฺธเน อคฺคึ ชาเลตฺวา กปลฺลํ อาโรเปตฺวา ปูเว ปจิตุํ อารภิ. อถ สตฺถา ปาโตว มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรํ อามนฺเตสิ "เอโส โมคฺคลฺลาน ราชคหสฺส อวิทูเร สกฺกรนิคเม มจฺฉริเสฏฺี `กปลฺลปูเว ขาทิสฺสามีติ อญฺเสํ ทสฺสนภเยน สตฺตภูมิเก ปาสาเท กปลฺลปูเว ปาจาเปติ, ตฺวํ ตตฺถ คนฺตฺวา เสฏฺึ ทเมตฺวา นิพฺพิเสวนํ กตฺวา อุโภปิ ชายปติเก ปูเว จ ขีรสปฺปิมธุผาณิตานิ จ คาหาเปตฺวา อตฺตโน พเลน เชตวนํ อาเนหิ; อชฺชาหํ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ วิหาเรเยว นิสีทิสฺสามิ, ปูเวเหว ภตฺตกิจฺจํ กริสฺสามีติ อาห. เถโรปิ "สาธุ ภนฺเตติ สตฺถุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตาวเทว อิทฺธิพเลน ตํ นิคมํ คนฺตฺวา ตสฺส ปาสาทสฺส สีหปญฺชรทฺวาเร สุนิวตฺโถ สุปารุโต อากาเส เอว มณิรูปกํ วิย อฏฺาสิ. มหาเสฏฺิโน เถรํ ทิสฺวาว หทยมํสํ กมฺปิ. โส "อหํ เอวรูปานํเยว ภเยน อิมํ านํ อาคโต, อยญฺจ อาคนฺตฺวา วาตปานทฺวาเร ิโตติ คเหตพฺพคฺคหณํ อปสฺสนฺโต อคฺคิมฺหิ ปกฺขิตฺตโลณสกฺขรา วิย โรเสนฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓.

ตฏตฏายนฺโต เอวมาห "สมณ อากาเส ตฺวา กึ ลภิสฺสสิ, อากาเส อปเท ปทํ ทสฺเสตฺวา จงฺกมนฺโตปิ เนว ลภิสฺสสีติ. เถโร ตสฺมึเอว าเน อปราปรํ จงฺกมิ. เสฏฺี "จงฺกมนฺโต กึ ลภิสฺสสิ, อากาเส ปลฺลงฺเกน นิสีทนฺโตปิ น ลภิสฺสสิเยวาติ อาห. เถโร ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ. อถ นํ "อากาเส นิสินฺโน กึ ลภิสฺสสิ, อาคนฺตฺวา วาตปานอุมฺมาเร ิโตปิ น ลภิสฺสสีติ อาห. เถโร อุมฺมาเร อฏฺาสึ. อถ นํ "อุมฺมาเร ิโต กึ ลภิสฺสสิ, ธูมายนฺโตปิ น ลภิสฺสสิเยวาติ อาห. เถโรปิ ธูมายิ. สกลปาสาโท เอกธูโม อโหสิ. เสฏฺิโน อกฺขีนํ สูจิยา วิชฺฌนกาโล วิย อโหสิ. เคหชฺฌายนภเยน ตํ "ปชฺชลนฺโตปิ น ลภิสฺสสีติ อวตฺวา "อยํ สมโณ สุฏฺุ ลคฺโค อลทฺธา น คมิสฺสติ, เอกมสฺส ปูวํ ทาเปสฺสามีติ ภริยํ อาห "ภทฺเท เอกํ ขุทฺทกปูวํ ปจิตฺวา สมณสฺส ทตฺวา อุยฺโยเชหิ นนฺติ. สา โถกํเอว ปิฏฺ กปลฺลปาติยํ ปกฺขิปิ. มหาปูโว หุตฺวา สกลปาตึ ปูเรตฺวา อุทฺธุมาโต อฏฺาสิ. เสฏฺี ตํ ทิสฺวา "พหุํ ตยา ปิฏฺ คหิตํ ภวิสฺสตีติ, สยเมว ทพฺพิกณฺเณน โถกํ ปิฏฺ คเหตฺวา ปกฺขิปิ. ปูโว ปุริมปูวโต มหนฺตตโร ชาโต. เอวํ ยํ ยํ ปจติ, โส โส มหนฺตมหนฺโตว โหติ. โส นิพฺพินฺโน ภริยํ อาห "ภทฺเท อิมสฺส เอกํ ปูวํ เทหีติ. ตสฺสา ปจฺฉิโต เอกํ คณฺหนฺติยา, สพฺเพ เอกาพทฺธา อลฺลิยึสุ. สา เสฏฺึ อาห "สามิ สพฺเพ ปูวา เอกาพทฺธา, วิสุํ กาตุํ น สกฺโกมีติ. "อหํ กริสฺสามีติ โสปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔.

กาตุํ นาสกฺขิ. อุโภปิ ชนา โกฏิยํ คเหตฺวา กฑฺฒนฺตาปิ วิโยเชตุํ นาสกฺขึสุเอว. อถสฺส ปูเวหิ สทฺธึ วายมนฺตสฺเสว สรีรโต เสทา มุจฺจึสุ, ปิปาสา อุปจฺฉิชฺชิ. ตโต ภริยํ อาห "ภทฺเท น เม ปูเวหิ อตฺโถ, สมณสฺส เทหีติ. สา ปจฺฉึ อาทาย เถรํ อุปสงฺกมิ. เถโร อุภินฺนํปิ ธมฺมํ เทเสสิ, ติณฺณํ รตนานํ คุณํ กเถสิ, "อตฺถิ ทินฺนํ, อตฺถิ ยิฏฺนฺติ ทินฺนทานาทีนํ ผลํ คคณตเล จนฺทํ วิย ทสฺเสสิ. ตํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺโต เสฏฺี "ภนฺเต อาคนฺตฺวา อิมสฺมึ ปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา ปริภุญฺชถาติ อาห. เถโร "มหาเสฏฺิ สมฺมาสมฺพุทฺโธ `ปูเว ขาทิสฺสามีติ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ วิหาเร นิสินฺโน; ตุมฺหากํ รุจิยา สติ, เสฏฺิ ภริยํ ปูเว จ ขีราทีนิ จ คณฺหาเปถ, สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสามาติ อาห. "กหํ ปน ภนฺเต เอตรหิ สตฺถาติ. "อิโต ปญฺจจตฺตาฬีสโยชนมตฺถเก เชตวนวิหาเร เสฏฺีติ. "ภนฺเต กาลํ อนติกฺกมิตฺวา เอตฺตกํ อทฺธานํ กถํ คมิสฺสามาติ. "มหาเสฏฺิ ตุมฺหากํ รุจิยา สติ, อหํ โว อตฺตโน พเลน ๑- เนสฺสามิ; ตุมฺหากํ ปาสาเท โสปาณสีสํ อตฺตโน าเน เอว ภวิสฺสติ, โสปาณปริโยสานํ ปน เชตวนทฺวารโกฏฺเก ภวิสฺสติ, อุปริปาสาทา เหฏฺาโอตรณกาลมตฺเตเนว ๒- เชตวนํ เนสฺสามีติ. โส "สาธุ ภนฺเตติ สมฺปฏิจฺฉิ. เถโร โสปาณสีสํ ตตฺเถว กตฺวา "โสปาณปาทมูลํ เชตวนทฺวารโกฏฺเก โหตูติ อธิฏฺาสิ. ตเถว อโหสิ. เถโร เสฏฺิญฺจ ภริยญฺจ อุปริปาสาทา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อิทฺธิพเลน. ๒. สี. ยุ. เหฏฺาปาสาทํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕.

เหฏฺาโอตรณกาลโต ขิปฺปตรํ เชตวนํ สมฺปาเปสิ. เต อุโภปิ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา กาลํ อาโรเจสุํ. สตฺถา ภตฺตคฺคํ ปวิสิตฺวา ปญฺตฺตพุทฺธาสเน นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน. มหาเสฏฺี พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทกฺขิโณทกํ อทาสิ. ภริยา ตถาคตสฺส ปตฺเต ปูวํ ปติฏฺาเปสิ. มหาเสฏฺีปิ ภริยาย สทฺธึ ยาวทตฺถํ ปูวํ ขาทิ. ปูวานํ ปริโยสานเมว น ปญฺายติ. สกลวิหาเร ภิกฺขูนญฺจ วิฆาสาทานญฺจ ทินฺเนสุปิ, ปริยนฺโต น ปญฺายเตว. "ภนฺเต ปูวา ปริกฺขยํ น คจฺฉนฺตีติ ภควโต อาโรเจสุํ. "เตนหิ เชตวนทฺวารโกฏฺเก ฉฑฺเฑถาติ อาห. เต ทฺวารโกฏฺกสฺส อวิทูเร ปพฺภารฏฺาเน ฉฑฺฑยึสุ. อชฺชาปิ ตํ านํ "กปลฺลปูวปพฺภารนฺเตฺวว ปญฺายติ. มหาเสฏฺี สห ภริยาย ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. ภควา อนุโมทนํ อกาสิ. อนุโมทนาวสาเน อุโภปิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาย สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ทฺวารโกฏฺเก โสปาณํ อารุยฺห อตฺตโน ปาสาเทเยว ปติฏฺหึสุ. ตโต ปฏฺาย เสฏฺี อสีติโกฏิธนํ พุทฺธสาสเนเยว วิกฺกิริ. ปุนทิวเส สายณฺหสมเย ธมฺมสภายํ สนฺนิปติตา ภิกฺขู "ปสฺสถาวุโส มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส อานุภาวํ, อนุปหจฺจ นาม สทฺธํ อนุปหจฺจ โภเค มจฺฉริเสฏฺึ มุหุตฺเตน ทมิตฺวา นิพฺพิเสวนํ กตฺวา ปูเว คาหาเปตฺวา เชตวนํ อาเนตฺวา สตฺถุ สมฺมุขํ กตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาเปสิ, อโห มหานุภาโว เถโรติ เถรสฺส คุณกถํ กเถนฺตา นิสีทึสุ. สตฺถา ทิพฺพาย โสตธาตุยา ภิกฺขูนํ กถํ สุตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖.

อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว กุลทมเกน นาม ภิกฺขุนา อนุปหจฺจ สทฺธํ อนุปหจฺจ โภเค กุลํ อกิลเมตฺวา อวิเหเตฺวา ปุปฺผโต เรณุํ คณฺหนฺเตน ภมเรน วิย อุปสงฺกมิตฺวา พุทฺธคุณํ ชานาเปตพฺพํ, ตาทิโส มม ปุตฺโต โมคฺคลฺลาโนติ เถรํ ปสํสิตฺวา อิมํ คาถมาห "ยถาปิ ภมโร ปุปฺผํ วณฺณคนฺธํ อเหยํ ปเลติ รสมาทาย; เอวํ คาเม มุนี จเรติ. ตตฺถ "ภมโรติ: ยากาจิ มธุกรชาติ. ปุปฺผนฺติ: ปุปฺผาราเม จรนฺโต ปุปฺผญฺจ วณฺณญฺจ คนฺธญฺจ อเหเนฺโต อวินาเสนฺโต จรตีติ อตฺโถ. ปเลตีติ: เอวํ จริตฺวา ยาวทตฺถํ รสํ ปิวิตฺวา อปรมฺปิ มธุกรณตฺถาย อาทาย ปเลติ. โส เอกํ ๑- วนคหนํ อชฺโฌคาเหตฺวา เอกสฺมึ รุกฺขสุสิเร ตํ รชมิสฺสกํ รสํ เปตฺวา อนุปุพฺเพน มธุรสํ มธุํ กโรติ; น ตสฺส ปุปฺผาราเม จริตปฺปจฺจยา ปุปฺผํ วณฺณคนฺธํ วาสฺส วิคจฺฉติ, อถโข สพฺพํ ปากติกเมว โหติ. เอวํ คาเม มุนี จเรติ: เอวํ เสขาเสขเภโท อนาคาริยมุนิ กุลปฏิปาฏิยา คาเม ภิกฺขํ คณฺหนฺโต จรตีติ อตฺโถ. น หิ ตสฺส คาเม จรณปฺปจฺจยา กุลานํ สทฺธาหานิ วา โภคหานิ วา โหติ, สทฺธาปิ โภคาปิ ปากติกาว โหนฺติ; เอวํ จริตฺวา จ ปน นิกฺขมิตฺวา เสขมุนิ ตาว พหิคาเม อุทกผาสุกฏฺาเน สงฺฆาฏึ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอวํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗.

ปญฺาเปตฺวา นิสินฺโน อกฺขภญฺชนวณปฏิจฺฉาทนปุตฺตมํสุปมาวเสน ปจฺจเวกฺขนฺโต ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิตฺวา ตถารูปํ วนสณฺฑํ อนุปวิสิตฺวา อชฺฌตฺติกกมฺมฏฺานํ สมฺมสนฺโต จตฺตาโร มคฺเค จตฺตาริ จ ผลานิ หตฺถคตาเนว กโรติ, อเสขมุนิ ปน ทิฏฺธมฺมสุขวิหารมนุยุญฺชติ. อยมสฺส ภมเรน สทฺธึ มธุกรณสริกฺขตา เวทิตพฺพา, อิธ ปน ขีณาสโว อธิปฺเปโต. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ วตฺวา อุตฺตรึปิ เถรสฺส คุณํ ปกาเสตุํ "น ภิกฺขเว อิทาเนว โมคฺคลฺลาเนน มจฺฉริเสฏฺี ทมิโต, ปุพฺเพปิ นํ ทเมตฺวา กมฺมผลสมฺพนฺธํ ชานาเปสิเอวาติ อิมมตฺถํ ปกาเสนฺโต อตีตํ อาหริตฺวา "อุโภ ขญฺชา, อุโภ กุณี, อุโภ วิสมจกฺขุกา, อุภินฺนํ ปีฬกา สีเส ๑-; นาหํ ชานามิ อิลฺลิสนฺติ อิมํ อิลฺลีสชาตกํ ๒- กเถสีติ. มจฺฉริโกสิยเสฏฺิวตฺถุ. ----------- @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ชาตา. ๒. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๒๕. ตทฏฺกถา. ๒/๑๖๓.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘.

๖. ปาฏิกาชีวกวตฺถุ. (๓๘) "น ปเรสํ วิโลมานีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต ปาฏิกํ นาม อาชีวกํ อารพฺภ กเถสิ. สาวตฺถิยํ กิร เอกา คหปตานี ปุตฺตฏฺาเน เปตฺวา ปาฏิกํ นาม อาชีวกํ ปฏิชคฺคติ. ตสฺสานนฺตรฆเรสุ มนุสฺสา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อาคนฺตฺวา "อโห อจฺฉริยา พุทฺธานํ ธมฺมเทสนาติ นานปฺปกาเรหิ พุทฺธคุเณ วณฺเณนฺติ. สา พุทฺธานํ คุณกถํ สุตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ โสตุกามา ตมตฺถํ อาชีวกสฺส กเถตฺวา "คจฺฉิสฺสามหํ พุทฺธสฺส สนฺติกํ อยฺยาติ อาห. โส "มา คจฺฉาหีติ นิวาเรตฺวา ตํ ปุนปฺปุนํ ยาจมานมฺปิ นิวาเรสิ เอว. สา "อยํ มม วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ โสตุํ น เทติ, สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา อิเธว ธมฺมํ สุณิสฺสามีติ สายณฺหสมเย ปุตฺตํ ปกฺโกสิตฺวา "คจฺฉ, สฺวาตนาย สตฺถารํ นิมนฺเตหีติ เปเสสิ. โส คจฺฉนฺโต ปมตรํ อาชีวกสฺส วสนฏฺานํ คนฺตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา นิสีทิ. อถ นํ โส "กหํ คจฺฉสีติ อาห. "มาตุ วจเนน สตฺถารํ นิมนฺเตตุํ คจฺฉามีติ. "มา ตสฺส สนฺติกํ คจฺฉาหีติ. "อลํ อยฺย, [๑]- คจฺฉิสฺสามหนฺติ. "เอตสฺส กตสกฺการํ อุโภปิ ขาทิสฺสาม, มา คจฺฉาติ. "อลํ อยฺย, มาตา เม ตชฺเชสฺสตีติ. "เตนหิ คจฺฉ, คนฺตฺวา จ ปน นิมนฺเตตฺวา `อมฺหากํ เคหํ อสุกฏฺาเน วา อสุกวีถิยํ วา อสุกมคฺเคน วา คนฺตพฺพนฺติ มา อาจิกฺข, สนฺติเก ิโต วิย อญฺเ@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "มม มาตุ ภายามีติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙.

มคฺเคน คจฺฉนฺโต วิย ปลายิตฺวา เอหีติ. โส อาชีวกสฺส กถํ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา นิมนฺเตตฺวา อาชีวเกน วุตฺตนิยาเมเนว สพฺพํ กตฺวา ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "กินฺเต กตนฺติ ปุฏฺโ "สพฺพํ กตํ อยฺยาติ อาห. "ภทฺทกนฺเต กตํ, ตสฺส กตสกฺการํ อุโภปิ ขาทิสฺสามาติ วตฺวา ปุนทิวเส อาชีวโก ปาโตว ตํ เคหํ อคมาสิ. ตํ คเหตฺวา ปจฺฉาคพฺเภ นิสีทาเปสุํ. ปฏิวิสฺสกมนุสฺสา ตํ เคหํ อลฺลโคมเยน อุปลิมฺปิตฺวา ลาชปญฺจมานิ ปุปฺผานิ วิกฺกิริตฺวา สตฺถุ นิสีทนตฺถาย มหารหํ อาสนํ ปญฺาเปสุํ. พุทฺเธหิ สทฺธึ อปริจิตมนุสฺสา หิ อาสนปญฺตฺตึ น ชานนฺติ. พุทฺธานญฺจ มคฺคเทสเกน กิจฺจํ นาม นตฺถิ; โพธิมูเล ทสสหสฺสีโลกธาตุํ กมฺเปตฺวา สมฺโพธึ ปตฺตทิวเสเยว หิ เนสํ "อยํ มคฺโค นิรยํ คจฺฉติ, อยํ ติรจฺฉานโยนึ, อยํ เปตฺติวิสยํ, อยํ มนุสฺสโลกํ, อยํ เทวโลกํ, อยํ อมตมหานิพฺพานนฺติ สพฺเพ มคฺคา อาวิภูตา, คามนิคมาทีนํ มคฺเค วตฺตพฺพเมว นตฺถิ; ตสฺมา สตฺถา ปาโตว ปตฺตจีวรมาทาย มหาอุปาสิกาย เคหทฺวารํ คโต. สา เคหา นิกฺขมิตฺวา สตฺถารํ ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา อนฺโตฆเร ปเวเสตฺวา อาสเน นิสีทาเปตฺวา ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน ปริวิสิ. อุปาสิกา กตภตฺตกิจฺจสฺส สตฺถุโน อนุโมทนํ กาเรตุกามา ปตฺตํ คณฺหิ. สตฺถา มธุรสฺสเรน อนุโมทนธมฺมกถํ อารภิ. อุปาสิกา "สาธุ สาธูติ สาธุการํ ททมานา ธมฺมํ สุณิ. อาชีวโก ปจฺฉาคพฺเภ นิสินฺโนว ตสฺสา สาธุการํ ทตฺวา ธมฺมํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐.

สุณนฺติยา สทฺทํ สุตฺวา สนฺธาเรตุํ นาสกฺขิ, "น อิทาเนว สา มยฺหนฺติ นิกฺขมิตฺวา "นฏฺาสิ กาฬกณฺณิ, เอตสฺส เอตํ สกฺการํ กโรหีติ นานปฺปกาเรน อุปาสิกญฺจ สตฺถารญฺจ อกฺโกสนฺโต ปลายิ. อุปาสิกา ตสฺส กถาย ลชฺชิตา อญฺถตฺตํ คตํ จิตฺตํ เทสนานุสาเรน เปเสตุํ นาสกฺขิ. อถ นํ สตฺถา "กึ อุปาสิเก จิตฺตํ เทสนานุคตํ [๑]- กาตุํ น สกฺโกสีติ. "ภนฺเต เอตสฺส เม กถาย จิตฺตํ อญฺถตฺตํ อุปคตนฺติ. สตฺถา "เอวรูปสฺส วิสภาคชนสฺส กถิตํ กถํ นาม อาวชฺชิตุํ น วฏฺฏติ, เอวรูปํ อสมนฺนาหริตฺวา อตฺตโน กตากตเมว โอโลเกตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "น ปเรสํ วิโลมานิ, น ปเรสํ กตากตํ, อตฺตโนว อเวกฺเขยฺย กตานิ อกตานิ จาติ. ตตฺถ "น ปเรสํ วิโลมานีติ: ปเรสํ วิโลมานิ ผรุสานิ มมฺมจฺเฉทวจนานิ น มนสิกาตพฺพานิ. น ปเรสํ กตากตนฺติ: "อสุโก อุปาสโก อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน, นาปิสฺส เคเห กฏจฺฉุภิกฺขาทีนิ ทียนฺติ, น สลากภตฺตาทีนิ, น จีวราทิปฺปจฺจยทานํ เอตสฺส อตฺถิ; ตถา อสุกา อุปาสิกา อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา, นาปิสฺสา เคเห กฏจฺฉุภิกฺขาทีนิ ทียนฺติ, น สลากภตฺตาทีนิ, น จีวราทิปฺปจฺจยทานํ เอติสฺสา อตฺถิ; ตถา อสุโก ภิกฺขุ อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน, นาปิ อุปชฺฌายวตฺตํ กโรติ, น อาจริยวตฺตํ, น อาคนฺตุกวตฺตํ, น คมิกวตฺตํ, น เจติยงฺคณวตฺตํ, น @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "าณนฺติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑.

อุโปสถาคารวตฺตํ, น โภชนสาลาย วตฺตํ, น ชนฺตาฆรวตฺตาทีนิ; นาปิสฺส กิญฺจิ ธูตงฺคํ อตฺถิ, น ภาวนารามตาย อุสฺสาหมตฺตมฺปีติ เอวํ ปเรสํ กตากตํ นาม น โอโลเกตพฺพํ. อตฺตโน ว อเวกฺเขยฺยาติ: "กถมฺภูตสฺส เม รตฺตินฺทิวา วีติปตนฺตีติ ปพฺพชิเตน อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพนฺติ อิมํ โอวาทํ ๑- อนุสฺสรนฺโต สทฺธาปพฺพชิโต กุลปุตฺโต "กินฺนุ โข อหํ `อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา โยคกฺเขมํ กาตุํ นาสกฺขินฺติ เอวํ อตฺตโน กตากตานิ โอโลเกยฺยาติ. เทสนาวสาเน อุปาสิกา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺิตา. เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ. ปาฏิกาชีวกวตฺถุ. ------- ๗. ฉตฺตปาณิอุปาสกวตฺถุ. (๓๙) "ยถาปิ รุจิรํ ปุปฺผนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต ฉตฺตปาณิอุปาสกํ อารพฺภ กเถสิ. สาวตฺถิยํ หิ ฉตฺตปาณิ นาม อุปาสโก ๒- ติปิฏกธโร อนาคามี. โส ปาโตว อุโปสถิโก หุตฺวา สตฺถุ อุปฏฺานํ อคมาสิ. อนาคามิอริยสาวกานํ หิ สมาทานวเสน อุโปสถกมฺมํ นาม นตฺถิ. มคฺเคเนว เตสํ พฺรหฺมจริยญฺจ เอกภตฺติกญฺจ อาคตํ. เตเนวาห ๓- @เชิงอรรถ: ๑. องฺ. ทสก. ๒๔/๙๒. ๒. อิโต ปรํ "อโหสีติ ปเทน ภวิตพฺพํ. @๓. ม. ม. ๑๓/๓๗๕.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒.

"ฆฏิกาโร โข มหาราช กุมฺภกาโร เอกภตฺติโก พฺรหฺมจารี สีลวา กลฺยาณธมฺโมติ. เอวํ อนาคามิโน ปกติยาว เอกภตฺติกา จ พฺรหฺมจาริโน จ โหนฺติ. โสปิ ตเถว อุโปสถิโก หุตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ธมฺมกถํ สุณนฺโต นิสีทิ. ตสฺมึ สมเย ราชา ปเสนทิโกสโล สตฺถุ อุปฏฺานํ อคมาสิ. อุปาสโก ตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "อุฏฺาตพฺพํ นุ โข, โนติ จินฺเตตฺวา "อหํ อคฺคราชสฺส สนฺติเก นิสินฺโน, ตสฺส เม ปเทสราชานํ ทิสฺวา อุฏฺาตุํ น ยุตฺตํ; ราชา โข ปน เม อนุฏฺหนฺตสฺส กุชฺฌิสฺสติ, เอตสฺมึ กุชฺฌนฺเตปิ, เนว อุฏฺหิสฺสามิ; ราชานํ ทิสฺวา อุฏฺหนฺเตน หิ ราชา ครุกโต โหติ, โน สตฺถา; เนว อุฏฺหิสฺสามีติ น อุฏฺหิ. ปณฺฑิตปุริสา จ นาม ครุตรานํ สนฺติเก นิสีทิตฺวา อนุฏฺหนฺตํ ทิสฺวา น กุชฺฌนฺติ. ราชา ปน ตํ อนุฏฺหนฺตํ ทิสฺวา กุปิตมานโส สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. สตฺถา ๑- กุปิตภาวํ ตฺวา "มหาราช อยํ ฉตฺตปาณิ อุปาสโก ปณฺฑิโต ทิฏฺธมฺโม ติปิฏกธโร อตฺถานตฺถกุสโลติ อุปาสกสฺส คุณกถํ กเถสิ. รญฺโ ตสฺส คุณกถํ สุณนฺตสฺเสว จิตฺตํ มุทุกํ ชาตํ. อเถกทิวสํ ราชา อุปริปาสาเท ิโต ฉตฺตปาณิอุปาสกํ กตภตฺตกิจฺจํ ฉตฺตมาทาย อุปาหนํ อารุยฺห ราชงฺคเณน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปกฺโกสาเปสิ. โส ฉตฺตุปาหนา อปเนตฺวา ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. อถ นํ ราชา อาห "โภ @เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ "ตสฺสาติ ปเทน ภวิตพฺพํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓.

อุปาสก กินฺเต ฉตฺตุปาหนํ อปนีตนฺติ. "ราชา ปกฺโกสตีติ สุตฺวา อาคโตมฺหีติ. "อชฺช อมฺหากํ ราชภาโว ตุมฺเหหิ าโต ภวิสฺสตีติ. "สทาปิ มยํ ตุมฺหากํ ราชภาวํ ชานามาติ. "เอวํ, กสฺมา ปุริมทิวเส สตฺถุ สนฺติเก นิสินฺโน มํ ทิสฺวา น อุฏฺหีติ. "มหาราช อคฺคราชสฺส สนฺติเก นิสินฺโน ปเทสราชานํ ทิสฺวา อุฏฺหนฺโต สตฺถริ อคารโว ภเวยฺยํ; ตสฺมา น อุฏฺหินฺติ. "โหตุ โภ, ติฏฺเตตํ, ตุมฺเห กิร ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิกานํ อตฺถานตฺถานํ กุสลา ติปิฏกธรา อมฺหากํ อนฺเตปุเร ธมฺมํ วาเจถาติ. "น สกฺกา เทวาติ. "กึการณาติ. "ราชเคหํ นาม มหาสาวชฺชํ, ทุยุตฺตสุยุตฺตกานิ ครุกาเนตฺถ เทวาติ. "มา เอวํ วเทถ, `ปุริมทิวเส มํ ทิสฺวา น อุฏฺิโตมฺหีติ มา กุกฺกุจฺจํ กโรถาติ. "เทว คิหีนํ วิจรณฏฺานํ นาม สาวชฺชํ, เอกํ ปพฺพชิตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ธมฺมํ วาเจถาติ. ราชา "สาธุ โภ, คจฺฉถ ตุมฺเหติ ตํ อุยฺโยเชตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สตฺถารํ ยาจิ "ภนฺเต มลฺลิกา จ เทวี วาสภขตฺติยา จ `ธมฺมํ ปริยาปุณิสฺสามาติ วทนฺติ; ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ นิพทฺธํ มม เคหํ คนฺตฺวา ตาสํ ธมฺมํ อุทฺทิสถาติ. "พุทฺธานํ นิพทฺธํ เอกฏฺานคมนํ นาม นตฺถิ มหาราชาติ. "เตนหิ ภนฺเต อญฺ ภิกฺขุํ เทถาติ. สตฺถา อานนฺทตฺเถรสฺส ภารมกาสิ. เถโร นิพทฺธํ คนฺตฺวา ตาสํ อุทฺเทสํ อุทฺทิสติ. ตาสุ มลฺลิกา สกฺกจฺจํ คเหตฺวา สชฺฌายิตฺวา อุทฺเทสํ ๑- ปฏิจฺฉาเปสิ. วาสภขตฺติยา ปน เนว สกฺกจฺจํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อาจริยํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔.

คณฺหาติ น สชฺฌายติ น อุทฺเทสํ ปฏิจฺฉาเปตุํ สกฺโกติ. อเถกทิวสํ สตฺถา เถรํ ปุจฺฉิ "กึ อานนฺท อุปาสิกา ธมฺมํ ปริยาปุณนฺตีติ. "อาม ภนฺเตติ. "กา สกฺกจฺจํ คณฺหาตีติ. "มลฺลิกา ภนฺเต สกฺกจฺจํ คณฺหาติ สกฺกจฺจํ สชฺฌายติ สกฺกจฺจํ อุทฺเทสํ ปฏิจฺฉาเปตุํ สกฺโกติ, ตุมฺหากํ ปน าติธีตา เนว สกฺกจฺจํ คณฺหาติ น สชฺฌายติ น อุทฺเทสํ ปฏิจฺฉาเปตุํ สกฺโกตีติ. สตฺถา เถรสฺส วจนํ สุตฺวา "อานนฺท มยา กถิตธมฺโม นาม สกฺกจฺจํ อสฺสุณนฺตสฺส อคฺคณฺหนฺตสฺส อสชฺฌายนฺตสฺส อเทเสนฺตสฺส วณฺณสมฺปนฺนํ อคนฺธกํ ปุปฺผํ วิย อผโล โหติ, สกฺกจฺจํ ปน สวนาทีนิ กโรนฺตสฺส มหปฺผโล โหติ มหานิสํโสติ วตฺวา อิมา เทฺว คาถา อภาสิ "ยถาปิ รุจิรํ ปุปฺผํ วณฺณวนฺตํ อคนฺธกํ, เอวํ สุภาสิตา วาจา อผลา โหติ อกุพฺพโต; ยถาปิ รุจิรํ ปุปฺผํ วณฺณวนฺตํ สคนฺธกํ, เอวํ สุภาสิตา วาจา สผลา โหติ สุกุพฺพโตติ. ตตฺถ "รุจิรนฺติ; โสภนํ. วณฺณวนฺตนฺติ: วณฺณสณฺานสมฺปนฺนํ. อคนฺธกนฺติ: คนฺธรหิตํ ปาลิภทฺทกคิริกณฺณิกชยกุสุมาทิเภทํ. เอวํ สุภาสิตา วาจาติ: สุภาสิตา วาจา นาม เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ, ตํ วณฺณสณฺานสมฺปนฺนอคนฺธกปุปฺผสทิสํ. ยถา ปน อคนฺธกํ ปุปฺผํ โย นํ ธาเรติ, ตสฺส สรีเร คนฺโธ น ผรติ; เอวํ เอตํปิ, โย นํ สกฺกจฺจํ สวนาทีหิ น สมาจรติ, ตสฺส สกฺกจฺจํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕.

อสมาจรนฺตสฺส, ยํ ตตฺถ กตฺตพฺพํ, ตํ อกุพฺพโต สุตคนฺธํ ธารณคนฺธํ ปฏิปตฺติคนฺธญฺจ น อาวหติ อผลํ โหติ; เตน วุตฺตํ "เอวํ สุภาสิตา วาจา อผลา โหติ อกุพฺพโตติ. สคนฺธกนฺติ. จมฺปกนีลุปฺปลาทิเภทํ. เอวนฺติ: ยถา ตํ ปุปฺผํ ธาเรนฺตสฺส สรีเร คนฺโธ ผรติ; เอวํ เตปิฏกพุทฺธวจนสงฺขาตา สุภาสิตา วาจาปิ สุกุพฺพโต, โย สกฺกจฺจํ สวนาทีหิ ตตฺถ กตฺตพฺพํ กโรติ, อสฺส ปุคฺคลสฺส สผลา โหติ สุตคนฺธธารณคนฺธปฏิปตฺติคนฺธานํ อาวหนโต มหปฺผลา โหติ มหานิสํสาติ อตฺโถ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปตฺตา. เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ. ฉตฺตปาณิอุปาสกวตฺถุ. --------- ๘. วิสาขาวตฺถุ. (๔๐) "ยถาปิ ปุปฺผราสิมฺหาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถึ อุปนิสฺสาย ปุพฺพาราเม วิหรนฺโต วิสาขํ อุปาสิกํ อารพฺภ กเถสิ. สา กิร องฺครฏฺเ ภทฺทิยนคเร เมณฺฑกเสฏฺิปุตฺตสฺส ธนญฺชยเสฏฺิโน อคฺคมเหสิยา สุมนาเทวิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺติ. ตสฺสา สตฺตวสฺสิกกาเล สตฺถา เสลพฺราหฺมณาทีนํ โพธเนยฺยพนฺธวานํ อุปนิสฺสยสมฺปตฺตึ ทิสฺวา มหาภิกฺขุสงฺฆปริวาโร จาริกํ จรมาโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖.

ตํ นครํ ปาปุณิ. ตสฺมิญฺจ สมเย เมณฺฑโก คหปติ ตสฺมึ นคเร ปญฺจนฺนํ มหาปุญฺานํ เชฏฺโก หุตฺวา เสฏฺิฏฺานํ กาเรติ. ปญฺจ มหาปุญฺา นาม "เมณฺฑโก เสฏฺี, จนฺทปทุมา นาม ตสฺเสว เชฏฺกภริยา, ตสฺเสว เชฏฺกปุตฺโต ธนญฺชโย นาม, ตสฺส ภริยา สุมนาเทวี นาม, เมณฺฑกเสฏฺิสฺส ทาโส ปุณฺโณ นามาติ. น เกวลญฺจ เมณฺฑกเสฏฺีเยว, พิมฺพิสารรญฺโ ปน วิชิเต ปญฺจ อมิตโภคา นาม อเหสุํ "โชติโย, ชฏิโล, เมณฺฑโก, ปุณฺณโก, กากวลฺลิโยติ. เตสุ อยํ เมณฺฑกเสฏฺี ทสพลสฺส อตฺตโน นครํ สมฺปตฺตภาวํ ตฺวา ปุตฺตสฺส ธนญฺชยเสฏฺิโน ธีตรํ วิสาขํ ทาริกํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาห "อมฺม ตุยฺหํปิ มงฺคลํ, อมฺหากํปิ มงฺคลํ; ตว ปริวาเรหิ ปญฺจหิ ทาริกาสเตหิ สทฺธึ ปญฺจ รถสตานิ อารุยฺห ปญฺจหิ ทาสีสเตหิ ปริวุตา ทสพลสฺส ปจฺจุคฺคมนํ กโรหีติ. สา "สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา ตถา อกาสิ. การณาการเณสุ ปน กุสลตฺตา ยาวติกา ยานสฺส ภูมิ, ยาเนน คนฺตฺวา ยานา ปจฺโจโรหิตฺวา ปตฺติกาว สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. อถสฺสา ปุพฺพจริยวเสน สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิ. สา เทสนาวสาเน ปญฺจหิ ทาริกาสเตหิ สทฺธึ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ. เมณฺฑกเสฏฺีปิ โข สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมกถํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาย สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส อตฺตโน นิเวสเน ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิตฺวา เอเตเนว อุปาเยน อฑฺฒมาสํ มหาทานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗.

อทาสิ. สตฺถา ภทฺทิยนคเร ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา ปกฺกามิ. เตน โข ปน สมเยน พิมฺพิสาโร จ ปเสนทิโกสโล จ อญฺมญฺ ภคินีปติกา โหนฺติ. อเถกทิวสํ โกสลราชา จินฺเตสิ "พิมฺพิสารสฺส วิชิเต ปญฺจ อมิตโภคา มหาปุญฺา วสนฺติ, มยฺหํ วิชิเต เอโกปิ ตาทิโส นตฺถิ; ยนฺนูนาหํ พิมฺพิสารสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เอกํ มหาปุญฺ ยาเจยฺยนฺติ. โส ตตฺถ คนฺตฺวา รญฺา กตปฏิสนฺถาโร "กึการณา อาคโตสีติ ปุฏฺโ "ตุมฺหากํ วิชิเต ปญฺจ อมิตโภคา มหาปุญฺา วสนฺติ, ตโต เอกํ คเหตฺวา คมิสฺสามีติ อาคโตมฺหิ, เตสุ เม เอกํ เทถาติ อาห. "มหากุลานิ อมฺเหหิ จาเลตุํ น สกฺกาติ. "อหํ อลทฺธา น คมิสฺสามีติ. ราชา อมจฺเจหิ สทฺธึ มนฺเตตฺวา "โชติยาทีนํ มหากุลานํ จาลนํ นาม ปวิยา จาลนสทิสํ, เมณฺฑกมหาเสฏฺิสฺส ปุตฺโต ธนญฺชยเสฏฺี นาม อตฺถิ, เตน สทฺธึ มนฺเตตฺวาว ปฏิวจนํ เต ทสฺสามีติ วตฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "ตาต โกสลราชา `เอกํ ธนเสฏฺึ คเหตฺวา คมิสฺสามีติ วทติ, ตฺวํ เตน สทฺธึ คจฺฉาหีติ. "ตุมฺเหสุ ปหิณนฺเตสุ, คมิสฺสามิ เทวาติ. "เตนหิ ปริวจฺฉํ กตฺวา คจฺฉ ตาตาติ. โส อตฺตโน กตฺตพฺพยุตฺตกํ อกาสิ. ราชาปิสฺส มหนฺตํ สกฺการํ กตฺวา "อิมํ อาทาย คจฺฉถาติ ปเสนทิโกสลราชานํ อุยฺโยเชสิ. โส ตํ อาทาย สพฺพตฺถ เอกรตฺติวาเสน คจฺฉนฺโต เอกํ ผาสุกฏฺานํ ปตฺวา นิวาสํ คณฺหิ. อถ นํ ธนญฺชยเสฏฺี ปุจฺฉิ "อิทํ กสฺส วิชิตนฺติ. "มยฺหํ เสฏฺีติ. "กีวทูโร อิโต สาวตฺถีติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘.

"สตฺตโยชนมตฺถเกติ. "อนฺโตนครํ สมฺพาธํ, อมฺหากํ ปริชโน มหนฺโต, สเจ โรเจถ, อิเธว วเสยฺยาม เทวาติ. ราชา "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตสฺมึ าเน นครํ มาเปตฺวา ตสฺส ทตฺวา อคมาสิ. ตสฺมึ ปเทเส สายํ วสนฏฺานสฺส คหิตตฺตา นครสฺส "สาเกตนฺเตฺวว นามํ อโหสิ. สาวตฺถิยมฺปิ โข มิคารเสฏฺิโน ปุตฺโต ปุณฺณวฑฺฒนกุมาโร นาม วยปฺปตฺโต อโหสิ. อถ นํ มาตาปิตโร วทึสุ "ตาต ตว รุจฺจนฏฺาเน เอกํ ทาริกํ อุปธาเรหีติ. "มยฺหํ เอวรูปาย ภริยาย กิจฺจํ นตฺถีติ. "ปุตฺต มา เอวํ กริ, กุลํ นาม อปุตฺตกํ น ติฏฺตีติ. โส ปุนปฺปุนํ วุจฺจมาโน "เตนหิ ปญฺจกลฺยาณสมนฺนาคตํ ทาริกํ ลภมาโน ตุมฺหากํ วจนํ กริสฺสามีติ อาห. "กานิ ปเนตานิ ปญฺจ กลฺยาณานิ นาม ตาตาติ. "เกสกลฺยาณํ มํสกลฺยาณํ อฏฺิกลฺยาณํ ฉวิกลฺยาณํ วยกลฺยาณนฺติ. มหาปุญฺาย หิ อิตฺถิยา เกสา โมรกลาปสทิสา หุตฺวา มุญฺจิตฺวา วิสฺสฏฺา นิวาสนนฺตํ ปหริตฺวา นิวตฺติตฺวา อุทฺธคฺคา ติฏฺนฺติ, อิทํ เกสกลฺยาณํ นาม. ทนฺตาวรณํ พิมฺพผลสทิสํ วณฺณสมฺปนฺนํ สมํ สุผุสฺสิตํ โหติ, อิทํ มํสกลฺยาณํ นาม. ทนฺตา สุกฺกา สมา อวิวรา อุสฺสาเปตฺวา ปิตวชิรปนฺตี วิย สมุจฺฉินฺนสงฺขปนฺตี วิย จ โสภนฺติ, อิทํ อฏฺิกลฺยาณํ นาม. กาฬิยา วณฺณกาทีหิ อวิลิตฺโตเอว ฉวิวณฺโณ สินิทฺโธ นีลุปฺปลทามสทิโส โหติ, โอทาตาย กณฺณิการปุปฺผทามสทิโส โหติ; อิทํ ฉวิกลฺยาณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙.

นาม. ทสกฺขตฺตุํ วิชาตาปิ โข ปน สกึ วิชาตา วิย อวิคตโยพฺพนาว โหติ, อิทํ วยกลฺยาณํ นามาติ. อถสฺส มาตาปิตโร อฏฺุตฺตรสตพฺราหฺมเณ นิมนฺเตตฺวา โภเชตฺวา "ปญฺจกลฺยาณสมนฺนาคตา อิตฺถิโย นาม โหนฺตีติ ปุจฺฉึสุ. "อาม โหนฺตีติ. "เตนหิ เอวรูปํ ทาริกํ ปริเยสิตุํ อฏฺ ชนา คจฺฉนฺตูติ พหุธนํ ทตฺวา "อาคตกาเล จ โว กาตพฺพํ ชานิสฺสาม, คจฺฉถ, เอวรูปํปิ ทาริกํ ปริเยสถ, ทิฏฺกาเล จ อิมํ ปิลนฺเธยฺยาถาติ สตสหสฺสคฺฆนิกํ สุวณฺณมาลํ ทตฺวา อุยฺโยเชสุํ. เต มหนฺตมหนฺตานิ นครานิ คนฺตฺวา ปริเยสมานา ปญฺจกลฺยาณสมนฺนาคตํ ทาริกํ อทิสฺวา นิวตฺติตฺวา อาคจฺฉนฺตา วิวฏนกฺขตฺตทิวเส สาเกตํ อนุปฺปตฺตา "อชฺช อมฺหากํ กมฺมํ นิปฺปชฺชิสฺสตีติ จินฺตยึสุ. ตสฺมึ ปน นคเร อนุสํวจฺฉรํ วิวฏนกฺขตฺตํ นาม โหติ. ตทา พหิอนิกฺขมนกุลานิปิ ปริวาเรน สทฺธึ เคหา นิกฺขมิตฺวา อปฺปฏิจฺฉนฺเนน สรีเรน ปทสาว นทีตีรํ คจฺฉนฺติ. ตสฺมึ ทิวเส ขตฺติยมหาสาลาทีนํ ปุตฺตาปิ "อตฺตโน สมานชาติกํ มนาปํ กุลทาริกํ ทิสฺวา มาลาคุเลน ปริกฺขิปิสฺสามาติ ตํ ตํ มคฺคํ นิสฺสาย ติฏฺนฺติ. เตปิ พฺราหฺมณา นทีตีเร เอกํ สาลํ ปวิสิตฺวา อฏฺสุ. ตสฺมึ ขเณ วิสาขา ปณฺณรสโสฬสวสฺสุทฺเทสิกา หุตฺวา สพฺพาภรณปฺปฏิมณฺฑิตา ปญฺจหิ กุมารีสเตหิ ปริวุตา "นทึ คนฺตฺวา นหายิสฺสามีติ ตํ ปเทสํ ปตฺตา. อถโข เมโฆ อุฏฺหิตฺวา ปาวสฺสิ. ปญฺจสตา กุมาริโย เวเคน คนฺตฺวา สาลํ ปวิสึสุ. พฺราหฺมณา โอโลเกนฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐.

ตาสุ เอกํปิ ปญฺจกลฺยาณสมนฺนาคตํ น ปสฺสึสุ. วิสาขา ปกติคมเนเนว สาลํ ปาวิสิ. วตฺถาภรณานิ เตมึสุ. พฺราหฺมณา ตสฺสา จตฺตาริ กลฺยาณานิ ทิสฺวา ทนฺเต ปสฺสิตุกามา "อลสชาติกา อมฺหากํ ธีตา, เอติสฺสา สามิโก กญฺชิกมตฺตมฺปิ น ลภิสฺสติ มญฺเติ อญฺมญฺ กถยึสุ. อถ เน วิสาขา อาห "กํ วเทถ ตุมฺเหติ. "ตํ กเถม อมฺมาติ. มธุโร กิร ตสฺสา สทฺโท กํสตาลสฺสโร วิย นิจฺฉรติ. อถ เน ปุน มธุรสทฺเทน "กึการณา กเถถาติ ปุจฺฉิ. "ตว ปริวาริตฺถิโย วตฺถาลงฺกาเร อเตเมตฺวา เวเคน สาลํ ปวิฏฺา, ตุยฺหํ เอตฺตกํ านํ เวเคน อาคมนมตฺตมฺปิ นตฺถิ, วตฺถาภรณานิ เตเมตฺวา อาคตาสิ; ตสฺมา กเถมาติ. "ตาตา มา เอวํ วเทถ, อหํ เอตาหิ พลวตรา, การณํ ปน สลฺลกฺเขตฺวา ชเวน นาคตมฺหีติ. "กึ อมฺมาติ. "ตาตา จตฺตาโร ชนา ชวมานา น โสภนฺติ, อปรมฺปิ เอกํ การณํ อตฺถีติ. "กตเม จตฺตาโร ชวมานา น โสภนฺติ อมฺมาติ. "ตาตา อภิสิตฺโต ราชา ตาว สพฺพาภรณปฺปฏิมณฺฑิโต กจฺฉํ พนฺธิตฺวา ราชงฺคเณ ชวมาโน น โสภติ, `กึ อยํ ราชา คหปติโก วิย ธาวตีติ อญฺทตฺถุ ครหํ ลภติ, สณิกํ คจฺฉนฺโตว โสภติ; รญฺโ มงฺคลหตฺถีปิ อลงฺกโต ชวมาโน น โสภติ, วารณลีฬฺหาย คจฺฉนฺโตว โสภติ; ปพฺพชิโต ชวมาโน น โสภติ, `กึ อยํ สมโณ คิหี วิย ธาวตีติ เกวลํ ครหเมว ลภติ, สมิตคมเนน ปน โสภติ; อิตฺถี ชวมานา น โสภติ, `กึ เอสา อิตฺถี ปุริโส วิย ธาวตีติ ครหิตพฺพาว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑.

โหติ, ปกติคมเนน โสภติ: ๑- อิเม จตฺตาโร ชวมานา น โสภนฺติ ตาตาติ. "กตมํ ปเนกํ อปรํ การณํ อมฺมาติ. "ตาตา มาตาปิตโร นาม ธีตรํ องฺคปฺปจฺจงฺคานิ สณฺเปตฺวา โปเสนฺติ, มยํ หิ วิกฺกีณิยภณฺฑํ นาม, อมฺเห ปรกุลํ เปสนตฺถาย โปเสนฺติ, สเจ ชวมานานํ นิวตฺถทุสฺสกณฺเณ วา อกฺกมิตฺวา ภูมิยํ วา ปกฺขลิตฺวา ปติตกาเล หตฺโถ วา ปาโท วา ภิชฺเชยฺย, กุลสฺเสว ภาโร ภเวยฺยาม, ปสาธนภณฺฑํ ปน เตเมตฺวา สุกฺขิสฺสติ; อิมํ การณํ สลฺลกฺเขตฺวา น ธาวิตมฺหิ ตาตาติ. พฺราหฺมณา ตสฺสา กถนกาเล ทนฺตสมฺปตฺตึ ทิสฺวา "เอวรูปา โน สมฺปตฺติ น ทิฏฺปุพฺพาติ ตสฺสา สาธุการํ ทตฺวา "อมฺม ตุยฺเหเวสา อนุจฺฉวิกาติ วตฺวา ตํ สุวณฺณมาลํ ปิลนฺธยึสุ. อถ เน ปุจฺฉิ "กตรนครโต อาคตตฺถ ตาตาติ. "สาวตฺถิโต อมฺมาติ. "เสฏฺิกุลํ กตรํ นามาติ. "มิคารเสฏฺี นาม อมฺมาติ. "อยฺยปุตฺโต โก นามาติ. "ปุณฺณวฑฺฒนกุมาโร นาม อมฺมาติ. สา "สมานชาติกํ โน กุลนฺติ อธิวาเสตฺวา ปิตุ สาสนํ ปหิณิ "อมฺหากํ รถํ เปเสนฺตูติ. กิญฺจาปิ หิ สา อาคมนกาเล ปทสา อาคตา, สุวณฺณมาลาย ปน ปิลนฺธนกาลโต ปฏฺาย ตถา คนฺตุํ น ลภติ, อิสฺสรทาริกา รถาทีหิ คจฺฉนฺติ, อิตรา ปกติยานกํ อภิรุหนฺติ, ฉตฺตํ วา ตาลปณฺณํ วา อุปริ กโรนฺติ, ตสฺมึปิ อสติ, นิวตฺถสาฏกสฺส ทสนฺตํ อุกฺขิปิตฺวา อํเส ขิปนฺติเอว. ตสฺสา ปน ปิตา ปญฺจ รถสตานิ เปเสสิ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "ปกติคมเนน โสภตีติ นตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒.

สา สปริวารา รถํ อารุยฺห คตา. พฺราหฺมณาปิ เอกโตว อคมํสุ. อถ เน เสฏฺี ปุจฺฉิ "กุโต อาคตตฺถาติ. "สาวตฺถิโต มหาเสฏฺีติ. "เสฏฺี กตโร นามาติ. "มิคารเสฏฺี นามาติ. "ปุตฺโต โก นามาติ. "ปุณฺณวฑฺฒนกุมาโร นามาติ. "ธนํ กิตฺตกนฺติ. "จตฺตาฬีส โกฏิโย มหาเสฏฺีติ. "ธนํ ตาว, อมฺหากํ ธนํ อุปาทาย กากณิกมตฺตํ, ทาริกาย ปน อารกฺขมตฺตาย ลทฺธกาลโต ปฏฺาย กึ อญฺเน การเณนาติ อธิวาเสสิ. โส เตสํ สกฺการํ กตฺวา เอกาหํ ทฺวีหํ วสาเปตฺวา อุยฺโยเชสิ. เต สาวตฺถึ คนฺตฺวา [๑]- "ลทฺธา โน ทาริกาติ อาโรจยึสุ. "กสฺส ธีตาติ. "ธนญฺชยเสฏฺิโนติ. โส "มหากุลสฺส เม ทาริกา ลทฺธา, ขิปฺปเมว นํ อาเนตุํ วฏฺฏตีติ ตตฺถ คมนตฺถํ รญฺโ อาโรเจสิ. ราชา "มหากุลํ เอตํ มยา พิมฺพิสารสฺส สนฺติกา อาเนตฺวา สาเกเต นิเวสิตํ, ตสฺส สมฺมานํ กาตุํ วฏฺฏตีติ, "อหํปิ คมิสฺสามีติ อาห. โส "สาธุ เทวาติ วตฺวา ธนญฺชยเสฏฺิโน สาสนํ เปเสสิ "มยิ อาคจฺฉนฺเต, ราชาปิ อาคมิสฺสติ, มหนฺตํ ราชพลํ, เอตฺตกสฺส ชนสฺส กาตพฺพยุตฺตกํ กาตุํ สกฺขิสฺสสิ น สกฺขิสฺสสีติ. อิตโรปิ "สเจปิ ทส ราชาโน อาคจฺฉนฺติ, อาคจฺฉนฺตูติ ปฏิสาสนํ เปเสสิ. มิคารเสฏฺี ตาวมหนฺเต นคเร เคหโคปกมตฺตํ เปตฺวา เสสชนํ อาทาย คนฺตฺวา อฑฺฒโยชนมคฺเค ตฺวา "อาคตมฺหาติ สาสนํ ปหิณิ. ธนญฺชยเสฏฺี พหุปณฺณาการํ เปเสตฺวา ธีตรา สทฺธึ มนฺเตสิ "อมฺม สสุโร กิร @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "มิคารเสฏฺิสฺสาติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๓.

เต โกสลรญฺา สทฺธึ อาคโต, ตสฺส กตรํ เคหํ ปฏิชคฺคิตพฺพํ, รญฺโ กตรํ, อุปราชาทีนํ กตรานีติ. ปณฺฑิตา เสฏฺิธีตา วชิรคฺคติขิณญฺาณา กปฺปสตสหสฺสํ ปตฺถิตปฺปตฺถนา อภินีหารสมฺปนฺนา "สสุรสฺส เม อสุกํ เคหํ ปฏิชคฺคถ, รญฺโ อสุกํ, อุปราชาทีนํ อสุกานีติ สํวิทหิตฺวา ทาสกมฺมกเร ปกฺโกสาเปตฺวา "เอตฺตกา รญฺโ กตฺตพฺพกิจฺจํ กโรถ, เอตฺตกา อุปราชาทีนํ, หตฺถิอสฺสาทโยปิ ตุมฺเหเยว ปฏิชคฺคถ; อสฺสพนฺธาทโยปิ อาคนฺตฺวา มงฺคลจฺฉณํ อนุภวิสฺสนฺตีติ สํวิทหิ. กึการณา? "มยํ วิสาขาย มงฺคลฏฺานํ คนฺตฺวา น กิญฺจิ ลภิมฺห, อสฺสรกฺขณาทีนิ กโรนฺตา สุขํ น วิจริมฺหาติ เกจิ วตฺตุํ มา ลภึสุ. ตํทิวสเมว วิสาขาย ปิตา ปญฺจสเต สุวณฺณกาเร ปกฺโกสาเปตฺวา "ธีตุ เม มหาลตาปสาธนํ นาม กโรถาติ รตฺตสุวณฺณสฺส นิกฺขสหสฺสํ ตทนุรูปานิ จ รชตมณิมุตฺตาปวาฬวชิราทีนิ ทาเปสิ. ราชา กติปาหํ วสิตฺวา ธนญฺชยเสฏฺิสฺส สาสนํ ปหิณิ "น สกฺกา เสฏฺินา อมฺหากํ ภรณโปสนํ กาตุํ, ทาริกาย คมนกาลํ ชานาตูติ. โสปิ รญฺโ สาสนํ เปเสสิ "อิทานิ วสฺสกาโล อาคโต, น สกฺกา จาตุมฺมาสํ วิจริตุํ; ตุมฺหากํ พลกายสฺส ยํ ยํ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, สพฺพนฺตํ มม ภาโร; มยา เปสิตกาเล เทโว คมิสฺสตีติ. ตโต ปฏฺาย สาเกตนครํ นิจฺจนกฺขตฺตํ วิย อโหสิ. ราชานํ อาทึ กตฺวา สพฺเพสํ มาลาคนฺธวตฺถาทีนิ ปฏิยตฺตาเนว โหนฺติ. เต เต ชนา จินฺตยึสุ "เสฏฺี อมฺหากเมว สกฺการํ กโรตีติ. เอวํ ตโย มาสา อติกฺกนฺตา ปสาธนํ ปน น ตาว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๔.

นิฏฺาติ. กมฺมาธิฏฺายิกา อาคนฺตฺวา เสฏฺิโน อาโรเจสุํ "อญฺ อสนฺตํ นาม นตฺถิ, พลกายสฺส ปน ภตฺตปจนทารูนิ นปฺปโหนฺตีติ. "คจฺฉถ ตาตา, อิมสฺมึ นคเร ปริชิณฺณหตฺถิสาลาทโย เจว ชิณฺณกานิ จ เคหานิ คเหตฺวา ปจถาติ. เอวํ ปจนฺตานํปิ, อฑฺฒมาโส อติกฺกนฺโต. ตโต ปุนปิ "ทารูนิ นตฺถีติ อาโรจยึสุ. "อิมสฺมึ กาเล น สกฺกา ทารูนิ ลทฺธุํ, ทุสฺสโกฏฺาคารานิ วิวริตฺวา ถูลสาฏเกหิ วฏฺฏิโย กตฺวา เตลจาฏีสุ เตเมตฺวา ภตฺตํ ปจถาติ. เต อฑฺฒมาสํ ตถา อกํสุ. เอวํ จตฺตาโร มาสา อติกฺกนฺตา. ปสาธนมฺปิ นิฏฺิตํ. ตสฺมึ ปิลนฺธเน จตสฺโส วชิรนาฬิโย อุปโยคํ อคมํสุ, มุตฺตานํ เอกาทส นาฬิโย, ปวาฬสฺส พาวีสติ นาฬิโย, มณีนํ เตตฺตึส นาฬิโย. อิติ เอเตหิ จ อญฺเหิ จ รตเนหิ นิฏฺานํ อคมาสิ. ๑- อสุตฺตมยํ ปสาธนํ, รชเตน สุตฺตกิจฺจํ กรึสุ, ตํ สีเส ปฏิมุกฺกํ ปาทปฺปิฏฺึ คจฺฉติ. ตสฺมึ ตสฺมึ าเน มุทฺทิกา โยเชตฺวา กตา สุวณฺณมยา คณฺิกา โหนฺติ, รชตมยา ปาสกา, มตฺถกมชฺเฌ เอกา มุทฺทิกา, ทฺวีสุ กณฺณปฺปิฏฺีสุ เทฺว, คลวาฏเก เอกา, ทฺวีสุ ชนฺนุเกสุ ๒- เทฺว, ทฺวีสุ กปฺปเรสุ เทฺว, ทฺวีสุ กฏิปฺปเทเสสุ เทฺวติ. ตสฺมึ โข ปน ปสาธเน เอกํ โมรํ กรึสุ. ตสฺส ทกฺขิณปสฺเส ๓- สุวณฺณมยานิ ปญฺจ ปตฺตสตานิ อเหสุํ, วามปสฺเส ๓- ปญฺจ ปตฺตสตานิ, ตุณฺฑํ ปวาฬมยํ, อกฺขีนิ มณิมยานิ, ตถา คีวา จ ปิญฺฉานิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "ตสฺมึ ฯเปฯ อคมาสีติ นตฺถิ. ๒. ม. ชตฺตูสุ. @๓. สี. ม. ยุ.....ปกฺเข.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๕.

จ, ปตฺตนาฬิโย รชตมยา, ตถา ชงฺฆา. โส วิสาขาย มตฺถกมชฺเฌ ปพฺพตกูเฏ ตฺวา นจฺจนมยูโร วิย ขายติ. ปตฺตนาฬิสหสฺสสฺส สทฺโท ทิพฺพสงฺคีตํ วิย ปญฺจงฺคิกตุริยโฆโส วิย จ ปวตฺตติ. สนฺติกํ อุปคตาเยว ตสฺส อโมรภาวํ ชานนฺติ. ปสาธนํ นวโกฏิอคฺฆนกํ อโหสิ. สตสหสฺสํ หตฺถกมฺมมูลํ ทียิตฺถ. "กิสฺส ปน นิสฺสนฺเทน ตาเยตํ ปสาธนํ ลทฺธนฺติ. สา กิร กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล วีสติยา ภิกฺขุสหสฺสานํ จีวรสาฏกํ ทตฺวา สุตฺตมฺปิ สูจิโยปิ รชนมฺปิ อตฺตโน สนฺตกเมว อทาสิ. ตสฺส จีวรทานสฺส นิสฺสนฺเทน อิมํ ปสาธนํ ลภิ. อิตฺถีนํ หิ จีวรทานํ มหาลตาปสาธเนน มตฺถกํ ปปฺโปติ, ปุริสานํ อิทฺธิมยปตฺตจีวเรนาติ. เอวํ มหาเสฏฺี จตูหิ มาเสหิ ธีตุ ปริวจฺฉํ กตฺวา ตสฺสา เทยฺยธมฺมํ ททมาโน กหาปณปูรานิ ปญฺจ สกฏสตานิ อทาสิ, สุวณฺณภาชนปูรานิ ปญฺจ สกฏสตานิ รชตภาชนปูรานิ ปญฺจ ตมฺพภาชนปูรานิ ปญฺจ กํสภาชนปูรานิ ปญฺจ สุตฺตวตฺถโกเสยฺยวตฺถปูรานิ ปญฺจ สปฺปิปูรานิ ปญฺจ เตลปูรานิ ปญฺจ ผาณิตปูรานิ ปญฺจ สาลิตณฺฑุลปูรานิ ปญฺจ นงฺคลผาลาทิอุปกรณปูรานิ ปญฺจ สกฏสตานิ อทาสิ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "มม ธีตาย คตฏฺาเน `อสุเกน นาม เม อตฺโถติ มา ปรสฺส เคหทฺวารํ ปหิณีติ; ตสฺมา สพฺพุปกรณานิ ทาเปสิ. เอเกกสฺมึ รเถ สพฺพาลงฺการปฺปฏิมณฺฑิตา ติสฺโส ติสฺโส วณฺณทาสิโย เปตฺวา ปญฺจ รถสตานิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๖.

อทาสิ, "เอตฺตกา นหาเปนฺติโย โภเชนฺติโย อลงฺกโรนฺติโย วิจรถาติ ทิยฑฺฒสหสฺสปริจาริกาโย อทาสิ. อถสฺส เอตทโหสิ "มม ธีตุ คาโว ทสฺสามีติ. โส ปุริเส อาณาเปสิ "คจฺฉถ ภเณ, จูฬวชสฺส ทฺวารํ วิวริตฺวา ตีสุ คาวุเตสุ ติสฺโส เภริโย คเหตฺวา ติฏฺถ, ปุถุลโต อุสภมตฺเต าเน อุโภสุ ปสฺเสสุ ติฏฺถ, คาวีนํ ตโต ปรํ คนฺตุํ มา เทถ, เอวํ ิตกาเล เภริสญฺ กเรยฺยาถาติ. เต ตถา อกํสุ. เต คาวีนํ วชโต นิกฺขมิตฺวา คาวุตํ คตกาเล เภริสญฺ อกํสุ, ปุน อฑฺฒโยชนํ คตกาเล เภริสญฺ อกํสุ, ปุน ติคาวุตํ คตกาเล ปุถุลโต คมนญฺจ นิวาเรสุํ. เอวํ ทีฆโต ติคาวุเต ปุถุลโต อุสภมตฺเต าเน คาวิโย อญฺมญฺ นิฆํสนฺติโย อฏฺสุ. มหาเสฏฺี "มม ธีตุ เอตฺตกา คาโว อลํ, ทฺวารํ ปิทหถาติ วชทฺวารํ ปิทหาเปสิ. ตสฺมึ ปิทหิเต, วิสาขาย ปุญฺผเลน พลวคาโว จ เธนุโย จ อุปฺปติตฺวา นิกฺขมึสุ. มนุสฺสานํ นิวาเรนฺตานเมว, สฏฺิสหสฺสา พลวคาโว จ สฏฺิสหสฺสา เธนุโย จ นิกฺขนฺตา, ตตฺตกา พลววจฺฉา, ตาสํ เธนูนํ อุสภา อนุพนฺธา ๑- อเหสุํ. "กิสฺส ปน นิสฺสนฺเทน เอวํ คาโว คตาติ. นิวาเรนฺตานํ นิวาเรนฺตานํ ทินฺนทานสฺส ผเลน. สา กิร กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล กิกิสฺส รญฺโ สตฺตนฺนํ ธีตานํ กนิฏฺา สงฺฆทาสี นาม หุตฺวา วีสติยา ภิกฺขุสหสฺสานํ ปญฺจโครสทานํ ททมานา, ทหรานญฺจ สามเณรานญฺจ ปตฺตํ ปิทหิตฺวา "อลํ อลนฺติ นิวาเรนฺตานํปิ, "อิทํ มธุรํ, อิทํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "อนุพนฺธาติ นตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๗.

มนาปนฺติ อทาสิ. เอวํ ตสฺส นิสฺสนฺเทน ตา วาริยมานาปิ คาโว นิกฺขมึสุ. เสฏฺินา เอตฺตกสฺส ธนสฺส ทินฺนกาเล เสฏฺิภริยา อาห "ตุมฺเหหิ มยฺหํ ธีตุ สพฺพํ สํวิทหิตํ, เวยฺยาวจฺจกรา ปน ทาสทาสิโย น สํวิทหิตา, กึการณาติ. "มม ธีตริ สสิเนหนิสฺสิเนหานํ ชานนตฺถํ, อหํ หิ ตาย สทฺธึ อคจฺฉมานเก คีวายํ คเหตฺวา น ปหิณามิ, ยานํ อารุยฺห คมนกาเลเยว ปน `เอตาย สทฺธึ คนฺตุกามา คจฺฉนฺตุ, มา อคนฺตุกามาติ วกฺขามีติ. อถ "เสฺว มม ธีตา คมิสฺสตีติ คพฺเภ นิสินฺโน ธีตรํ สมีเป นิสีทาเปตฺวา "อมฺม ปติกุเล วสนฺติยา นาม อิมญฺจ อิมญฺจ อาจารํ รกฺขิตุํ วฏฺฏตีติ โอวาทํ อทาสิ. อยมฺปิ มิคารเสฏฺี อนนฺตรคพฺเภ นิสินฺโน ธนญฺชยเสฏฺิโน โอวาทํ อสฺโสสิ. โสปิ เสฏฺี ธีตรํ เอวํ โอวทิ "อมฺม สสุรกุเล วสนฺติยา นาม อนฺโตอคฺคิ พหิ น นีหริตพฺโพ, พหิอคฺคิ อนฺโต น ปเวเสตพฺโพ, ททนฺตสฺเสว ทาตพฺพํ, อททนฺตสฺส น ทาตพฺพํ, ททนฺตสฺสาปิ อททนฺตสฺสาปิ ทาตพฺพํ, สุขํ นิสีทิตพฺพํ, สุขํ ภุญฺชิตพฺพํ, สุขํ นิปชฺชิตพฺพํ, อคฺคิ ปริจริตพฺโพ, อนฺโตเทวตา นมสฺสิตพฺพาติ อิมํ ทสวิธํ โอวาทํ ทตฺวา ปุนทิวเส สพฺพา เสนิโย สนฺนิปาเตตฺวา ราชเสนาย มชฺเฌ อฏฺ กุฏุมฺพิเก ปาฏิโภเค คเหตฺวา "สเจ เม คตฏฺาเน ธีตุ โทโส อุปฺปชฺชติ, ตุมฺเหหิ โสเธตพฺโพติ วตฺวา นวโกฏิอคฺฆนเกน มหาลตาปสาธเนน ธีตรํ ปสาเธตฺวา นหานจุณฺณมูลกํ จตุปฺปณฺณาสโกฏิธนํ ทตฺวา ยานํ อาโรเปตฺวา สาเกตสฺส สามนฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๘.

อตฺตโน สนฺตเกสุ อนุราธปุรมตฺเตสุ จุทฺทสสุ ภุตฺตคาเมสุ เภริญฺจาราเปสิ "มม ธีตรา สทฺธึ คนฺตุกามา คจฺฉนฺตูติ. สทฺทํ สุตฺวาว "อมฺหากํ อยฺยาย คมนกาเล กึ อมฺหากํ อิธาติ จุทฺทสคามา ๑- กิญฺจิ อเสเสตฺวา นิกฺขมึสุ. ธนญฺชยเสฏฺีปิ รญฺโ จ มิคารเสฏฺิโน จ สกฺการํ กตฺวา โถกํ อนุคนฺตฺวา เตหิ สทฺธึ ธีตรํ อุยฺโยเชสิ. มิคารเสฏฺี สพฺพปจฺฉโต ยานเก นิสีทิตฺวา คจฺฉนฺโต พลกายํ ทิสฺวา "เก นาเมเตติ ปุจฺฉิ. "สุณิสาย โว เวยฺยาวจฺจกรา ทาสีทาสาติ. "เอตฺตเก โก โปเสสฺสติ, โปเถตฺวา เต ปลาเปถ, อปลายนฺเต อิโต นิกฺกฑฺฒถาติ. วิสาขา ปน "อเปถ, มา วาเรถ, พลเมว พลสฺส ภตฺตํ ทสฺสตีติ อาห. เสฏฺี, เอวํ วุตฺเตปิ, "อมฺม นตฺถิ อมฺหากํ เอเตหิ อตฺโถ, โก เอเต โปเสสฺสตีติ เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ โปถาเปตฺวา ปลาเปตฺวา เสสเก "อลํ อมฺหากํ เอตฺตเกหีติ คเหตฺวา ปายาสิ. อถ วิสาขา สาวตฺถีนครทฺวารํ สมฺปตฺตกาเล จินฺเตสิ "ปฏิจฺฉนฺนยานสฺมึ นุ โข นิสีทิตฺวา ปวิสิสฺสามิ, อุทาหุ รเถ ตฺวาติ. อถสฺสา เอตทโหสิ "ปฏิจฺฉนฺนยาเนน เม ปวิสนฺติยา, มหาลตาปสาธนสฺส วิเสโส น ปญฺายิสฺสตีติ. สา สกลนครสฺส อตฺตานํ ทสฺเสนฺตี รเถ ตฺวา นครํ ปาวิสิ. สาวตฺถีวาสิโน วิสาขาย สมฺปตฺตึ ทิสฺวา "เอสา กิร วิสาขา นาม, เอวรูปา อยํ สมฺปตฺติ เอติสฺสาว อนุจฺฉวิกาติ อาหํสุ. อิติ สา มหาสมฺปตฺติยา เสฏฺิโน @เชิงอรรถ: ๑. สพฺพตฺถ "จุทฺทสคาเมติ ทิสฺสติ. อยญฺจ อุปจารโวหาโร นาม.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๙.

เคหํ ปาวิสิ. อาคตทิวเส ๑- จสฺสา สกลนครวาสิโน "อมฺหากํ ธนญฺชยเสฏฺี อตฺตโน นครํ สมฺปตฺตานํ มหาสกฺการํ อกาสีติ ยถาพลํ ปณฺณาการํ ปหิณึสุ. วิสาขา ปหิตปฺปหิตํ ปณฺณาการํ ตสฺมึเยว นคเร อญฺมญฺเสุ กุเลสุ สพฺพตฺถกเมว ทาเปสิ. อิติ สา "อิทํ มยฺหํ มาตุ เทถ, อิทํ มยฺหํ ปิตุ เทถ, อิทํ มยฺหํ ภาตุ เทถ, อิทํ มยฺหํ ภคินิยา เทถาติ เตสํ เตสํ วยานุรูปํ ปิยวจนํ วตฺวา ปณฺณาการํ เปเสนฺตี, สกลนครวาสิโน าตเก วิย อกาสิ. อถสฺสา รตฺติภาคสมนนฺตเร อาชญฺวฬวาย คพฺภวุฏฺานํ อโหสิ. สา ทาสีหิ [๒]- ทณฺฑทีปเก คาหาเปตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา วฬวํ อุณฺโหทเกน นหาเปตฺวา เตเลน มกฺขาเปตฺวา อตฺตโน วสนฏฺานเมว อคมาสิ. มิคารเสฏฺี ปุตฺตสฺส อาวาหมงฺคลํ กโรนฺโต ธุรวิหาเร วสนฺตํปิ ตถาคตํ อมนสิกตฺวา ทีฆรตฺตํ นคฺคสมเณสุ ปติฏฺิเตน เปเมน โจทิยมาโน "มยฺหํ อยฺยานํปิ สกฺการํ กริสฺสามีติ เอกทิวสํ อเนกสเตสุ นวภาชเนสุ นิรุทกปายาสํ ปจาเปตฺวา ปญฺจสเต อเจลเก นิมนฺตาเปตฺวา อนฺโตเคหํ ปเวเสตฺวา "อาคจฺฉตุ เม สุณิสา, อรหนฺโต วนฺทตูติ วิสาขาย สาสนํ ปหิณิ. สา "อรหนฺโตติ วจนํ สุตฺวา โสตาปนฺนา อริยสาวิกา หฏฺตุฏฺา หุตฺวา เตสํ โภชนฏฺานํ อาคนฺตฺวา เต โอโลเกตฺวา "เอวรูปา หิโรตฺตปฺปวิรหิตา อรหนฺโต นาม น โหนฺติ, กสฺมา มํ สสุโร ปกฺโกสาเปสีติ เสฏฺึ ครหิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. คตทิวเส. ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "สทฺธินฺติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๐.

อตฺตโน วสนฏฺานเมว คตา. อเจลกา ตํ ทิสฺวา สพฺเพ เอกปฺปหาเรเนว เสฏฺึ ครหึสุ "กึ ตฺวํ คหปติ อญฺ นาลตฺถ, สมณสฺส โคตมสฺส สาวิกํ มหากาฬกณฺณึ อิธ ปเวเสสิ, เวเคน ตํ อิมสฺมา เคหา นิกฺกฑฺฒาเปหีติ. โส "น สกฺกา มยา อิเมสํ วจนมตฺเตเนว นิกฺกฑฺฒาเปตุํ, มหากุลสฺส สา ธีตาติ จินฺเตตฺวา "อยฺยา ทหรา นาม ชานิตฺวา วา อชานิตฺวา วา กเรยฺย; ตุมฺเห ตุณฺหี โหถาติ เต อุยฺโยเชตฺวา มหารเห อาสเน นิสีทิตฺวา สุวณฺณปาติยํ อปฺโปทกํ มธุปายาสํ ปริภุญฺชติ. ตสฺมึ สมเย เอโก ปิณฺฑจาริกตฺเถโร ปิณฺฑาย จรนฺโต ตํ นิเวสนํ ปาวิสิ. วิสาขา สสุรํ วีชมานา ิตา ตํ ทิสฺวา "สสุรสฺส อาจิกฺขิตุํ อยุตฺตนฺติ, ยถา โส เถรํ ปสฺสติ; เอวํ อปคนฺตฺวา อฏฺาสิ. โส ปน พาโล เถรํ ทิสฺวาปิ อปสฺสนฺโต วิย หุตฺวา อโธมุโข ภุญฺชเตว. วิสาขา "เถรํ ทิสฺวาปิ เม สสุโร สญฺ น กโรตีติ ตฺวา "อติจฺฉถ ภนฺเต, มยฺหํ สสุโร ปุราณํ ขาทตีติ อาห. โส นิคฺคณฺเหิ กถิตกาเล อธิวาเสตฺวาปิ [๑]- "ปุราณํ ขาทตีติ วุตฺตกฺขเณเยว หตฺถํ อปเนตฺวา "อิมํ ปายาสํ อิโต หรถ, เอตํ อิมสฺมา เคหา นิกฺกฑฺฒถ, อยํ มํ เอวรูเป มงฺคลกาเล อสุจิขาทกํ นาม กโรตีติ อาห. ตสฺมึ โข ปน นิเวสเน สพฺเพ ทาสกมฺมกรา วิสาขาย สนฺตกาว อุปคนฺตุํ น วิสหนฺติ. ๒- โก นํ หตฺเถ วา ปาเท วา คณฺหิสฺสติ, มุเขน กเถตุํ สมตฺโถปิ นตฺถิ. วิสาขา สสุรสฺส กถํ สุตฺวา อาห "ตาต น เอตฺตเกเนว มยํ นิกฺขมาม, นาหํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "นิสินฺโนติ อตฺถิ. @๒. สี. ยุ. อุปคนฺตุํ น วิสหนฺตีติ นตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๑.

ตุมฺเหหิ อุทกติตฺถโต กุมฺภทาสี วิย อานีตา, ธรมานกมาตาปิตูนํ ธีตโร นาม น เอตฺตเกเนว นิกฺขมนฺติ; เอเตเนว เม การเณน ปิตา อิธาคมนกาเล อฏฺ กุฏุมฺพิเก ปกฺโกสาเปตฺวา `สเจ เม ธีตุ โทโส อุปฺปชฺชติ, โสเธยฺยาถาติ วตฺวา มํ เตสํ หตฺเถ เปสิ, เต ปกฺโกสาเปตฺวา มยฺหํ โทสํ โสธาเปถาติ. เสฏฺี "กลฺยาณํ เอสา กเถตีติ อฏฺ กุฏุมฺพิเก ปกฺโกสาเปตฺวา "อยํ ทาริกา มงฺคลกาเล นิสีทิตฺวา สุวณฺณปาติยํ นิรุทกปายาสํ ปริภุญฺชนฺตํ มํ `อสุจิขาทโกติ วทติ, อิมิสฺสา โทสํ อาโรเปตฺวา อิมํ อิโต นิกฺกฑฺฒถาติ. "เอวํ กิร อมฺมาติ. "นาหํ เอวํ วทามิ, เอกสฺมึ ปน ปิณฺฑจาริกตฺเถเร ฆรทฺวาเร ิเต, สสุโร เม อปฺโปทกํ มธุปายาสํ ปริภุญฺชนฺโต ตํ น มนสิกโรติ, อหํ `มยฺหํ สสุโร อิมสฺมึ อตฺตภาเว ปุญฺ น กโรติ ปุราณปุญฺเมว ขาทตีติ จินฺเตตฺวา `อติจฺฉถ ภนฺเต, มยฺหํ สสุโร ปุราณํ ขาทตีติ อวจํ; เอตฺถ เม โก โทโสติ. "อยฺย อิธ โทโส นตฺถิ, อมฺหากํ ธีตา ยุตฺตํ กเถติ, ตฺวํ กสฺมา กุชฺฌสีติ. "อยฺยา เอส ตาว โทโส มา โหตุ, อยํ ปน เอกทิวสํ มชฺฌิมยาเม ทาสทาสีหิ ปริวุตา ปจฺฉาเคหํ อคมาสีติ. "เอวํ กิร อมฺมาติ. "ตาตา นาหํ อญฺเน การเณน คตา, อิมสฺมึ ปน เคเห อาชานียวฬวาย วิชาตาย, `สญฺปิ อกตฺวา นิสีทิตุํ อยุตฺตนฺติ ทณฺฑทีปเก คาหาเปตฺวา ทาสีหิ สทฺธึ คนฺตฺวา วฬวาย วิชาตาย ปริหารํ การาเปสึ, เอตฺถ เม โก โทโสติ. "อยฺย อมฺหากํ ธีตา ตว เคเห ทาสีหิปิ อกตฺตพฺพกมฺมํ กโรติ, ตฺวํ เอตฺถ กึ โทสํ ปสฺสสีติ. "อยฺยา อิธาปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๒.

ตาว โทโส มา โหตุ, อิมิสฺสา ปน ปิตา อิธาคมนกาเล อิมํ โอวทนฺโต คุยฺหปฺปฏิจฺฉนฺเน ทส โอวาเท อทาสิ, เตสํ อตฺถํ น ชานามิ, เตสํ เม อตฺถํ กเถตุ; อิมิสฺสา ปน ปิตา `อนฺโตอคฺคิ พหิ น นีหริตพฺโพติ อาห, สกฺกา นุ โข อมฺเหหิ อุภโต ปฏิวิสฺสกเคหานํ อคฺคึ อทตฺวา วสิตุนฺติ. "เอวํ กิร อมฺมาติ. "ตาตา มยฺหํ ปิตา น เอตํ สนฺธาย กเถสิ, อิทํ ปน สนฺธาย กเถสิ `อมฺม ตว สสฺสุสสุรสามิกานํ อคุณํ ทิสฺวา พหิ ตสฺมึ ตสฺมึ เคเห ตฺวา มา กเถสีติ, เอวรูเปน หิ อคฺคินา สทิโส อคฺคิ นาม นตฺถีติ. "อยฺยา เอตํ ตาว โหตุ, อิมิสฺสา ปน ปิตา `พาหิรโต อคฺคิ น อนฺโต ปเวเสตพฺโพติ อาห, กึ สกฺกา อมฺเหหิ อนฺโตอคฺคิมฺหิ นิพฺพุเต, พาหิรโต อคฺคึ อนาหริตุนฺติ. "เอวํ กิร อมฺมาติ. "ตาตา มยฺหํ ปิตา น เอตํ สนฺธาย กเถสิ, อิทํ ปน สนฺธาย กเถสิ `สเจ เต ปฏิวิสฺสกเคเหสุ อิตฺถิโย วา ปุริสา วา สสฺสุสสุรสามิกานํ อคุณํ กเถนฺติ, เตหิ กถิตํ อาหริตฺวา `อสุโก นาม ตุมฺหากํ เอวํ อคุณํ กเถตีติ ปุน มา กเถยฺยาสีติ, เอเตน หิ อคฺคินา สทิโส อคฺคิ นาม นตฺถีติ. เอวํ อิมสฺมึ การเณ สา นิทฺโทสา อโหสิ. ยถา จ เอตฺถ, เอวํ เสเสสุปิ. เตสุ ปน อยํ อธิปฺปาโย: ยํปิ หิ ตสฺสา ปิตรา "อมฺม เย ททนฺติ เตสํเยว ทาตพฺพนฺติ วุตฺตํ, ตํ `ยาจิตํ อุปกรณํ คเหตฺวา เย ปฏิเทนฺติ, เตสํเยว ทาตพฺพนฺติ สนฺธาย วุตฺตํ. "เย น เทนฺติ, เตสํ น ทาตพฺพนฺติ อิทํปิ "เย ยาจิตกํ คเหตฺวา น ปฏิเทนฺติ, เตสํ น ทาตพฺพนฺติ สนฺธาย วุตฺตํ. "ททนฺตสฺสาปิ อททนฺตสฺสาปิ ทาตพฺพนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๓.

อิทํ ปน "ทลิทฺเทสุ าติมิตฺเตสุ สมฺปตฺเตสุ, เต ปฏิทาตุํ สกฺโกนฺตุ วา มา วา, เตสํ ทาตุเมว วฏฺฏตีติ สนฺธาย วุตฺตํ. "สุขํ นิสีทิตพฺพนฺติ อิทํปิ "สสฺสุสสุรสามิเก ทิสฺวา วุฏฺาตพฺพฏฺาเน นิสีทิตุํ น วฏฺฏตีติ สนฺธาย วุตฺตํ. "สุขํ ภุญฺชิตพฺพนฺติ อิทํ ปน "สสฺสุสสุรสามิเกหิ ปุเรตรํ อภุญฺชิตฺวา เต ปริวิสิตฺวา สพฺเพหิ ลทฺธาลทฺธํ ตฺวา ปจฺฉา สยํ ภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ สนฺธาย วุตฺตํ. "สุขํ นิปชฺชิตพฺพนฺติ อิทํปิ "สสฺสุสสุรสามิเกหิ ปุเรตรํ สยนํ อารุยฺห น นิปชฺชิตพฺพํ, เตสํ กตฺตพฺพยุตฺตกํ วตฺตปฺปฏิวตฺตํ กตฺวา ปจฺฉา สยํ นิปชฺชิตุํ ยุตฺตนฺติ อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ. "อคฺคิ ปริจริตพฺโพติ อิทํ ปน "สสฺสุํปิ สสุรํปิ สามิกํปิ อคฺคิกฺขนฺธํ วิย อุรคราชานํ วิย จ กตฺวา ปสฺสิตุํ วฏฺฏตีติ สนฺธาย วุตฺตํ. "อนฺโตเทวตา นมสฺสิตพฺพาติ อิทํปิ "สสฺสุญฺจ สสุรญฺจ สามิกญฺจ เทวตํ วิย กตฺวา ทฏฺุํ วฏฺฏตีติ สนฺธาย วุตฺตํ. เอวํ เสฏฺี อิเมสํ ทสนฺนํ โอวาทานํ อตฺถํ สุตฺวา ปฏิวจนํ อปสฺสนฺโต อโธมุโข นิสีทิ. อถ นํ กุฏุมฺพิกา "กึ เสฏฺิ อญฺโปิ อมฺหากํ ธีตุ โทโส อตฺถีติ ปุจฺฉึสุ. "นตฺถิ อยฺยาติ. "อถ กสฺมา นํ นิทฺโทสํ อการเณน เคหา นิกฺกฑฺฒาเปสีติ. เอวํ วุตฺเต, วิสาขา อาห "ตาตา กิญฺจาปิ มยฺหํ สสุรสฺส วจเนน ปมเมว คมนํ น ยุตฺตํ, ปิตา ปน เม อาคมนกาเล มม โทสโสธนตฺถาย ๑- มํ ตุมฺหากํ หตฺเถ เปสิ, ตุมฺเหหิ จ เม นิทฺโทสภาโว าโต, อิทานิ มยฺหํ คนฺตุํ ยุตฺตนฺติ ทาสีทาเส @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. โทสาโทสโสธนตฺถาย.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๔.

"ยานาทีนิ สชฺชาเปถาติ อาณาเปสิ. อถ นํ เสฏฺี เต กุฏุมฺพิเก คเหตฺวา "อมฺม มยา อชานิตฺวา กถิตํ, ขมาหิ เมติ อาห. "ตาต ตุมฺหากํ ขมิตพฺพํ ตาว ขมามิ, อหํ ปน พุทฺธสาสเน อเวจฺจปฺปสนฺนสฺส กุลสฺส ธีตา, น มยํ วินา ภิกฺขุสงฺเฆน วตฺตาม, สเจ มม รุจิยา ภิกฺขุสงฺฆํ ปฏิชคฺคิตุํ ลภามิ, วสิสฺสามีติ. "อมฺม ตฺวํ ยถารุจิยา ตว สมเณ ปฏิชคฺคาหีติ อาห. วิสาขา ทสพลํ นิมนฺตาเปตฺวา ปุนทิวเส นิเวสนํ ปเวเสสิ. นคฺคสมณาปิ สตฺถุ มิคารเสฏฺิโน เคหคมนภาวํ สุตฺวา คนฺตฺวา เคหํ ปริวาเรตฺวา นิสีทึสุ. วิสาขา ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา "สพฺโพ สกฺกาโร ปฏิยาทิโต, สสุโร เม อาคนฺตฺวา ทสพลํ ปริวิสตูติ สาสนํ เปเสสิ. อถ นํ อาคนฺตุกามํ อาชีวกา "มา โข ตฺวํ คหปติ สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติกํ คจฺฉาติ นิวาเรสุํ. โส "สุณิสา เม สยเมว ปริวิสตูติ ปหิณิ. สา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิตฺวา, นิฏฺิเต ภตฺตกิจฺเจ, ปุน สาสนํ เปเสสิ "สสุโร เม อาคนฺตฺวา ธมฺมกถํ สุณาตูติ. อถ นํ "อิทานิ อคมนํ นาม อติวิย อยุตฺตนฺติ ธมฺมํ โสตุกามตาย คจฺฉนฺตํ ปุน เต อาหํสุ "เตนหิ สมณสฺส โคตมสฺส ธมฺมํ สุณนฺโต พหิสาณิยํ นิสีทิตฺวา สุณาหีติ ปุเรตรเมวสฺส คนฺตฺวา สาณึ ปริกฺขิปึสุ. โส คนฺตฺวา พหิสาณิยํ นิสีทิ. สตฺถา "ตฺวํ พหิสาณิยํ วา นิสีท ปรกุฑฺเฑ วา ปรเสเล วา ปรจกฺกวาเฬ วา ปน นิสีท, อหํ พุทฺโธ นาม สกฺโกมิ ตํ มม สทฺทํ สาเวตุนฺติ มหาชมฺพุกฺขนฺเธ คเหตฺวา จาเลนฺโต วิย อมตวสฺสํ วสฺสนฺโต วิย จ ธมฺมํ เทเสตุํ อนุปุพฺพีกถํ อารภิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๕.

สมฺมาสมฺพุทฺเธ ปน ธมฺมํ เทเสนฺเต, ปุรโต ิตาปิ ปจฺฉโต ิตาปิ จกฺกวาฬสตํ จกฺกวาฬสหสฺสํ อติกฺกมิตฺวา ิตาปิ อกนิฏฺภวเน ิตาปิ "สตฺถา มญฺเว โอโลเกติ, มยฺหเมว ธมฺมํ เทเสตีติ วทนฺติ. สตฺถา หิ ตํ ตํ โอโลเกนฺโต วิย เตน เตน สทฺธึ สลฺลปนฺโต วิย จ โหติ. จนฺทุปมา กิร พุทฺธา, ยถา จนฺโท คคณมชฺเฌ ิโต "มยฺหํ อุปริ จนฺโท, มยฺหํ อุปริ จนฺโทติ สพฺพสตฺตานํ ขายติ; เอวเมว ยตฺถ กตฺถจิ ิตานํ อภิมุเข ิตา วิย ขายนฺติ. อิทํ กิร เตสํ อลงฺกตสีสํ ฉินฺทิตฺวา สุอญฺชนอกฺขีนิ อุปฺปาเฏตฺวา หทยมํสํ อุพฺพตฺเตตฺวา ปรสฺส ทาสตฺถาย ชาลิสทิเส ปุตฺเต กณฺหาชินาสทิสา ธีตโร มทฺทีสทิสา ปชาปติโย ปริจฺจชิตฺวา ทินฺนทานสฺส ผลํ. มิคารเสฏฺีปิ, ตถาคเต ธมฺมเทสนํ วินิวตฺเตนฺเต วินิวตฺเตนฺเต, พหิสาณิยํ นิสินฺโนว สหสฺสนยปฺปฏิมณฺฑิเต โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาย อจลสทฺธาย สมนฺนาคโต ตีสุ รตเนสุ นิกฺกงฺโข หุตฺวา สาณิกณฺณํ อุกฺขิปิตฺวา อาคนฺตฺวา สุณิสาย ถนํ มุเขน คเหตฺวา "ตฺวํ เม อชฺชโต ปฏฺาย มาตาติ ตํ มาติฏฺาเน เปสิ. ตโต ปฏฺาย มิคารมาตา นาม ชาตา. ปจฺฉาภาเค ปุตฺตํ ลภิตฺวา "มิคาโรติสฺส นามํ อกาสิ. มหาเสฏฺี สุณิสาย ถนํ วิสฺสชฺเชตฺวา คนฺตฺวา ภควโต ปาเทสุ ปติตฺวา ปาเท ปาณีหิ จ ปริสมฺพาหนฺโต มุเขน จ ปริจุมฺพนฺโต "มิคาโร อหํ ภนฺเตติ ติกฺขตฺตุํ นามํ สาเวตฺวา "อหํ ภนฺเต เอตฺตกํ กาลํ `เอตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลนฺติ น ชานามิ, อิทานิ เม สุณิสํ นิสฺสาย าตํ, สพฺพา อปายทุกฺขา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๖.

มุตฺโตมฺหิ, สุณิสา เม อิมํ เคหํ อาคจฺฉนฺตี มม อตฺถาย หิตาย สุขาย อาคตาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "โสหํ อชฺช ปชานามิ ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ, อตฺถาย วต เม ภทฺทา สุณิสา ฆรมาคตาติ. วิสาขา ปุนทิวสตฺถายปิ สตฺถารํ นิมนฺเตสิ. ปุนทิวเสปิ สสฺสุ โสตาปตฺติผลํ ปตฺตา. ตโต ปฏฺาย ตํ เคหํ สาสนสฺส วิวฏทฺวารํ อโหสิ. ตโต เสฏฺี จินฺเตสิ "พหูปการา เม สุณิสา, ปณฺณาการมสฺสา กริสฺสามิ, เอติสฺสา หิ ภาริยํ ปสาธนํ, นิจฺจกาลํ ปสาธิตุํ น สกฺกา, สลฺลหุกมสฺสา ทิวา จ รตฺโต จ สพฺพิริยาปเถสุ ปสาธนโยคฺคํ ปสาธนํ กาเรสฺสามีติ สตสหสฺสคฺฆนิกํ ฆนมฏฺกํ นาม ปสาธนํ กาเรตฺวา, ตสฺมึ นิฏฺิเต, พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา สกฺกจฺจํ โภเชตฺวา วิสาขํ โสฬสหิ คนฺโธทกฆเฏหิ นหาเปตฺวา สตฺถุ สมฺมุเข เปตฺวา สตฺถารํ วนฺทาเปสิ. สตฺถา อนุโมทนํ กตฺวา วิหารเมว คโต. วิสาขาปิ ตโต ปฏฺาย ทานาทีนิ ปุญฺานิ กโรนฺตี สตฺถุ สนฺติกา อฏฺ วเร ลภิตฺวา คคณตเล จนฺทเลขา วิย ปญฺายมานา ปุตฺตธีตาหิ วุฑฺฒึ ปาปุณิ. ตสฺสา กิร ทส ปุตฺตา ทส ธีตโร อเหสุํ, เตสุ เอเกกสฺส ทส ทส ปุตฺตา จ ธีตโร จ อเหสุํ, เตสุปิ เอเกกสฺส ทส ทส ปุตฺตา จ ธีตโร จาติ: เอวมสฺสา ปุตฺตนตฺตปนตฺตสนฺตานวเสน ปวตฺตานิ วีสาธิกานิ จตฺตาริ สตานิ อฏฺ จ ปาณสหสฺสานิ อเหสุํ. ๑- สยํ วีสวสฺสสตํ อฏฺาสิ, สีเส เอกํปิ ปลิตํ นาม @เชิงอรรถ: ๑. ม. ยุ. วิสาขา วีสติปุตฺตา นตฺตา จ จตุโร สตา @ ปนตฺตา อฏฺสหสฺสา ชมฺพุทีเปสุ ปากฏาติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๗.

นาโหสิ, นิจฺจํ โสฬสวสฺสุทฺเทสิกา วิย อโหสิ. ตํ ปุตฺตนตฺตปริวารํ วิหารํ คจฺฉนฺตึ ทิสฺวา "กตมา เอตฺถ วิสาขาติ ปฏิปุจฺฉิตาโร [๑]- โหนฺติ. เย นํ คจฺฉนฺตึ ปสฺสนฺติ "อิทานิ โถกํ คจฺฉตุ, คจฺฉมานาว โน อยฺยา โสภตีติ จินฺเตนฺติ. เย นํ ิตํ นิสินฺนํ นิปนฺนํ ปสฺสนฺติ "อิทานิ โถกํ นิปชฺชตุ, นิปนฺนาว โน อยฺยา โสภตีติ จินฺเตนฺติ. อิติ สา "จตูสุ อิริยาปเถสุ อสุกอิริยาปเถ นาม น โสภตีติ น วตฺตพฺพา อโหสิ. ปญฺจนฺนํ โข ปน หตฺถีนํ ถามํ ธาเรติ. ราชา "วิสาขา กิร ปญฺจนฺนํ หตฺถีนํ ถามํ ธาเรตีติ สุตฺวา ตสฺสา วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา อาคมนเวลาย ถามํ วีมํสิตุกาโม หตฺถึ วิสฺสชฺชาเปสิ. โส โสณฺฑํ อุกฺขิปิตฺวา วิสาขาภิมุโข อคมาสิ. ตสฺสา ปริวาริตฺถิโย ปญฺจสตา เอกจฺจา ปลายึสุ, เอกจฺจา นํ อปริจฺจชิตฺวา, "กิมิทนฺติ วุตฺเต, "ราชา กิร เต อยฺเย ถามํ วีมํสิตุกาโม หตฺถึ วิสฺสชฺชาเปสีติ วทึสุ. วิสาขา "อิมํ ทิสฺวา กึ ปลายิเตน, กถนฺนุ โข ตํ คณฺหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "สเจ ตํ ทฬฺหํ คณฺหิสฺสามิ, วินสฺเสยฺยาติ ทฺวีหิ องฺคุลีหิ โสณฺฑาย คเหตฺวา ปฏิปฺปณาเมสิ. หตฺถี อตฺตานํ สณฺาตุํ นาสกฺขิ, ราชงฺคเณ อุกฺกุฏิโก หุตฺวา ปติ. มหาชโน สาธุการํ อทาสิ. สา สปริวารา โสตฺถินา เคหํ อคมาสิ. เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ วิสาขา มิคารมาตา พหุปุตฺตา โหติ พหุนตฺตา อโรคปุตฺตา อโรคนตฺตา อภิมงฺคลสมฺมตา. ตาวตเกสุ ปุตฺตนตฺตสหสฺเสสุ เอโกปิ อนฺตรา มรณปฺปตฺโต นาม @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "นาติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๘.

นาโหสิ. สาวตฺถีวาสิโน มงฺคเลสุ ฉเณสุ วิสาขํ ปมํ นิมนฺเตตฺวา โภเชนฺติ. อเถกสฺมึ อุสฺสวทิวเส มหาชเน มณฺฑิตปฺปสาธิเต ธมฺมสฺสวนาย วิหารํ คจฺฉนฺเต, วิสาขาปิ นิมนฺติตฏฺาเน ภุญฺชิตฺวา มหาลตาปสาธนํ ปสาเธตฺวา มหาชเนน สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา อาภรณานิ มุญฺจิตฺวา ทาสิยา อทาสิ, ยํ สนฺธาย วุตฺตํ ๑- "เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยํ อุสฺสโว โหติ, มนุสฺสา อลงฺกตปฏิยตฺตา อารามํ คจฺฉนฺติ. วิสาขาปิ มิคารมาตา อลงฺกตปฏิยตฺตา วิหารํ คจฺฉติ. อถโข วิสาขา มิคารมาตา อาภรณานิ มุญฺจิตฺวา อุตฺตราสงฺเค ภณฺฑิกํ พนฺธิตฺวา ทาสิยา อทาสิ "หนฺท เช อิมํ ภณฺฑิกํ คณฺหาหีติ. สา กิร วิหารํ คจฺฉนฺตี "เอวรูปํ มหคฺฆํ ปสาธนํ สีเส ปฏิมุกฺกํ ยาวปาทปฺปิฏฺึ อลงฺการํ อลงฺกริตฺวา วิหารํ ปวิสิตุํ อยุตฺตนฺติ ตํ มุญฺจิตฺวา ภณฺฑิกํ กตฺวา อตฺตโน ปุญฺเเนว นิพฺพตฺตาย ปญฺจหตฺถิตฺถามธราย ทาสิยา หตฺเถ อทาสิ. สา เอว ตํ คณฺหิตุํ สกฺโกติ, เตน ตํ อาห "อมฺม อิมํ ปสาธนํ คณฺห, สตฺถุ สนฺติกา นิวตฺตนกาเล ปสาเธสฺสามิ นนฺติ. ตํ ปน ทตฺวา ฆนมฏฺกํ ปสาธนํ ปสาเธตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ อสฺโสสิ. ธมฺมสฺสวนาวสาเน ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ. สาปิสฺสา ทาสี ตํ ปสาธนํ ปมฺมุฏฺา. ธมฺมํ สุตฺวา ปน ปกฺกนฺตาย ปริสาย, สเจ กิญฺจิ ปมฺมุฏฺ โหติ, ตํ อานนฺทตฺเถโร ปฏิสาเมติ. อิติ โส ตํ ทิวสํ มหาลตาปสาธนํ ทิสฺวา สตฺถุ อาโรเจสิ "ภนฺเต วิสาขา @เชิงอรรถ: ๑. มหาวิภงฺค. ๒/๔๘๙.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๙.

ปสาธนํ ปมฺมุสฺสิตฺวา คตาติ. "เอกมนฺเต เปหิ อานนฺทาติ. เถโร ตํ อุกฺขิปิตฺวา โสปาณปสฺเส ลคฺเคตฺวา เปสิ. วิสาขาปิ สุปฺปิยาย สทฺธึ "อาคนฺตุกคมิกคิลานาทีนํ กตฺตพฺพยุตฺตกํ ชานิสฺสามีติ อนฺโตวิหาเร วิจริ. ตา ปน อุปาสิกาโย อนฺโตวิหาเร ทิสฺวา สปฺปิมธุเตลาทีหิ อตฺถิกา ปกติยาว ทหรา จ สามเณรา จ ถาลกาทีนิ คเหตฺวา อุปสงฺกมนฺติ. ตสฺมึปิ ทิวเส ตเถว กรึสุ. อเถกํ คิลานํ ทิสฺวา สุปฺปิยา "เกนตฺโถ อยฺยสฺสาติ ปุจฺฉิตฺวา, "ปฏิจฺฉาทนีเยนาติ วุตฺเต, "โหตุ อยฺย, เปเสสฺสามีติ ทุติยทิวเส กปฺปิยมํสํ อลภนฺตี อตฺตโน อูรุมํเสน กตฺตพฺพกิจฺจํ กตฺวา ปุน สตฺถริ ปสาเทน ปากติกสรีราว อโหสิ. วิสาขาปิ คิลาเน ทหเร จ สามเณเร จ โอโลเกตฺวา อญฺเน ทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา วิหารุปจาเร ิตา "อมฺม ปสาธนํ อาหร, ปสาเธสฺสามีติ อาห. ตสฺมึ ขเณ สา ทาสี ปมฺมุสฺสิตฺวา นิกฺขนฺตภาวํ ตฺวา "อยฺเย ปมฺมุฏฺมฺหีติ อาห. "เตนหิ คนฺตฺวา คณฺหิตฺวา เอหิ; สเจ ปน มยฺหํ อยฺเยน อานนฺทตฺเถเรน อุกฺขิปิตฺวา อญฺสฺมึ าเน ปิตํ โหติ, มา อาหเรยฺยาสิ, อยฺยสฺเสว ตํ มยา ปริจฺจตฺตนฺติ. ชานาติ กิร สา "มนุสฺสานํ ปมฺมุฏฺภณฺฑกํ เถโร ปฏิสาเมตีติ; ตสฺมา เอวมาห. เถโรปิ ตํ ทาสึ ทิสฺวาว "กิมตฺถํ อาคตาสีติ ปุจฺฉิตฺวา, "อยฺยาย เม ปสาธนํ ปมฺมุสฺสิตฺวา อาคตมฺหีติ วุตฺเต, "เอตสฺมึ เม โสปาณปสฺเส ปิตํ, คณฺหาหีติ อาห. สา "อยฺย ตุมฺหากํ หตฺเถน อามฏฺภณฺฑกํ มยฺหํ อยฺยาย อนาหรณียํ กตนฺติ วตฺวา ตุจฺฉหตฺถาว คนฺตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๐.

"กึ อมฺมาติ วิสาขาย ปุฏฺา ตมตฺถํ อาโรเจสิ. "อมฺม นาหํ มม อยฺเยน อามฏฺภณฺฑกํ ปิลนฺธิสฺสามิ, ปริจฺจตฺตํ มยา, อยฺยานํ ปน ปฏิชคฺคิตุํ ทุกฺขํ, ตํ วิสฺสชฺเชตฺวา กปฺปิยภณฺฑํ อุปเนสฺสามิ, คจฺฉ ตํ อาหราหีติ. สา คนฺตฺวา อาหริ. วิสาขา ตํ อปิลนฺธิตฺวา กมฺมาเร ปกฺโกสาเปตฺวา อคฺฆาเปสิ. เตหิ "นว โกฏิโย อคฺฆติ, การาปณิยํ ปน สตสหสฺสนฺติ วุตฺเต, ปสาธนํ ยาเน เปตฺวา "เตนหิ ตํ วิกฺกีณถาติ อาห. ตตฺตกํ ธนํ ทตฺวา คณฺหิตุํ น โกจิ สกฺขิสฺสติ, ตํ หิ ปสาธนํ ปสาเธตุํ อนุจฺฉวิกา อิตฺถิโย ทุลฺลภา. ปวีมณฺฑลสฺมึ หิ ติสฺโสว อิตฺถิโย มหาลตาปสาธนํ ลภึสุ "วิสาขา มหาอุปาสิกา, พนฺธุลมลฺลเสนาปติสฺส ภริยา มลฺลิกา, พาราณสีเสฏฺิโน ธีตาติ; ตสฺมา วิสาขา สยเมว ตสฺส มูลํ ทตฺวา สตสหสฺสาธิกา นวโกฏิโย สกเฏ อาโรเปตฺวา วิหารํ เนตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต มยฺหํ อยฺเยน อานนฺทตฺเถเรน มม ปสาธนํ หตฺเถน อามฏฺ, เตนามฏฺกาลโต ปฏฺาย น สกฺกา มยา ปิลนฺธิตุํ, ตํ ปน `วิสฺสชฺเชตฺวา กปฺปิยํ อุปเนสฺสามีติ วิกฺกีณาเปนฺตี อญฺ คณฺหิตุํ สมตฺถํ อทิสฺวา อหเมวสฺส มูลํ คาหาเปตฺวา อาคตา, จตูสุ ปจฺจเยสุ กตรปฺปจฺจเย อุปเนมิ ภนฺเตติ. "ปาจีนทฺวาเร สงฺฆสฺส วสนฏฺานํ กาตุํ เต ยุตฺตํ วิสาเขติ. "ยุตฺตํ ภนฺเตติ วิสาขา ตุฏฺมานสา นวโกฏีหิ ภูมิเมว คณฺหิ, อปราหิ นวโกฏีหิ วิหารํ กาตุํ อารภิ. อเถกทิวสํ สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต เทวโลกา จวิตฺวา ภทฺทิยนคเร เสฏฺิกุเล นิพฺพตฺตสฺส ภทฺทิยสฺส นาม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๑.

เสฏฺิปุตฺตสฺส อุปนิสฺสยสมฺปตฺตึ ทิสฺวา อนาถปิณฺฑิกสฺส เคเห ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา อุตฺตรทฺวาราภิมุโข อโหสิ. ปกติยาปิ สตฺถา วิสาขาย เคเห ภิกฺขํ คณฺหิตฺวา ทกฺขิณทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา เชตวเน วสติ, อนาถปิณฺฑิกสฺส เคเห ภิกฺขํ คณฺหิตฺวา ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา ปุพฺพาราเม วสติ. อุตฺตรทฺวารํ สนฺธาย คจฺฉนฺตํเยว ภควนฺตํ ทิสฺวา "จาริกํ ปกฺกมิสฺสตีติ ชานนฺติ. วิสาขาปิ ตํทิวสํ "สตฺถา อุตฺตรทฺวาราภิมุโข คโตติ สุตฺวาว เวเคน คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา อาห "จาริกํ คนฺตุกามตฺถ ภนฺเตติ. "อาม วิสาเขติ. "ภนฺเต เอตฺตกํ ธนํ ปริจฺจชิตฺวา ตุมฺหากํ วิหารํ กาเรมิ, นิวตฺตถ ภนฺเตติ. "อนิวตฺตคมนํ อิทํ วิสาเขติ. สา "อทฺธา เหตุสมฺปนฺนํ กญฺจิ ปสฺสติ ภควาติ จินฺเตตฺวา "เตนหิ ภนฺเต มยฺหํ กตากตวิชานนกํ เอกํ ภิกฺขุํ นิวตฺตาเปตฺวา คจฺฉถาติ อาห. "ยํ โรเจสิ, ตสฺส ปตฺตํ คณฺห วิสาเขติ. สา กิญฺจาปิ อานนฺทตฺเถรํ ปิยายติ, "มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร อิทฺธิมา, เอตํ เม นิสฺสาย กมฺมํ ลหุํ นิปฺปชฺชิสฺสตีติ ปน จินฺเตตฺวา เถรสฺส ปตฺตํ คณฺหิ. เถโร สตฺถารํ โอโลเกสิ. สตฺถา "ตว ปริวาเร ปญฺจสเต ภิกฺขู คเหตฺวา นิวตฺต โมคฺคลฺลานาติ. โส ตถา อกาสิ. ตสฺสานุภาเวน ปญฺาสสฏฺิโยชนานิปิ รุกฺขตฺถาย จ ปาสาณตฺถาย จ คตา มนุสฺสา มหนฺเต มหนฺเต รุกฺเข จ ปาสาเณ จ คเหตฺวา ตํทิวสเมว อาคจฺฉนฺติ, เนว สกเฏ รุกฺขปาสาเณ อาโรเปนฺตา กิลมนฺติ, น อกฺโข ภญฺชติ, น จิรสฺเสว เทฺวภูมิกํ ปาสาทํ กรึสุ. "เหฏฺาภูมิยํ ปญฺจ คพฺภสตานิ อุปริภูมิยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๒.

ปญฺจ คพฺภสตานีติ คพฺภสหสฺสปฏิมณฺฑิโต ปาสาโท อโหสิ. สตฺถา นวหิ มาเสหิ จาริกํ จริตฺวา ปุน สาวตฺถึ อคมาสิ. วิสาขายปิ ปาสาเท กมฺมํ นวหิ เอว มาเสหิ นิฏฺิตํ. ปาสาทกูฏํ ฆนโกฏิมรตฺตสุวณฺเณเนว สฏฺิอุทกฆฏคฺคณฺหนกํ กาเรสิ. "สตฺถา เชตวนมหาวิหารํ คจฺฉตีติ สุตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา สตฺถารํ อตฺตโน วิหารํ เนตฺวา ปฏิญฺ คณฺหิ "ภนฺเต อิมํ จาตุมฺมาสํ ภิกฺขุสงฺฆํ คเหตฺวา อิเธว วสถ, ปาสาทมหํ กริสฺสามีติ. สตฺถา อธิวาเสสิ. สา ตโต ปฏฺาย พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส วิหาเรเยว ทานํ เทติ. อถสฺสา เอกา สหายิกา สหสฺสคฺฆนิกํ เอกํ วตฺถํ อาทาย อาคนฺตฺวา "สหายิเก อหํ อิมํ วตฺถํ ตว ปาสาเท ภุมฺมตฺถรณสงฺเขเปน อตฺถริตุกามา, อตฺถรณฏฺานํ เม อาจิกฺขถาติ อาห. "สหายิเก สเจ ตฺยาหํ `โอกาโส นตฺถีติ วกฺขามิ, ตฺวํ `เม โอกาสํ อทาตุกามาติ มญฺิสฺสสิ, สยเมว ปาสาทสฺส เทฺว ภูมิโย คพฺภสหสฺสญฺจ โอโลเกตฺวา อตฺถรณฏฺานํ ชานาหีติ. สา สหสฺสคฺฆนิกํ วตฺถํ คเหตฺวา ตตฺถ ตตฺถ วิจรนฺตี ตโต อปฺปตรมูลํ วตฺถํ อทิสฺวา "นาหํ อิมสฺมึ ปาสาเท ปุญฺภาคํ ลภามีติ โทมนสฺสปฺปตฺตา เอกสฺมึ าเน โรทนฺตี อฏฺาสิ. อถ นํ อานนฺทตฺเถโร ทิสฺวา "กสฺมา โรทสีติ ปุจฺฉิ. สา ตมตฺถํ อาโรเจสิ. เถโร "มา จินฺตยิ, อหํ เต อตฺถรณฏฺานํ อาจิกฺขิสฺสามีติ วตฺวา `โสปาเณ ปาทปุญฺฉนกํ กตฺวา อตฺถราหิ, ภิกฺขู ปาเท โธวิตฺวา ปมํ ตตฺถ ปาทํ ปุญฺฉิตฺวา อนฺโต ปวิสิสฺสนฺติ, เอวนฺเต มหปฺผลํ ภวิสฺสตีติ อาห.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๓.

วิสาขาย กิเรตํ อสลฺลกฺขิตฏฺานํ. วิสาขา จตฺตาโร มาเส อนฺโตวิหาเร พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทานํ อทาสิ. โอสานทิวเส ภิกฺขุสงฺฆสฺส จีวรสาฏเก อทาสิ. สงฺฆนวเกน ลทฺธจีวรสาฏกา สหสฺสํ อคฺฆึสุ. สพฺเพสํ ปตฺตานิ ๑- ปูเรตฺวา เภสชฺชํ อทาสิ. ทานปริจฺจาเค นว โกฏิโย อคมํสุ. อิติ "วิหารสฺส ภูมิคฺคหเณ นว โกฏิโย, วิหารการาปเน นว, วิหารมเห นวาติ สพฺพาปิ สตฺตวีสติ โกฏิโย พุทฺธสาสเน ปริจฺจชิ. อิตฺถีภาเว ตฺวา มิจฺฉาทิฏฺิกสฺส เคเห วสมานาย เอวรูโป ปริจฺจาโค นาม อญฺิสฺสา นตฺถิ. สา วิหารมหสฺส นิฏฺิตทิวเส วฑฺฒมานกจฺฉายาย ปุตฺตนตฺตปริวุตา "ยํ ยํ มยา ปุพฺเพ ปตฺถิตํ, สพฺพเมว มตฺถกํ ปตฺตนฺติ ปาสาทํ อนุปริยายนฺตี ปญฺจหิ คาถาหิ มธุรสทฺเทน อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ "กทาหํ นวปฺปาสาทํ ๒- สุธามตฺติกเลปนํ วิหารทานํ ทสฺสามิ, สงฺกปฺโป มยฺห ปูริโต. `กทาหํ มญฺจปีญฺจ, ภิสิพิมฺโพหนานิ จ เสนาสนภณฺฑํ ทสฺสามิ, สงฺกปฺโป มยฺห ปูริโต. `กทาหํ สลากภตฺตํ, สุจิมํสูปเสจนํ โภชนทานํ ทสฺสามิ, สงฺกปฺโป มยฺห ปูริโต. `กทาหํ กาสิกวตฺถํ โขมกปฺปาสิกานิ จ จีวรทานํ ทสฺสามิ, สงฺกปฺโป มยฺห ปูริโต. @เชิงอรรถ: ๑. ปตฺเต (?) ๒. สี. ม. ยุ. ปาสาทํ รมฺมํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๔.

`กทาหํ สปฺปินวนีตํ มธุเตลญฺจ ผาณิตํ เภสชฺชทานํ ทสฺสามิ, สงฺกปฺโป มยฺห ปูริโตติ. ภิกฺขู ตสฺสา สทฺทํ สุตฺวา สตฺถุ อาโรจยึสุ "ภนฺเต อมฺเหหิ เอตฺตเก อทฺธาเน วิสาขาย คายนํ นาม น ทิฏฺปุพฺพํ, สา อชฺช ปุตฺตนตฺตปริวุตา คายมานา ปาสาทํ อนุปริยายติ, กินฺนุ ขฺวสฺสา ปิตฺตํ กุปิตํ, อุทาหุ อุมฺมตฺติกา ชาตาติ. สตฺถา "น ภิกฺขเว มยฺหํ ธีตา คายติ, อตฺตโน ปนสฺสา อชฺฌาสโย ปริปุณฺโณ, สา `ปตฺถิตปฺปตฺถนา เม มตฺถกํ ปตฺตาติ ตุฏฺมานสา อุทานํ อุทาเนนฺตี วิจรตีติ วตฺวา, "กทา ปน ภนฺเต ตาย ปตฺถนา ปตฺถิตาติ วุตฺเต, "สุณิสฺสถ ภิกฺขเวติ, "สุณิสฺสาม ภนฺเตติ วุตฺเต, อตีตํ อาหริ: ภิกฺขเว อิโต กปฺปสตสหสฺสมตฺถเก ปทุมุตฺตโร นาม พุทฺโธ โลเก นิพฺพตฺติ, ตสฺส วสฺสสตสหสฺสํ อายุ อโหสิ, ขีณาสวานํ สตสหสฺสํ ปริวาโร, นครํ หํสวตี นาม, ปิตา สุนนฺโท นาม ราชา, มาตา สุชาตา นาม เทวี. ตสฺส สตฺถุ อคฺคุปฏฺายิกา อุปาสิกา อฏฺ วเร ยาจิตฺวา มาติฏฺาเน ตฺวา สตฺถารํ จตูหิ ปจฺจเยหิ ปฏิชคฺคนฺตี สายํ ปาตํ อุปฏฺานํ คจฺฉติ. ตสฺสา เอกา สหายิกา ตาย สทฺธึ นิพทฺธํ วิหารํ คจฺฉติ. สา ตสฺสา สตฺถารา สทฺธึ วิสฺสาเสน กถนญฺจ วลฺลภภาวญฺจ ทิสฺวา "กินฺนุ โข กตฺวา เอวํ พุทฺธานํ วลฺลภา โหตีติ จินฺเตตฺวา สตฺถารํ ปุจฺฉิ "ภนฺเต เอสา อิตฺถี ตุมฺหากํ กึ โหตีติ. "อุปฏฺายิกานํ อคฺคาติ. "ภนฺเต กึ กตฺวา อุปฏฺายิกานํ อคฺคา โหตีติ. "กปฺปสตสหสฺสํ ปตฺถนํ ปฏฺเตฺวาติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๕.

"อิทานิ ปฏฺเตฺวา ลทฺธุํ สกฺกา ภนฺเตติ. "อาม สกฺกาติ. "เตนหิ ภนฺเต ภิกฺขุสตสหสฺเสน สทฺธึ สตฺตาหํ มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหถาติ อาห. สตฺถา อธิวาเสสิ. สา สตฺตาหํ ทานํ ทตฺวา โอสานทิวเส จีวรสาฏเก ทตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา "ภนฺเต นาหํ อิมสฺส ทานสฺส ผเลน เทวิสฺสริยาทีนํ อญฺตรํ ปฏฺเมิ, ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก อฏฺ วเร ลภิตฺวา มาติฏฺาเน ตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ ปฏิชคฺคิตุํ สมตฺถานํ อคฺคา ภเวยฺยนฺติ ปตฺถนํ ปฏฺเสิ. สตฺถา "สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข อิมิสฺสา ปตฺถนาติ อนาคตํ อาวชฺเชนฺโต กปฺปสตสหสฺสํ โอโลเกตฺวา "กปฺปสตสหสฺส- ปริโยสาเน โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตทา ตฺวํ วิสาขา นาม อุปาสิกา หุตฺวา ตสฺส สนฺติเก อฏฺ วเร ลภิตฺวา มาติฏฺาเน ตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ ปฏิชคฺคนฺตีนํ อุปฏฺายิกานํ อคฺคา ภวิสฺสสีติ อาห. ตสฺสา สา สมฺปตฺติ เสฺวว ลทฺธพฺพา วิย อโหสิ. สา ยาวตายุกํ ปุญฺ กตฺวา ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสีรญฺโ สตฺตนฺนํ ธีตานํ กนิฏฺา สงฺฆทาสี นาม หุตฺวา ปรกุลํ อคนฺตฺวา ตาหิ ภคินีหิ สทฺธึ ทีฆรตฺตํ ทานาทีนิ ปุญฺานิ กตฺวา กสฺสป- สมฺมาสมฺพุทฺธปาทมูเลปิ "อนาคเต ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส สนฺติเก อฏฺ วเร ลภิตฺวา มาติฏฺาเน ตฺวา จตุปฺปจฺจยทายิกานํ อคฺคา ภเวยฺยนฺติ ปตฺถนํ อกาสิ; ตโต ปฏฺาย ปน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมึ อตฺตภาเว เมณฺฑกเสฏฺิปุตฺตสฺส ธนญฺชยเสฏฺิโน ธีตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๖.

หุตฺวา นิพฺพตฺติ, มยฺหํ สาสเน พหูนิ ปุญฺานิ อกาสิ. "อิติ โข ภิกฺขเว น มยฺหํ ธีตา คายติ, ปตฺถิตปฺปตฺถนาย ปน นิปฺผตฺตึ ทิสฺวา อุทานํ อุทาเนตีติ วตฺวา สตฺถา ธมฺมํ เทเสนฺโต "ภิกฺขเว ยถา นาม เฉโก มาลากาโร นานาปุปฺผานํ มหนฺตํ ราสึ กตฺวา นานปฺปกาเร มาลาคุเณ กโรติ; เอวเมว วิสาขาย นานปฺปการานิ กุสลานิ กาตุํ จิตฺตํ นมตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "ยถาปิ ปุปฺผราสิมฺหา กยิรา มาลาคุเณ พหู: เอวํ ชาเตน มจฺเจน กตฺตพฺพํ กุสลํ พหุนฺติ. ตตฺถ "ปุปฺผราสิมฺหาติ: นานปฺปการานํ ปุปฺผานํ ราสิมฺหา. กยิราติ: กเรยฺย. มาลาคุเณ พหูติ: เอกโต วณฺฏิกมาลาทิเภทา นานปฺปการา มาลาวิกติโย. มจฺเจนาติ: มริตพฺพสภาวตาย `มจฺโจติ ลทฺธนาเมน สตฺเตน จีวรทานาทิเภทํ พหุํ กุสลํ กตฺตพฺพํ. ตตฺถ ปุปฺผราสิคฺคหณํ พหุปุปฺผทสฺสนตฺถํ. สเจ หิ อปฺปานิ ปุปฺผานิ โหนฺติ, มาลากาโร จ เฉโก เนว พหู มาลาคุเณ กาตุํ สกฺโกติ; อจฺเฉโก ปน อปฺเปสุปิ พหูสุปิ ปุปฺเผสุ วิชฺชมาเนสุ น สกฺโกติเยว; พหูสุ ปน ปุปฺเผสุ สติ, เฉโก มาลากาโร ทกฺโข กุสโล พหู มาลาคุเณ กโรติ; เอวเมว สเจ เอกจฺจสฺส สทฺธา มนฺทา โหติ, โภคา จ พหู สํวิชฺชนฺติ, เนว สกฺโกติ พหูนิ กุสลานิ กาตุํ, มนฺทาย จ ปน สทฺธาย มนฺเทสุ จ โภเคสุ, น สกฺโกติ; อุฬาราย จ ปน สทฺธาย มนฺเทสุ จ โภเคสุ, น สกฺโกติเยว; อุฬาราย จ ปน สทฺธาย อุฬาเรสุ จ โภเคสุ สติ, สกฺโกติ; ตถารูปาว วิสาขา อุปาสิกา, ตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๗.

สนฺธาเยตํ วุตฺตํ "ยถาปิ ปุปฺผราสิมฺหา กยิรา มาลาคุเณ พหู; เอวํ ชาเตน มจฺเจน กตฺตพฺพํ กุสลํ พหุนฺติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ. มหาชนสฺล สาตฺถิกา เทสนา ชาตาติ. วิสาขาวตฺถุ. ---------- ๙. อานนฺทตฺเถรปญฺหวตฺถุ. (๔๑) "น ปุปฺผคนฺโธ ปฏิวาตเมตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สาวตฺถิยํ วิหรนฺโต อานนฺทตฺเถรสฺส ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต กเถสิ. เถโร กิร สายณฺหสมเย ปฏิสลฺลีโน จินฺเตสิ "ภควตา `มูลคนฺโธ สารคนฺโธ ปุปฺผคนฺโธติ ตโย อุตฺตมคนฺธา วุตฺตา, เตสํ อนุวาตเมว คนฺโธ คจฺฉติ โน ปฏิวาตํ; อตฺถิ นุ โข ตํ คนฺธชาตํ ยสฺส ปฏิวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉตีติ. อถสฺส เอตทโหสิ "กึ มยฺหํ อตฺตนา วินิจฺฉิเตน, สตฺถารํเยว ปุจฺฉิสฺสามีติ. โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ. เตน วุตฺตํ ๑- "อถโข อายสฺมา อานนฺโท สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโต, ๒- เยน ภควา, เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ๓- @เชิงอรรถ: ๑. องฺ. ติก. ๒๐/๒๙๐. ๒. สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโตติ อิเม ปาลิยํ น @ทิสฺสนฺติ. ๓. เอตฺถนฺตเร จ "ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. @เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อานนฺโทติ ทิสฺสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๘.

ภควนฺตํ เอตทโวจ "ตีณิมานิ ภนฺเต คนฺธชาตานิ, เยสํ อนุวาตเมว คนฺโธ คจฺฉติ โน ปฏิวาตํ. กตมานิ ตีณิ? มูลคนฺโธ, สารคนฺโธ, ปุปฺผคนฺโธติ. ๑- อิมานิ โข ภนฺเต ตีณิ คนฺธชาตานิ, เยสํ อนุวาตเมว คนฺโธ คจฺฉติ โน ปฏิวาตํ. อตฺถิ นุ โข ภนฺเต กิญฺจิ คนฺธชาตํ, ยสฺส อนุวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉติ, ปฏิวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉติ, อนุวาตปฺ ปฏิวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉตีติ. อถสฺส ภควา ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโต "อตฺถานนฺท คนฺธชาตํ, ยสฺส อนุวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉติ, ปฏิวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉติ, อนุวาตปฺปฏิวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉตีติ. "กตมํ ปน ตํ ภนฺเต คนฺธชาตํ, ยสฺส อนุวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉติ, ปฏิวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉติ, อนุวาตปฺปฏิวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉตีติ. "อิธานนฺท ยสฺมึ คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา ปุริโส วา พุทฺธํ สรณํ คโต โหติ, ธมฺมํ สรณํ คโต โหติ, สงฺฆํ สรณํ คโต โหติ; ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ, อทินฺนาทานา ปฏิวิรโต โหติ, กาเมสุ มิจฺฉาจารา ปฏิวิรโต โหติ, มุสาวาทา ปฏิวิรโต โหติ, สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺานา ปฏิวิรโต โหติ; สีลวา โหติ กลฺยาณธมฺโม; วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต, ตสฺส ทิสาสุ สมณพฺราหฺมณา วณฺณํ ภาสนฺติ `อสุกสฺมึ นาม คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา ปุริโส วา พุทฺธํ สรณํ คโต โหติ, ฯเปฯ ทานสํวิภาครโตติ. เทวตาปิสฺส วณฺณํ ภาสนฺติ `อสุกสฺมึ นาม คาเม วา นิคเม วา อิตฺถี วา ปุริโส @เชิงอรรถ: ๑. อิติสทฺโท นตฺถิ. . ว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๙.

วา พุทฺธํ สรณํ คโต โหติ, ฯเปฯ ทานสํวิภาครโตติ. อิทํ โข ตํ อานนฺท คนฺธชาตํ, ยสฺส อนุวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉติ, ปฏิวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉติ, อนุวาตปฺปฏิวาตํปิ คนฺโธ คจฺฉตีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ ๑- "น ปุปฺผคนฺโธ ปฏิวาตเมติ, น จนฺทนํ ตครมลฺลิกา วา; สตญฺจ คนฺโธ ปฏิวาตเมติ. สพฺพา ทิสา สปฺปุริโส ปวายติ. จนฺทนํ ตครํ วาปิ อุปฺปลํ อถ วสฺสิกี เอเตสํ คนฺธชาตานํ สีลคนฺโธ อนุตฺตโรติ. ๒- ตตฺถ "น ปุปฺผคนฺโธติ: ตาวตึสภวเน ปาริจฺฉตฺตกรุกฺโข อายามโต จ วิตฺถารโต จ โยชนสติโก, ตสฺส ปุปฺผานํ อาภา ปญฺาสโยชนานิ คจฺฉติ, คนฺโธ โยชนสตํ, โสปิ อนุวาตเมว คจฺฉติ, ปฏิวาตํ ปน อฑฺฒงฺคุลํปิ คนฺตุํ น สกฺโกติ, เอวรูโปปิ น ปุปฺผคนฺโธ ปฏิวาตเมติ. จนฺทนนฺติ: จนฺทนคนฺโธ. ตครมลฺลิกา วาติ: อิเมสํปิ คนฺโธ เอว อธิปฺเปโต. สารคนฺธานํ อคฺคสฺส หิ โลหิตจนฺทนสฺสาปิ ตครมลฺลิกายปิ อนุวาตเมว ยาติ โน ปฏิวาตํ. สตญฺจ คนฺโธติ: สปฺปุริสานํ ปน พุทฺธปฺปจฺเจกพุทฺธสาวกานํ สีลคนฺโธ ปฏิวาตเมติ. กึการณา? สพฺพา ทิสา สปฺปุริโส ปวายตีติ: ยสฺมา สปฺปุริโส @เชิงอรรถ: ๑. วตฺวา อิมา คาถา อภาสีติ น ทิสฺสนฺติ. . ว. ๒. จนฺทนํ ฯเปฯ อนุตฺตโรติ @น ทิสฺสติ. . ว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๐.

สีลคนฺเธน สพฺพา ทิสา อชฺโฌตฺถริตฺวา คจฺฉติ; ตสฺมา "ตสฺส คนฺโธ ปฏิวาตเมตีติ วตฺตพฺโพ; เตน วุตฺตํ "ปฏิวาตเมตีติ. วสฺสิกีติ: ชาติสุมนา. เอเตสนฺติ: อิเมสํ จนฺทนาทีนํ คนฺธชาตานํ คนฺธโต สีลวนฺตานํ สปฺปุริสานํ สีลคนฺโธว อนุตฺตโร อสทิโส อปฺปฏิภาโคติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปตฺตา. เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ. อานนฺทตฺเถรปญฺหวตฺถุ. ------------ ๑๐. มหากสฺสปตฺเถรปิณฺฑปาตทานวตฺถุ. ๑- (๔๒) "อปฺปมตฺโต อยํ คนฺโธติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต มหากสฺสปตฺเถรสฺส ปิณฺฑปาตทานํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ ทิวเส เถโร สตฺตาหจฺจเยน นิโรธา วุฏฺาย "ราชคเห สปทานํ ปิณฺฑาย จริสฺสามีติ นิกฺขมิ. ตสฺมึ สมเย สกฺกสฺส เทวรญฺโ ปริจาริกา กกุฏปาทินิโย ปญฺจสตา อจฺฉราโย "เถรสฺส ปิณฺฑปาตํ ทสฺสามาติ อุสฺสาหชาตา ปญฺจ ปิณฺฑปาตสตานิ สชฺเชตฺวา อาทาย อนฺตรามคฺเค ตฺวา "ภนฺเต อิมํ ปิณฺฑปาตํ คณฺหถ, สงฺคหํ โน กโรถาติ วทึสุ. "คจฺฉถ ตุมฺเห อหํ ทุคฺคตานํ สงฺคหํ กริสฺสามีติ. "ภนฺเต มา โน นาเสถ, สงฺคหํ โน @เชิงอรรถ: ๑. มหากสฺสปตฺเถรปิณฺฑปาตทินฺนวตฺถูติ สพฺพตฺถ ทิสฺสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๑.

กโรถาติ. เถโร ตฺวา ปุน ปฏิกฺขิปิตฺวา อปคนฺตุํ อนิจฺฉมานา ยาจนฺติโย "อตฺตโน ปมาณํ น ชานาถ, อปคจฺฉถาติ อจฺฉรํ ปหริ. ตา เถรสฺส อจฺฉรสทฺทํ สุตฺวา สนฺถมฺภิตฺวา าตุํ อสกฺโกนฺติโย ปลายิตฺวา เทวโลกเมว คนฺตฺวา สกฺเกน "กหํ คตตฺถาติ ปุฏฺา "สมาปตฺติวุฏฺิตสฺส มหากสฺสปตฺเถรสฺส ปิณฺฑปาตํ ทสฺสามาติ คตมฺหา เทวาติ. "ทินฺโน ปน โวติ. "คณฺหิตุํ น อิจฺฉตีติ. "กึ กเถสีติ. "ทุคฺคตานํ สงฺคหํ กริสฺสามีติ อาห เทวาติ. "ตุมฺเห เกนากาเรน คตาติ. "อิมินาว เทวาติ. สกฺโก "ตุมฺหาทิสิโย เถรสฺส ปิณฺฑปาตํ กึ ทสฺสนฺตีติ สยํ ทาตุกาโม หุตฺวา ชราชิณฺโณ มหลฺลโก ขณฺฑทนฺโต ปลิตเกโส โอภคฺคสรีโร มหลฺลกตนฺตวาโย หุตฺวา สุชมฺปิ เทวธีตรํ ตถารูปเมว มหลฺลิกํ กตฺวา เอกํ เปสการวีถึ มาเปตฺวา ตนฺตํ ปสาเรนฺโต อจฺฉิ. เถโรปิ "ทุคฺคตานํ สงฺคหํ กริสฺสามีติ นคราภิมุโข คจฺฉนฺโต พหินคเร เอว ตํ วีถึ ทิสฺวา โอโลเกนฺโต เทฺว ชเน อทฺทส. ตสฺมึ ขเณ สกฺโก ตนฺตํ ปสาเรติ, สุชาตา ตสรํ วฏฺเฏติ. เถโร จินฺเตสิ "อิเม มหลฺลกกาเลปิ กมฺมํ กโรนฺติ, อิมสฺมึ นคเร อิเมหิ ทุคฺคตตโร นตฺถิ มญฺเ, อิเมหิ ทินฺนํ อุฬุงฺกมตฺตมฺปิ คเหตฺวา อิเมสํ สงฺคหํ กริสฺสามีติ. โส เตสํ เคหาภิมุโขว อโหสิ. สกฺโก ตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา สุชํ อาห "ภทฺเท มยฺหํ อยฺโย อิโต อาคจฺฉติ, ตํ อปสฺสนฺตี วิย หุตฺวา นิสีท, ขเณน นํ วญฺเจตฺวา ปิณฺฑปาตํ ทสฺสามาติ. เถโร อาคนฺตฺวา เคหทฺวาเร อฏฺาสิ. เตปิ อปสฺสนฺตา วิย อตฺตโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๒.

กมฺมเมว กโรนฺตา โถกํ อาคมึสุ. อถ สกฺโก "เคหทฺวาเร เอโก เถโร วิย ิโต, อุปธาเรหิ ตาวาติ อาห. "คนฺตฺวา อุปธาเรถ สามีติ. โส เคหา นิกฺขมิตฺวา, เถรํ ปญฺจปฺปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา, อุโภหิ หตฺเถหิ ชนฺนุกานิ โอลมฺพิตฺวา นิตฺถุนนฺโต อุฏฺาย, "กตรตฺเถโร นุ โข อยฺโยติ โถกํ โอสกฺกิตฺวา, "อกฺขีนิ เม ธูมายนฺตีติ. วตฺวา, นลาเฏ หตฺถํ เปตฺวา อุทฺธํ โอโลเกตฺวา, "อโห ทุกฺขํ, อยฺโย โน มหากสฺสปตฺเถโร จิรสฺสํ เม กุฏิทฺวารํ อาคโต, อตฺถิ นุ โข กิญฺจิ เคเหติ อาห. สุชาตา โถกํ อากุลา วิย หุตฺวา "อตฺถิ สามีติ ปฏิวจนํ อทาสิ. สกฺโก "ภนฺเต `ลูขํ วา ปณีตํ วาติ อจินฺเตตฺวา สงฺคหํ โน กโรถาติ ปตฺตํ คณฺหิ. เถโร "เอเตหิ ทินฺนํ สากํ วา โหตุ กุณฺฑกมุฏฺิ วา, สงฺคหํ เนสํ กริสฺสามีติ ปตฺตํ อทาสิ. โส อนฺโตเคหํ ปวิสิตฺวา ฆฏิโอทนํ นาม ฆฏิโต อุทฺธริตฺวา ปตฺตํ ปูเรตฺวา เถรสฺส หตฺเถ เปสิ. โส อโหสิ ปิณฺฑปาโต อเนกสูปพฺยญฺชโน สกลราชคหนครํ คนฺเธน อชฺโฌตฺถริ. ตทา เถโร จินฺเตสิ "อยํ ปุริโส อปฺเปสกฺโข, ปิณฺฑปาโต มเหสกฺโข สกฺกสฺส โภชนสทิโส, โก นุ โข เอโสติ. อถ นํ "สกฺโกติ ตฺวา อาห "ภาริยํ เต กมฺมํ กตํ ทุคฺคตานํ สมฺปตฺตึ วิลุมฺปนฺเตน, อชฺช มยฺหํ ทานํ ทตฺวา โกจิเทว ทุคฺคโต เสนาปติฏฺานํ วา เสฏฺิฏฺานํ วา ลเภยฺยาติ. "มยา ทุคฺคตตโร นตฺถิ ภนฺเตติ. "กึการณา ตฺวํ ทุคฺคโต เทวโลเก รชฺชสิรึ อนุภวนฺโตติ. "ภนฺเต เอวนฺนาเมตํ; มยา ปน, อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ, กลฺยาณกมฺมํ กตํ, พุทฺธุปฺปาเท วตฺตมาเน, กลฺยาณกมฺมํ กตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๓.

`จูฬรถเทวปุตฺโต มหารถเทวปุตฺโต อเนกวณฺณเทวปุตฺโตติ อิเม ตโย สมานเทวปุตฺตา มม อาสนฺนฏฺาเน นิพฺพตฺตา มยา เตชวนฺตตรา; อหญฺหิ, เตสุ เทวปุตฺเตสุ `นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสามาติ ปริจฺจาริกาโย คเหตฺวา อนฺตรวีถึ โอติณฺเณสุ, ปลายิตฺวา เคหํ ปวิสามิ; เตสํ หิ สรีรโต เตโช มม สรีรํ โอตฺถรติ, มม สรีรโต เตโช เตสํ สรีรํ น โอตฺถรติ, โก มยา ทุคฺคตตโร ภนฺเตติ. "เอวํ สนฺเตปิ, อิโต ปฏฺาย มยฺหํ มา เอวํ วญฺเจตฺวา ทานํ อทาสีติ. "วญฺเจตฺวา ตุมฺหากํ ทาเน ทินฺเน, มยฺหํ กุสลํ อตฺถิ นตฺถีติ. "อตฺถิ อาวุโสติ. "เอวํ สนฺเต, กุสลกมฺมกรณํ นาม มยฺหํ ภาโร ภนฺเตติ. โส เอวํ วตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา สุชํ อาทาย เถรํ ปทกฺขิณํ กตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา "อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปติฏฺิตนฺติ อุทานํ อุทาเนสิ. เตน วุตฺตํ ๑- "เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา มหากสฺสโป ปิปฺผลิคุหายํ วิหรติ, สตฺตาหํ เอกปลฺลงฺเกน นิสินฺโน โหติ ๒- อญฺตรํ สมาธึ สมาปชฺชิตฺวา. อถโข อายสฺมา มหากสฺสโป ตสฺส สตฺตาหสฺส อจฺจเยน ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺาสิ. อถโข อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส ตมฺหา สมาธิมฺหา วุฏฺิตสฺส เอตทโหสิ `ยนฺนูนาหํ ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิเสยฺยนฺติ. เตน โข ปน สมเยน ปญฺจมตฺตานิ เทวตาสตานิ อุสฺสุกฺกํ อาปนฺนานิ โหนฺติ อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. อุ. ๒๕/๑๑๔. ๒. ปาลิยํ โหติสทฺโท นตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๔.

ปิณฺฑปาตปฺปฏิลาภาย. อถโข อายสฺมา มหากสฺสโป ตานิ ปญฺจมตฺตานิ เทวตาสตานิ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. เตน โข ปน สมเยน สกฺโก เทวานมินฺโท อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส ปิณฺฑปาตํ ทาตุกาโม โหติ เปสการกวณฺณํ อภินิมฺมินิตฺวา ตนฺตํ วายมาโน, ๑- สุชาตา อสุรกญฺา ตสรํ วฏฺเฏติ. ๒- อถโข อายสฺมา มหากสฺสโป, ๓- เยน สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส นิเวสนํ, เตนุปสงฺกมิ; อทฺทสา โข สกฺโก เทวานมินฺโท อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ; ทิสฺวา ๔- ฆรา นิกฺขมิตฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา หตฺถโต ปตฺตํ คเหตฺวา ฆรํ ปวิสิตฺวา ฆฏิโอทนํ ๕- อุทฺธริตฺวา ปตฺตํ ปูเรตฺวา อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส อทาสิ. โส อโหสิ ปิณฺฑปาโต อเนกสูโป อเนกพฺยญฺชโน. อถโข อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส เอตทโหสิ "โก นุ โข อยํ สตฺโต, ยสฺสายํ เอวรูโป อิทฺธานุภาโวติ. อถโข อายสฺมโต มหากสฺสปสฺส เอตทโหสิ "สกฺโก โข ๖- อยํ เทวานมินฺโทติ. วิทิตฺวา ๗- สกฺกํ เทวานมินฺทํ เอตทโวจ "กตํ โข เต อิทํ โกสิย, มา ปุนปิ เอวรูปมกาสีติ. "อมฺหากํปิ ภนฺเต กสฺสป ปุญฺเนตฺโถ, ๘- อมฺหากํปิ ปุญฺเน กรณียนฺติ. อถโข สกฺโก เทวานมินฺโท อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา อากาเส อนฺตลิกฺเข ติกฺขตฺตุํ อุทานํ อุทาเนสิ @เชิงอรรถ: ๑. วินาตีติ ทิสฺสติ. ๒. ปูเรตีติ. ๓. เอตฺถนฺตเร จ "ราชคเห สปทานํ ปิณฺฑาย @จรมาโนติ. ๔. ทิสฺวานาติ. ๕. ฆฏิยา โอทนนฺติ ทิสฺสติ. ๖. สกฺโก นุ โขติ. @๗. อิติ วิทิตฺวาติ. ๘. ปุญฺเน อตฺโถติ. . ว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๕.

"อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปติฏฺิตํ, อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปติฏฺิตํ, อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปติฏฺิตนฺติ. ๑- ภควา วิหาเร ิโต เอว ตสฺส สทฺทํ สุตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา "ปสฺสถ ภิกฺขเว สกฺกํ เทวานมินฺทํ อุทานํ อุทาเนตฺวา อากาเสน คจฺฉนฺตนฺติ อาห. "กึ ปน เตน กตํ ภนฺเตติ. "วญฺเจตฺวา เตน มยฺหํ ปุตฺตสฺส กสฺสปสฺส ปิณฺฑปาโต ทินฺโน, ตํ ทตฺวา ตุฏฺมานโส อุทานํ อุทาเนนฺโต คจฺฉตีติ. "เถรสฺส ปิณฺฑปาตํ ทาตุํ วฏฺฏตีติ กถนฺเตน ภนฺเต าตนฺติ. "ภิกฺขเว มม ปุตฺตสทิสนฺนาม ปิณฺฑปาติกํ เทวาปิ มนุสฺสาปิ ปิหยนฺตีติ วตฺวา สยํปิ อุทานํ อุทาเนสิ. สุตฺเต ปน เอตฺตกเมว อาคตํ "อสฺโสสิ โข ภควา ทิพฺพาย โสตธาตุยา วิสุทฺธาย อติกฺกนฺตมานุสิกาย สกฺกสฺส เทวานมินฺทสฺส เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา อากาเส อนฺตลิกฺเข ติกฺขตฺตุํ อุทานํ อุทาเนนฺตสฺส "อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปติฏฺิตํ, อโห ทานํ ปรมทานํ กสฺสเป สุปติฏฺิตนฺติ. อถโข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ "ปิณฺฑปาติกสฺส ภิกฺขุโน อตฺตภรสฺส อนญฺโปสิโน เทวา ปิหยนฺติ ตาทิโน อุปสนฺตสฺส สทา สตีมโตติ. @เชิงอรรถ: ๑. อิเม วิสมสมปาทา น ทิสฺสนฺติ. . ว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๖.

อิมญฺจ อุทานํ อุทาเนตฺวา "ภิกฺขเว สกฺโก เทวานมินฺโท มม ปุตฺตสฺส สีลคนฺเธน อาคนฺตฺวา ปิณฺฑปาตํ อทาสีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อปฺปมตฺโต อยํ คนฺโธ ยฺวายํ ตครจนฺทนี, โย จ สีลวตํ คนฺโธ วาติ เทเวสุ อุตฺตโมติ. ตตฺถ "อปฺปมตฺโตติ: ปริตฺตปฺปมาโณ. โย จ สีลวตนฺติ: โย ปน สีลวนฺตานํ สีลคนฺโธ, โส ตคเร วิย โลหิตจนฺทเน วิย จ ปริตฺตโก น โหติ อติวิย อุฬาโร วิปฺผาริโต, เตเนว การเณน วาติ เทเวสุ อุตฺตโม วโร เสฏฺโ หุตฺวา เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สพฺพตฺถกเมว วาติ โอตฺถรนฺโต คจฺฉตีติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปตฺตา. เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ. มหากสฺสปตฺเถรปิณฺฑปาตทานวตฺถุ. ------------ ๑๑. โคธิกตฺเถรปรินิพฺพานวตฺถุ. (๔๓) "เตสํ สมฺปนฺนสีลานนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ราชคหํ อุปนิสฺสาย เวฬุวเน วิหรนฺโต โคธิกตฺเถรสฺส ปรินิพฺพานํ อารพฺภ กเถสิ. โส หิ อายสฺมา อิสิคิลิปสฺเส กาลสิลายํ วิหรนฺโต อปฺปมตฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๗.

อาตาปิ ปหิตตฺโต สามายิกํ เจโตวิมุตฺตึ ผุสิตฺวา เอกสฺส อนุสายิกสฺส โรคสฺส วเสน ตโต ปริหายิ. โส ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ ฉกฺขตฺตุํ ฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ปริหีโน สตฺตเม วาเร อุปฺปาเทตฺวา จินฺเตสิ "อหํ ฉกฺขตฺตุํ ฌานา ปริหีโน, ปริหีนชฺฌานสฺส โข ปน อนิยตา คติ, อิทาเนว สตฺถํ อาหริสฺสามีติ เกโสโรปนสตฺถํ คเหตฺวา คลนาลึ ฉินฺทิตุํ มญฺจเก นิปชฺชิ. มาโร ตสฺส จิตฺตํ ตฺวา "อยํ ภิกฺขุ สตฺถํ อาหริตุกาโม, สตฺถํ อาหรนฺตา โข ปน ชีวิเต นิรเปกฺขา โหนฺติ, เต วิปสฺสนํ ปฏฺเปตฺวา อรหตฺตํปิ ปาปุณนฺติ, สจาหํ เอตํ วาเรสฺสามิ, น เม วจนํ กริสฺสติ, สตฺถารํ วาราเปสฺสามีติ อญฺาตกเวเสน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวมาห "มหาวีร มหาปุญฺ อิทฺธิยา ยสสา ชล สพฺพเวรภยาตีต ปาเท วนฺทามิ จกฺขุม. สาวโก เต มหาวีร มรณํ มรณาภิภู อากงฺขติ เจตยติ, ตํ นิเสธ ชุตินฺธร. กถํ หิ ภควา ตุยฺหํ สาวโก สาสเน รโต อปฺปตฺตมานโส เสโข กาลํ กยิรา ชเนสุตาติ. ๑- ตสฺมึ ขเณ เถเรน สตฺถํ อาหริตํ โหติ. สตฺถา "มาโร อยนฺติ วิทิตฺวา อิมํ คาถมาห "เอวํ หิ ธีรา กุพฺพนฺติ นาวกงฺขนฺติ ชีวิตํ, สมูลํ ตณฺหํ อพฺพุยฺห โคธิโก ปรินิพฺพุโตติ. @เชิงอรรถ: ๑. สํ. ส. ๑๕/๑๗๗.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๘.

อถโข ภควา สมฺพหุเลหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ เถรสฺส สตฺถํ อาหริตฺวา นิปนฺนฏฺานํ อคมาสิ. ตสฺมึ ขเณ มาโร ปาปิมา "กตฺถ นุ โข อิมสฺส ปฏิสนฺธิวิญฺาณํ ปติฏฺิตนฺติ ธูมราสิ วิย ติมิรปุญฺโช วิย จ หุตฺวา สพฺพทิสาสุ เถรสฺส วิญฺาณํ สมนฺเวสติ. ๑- ตํ ภควา ธูมติมิรภาวํ ภิกฺขูนํ ทสฺเสตฺวา "เอโส โข ภิกฺขเว มาโร ปาปิมา โคธิกสฺส กุลปุตฺตสฺส วิญฺาณํ สมนฺเวสติ `กตฺถ โคธิกสฺส กุลปุตฺตสฺส วิญฺาณํ ปติฏฺิตนฺติ, อปฺปติฏฺิเตเนว ภิกฺขเว วิญฺาเณน โคธิโก กุลปุตฺโต ปรินิพฺพุโตติ อาห. มาโรปิ ตสฺส วิญฺาณฏฺานํ ทฏฺุํ อสกฺโกนฺโต กุมารวณฺโณ ๒- หุตฺวา เพลุวปณฺฑุวีณํ อาทาย สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ "อุทฺธํ อโธ จ ติริยํ ทิสาสุ จ วิทิสาสุ จ ๓- อนฺเวสํ นาธิคจฺฉามิ, โคธิโก โส กุหึ คโตติ. อถ นํ สตฺถา อาห "โย ๔- ธีโร ธีติสมฺปนฺโน ฌายี ฌานรโต สทา อโหรตฺตํ อนุยุญฺชํ ชีวิตํ อนิกามยํ ชิตฺวาน มจฺจุโน เสนํ อนาคนฺตฺวา ปุนพฺภวํ สมูลํ ตณฺหํ อพฺพุยฺห โคธิโก ปรินิพฺพุโตติ. เอวํ วุตฺเต, [๕]- @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. สมนฺเนสติ. ๒. สี. ยุ. กุมารวณฺณี. ม. กุมารวณฺณํ. @๓. สี. ม. ยุ. ทิสา @อนุทิสาสฺวหํ. ๔. สี. ยุ. โส. ๕. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "มาโร ปาปิมา ภควนฺตํ @คาถาย อชฺฌภาสีติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๙.

"ตสฺส โสกปเรตสฺส วีณา กจฺฉา อภสฺสถ ตโต โส ทุมฺมโน ยกฺโข ตตฺเถวนฺตรธายถาติ. สตฺถาปิ "กินฺเต ปาปิม โคธิกสฺส กุลปุตฺตสฺส นิพฺพตฺตฏฺาเนน, ตสฺส หิ นิพฺพตฺตฏฺานํ ตุมฺหาทิสานํ สตมฺปิ สหสฺสมฺปิ ทฏฺุํ น สกฺโกตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "เตสํ สมฺปนฺนสีลานํ อปฺปมาทวิหารินํ สมฺมทญฺา วิมุตฺตานํ มาโร มคฺคํ น วินฺทตีติ. ตตฺถ "เตสนฺติ: ยถา อปฺปติฏฺิเตน วิญฺาเณน โคธิโก กุลปุตฺโต ปรินิพฺพุโต, เย จ เอวํ ปรินิพฺพายนฺติ, เตสํ. สมฺปนฺนสีลานนฺติ: ปริปุณฺณสีลานํ. อปฺปมาทวิหารินนฺติ: สติอวิปฺปวาสสงฺขาเตน อปฺปมาเทน วิหรนฺตานํ. สมฺมทญฺา วิมุตฺตานนฺติ: เหตุนา นเยน การเณน ชานิตฺวา "ตทงฺควิมุตฺติยา วิกฺขมฺภนวิมุตฺติยา สมุจฺเฉทวิมุตฺติยา ปฏิปสฺสทฺธิวิมุตฺติยา นิสฺสรณวิมุตฺติยาติ อิมาหิ ปญฺจหิ วิมุตฺตีหิ วิมุตฺตานํ. มาโร มคฺคํ น วินฺทตีติ: เอวรูปานํ มหาขีณาสวานํ สพฺพตฺถาเมน มคฺคนฺโตปิ มาโร คตมคฺคํ น วินฺทติ น ปฏิลภติ น ปสฺสตีติ. เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปตฺตา. เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ. โคธิกตฺเถรปรินิพฺพานวตฺถุ. ----------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๐.

๑๒. ครหทินฺนวตฺถุ. (๔๔) "ยถา สงฺการธานสฺมินฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ครหทินฺนํ นาม นิคฺคณฺสาวกํ อารพฺภ กเถสิ. สาวตฺถิยํ หิ สิริคุตฺโต จ ครหทินฺโน จ เทฺว สหายกา อเหสุํ. เตสุ สิริคุตฺโต อุปาสโก. ครหทินฺโน นิคฺคณฺสาวโก. ตํ นิคฺคณฺา อภิกฺขณํ เอวํ วทนฺติ "ตว สหายกํ สิริคุตฺตํ `กึ ตฺวํ สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมสิ, ตสฺส สนฺติเก กึ ลภิสฺสสีติ วตฺวา, ยถา อมฺเห อุปสงฺกมิตฺวา อมฺหากํ เทยฺยธมฺมํ ทสฺสติ, กึ เอวํ โอวทิตุํ น วฏฺฏตีติ. ครหทินฺโน เตสํ วจนํ สุตฺวา อภิกฺขณํ คนฺตฺวา ิตนิสินฺนฏฺานาทีสุ สิริคุตฺตํ เอวํ วเทสิ "สมฺม กินฺเต สมเณน โคตเมน, ตํ อุปสงฺกมิตฺวา กึ ลภิสฺสสิ, กินฺเต มม อยฺเย อุปสงฺกมิตฺวา เตสํ ทานํ ทาตุํ น วฏฺฏตีติ. สิริคุตฺโต ตสฺส กถํ สุตฺวาปิ พหุทิวเส ตุณฺหี หุตฺวา นิพฺพิชฺชิตฺวา เอกทิวสํ "สมฺม ตฺวํ อภิกฺขณํ อาคนฺตฺวา มํ ิตฏฺานาทีสุ เอวํ วเทสิ `สมณํ โคตมํ อุปสงฺกมิตฺวา กึ ลภิสฺสสิ, มม อยฺเย อุปสงฺกมิตฺวา เตสํ ทานํ เทหีติ, กเถหิ ตาว เม, ตว อยฺยา กึ ชานนฺตีติ. "อโห สามิ มา เอวํ วทิ, มม อยฺยานํ อญฺาตนฺนาม นตฺถิ, สพฺพํ อตีตานาคตปฺปจฺจุปฺปนฺนํ สพฺพํ กายวจีมโนกมฺมํ `อิทํ ภวิสฺสติ อิทํ น ภวิสฺสตีติ สพฺพํ ภพฺพาภพฺพํ ชานนฺตีติ. "ชานนฺตีติ วเทสีติ. "อาม วเทมีติ. "ยทิ เอวํ, ภาริยนฺเต กตํ เอตฺตกํ กาลํ มยฺหํ เอตมตฺถํ อนาจิกฺขนฺเตน, อชฺช มยา อยฺยานํ าณานุภาโว าโต, คจฺฉ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๑.

สมฺม อยฺเย มม วจเนน นิมนฺเตหีติ. โส นิคฺคณฺานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา เต วนฺทิตฺวา "มยฺหํ สหายโก สิริคุตฺโต สฺวาตนาย ตุมฺเห นิมนฺเตตีติ อาห. "สิริคุตฺเตน สามํ ตฺวํ วุตฺโตติ. "อาม อยฺยาติ. เต หฏฺตุฏฺา หุตฺวา "นิปฺผนฺนํ โน กิจฺจํ, สิริคุตฺตสฺส อมฺเหสุ ปสนฺนกาลโต ปฏฺาย กา นาม สมฺปตฺติ อมฺหากํ น ภวิสฺสตีติ วทึสุ. สิริคุตฺตสฺสาปิ มหนฺตํ นิเวสนํ. โส ตสฺมึ ทฺวินฺนํ เคหานํ อนฺตเร อุภโต ทีฆํ อาวาฏํ ขนาเปตฺวา คูถกลลสฺส ปูราเปสิ, พหิอาวาเฏ ทฺวีสุ ปริยนฺเตสุ ขานุเก โกฏฺฏาเปตฺวา เตสุ รชฺชุโย พนฺธาเปตฺวา อาสนานํ อุปริมปาเท อาวาฏสฺส ปุริมปสฺเส ปาเปตฺวา ปจฺฉิมปาเท รชฺชุเกสุ ปาเปสิ "เอวํ นิสินฺนกาเลเยว อวํสิรา ปติสฺสนฺตีติ มญฺมาโน, ยถา อาวาโฏ น ปญฺายติ; เอวํ อาสนานํ อุปริ ปจฺจตฺถรณานิ ทาเปสิ, มหนฺตมหนฺตา จาฏิโย โธวาเปตฺวา กทลิปณฺเณหิ จ ปิโลติกาหิ จ มุขานิ พนฺธาเปตฺวา ตา ตุจฺฉา เอว เคหสฺส ปจฺฉาภาเค พหิยาคุภตฺตสิตฺถสปฺปิผาณิตปูวจุณฺณมกฺขิตา กตฺวา ปาเปสิ. ครหทินฺโน ปาโตว ตสฺส ฆรํ เวเคน คนฺตฺวา "อยฺยานํ สกฺกาโร สชฺชิโตติ ปุจฺฉิ. "อาม สมฺม สชฺชิโตติ. "กหํ ปเนโสติ. "เอตาสุ เอตฺตกาสุ จาฏีสุ ยาคุ, เอตฺตกาสุ ภตฺตํ, เอตฺตกาสุ สปฺปิผาณิตปูวาทีนิ, อาสนานิ ปญฺตฺตานีติ. โส "สาธูติ วตฺวา คโต. ตสฺส คตกาเล ปญฺจสตา นิคฺคณฺา อาคมึสุ. สิริคุตฺโต เคหา นิกฺขมิตฺวา ปญฺจปฺปติฏฺิเตน นิคฺคณฺเ วนฺทิตฺวา เตสํ ปุรโต อญฺชลึ ปคฺคยฺห ิโต จินฺเตสิ "ตุมฺเห กิร อตีตาทิเภทํ สพฺพํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๒.

ชานาถ, เอวํ ตุมฺหากํ อุปฏฺาเกน มยฺหํ กถิตํ; สเจ สพฺพํ ตุมฺเห ชานาถ, มยฺหํ เคหํ มา ปวิสถ; มม เคหํ ปวิฏฺานํ หิ โว เนว ยาคุ อตฺถิ น ภตฺตาทีนิ; สเจ อชานิตฺวา ปวิสิสฺสถ, คูถอาวาเฏ โว ปาเตตฺวา โปเถสฺสามีติ; เอวํ จินฺเตตฺวา ปุริสานํ สญฺ อทาสิ "เอเตสํ นิสีทนภาวํ ตฺวา ปจฺฉิมปสฺเส ตฺวา อาสนานํ อุปริ ปจฺจตฺถรณานิ อปเนยฺยาถ, มา ตานิ อสุจินา มกฺขิยึสูติ. อถ นิคฺคณฺเ "อิโต เอถ ภนฺเตติ อาห. นิคฺคณฺา ปวิสิตฺวา ปตฺถริตาสเนสุ นิสีทิตุํ อารภึสุ. อถ เน มนุสฺสา วทึสุ "อาคเมถ ภนฺเต, มา ตาว นิสีทถาติ. "กึการณาติ. "อมฺหากํ เคหํ ปวิฏฺานํ อยฺยานํ วตฺตํ ตฺวา นิสีทิตุํ วฏฺฏตีติ. "กึ กาตุํ วฏฺฏติ อาวุโสติ. "อตฺตโน อตฺตโน ปตฺตาสนมูเลสุ ตฺวา สพฺเพหิ เอกปฺปหาเรเนว นิสีทิตุํ วฏฺฏตีติ. อิทํ กิร โส "เอกสฺมึ อาวาเฏ ปติเต, มา อวเสสา นิสีทึสูติ กาเรสิ. เต "สาธูติ วตฺวา "อิเมหิ กถิตกถํ อมฺเหหิ กาตุํ วฏฺฏตีติ จินฺตยึสุ. อถ สพฺเพ อตฺตโน อตฺตโน ปตฺตาสนมูเล ปฏิปาฏิยา อฏฺสุ. อถ เน "ภนฺเต ขิปฺปํ เอกปฺปหาเรเนว นิสีทถาติ วตฺวา เตสํ นิสีทนภาวํ ตฺวา อาสนานํ อุปริ ปจฺจตฺถรณานิ นีหรึสุ. นิคฺคณฺา เอกปฺปหาเรเนว นิสินฺนา, รชฺชูนํ อุปริ ปิตา อาสนปาทา ภฏฺา. นิคฺคณฺา อวํสิรา อาวาเฏ ปตึสุ. สิริคุตฺโต, เตสุ ปติเตสุ, ทฺวารํ ปิทหิตฺวา อุตฺติณฺณุตฺติณฺเณ "อตีตานาคตปฺปจฺจุปฺปนฺนํ กสฺมา น ชานาถาติ ทณฺเฑหิ โปถาเปตฺวา "เอตฺตกํ เอเตสํ วฏฺฏิสฺสตีติ ทฺวารํ วิวราเปสิ. เต นิกฺขมิตฺวา ปลายิตุํ อารภึสุ. คมนมคฺเค ปน เตสํ สุทฺธาปริกมฺมกตํ ภูมึ ปิจฺฉิลํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๓.

การาเปสิ. เต ตตฺถ อสณฺหิตฺวา ปติเต ปติเต ปุน โปถาเปตฺวา "อลํ เอตฺตกํ ตุมฺหากนฺติ อุยฺโยเชสิ. เต "นาสิตมฺหา ตยา, นาสิตมฺหา ตยาติ กนฺทนฺตา อุปฏฺากสฺส เคหทฺวารํ อคมํสุ. ครหทินฺโน เตสํ ตํ วิปฺปการํ ทิสฺวา กุทฺโธ "นาสิตมฺหิ สิริคุตฺเตน, หตฺถํ ปสาเรตฺวา วนฺทนฺตานํ ฉ เทวโลเก ยถารุจิยา ทาตุํ สมตฺเถ นาม ปุญฺกฺเขตฺตภูเต มม อยฺเย โปถาเปตฺวา พฺยสนํ ปาเปสีติ ราชกุลํ คนฺตฺวา ตสฺส กหาปณสหสฺสํ ทณฺฑํ กาเรสิ. อถสฺส ราชา สาสนํ เปเสสิ. โส คนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา "เทว อุปปริกฺขิตฺวา ทณฺฑํ คณฺหิสฺสถ, มา อนุปปริกฺขิตฺวาติ อาห. "อุปปริกฺขิตฺวา คณฺหิสฺสามีติ. "สาธุ เทว, เตนหิ คณฺหาหีติ. "เตนหิ ภณาหีติ. "เทว มยฺหํ สหายโก นิคฺคณฺสาวโก มํ อุปสงฺกมิตฺวา ิตนิสินฺนฏฺานาทีสุ อภิณฺหํ เอวํ วเทสิ `สมฺม กินฺเต สมเณน โคตเมน, ตํ อุปสงฺกมิตฺวา กึ ลภิสฺสตีติ อิทํ อาทึ กตฺวา สิริคุตฺโต สพฺพํ ตํ ปวตฺตึ อาโรเจตฺวา "เทว สเจ อิมสฺมึ การเณ ทณฺฑํ คเหตุํ ยุตฺตํ, คณฺหถาติ. ราชา ครหทินฺนํ โอโลเกตฺวา "สจฺจํ กิร เต เอวํ วุตฺตนฺติ อาห. "สจฺจํ เทวาติ. "ตฺวํ เอตฺตกมฺปิ อชานนฺเต `สตฺถาโรติ คเหตฺวา วิจรนฺโต `สพฺพํ ชานนฺตีติ กึการณา ตถาคตสาวกสฺส กเถสิ, ตยา อาโรปิตทณฺโฑ ตุยฺหเมว โหตูติ. เอวํ เสฺวว ทณฺฑํ ปาปิโต, ตสฺเสว กุลุปกา โปเถตฺวา นีหฏา. โส ตํ กุชฺฌิตฺวา ตโต ปฏฺาย อฑฺฒมาสมตฺตํ สิริคุตฺเตน สทฺธึ อกเถตฺวา จินฺเตสิ "เอวํ วิจริตุํ มยฺหํ อยุตฺตํ, ๑- เอตสฺส @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. นาคฺฆติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๔.

กุลุปกานํปิ มยา พฺยสนํ กาตุํ วฏฺฏตีติ สิริคุตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา อาห "สหาย สิริคุตฺตาติ. "กึ สมฺมาติ. "าติสุหชฺชานํ นาม กลโหปิ โหติ วิวาโทปิ, ตฺวํ กิญฺจิ น กเถสิ, กสฺมา เอวํ กโรสีติ. "สมฺม ตว มยา สทฺธึ อกถนโต น กเถมิ, ยํ กตํ, กตเมว ตํ; น มยํ เมตฺตึ ภินฺทิสฺสามาติ. ตโต ปฏฺาย อุโภปิ เอกฏฺาเน ติฏฺนฺติ นิสีทนฺติ. อเถกทิวสํ สิริคุตฺโต ครหทินฺนํ อาห "กินฺเต นิคฺคณฺเหิ, เต อุปสงฺกมิตฺวา กึ ลภิสฺสสิ, มม สตฺถารํ อุปสงฺกมิตุํ วา อยฺยานํ ทานํ ทาตุํ วา กินฺเต น วฏฺฏตีติ. โสปิ เอตเมว ปจฺจาสึสติ, เตนสฺส กณฺฑุวณฏฺาเน นเขน วิเลขิตํ วิย อโหสิ. โสปิ สิริคุตฺตํ "ตว สตฺถา กึ ชานาตีติ ปุจฺฉิ. "อมฺโภ มา เอวํ วท, สตฺถุ เม อชานิตพฺพํ นาม นตฺถิ; อตีตาทิเภทํ สพฺพํ ชานาติ, โสฬสหากาเรหิ สตฺตานํ จิตฺตํ ปริจฺฉินฺทตีติ. "เอวํ น ชานามิ, กสฺมา มยฺหํ เอตฺตกํ กาลํ น กเถสิ; เตนหิ คจฺฉ, สตฺถารํ สฺวาตนาย นิมนฺเตหิ, โภเชสฺสามิ, ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ มม ภิกฺขํ คณฺหิตุํ วเทหีติ. สิริคุตฺโต สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอวมาห "ภนฺเต มม สหายโก ครหทินฺโน ตุมฺเห นิมนฺตาเปติ, ปญฺจหิ กิร ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ เสฺว ตสฺส ภิกฺขํ คณฺหถ; ปุริมทิวเส โข ปน ตสฺส กุลุปกานํ มยา อิทํ นาม กตํ, มยา กตสฺส ปฏิกฺกรณํปิ น ชานามิ, ตุมฺหากํ สุทฺธจิตฺเตน ภิกฺขํ ทาตุกามตํปิ น ชานามิ, อาวชฺเชตฺวา, ยุตฺตญฺเจ, อธิวาเสถ, โน เจ มา อธิวาสยิตฺถาติ. สตฺถา "กึ นุ โข โส อมฺหากํ ทาตุกาโมติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๕.

อาวชฺเชตฺวา อทฺทส "ทฺวินฺนํ เคหานํ อนฺตเร มหนฺตํ อาวาฏํ ขนาเปตฺวา อสีติสกฏมตฺตานิ ขทีรทารูนิ อาหราเปตฺวา ปูเรตฺวา อคฺคึ ทตฺวา อมฺเห องฺคารอาวาเฏ ปาเตตฺวา นิคฺคณฺหิตุกาโมติ, ปุน อาวชฺเชสิ "กินฺนุ โข ตตฺถ คตปฺปจฺจยา อตฺโถ อตฺถิ นตฺถีติ, ตโต อิทํ อทฺทส "อหํ องฺคารอาวาเฏ ปาทํ ปสาเรสฺสามิ, ตํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ปิตกิลญฺชํ อนฺตรธายิสฺสติ, องฺคารกาสุํ ภินฺทิตฺวา จกฺกมตฺตํ มหาปทุมํ อุฏฺหิสฺสติ, อถาหํ ปทุมกณฺณิกํ อกฺกมนฺโต คนฺตฺวา อาสเน นิสีทิสฺสามิ, ปญฺจสตาปิ ภิกฺขู ตเถว คนฺตฺวา นิสีทิสฺสนฺติ; มหาชโน สนฺนิปติสฺสติ, อหํ ตสฺมึ สมาคเม ทฺวีหิ คาถาหิ อนุโมทนํ กริสฺสามิ, อนุโมทนาปริโยสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย ภวิสฺสติ, สิริคุตฺโต จ ครหทินฺโน จ โสตาปนฺนา ภวิสฺสนฺติ, อตฺตโน ธนราสึ สาสเน วิกฺกิริสฺสนฺติ; อิมํ กุลปุตฺตํ นิสฺสาย มยา คนฺตุํ วฏฺฏตีติ ภิกฺขํ อธิวาเสสิ. สิริคุตฺโต สตฺถุ อธิวาสนํ วิทิตฺวา ครหทินฺนสฺส อาโรเจตฺวา "โลกเชฏฺสฺส สกฺการํ กโรหีติ อาห. ครหทินฺโน "อิทานิสฺส กตฺตพฺพยุตฺตกํ ชานิสฺสามีติ ทฺวินฺนํ เคหานํ อนฺตเร มหนฺตํ อาวาฏํ ขนาเปตฺวา อสีติสกฏานิ ๑- ขทีรทารูนิ อาหราเปตฺวา [๒]- อคฺคึ ทตฺวา สพฺพรตฺตึ ธูมาเปตฺวา ขทีรงฺคารราสึ กาเรตฺวา อาวาฏมตฺถเก รุกฺขปทรานิ เปตฺวา กิลญฺเชน ปฏิจฺฉาเทตฺวา โคมเยน ลิมฺปาเปตฺวา เอเกน ปสฺเสน ทุพฺพลทณฺฑเก อตฺถริตฺวา คมนมคฺคํ กาเรสิ "เอวํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อสีติสกฏมตฺตานิ. ๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "ปูเรตฺวาติ อตฺถิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๖.

อกฺกนฺตกฺกนฺตกาเล ทณฺฑเกสุ ภคฺเคสุ, ปริวตฺติตฺวา องฺคารกาสุยํ ปติสฺสนฺตีติ มญฺมาโน, เคหปจฺฉาภาเค สิริคุตฺเตน ปิตนิยาเมเนว จาฏิโย ปาเปสิ, อาสนานิปิ ตเถว ปญฺาเปสิ. สิริคุตฺโต ปาโตว ตสฺส เคหํ คนฺตฺวา "กโต เต สมฺม สกฺกาโรติ อาห. "อาม สมฺมาติ. "กหํ ปเนโสติ. "เอหิ, ปสฺสามาติ สพฺพํ สิริคุตฺเตน ทสฺสิตนิยาเมเนว ทสฺเสสิ. สิริคุตฺโต "สาธุ สมฺมาติ อาห. มหาชโน สนฺนิปติ. มิจฺฉาทิฏฺิเกน หิ นิมนฺติเต สตฺถริ, มหนฺโต สนฺนิปาโต โหติ. มิจฺฉาทิฏฺิกาปิ "สมณสฺส โคตมสฺส วิปฺปการํ ปสฺสิสฺสามาติ สนฺนิปตนฺติ. สมฺมาทิฏฺิกาปิ "อชฺช สตฺถา มหาธมฺมเทสนํ เทเสสฺสติ, พุทฺธวิสยํ พุทฺธลีฬฺหํ อุปธาเรสฺสามาติ สนฺนิปตนฺติ. ปุนทิวเส สตฺถา ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ ครหทินฺนสฺส เคหทฺวารํ อคมาสิ. โส เคหา นิกฺขมิตฺวา ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา ปุรโต อญฺชลึ ปคฺคยฺห ิโต จินฺเตสิ "ภนฺเต `ตุมฺเห กิร อตีตาทิเภทํ สพฺพํ ชานาถ, สตฺตานํ โสฬสหากาเรหิ จิตฺตํ ปริจฺฉินฺทถาติ เอวํ ตุมฺหากํ อุปฏฺาเกน มยฺหํ กถิตํ; สเจ ชานาถ, ๑- มยฺหํ เคหํ มา ปวิสถ, ปวิฏฺานํ หิ โว เนว ยาคุ อตฺถิ น ภตฺตาทีนิ, สพฺเพ โข ปน ตุมฺเห องฺคารกาสุยํ ปาเตตฺวา นิคฺคณฺหิสฺสามีติ; เอวํ จินฺเตตฺวา สตฺถุ ปตฺตํ คเหตฺวา "อิโต เอตุ ภควาติ วตฺวา "ภนฺเต อมฺหากํ เคหํ อาคตานํ วตฺตํ ตฺวา อาคนฺตุํ วฏฺฏตีติ อาห. "กึ กาตุํ วฏฺฏติ อาวุโสติ. "เอเกกสฺส ปวิสิตฺวา ปุรโต คนฺตฺวา นิสินฺนกาเล ปจฺฉา อญฺเน อาคนฺตุํ วฏฺฏตีติ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. สเจ น ชานาถ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๗.

เอวํ กิรสฺส อโหสิ "ปุรโต คจฺฉนฺตํ องฺคารกาสุยํ ปติตํ ทิสฺวา อวเสสา นาคจฺฉิสฺสนฺติ, เอเกกเมว ปาเตตฺวา นิคฺคณฺหิสฺสามีติ. สตฺถา "สาธูติ วตฺวา เอกโกว ปาวิสิ. ครหทินฺโน องฺคารกาสุํ ปตฺวา อปสกฺกิตฺวา ิโต "ปุรโต ยาถ ภนฺเตติ อาห. อถ สตฺถา องฺคารกาสุมตฺถเก ปาทํ ปสาเรสิ, กิลญฺชํ อนฺตรธายิ, องฺคารกาสุํ ภินฺทิตฺวา จกฺกมตฺตานิ ปทุมานิ อุฏฺหึสุ. สตฺถา ปทุมกณฺณิกา อกฺกมนฺโต คนฺตฺวา ปญฺตฺตพุทฺธาสเน นิสีทิ. ภิกฺขูปิ ตเถว คนฺตฺวา อาสเน นิสีทึสุ. ครหทินฺนสฺส กายโต ฑาโห อุฏฺหิ. โส เวเคน คนฺตฺวา สิริคุตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา "สามิ ตาณํ เม โหหีติ อาห. "กิเมตนฺติ. "ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ เคเห ยาคุ วา ภตฺตาทีนิ วา นตฺถิ, กึ นุ โข กโรมีติ. "กึ ปน ตยา กตนฺติ. "อหํ ทฺวินฺนํ เคหานํ อนฺตเร มหนฺตํ อาวาฏํ องฺคารปูรํ กาเรสึ `ตตฺถ ปาเตตฺวา นิคฺคณฺหิสฺสามีติ; อถ นํ ภินฺทิตฺวา มหาปทุมานิ อุฏฺหึสุ, สพฺเพ ปทุมกณฺณิกา อกฺกมิตฺวา คนฺตฺวา ปญฺตฺตาสเน นิสินฺนา, อิทานิ กึ กโรมีติ. "นนุ ตฺวํ อิทาเนว มยฺหํ `เอตฺตกา จาฏิโย ยาคุยา เอตฺตกา ภตฺตาทีนนฺติ ทสฺเสสีติ. "มุสา ตํ สามิ, ตุจฺฉาว จาฏิโยติ. "โหตุ, คจฺฉ, ตาสุ จาฏีสุ ยาคุอาทีนิ โอโลเกหีติ. ตํขณญฺเว เตน ยาสุ จาฏีสุ ยาคุ วุตฺตา, ตา ยาคุยา ปูรึสุ, ยาสุ ภตฺตาทีนิ วุตฺตานิ, ตา ภตฺตาทีนํ ปริปุณฺณาว อเหสุํ. ตํ สมฺปตฺตึ ทิสฺวา ครหทินฺนสฺส สรีรํ ปีติปาโมชฺเชน ปูริตํ, จิตฺตํ ปสนฺนํ. โส สกฺกจฺจํ พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิตฺวา กตภตฺตกิจฺจสฺส สตฺถุโน อนุโมทนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๘.

กาเรตุกาโม ปตฺตํ คณฺหิ. สตฺถา อนุโมทนํ กโรนฺโต "อิเม สตฺตา ปญฺาจกฺขุโน อภาเวเนว มม สาวกานํ พุทฺธสาสนสฺส จ คุณํ น ชานนฺติ, ปญฺาจกฺขุวิรหิตา อนฺธา นาม, ปญฺวนฺโต สจกฺขุกา นามาติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "ยถา สงฺการธานสฺมึ อุชฺฌิตสฺมึ มหาปเถ ปทุมํ ตตฺถ ชาเยถ สุจิคนฺธํ มโนรมํ เอวํ สงฺการภูเตสุ อนฺธภูเต ปุถุชฺชเน อติโรจติ ปญฺาย สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโกติ. ตตฺถ "สงฺการธานสฺมินฺติ: สงฺการฏฺานสฺมึ, กจวรราสิมฺหีติ อตฺโถ. อุชฺฌิตสฺมึ มหาปเถติ: มหามคฺเค ฉฑฺฑิตสฺมึ. สุจิคนฺธนฺติ: สุรภิคนฺธํ. มโนรมนฺติ: มโน เอตฺถ รมตีติ มโนรมํ. สงฺการภูเตสูติ: สงฺการมิวภูเตสุ. ปุถุชฺชเนติ: ปุถูนํ กิเลสานํ ชนนโต เอวํลทฺธนาเม โลกิยมหาชเน. อิทํ วุตฺตํ โหติ; ยถา นาม มหาปเถ ฉฑฺฑิเต สงฺการธานสฺมึ อสุจิเชคุจฺฉปฏิกฺกูเลปิ สุจิคนฺธํ ปทุมํ ชาเยถ, ตํ ราชราชมหามตฺตาทีนํ มโนรมํ ปิยํ มนาปํ อุปริมตฺถเก ปติฏฺานารหเมว ภเวยฺย; เอวเมว สงฺการภูเตสุปิ ปุถุชฺชเนสุ ชาเตสุ, นิปฺปญฺสฺส มหาชนสฺส อจกฺขุกสฺส อนฺตเร นิพฺพตฺโตปิ อตฺตโน ปญฺาพเลน กาเมสุ อาทีนวํ เนกฺขมฺเม จ อานิสํสํ ทิสฺวา นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิโต ปพฺพชฺชามตฺเตนปิ ตโต อุตฺตรึ สีลสมาธิปฺปญฺาวิมุตฺติวิมุตฺติาณทสฺสนานิ อาโรเปตฺวาปิ สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโก ขีณาสโว ภิกฺขุ อนฺธภูเต ปุถุชฺชเน อติกฺกมิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๙.

วิโรจติ โสภตีติ. เทสนาวสาเน จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. ครหทินฺโน จ สิริคุตฺโต จ โสตาปตฺติผลํ ปาปุณึสุ. เต สพฺพํ อตฺตโน ธนํ พุทฺธสาสเน วิปฺปกฺกิรึสุ. สตฺถา อุฏฺายาสนา วิหารํ อคมาสิ. ภิกฺขู สายณฺหสมเย ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺาเปสุํ "อโห อจฺฉริยา พุทฺธคุณา นาม, ตถารูปํ นาม ขทีรงฺคารราสึ ภินฺทิตฺวา ปทุมานิ อุฏฺหึสูติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "อนจฺฉริยํ ภิกฺขเว, ยํ มม เอตรหิ พุทฺธภูตสฺส องฺคารราสิโต ปทุมานิ อุฏฺิตานิ, ตานิ ปุพฺเพ ปเทสาเณ วตฺตมานสฺส โพธิสตฺตภูตสฺสาปิ เม อุฏฺหึสูติ วตฺวา "กทา ภนฺเต, อาจิกฺขถ โนติ เตหิ ยาจิโต, อตีตํ อาหริตฺวา "กามํ ปตามิ นิรยํ อุทฺธํปาโท ๑- อวํสิโร นานริยํ กริสฺสามิ; หนฺท ปิณฺฑํ ปฏิคฺคหาติ อิมํ ขทีรงฺคารชาตกํ ๒- วิตฺถาเรตฺวา กเถสีติ. ครหทินฺนวตฺถุ. ปุปฺผวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา. จตุตฺโถ วคฺโค. --------- @เชิงอรรถ: ๑. อุทฺธปาโทติปิ อตฺถิ. ๒. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๑๓. ตทฏฺกถา ๑/๓๓๘.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๐ หน้า ๑-๙๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=20&A=1&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=20&A=1&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=14              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=395              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=385              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=385              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านเล่มก่อนหน้าไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]