|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
![อ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย](go4.gif)
อรรถกถาเล่มที่ ๑๙ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๒ อปฺปมาท-จิตฺตวคฺค
๒. อปฺปมาทวคฺควณฺณนา ---- ๑. สามาวตีวตฺถุ. (๑๕) "อปฺปมาโท อมตํ ปทนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา โกสมฺพึ ๑- อุปนิสฺสาย โฆสิตาราเม วิหรนฺโต สามาวตีปมุขานํ ปญฺจนฺนํ อิตฺถีสตานํ. มาคนฺทิยปมุขานญฺจ ตสฺสา ปญฺจนฺนํ าติสตานํ มรณ พฺยสนํ อารพฺภ กเถสิ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพีกถา: อตีเต "อลฺลกปฺปรฏฺเ อลฺลกปฺปราชา นาม เวฏฺทีปกรฏฺเ เวฏฺทีปกราชา นามาติ อิเม เทฺว ทหรกาลโต ปฏฺาย สหายกา หุตฺวา เอกาจริยกุเล สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา อตฺตโน อตฺตโน ปิตูนํ อจฺจเยน ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา ทสทสโยชนิเก รฏฺเ ราชาโน อเหสุํ. เต กาเลน กาลํ สมาคนฺตฺวา เอกโต ติฏฺนฺตา นิสีทนฺตา นิปชฺชนฺตา มหาชนํ ชายมานญฺจ มียมานญฺจ ทิสฺวา "ปรโลกํ คจฺฉนฺตํ อนุคจฺฉนฺโต นาม นตฺถิ, อนฺตมโส อตฺตโน สรีรํปิ; สพฺพํ ปหาย คนฺตพฺพํ, กินฺโน ฆราวาเสน, ปพฺพชิสฺสามาติ มนฺเตตฺวา รชฺชานิ ปุตฺตทารสฺส นิยฺยาเทตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส วสนฺตา มนฺตยึสุ "มยํ รชฺชํ ปหาย ปพฺพชิตา, น ชีวิตุํ อสกฺโกนฺตา, เต มยํ เอกฏฺาเน วสนฺตา อปพฺพชิตสทิสาเยว โหม; ตสฺมา วิสุํ @เชิงอรรถ: ๑. ม. ยุ. โกสมฺพิยํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒.
วสิสฺสาม: ตฺวํ เอตสฺมึ ปพฺพเต วส, อหํ อิมสฺมึ ปพฺพเต วสิสฺสามิ; อนฺวฑฺฒมาสํ ปน อุโปสถทิวเส เอกโต ภวิสฺสามาติ. อถ เนสํ เอตทโหสิ "เอวํปิ โน คณสงฺคณิกาว ภวิสฺสติ, ตฺวํ ตว ปพฺพเต อคฺคึ ชาเลยฺยาสิ, อหํ มม ปพฺพเต อคฺคึ ชาเลสฺสามิ; ตาย สญฺาย อตฺถิภาวํ ชานิสฺสามาติ. เต ตถา กรึสุ. อถาปรภาเค เวฏฺทีปกตาปโส กาลํ กตฺวา มเหสกฺโข เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตโต อฑฺฒมาเส สมฺปตฺเต ๑-, อคฺคึ อทิสฺวา อิตโร "สหายโก เม กาลกโตติ อญฺาสิ. อิตโรปิ นิพฺพตฺตกฺขเณเยว อตฺตโน เทวสิรึ โอโลเกตฺวา กมมํ อุปธาเรนฺโต เนกฺขมฺมโต ๒- ปฏฺาย อตฺตนา ๓- กตกิริยํ ทิสฺวา "อิทานาหํ คนฺตฺวา มม สหายกํ ปสฺสิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ตสฺมึ ขเณ ตํ อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา มคฺคมูฬฺหปุริโส ๔- วิย ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. อถ นํ โส อาห "กุโต อาคโตสีติ. "มคฺคมูฬฺหปุริโส อหํ ภนฺเต ทูรโตว อาคโตมฺหิ, กึ ปน ภนฺเต อยฺโย อิมสฺมึ าเน เอกโกว วสติ, อญฺโปิ โกจิ อตฺถีติ อาห. "อตฺถิ เม เอโก สหายโกติ. "กุหึ โสติ. "เอตสฺมึ ปพฺพเต วสติ, อุโปสถทิวเส ปน อคฺคึ น ชาเลสิ, นูน มโต ภวิสฺสตีติ. "เอวํ ภนฺเตติ. "เอวมาวุโสติ. "อหํ โส ภนฺเตติ. "กุหึ นิพฺพตฺโตสีติ. "เทวโลเก มเหสกฺโข เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺโตสฺมิ ภนฺเต, `อยฺยํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปพฺพเต. ๒. สี. ม. นิกฺขมนโต. @๓. สี. ม. ยุ. อตฺตโน ตปจริยํ. ๔. สี. ม. ยุ. มคฺคิกปุริโส.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓.
ปสฺสิสฺสามีติ ปุน อาคโตมฺหิ, อปิ นุ โข อยฺยานํ อิมสฺมึ าเน วสนฺตานํ โกจิ อุปทฺทโว อตฺถีติ. "อาม อาวุโส, หตฺถึ ๑- นิสฺสาย กิลมามีติ. "กึ ปน โว ภนฺเต หตฺถี กโรนฺตีติ. "สมฺมชฺชนฏฺาเน ลณฺฑํ ปาเตนฺติ, ปาเทหิ ปหริตฺวา ปํสุํ อุทฺธรนฺติ; สฺวาหํ ลณฺฑํ ฉฑฺเฑนฺโต ปํสุํ สมํ กโรนฺโต กิลมามีติ. "กึ ปน เตสํ อนาคมนํ อิจฺฉถาติ. "อามาวุโสติ. "เตนหิ เตสํ อนาคมนํ กริสฺสามีติ ตาปสสฺส หตฺถิกนฺตวีณญฺเจว หตฺถิกนฺตมนฺตญฺจ อทาสิ; ททนฺโต จ ปน วีณาย ติสฺโส ตนฺติโย ทสฺเสตฺวา ตโย มนฺเต อุคฺคณฺหาเปตฺวา "อิมํ ตนฺตึ ปหริตฺวา อิมสฺมึ มนฺเต วุตฺเต, นิวตฺติตฺวา โอโลเกตุํปิ อสกฺโกนฺตา หตฺถี ปลายนฺติ; อิมํ ตนฺตึ ปหริตฺวา อิมสฺมึ มนฺเต วุตฺเต, นิวตฺติตฺวา ปจฺฉโต โอโลเกนฺตา ปลายนฺติ; อิมํ ตนฺตึ ปหริตฺวา อิมสฺมึ มนฺเต วุตฺเต, หตฺถี ยูถปติ ปิฏฺึ อุปนาเมนฺโต ๒- อาคจฺฉตีติ อาจิกฺขิตฺวา, "ยํ โว รุจฺจติ, ตํ กเรยฺยาถาติ วตฺวา ตาปสํ วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ. ตาปโส ปลายนมนฺตํ วตฺวา ปลายนตนฺตึ ปหริตฺวา หตฺถี ปลาเปตฺวา วสิ. ตสฺมึ สมเย โกสมฺพิยํ ปรนฺตโป นาม ราชา อโหสิ. ๓- โส เอกทิวสํ คพฺภินิยา เทวิยา สทฺธึ พาลาตปํ ตปฺปมาโน อากาสตเล นิสีทิ. เทวี รโ ปารุปนํ สตสหสฺสคฺฆนิกํ รตฺตกมฺพลํ ปารุปิตฺวา นิสินฺนา รญฺา สทฺธึ สมุลฺลปมานา รญฺโ องฺคุลิโต สตสหสฺสคฺฆนิกํ ราชมุทฺทิกํ นีหริตฺวา อตฺตโน องฺคุลิยํ ปิลนฺธิ. ตสฺมึ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. หตฺถี. ๒.สี. ม. ยุ. อุปเนนฺโต. ๓. สี. ม. ยุ. โหติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔.
สมเย หตฺถิลิงฺคสกุโณ อากาเสนาคจฺฉนฺโต เทวึ ทิสฺวา `มํสเปสีติ สญฺาย ปกฺเข วิสฺสชฺเชตฺวา โอตริ. ราชา ตสฺส โอตรณสทฺเทน ภีโต อุฏฺาย อนฺโตนิเวสนํ ปาวิสิ. เทวี ครุคพฺภตาย เจว ภีรุกชาติกตาย จ เวเคน คนฺตุํ นาสกฺขิ. อถ นํ โส สกุโณ อชฺฌุปฺปตฺโต ๑- นขปญฺชเร นิสีทาเปตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺทิ. เต กิร สกุณา ปจนฺนํ หตฺถีนํ พลํ ธาเรนฺติ; ตสฺมา อากาเสน เนตฺวา ยถารุจิตฏฺาเน นิสีทิตฺวา มํสํ ขาทนฺติ; สาปิ เตน นียมานา มรณภยภีตา จินฺเตสิ "สจาหํ วิรวิสฺสามิ, มนุสฺสสทฺโท นาม ติรจฺฉานคตานํ อุพฺเพชนิโย; ตํ สุตฺวา มํ ฉฑฺเฑสฺสติ, เอวํ สนฺเต, สห คพฺเภน ชีวิตกฺขยํ ปาปุณิสฺสามิ; ยสฺมึ ปน าเน นิสีทิตฺวา มํ ขาทิตุํ อารภิสฺสติ, ตตฺร นํ สทฺทํ กตฺวา ปลาเปสฺสามีติ. สา อตฺตโน ปณฺฑิตตาย อธิวาเสสิ. ตทา จ หิมวนฺตปฺปเทเส โถกํ วฑฺฒิตฺวา มณฺฑปากาเรน ิโต เอโก มหานิโคฺรโธ โหติ. โส สกุโณ มิครูปาทีนิ ตตฺถ เนตฺวา ขาทติ; ตสฺมา ตํปิ ตตฺเถว เนตฺวา วิฏปนฺตเร เปตฺวา อาคตมคฺคํ โอโลเกสิ. อาคตมคฺโคโลกนํ กิร เตสํ ธมฺมตา. ตสฺมึ ขเณ เทวี "อิทานิ อิมํ ปลาเปตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา อุโภ หตฺเถ อุกฺขิปิตฺวา ปาณิสทฺทญฺเจว มุขสทฺทญฺจ กตฺวา ตํ ปลาเปสิ. อถสฺสา สุริยตฺถงฺคมนกาเล คพฺเภ กมฺมชวาตา จลึสุ. สพฺพทิสาสุ คชฺชนฺโต มหาเมโฆ อุฏฺหิ. สุเข ิตาย ราชมเหสิยา "มา ภายิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อชฺฌปฺปตฺโต.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕.
อยฺเยติ วจนมตฺตํปิ อลภมานาย ทุกฺขปเรตาย สพฺพรตฺตึ นิทฺทา นาม นาโหสิ. วิภายมานาย ปน รตฺติยา, วลาหกวิคโม จ อรุณุคฺคมนญฺจ ตสฺสา คพฺภวุฏฺานญฺจ เอกกฺขเณเยว อโหสิ. สา เมฆอุตุญฺจ ๑- อรุณุคฺคมนอุตุญฺจ คเหตฺวา ชาตตฺตา ปุตฺตสส "อุเทโนติ นามมกาสิ. อลฺลกปฺปตาปสสฺสปิ โข ตโต อวิทูเร วสนฏฺานํ โหติ. โส ปกติยา วสฺสทิวเส สีตภเยน ผลาผลตฺถาย วนํ น ปวิสติ, ตํ รุกฺขมูลํ คนฺตฺวา สกุเณน ขาทิตมํสานํ อฏฺึ ๒- อาหริตฺวา โกฏฺเฏตฺวา รสํ ปจิตฺวา ปิวติ; ตสฺมา ตํทิวสํปิ "อฏฺึ อาหริสฺสามีติ ตตฺถ คนฺตฺวา รุกฺขมูเล อฏฺึ ปริเยสนฺโต อุปริ ทารกสทฺทํ สุตฺวา โอโลเกนฺโต เทวึ ทิสฺวา "กาสิ ตฺวนฺติ วตฺวา, "มานุสิมฺหีติ, "กถํ อาคตาสีติ, "หตฺถิลิงฺคสกุเณน อานีตมฺหีติ วุตฺเต, "โอตราติ อาห. "ชาติสมฺเภทโต ภายามิ อยฺยาติ. "กาสิ ตฺวนฺติ. "ขตฺติยาติ. "อหํปิ ขตฺติโยวาติ. "เตนหิ ขตฺติยมายํ กเถหีติ. โส กเถสิ. "เตนหิ อารุยฺห ปุตฺตกํ เม โอตาเรหีติ. โส เอเกน ปสฺเสน อภิรุหณมคฺคํ กตฺวา อภิรุหิตฺวา ทารกํ คณฺหิตฺวา, "มา มํ หตฺเถน ฉุปีติ วุตฺเต, ตํ อจฺฉุปิตฺวาว ทารกํ โอตาเรสิ. เทวีปิ โอตริ. อถ นํ อสฺสมปทํ เนตฺวา สีลเภทํ อกตฺวาว อนุกมฺปาย ปฏิชคฺคิ, นิมฺมกฺขิกมธุํ อาหริตฺวา สญฺชาตสาลึ อาหริตฺวา ยาคุํ ปจิตฺวา อทาสิ. เอวํ ตสฺมึ ปฏิชคฺคนฺเต, สา อปรภาเค จินฺเตสิ "อหํ เนว อาคตมคฺคํ, @เชิงอรรถ: ๑. สี.ม.ยุ. ปพฺพตอุตุจ. ๒. สี. ยุ. อฏฺี.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖.
น คมนมคฺคํ ชานามิ, อิมินาปิ เม สทฺธึ วิสฺสาสมตฺตํปิ นตฺถิ; สเจ ปนายํ อมฺเห ปหาย กตฺถจิ คมิสฺสติ, อุโภปิ อิเธว มรณํ ปาปุณิสฺสาม, ยงฺกิญฺจิ กตฺวา อิมสฺส สีลํ ภินฺทิตฺวา, ยถา มํ น มุจตุ, ๑- ตถา กาตุํ วฏฺฏตีติ. อถ นํ ทุนฺนิวตฺถทุปฺปารุตทสฺสเนน ปโลเภตฺวา สีลวินาสํ ปาเปสิ. ตโต ปฏฺาย เทฺวปิ สมคฺคสํวาสํ วสึสุ. อเถกทิวสํ ตาปโส นกฺขตฺตโยคํ โอโลเกนฺโต ปรนฺตปสฺส นกฺขตฺตปีฬนํ ทิสฺวา "ภทฺเท โกสมฺพิยํ ปรนฺตปราชา มโตติ อาห. "กสฺมา อยฺย เอวํ วเทสิ, กินฺเต เตน สทฺธึ อาฆาโต อตฺถีติ. "นตฺถิ ภทฺเท, นกฺขตฺตปีฬนมสฺส ทิสฺวา เอวํ วทามีติ. สา ปโรทิ. อถ นํ "กสฺมา โรทสีติ ปุจฺฉิตฺวา, ตาย ตสฺส อตฺตโน สามิกภาเว อกฺขาเต, อาห "มา ภทฺเท โรทิ, ชาตสฺส นาม นิยโต มจฺจูติ. "ชานามิ อยฺยาติ. "อถ กสฺมา โรทสีติ. "ปุตฺโต เม กุลสนฺตกสฺส รชฺชสฺส อนุจฺฉวิโก; สเจ ตตฺรายํ ภวิสฺสติ, เสตจฺฉตฺตํ อุสฺสาปยิสฺสติ; อิทานิ มหาชานิโก วต ชาโตติ โสเกน โรทามิ อยฺยาติ. "โหตุ ภทฺเท, มา จินฺตยิ; สจสฺส รชฺชํ ปตฺเถสิ, อหมสฺส รชฺชลภนาการํ กริสฺสามีติ. อถสฺส หตฺถิกนฺตวีณญฺเจว หตฺถิกนฺตมนฺเต จ อทาสิ. ตทา อเนกานิ หตฺถิสตสหสฺสานิ อาคนฺตฺวา วฏฺฏรุกฺขมูเล นิสีทนฺติ. อถ นํ อาห "หตฺถีสุ อนาคเตสุเยว, รุกฺขํ อภิรุหิตฺวา, เตสุ อาคเตสุ, อิมํ มนฺตํ วตฺวา อิมํ ตนฺตึ ปหร; สพฺเพ นิวตฺติตฺวา โอโลเกตุํปิ อสกฺโกนฺตา ปลายิสฺสนฺติ, อโถตริตฺวา อาคจฺเฉยฺยาสีติ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. มุญฺจติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗.
โส ตถา กตฺวา อาคนฺตฺวา ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ. อถ นํ ทุติยทิวเส อาห "อชฺช อิมํ มนฺตํ วตฺวา อิมํ ตนฺตึ ปหเรยฺยาสิ; หตฺถี นิวตฺติตฺวา ปจฺฉโต โอโลเกนฺตา ปลายิสฺสนฺตีติ. ตทาปิ ตถา กตฺวา อาคนฺตฺวา ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสิ. อถสฺส มาตรํ อามนฺเตตฺวา "ภทฺเท ปุตฺตสฺส เต สาสนํ เทหิ, เอโตว คนฺตฺวา ราชา ภวิสฺสตีติ อาห. สา ปุตฺตํ อามนฺเตตฺวา "ตาต ตฺวํ โกสมฺพิยํ ปรนฺตปรญฺโ ปุตฺโต, มํ สคพฺภํ หตฺถิลิงฺคสกุโณ อาเนสีติ วตฺวา เสนาปติอาทีนํ นามานิ อาจิกฺขิตฺวา "อสทฺทหนฺตานํ อิมํ ปิตุ ปารุปนกมฺพลเจว ปิลนฺธนมุทฺทิกญฺจ ทสฺเสยฺยาสีติ วตฺวา ๑- อุยฺโยเชสิ. กุมาโร ตาปสํ "อิทานิ กึ กโรมีติ อาห. "รุกฺขสฺส เหฏฺิมสาขาย นิสีทิตฺวา อิมํ มนฺตํ วตฺวา อิมํ ตนฺตึ ปหร; เชฏฺหตฺถี เต ปิฏฺึ อุปนาเมตฺวา อุปสงฺกมิสฺสติ, ตฺวํ ตสฺส ปิฏฺิยํ นิสินฺโนว คนฺตฺวา รชฺชํ คณฺหาหีติ. โส มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา ตถา กตฺวา อาคตสฺส หตฺถิโน ปิฏฺิยํ นิสีทิตฺวา ตํ กณฺเณ มนฺตยิ "อหํ โกสมฺพิยํ ปรนฺตปรญฺโ ปุตฺโต, เปตฺติกํ เม รชฺชํ คณฺหิตฺวา เทหิ สามีติ. โส ตํ สุตฺวา "อเนกานิ หตฺถิสหสฺสานิ สนฺนิปตนฺตูติ หตฺถิรวํ รวิ. อเนกานิ หตฺถิสหสฺสานิ สนฺนิปตึสุ. ปุน "ชิณฺณหตฺถี ปฏิกฺกมนฺตูติ รวํ รวิ. ชิณฺณหตฺถี ปฏิกฺกมึสุ. ปุน "อติตรุณา หตฺถี นิวตฺตนฺตูติ รวํ รวิ. เตปิ นิวตฺตึสุ. โส อเนเกหิ โยธหตฺถิสหสฺเสเหว ปริวุโต ปจฺจนฺตคามํ ปตฺวา "อหํ รญฺโ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ทตฺวา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘.
ปุตฺโต, สมฺปตฺตึ ปตฺถยมานา มยา สทฺธึ อาคจฺฉนฺตูติ ตโต ปฏฺาย มนุสฺสสงฺคหํ กโรนฺโต คนฺตฺวา นครํ ปริวาเรตฺวา "ยุทฺธํ วา เม เทนฺตุ รชฺชํ วาติ สาสนํ เปเสสิ. นาครา อาหํสุ "มยํ เทฺวปิ น ทสฺสาม, อมฺหากํ หิ เทวี ครุคพฺภา หตฺถิลิงฺคสกุเณน นีตา, ๑- ตสฺสา อตฺถิภาวํ วา นตฺถิภาวํ วา น ชานาม; ยาว ตสฺสา ปวตฺตึ น ๒- สุโณม, ตาว เนว ยุทฺธํ ทสฺสาม น รชฺชนฺติ. ตทา กิร ตํ ปเวณิรชฺชํ อโหสิ. ตโต กุมาโร "อหํ ตสฺสา ปุตฺโตติ วตฺวา เสนาปติอาทีนํ นามานิ กเถตฺวา ตถาปิ อสทฺทหนฺตานํ รตฺตกมฺพลญฺจ มุทฺทิกญฺจ ทสฺเสสิ. เต ตํ รตฺตกมฺพลญฺจ มุทฺทิกญฺจ สญฺชานิตฺวา นิกฺกงฺขา หุตฺวา ทฺวารํ วิวริตฺวา ตํ รชฺเช อภิสิญฺจึสุ. อยํ ตาว อุเทนสฺส อุปฺปตฺติ. อลฺลกปฺปรฏฺเ ๓- ปน ทุพฺภิกฺเข อุปฺปนฺเน, ชีวิตุํ อสกฺโกนฺโต เอโก โกตุหลิโก นาม มนุสฺโส กาลึ นาม ตรุณปุตฺตํ ภริยํ อาทาย ๔- "โกสมฺพิยํ คนฺตฺวา ชีวิสฺสามาติ ๕- ปาเถยฺยํ คเหตฺวา นิกฺขมิ. "อหิวาตกโรเคน มหาชเน มรนฺเต, นิกฺขมีติปิ วทนฺติเยว. เต คจฺฉนฺตา, ปาเถยฺเย ปริกฺขีเณ, ขุทาภิภูตา ทารกํ วหิตุํ นาสกฺขึสุ. อถ สามิโก ปชาปตึ อาห "ภทฺเท มยํ ชีวนฺตา ปุน ปุตฺตํ ลภิสฺสาม, ฉฑฺเฑตฺวา นํ คจฺฉามาติ. มาตุ หทยํ นาม มุทุกํ โหติ; @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. หตฺถิลิงฺคสกุเณนาหตา. ๒. สี. ยุ. "นาติ นตฺถิ. @๓. สี. ยุ. อชิตรฏเ. @๔. สี. ม. ยุ. กาปี นาม ตรุณปุตฺตํ กาลึ นาม ภริยํ อาทาย. @๕. สี. ม. ยุ. โกสมฺฬึ... ชีวิสฺสามีติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙.
ตสฺมา สา อาห "นาหํ ชีวนฺตเมว ปุตฺตํ ฉฑฺเฑตุํ สกฺขิสฺสามีติ. "อถ กึ กโรมาติ. "วาเรน นํ วหามาติ. มาตา อตฺตโน วาเร ปุปฺผทามํ วิย นํ อุกฺขิปิตฺวา อุเร นิปชฺชาเปตฺวา องฺเกน วหิตฺวา ปิตุ เทติ. ตสฺส ตํ คเหตฺวา ปิตปิตฏฺาเน ฉาตกโตปิ พลวตรา เวทนา อุปฺปชฺชิ. โส ตํ ปุนปฺปุนํ อาห "ภทฺเท มยํ ชีวนฺตา ปุตฺตํ ลภิสฺสาม, ฉฑฺเฑม นนฺติ. สาปิ ปุนปฺปุนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปฏิวจนํ นาทาสิ. ทารโก วาเรน ปริวตฺติยมาโน กิลนฺโต ปิตุ หตฺเถ นิทฺทายิ. โส ตสฺส นิทฺทายนภาวํ ตฺวา มาตรํ ปุรโต กตฺวา เอกสฺส คจฺฉสฺส เหฏฺา ปณฺณสนฺถเร ตํ นิปชฺชาเปตฺวา ปายาสิ. มาตา นิวตฺติตฺวา โอโลเกนฺตี ปุตฺตํ อทิสฺวา "สามิ กุหึ เม ปุตฺโตติ ปุจฺฉิ. "เอกสฺส เม คจฺฉสฺส เหฏฺา นิปชฺชาปิโตติ. "สามิ มา มํ นาสยิ, ปุตฺตํ วินา ชีวิตุํ น สกฺขิสฺสามิ, อาเนหิ เม ปุตฺตนฺติ อุรํ ปหริตฺวา ปริเทวิ. อถ นํ นิวตฺติตฺวา อาเนสิ. ปุตฺโตปิ อนฺตรามคฺเค มโต โหติ. อิติ โส เอตฺตเก าเน ปุตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา ตสฺส นิสฺสนฺเทน ภวนฺตเร สตฺต วาเร ฉฑฺฑิโต. ปาปกมฺมํ นาเมตํ "อปฺปกนฺติ นาวมญฺิตพฺพํ. เต คจฺฉนฺตา เอกํ โคปาลกุลํ ปาปุณึสุ. ตํทิวสญฺจ โคปาลกสฺส เธนุมงฺคลํ โหติ. โคปาลกสฺส เคเห นิพทฺธํ เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ ภุชติ. โส ตํ โภเชตฺวา มงฺคลมกาสิ. พหุ ปายาโส ปฏิยตฺโต โหติ. โคปาลโก เต อาคเต ทิสฺวา "กุโต อาคตตฺถาติ ปุจฺฉิตฺวา สพฺพํ ปวตฺตึ สุตฺวา มุทุชาติโก กุลปุตฺโต เตสุ อนุกมฺปํ กตฺวา ปหูเตน สปฺปินา ปายาสํ ทาเปสิ. ภริยา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐.
"สามิ ตยิ ชีวนฺเต, อหํ ชีวามิ นาม, ทีฆรตฺตํ อูโนทโรสิ, ยาวทตฺถํ ภุญฺชาติ วตฺวา สปฺปินา สทฺธึ ตทภิมุขญฺเว ๑- กตฺวา อตฺตนา มนฺทสปฺปึ โถกเมว ภุญฺชิ. อิตโร พหุํ ภุญฺชิตฺวา สตฺตฏฺทิวเส ฉาตตาย อาหารตณฺหํ ฉินฺทิตุํ นาสกฺขิ. โคปาลโก เตสํ ปายาสํ ทาเปตฺวา สยํ ภุญฺชิตุํ อารภิ. โกตุหลิโก ตํ โอโลเกนฺโต นิสีทิตฺวา เหฏฺาปีเ นิปนฺนาย สุนขิยา โคปาลเกน วฏฺเฏตฺวา ทียมานํ ปายาสปิณฺฑํ ทิสฺวา "ปุญฺวตายํ สุนขี นิพทฺธํ เอวรูปํ โภชนํ ลภตีติ จินฺเตสิ. โส รตฺติภาเค ตํ ปายาสํ ชีราเปตุํ อสกฺโกนฺโต กาลํ กตฺวา ตสฺสา สุนขิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺติ. อถสฺส ภริยา สรีรกิจฺจํ กตฺวา ตสฺมึเยว เคเห ภตึ กตฺวา ตณฺฑุลนาฬึ ลภิตฺวา ปจิตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺเต ปติฏฺาเปตฺวา "ภนฺเต ทาสสฺส โว ปาปุณาตูติ วตฺวา จินฺเตสิ "มยา อิเธว วสิตุํ วฏฺฏติ, นิพทฺธํ อยฺโย อิธาคจฺฉติ, เทยฺยธมฺโม โหตุ วา มา วา, เทวสิกํ วนฺทนฺตี เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺตี จิตฺตํ ปสาเทนฺตี พหุํ ปุญฺ ปสวิสฺสามีติ สา ตตฺเถว ภตึ กโรนฺตี วสิ. สาปิ โข สุนขี ฉฏฺเ วา สตฺตเม วา มาเส เอกเมว กุกฺกุรํ วิชายิ. โคปาลโก ตสฺส เอกเธนุยา ขีรํ ทาเปสิ. โส นจิรสฺเสว วฑฺฒิ. อถสฺส ปจฺเจกพุทฺโธ ภุญฺชนฺโต นิพทฺธํ เอกํ ภตฺตปิณฺฑํ เทติ. โส ภตฺตปิณฺฑํ นิสฺสาย ปจฺเจกพุทฺเธ สิเนหมกาสิ. โคปาลโก นิพทฺธํ เทฺว วาเร ปจฺเจกพุทฺธสฺส อุปฏฺานํ ยาติ. โส คจฺฉนฺโตปิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ภุญฺชาหีติ สปฺปึ ตทภิมุขญฺเว. ม. ภุชาหีติ สปฺปิญฺจ @ทธิญฺจ ตทภิมุขญฺเว.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑.
อนฺตรามคฺเค วาลมิคฏฺาเน ทณฺเฑน คจฺเฉ จ ภูมิญฺจ ปหริตฺวา "สุสูติ ติกฺขตฺตุํ สทฺทํ กตฺวา วาลมิเค ปลาเปสิ. สุนโขปิ เตน สทฺธึ คจฺฉติ. โส เอกทิวสํ ปจฺเจกพุทฺธํ อาห "ภนฺเต ยทา เม โอกาโส น ภวิสฺสติ, ตทา อิมํ สุนขํ เปเสสฺสามิ; อิมสฺส ปหิตสญฺาเณน อาคจฺเฉยฺยาถาติ. ตโต ปฏฺาย อโนกาสทิวเส "คจฺฉ ตาต อยฺยํ อาเนหีติ สุนขํ เปเสสิ. โส เอกวจเนเนว ปกฺขนฺทิตฺวา สามิกสฺส คจฺฉภูมิโปถนฏฺาเน ๑- ติกฺขตฺตุํ ภุสฺสิตฺวา เตน สทฺเทน วาลมิคานํ ปลายนภาวํ ตฺวา ปาโตว สรีรปฺปฏิชคฺคนํ กตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา นิสินฺนสฺส ปจฺเจกพุทฺธสฺส วสนฏฺานํ คนฺตฺวา ปณฺณสาลาทฺวาเร ติกฺขตฺตุํ ภุสฺสิตฺวา อตฺตโน อาคตภาวํ ชานาเปตฺวา เอกมนฺเต นิปชฺชติ. ปจฺเจกพุทฺเธ เวลํ สลฺลกฺเขตฺวา นิกฺขนฺเต, โส ภุสฺสนฺโต ปุรโต ปุรโตว คจฺฉติ. อนฺตรนฺตรา ปจฺเจกพุทฺโธ ตํ วีมํสนฺโต อญฺ มคฺคํ ปฏิปชฺชติ. อถสฺส ปุรโต ติริยํ ตฺวา ภุสฺสิตฺวา อิตรมคฺคเมว นํ อาโรเปสิ. อเถกทิวสํ อญฺ มคฺคํ ปฏิปชฺชิตฺวา เตน ปุรโต ติริยํ ตฺวา วาริยมาโนปิ อนิวตฺติตฺวา สุนขํ ปาเทน อปนุทิตฺวา ปายาสิ. สุนโข ตสฺส อนิวตฺตนภาวํ ตฺวา นิวตฺติตฺวา นิวาสนกณฺเณ ฑํสิตฺวา อากฑฺฒนฺโต อิตรมคฺคเมว นํ อาโรเปสิ. เอวํ โส ตสฺมึ พลวสิเนหํ อุปฺปาเทสิ. ตโต อปรภาเค ปจฺเจกพุทฺธสฺส จีวรํ ชีริ. อถสฺส โคปาลโก จีวรวตฺถานิ อทาสิ. ตเมนํ ปจฺเจกพุทฺโธ อาห "อาวุโส @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. คจฺฉโปถนภูมิโปถนฏฺาเน.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒.
จีวรนฺนาม เอกเกน ทุกฺกรํ กาตุํ, ผาสุกฏฺานํ คนฺตฺวา กาเรสฺสามีติ. "อิเธว ภนฺเต กโรถาติ. "น สกฺกา อาวุโสติ. "เตนหิ ภนฺเต มา จิรํ พหิ วสิตฺถาติ. สุนโข เตสํ กถํ สุณนฺโตว อฏฺาสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ "ติฏฺ อุปาสกาติ โคปาลกํ นิวตฺตาเปตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา คนฺธมาทนาภิมุโข ปกฺกามิ. สุนขสฺส ตํ อากาเสน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ภุกฺกริตฺวา ๑- ิตสฺส, ตสฺมึ จกฺขุปถํ วิชหนฺเต, หทยํ ผลิตํ. ติรจฺฉานา [๒]- นาเมเต อุชุชาติกา โหนฺติ อกุฏิลา; มนุสฺสา ปน อญฺ หทเยน จินฺเตนติ, อญฺ มุเขน กเถนฺติ; เตเนวาห ๓- "คหนํ เหตํ ภนฺเต ยทิทํ มนุสฺสา, อุตฺตานํ เหตํ ภนฺเต ยทิทํ ปสโวติ. อิติ โส ตาย อุชุทิฏฺิตาย อกุฏิลตาย กาลํ กตฺวา ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺโต อจฺฉราสหสฺสปริวุโต มหาสมฺปตฺตึ อนุโภสิ. ตสฺส กสฺสจิ กณฺณมูเล มนฺตยนฺตสฺส สทฺโท โสฬสโยชนฏฺานํ ผรติ, ปกติกถาสทฺโท ปน สกลํ ทสโยชนสหสสํ เทวนครํ ฉาเทติ. เตเนวสฺส โฆสกเทวปุตฺโตติ นามํ อโหสิ. "กสฺส ปเนส นิสฺสนฺโทติ; ปจฺเจกพุทฺเธ เปเมน ภุกฺกรณสฺส. โส ตตฺถ น จิรํ ตฺวา จวิ. เทวโลกโต หิ เทวปุตฺตา "อายุกฺขเยน ปุญฺกฺขเยน อาหารกฺขเยน โกเปนาติ จตูหิ การเณหิ จวนฺติ. ตตฺถ เยน พหุํ ปุญฺกมฺมํ กตํ โหติ, โส เทวโลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ยาวตายุกํ ตฺวา อุปรุปริ นิพฺพตฺตติ: เอวํ อายุกฺขเยน จวติ นาม. เยน ปริตฺตํ ปุญฺ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ภุงฺกริตฺวา. [๒] สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร. "กิราติ อตฺถิ. @๓. ม.ม. ๑๓/๔.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓.
กตํ โหติ; ตสฺส ราชโกฏฺาคาเร ปกฺขิตฺตํ จตุปญฺจนาฬิมตฺตํ วิย ธญฺ อนฺตราว ตํ ปุญฺ ขียติ, อนฺตราว กาลํ กโรติ: เอวํ ปุญฺกฺขเยน จวติ นาม. อปโร กามคุเณ ปริภุญฺชมาโน สติสมฺโมเสน อาหารํ อปริภุญฺชิตฺวา กิลนฺตกาโย กาลํ กโรติ: เอวํ อาหารกฺขเยน จวติ นาม. อปโร ปรสฺส สมฺปตฺตึ อสหนฺโต กุชฺฌิตฺวา กาลํ กโรติ: เอวํ โกเปน จวติ นาม. อยํ ปน กามคุเณ ปริภุญฺชนฺโต มุฏฺสฺสติ หุตฺวา อาหารกฺขเยน จวติ. ๑- จวิตฺวา จ ปน โกสมฺพิยํ นครโสภินิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. สา วิชาตทิวเส "กึ เอตนฺติ ทาสึ ปุจฺฉิตฺวา, "ปุตฺโต อยฺเยติ วุตฺเต, "หนฺท เช อิมํ ทารกํ กตฺตรสุปฺเป อาโรเปตฺวา สงฺการกูเฏ ฉฑฺเฑหีติ ฉฑฺฑาเปสิ. นครโสภินิโย หิ ธีตรํ ปฏิชคฺคนฺติ น ปุตฺตํ; ธีตรา หิ ตาสํ ปเวณี ฆฏิยติ. ทารกํ กากาปิ สุนขาปิ ปริวาเรตฺวา นิสีทึสุ. ปจฺเจกพุทฺเธ สิเนหปฺปภวสฺส ภุกฺกรณสฺส นิสฺสนฺเทน เอโกปิ อุปคนฺตุํ น วิสหิ. ตสฺมึ ขเณ เอโก มนุสฺโส พหิ นิกฺขนฺโต ตํ กากสุนขสนฺนิปาตํ ทิสฺวา "กินฺนุ โข เอตนฺติ ตตฺถ คจฺฉนฺโต ๒- ทารกํ ทิสฺวา ปุตฺตสิเนหํ ปฏิลภิตฺวา "ปุตฺโต เม ลทฺโธติ เคหํ เนสิ. ตทา โกสมฺพิกเสฏฺี ราชกุลํ คจฺฉนฺโต ราชนิเวสนโต อาคจฺฉนฺตํ ปุโรหิตํ ทิสฺวา "กึ อาจริย อชฺช เต ติถิกรณนกฺขตฺตโยโค โอโลกิโตติ ปุจฺฉิ. "อาม มหาเสฏฺิ, อมฺหากํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. จวิ. ๒. สี. ม. ยุ. คนฺตฺวา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔.
กิมญฺ กิจฺจนฺติ. "ชนปทสฺส กึ ภวิสฺสติ อาจริยาติ. "อญฺ นตฺถิ, อิมสฺมึ ปน นคเร อชฺช ชาตทารโก เชฏฺกเสฏฺี ภวิสฺสตีติ. ตทา เสฏฺิโน ภริยา ครุคพฺภา โหติ; ตสฺมา โส สีฆํ เคหํ ปุริสํ เปเสสิ "คจฺฉ ชานาหิ นํ วิชาตา วา โน วาติ, "น วิชาตาติ สุตฺวา ราชานํ ทิสฺวา เวเคน เคหํ คนฺตฺวา กาลึ นาม ทาสึ ปกฺโกสิตฺวา สหสฺสํ ทตฺวา "คจฺฉ อิมสฺมึ นคเร อุปธาเรตฺวา, สหสฺสํ ทตฺวา อชฺช ชาตทารกํ คณฺหิตฺวา เอหีติ. สา อุปธาเรนฺตี ตํ เคหํ คนฺตฺวา ทารกํ ทิสฺวา "อยํ ทารโก กทา ชาโตติ คหปตานึ ปุจฺฉิตฺวา, "อชฺช ชาโตติ วุตฺเต, ๑- "อิมํ มยฺหํ เทหีติ เอกํ กหาปณํ อาทึ กตฺวา มูลํ วฑฺเฒนฺตี สหสฺสํ ทตฺวา ตํ อาเนตฺวา เสฏฺิโน ทสฺเสสิ. เสฏฺี "สเจ เม ธีตา ชายิสฺสติ, ตาย นํ สทฺธึ นิเวเสตฺวา เสฏฺิฏฺานสฺส สามิกํ กริสฺสามิ; สเจ เม ปุตฺโต ชายิสฺสติ, มาเรสฺสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา นํ เคเห กาเรสิ. อถสฺส ภริยา กติปาหจฺจเยน ปุตฺตํ วิชายิ. เสฏฺี "อิมสฺมึ อสติ มม ปุตฺโต เสฏฺิฏฺานํ ลภิสฺสติ, อิทาเนว ตํ มาเรตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา กาลึ อามนฺเตตฺวา "คจฺฉ เช วชโต คุนฺนํ นิกฺขมนเวลาย วชทฺวารมชฺเฌ อิมํ ติริยํ นิปชฺชาเปหิ, คาวิโย นํ มทฺทิตฺวา มาเรสฺสนฺติ, มทฺทนามทฺทนภาวํ ปนสฺส ตฺวา เอหีติ อาห. สา คนฺตฺวา โคปาลเกน วชทฺวาเร วิวฏมตฺเตเยว ตํ ตถา นิปชฺชาเปสิ. โคคณเชฏฺโก อุสโภ อญฺสฺมึ กาเล สพฺพปจฺฉา นิกฺขมนฺโตปิ ๒- @เชิงอรรถ: ๑. สี. วุตฺตา. ๒. สี. ม. ยุ. คจฺฉนฺโตปิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.
ตํ ทิวสํ สพฺพปมํ นิกฺขมิตฺวา ทารกํ จตุนฺนํ ปาทานํ อนฺตเร กตฺวา อฏฺาสิ. อเนกสตา คาวิโย อุสภสฺส เทฺว ปสฺสานิ ฆํสนฺติโย นิกฺขมึสุ. โคปาลโกปิ "อยํ อุสโภ ปุพฺเพ สพฺพปจฺฉา นิกฺขมติ, อชฺช ปน สพฺพปมํ นิกฺขมิตฺวา วชทฺวาเร นิจฺจโลว ิโต, กินฺนุ โข เอตนฺติ จินฺเตตฺวา คนฺตฺวา ตสฺส เหฏฺา นิปนฺนํ ทารกํ ทิสฺวา ปุตฺตสิเนหํ ปฏิลภิตฺวา "ปุตฺโต เม ลทฺโธติ เคหํ เนสิ. กาลี คนฺตฺวา เสฏฺินา ปุจฺฉิตา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา "คจฺฉ, นํ ปุน สหสฺสํ ทตฺวา อาเนหีติ วุตฺตา สหสฺสํ ทตฺวา ปุน อาเนตฺวา อทาสิ. อถ นํ อาห "อมฺม กาลิ อิมสฺมึ นคเร ปญฺจ สกฏสตานิ ปจฺจูสกาเล อุฏฺาย วณิชฺชาย คจฺฉนฺติ, ตฺวํ อิมํ เนตฺวา จกฺกมคฺเค นิปชฺชาเปหิ, โคณา วา นํ มทฺทิสฺสนฺติ จกฺกานิ วา ฉินฺทิสฺสนฺติ, ปวตฺติญฺจสฺส ตฺวาว อาคจฺเฉยฺยาสีติ. สา ตํ เนตฺวา จกฺกมคฺเค นิปชฺชาเปสิ. ตทา สกฏเชฏฺโก ปุรโต อโหสิ. อถสฺส โคณา ตํ านํ ปตฺวา ธุรํ ฉฑฺเฑสุํ, ปุนปฺปุนํ อาโรเปตฺวา ปาชิยมานาปิ ปุรโต น คจฺฉึสุ. เอวํ ตสฺส เตหิ สทฺธึ วายมนฺตสฺเสว, อรุณํ อุฏฺหิ. โส "กินฺนาเมตํ โคณา กรึสูติ มคฺคํ โอโลเกนฺโต ทารกํ ทิสฺวา "ภาริยํ วต เม กมฺมนฺติ จินฺเตตฺวา "ปุตฺโต เม ลทฺโธติ ตุฏฺมานโส ตํ เคหํ เนสิ. กาลี คนฺตฺวา เสฏฺินา ปุจฺฉิตา ตํ ปวตฺตึ อาจิกฺขิตฺวา "คจฺฉ, นํ ปุน สหสฺสํ ทตฺวา อาเนหีติ วุตฺตา ตถา อกาสิ. อถ นํ อาห "อิทานิ นํ อามกสุสานํ เนตฺวา คจฺฉนฺตเร นิปชฺชาเปหิ, ตตฺถ สุนขาทีหิ วา ขาทิโต อมนุสฺเสน วา ปหโต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.
มริสฺสติ, มตามตภาวญฺจสฺส ชานิตฺวาว อาคจฺเฉยฺยาสีติ. สา ตํ เนตฺวา ตตฺถ นิปชฺชาเปตฺวา เอกมนฺเต อฏฺาสิ. ตํ สุนโข วา กาโก วา อมนุสฺโส วา อุปสงฺกมิตุํ นาสกฺขิ. "นนุ จสฺส เนว มาตา น ปิตา น ภาติกาทีสุ โกจิ รกฺขิตา นาม อตฺถิ, โก นํ รกฺขตีติ. สุนขกาเล ปจฺเจกพุทฺเธ สิเนเหน ปวตฺติตํ ภุกฺกรณมตฺตเมว นํ รกฺขติ. อเถโก อชปาโล อเนกสตสหสฺสา อชา โคจรํ เนนฺโต สุสานปสฺเสน คจฺฉติ. เอกา อชา ปณฺณาทีนิ ขาทมานา คจฺฉนฺตรํ ปวิสิตฺวา ทารกํ ทิสฺวา ชนฺนุเกหิ ตฺวา ทารกสฺส ถนํ อทาสิ. อชปาลเกน "เหเหติ สทฺเท กเตปิ, น นิกฺขมิ. โส "ยฏฺิยา นํ ปหริตฺวา นีหริสฺสามีติ คจฺฉนฺตรํ ปวิฏฺโ อชึ ชนฺนุเกหิ ตฺวา ทารกํ ขีรํ ปาเยนฺตึ ทิสฺวา ทารเก ปุตฺตสิเนหํ ปฏิลภิตฺวา "ปุตฺโต เม ลทฺโธติ ตํ อาทาย ปกฺกามิ. กาลี ตํ ทิสฺวา คนฺตฺวา เสฏฺินา ปุจฺฉิตา ตํ ปวตฺตึ อาจิกฺขิตฺวา "คจฺฉ, นํ ปุน สหสฺสํ ทตฺวา อาเนหีติ วุตฺตา ตถา อกาสิ. อถ นํ อาห "อมฺม กาลิ อิมํ อาทาย โจรปปาตปพฺพตํ อภิรุหิตฺวา ปปาเต ขิป, ปพฺพตกุจฺฉิยํ ปฏิหญฺมาโน ขณฺฑาขณฺฑิโก หุตฺวา ภูมิยํ ปติสฺสติ, มตามตภาวญฺจสฺส ตฺวาว อาคจฺเฉยฺยาสีติ. สา ตํ ตตฺถ เนตฺวา ปพฺพตมตฺตเก ตฺวา ขิปิ. ตํ โข ปน ปพฺพตกุจฺฉึ นิสฺสาย มหาเวณุคุมฺโพ ปพฺพตานุสาเรเนว วฑฺฒิ. ตสฺส มตฺถกํ ฆนชาโต ชิญฺชุกคุมโพ อวตฺถริ. ทารโก ปตนฺโต โกชเว วิย ตสฺมึ ปติ. ตํทิวสํ นฬการเชฏฺกสฺส เวณุนา อตฺโถ โหติ. โส ปุตฺเตน--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.
สทฺธึ คนฺตฺวา ตํ เวณุคุมฺพํ ฉินฺทิตุํ อารภิ. ตสฺมึ จลนฺเต, ทารโก สทฺทมกาสิ. โส "ทารกสทฺโท วิยาติ เอเกน ปสฺเสน อภิรุหิตฺวา ตํ ทิสฺวา "ปุตฺโต เม ลทฺโธติ ตุฏฺจิตฺโต อาทาย คโต. กาลี เสฏฺิสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เตน ปุจฺฉิตา ตมฺปวตฺตึ อาจิกฺขิตฺวา "คจฺฉ, นํ ปุน สหสฺสํ ทตฺวา อาเนหีติ วุตฺตา ตถา อกาสิ. เสฏฺิโน อิทญฺจิทญฺจ กโรนฺตสฺเสว, ทารโก วฑฺฒิโต. "โฆสโกเตฺววสฺส นามํ อโหสิ. โส เสฏฺิโน อกฺขิมฺหิ กณฺฏโก วิย ขายิ. อุชุกํ โอโลเกตุํปิ น วิสหิ. อถสฺส มรณุปายํ จินฺเตนฺโต อตฺตโน สหายกกุมฺภการสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "กทา อาวาปํ อาลิมฺเปสฺสสีติ ปุจฺฉิตฺวา, "เสฺวติ วุตฺเต, "เตนหิ อิทํ สหสฺสํ คเหตฺวา มเมกํ กมฺมํ กโรหีติ อาห. "กึ สามีติ. "เอโก เม อวชาตปุตฺโต อตฺถิ, ตํ ตว สนฺติกํ เปเสสฺสามิ, อถ นํ [๑]- คพฺภํ ปเวเสตฺวา ติขิณาย วาสิยา ขณฺฑาขณฺฑิกํ ฉินฺทิตฺวา จาฏิยํ ปกฺขิปิตฺวา อาวาเป ปเจยฺยาสิ, อิทนฺเต สหสฺสํ ลญฺจการสทิสํ, ๒- อุตฺตรึ ปุน เต กตฺตพฺพยุตฺตกํ ปจฺฉา กริสฺสามีติ. กุมภกาโร "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ. เสฏฺี ปุนทิวเส โฆสกํ ปกฺโกสาเปตฺวา ๓- "ตาต หีโย มยา กุมฺภกาโร เอกํ กมฺมํ อาณตฺโต, ๔- เอหิ ตฺวํ ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เอวํ วเทหิ `หีโย กิร เม ปิตรา อาณตฺตํ กมฺมํ นิปฺผาเทหีติ ปหิณิ. โส "สาธูติ อคมาสิ. ตํ ตตฺถ คจฺฉนฺตํ อิตโร @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. เอตฺถนฺตเร คเหตฺวาติ อตฺถิ. @๒. สี. ยุ. สจฺจการสทิสํ. ๓. สี. ม. ยุ. @ปกฺโกสิตฺวา. ๔. ม. ยุ. กุมฺภการสฺส เอกํ กมฺมํ อาณตฺตํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.
เสฏฺิโน ปุตฺโต ทารเกหิ สทฺธึ คุฬํ กีฬนฺโต ทิสฺวา ตํ ปกฺโกสิตฺวา "กุหึ คจฺฉสิ ภาติกาติ ปุจฺฉิตฺวา, "ปิตุ สาสนํ คเหตฺวา กุมฺภการสฺส สนฺติกนฺติ วุตฺเต, "อหํ ตตฺถ คมิสฺสามิ, อิเม ทารกา มํ พหุลกฺขํ ชินึสุ, ตํ เม ปฏิชินิตฺวา เทหีติ อาห. "อหํ ปิตุ ภายามีติ. "มา ภายิ ภาติก, อหนฺตํ สาสนํ หริสฺสามิ, พหูหิ ชิโต; ยาวาหํ อาคจฺฉามิ, ตาว เม ลกฺขํ ปฏิชินาหีติ. โฆสโก กิร คุฬกีฬาย เฉโก, เตน ตํ เอวํ นิพฺพนฺธิ. โสปิ นํ "เตนหิ คนฺตฺวา กุมฺภการํ วเทหิ "ปิตรา กิร เม หีโย เอกํ กมฺมํ อาณตฺตํ, ตํ นิปฺผาเทหีติ วตฺวา อุยฺโยเชสิ. โส ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตถา อวจ. อถ นํ กุมฺภกาโร เสฏฺินา วุตฺตนิยาเมเนว มาเรตฺวา อาวาเป ขิปิ. โฆสโกปิ ทิวสภาคํ กีฬิตฺวา สายณฺหสมเย เคหํ คนฺตฺวา, เสฏฺินา ทิสฺวา "กึ ตาต น คโตสีติ วุตฺเต, อตฺตโน อคตการณญฺจ กนิฏฺสฺส คตการณญฺจ อาโรเจสิ. เสฏฺี ตํ สุตฺวา "มา อวธีติ มหาวิรวํ วิรวิตฺวา สกลสรีเร ปกฺกุฏฺิตโลหิโต วิย หุตฺวา "อมฺโภ กุมฺภการ มา มํ นาสยิ มา มํ นาสยีติ พาหา ปคฺคยฺห กนฺทนฺโต ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ. กุมฺภกาโร ตํ ตถา อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "สามิ มา สทฺทํ กริ, กมฺมนฺเต นิปฺผนฺนนฺติ อาห. โส ปพฺพเตน วิย มหนฺเตน โสเกน อวตฺถริโต ๑- หุตฺวา อนปฺปกํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทสิ, ยถาตํ อปฺปทุฏฺสฺส ปทุฏฺมโน. เตนาห ภควา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อวตฺถโต.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.
"โย ทณฺเฑน อทณฺเฑสุ อปฺปทุฏฺเสุ ทุสฺสติ, ทสนฺนมญฺตรํ านํ ขิปฺปเมว นิคจฺฉติ: เวทนํ ผรุสํ ชานึ สรีรสฺส ว เภทนํ ๑- ครุกํ วาปิ อาพาธํ จิตฺตกฺเขปํว ปาปุเณ ราชโต วา อุปสคฺคํ อพฺภกฺขานํว ๒- ทารุณํ ปริกฺขยํว าตีนํ โภคานํว ปภงฺคุณํ อถ วาสฺส อคารานิ อคฺคิ ฑหติ ปาวโก กายสฺส เภทา ทุปฺปญฺโ นิรยํ โส อุปปชฺชตีติ. ๓- เอวํ สนฺเตปิ, ปุน นํ เสฏฺี อุชุกํ โอโลเกตุํ น สกฺโกติ. "กินฺติ นํ มาเรยฺยนฺติ จินฺเตนฺโต "มม คามสเต อายุตฺตกสฺส สนฺติกํ เปเสตฺวา มาราเปสฺสามีติ อุปายํ ทิสฺวา "อยํ เม อวชาตปุตฺโต, อิมํ มาเรตฺวา วจฺจกูเป ขิปตุ, เอวํ กเต, อหํ มาตุลสฺส กตฺตพฺพยุตฺตกํ ปจฺฉา ชานิสฺสามีติ ตสฺส ปณฺณํ ลิขิตฺวา "ตาต โฆสก อมฺหากํ คามสเต อายุตฺตโก อตฺถิ, อิมํ ปณฺณํ หริตฺวา ตสฺส เทหีติ วตฺวา ปณฺณํ ตสฺส ทุสฺสนฺเต พนฺธิ. โส ปน อกฺขรสมยํ น ชานาติ. ทหรกาลโต ปฏฺาย หิ นํ มาราเปนฺโตว เสฏฺี มาราเปตุํ นาสกฺขิ, กึ อกฺขรสมยํ สิกฺขาเปสฺสติ. อิติ โส อตฺตโน มาราปนปณฺณเมว ทุสฺสนฺเต พนฺธิตฺวา นิกฺขมนฺโต อาห "ปาเถยฺยํ เม ตาต นตฺถีติ. "ปาเถยฺเยน เต กิจฺจํ นตฺถิ, อนฺตรามคฺเค อสุกคาเม มม สหายโก เสฏฺี อตฺถิ, ตสฺส ฆเร ปาตราสํ กตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ปาลิ ๒๕/๓๓ สรีรสฺส ปเภทนํ. @๒. ปาลิ ๒๕/๓๓ อพฺภกฺขานญฺจ ทารุณํ. @๓. ตพฺพณฺณนายํ ปน ทณฺฑวคฺเค ทิสฺสติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.
ปุรโต คจฺฉาหีติ. โส "สาธูติ ปิตรํ วนฺทิตฺวา นิกฺขนฺโต ตํ คามํ ปตฺวา เสฏฺิฆรํ ปุจฺฉิตฺวา คนฺตฺวา เสฏฺิชายํ ปสฺสิตฺวา, "กุโต อาคโตสีติ วุตฺเต, "อนฺโตนครโตติ อาห. "กสฺส ปุตฺโตสีติ. "ตุมฺหากํ สหายกเสฏฺิโน อมฺมาติ. "ตฺวมสิ โฆสโก นามาติ. "อาม อมฺมาติ. ตสฺสา สห ทสฺสเนเนว ตสฺมึ ปุตฺตสิเนโห อุปฺปชฺชิ. เสฏฺิโน ปเนกา ธีตา อตฺถิ, ปณฺณรสโสฬสวสฺสุทฺเทสิกา อภิรูปา ปาสาทิกา. ตํ รกฺขิตุํ เอกเมว เปสนการิกํ ทาสึ ทตฺวา สตฺตภูมิกสฺส ปาสาทสฺส อุปริตเล สิริคพฺเภ วสาเปสิ. ๑- เสฏฺิธีตา ตสฺมึ ขเณ ตํ ทาสึ อนฺตราปณํ เปเสสิ. อถ นํ เสฏฺิชายา ทิสฺวา "กุหึ คจฺฉสีติ ปุจฺฉิตฺวา, "อยฺเย ธีตาย เปสเนนาติ วุตฺเต, "อิโต ตาว เอหิ, ติฏฺตุ เปสนํ, ปุตฺตสฺส เม ปีกํ อตฺถริตฺวา ปาเท โธวิตฺวา เตลํ มกฺขิตฺวา สยนํ อตฺถริตฺวา เทหิ, ปจฺฉา เปสนํ กริสฺสสีติ อาห. สา ตถา อกาสิ. อถ นํ จิเรนาคตํ เสฏฺิธีตา สนฺตชฺเชสิ. อถ นํ สา อาห "อยฺเย มา เม กุชฺฌิ, เสฏฺิปุตฺโต โฆสโก อาคโต, ตสฺส อิทญฺจิทญฺจ กตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา อาคตามฺหีติ. เสฏฺิธีตาย "เสฏฺิปุตฺโต โฆสโกติ นามํ สุตฺวาว เปมํ ฉวิอาทีนิ ฉินฺทิตฺวา อฏฺิมิญฺชํ อาหจฺจ ิตํ. โกตุหลิกกาลสฺมึ หิ สา ตสฺส ปชาปตี หุตฺวา นาฬิโกทนํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส อทาสิ. ตสฺสานุภาเวนาคนฺตฺวา อิมสฺมึ เสฏฺิกุเล นิพฺพตฺตา. อิติ นํ โส ปุพฺพสิเนโห อวตฺถริตฺวา คณฺหิ. เตนาห ภควา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. วสาเปนฺติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.
"ปุพฺเพว สนฺนิวาเสน ปจฺจุปฺปนฺนหิเตน วา เอวนฺตํ ชายเต เปมํ อุปฺปลํว ยโถทเกติ. อถ นํ ปุจฺฉิ "กุหึ โส อมฺมาติ. "อยฺเย สยเน นิปนฺโน นิทฺทายตีติ. "อตฺถิ ปนสฺส หตฺเถ กิญฺจีติ. "ทุสฺสนฺเต ปณฺณํ อตฺถิ อมฺมาติ. สา "กึ ปณฺณํ นุ โข เอตนฺติ, ตสฺมึ นิทฺทายนฺเต, มาตาปิตูนํ อญฺาวิหิตตาย ๑- อปสฺสนฺตานํ, โอตริตฺวา สนฺติกํ คนฺตฺวา ๒- ตํ ปณฺณํ โมเจตฺวา อาทาย อตฺตโน คพฺภํ ปวิสิตฺวา ทฺวารํ ปิธาย วาตปานํ วิวริตฺวา อกฺขรสมเย กุสลตาย ปณฺณํ วาเจตฺวา "อโห พาโล อตฺตโน มรณปณฺณํ ทุสฺสนฺเต พนฺธิตฺวา วิจรติ; สเจ มยา น ทิฏฺ อสฺส, นตฺถิ ตสฺส ชีวิตนฺติ ตํ ปณฺณํ ผาเลตฺวา เสฏฺิสฺส วจเนน อปรํ ปณฺณํ ลิขิ "อยํ มม ปุตฺโต โฆสโก นาม, คามสตโต ปณฺณาการํ อาหราเปตฺวา อิมสฺส ชนปทเสฏฺิโน ธีตรา สทฺธึ มงฺคลํ กตฺวา อตฺตโน วสนคามสฺส มชฺเฌ ทฺวิภูมิกํ เคหํ กาเรตวา ปาการปริกฺเขเปน เจว ปุริสคุตฺติยา จ สุสํวิหิตารกฺขํ กโรตุ, มยฺหญฺจ `อิทญฺจิทญฺจ มยา กตนฺติ สาสนํ เปเสตุ; เอวํ กเต, อหํ มาตุลสฺส กตฺตพฺพยุตฺตกํ ปจฺฉา ชานิสฺสามีติ, ลิขิตฺวา จ ปน สํหริตฺวา โอตริตฺวา ทุสฺสนฺเตเยวสฺส พนฺธิ. โส ทิวสภาคํ นิทฺทายิตฺวา อุฏฺาย ภุญฺชิตฺวา ปกฺกามิ. ปุนทิวเส ปาโตว ตํ คามํ คนฺตฺวา อายุตฺตกํ คามกิจฺจํ กโรนฺตญฺเว ปสฺสิ. โส ตํ ทิสฺวา "กึ ตาตาติ ปุจฺฉิ. โส "ปิตรา เม ตุมฺหากํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อญฺวิหิตตาย. ๒. ยุ. "สนฺติกํ คนฺตฺวาติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.
ปณฺณํ เปสิตนฺติ อาห. "กิสฺส ปณฺณํ ตาต, อาหราติ ปณฺณํ คเหตฺวา วาเจตฺวา ตุฏฺมานโส "ปสฺสถ โภ มม สามิโน มยิ สิเนหํ, `เชฏฺปุตฺตสฺส เม มงฺคลํ กโรตูติ มม สนฺติกํ ปหิณิ, สีฆํ ทารุอาทีนิ อาหรถาติ คหปติเก วตฺวา คามมชฺเฌ วุตฺตปฺปการํ เคหํ กาเรตฺวา คามสตโต ปณฺณาการํ อาหราเปตฺวา ชนปทเสฏฺิโน ธีตรํ อาเนตฺวา มงฺคลํ กตฺวา เสฏฺิสฺส สาสนํ ปหิณิ "อิทญฺจิทญฺจ มยา กตนฺติ. ตํ สุตฺวา เสฏฺิโน "ยํ กาเรมิ, ตํ น โหติ; ยํ น กาเรมิ, ตเทว โหตีติ มหนฺตํ โทมนสฺสํ อุปฺปชฺชิ. ปุตฺตโสเกน สทฺธึ โส โสโก เอกโตว หุตฺวา กุจฺฉิฑาหํ อุปฺปาเทตฺวา อติสารํ ชเนสิ. เสฏฺิธีตาปิ "สเจ โกจิ เสฏฺิโน สนฺติกา อาคจฺฉติ, ตุมฺเห มม อกเถตฺวา เสฏฺิปุตฺตสฺส ปมตรํ มา กถยิตฺถาติ ชเน อาณาเปสิ. เสฏฺีปิ โข "นทานิ ตํ ทุฏฺปุตฺตํ มม สาปเตยฺยสฺส สามิกํ กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา เอกํ อายุตฺตกํ อาห "มาตุล ปุตฺตํ เม ทฏฺุกาโมมฺหิ, เอกํ ปาทมูลิกํ เปเสตฺวา มม ปุตฺตํ ปกฺโกสาเปหีติ. โส "สาธูติ ปณฺณํ ทตฺวา เอกํ ปุริสํ เปเสสิ. เสฏฺิธีตาปิ ตสฺสาคนฺตฺวา ทฺวาเร ิตภาวํ สุตฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "กึ ตาตาติ ปุจฺฉิ. "เสฏฺี คิลาโน ปุตฺตํ ปสฺสิตุํ ปกฺโกสาเปติ ๑- อยฺเยติ. "ตาต เสฏฺี พลวา ทุพฺพโลติ. "พลวา ตาว อาหารํ ภุญฺชติเยว อยฺเยติ. สา เสฏฺิปุตฺตํ อชานาเปตฺวาว ตสฺส นิวาสญฺจ ปริพฺพยญฺจ @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ปกฺโกสาเปสิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.
ทาเปตฺวา "มยา เปสิตกาเล คมิสฺสสิ, อจฺฉ ตาวาติ อาห. มหาเสฏฺี ปุน อายุตฺตกํ อโวจ "กึ มาตุล น เต มม ปุตฺตสฺส สนฺติกํ ปหิตนฺติ. "ปหิตํ สามิ, คตปุริโส น ตาว เอตีติ. "เตนหิ ปุน อปรํ เปเสหีติ. โส เปเสสิ. เสฏฺิธีตา ตสฺมึปิ ตเถว ปฏิปชฺชิ. อถ เสฏฺิโน โรโค พลวา ชาโต, เอกํ ภาชนํ ปวิสติ, เอกํ นิกฺขมติ. ปุน เสฏฺี อายุตฺตกํ ปุจฺฉิ "กึ มาตุล น เต มม ปุตฺตสฺส สนฺติกํ ปหิตนฺติ. "ปหิตํ สามิ, คตปุริโส ปน น เอตีติ. "เตนหิ ปุน อปรํ เปเสหีติ. โส เปเสสิ. เสฏฺิธีตา ตติยวาเร อาคตํปิ ตํ ปวตฺตึ ปุจฺฉิ. โส "พาฬฺหคิลาโน อยฺเย เสฏฺี อาหารํ ปจฺฉินฺทิตฺวา มจฺจุปรายโน ชาโต; เอกํ ภาชนํ นิกฺขมติ, เอกํ ปวิสตีติ อาห. เสฏฺิธีตา จินฺเตสิ "อิทานิ คนฺตุํ กาโลติ เสฏฺิปุตฺตสฺส "ปิตา กิร เต คิลาโนติ อาโรเจตฺวา, "กึ วทสิ ภทฺเทติ วุตฺเต; "อผาสุกมสฺส สามีติ อาห. "อิทานิ กึ กาตพฺพนฺติ. "สามิ คามสตโต ๑- อุฏฺานกํ ปณฺณาการํ อาทาย คนฺตฺวา ปสฺสิสฺสาม นนฺติ อาห. โส "สาธูติ ปณฺณาการํ อาหราเปตฺวา สกเฏหิ อาทาย ๒- ปกฺกามิ. อถ นํ สา "ปิตา เต ทุพฺพโล, เอตฺตกํ ปณฺณาการํ คเหตฺวา คจฺฉนฺตานํ ปปญฺโจ ภวิสฺสติ, เอตํ นิวตฺเตหีติ วตฺวา ตํ สพฺพํ อตฺตโน กุลเคหํ เปเสตฺวา ปุน อาห "สามิ ตฺวํ อตฺตโน ปิตุ ปาทปสฺเส ติฏฺเยฺยาสิ, อหํ อุสฺสีสกปสฺเส สฺสามีติ, เคหํ ปวิสมานาเยว "เคหสฺส ปุรโต จ ปจฺฉโต จ อารกฺขํ คณฺหถาติ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. คามสเต. ๒. สี. ยุ. สกเฏนาทาย.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.
อตฺตโน ปุริเส อาณาเปสิ. ปวิฏฺกาเล ปน เสฏฺิปุตฺโต ปิตุ ปาทปสฺเส อฏฺาสิ, อิตรา อุสฺสีสกปสฺเส. ตสฺมึ ขเณ เสฏฺี อุตฺตานโก นิปนฺโน โหติ. อายุตฺตโก ปนสฺส ปาเท ปริมชฺชนฺโต "ปุตฺโต เต สามิ อาคโตติ อาห. "กหํ โสติ. "เอส ปาทมูเล ิโตติ อาห. อถ นํ ทิสฺวา อายุตฺตกํ ปกฺโกสาเปตฺวา "มม เคเห กิตฺตกํ ธนนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "สามิ ธนสฺเสว จตฺตาฬีส โกฏิโย, อุปโภคปริโภคภณฺฑานํ ปน คามกฺเขตฺตทฺวิปทจตุปฺปท- ยานวาหนานญฺจ อยญฺจ อยญฺจ ปริจฺเฉโทติ วุตฺเต, "อหํ เอตฺตกํ มม ปุตฺตสฺส โฆสกสฺส น เทมีติ วตฺตุกาโม "เทมีติ อาห. ตํ สุตฺวา เสฏฺิธีตา "อยํ ปุน กเถนฺโต อญฺ กิญฺจิ กเถยฺยาติ จินฺเตตฺวา โสกาตุรา วิย เกเส วิกีริตฺวา โรทมานา "กินฺนาเมตํ ตาต วเทถ, อิทํปิ นาม โว วจนํ สุโณม, อลกฺขิกา วตมฺหาติ วตฺวา มตฺถเกน ตํ อุรมชฺเฌ ปหรนฺตี ปติตฺวา, ยถา ปุน วตฺตุํ น สกฺโกติ, ตถาสฺส อุรมชฺเฌ มตฺถเกน ฆํสนฺตี อาโรทนํ ทสฺเสสิ. เสฏฺีปิ ตํขณญฺเว กาลมกาสิ. "เสฏฺี มโตติ ๑- คนฺตฺวา อุเทนสฺส รญฺโ อาโรเจสุํ. ราชา ตสฺส สรีรกิจฺจํ การาเปตฺวา "อตฺถิ ปนสฺส ปุตฺโต วา ธีตา วาติ ปุจฺฉิ. "อตฺถิ เทว โฆสโก นาม ตสฺส ปุตฺโต, สพฺพํ สาปเตยฺยํ ตสฺส นิยฺยาเทตฺวา มโต เทวาติ. ราชา อปรภาเค เสฏฺิปุตฺตํ ปกฺโกสาเปสิ. ตสฺมิญฺจ ทิวเส เทโว วสฺสิ, ราชงฺคเณ ตตฺถ ตตฺถ @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. "เสฏฺี มโตติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.
อุทกํ สณฺาติ. เสฏฺิปุตฺโต "ราชานํ ปสฺสิสฺสามีติ ปายาสิ. ราชา วาตปานํ วิวริตฺวา ตํ อาคจฉนฺตํ โอโลเกนฺโต ราชงฺคเณ อุทกํ ลงฺเฆตฺวา อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ิตํ "ตฺวํ โฆสโก นาม ตาตาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม เทวาติ วุตฺเต, "ปิตา เม มโตติ มา โสจิ, ตว เปตฺติกํ เสฏฺิฏฺานํ ตุยหเมว ทสฺสามีติ ตํ สมสฺสาเสตฺวา "คจฺฉ ตาตาติ อุยโยเชสิ. ราชา คจฺฉนฺตญฺจ นํ โอโลเกนฺโตว อฏฺาสิ. โส อาคมนกาเล ลงฺฆิตํ อลงฺฆิตฺวา โอตริตฺวา สณิกํ อคมาสิ. อถ นํ ราชา ตโตว ปกฺโกสาเปตฺวา "กินฺนุ ตาต ตฺวํ มม สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโต อุทกํ ลงฺฆิตฺวา อาคมฺม คจฺฉนฺโต อิทานิ โอตริตฺวา สณิกํ คจฺฉสีติ ปุจฺฉิ. "อาม เทว; อหํ ตสฺมึ ขเณ กุมารโก, กีฬนกาโล นาเมโส; อิทานิ ปน เม เทเวน านนฺตรํ ปฏิสฺสุตํ; ตสฺมา ยถาปุรํ อจริตฺวา อิทานิ สณิเกน หุตฺวา จริตุํ วฏฺฏตีติ. ตํ สุตฺวา ราชา "ธิติมา อยํ ปุริโส, อิทาเนวสฺส านนฺตรํ ทสฺสามีติ ปิตรา ภุตฺตโภคํ ทตฺวา สพฺพสเตน เสฏฺิฏฺานํ อทาสิ. โส รเถ ตฺวา นครํ ปทกฺขิณํ อกาสิ. โอโลกิโตโลกิตฏฺานํ กมฺปติ. เสฏฺิธีตาปิ กาลีทาสิยา สทฺธึ มนฺตยมานา นิสินฺนา "อมฺม กาลิ ปุตฺตสฺส เต เอตฺตกา สมฺปตฺติ มํ นิสฺสาย นิปฺผนฺนาติ อาห. "กึการณา อมฺมาติ. "อยํ หิ อตฺตโน มรณปณฺณํ ทุสฺสนฺเต พนฺธิตฺวา อมฺหากํ ฆรํ อาคโต, อถสฺส มยา ตํ ปณฺณํ ผาเลตฺวา มยา สทฺธึ มงฺคลกรณตฺถาย อญฺ ปณฺณํ ลิขิตฺวา เอตฺตกํ กาลํ ตตฺถ อารกฺโข กโตติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖.
"อมฺม ตฺวํ เอตฺตกํ ปสฺสสิ, อิมํ ปน เสฏฺี ทหรกาลโต ปฏฺาย มาเรตุกาโม มาเรตุํ นาสกฺขิ, เกวลํ อิมํ นิสฺสาย พหุํ ธนํ ขียีติ. "อมฺม อติภาริยํ วต เสฏฺินา กตนฺติ. สา นครํ ปทกฺขิณํ กตฺวา เคหํ ปวิสนฺตํ นํ ทิสฺวา "อยํ เอตฺตกา สมฺปตฺติ มํ นิสฺสาย นิปฺผนฺนาติ หสิตํ อกาสิ. อถ นํ เสฏฺิปุตฺโต ทิสฺวา "กึการณา หสีติ ปุจฺฉิ. "เอกํ การณํ นิสฺสายาติ. "กเถหิ นนฺติ. สา น กเถสิ. โส "สเจ น กเถสิ, ทฺวิธา ตํ ฉินฺทิสฺสามีติ ตชฺเชตฺวา อสึ นิกฺกฑฺฒิ. สา "อยํ เอตฺตกา สมฺปตฺติ ตยา มํ นิสฺสาย ลทฺธาติ จินฺเตตฺวา หสินฺติ อาห. เสฏฺี "ยทิ มม ปิตรา อตฺตโน สนฺตกํ มยฺหํ นิยฺยาทิตํ, ตฺวํ เอตฺถ กึ อโหสีติ. โส กิร เอตฺตกํ กาลํ กิญฺจิ น ชานาติ, เตนสฺสา วจนํ น สทฺทหิ. อถสฺส สา "ตุมฺหากํ ปิตา มรณปณฺณํ ทตฺวา เปเสสิ, ตุมฺเห มยา อิทญฺจิทญฺจ กตฺวา รกฺขิตาติ สพฺพํ กเถสิ. "อภูตํ กเถสีติ อสทฺทหนฺโต "มาตรํ กาลึ ปุจฺฉิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "เอวํ กิร อมฺมาติ อาห. "อาม ตาต ทหรกาลโต ปฏฺาย ตํ มาเรตุกาโม มาเรตุํ นาสกฺขิ, ตํ นิสฺสาย พหุํ ธนํ ขียิ, สตฺตสุ าเนสุ ตฺวํ มรณโต มุตฺโต, อิทานิ โภคคามโต อาคมฺม สพฺพสเตน สทฺธึ เสฏฺิฏฺานํ ปตฺโตติ. โส ตํ สุตฺวา "ภาริยํ วต เม กมฺมํ, เอวรูปา โข ปน มรณา มุตฺตสฺส มม ปมาทชีวิตํ ชีวิตุํ อยุตฺตํ, อปฺปมตฺโต ภวิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา เทวสิกํ สหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา อทฺธิกกปณาทีนํ ทานํ ปฏฺเปสิ. มิตฺโต นามสฺส กฏุมฺพิโก--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.
ทานพฺยาวโฏ อโหสิ. อิทํ โฆสกเสฏฺิโน อุปฺปตฺติ. ตสฺมึ ปน กาเล ภทฺทวตีนคเร ภทฺทวติยเสฏฺี นาม โฆสกเสฏฺิโน อทิฏฺปุพฺพสหายโก อโหสิ. ภทฺทวตีนครโต อาคตานํ วาณิชานํ สนฺติเก โฆสกเสฏฺี ภทฺทวติยเสฏฺิโน สมฺปตฺติญฺจ วยปฺปเทสญฺจ สุตฺวา เตน สทฺธึ สหายกภาวํ อิจฺฉนฺโต ปณฺณาการํ เปเสสิ. ภทฺทวติยเสฏฺีปิ โกสมฺพิโต อาคตานํ วาณิชานํ สนฺติเก โฆสกเสฏฺิโน สมฺปตฺติญฺจ วยปฺปเทสญฺจ สุตฺวา เตน สทฺธึ สหายกภาวํ อิจฺฉนฺโต ปณฺณาการํ เปเสสิ. เอวํ เต อญฺมญฺ อทิฏฺปุพฺพสหายกา หุตฺวา วสึสุ. อปรภาเค ภทฺทวติยเสฏฺิโน เคเห อหิวาตกโรโค ปติโต. ๑- ตสฺมึ ปติเต, ปมํ มกฺขิกา มรนฺติ, ตโต อนุกฺกเมเนว กีฏา มูสิกา กุกฺกุฏา สูกรา สุนขา มชฺชารา คาโว ทาสี ทาสา, สพฺพปจฺฉา ฆรมานุสกา มรนฺติ. เตสุ เย ภิตฺตึ ภินฺทิตฺวา ปลายนฺติ, เต ชีวิตํ ลภนฺติ. ตทาปิ เสฏฺี จ ภริยา จ ธีตา จ ตถา ปลายิตฺวา โฆสกเสฏฺึ ปสฺสิตุํ ปตฺเถนฺตา โกสมฺพึ ปฏิปชฺชึสุ. เต อนฺตรามคฺเคเยว ขีณปาเถยฺยา วาตาตเปน เจว ขุปฺปิปาสาหิ จ กิลนฺตสรีรา กิจฺเฉน โกสมฺพึ ปตฺวา ๒- อุทกผาสุกฏฺาเน นหาตฺวา นครทฺวาเร เอกํ สาลํ ปวิสึสุ. ตตฺร ๓- เสฏฺี ภริยํ อาห "ภทฺเท อิมินา นีหาเรน อาคจฺฉนฺตา วิชาตมาตุยาปิ อมนาปา โหนฺติ; สหาโย กิร เม อทฺธิกกปณาทีนํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปติ. ตโต ตสฺมึ. ๒. สี. ยุ. โกสมฺพิยํ คนฺตฺวา. @๓. สี. ยุ. ตโต.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘.
เทวสิกํ สหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ทานํ ทาเปสิ; ๑- ตตฺถ ธีตรํ เปเสตฺวา อาหารํ อาหราเปตฺวา เอกาหํ ทฺวีหํ อิเธว สรีรํ สนฺตปฺเปตฺวา สหายกํ ปสฺสิสฺสามาติ "สาธุ สามีติ. เต สาลายเมว วสึสุ. ปุนทิวเส กาเล อาโรจิเต, กปณทฺธิกาทีสุ อาหารตฺถาย คจฺฉนฺเตสุ, มาตาปิตโร "อมฺม คนฺตฺวา อมฺหากํ อาหารํ อาหราติ ธีตรํ เปสยึสุ. มหาโภคกุลสฺส ธีตา วิปตฺติยา อจฺฉินฺนลชฺชตาย อลชฺชมานาว ปาตึ คเหตฺวา กปณชเนน สทฺธึ อาหารตฺถาย คตา มิตฺตกุฏุมฺพิเกน "กติ ปฏิวึเส คณฺหิสฺสสิ อมฺมาติ ปุฏฺา "ตโยติ อาห. อถสฺสา ตโย ปฏิวึเส อทาสิ. ตาย ภตฺเต อาหเฏ, ตโยปิ เอกโต ภุญฺชิตุํ นิสีทึสุ. อถ มาตาธีตโร เสฏฺึ อาหํสุ "สามิ วิปตฺติ นาม มหากุลานมฺปิ อุปฺปชฺชติ, อมฺเห อโนโลเกตฺวา ภุญฺช, มา จินฺตยีติ; อิติ นํ นานปฺปกาเรหิ ยาจิตฺวา โภเชสุํ. โส ภุญฺชิตฺวา อาหารํ ชีราเปตุํ อสกฺโกนฺโต, อรุเณ อุคฺคจฺฉนฺเต, กาลมกาสิ. มาตาธีตโร นานปฺปกาเรหิ ปริเทวิตฺวา โรทึสุ. กุมาริกา ปุนทิวเส โรทมานา อาหารตฺถาย คนฺตฺวา เตน ตํ ทิสฺวา "กติ ปฏิวึเส คณฺหิสฺสสิ อมฺมาติ วุตฺตา "เทฺวติ อาห. โส เทฺว ปฏิวึเส อทาสิ. สา อาหริตฺวา มาตรํ ยาจิตฺวา โภเชสิ. สา ตาย ยาจิยมานา ภุญฺชิตฺวา อาหารํ ชีราเปตุํ อสกฺโกนฺตี ตํทิวสํ กาลมกาสิ. กุมาริกา เอกิกาว โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา ตาย ทุกฺขุปฺปตฺติยา อติวิย สญฺชาตจฺฉาตกทุกฺขา ปุนทิวเส ยาจเกหิ สทฺธึ โรทนฺตี อาหารตฺถาย คนฺตฺวา, @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. เทติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙.
"กติ ปฏิวึเส คณฺหิสฺสสิ อมฺมาติ วุตฺเต, ๑- "เอกนฺติ อาห. มิตฺตกุฏุมฺพิโก ตํ ตโย ทิวเส ภตฺตํ คณฺหนฺตึ สญฺชานิ, ๒- เตน นํ "นสฺส วสลิ, อชฺช ตว กุจฺฉิปฺปมาณํ อญฺาสีติ อาห. หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺนา กุลธีตา ปจฺโจรสฺมึ สตฺติปฺปหารํ วิย วเณ ขารปริเสกํ วิย จ ปตฺวา "กึ สามีติ อาห. "ตยา ปุเร ตโย โกฏฺาสา คหิตา, หีโย เทฺว, อชฺเชกํ คณฺหสิ; อชฺช เต อตฺตโน กุจฺฉิปฺปมาณํ าตนฺติ อาห. "มา มํ สามิ `อตฺตโนว อตฺถาย คณฺหีติ มญฺิตฺถาติ. "อถ กสฺมา ตโย คณฺหิ อมฺมาติ. "ปุเร ตโย ชนา อหุมฺหา ๓- สามิ, หีโย เทฺว, อชฺช เอกิกาว ชาตมฺหีติ. โส "เกน การเณนาติ ปุจฺฉิตฺวา อาทิโต ปฏฺาย ตาย กถิตํ สพฺพมฺปวตฺตึ สุตฺวา อสฺสูนิ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺโต สญฺชาตพลวโทมนสฺโส หุตฺวา "อมฺม เอวํ สนฺเต, มา จินฺตยิ, ตฺวํ ภทฺทวติยเสฏฺิโน ธีตา อชฺชกาลโต ปฏฺาย มม ธีตาเยว นามาติ วตฺวา สีเส จุมฺพิตฺวา ฆรํ เนตฺวา อตฺตโน เชฏฺธีตุฏฺาเน เปสิ. สา ทานคฺเค อุจฺจาสทฺทํ มหาสทฺทํ สุตฺวา "ตาต กสฺมา เอตํ ชนํ นิสฺสทฺทํ กตฺวา ทานํ น เทถาติ อาห. "น สกฺกา กาตุํ อมฺมาติ. "สกฺกา ตาตาติ. "กถํ อมฺมาติ. "ตาต ทานคฺคํ ปริกฺขิปิตฺวา เอเกกสฺเสว ปเวสนปฺปมาเณน เทฺว ทฺวารานิ โยเชตฺวา `เอเกน ทฺวาเรน ปวิสิตฺวา เอเกน นิกฺขมถาติ วเทถ, เอวํ นิสฺสทฺทา หุตฺวาว คณฺหิสฺสนฺตีติ. โส ตํ สุตฺวา "ภทฺทโกว อมฺม อุปาโยติ @เชิงอรรถ: ๑. สี. วุตฺตา. ๒. สี. ยุ. สญฺชานิตฺวา. ๓. สี. ยุ. อหุมฺห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐.
ตถา กาเรสิ. สาปิ ปุพฺเพ สามา นาม, วติยา ปน การิตตฺตา สามาวตี นาม ชาตา. ตโต ปฏฺาย ทานคฺเค โกลาหลํ ปจฺฉินฺนํ. โฆสกเสฏฺี ปุพฺเพ ตํ สทฺทํ สุณนฺโต "มยฺหํ ทานคฺเค สทฺโทติ ตุสติ, ทฺวีหตีหํ ปน สทฺทํ อสุณนฺโต มิตฺตกุฏุมฺพิกํ อตฺตโน อุปฏฺานํ อาคตํ ปุจฺฉิ "ทียติ กปณทฺธิกาทีนํ ทานนฺติ. "อาม สามีติ. "อถ กึ ทฺวีหตีหํ สทฺโท น สุยฺยตีติ. "ยถา นิสฺสทฺทา หุตฺวา คณฺหนฺติ, ตถา เม อุปาโย กโตติ. "อถ ปุพฺเพว กสฺมา นากาสีติ. "อชานนตาย สามีติ. "อิทานิ เต กถํ าโตติ. "ธีตรา เม อกฺขาโต สามีติ. "มยฺหํ อวิทิตา ตว ธีตา นาม อตฺถีติ. โส อหิวาตกโรคุปฺปตฺติโต ปฏฺาย สพฺพํ ภทฺทวติยเสฏฺิโน ปวตฺตึ อาจิกฺขิตฺวา ตสฺสา อตฺตโน เชฏฺธีตุฏฺาเน ปิตภาวํ อาโรเจสิ. อถ นํ เสฏฺี "เอวํ สนฺเต, มม กสฺมา น กเถสิ, มม สหายกสฺส ธีตา มม ธีตา นามาติ ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ "อมฺม เสฏฺิโน ธีตาสีติ. "อาม ตาตาติ. "เตนหิ มา จินฺตยิ, ตฺวํ มม ธีตาสีติ ตํ สีเส จุมฺพิตฺวา ปริวารตฺถาย ตสฺสา ปญฺจ อิตฺถีสตานิ ทตฺวา ตํ อตฺตโน เชฏฺธีตุฏฺาเน เปสิ. อเถกทิวสํ ตสฺมึ นคเร นกฺขตฺตํ สงฺฆุฏฺ โหติ. ตสฺมึ ปน นกฺขตฺเต พหิ อนิกฺขมนกา กุลธีตโรปิ อตฺตโน ปริวาเรน สทฺธึ ปทสาว นทึ คนฺตฺวา นหายนฺติ. ตสฺมา ตํทิวสํ สามาวตีปิ ปญฺจหิ อิตฺถีสเตหิ ปริวาริตา ราชงฺคเณเนว นหายิตุํ อคมาสิ. อุเทโน ราชาปิ สีหปญฺชเร ิโต ตํ ทิสฺวา "กสฺสิมา นาฏกิตฺถิโยติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑.
ปุจฺฉิ. "น กสฺสจิ นาฏกิตฺถิโย เทวาติ. "อถ กสฺส ธีตโรติ. "โฆสกเสฏฺิโน ธีตา เทว, สามาวตี นาเมสาติ. โส ทิสฺวาว อุปฺปนฺนสิเนโห เสฏฺิโน สาสนํ ปาเหสิ "ธีตรํ กิร เม เปเสตูติ. "น เปเสมิ เทวาติ. "มา กิร เอวํ กโรตุ, เปเสตุเยวาติ. "มยํ คหปติกา นาม กุมาริกานํ โปเถตฺวา วิเหเตฺวา กฑฺฒนภเยน น เทม เทวาติ. ราชา กุชฺฌิตฺวา เคหํ ลญฺฉาเปตฺวา เสฏฺิญฺจ ภริยญฺจสฺส หตฺเถ คเหตฺวา พหิ การาเปสิ. สามาวตี นหาตฺวา อาคตา เคหํ ปวิสิตุํ โอกาสํ อลภนฺตี "กึ เอตํ ตาตาติ ปุจฺฉิ. "อมฺม ราชา ตว การณา ปหิณิ; อถ `มยํ น ทสฺสามาติ วุตฺเต, ฆรํ ลญฺฉาเปตฺวา อมฺเห พหิ การาเปสีติ. "ตาต ภาริยํ โว กมฺมํ กตํ, รญฺา นาม ปหิเต, `น เทมาติ อวตฺวา `สเจ เม ธีตรํ สปริวารํ คณฺหถ, เทมาติ วตฺตพฺพํ ภเวยฺย ตาตาติ. "สาธุ อมฺม, ตว รุจิยา สติ, เอวํ กริสฺสามีติ วตฺวา รญฺโ ตถา สาสนํ ปาเหสิ. ราชา "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตํ สปริวารํ อาเนตฺวา อภิสิญฺจิตฺวา อคฺคมเหสิฏฺาเน เปสิ. เสสา ตสฺสาเยว ปริวาริตฺถิโย อเหสุํ. อิทํ สามาวติยา วตฺถุํ. อุเทนสฺส ปน อปราปิ วาสุลทตฺตา นาม เทวี อโหสิ จณฺฑปชฺโชตสฺส ธีตา. อุชฺเชนิยํ หิ จณฺฑปชฺโชโต นาม ราชา อโหสิ. โส เอกทิวสํ อุยฺยานโต อาคจฺฉนฺโต อตฺตโน สมฺปตฺตึ โอโลเกตฺวา "อตฺถิ นุ โข อญฺสฺสปิ กสฺสจิ เอวรูปา สมฺปตฺตีติ วตฺวา, "กึ สมฺปตฺติ นาเมสา, โกสมฺพิยํ อุเทนสฺส รญฺโ อติมหตี--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒.
สมฺปตฺตีติ วุตฺเต, อาห "เตนหิ คณฺหิสฺสามิ นนฺติ. "น สกฺกา โส คเหตุนฺติ. "กิญฺจิ กตฺวา คณฺหิสฺสาเมวาติ. "น สกฺกา เทวาติ. "กึการณาติ. "โส หตฺถิกนฺตํ นาม สิปฺปํ ชานาติ, มนฺตํ ปริวตฺเตตฺวา หตฺถิกนฺตวีณํ วาเทนฺโต นาเค ปลาเปติปิ คณฺหาติปิ, หตฺถิวาหนสมฺปนฺโน เตน สทิโส นาม นตฺถีติ. "น สกฺกา มยา ตํ คเหตุนฺติ. "สเจ เต เทว เอกนฺเตน อยํ นิจฺฉโย, เตนหิ ทารุหตฺถึ กาเรตฺวา ตสฺส วสนฏฺานํ เปเสหิ; โส หตฺถิวาหนํ วา อสฺสวาหนํ วา สุตฺวา ทูรมฺปิ คจฺฉติ, ตตฺถ นํ อาคตํ คเหตุํ สกฺกา ภวิสฺสตีติ. ราชา "อตฺเถโส อุปาโยติ ทารุมยํ ยนฺตหตฺถึ กาเรตฺวา พหิ ปิโลติกาหิ เวเตฺวา กตจิตฺตกมฺมํ กตฺวา ตสฺส วิชิเต อาสนฺนฏฺาเน เอกสฺมึ สรตีเร วิสฺสชฺชาเปสิ. หตฺถิโน อนฺโตกุจฺฉิยํ สฏฺี ปุริสา อปราปรํ จงฺกมนฺติ, หตฺถิลณฺฑํ อาหริตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ฉฑฺเฑสุํ. เอโก วนจรโก หตฺถึ ทิสฺวา "อมฺหากํ รญฺโ อนุจฺฉวิโกติ จินฺเตตฺวา คนฺตฺวา อุเทนสฺส รญฺโ อาโรเจสิ "เทว มยา สพฺพเสโต เกลาสกูฏปฏิภาโค ตุมฺหากญฺเว อนุจฺฉวิโก วรวารโณ ทิฏฺโติ. อุเทโน ราชา ตเมว มคฺคุทฺเทสกํ กตฺวา หตฺถึ อภิรุยฺห สปริวาโร นิกฺขมิ. ตสฺสาคมนํ ตฺวา จรปุริสา คนฺตฺวา จณฺฑปชฺโชตสฺส อาโรเจสุํ. โส อาคนฺตฺวา มชฺเฌ ตุจฺฉํ กตฺวา อุโภสุ ปสฺเสสุ พลนิกายํ ปโยเชสิ. อุเทโน ราชา ตสฺสาคมนํ อชานนฺโต หตฺถึ อนุพนฺธิ. อนฺโติตมนุสฺสา เวเคน ปลาเปสุํ. กฏฺหตฺถี รญฺโ มนฺตํ ปริวตฺเตตฺวา วีณํ วาเทนฺตสฺส ตนฺติสทฺทํ อสุณนฺโต วิย--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓.
ปลายติเยว. ราชา หตฺถินาคํ ๑- ปาปุณิตุํ อสกฺโกนฺโต อสฺสํ อารุยฺห อนุพนฺธิ. ตสฺมึ เวเคน อนุพนฺธนฺเต, พลนิกาโย โอหิยิ. ราชา เอกโกว อโหสิ. อถ นํ อุโภสุ ปสฺเสสุ ปยุตฺตา จณฺฑปชฺโชตสฺส ปุริสา คณฺหิตฺวา อตฺตโน รญฺโ อทํสุ. อถสฺส พลนิกาโย อมิตฺตวสํ คตภาวํ ตฺวา พหิ ขนฺธาวารํ นิเวเสตฺวา อจฺฉิ. จณฺฑปชฺโชโตปิ อุเทนํ ชีวคาหเมว คาหาเปตฺวา เอกสฺมึ โจรเคเห ปกฺขิปิตฺวา ทฺวารํ ปิทหาเปตฺวา ตโย ทิวเส ชยปานํ ปิวิ. อุเทโน ตติยทิวเส อารกฺขเก ปุจฺฉิ "กหํ โว ราชา ตาตาติ. "ปจฺจามิตฺโต เม คหิโตติ ชยปานํ ปิวตีติ. "กา นาเมสา มาตุคามสฺส วิย ตุมฺหากํ รญฺโ กิริยา; นนุ ปฏิราชานํ คเหตฺวา วิสฺสชฺเชตุํ วา มาเรตุํ วา วฏฺฏติ, อมฺเห ทุกฺขํ นิสีทาเปตฺวา. ชยปานํ กิร ปิวตีติ. เต คนฺตฺวา ตมตฺถํ รญฺโ กเถสุํ. โส คนฺตฺวา "สจฺจํ กิร ตฺวํ เอวํ วเทสีติ ปุจฺฉิ. "อาม มหาราชาติ. "สาธุ ตํ วิสฺสชฺเชสฺสามิ; เอวรูโป กิร เต มนฺโต อตฺถิ, ตํ มยฺหํ ทสฺสสีติ. "สาธุ ทสฺสามิ, คหณสมเย มํ วนฺทิตฺวา ตํ คณฺหาหิ; กึ ปน ตฺวํ มํ วนฺทิสฺสสีติ. "กฺยาหํ ตํ วนฺทิสฺสามีติ. "กึ น วนฺทิสฺสสีติ. "น วนฺทิสฺสามีติ. "อหํปิ น ทสฺสามีติ. "เอวํ สนฺเต, ราชาณํ เต กริสฺสามีติ. "กโรหิ, สรีรสฺส เม อิสฺสโร, น ปน จิตฺตสฺสาติ. ราชา ตสฺส สูรคชฺชิตํ สุตฺวา "กถนฺนุ โข อิมสฺส มนฺตํ คณฺหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "อิมํ มนฺตํ อญฺ ชานาเปตุํ น สกฺกา, มม ธีตรํ เอตสฺส สนฺติเก อุคฺคณฺหาเปตฺวา อหํ ตสฺสา สนฺติเก คณฺหิสฺสามีติ @เชิงอรรถ: ๑. โป. หตฺถินา ตํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔.
จินฺเตสิ. อถ นํ อาห "อญฺสฺส วนฺทิตฺวา คณฺหนฺตสฺส ทสฺสสีติ. "อาม มหาราชาติ. "เตนหิ อมฺหากํ ฆเร เอกา ขุชฺชา อตฺถิ, ตสฺสา อนฺโตสาณิยํ นิสินฺนาย ตฺวํ พหิสาณิยํ ิโตว มนฺตํ วาเจหีติ. "สาธุ มหาราช, ขุชฺชา วา โหตุ ปีสปฺปิ วา, วนฺทนฺติยา ทสฺสามีติ. ตโต ราชา คนฺตฺวา ธีตรํ วาสุลทตฺตํ อาห "อมฺม เอโก สงฺขกุฏฺิ อนคฺฆํ มนฺตํ ชานาติ, ตํ อญฺ ชานาเปตุํ น สกฺกา, ตฺวํ อนฺโตสาณิยํ นิสีทิตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา มนฺตํ คณฺห, โส พหิสาณิยํ ตฺวา ตุยฺหํ วาเจสฺสติ, ตว สนฺติกา อหํ คณฺหิสฺสามีติ. เอวํ โส เนสํ อญฺมญฺ สนฺถวกรณภเยน ธีตรํ ขุชฺชํ อิตรํ สงฺขกุฏฺึ กตฺวา กเถสิ. โส ตสฺสา อนฺโตสาณิยํ วนฺทิตฺวา นิสินฺนาย พหิ ิโตว มนฺตํ วาเจสิ. อถ นํ เอกทิวสํ ปุนปฺปุนํ วุจฺจมานมฺปิ มนฺตปทํ วตฺตุํ อสกฺโกนฺตึ "อเร ขุชฺเช อติพหโลฏฺกโปลํ เต มุขํ, ๑- เอวํ นาม วเทหีติ อาห. สา กุชฺฌิตฺวา "อเร ทุฏฺกุฏฺิ กึ วเทสิ, ๒- มาทิสา ขุชฺชา นาม โหตีติ สาณิกณฺณํ อุกฺขิปิตฺวา, "กาสิ ตฺวนฺติ วุตฺเต, "รญฺโ ธีตา วาสุลทตฺตา นามาหนฺติ อาห. "ปิตา เต ตํ มยฺหํ กเถนฺโต `ขุชฺชาติ กเถสีติ. "มยฺหํ กเถนฺโตปิ ตํ สงฺขกุฏฺึ กตฺวา กเถสีติ. เต อุโภปิ "อมฺหากํ สนฺถวกรณภเยน กถิตํ ภวิสฺสตีติ อนฺโตสาณิยญฺเว สนฺถวํ กรึสุ. ตโต ปฏฺาย มนฺตคฺคหณํ วา สิปฺปคฺคหณํ วา นตฺถิ. ราชาปิ ธีตรํ นิจฺจํ ปุจฺฉติ "สิปฺปํ คณฺหสิ @เชิงอรรถ: ๑. ม. มุขํ โปถยิสฺสามิ. ๒. สี. ยุ. กึ เอวํ วเทสิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕.
อมฺมาติ. "คณฺหามิ ตาตาติ. อถ นํ เอกทิวสํ อุเทโน อาห "ภทฺเท สามิเกน กตฺตพฺพนฺนาม เนว มาตาปิตโร น ภาติกภคินิโย กาตุํ สกฺโกนฺติ; สเจ มยฺหํ ชีวิตํ ทสฺสสิ, ปญฺจ เต อิตฺถีสตานิ ปริวารํ ทตฺวา อคฺคมเหสิฏฺานํ ทสฺสามีติ. "สเจ อิมสฺมึ วจเน ปติฏฺาตุํ สกฺขิสฺสถ, ทสฺสามิ โว ชีวิตทานนฺติ. "สกฺขิสฺสามิ ภทฺเทติ. สา "สาธุ สามีติ ปิตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. อถ นํ โส ปุจฺฉิ "อมฺม นิฏฺิตํ สิปฺปนฺติ. "น ๑- ตาว นิฏฺิตํ ตาต สิปฺปนฺติ. อถ นํ "กึ อมฺมาติ. "อมฺหากํ เอกํ ทฺวารญฺจ วาหนญฺจ ลทฺธุํ วฏฺฏติ ตาตาติ. "อิทํ กึ อมฺมาติ. "ตาต รตฺตึ กิร ตารกสญฺาย มนฺตสฺส อุปจารตฺถาย เอกํ โอสธํ คเหตพฺพํ อตฺถิ; ตสฺมา อมฺหากํ เวลาย วา อเวลาย วา นิกฺขมนกาเล เอกํ ทฺวารญฺจ วาหนญฺจ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ. ราชา "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ. เต อตฺตโน อภิรุจิตํ เอกํ ทฺวารํ หตฺถคตํ กรึสุ. รญฺโ ปน ปญฺจ วาหนานิ อเหสุํ; ภทฺทวตี นาม กเรณุกา เอกทิวสํ ปญฺาสโยชนานิ คจฺฉติ, กาโก นาม ทาโส สฏฺิโยชนานิ คจฺฉติ, "เวลกํสิ จ มุญฺชเกสิ จาติ เทฺว อสฺสา โยชนสตํ คจฺฉนฺติ, นาฬาคิริ หตฺถี วีสติโยชนสตนฺติ. โส กิร ราชา, อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ, เอกสฺส อิสฺสรสฺส อุปฏฺาโก อโหสิ. อเถกทิวสํ ตสฺมึ อิสฺสเร พหินครํ ๒- คนฺตฺวา นหาตฺวา อาคจฺฉนฺเต, เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ นครํ ปิณฺฑาย ปวิสิตฺวา สกลนครวาสีนํ มาเรน อาวฏฺฏิตตฺตา เอกํ @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. "นาติ สทฺโท นตฺถิ. ๒. สี.ม.ยุ. พหินคเร.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖.
ภิกฺขมฺปิ อลภิตฺวา ยถาโธเตน ปตฺเตน นิกฺขมิ. อถ นํ นครทฺวารํ สมฺปตฺตกาเล มาโร อญฺาตกเวเสน อุปสงฺกมิตฺวา "อปิ โว ภนฺเต กิญฺจิ ลทฺธนฺติ ปุจฺฉิ. "กึ ปน เม ตฺวํ อลภนาการํ กรีติ. "เตนหิ นิวตฺติตฺวา ปุน ปวิสถ, อิทานิ น กริสฺสามีติ. "นาหํ ปุน นิวตฺติสฺสามีติ. สเจ หิ นิวตฺเตยฺย, ปุน โส สกลนครวาสีนํ สรีเร อธิมุจฺจิตฺวา ปาณึ ปหริตฺวา หสนเกฬึ กเรยฺย, ปจฺเจกพุทฺเธ อนิวตฺเต, มาโร ตตฺเถว อนฺตรธายิ. ๑- อถ โส อิสฺสโร ยถาโธเตน ปตฺเตนาคจฺฉนฺตํ ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวาว วนฺทิตฺวา "อปิ ภนฺเต กิญฺจิ ลทฺธนฺติ ปุจฺฉิ. "จริตฺวา นิกฺขนฺตมฺหาวุโสติ. โส จินฺเตสิ "อยฺโย มยา ปุจฺฉิตํ อกเถตฺวา อญฺ วทติ, น กิญฺจิ ลทฺธํ ภวิสฺสตีติ. อถสฺส ปตฺตํ โอโลเกนฺโต ตุจฺฉํ ปตฺตํ ทิสฺวา เคเห ภตฺตสฺส อตฺตโน นิฏฺิตานิฏฺิตภาวํ อชานนตาย สูโร หุตฺวา ปตฺตํ คเหตุํ อวิสหนฺโต "ภนฺเต โถกํ อธิวาเสถาติ วตฺวา เวเคน ฆรํ คนฺตฺวา "อมฺหากํ ภตฺตํ นิฏฺิตนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "นิฏฺิตนฺติ วุตฺเต, ตํ อุปฏฺากํ อาห "ตาต อญฺโ ตยา สมฺปนฺนเวคตโร นตฺถิ, สีเฆน ชเวน ตํ ภทนฺตํ ปตฺวา `ปตฺตํ [๒]- ภนฺเต เทถาติ วตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา เวเคน เอหีติ. โส เอกวจเนเนว ปกฺขนฺทิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา อาหริ. อิสฺสโรปิ อตฺตโน โภชนสฺส ปตฺตํ ปูเรตฺวา "อิมํ สีฆํ คนฺตฺวา อยฺยสฺส สมฺปาเทหิ, อหนฺเต อิโต ปตฺตึ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "ปจฺเจกพุทฺเธ ฯเปฯ อนฺตรธายีติ นตฺถิ. @๒. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "เมติ อตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗.
เทมีติ อาห. โส ตํ คเหตฺวา ชเวน คนฺตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺตํ ทตฺวา ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา "ภนฺเต เวลา อุปกฏฺา, อหํ อติสีเฆน ชเวน คโต จ อาคโต จ, เอตสฺส เม ชวสฺส ผเลน โยชนานํ ปณฺณาสสฏฺีสตวีสติสตคมนสมตฺถานิ ปญฺจ วาหนานิ นิพฺพตฺตนฺตุ; อาคจฺฉนฺตสฺส จ เม คจฺฉนฺตสฺส จ สรีรํ สุริยเตเชน ตตฺตํ, ตสฺส เม ผเลน นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน อาณา สุริยเตชสทิสา โหตุ; อิมสฺมึ เม ปิณฺฑปาเต สามินา ปตฺติ ทินฺนา, ตสฺสา นิสฺสนฺเทน ตุมฺเหหิ ทิฏฺธมฺมสฺส ภาคี โหมีติ อาห. ปจฺเจกพุทฺโธ "เอวํ โหตูติ วตฺวา "อิจฺฉิตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหํ ขิปฺปเมว ๑- สมิชฺฌตุ; สพฺเพ ปูเรนฺตุ สงฺกปฺปา, จนฺโท ปณฺณรโส ๒- ยถา. อิจฺฉิตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหํ ขิปฺปเมว สมิชฺฌตุ; สพฺเพ ปูเรนฺตุ สงฺกปฺปา, มณิ โชติรโส ยถาติ อนุโมทนํ อกาสิ. ปจฺเจกพุทฺธานํ กิร อิมาว เทฺว คาถา อนุโมทนคาถา นาม โหนฺติ. ตตฺถ มณิ โชติรโสติ: สพฺพกามททํ มณิรตนํ วุจฺจติ. อิทนฺตสฺส ปุพฺพจริตํ. โส เอตรหิ จณฺฑปชฺโชโต อโหสิ. ตสฺส จ กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน อิมานิ ปญฺจ วาหนานิ นิพฺพตฺตึสุ. อเถกทิวสํ ราชา อุยฺยานกีฬาย นิกฺขมิ. อุเทโน "อชฺช ปลายิตพฺพนฺติ มหนฺตมหนฺเต จมฺมปสิพฺพเก หิรญฺสุวณฺณสฺส ปูเรตฺวา กเรณุกปิฏฺเ เปตฺวา วาสุลทตฺตํ อาทาย ปลายิ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. สพฺพเมว ๒. ยุ. ปณฺณรสี.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘.
อนฺเตปุรปาลกา ปลายนฺตํ ทิสฺวา คนฺตฺวา รญฺโ อาโรเจสุํ. ราชา "สีฆํ คจฺฉถาติ พลํ ปหิณิ. อุเทโน พลสฺส ปกฺขนฺตภาวํ ตฺวา กหาปณปสิพฺพกํ โมเจตฺวา ปาเตสิ. มนุสฺสา กหาปเณ อุจฺจินิตฺวา ปุน ปกฺขนฺทึสุ. อิตโร สุวณฺณปสิพฺพกํ โมเจตฺวา ปาเตตฺวา, เตสํ สุวณฺณโลเภน ปปญฺจนฺตานญฺเว, พหิ นิวุตฺถํ อตฺตโน ขนฺธาวารํ ปาปุณิ. อถ นํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวาว อตฺตโน พลกาโย ปริวาเรตฺวา นครํ ปเวเสสิ. โส คนฺตฺวาว วาสุลทตฺตํ อภิสิญฺจิตฺวา อคฺคมเหสิฏฺาเน เปสิ. อิทํ วาสุลทตฺตาย วตฺถุํ. อปรา ปน มาคนฺทิยา นาม รญฺโ สนฺติกา อคฺคมเหสิฏฺานํ ลภิ. สา กิร กุรุรฏฺเ มาคนฺทิยสฺส พฺราหฺมณสฺส ธีตา, มาตาปิสฺสา มาคนฺทิยาเตฺวว นามํ. จูฬปิตาปิสฺสา มาคนฺทิโยว. สา อภิรูปา อโหสิ เทวจฺฉรปฏิภาคา. ปิตา ปนสฺสา อนุจฺฉวิกํ สามิกํ อลภนฺโต มหนฺเตหิ มหนฺเตหิ กุเลหิ ยาจิโตปิ "ตุมฺเห น มยฺหํ ธีตุ อนุจฺฉวิกาติ ตชฺเชตฺวา อุยฺโยเชสิ. อเถกทิวสํ สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โอโลเกนฺโต มาคนฺทิยพฺราหฺมณสฺส สปชาปติกสฺส อนาคามิผลุปนิสฺสยํ ทิสฺวา อตฺตโน ปตฺตจีวรมาทาย ตสฺส พหินิคเม อคฺคิปริจรณฏฺานํ อคมาสิ. โส ตถาคตสฺส รูปโสภคฺคํ ๑- อตฺตภาวํ โอโลเกตฺวา "อิมสฺมึ โลเก อิมินา ปุริเสน สทิโส อญฺโ ปุริโส นาม นตฺถิ, อยํ มยฺหํ ธีตุ อนุจฺฉวิโก, อิมสฺส ปุริสสฺส @เชิงอรรถ: ๑. ม. ยุ. รูปโสภคฺคปฺปตฺตํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙.
โปสาวนตฺถาย มม ธีตรํ ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "สมณ เอกา เม ธีตา อตฺถิ, อหํ เอตฺตกํ กาลํ ตสฺสา อนุจฺฉวิกํ ปุริสํ น ปสฺสามิ, ตุมฺเห ตสฺสา, สา จ ตุมฺหากญฺเว อนุจฺฉวิกา, ตุมฺหากํ ปาทปริจาริกํ ตสฺสา จ ภตฺตารํ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, ตํ โว อหํ ทสฺสามิ, ยาว มม คมนา อิเธว ติฏฺถาติ อาห. สตฺถา กิญฺจิ อวตฺวา ตุณฺหี อโหสิ. พฺราหฺมโณ เวเคน ฆรํ คนฺตฺวา "โภติ โภติ ธีตุ เม อนุจฺฉวิโก ทิฏฺโ, สีฆํ สีฆํ ตํ อลงฺกโรหีติ ตํ อลงฺการาเปตฺวา สทฺธึ พฺราหฺมณิยา อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ ปายาสิ. สกลนครํ สงฺขุภิ "อยํ เอตฺตกํ กาลํ `มยฺหํ ธีตุ อนุจฺฉวิโก นตฺถีติ กสฺสจิ อทตฺวา `อชฺช เม ธีตุ อนุจฺฉวิโก ทิฏฺโติ กิร วทติ; กีทิโส นุ โข โส, ปสฺสิสฺสาม นนฺติ. มหาชโน เตเนว สทฺธึ นิกฺขมิ. ตสฺมึ ธีตรํ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺเต, สตฺถา เตน วุตฺตฏฺาเน อตฺวา ตตฺถ ปทเจติยํ ทสฺเสตฺวา คนฺตฺวา อญฺสฺมึ าเน อฏฺาสิ. พุทฺธานํ หิ ปทเจติยํ อธิฏฺหิตฺวา อกฺกนฺตฏฺาเนเยว ปญฺายติ, น อญฺตฺถ: เยสญฺจ อตฺถาย อธิฏฺิตํ โหติ, เตว นํ ปสฺสนฺติ; เตสํ ปน อทสฺสนกรณตฺถํ หตฺถิอาทโย วา อกฺกมนฺตุ, มหาเมโฆ วา วสฺสตุ, เวรมฺพวาตา วา ปหรนฺตุ, น นํ โกจิ มกฺเขตุํ สกฺโกติ. อถ พฺราหฺมณี พฺราหฺมณํ อาห "กุหึ โส ปุริโสติ. "อิมสฺมึ าเน ติฏฺาหีติ นํ อวจํ, กุหึ นุ โข โส คโตติ โอโลเกนฺโต ปทเจติยํ ทิสฺวา "อยมสฺส ปทวลญฺโชติ อาห. พฺราหฺมณี สลกฺขณมนฺตานํ ติณฺณํ เวทานํ ปคุณตาย ลกฺขณมนฺเต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐.
ปริวตฺเตตฺวา ปทลกฺขณํ อุปธาเรตฺวา "นยิทํ พฺราหฺมณ ปญฺจกามคุณเสวิโน ปทนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "รตฺตสฺส หิ อุกฺกุฏิกํ ปทํ ภเว, ทุฏฺสฺส โหติ สหสานุปีฬิตํ, มูฬฺหสฺส โหติ อวกฑฺฒิตํ ปทํ, วิวฏจฺฉทสฺส อิทมีทิสํ ปทนฺติ. อถ นํ พฺราหฺมโณ อาห "โภติ ตฺวํ อุทกจาฏิยํ ๑- กุมฺภิเล วิย เคหมชฺเฌ วสนโจเร วิย มนฺเต ปสฺสนสีลา, ตุณฺหี โหหีติ. "พฺราหฺมณ ยํ อิจฺฉสิ, ตํ วเทหิ; นยิทํ ปญฺจกามคุณเสวิโน ปทนฺติ. อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต สตฺถารํ ทิสฺวา "อยํ โส ปุริโสติ วตฺวา พฺราหฺมโณ คนฺตฺวา "สมณ ธีตรํ เต โปสาวนตฺถาย ทมฺมีติ อาห. สตฺถา "ธีตรา เต มยฺหํ อตฺโถ อตฺถิ วา นตฺถิ วาติ อวตฺวาว "พฺราหฺมณ เอกนฺเต การณํ กเถมีติ วตฺวา, "กเถหิ สมณาติ วุตฺเต, มหาภินิกฺขมนโต ปฏฺาย ยาว อชปาลนิโคฺรธมูลา มาเรน อนุพนฺธภาวํ อชปาลนิโคฺรธมูเล จ "อตีโตทานิ เม เอส วิสยนฺติ ตสฺส โสกาตุรสฺส โสกวูปสมนตฺถํ อาคตาหิ มารธีตาหิ กุมาริกวณฺณาทิวเสน ปโยชิตปโลภนํ อาจิกฺขิตฺวา ๒- "ทิสฺวาน ตณฺหํ อรติญฺจ ราคํ นาโหสิ ฉนฺโท อปิ เมถุนสฺมึ, @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อุทกปาติยํ. ๒. สี. ม. ยุ. อาจิกฺขิตฺวา ตทาปิ มยฺหํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑.
กิเมวิทํ มุตฺตกรีสปุณฺณํ ปาทาปิมํ สมฺผุสิตุํ น อิจฺเฉติ ๑- อิมํ คาถมาห. คาถาปริโยสาเน พฺราหฺมโณ จ พฺราหฺมณี จ อนาคามิผเล ปติฏฺหึสุ. มาคนฺทิยาปิ โข ธีตา "สจสฺส สมณสฺส มยา อตฺโถ นตฺถิ, อนตฺถิกภาโว วตฺตพฺโพ; อยํ ปน มํ มุตฺตกรีสปุณฺณํ กโรติ; โหตุ, อตฺตโน ชาติกุลปปเทสโภคยสวยสมฺปตฺตึ อาคมฺม ตถารูปํ ภตฺตารํ ลภิตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส กตฺตพฺพยุตฺตกํ ชานิสฺสามีติ สตฺถริ อาฆาตํ พนฺธิ. "กึ ปน สตฺถา ตสฺสา อตฺตนิ อาฆาตุปฺปตฺตึ ชานาติ น ชานาตีติ. ชานาติเยว. "ชานนฺโต กสฺมา คาถมาหาติ. อิตเรสํ ทฺวินฺนํ วเสน. พุทฺธา นาม อาฆาตํ อคเณตฺวา มคฺคผลาธิคมารหานํ วเสน ธมฺมํ เทเสนฺติเยว. มาตาปิตโร ตํ เนตฺวา จูฬมาคนฺทิยํ กนิฏฺ ปฏิจฺฉาเปตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา อุโภปิ ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. จูฬมาคนฺทิโยปิ จินฺเตสิ "มม ธีตา โอมกสตฺตสฺส นานุจฺฉวิกา, เอกสฺส รญฺโว อนุจฺฉวิกาติ ตํ อาทาย โกสมฺพึ คนฺตฺวา สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา "อิมํ อิตฺถีรตนํ เทวสฺส อนุจฺฉวิกนฺติ อุเทนสฺส รญฺโ อทาสิ. โส ตํ ทิสฺวาว อุปฺปนฺนพลวสิเนโห อภิเสกํ ทตฺวา ปญฺจสตมาตุคามมสฺสา ปริวารํ กตฺวา อคฺคมเหสิฏฺาเน เปสิ. อิทํ มาคนฺทิยาย วตฺถุํ. @เชิงอรรถ: ๑. อยํ ปรสฺสปทสฺส เอ-วตฺตมานาวิภตฺติ อตฺตโนปทสฺส อุตฺตมปฺริเส วตฺตติ, @น สตฺตมิยํ เอยฺยํ. อยญฺจ กจฺจายนมูลสฺส อาขฺยาตกปฺปนเย โอโลเกตพฺพา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒.
เอวมสฺส ทิยฑฺฒสหสฺสนาฏกิตฺถีปริวารา ติสฺโส อคฺคมเหสิโย อเหสุํ. ตสฺมึ โข ปน สมเย "โฆสกเสฏฺี กุกฺกุฏเสฏฺี ปาวาริกเสฏฺีติ โกสมฺพิยํ ตโย เสฏฺิโน โหนฺติ. เต อุปกฏฺาย วสฺสูปนายิกาย ปญฺจสเต ตาปเส หิมวนฺตโต อาคนฺตฺวา นคเร ภิกฺขาย จรนฺเต ทิสฺวา ปสีทิตฺวา นิสีทาเปตฺวา โภเชตฺวา ปฏิญฺ คเหตฺวา จตฺตาโร มาเส อตฺตโน สนฺติเก วาสาเปตฺวา ปุน วสฺสารตฺเต อาคมนตฺถาย ปฏิชานาเปตฺวา อุยฺโยเชสุํ. ตาปสาปิ ตโต ปฏฺาย อฏฺ มาเส หิมวนฺเต วสิตฺวา จตฺตาโร มาเส เตสํ สนฺติเก วสนฺติ. เต อปรภาเค หิมวนฺตโต อาคจฺฉนฺตา อรญฺายตเน เอกํ มหานิโคฺรธํ ทิสฺวา ตสฺส มูเล นิสีทึสุ. เตสุ เชฏฺกตาปโส จินฺเตสิ "อิมสฺมึ รุกฺเข อธิวตฺถา เทวตา น โอรมติกา ภวิสฺสติ, มเหสกฺเขเนเวตฺถ เทวราเชน ภวิตพฺพํ; สาธุ วตสฺส, สจายํ อิสิคณสฺส ปานียํ ทเทยฺยาติ. โส ปานียํ อทาสิ. ตาปโส นหาโนทกํ จินฺเตสิ. ตมฺปิ อทาสิ. ตโต โภชนํ จินฺเตสิ. ตมฺปิ อทาสิ. อถสฺส เอตทโหสิ "อยํ เทวราชา อมฺเหหิ จินฺติตจินฺติตํ สพฺพํ เทติ, อโห วต นํ ปสฺเสยฺยามาติ. โส รุกฺขกฺขนฺธํ ปทาเลตฺวา อตฺตานํ ทสฺเสสิ. อถ นํ "เทวราช มหตี เต สมฺปตฺติ, กินฺนุ โข กตฺวา อยํ ลทฺธาติ ปุจฺฉึสุ. "มา ปุจฺฉถ อยฺยาติ. "อาจิกฺข เทวราชาติ. โส อตฺตนา กตกมฺมสฺส ปริตฺตกตฺตา ลชฺชมาโน กเถตุํ น วิสหติ, เตหิ ปุนปฺปุนํ นิปฺปีฬิยมาโน ปน "เตนหิ สุณาถาติ วตฺวา กเถสิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓.
โส กิร เอโก ทุคฺคตมนุสฺโส หุตฺวา ภตึ ปริเยสนฺโต อนาถปิณฺฑิกสฺส สนฺติเก ภติกมฺมํ ลภิตฺวา ตํ นิสฺสาย ชีวิตํ กปฺเปสิ. อเถกสฺมึ อุโปสถทิวเส สมฺปตฺเต, อนาถปิณฺฑิโก วิหารโต อาคนฺตฺวา ปุจฺฉิ "ตสฺส ภติกสฺส อชฺช อุโปสถทิวสภาโว เกนจิ กถิโตติ. "น กถิโต สามีติ. "เตนหิสฺส สายมาสํ ปจถาติ. อถสฺส ปตฺโถทนํ ปจึสุ. โส ตํทิวสํ อรญฺเ กมฺมํ กตฺวา สายํ อาคนฺตฺวา, ภตฺเต วฑฺเฒตฺวา ทินฺเน, "ฉาโตสฺมีติ สหสา อภุญฺชิตฺวาว "อญฺเสุ ทิวเสสุ อิมสฺมึ เคเห `ภตฺตํ เทถ สูปํ เทถ พฺยญฺชนํ เทถาติ มหาโกลาหลํ โหติ, อชฺช สพฺเพ นิสฺสทฺทา นิปชฺชึสุ, มยฺหเมเวกสฺส อาหารํ วฑฺฒยึสุ: กินฺนุ โข เอตนฺติ จินฺเตตฺวา ปุจฺฉิ "อวเสสา ภุญฺชึสูติ. "น ภุญฺชึสุ ตาตาติ. "กึ การณาติ. "อิมสฺมึ เคเห อุโปสถทิวเสสุ สายมาสํ น ปจนฺติ, สพฺเพ อุโปสถิกา โหนฺติ, อนฺตมโส ถนปายิโนปิ ทารเก มุขํ วิกฺขาเลตฺวา จตุมธุรํ มุเข ปกฺขิปาเปตฺวา มหาเสฏฺี อุโปสถิเก กาเรสิ, คนฺธเตลปฺปทีเป ชาลนฺเต, ขุทฺทกมหลฺลกทารกา สยนคตา ทฺวตฺตึสาการํ สชฺฌายนฺติ; ตุยฺหํ ปน อุโปสถทิวสภาวํ กเถตุํ สตึ น กริมฺหา; ตสฺมา ตเวว ภตฺตํ ปกฺกํ, ภุญฺชสฺสุ นนฺติ. "สเจ อิทานิ อุโปสถิเกน ภวิตุํ วฏฺฏติ, อหํปิ ภเวยฺยนฺติ อาห. "อิทํ เสฏฺี ชานาตีติ. "เตนหิ นํ ปุจฺฉถาติ. เต คนฺตฺวา เสฏฺึ ปุจฺฉึสุ. โส เอวมาห "อิทานิ อภุญฺชิตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตฺวา อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺหนฺโต อุปฑฺฒุโปสถกมฺมํ ลภิสฺสตีติ. อิตโร ตํ สุตฺวา ตถา อกาสิ. ตสฺส--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔.
สกลทิวสํ กมฺมํ กตฺวา ฉาตสฺส สรีเร วาตา กุปฺปึสุ. โส โยตฺเตน ๑- อุทรํ พนฺธิตฺวา โยตฺตโกฏิยํ คเหตฺวา ปริวตฺตติ. เสฏฺี ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา อุกฺกาหิ ธาริยมานาหิ จตุมธุรํ คาหาเปตฺวา ตสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา "กึ ตาตาติ ปุจฺฉิ. "สามิ วาตา เม กุปฺปิตาติ. "เตนหิ อุฏฺาย อิทํ เภสชฺชํ ขาทาหีติ. "ตุมฺเหปิ ขาทิตฺถ สามีติ. "อมฺหากํ อผาสุกํ นตฺถิ, ตฺวํ ขาทาหีติ. "สามิ อุโปสถกมฺมํ กโรนฺโต สกลํ กาตุํ นาสกฺขึ, อุปฑฺฒุโปสถกมฺมํปิ เม วิกลํ มา อโหสีติ น อิจฺฉิ. "มา เอวํ กริ ตาตาติ วุจฺจมาโนปิ อนิจฺฉิตฺวา, อรุเณ อุฏฺหนฺเต, มิลาตมาลา วิย กาลํ กตฺวา ตสฺมึ นิโคฺรธรุกฺเข เทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตสฺมา อิมมตฺถํ กเถตฺวา "โส เสฏฺี พุทฺธมามโก ธมฺมมามโก สงฺฆมามโก, ตํ นิสฺสาย กตสฺส อุปฑฺฒุโปสถกมฺมสฺส นิสฺสนฺเทเนว สา สมฺปตฺติ มยา ลทฺธาติ อาห. "พุทฺโธติ วจนํ สุตฺวาว ปญฺจสตา ตาปสา อุฏฺาย เทวตาย อญฺชลึ ปคฺคยฺห `พุทฺโธติ วเทสีติ, ๒- "พุทฺโธติ วทามีติ ติกฺขตฺตุํ ปฏิชานาเปตฺวา, "โฆโสปิ โข เอโส ทุลฺลโภ โลกสฺมินฺติ อุทานํ อุทาเนตฺวา, "เทวเต อเนเกสุ กปฺปสตสหสฺเสสุ อสฺสุตปุพฺพํ สทฺทํ ตยา สุณาปิตมฺหาติ อาหํสุ. อถนฺเตวาสิกา อาจริยํ เอตทโวจุํ "เตนหิ สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉามาติ. "ตาตา ตโย เสฏฺิโน อมฺหากํ พหุปการา, เสฺว เตสํ นิเวสเน ภิกฺขํ คณฺหิตฺวา เตสมฺปิ อาจิกฺขิตฺวา คมิสฺสาม, อธิวาเสถ ตาตาติ. เต อธิวาสยึสุ. ปุนทิวเส เสฏฺิโน @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. โยตฺตํ. ๒. สี. ยุ. วเทหีติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕.
ยาคุภตฺตํ สมฺปาเทตฺวา อาสนานิ ปญฺาเปตฺวา "อชฺช โน อยฺยานํ อาคมนทิวโสติ ตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา เต อาทาย นิเวสนํ คนฺตฺวา นิสีทาเปตฺวา ภิกฺขํ อทํสุ. เต กตภตฺตกิจฺจา "มหาเสฏฺิโน มยํ คมิสฺสามาติ วทึสุ. "นนุ ภนฺเต ตุมฺเหหิ จตฺตาโร วสฺสิเก มาเส อมฺหากํ คหิตา [?] ปฏิญฺา; อิทานิ กุหึ คจฺฉถาติ. "โลเก กิร พุทฺโธ อุปฺปนฺโน, ธมฺโม อุปฺปนฺโน, สงฺโฆ อุปฺปนฺโน; ตสฺมา สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสามาติ. "กึ ปน ตสฺส สตฺถุ สนฺติกํ ตุมฺหากญฺเว คนฺตุํ วฏฺฏตีติ. "อญฺเสมฺปิ อวาริตํ อาวุโสติ. "เตนหิ ภนฺเต อาคเมถ, มยํปิ ปริวจฺฉํ กตฺวา คจฺฉามาติ. "ตุมฺเหสุ ปริวจฺฉํ กโรนฺเตสุ, อมฺหากํ ปปญฺโจ โหติ, มยํ ปุรโต คจฺฉาม, ตุมฺเห ปจฺฉโต อาคจฺเฉยฺยาถาติ วตฺวา เต ปุเรตรํ คนฺตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺธํ ทิสฺวา อภิตฺถวิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. อถ เนสํ สตฺถา อนุปุพฺพีกถํ กเถตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนา- ปริโยสาเน สพฺเพ สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิตฺวา "เอถ ภิกฺขโวติ ๑- วจนสมนนฺตรเมว อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา วสฺสสติกตฺเถรา วิย อเหสุํ. เตปิ โข ตโย เสฏฺิโน ปญฺจหิ ปญฺจหิ สกฏสเตหิ วตฺถจฺฉาทนสปฺปิมธุผาณิตาทีนิ ทานุปกรณานิ อาทาย สาวตฺถึ ปตฺวา เชตวนํ ปวิสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ธมฺมกถํ สุตฺวา กถาปริโยสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาย อฑฺฒมาสมตฺตํ ทานํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เอหิ ภิกฺขุ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖.
ททมานา สตฺถุ สนฺติเก วสิตฺวา โกสมฺพีคมนตฺถาย สตฺถารํ ยาจิตฺวา, สตฺถารา ปฏิญฺ ททนฺเตน "สุญฺาคาเร โข คหปตโย ตถาคตา อภิรมนฺตีติ วุตฺเต, "อญฺาตํ ภนฺเต, อมฺเหหิ ปหิตสาสเนนาคนฺตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา โกสมฺพึ คนฺตฺวา โฆสกเสฏฺี โฆสิตารามํ กุกฺกุฏเสฏฺี กุกฺกุฏารามํ ปาวาริกเสฏฺี ปาวาริการามนฺติ ตโย มหาวิหาเร กาเรตฺวา สตฺถุ อาคมนตฺถาย สาสนํ ปหิณึสุ. สตฺถา เตสํ สาสนํ สุตฺวา ตตฺถ อคมาสิ. เต ปจฺจุคฺคนฺตฺวา สตฺถารํ วิหาเร ปเวเสตฺวา "อิมํ วิหารํ จาตุทฺทิสสฺส พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส เทมีติ ติกฺขตฺตุํ นิยฺยาเทตฺวา วาเรน วาเรน ปฏิชคฺคนฺติ. สตฺถา เทวสิกํ เอเกกสฺมึ วิหาเร วสติ, ยสฺส วิหาเร วุตฺโถ โหติ, ตสฺเสว ฆรทฺวาเร ปิณฺฑาย จรติ. เตสํ ปน ติณฺณํ เสฏฺีนํ อุปฏฺาโก สุมโน นาม มาลากาโร อโหสิ. โส เต เสฏฺิโน เอวมาห "อหํ ตุมฺหากํ ทีฆรตฺตํ อุปการโก, สตฺถารํ โภเชตุกาโมมฺหิ; มยฺหํ เอกทิวสํ สตฺถารํ เทถาติ. "เตนหิ ภเณ เสฺว โภเชหีติ. "สาธุ สามีติ โส สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา สกฺการํ ปฏิยาเทสิ. ตทา ราชา สามาวติยา เทวสิกํ ปุปฺผมูเล อฏฺ กหาปเณ เทติ. ตสฺสา ขุชฺชุตฺตรา นาม ทาสี สุมนมาลาการสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา นิพทฺธํ ปุปฺผานิ คณฺหาติ. อถ นํ ตสฺมึ ทิวเส อาคตํ มาลากาโร อาห "มยา สตฺถา นิมนฺติโต, อชฺช อคฺคปุปฺเผหิ สตฺถารํ ปูเชสฺสามิ; ติฏฺ ตาว ตฺวํ, ปริเวสนาย สหายิกา หุตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา อวเสสานิ ปุปฺผานิ คเหตฺวา คมิสฺสสีติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗.
สา "สาธูติ อธิวาเสสิ. สุมโน พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ ปริวิสิตฺวา อนุโมทนกรณตฺถาย ปตฺตํ อคฺคเหสิ. สตฺถา อนุโมทนธมฺมเทสนํ อารภิ. ขุชฺชุตฺตราปิ สตฺถุ ธมฺมกถํ สุณนฺตีเยว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ. สา อญฺเสุ ทิวเสสุ จตฺตาโร กหาปเณ อตฺตโน คเหตฺวา จตูหิ ปุปฺผานิ คเหตฺวา คจฺฉติ, ตํทิวสํ อฏฺหิปิ ปุปฺผานิ คเหตฺวา คตา. อถ นํ สามาวตี อาห "กินฺนุ โข อมฺม อมฺหากํ รญฺา ทฺวิคุณํ ปุปฺผมูลํ ทินฺนนฺติ. "โน อยฺเยติ. "อถ กสฺมา พหูนิ ปุปฺผานีติ. "อญฺเสุ ทิวเสสุ อหํ จตฺตาโร กหาปเณ อตฺตโน คเหตฺวา จตูหิ ปุปฺผานิ อาหรามีติ. "อชฺช กสฺมา น คณฺหสีติ. "สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ธมฺมสฺส อธิคตตฺตาติ. อถ นํ "อเร ทุฏฺทาสิ เอตฺตกํ กาลํ ตยา คหิตกหาปเณ เม เทหีติ อตชฺเชตฺวา "อมฺม ตยา ปีตํ อมตํ อมฺเหปิ ปาเยหีติ วตฺวา, "เตนหิ มํ นหาเปหีติ วุตฺเต, โสฬสหิ คนฺโธทกฆเฏหิ นหาเปตฺวา เทฺว มฏฺสาฏเก ทาเปสิ. สา เอกํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา อาสนํ ปญฺาเปตฺวา เอกํ วีชนึ อาหราเปตฺวา อาสเน นิสีทิตฺวา จิตฺรวีชนึ ๑- อาทาย ปญฺจ มาตุคามสตานิ อามนฺเตตฺวา ตาสํ สตฺถารา เทสิตนิยาเมเนว ธมฺมํ เทเสสิ. ตสฺสา ธมฺมกถํ สุตฺวา ตา สพฺพาปิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหึสุ. ตา สพฺพาปิ ขุชฺชุตฺตรํ วนฺทิตฺวา "อมฺม อชฺชโต ปฏฺาย ตฺวํ กิลิฏฺกมฺมํ มา กริ, อมฺหากํ มาตุฏฺาเน จ อาจริยฏฺาเน จ ตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สตฺถารา เทสิตํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. วิจิตฺตวีชนึ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘.
ธมฺมํ สุณิตฺวา อมฺหากํ กเถหีติ วทึสุ. สา ตถา กโรนฺตี อปรภาเค ติปิฏกธรา ชาตา. อถ นํ สตฺถา "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวิกานํ อุปาสิกานํ ธมฺมกถิกานํ [๑]- ยทิทํ ขุชฺชุตฺตราติ เอตทคฺเค ๒- เปสิ. ตาปิ โข ปญฺจสตา อิตฺถิโย ตํ เอวมาหํสุ "อมฺม สตฺถารํ ปสฺสิตุกามมฺห, ตํ โน ทสฺเสหิ, คนฺธมาลาทีหิ นํ ปูเชสฺสามาติ. "อยฺเย ราชกุลํ นาม ภาริยํ, ตุมฺเห คเหตฺวา พหิ คนฺตุํ น สกฺกาติ. "อมฺม มา โน นาเสหิ, ทสฺเสเหว อมฺหากํ สตฺถารนฺติ. "เตนหิ ตุมฺหากํ วสนคพฺภานํ ภิตฺตีสุ, ยตฺตเกน โอโลเกตุํ สกฺกา โหติ, ตตฺตกํ ฉิทฺทํ กตฺวา คนฺธมาลาทีนิ อาหราเปตฺวา สตฺถารํ ติณฺณํ เสฏฺีนํ ฆรทฺวารํ คจฺฉนฺตํ ตุมฺเห เตสุ เตสุ าเนสุ ตฺวา โอโลเกถ เจว หตฺเถ ปสาเรตฺวา วนฺทถ จ ปูเชถ จาติ. ตา ตถา กตฺวา สตฺถารํ คจฺฉนฺตญฺเจว อาคจฺฉนฺตญฺจ โอโลเกตฺวา วนฺทึสุ เจว ปูเชสุํ จ. อเถกทิวสํ มาคนฺทิยา อตฺตโน ปาสาทตลโต นิกฺขมิตฺวา จงฺกมมานา ตาสํ วสนฏฺานํ คนฺตฺวา คพฺเภสุ ฉิทฺทํ ทิสฺวา "อิทํ กินฺติ ปุจฺฉิตฺวา, ตาหิ ตสฺสา สตฺถริ พนฺธาฆาตํ อชานนฺตีหิ "สตฺถา อิมํ นครํ อาคโต, มยํ เอตฺถ ตฺวา สตฺถารํ วนฺทาม เจว ปูเชม จาติ วุตฺเต, "อาคโต นาม อิมํ นครํ สมโณ โคตโม, อิทานิสฺส กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามิ, อิมาปิ ตสฺส อุปฏฺายิกา, อิมาสํปิ กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา คนฺตฺวา รญฺโ อาโรเจสิ "มหาราช สามาวตีมิสฺสกานํ ปญฺจสตานํ อิตฺถีนํ พหิทฺธา ปตฺถนา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. พหุสฺสุตานํ. ๒. องฺ. เอก. ๒๐/๓๔.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙.
อตฺถิ, กติปาเหเนว เต ชีวิตํ น ภวิสฺสตีติ. ราชา "น ตา เอวรูปํ กริสฺสนฺตีติ น สทฺทหิ, ปุน วุตฺเตปิ, น สทฺทหิเยว. อถ นํ, เอวํ ติกฺขตฺตุํ วุตฺเตปิ, อสทฺทหนฺตํ "สเจ เม น สทฺทหสิ, ตาสํ วสนฏฺานํ คนฺตฺวา อุปธาเรหิ มหาราชาติ อาห. ราชา คนฺตฺวา คพฺเภสุ ฉิทฺทํ ทิสฺวา "อิทํ กินฺติ ปุจฺฉิตฺวา, ตสฺมึ อตฺเถ อาโรจิเต, ตาสํ อกุชฺฌิตฺวา กิญฺจิ อวตฺวาว ฉิทฺทานิ ปิทหาเปตฺวา สพฺพคพฺเภสุ ขุทฺทจฺฉิทฺทกวาตปานานิ กาเรสิ. ขุทฺทจฺฉิทฺทกวาตปานานิ กิร ตสฺมึ กาเล อุปฺปนฺนานิ. มาคนฺทิยา ตาสํ กิญฺจิ กาตุํ อสกฺกุณิตฺวา "สมณสฺส โคตมสฺเสว กตฺตพฺพํ กริสฺสามีติ นาครานํ ลญฺจํ ทตฺวา "สมณํ โคตมํ อนฺโตนครํ ปวิสิตฺวา จรนฺตํ ทาสกมฺมกรโปริเสหิ สทฺธึ อกฺโกสิตฺวา ปริภาสิตฺวา ปลาเปถาติ. มิจฺฉาทิฏฺิกา ตีสุ รตเนสุ อปฺปสนฺนา อนฺโตนครํ ปวิฏฺ สตฺถารํ อนุพนฺธิตฺวา "โจโรสิ พาโลสิ มูฬฺโหสิ โอฏฺโสิ โคโณสิ คทฺรโภสิ เนรยิโกสิ ติรจฺฉานคโตสิ, นตฺถิ ตุยฺหํ สุคติ, ทุคฺคติเยว ตุยฺหํ ปาฏิกงฺขาติ ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ. ตํ สุตฺวา อายสฺมา อานนฺโท สตฺถารํ เอตทโวจ "ภนฺเต อิเม นาครา อมฺเห อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ, อิโต อญฺตฺถ คจฺฉามาติ. "กุหึ อานนฺทาติ. "อญฺ นครํ ภนฺเตติ. "ตตฺถ มนุสฺเสสุ อกฺโกสนฺเตสุ, ปุน กตฺถ คมิสฺสาม อานนฺทาติ. "ตโตปิ อญฺ นครํ ภนฺเตติ. "ตตฺถ มนุสฺเสสุ อกฺโกสนฺเตสุ, กุหึ คมิสฺสามาติ. "ตโต อญฺ นครํ ภนฺเตติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐.
"อานนฺท น เอวํ กาตุํ วฏฺฏติ; ยตฺถ อธิกรณํ อุปฺปนฺนํ, ตตฺเถว ตสฺมึ วูปสนฺเต, อญฺตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏติ; เก ปน เต อานนฺท อกฺโกสนฺตีติ. "ภนฺเต ทาสกมฺมกเร อุปาทาย สพฺเพ อกฺโกสนฺตีติ. "อหํ อานนฺท สงฺคามํ โอติณฺณหตฺถิสทิโส, สงฺคามํ โอติณฺณหตฺถิโน หิ จตูหิ ทิสาหิ อาคเต สเร สหิตุํ ภาโร, ตเถว พหูหิ ทุสฺสีเลหิ กถิตกถานํ สหนํ นาม มยฺหํ ภาโรติ วตฺวา อตฺตานํ อารพฺภ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา นาควคฺเค ติสฺโส คาถา อภาสิ "อหํ นาโคว สงฺคาเม จาปโต ปติตํ สรํ อติวากฺยํ ติติกฺขิสฺสํ, ทุสฺสีโล หิ พหุชฺชโน. ทนฺตํ นยนฺติ สมิตึ, ทนฺตํ ราชาภิรูหติ, ทนฺโต เสฏฺโ มนุสฺเสสุ, โยติวากฺยํ ติติกฺขติ. วรมสฺสตรา ทนฺตา, อาชานียา จ สินฺธวา กุญฺชรา จ มหานาคา, อตฺตทนฺโต ตโต วรนฺติ. ธมฺมกถา สมฺปตฺตมหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสิ. เอวํ ธมฺมํ เทเสตฺวา "มา จินฺตยิตฺถ อานนฺท, เอเต สตฺตาหมตฺตเมว อกฺโกสิสฺสนฺติ, อฏฺเม ทิวเส ตุณฺหี ภวิสฺสนฺติ; พุทฺธานํ หิ อุปฺปนฺนํ อธิกรณํ สตฺตาหโต อุตฺตรึ น คจฺฉตีติ. มาคนฺทิยา สตฺถารํ อกฺโกสาเปตฺวา ปลาเปตุํ อสกฺโกนฺตี "กินฺนุ โข กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "อิมา เอตสฺส อุปตฺถมฺภภูตา, เอตาสํ พฺยสนํ กริสฺสามีติ เอกทิวสํ รญฺโ สุราปานฏฺาเน อุปฏฺานํ กโรนฺตี จูฬปิตุ สาสนํ ปหิณิ "อตฺโถ เม กิร กุกฺกุเฏหิ,--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑.
อฏฺ มตกุกฺกุเฏ อฏฺ สชีวกุกฺกุเฏ คเหตฺวา อาคจฺฉตุ, อาคนฺตฺวา จ ปน โสปาณมตฺถเก ตฺวา อาคตภาวํ นิเวเทตฺวา, `ปวิสตูติ วุตฺเตปิ, อปวิสิตฺวา ปมํ อฏฺ สชีวกุกฺกุเฏ ปหิณตุ, ปจฺฉา อิตเรติ, จูฬุปฏฺากสฺส จ "มม วจนํ กเรยฺยาสีติ ลญฺจํ อทาสิ. มาคนฺทิโย อาคนฺตฺวา รญฺโ นิเวทาเปตฺวา, "ปวิสตูติ วุตฺเต, "รญฺโ อาปานภูมึ น ปวิสิสฺสามีติ อาห. อิตรา จูฬุปฏฺากํ ปหิณิ "คจฺฉ ตาต มม จูฬปิตุ สนฺติกนฺติ. โส คนฺตฺวา เตน ทินฺเน อฏฺ สชีวกุกฺกุเฏ อาเนตฺวา "เทว ปุโรหิเตน ปณฺณากาโร ปหิโตติ อาห. ราชา "ภทฺทโก วต โน อุตฺตริภงฺโค อุปฺปนฺโน, โก นุ โข ปเจยฺยาติ อาห. มาคนฺทิยา "มหาราช สามาวตีปมุขา ปญฺจสตา อิตฺถิโย นิกฺกมฺมา วิจรนฺติ, ตาสํ เปเสหิ, ตา ปจิตฺวา อาหริสฺสนฺตีติ อาห. ราชา "คจฺฉ ตาสํ ทตฺวา, อญฺสฺส กิร หตฺเถ อทตฺวา สยเมว มาเรตฺวา ปจนฺตูติ เปเสสิ. จูฬุปฏฺาโก "สาธุ เทวาติ คนฺตฺวา ตถา วตฺวา ตาหิ "มยํ ปาณาติปาตํ น กโรมาติ ปฏิกฺขิตฺโต อาคนฺตฺวา ตมตฺถํ รญฺโ อาโรเจสิ. มาคนฺทิยา "ทิฏฺ เต มหาราช, อิทานิ ตาสํ ปาณาติปาตสฺส กรณํ วา อกรณํ วา ชานิสฺสสิ, `สมณสฺส โคตมสฺส ปจิตฺวา เปเสนฺตูติ วเทหิ เทวาติ อาห. ราชา ตถา วตฺวา เปเสสิ. อิตโร คเหตฺวา คจฺฉนฺโต วิย หุตฺวา คนฺตฺวา เต กุกฺกุเฏ ปุโรหิตสฺส ทตฺวา มตกุกฺกุเฏ คเหตฺวา ตาสํ สนฺติกํ เนตฺวา "อิเม กิร กุกฺกุเฏ ปจิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ ปหิณถาติ อาห. "อาหร สามิ,--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒.
อิทนฺนาม อมฺหากํ กิจฺจนฺติ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา คณฺหึสุ. โส รญฺโ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา "กึ ตาตาติ ปุฏฺโ "สมณสฺส โคตมสฺส ปจิตฺวา เปเสถาติ วุตฺตมตฺเตเยว, ปฏิมคฺคํ อาคนฺตฺวา คณฺหึสูติ อาจิกฺขิ. มาคนฺทิยา "ปสฺส มหาราช, น ตา ตุมฺหาทิสานํ กโรนฺติ; `พหิทฺธา ปตฺถนา ตาสํ อตฺถีติ วุตฺเต, น สทฺทหสีติ อาห. ราชา ตํ สุตฺวาปิ อธิวาเสตฺวา ตุณฺหีเยว อโหสิ. มาคนฺทิยา "กินฺนุ โข กริสฺสามีติ จินฺเตสิ. ตทา ปน ราชา "สามาวติยา จ วาสุลทตฺตาย จ มาคนฺทิยาย จาติ ติสฺสนฺนํปิ เอตาสํ ปาสาทตเล วาเรน วาเรน สตฺตาหํ วีตินาเมติ. อถ "เสฺว วา ปรเสฺว ๑- วา สามาวติยา ปาสาทตลํ คมิสฺสตีติ ตฺวา มาคนฺทิยา จูฬปิตุ สาสนํ ปหิณิ "อลคทฺเทน กิร เม อตฺโถ, ทาา อุทฺธริตฺวา เอกํ สปฺปํ เปเสตูติ. โส ตถา กตฺวา เปเสสิ. ราชา อตฺตโน คมนฏฺานํ หตฺถิกนฺตวีณํ อาทายเยว คจฺฉติ. ตสฺสา โปกฺขเร เอกํ ฉิทฺทํ อตฺถิ. มาคนฺทิยา เตน ฉิทฺเทน สปฺปํ ปเวเสตฺวา ฉิทฺทํ มาลาคุเลน ถเกสิ. สปฺโป ทฺวีหตีหํ อนฺโตวีณายเมว อโหสิ. มาคนฺทิยา รญฺโ คมนทิวเส "อชฺช กตริสฺสา ๒- ปาสาทํ คมิสฺสสิ เทวาติ ปุจฺฉิตฺวา, "สามาวติยาติ วุตฺเต, "อชฺช มยา มหาราช อมนาโป สุปิโน ทิฏฺโ, น สกฺกา ตตฺถ คนฺตุํ เทวาติ. "คจฺฉาเมวาติ. สา ยาวตติยํ วาเรตฺวา "เอวํ สนฺเต, อหํปิ ตุมฺเหหิ สทฺธึ คมิสฺสามีติ วตฺวา นิวตฺติยมานาปิ อนิวตฺติตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. ปเร วา. ๒. สี. ยุ. กตรสฺสา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๓.
"น ชานามิ `กึ ภวิสฺสติ' เทวาติ รญฺา สทฺธิญฺเว อคมาสิ. ราชา สามาวตีมิสฺสกาหิ ทินฺนานิ วตฺถปุปฺผคนฺธาภรณานิ ธาเรตฺวา สุโภชนํ ภุญฺชิตฺวา วีณํ อุสฺสีสเก เปตฺวา สยเน นิปชฺชิ. มาคนฺทิยา อปราปรํ วิจรนฺตี วิย หุตฺวา วีณาฉิทฺทโต ปุปฺผคุลํ อปเนสิ. สปฺโป ทฺวีหตีหํ นิราหาโร เตน ฉิทฺเทน นิกฺขมิตฺวา อสฺสสนฺโต ๑- ผณํ กตฺวา สยนปิฏฺเ นิปชฺชิ. มาคนฺทิยา ตํ ทิสฺวา "เทว สปฺโปติ ๒- มหาสทฺทํ กตฺวา ราชานญฺจ ตา จ อกฺโกสนฺตี "อยํ ทนฺธราชา อลกฺขิโก มยฺหํ วจนํ น สุณาติ, อิมาปิ นิสฺสิริกา ทุพฺพินีตา, กินฺนาม รญฺโ สนฺติกา น ลภนฺติ; กึ นุ ตุมฺเห อิมสฺมึ มเตเยว, สุขํ ชีวิสฺสถ, ชีวนฺเต, ทุกฺขํ ชีวถ; อชฺช มยา ปาปสุปิโน ทิฏฺโ, `สามาวติยา ปาสาทํ คนฺตุํ น วฏฺฏตีติ วิรวนฺติยาปิ เม ตยา สทฺโท น สุโต เทวาติ อาห. ราชา สปฺปํ ทิสฺวา มรณภยตชฺชิโต "เอวรูปํปิ นาม อิมํ กริสฺสนฺติ; อโห ปาปาหํ อิมาสํ ปาปภาวํ อาจิกฺขนฺติยาปิ อิมิสฺสา วจนํ น สทฺทหึ; ปมํ อตฺตโน คพฺเภสุ ฉิทฺทานิ กตฺวา นิสินฺนา, ปุน มยา เปสิเต กุกฺกุเฏ ปฏิปหิณึสุ. อชฺช สยเน สปฺปํ วิสฺสชฺชึสูติ โกเธน สมฺปชฺชลิโต วิย อโหสิ. สามาวตีปิ ปญฺจนฺนํ อิตฺถีสตานํ โอวาทํ อทาสิ "อมฺมา อมฺหากํ อญฺ ปฏิสรณํ นตฺถิ, นรินฺเท จ เทวิยา จ อตฺตนิ จ สมเมว เมตฺตจิตฺตํ ปวตฺเตถ, มา กสฺสจิ โกปํ กริตฺถาติ. ราชา สหสฺสถามํ สิงฺคธนุํ อาทาย ชิยํ โปเถตฺวา วิสปีตํ สรํ สนฺนยฺหิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ปสฺสนฺโต. ๒. ม. ตํ ทิสฺวา ธีธี เทว สปฺโปติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๔.
สามาวตึ ปุเร กตฺวา สพฺพา ตา ปฏิปาฏิยา ปาเปตฺวา สามาวติยา อุเร สรํ วิสฺสชฺเชสิ. โส ตสฺสา เมตฺตานุภาเวน ปฏินิวตฺติตฺวา อาคตมคฺคาภิมุโขว หุตฺวา รญฺโ หทยํ ปวิสนฺโต วิย อฏฺาสิ. ราชา จินฺเตสิ "มยา ขิตฺโต สโร สิลํปิ วิชฺฌิตฺวา คจฺฉติ, อากาเส ปฏิหนนฏฺานํปิ นตฺถิ, อถ ปเนส นิวตฺติตฺวา มม หทยาภิมุโข ชาโต; อยํ หิ นิจฺจิตฺโต นิสฺสตฺโต นิชฺชีโว สโรปิ เอติสฺสา คุณํ ชานาติ, อหํ มนุสฺสภูโตปิ น ชานามีติ. โส ธนุํ ฉฑฺเฑตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห สามาวติยา ปาทมูเล อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อิมํ คาถมาห "สมฺมุยฺหามิ ปมุยฺหามิ, สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา, สามาวติ มํ ตายสฺสุ, ตฺวญฺจ เม สรณํ ภวาติ. สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "สาธุ เทว มํ สรณํ คจฺฉาติ อวตฺวา "ยมหํ มหาราช สรณํ คตา, ตเมว ตฺวมฺปิ สรณํ คจฺฉาติ. อิทํ วตฺวา สามาวตี สมฺมาสมฺพุทฺธสาวิกา "มา มํ ตฺวํ สรณํ คจฺฉ; ยมหํ สรณํ คตา, เอส พุทฺโธ มหาราช, เอส พุทฺโธ อนุตฺตโร, สรณํ คจฺฉ ตํ พุทฺธํ; ตฺวญฺจ เม สรณํ ภวาติ อาห. ราชา ตสฺสา วจนํ สุตฺวา "อิทานาหํ อติเรกตรํ ภายามีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "เอส ภิยฺโย ปมุยฺหามิ, สพฺพา มุยฺหนฺติ เม ทิสา, สามาวติ มํ ตายสฺสุ, ตฺวญฺจ เม สรณํ ภวาติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๕.
อถ นํ สา ปุริมนเยเนว ปุน ปฏิกฺขิปิตฺวา, "เตนหิ ตญฺจ สรณํ คจฺฉามิ สตฺถารญฺจ, วรญฺจ เต ทมฺมีติ วุตฺเต, "วโร คหิโต โหตุ มหาราชาติ อาห. โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา สรณํ คนฺตฺวา นิมนฺเตตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส สตฺตาหํ ทานํ ๑- ทตฺวา สามาวตึ อามนฺเตตฺวา "อุฏฺเหิ วรํ คณฺหาหีติ อาห. "มหาราช มยฺหํ หิรญฺาทีหิ อตฺโถ นตฺถิ, อิทํ ปน เม วรํ เทหิ: ตถา กโรหิ, ยถา สตฺถา นิพทฺธํ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ อิธาคจฺฉติ; ธมฺมํ สุณิสฺสามาติ. ราชา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ นิพทฺธํ อิธาคจฺฉถ, สามาวตีมิสฺสกา ๒- `ธมฺมํ สุณิสฺสามาติ วทนฺตีติ อาห. "มหาราช พุทฺธานํ นาม เอกสฺมึ าเน นิพทฺธํ คนฺตุํ น วฏฺฏติ; มหาชโน ปจฺจาสึสตีติ. "เตนหิ ภนฺเต เอกํ ภิกฺขุํ อาณาเปถาติ. สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ อาณาเปสิ. โส ตโต ปฏฺาย ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ อาทาย นิพทฺธํ ราชกุลํ คจฺฉติ. ตาปิ เทวิโย นิพทฺธํ เถรํ สปริวารํ โภเชนฺติ ธมฺมํ สุณนฺติ. ตา เอกทิวสํ เถรสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ปสีทิตฺวา ปญฺจหิ อุตฺตราสงฺคสเตหิ ธมฺมปูชํ อกํสุ. เอเกโก อุตฺตราสงฺโค ปญฺจสตานิ อคฺฆติ. ตาสํ เอกํ วตฺถํปิ อทิสฺวา ราชา ปุจฺฉิ "กุหึ อุตฺตราสงฺคาติ. "อยฺยสฺส โน ทินฺนาติ. "เตน สพฺเพ คหิตาติ. "อาม คหิตาติ. ราชา เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ตาหิ อุตฺตราสงฺคานํ ทินฺนภาวํ ปุจฺฉิตฺวา ตาหิ ทินฺนภาวญฺจ เถเรน คหิตภาวญฺจ สุตฺวา "นนุ ภนฺเต อติพหูนิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. มหาทานํ. ๒. สี. ยุ. สามาวตีมิสฺสิกา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๖.
วตฺถานิ, เอตฺตเกหิ กึ กริสฺสถาติ ปุจฺฉิ. "อมฺหากํ ปโหนกานิ คณฺหิตฺวา เสสานิ ชิณฺณจีวรกานํ ทสฺสามิ มหาราชาติ. "เต อตฺตโน ปุราณจีวรานิ กึ กริสฺสนฺตีติ. "ชิณฺณตรจีวรกานํ ทสฺสนฺตีติ. "เต อตฺตโน ชิณฺณจีวรานิ กึ กริสฺสนฺตีติ. "ปจฺจตฺถรณานิ กริสฺสนฺตีติ. "ปุราณปจฺจตฺถรณานิ กึ กริสฺสนฺตีติ. "ภุมฺมตฺถรณานิ กริสฺสนฺตีติ. "ปุราณภุมฺมตฺถรณานิ กึ กริสฺสนฺตีติ. "ปาทปุญฺฉนานิ กริสฺสนฺติ มหาราชาติ. "ปุราณปาทปุญฺฉนานิ กึ กริสฺสนฺตีติ. "ขณฺฑาขณฺฑิกํ โกฏฺเฏตฺวา มตฺติกาย มทฺทิตฺวา ภิตฺตึ วิลิมฺปิสฺสนฺตีติ. "ภนฺเต เอตฺตกํ กตฺวาปิ อยฺยานํ ทินฺนานิ น นสฺสนฺตีติ. "อาม มหาราชาติ. ราชา ปสนฺโน อปรานิ ปญฺจ วตฺถสตานิ อาหราเปตฺวา เถรสฺส ปาทมูเล ปาเปสิ. เถโร กิร ปญฺจสคฺฆนิกานิ วตฺถานิ ปญฺจสตภาเคน ปาทมูเล เปตฺวา ทินฺนานิ ปญฺจสตกฺขตฺตุํ ลภิ, สหสฺสคฺฆนิกานิ วตฺถานิ สหสฺสภาเคน ปาทมูเล เปตฺวา ทินฺนานิ สหสฺสกฺขตฺตุํ ลภิ, สตสหสฺสคฺฆนิกานิ วตฺถานิ สตสหสฺสภาเคน ปาทมูเล เปตฺวา ทินฺนานิ สตสหสฺสกฺขตฺตุํ ลภิ. "เอกํ เทฺว ตีณิ จตฺตาริ ปญฺจ ทสาติอาทินา นเยน ลทฺธานํ ปน คณนา นาม นตฺถิ. ตถาคเต กิร ปรินิพฺพุเต, เถโร สกลชมฺพุทีปํ วิจริตฺวา สพฺพวิหาเรสุ ภิกฺขูนํ อตฺตโน สนฺตกาเนว ปตฺตจีวรานิ อทาสิ. มาคนฺทิยา "ยมหํ กโรมิ, ตํ ตถา อหุตฺวา อญฺถาว โหติ; กินฺนุ โข กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา "อตฺเถโส อุปาโยติ, รญฺเ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๗.
อุยฺยานกีฬํ คจฺฉนฺเต, ๑- จูฬปิตุ สาสนํ ปหิณิ "สามาวติยา ปาสาทํ คนฺตฺวา ทุสฺสโกฏฺาคารเตลโกฏฺาคารานิ วิวราเปตฺวา ทุสฺสานิ เตลจาฏีสุ เตเมตฺวา ถมฺเภ เวเตฺวา ตา สพฺพา เอกโต กตฺวา ทฺวารํ ปิทหิตฺวา พหิ ยนฺตกํ ทตฺวา ทณฺฑทีปกาหิ เคเห อคฺคึ ททมาโน โอตริตฺวา คจฺฉตูติ. โส ปาสาทํ อภิรุยฺห โกฏฺาคารานิ วิวราเปตฺวา วตฺถานิ เตลจาฏีสุ เตเมตฺวา ถมฺเภ เวเตุมารภิ. อถ นํ สามาวตีปมุขา อิตฺถิโย "กึ เอตํ จูฬปิตาติ วทนฺติโย อุปสงฺกมึสุ. "อมฺมา ราชา ทฬฺหีกมฺมตฺถาย อิเม ถมฺเภ เตลปิโลติกาหิ เวาเปติ, ราชเคเห นาม สุยุตฺตทุยุตฺตํ ทุชฺชานํ, มา เม สนฺติเก โหถ อมฺมาติ เอวํ วตฺวา ตา อาคตา คพฺเภ ปเวเสตฺวา ทฺวารานิ ปิทหิตฺวา พหิ ยนฺตกํ ทตฺวา อาทิโต ปฏฺาย อคฺคึ ททนฺโต โอตริ. สามาวตี ตาสํ โอวาทํ อทาสิ "อมฺหากํ อนมตคฺเค สํสาเร วิจรนฺตีนํ เอวํ อคฺคินา ฌายมานานํ อตฺตภาวานํ พุทฺธาเณนปิ ปริจฺเฉโท น สุกโร, อปฺปมตฺตา โหถาติ. ตา, เคเห ฌายนฺเต, เวทนาปริคฺคหกมฺมฏฺานํ มนสิกโรนฺติโย, กาจิ ทุติยผลํ, กาจิ ตติยผลํ ปาปุณึสุ; เตน วุตฺตํ "อถโข สมฺพหุลา ภิกฺขู ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา, เยน ภควา, เตนุปสงฺกมึสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ; เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ `อิธ ภนฺเต รญฺโ อุเทนสฺส อุยฺยานคตสฺส อนฺเตปุรํ ทฑฺฒํ, ปญฺจ อิตฺถีสตานิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. "อตฺเถโส อุปาโยติ อุยฺยานกีฬํ คจฺฉนฺตี...--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๘.
กาลกตานิ สามาวตีปมุขานิ, ตาสํ ภนฺเต อุปาสิกานํ กา คติ, โก อภิสมฺปราโยติ. `สนฺเตตฺถ ภิกฺขเว อุปาสิกาโย โสตาปนฺนา, สนฺติ สกทาคามินิโย, สนฺติ อนาคามินิโย, สพฺพา ตา ภิกฺขเว อุปาสิกาโย อนิปฺผลา กาลกตาติ. อถโข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ `โมหสมฺพนฺธโน โลโก ภพฺพรูโปว ทิสฺสติ, อุปธิพนฺธโน พาโล ตมสา ปริวาริโต สสฺสตี วิย ขายติ, ปสฺสโต นตฺถิ กิญฺจนนฺติ. ๑- เอวญฺจ ปน วตฺวา "ภิกฺขเว สตฺตา นาม วฏฺเฏ วิจรนฺตา นิจฺจกาลํ อปฺปมตฺตา หุตฺวา ปุญฺกมฺมเมว กโรนฺติ, ปมาทิโน หุตฺวา ปาปกมฺมํปิ กโรนฺติ; ตสฺมา วฏฺเฏ วิจรนฺตา สุขํปิ ทุกฺขํปิ อนุภวนฺตีติ ธมฺมํ เทเสสิ. ราชา "สามาวติยา เคหํ กิร ฌายตีติ สุตฺวา เวเคนาคจฺฉนฺโตปิ อทฑฺฒํ ๒- สมฺปาปุณิตุํ นาสกฺขิ, อาคนฺตฺวา จ ปน เคหํ นิพฺพาเปตฺวา อุปฺปนฺนพลวโทมนสฺโส อมจฺจคณปริวุโต นิสีทิตฺวา สามาวติยา คุเณ อนุสฺสรนฺโต "กสฺส นุ โข อิทํ กมฺมนฺติ จินฺเตตฺวา "มาคนฺทิยาย การิตํ ภวิสฺสตีติ ตฺวา "ตาเสตฺวา ปุจฺฉิยมานา น กเถสฺสติ, สณิกํ อุปาเยน ปุจฺฉิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อมจฺเจ อาห "อมฺโภ อหํ อิโต ปุพฺเพ อุฏฺาย สมุฏฺาย อาสงฺกิตปริสงฺกิโตว โหมิ, สามาวตี เม นิจฺจํ โอตารเมว คเวสติ, สา กาลกตา; อิทานิ ปน เม จิตฺตํ นิพฺพุตํ @เชิงอรรถ: ๑. ขุ. อุ. ๒๕/๒๐๕. ๒. สี. ยุ. อทฑฺเฒ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๙.
ภวิสฺสติ, สุเขน วสิตุํ ลภิสฺสามีติ. "เกน นุ โข เทว อิทํ กมฺมํ กตนฺติ. "มยิ สิเนเหน เกนจิ กตํ ภวิสฺสตีติ. มาคนฺทิยา สมีเป ิตา ตํ สุตฺวา "อญฺโ โกจิ กาตุํ น สกฺขิสฺสติ, มยา กตํ, เทว อหํ จูฬปิตรํ อาณาเปตฺวา กาเรสินฺติ อาห. ราชา "ตํ เปตฺวา อญฺโ มยิ สิเนหสตฺโต นาม นตฺถิ, ปสนฺโนสฺมิ, วรํ เต ทมฺมิ เทวิ, ตฺวํ อตฺตโน าติคณํ ปกฺโกสาเปหีติ. สา าตกานํ สาสนํ ปหิณิ "ราชา มม ปสนฺโน วรํ เทติ, สีฆํ อาคจฺฉตูติ. ราชา อาคตาคตานํ มหนฺตํ สกฺการํ กาเรสิ. ตํ ทิสฺวา ๑- ตสฺสา อญฺาตกาปิ ลญฺจํ ทตฺวา "มยํ มาคนฺทิยาย าตกาติ อาคจฺฉึสุ. ราชา เต สพฺเพ คาหาเปตฺวา ราชงฺคเณ นาภิปฺปมาเณ อาวาเฏ ขนาเปตฺวา เต ตตฺถ นิสีทาเปตฺวา ปํสุํ ปูเรตฺวา อุปริ ปลาลํ วิกีราเปตฺวา อคฺคึ ทาเปสิ, จมฺมสฺส ทฑฺฒกาเล อยนงฺคเลหิ กสาเปตฺวา ขณฺฑาขณฺฑํ หีราหีรํ กาเรสิ. มาคนฺทิยาย สรีรโตปิ ติขิเณเนว สตฺเถน ฆนฆนฏฺาเนสุ มํสํ อุปฺปาเฏตฺวา เตเลน ปกฺกํ อุทฺธนํ อาโรเปตฺวา ปูเว วิย ปจาเปตฺวา ตเมว ขาทาเปสิ. อเถกทิวสํ ธมฺมสภายํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺาเปสุํ "อนนุจฺฉวิกํ วต อาวุโส เอวรูปาย สทฺธาสมฺปนฺนาย อุปาสิกาย เอวรูปํ มรณนฺติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว อิมสฺมึ อตฺตภาเว สามาวตีปมุขานํ อิตฺถีนํ เอตํ อยุตฺตํ, ปุพฺเพ กตกมฺมสฺส @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. สุตฺวา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๐.
ปน ยุตฺตเมว เอตาหิ ลทฺธนฺติ วตฺวา, "กึ ภนฺเต เอตาหิ ปุพฺเพ กตํ, อาจิกฺขถ โนติ เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ: อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต, ราชเคเห นิพทฺธํ อฏฺ ปจฺเจกพุทฺธา ภุญฺชนฺติ. ปญฺจสตา อิตฺถิโย เต อุปฏฺหนฺติ. เตสุ สตฺต ปจฺเจกพุทฺธา หิมวนฺตํ คจฺฉนฺติ; เอโก, นทีตีเร เอกํ ติณคหนํ อตฺถิ, ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิ. อเถกทิวสํ ราชา, ปจฺเจกพุทฺเธสุ คเตสุ, ตา อิตฺถิโย อาทาย นทิยํ อุทกกีฬํ กีฬิตุํ คโต. ตตฺถ ตา อิตฺถิโย ทิวสภาคํ อุทกํ กีฬิตฺวา อุตฺตริตฺวา สีตปีฬิตาว อคฺคึ วิสิพฺเพตุกามา "อมฺหากํ อคฺคิกรณฏฺานํ โอโลเกยฺยาถาติ อปราปรํ วิจรนฺติโย ตํ ติณคหนํ ทิสฺวา "ติณราสีติ สญฺาย ปริวาเรตฺวา ิตา อคฺคึ อทํสุ, ติเณสุ ฌายิตฺวา ปตนฺเตสุ, ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา "นฏฺมฺห นฏฺมฺห, รญฺโ ปจฺเจกพุทฺโธ ฌายติ, ราชา ตฺวา อมฺเห นาเสสฺสติ, สุทฑฺฒํ นํ กริสฺสามาติ สพฺพา อิโต จิโต จ ทารูนิ อาหริตฺวา ตสฺส อุปริ ราสึ กรึสุ. มหา ทารุราสิ อโหสิ. อถ นํ อาลิมฺเปตฺวา "อิทานิ ฌายิสฺสตีติ สญฺาย ปกฺกมึสุ. ตา ปมํ อสญฺเจตนิกา หุตฺวา อิทานิ กมฺมุนา พชฺฌึสุ, ปจฺเจกพุทฺธํ ปน อนฺโตสมาปตฺติยํ สกฏสหสฺสทารูนิ อาหริตฺวา อาลิมเปนฺตาปิ อุสุมาการมตฺตํปิ กาตุํ ๑- น สกฺโกนฺติ. ตสฺมา โส สตฺตเม ทิวเส อุฏฺาย ยถาสุขํ อคมาสิ. ตา ตสฺส กมฺมสฺส กตตฺตา พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ นิรเย ปจิตฺวา @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. คเหตุํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๑.
ตสฺเสว กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน อตฺตภาวสเต อิมินาว นิยาเมน เคเห ฌายมาเน ฌายึสุ. อิทํ เอตาสํ ปุพฺพกมฺมนฺติ. เอวํ วุตฺเต, ภิกฺขู สตฺถารํ ปุจฺฉึสุ "ขุชฺชุตฺตรา ปน ภนฺเต เกน กมฺเมน ขุชฺชา ชาตา, เกน มหาปญฺา, เกน โสตาปตฺติผลํ อธิคตา, เกน ปเรสํ เปสนการิกา ชาตาติ. "ภิกฺขเว ตสฺเสว รญฺโ พาราณสิยํ รชฺชํ กรณกาเล เสฺวว ปจฺเจกพุทฺโธ โถกํ ขุชฺชธาตุโก อโหสิ. อเถกา อุปฏฺายิกา อิตฺถี กมฺพลํ ปารุปิตฺวา สุวณฺณสรกํ คเหตฺวา `อมฺหากํ ปจฺเจกพุทฺโธ เอวญฺจ เอวญฺจ วิจรตีติ ขุชฺชา หุตฺวา ตสฺส วิจรณาการํ ทสฺเสสิ. ตสฺส นิสฺสนฺเทน ขุชฺชา ชาตา. เต ปน ปจฺเจกพุทฺเธ ปมทิวเส ราชา เคเห นิสีทาเปตฺวา ปตฺเต คาหาเปตฺวา ปายาสสฺส ปูเรตฺวา ทาเปสิ, อุณฺหปายาสสฺส ปูเร ปตฺเต ปจฺเจกพุทฺธา ปริวตฺเตตฺวา ปริวตฺเตตฺวา คณฺหนฺติ. สา อิตฺถี เต ตถา กโรนฺเต ทิสฺวา อตฺตโน สนฺตกานิ อฏฺ ทนฺตวลยานิ ทตฺวา `อิธ เปตฺวา คณฺหถาติ อาห. เต ตถา กตฺวา ตํ โอโลเกสุํ. สา เตสํ อธิปฺปายํ ตฺวา `นตฺถิ ภนฺเต อมฺหากํ เอเตหิ อตฺโถ, ตุมฺหากญฺเว ตานิ ปริจฺจตฺตานิ, คเหตฺวา คจฺฉถาติ อาห. เต คเหตฺวา นนฺทมูลกปพฺภารํ อคมํสุ. อชฺชปิ ตานิ วลยานิ อโรคาเนว. สา ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน อิทานิ ติปิฏกธรา มหาปญฺา ชาตา. ปจฺเจกพุทฺธานํ กตอุปฏฺานนิสฺสนฺเทน โสตาปตฺติผลํ ปตฺตา. อิทมสฺสา พุทฺธนฺตเร ปุพฺพกมฺมํ. กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส กาเล ปน เอกา พาราณสีเสฏฺิโน ธีตา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๒.
วฑฺฒมานกจฺฉายาย อาทาสํ คเหตฺวา อตฺตานํ อลงฺกโรนฺตี นิสีทิ. อถสฺสา วิสฺสาสิกา เอกา ขีณาสวา ภิกฺขุนี ตํ ทฏฺุํ อคมาสิ. ภิกฺขุนิโย หิ ขีณาสวาปิ สายณฺหสมเย อุปฏฺากกุลานิ ทฏฺุกามา โหนฺติ. ตสฺมึ ปน ขเณ เสฏฺิธีตาย สนฺติเก กาจิ เปสนการิกา นตฺถิ. สา "วนฺทามิ อยฺเย เอตํ ตาว เม ปสาธนเปฬิกํ คเหตฺวา เทถาติ อาห. เถรี จินฺเตสิ "สจสฺสา อิมํ คณฺหิตฺวา น ทสฺสามิ, มยิ อาฆาตํ กตฺวา นิรเย นิพฺพตฺติสฺสติ; สเจ ปน ทสฺสามิ, ปรสฺส เปสนการิกา หุตฺวา นิพฺพตฺติสฺสติ; นิรยสนฺตาปโต โข ปน ปรสฺส เปสนภาโวว เสยฺโยติ. สา อนุทยํ ปฏิจฺจ ตํ คเหตฺวา ตสฺสา อทาสิ. ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน ปเรสํ เปสนการิกา ชาตาติ. ปุเนกทิวสํ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺาเปสุํ "สามาวตีปมุขา ปญฺจสตา อิตฺถิโย เคเห อคฺคินา ฌายึสุ, มาคนฺทิยาย าตกา อุปริ ปลาลคฺคึ ทตฺวา อยนงฺคเลหิ ภินฺนา, มาคนฺทิยา ปกฺกุฏฺิตเตเลน ๑- ปกฺกา, เก นุ โข เอตฺถ ชีวนฺติ นาม, เก มตา นามาติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว เยเกจิ ปมตฺตา, เต วสฺสสตํ ชีวนฺตาปิ มตาเยว นาม; เย อปฺปมตฺตา, เต มตาปิ ชีวนฺติเยว; ตสฺมา มาคนฺทิยา ชีวนฺตีปิ มตาปิ มตาเยว นาม, สามาวตีปมุขา ปญฺจสตา อิตฺถิโย มตาปิ ชีวนฺติเยว นาม; น หิ ภิกฺขเว อปฺปมตฺตา มรนฺติ นามาติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. ปกฺกุฏฺิตเตเล.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๓.
"อปฺปมาโท อมตํปทํ, ปมาโท มจฺจุโน ปทํ; อปฺปมตฺตา น มียนฺติ; เย ปมตฺตา, ยถา มตา; เอตํ วิเสสโต ตฺวา อปฺปมาทมฺหิ ปณฺฑิตา อปฺปมาเท ปโมทนฺติ อริยานํ โคจเร รตา; เต ฌายิโน สาตติกา นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมา ผุสนฺติ ธีรา นิพฺพานํ โยคกฺเขมํ อนุตฺตรนฺติ. ตตฺถ อปฺปมาโทติ: ปทํ มหนฺตํ อตฺถํ ทีเปติ มหนฺตํ อตฺถํ คเหตฺวา ติฏฺติ. สกลํปิ หิ เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อาหริตฺวา กถิยมานํ อปฺปมาทเมว โอตรติ, เตน วุตฺตํ "เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ยานิ กานิจิ ชงฺคลานํ ปาณานํ ปทชาตานิ, สพฺพานิ ตานิ หตฺถิปเท สโมธานํ คจฺฉนฺติ, หตฺถิปทํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ, ยทิทํ, มหนฺตตฺเตน; เอวเมว โข ภิกฺขเว เยเกจิ กุสลา ธมฺมา, สพฺเพเต อปฺปมาทมูลกา อปฺปมาทสโมสรณา, อปฺปมาโท เตสํ ธมฺมานํ ๑- อคฺคมกฺขายตีติ. ๒- โส ปเนส อตฺถโต สติยา อวิปฺปวาโส นาม, นิจฺจํ อุปฏฺิตาย สติยา เจตํ นามํ. อมตํปทนฺติ: อมตํ วุจฺจติ นิพฺพานํ, ตญฺหิ อชาตตฺตา น ชียติ, น มียติ, ตสฺมา อมตนฺติ วุจฺจติ; ปชฺชนฺติ อิมินาติ ปทํ, อมตํ ปาปุณนฺตีติ อตฺโถ; อมตสฺส ปทํ อมตํปทํ, อมตสฺส อธิคมุปาโยติ วุตฺตํ โหติ. ปมาโทติ: ปมชฺชนภาโว. มุฏฺสจฺจสงฺขาตสฺส สติยา โวสฺสคฺคสฺเสตํ นามํ. มจฺจุโนติ: มรณสฺส. ปทนฺติ: อุปาโย @เชิงอรรถ: ๑. อติเรกํ มณฺเ. ๒. มหาวาร. ๑๙/๖๕.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๔.
มคฺโค. ปมตฺโต หิ ชาตึ นาติวตฺตติ, ชาโตปิ ชียติ เจว มียติ จาติ ปมาโท มจฺจุโน ปทนฺนาม โหติ มรณํ อุปเนติ. อปฺปมตฺตา น มียนฺตีติ: สติยา สมนฺนาคตา หิ อปฺปมตฺตา "น มรนฺติ อชรามรา โหนฺตีติ น สลฺลกฺเขตพฺพา, น หิ โกจิ สตฺโต อชรามโร นาม อตฺถิ; ปมตฺตสฺส ปน วฏฺฏนฺนาม น ปริจฺฉินฺนํ; อปฺปมตฺตสฺส ปริจฺฉินฺนํ; ตสฺมา ปมตฺตา ชาติอาทีหิ อปริมุตฺตตฺตา ชีวนฺตาปิ มตาเยว นาม, อปฺปมตฺตา ปน อปฺปมาทลกฺขณํ วฑฺเฒตฺวา ขิปฺปํ มคฺคผลานิ สจฺฉิกตฺวา ทุติยตติยอตฺตภาเวสุ น นิพฺพตฺตนฺติ; ตสฺมา เต ชีวนฺตาปิ มตาปิ น มียนฺติเยว นาม. เย ปมตฺตา ยถา มตาติ: เย ปน สตฺตา ปมตฺตา, เต ปมาทมรเณน มตตฺตา ยถา ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉเทน มตา ทารุกฺขนฺธสทิสา อปคตวิญฺาณา ตเถว โหนฺติ; เตสํปิ หิ มตานํ วิย คหฏฺานํ ตาว "ทานํ ทสฺสาม สีลํ รกฺขิสฺสาม อุโปสถกมฺมํ กริสฺสามาติ เอกจิตฺตํปิ น อุปฺปชฺชติ, ปพฺพชิตานํปิ "อาจริยุปชฺฌาย- วตฺตาทีนิ ปูเรสฺสาม ธูตงฺคานิ สมาทยิสฺสาม ภาวนํ วฑฺเฒสฺสามาติ เอกจิตฺตํปิ น อุปฺปชฺชติ, มเตน เต กึนานากรณาว โหนฺติ; เตน วุตฺตํ "เย ปมตฺตา ยถา มตาติ. เอตํ วิเสสโต ตฺวาติ: ปมตฺตสฺส วฏฺฏโต นิสฺสรณํ นตฺถิ, อปฺปมตฺตสฺส อตฺถีติ เอตํ วิเสสโต ชานิตฺวา. "เก ปน เอตํ วิเสสํ ชานนฺตีติ. อปฺปมาทมฺหิ ปณฺฑิตาติ: เย ปณฺฑิตา เมธาวิโน สปฺปญฺา อตฺตโน อปฺปมาเท ตฺวา อปฺปมาทํ วฑฺเฒนฺติ, เต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๕.
เอตํ วิเสสการณํ ชานนฺติ. อปฺปมาเท ปโมทนฺตีติ; เต เอวํ ตฺวา ตสฺมึ อตฺตโน อปฺปมาเท ปโมทนฺติ ปหํสิตมุขา ตุฏฺปหฏฺา โหนฺติ. อริยานํ โคจเร รตาติ: เต เอวํ อปฺปมาเท ปโมทนฺตา ตํ อปฺปมาทํ วฑฺฒิตฺวา อริยานํ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวกานํ โคจรสงฺขาเต จตุสติปฏฺานาทิเภเท สตฺตตฺตึสโพธิปกฺขิยธมฺเม นววิเธ โลกุตฺตรธมฺเม จ รตา อภิรตา โหนฺตีติ อตฺโถ. เต ฌายิโนติ: เต อปฺปมตฺตา ปณฺฑิตา "อฏฺสมาปตฺติสงฺขาเตน อารมฺมณูปนิชฺฌาเนน วิปสฺสนามคฺคผลสงฺขาเตน ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน จาติ ทุพฺพิเธนปิ ฌาเนน ฌายิโน. สาตติกาติ: อภินิกฺขมนโต ปฏฺาย ยาว อรหตฺตปฺปตฺตา สตตํ ปวตฺตกายิกเจตสิกวิริยา. นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกมาติ ยนฺตํ ปุริสตฺถาเมน ปุริสวิริเยน ปุริสปรกฺกเมน ปตฺตพฺพํ, น ตํ อปาปุณิตฺวา วิริยสฺส สณฺานํ ภวิสฺสตีติ เอวรูเปน วิริเยน อนฺตรา อโนสกฺกิตฺวา นิจฺจํ ปวตฺเตน ทฬฺเหน ปรกฺกเมน สมนฺนาคตา. ผุสนฺตีติ: เอตฺถ เทฺว ผุสนา าณผุสนา วิปากผุสนา. ตตฺถ จตฺตาโร มคฺคา าณผุสนา นาม. จตฺตาริ ผลานิ วิปากผุสนา นาม. เตสุ อิธ วิปากผุสนา อธิปฺเปตา. อริยผเลน นิพฺพานํ สจฺฉิกโรนฺตา ธีรา ปณฺฑิตา วิปากผุสนาย นิพฺพานํ สจฺฉิกโรนฺติ. โยคกฺเขมํ อนุตฺตรนฺติ: เย จตฺตาโร โยคา มหาชนํ วฏฺเฏ โอสีทาเปนฺติ, เตหิ เขมํ นิพฺภยํ สพฺเพหิ โลกิยโลตุตฺตรธมฺเมหิ เสฏฺตฺตา อนุตฺตรนฺติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๖.
เทสนาปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ. เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา ชาตาติ. สามาวตีวตฺถุ. ------------ ๒. กุมฺภโฆสกวตฺถุ. (๑๖) "อุฏฺานวโตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต กุมฺภโฆสกเสฏฺึ อารพฺภ กเถสิ. ราชคหนครสฺมึ หิ ราชคหเสฏฺิโน เคเห อหิวาตกโรโค อุปฺปชฺชติ. ตสฺมึ อุปฺปนฺเน, มกฺขิกํ อาทึ กตฺวา ยาว คาโว ปมํ ติรจฺฉานคตา มรนฺติ, ตโต ทาสกมฺมกรา, สพฺพปจฺฉา เคหสามิกา; ตสฺมา โส โรโค สพฺพปจฺฉา เสฏฺิญฺจ ภริยญฺจ คณฺหิ. เต โรคผุฏฺา ปุตฺตํ สนฺติเก ิตํ โอโลเกตฺวา อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ตํ อาหํสุ "ตาต อิมสฺมึ กิร โรเค อุปฺปนฺเน, ภิตฺตึ ภินฺทิตฺวา ปลาตา ชีวิตํ ลภนฺติ, ตฺวํ อมฺเห อโนโลเกตฺวา ยถา ตถา ปลายิตฺวา ชีวนฺโต ปุนาคนฺตฺวา, อมฺหากํ อสุกฏฺาเน จตฺตาฬีส ธนโกฏิโย นิทหิตฺวา ปิตา, ตา อุทฺธริตฺวา ชีวิตํ กปฺเปยฺยาสีติ. โส เตสํ วจนํ สุตฺวา โรทมาโน มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา มรณภยภีโต ภิตฺตึ ภินฺทิตฺวา ปลายิตฺวา ปพฺพตคหนํ คนฺตฺวา ทฺวาทส วสฺสานิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๗.
ตตฺถ วสิตฺวา มาตาปิตุวสนฏฺานํ ๑- ปจฺจาคจฺฉิ. ๒- อถ นํ ทหรกาเล คนฺตฺวา ปรุฬฺหเกสมสฺสุกาเล อาคตตฺตา น โกจิ สญฺชานิ. โส มาตาปิตูหิ ทินฺนสญฺาวเสน ธนฏฺานํ คนฺตฺวา ธนสฺส อโรคภาวํ ตฺวา จินฺเตสิ "มํ น โกจิ สญฺชานาติ, สจาหํ ธนํ อุทฺธริตฺวา วลญฺชิสฺสามิ, "เอเกน ทุคฺคเตน นิธิ อุทฺธริโตติ มํ คเหตฺวา วิเหเยฺยุํ; ยนฺนูนาหํ ภตึ กตฺวา ชีเวยฺยนฺติ, อเถกํ ปิโลติกํ นิวาเสตฺวา "อตฺถิ โกจิ ภติเกน อตฺถิโกติ ปุจฺฉนฺโต ภตกวีถึ ปาปุณิ. อถ นํ ภตกา ทิสฺวา "สเจ อมฺหากํ เอกํ กมฺมํ กริสฺสสิ, ภตฺตเวตนํ ทสฺสามาติ อาหํสุ. "กึ กมฺมํ นามาติ. "ปโพธนโจทนกมฺมํ: สเจ อุสฺสหสิ; ปาโตว อุฏฺาย "ตาตา อุฏฺหถ สกฏานิ สนฺนยฺหถ, โคเณ โยเชถ, หตฺถิอสฺสาทีนํ ติณตฺถาย คมนเวลายํ, อมฺมา ตุมฺเหปิ อุฏฺหถ ยาคุํ ปจถ ภตฺตํ ปจถาติ วิจริตฺวา อาโรเจหีติ. โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ. อถสฺส สนฺติเก วสนตฺถาย เอกํ ฆรํ อทํสุ. โส เทวสิกํ ตํ กมฺมํ อกาสิ. อถสฺส เอกทิวสํ ราชา พิมฺพิสาโร สทฺทมสฺโสสิ. โส ปน สพฺพรวญฺู ๓- อโหสิ; ตสฺมา "มหาธนสฺส ปุริสสฺเสโส สทฺโทติ อาห. อถสฺส สนฺติเก ิตา เอกา ปริจาริกา "ราชา ยํ วา ตํ วา น กเถสฺสติ, อิมํ มยา าตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา "คจฺฉ ตาต เอตํ ๔- ชานาหีติ เอกํ ปุริสํ ปหิณิ. โส เวเคน คนฺตฺวา ตํ ทิสฺวา @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. `มาตาปิตุวสนฏฺานนฺติ นตฺถิ. ๒. สี. ยุ. ปจฺฉาคจฺฉิ. @๓. ม. สพฺพรุทญฺู. ๔. สี. ม. ตาว เอตํ. ยุ. ตาว เอวํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๘.
อาคนฺตฺวา "เอโก ภตกานํ ภติการโก กปณมนุสฺโส เอโสติ อาโรเจสิ. ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ตุณฺหี หุตฺวา ทุติยทิวเสปิ ตติยทิวเสปิ ตสฺส สทฺทํ สุตฺวา ตเถวาห. สาปิ ปริจาริกา ตเถว จินฺเตตฺวา ปุนปฺปุนํ เปเสตฺวา, "กปณมนุสฺโสติ วุตฺเต, จินฺเตสิ "ราชา `กปณมนุสฺโส เอโสติ วจนํ สุตฺวาปิ น สทฺทหติ, ปุนปฺปุนํ `มหาธนสฺส ปุริสสฺเสโส สทฺโทติ วทติ; ภวิตพฺพเมตฺถ การเณน; ยถาสภาวโต เอตํ าตุํ วฏฺฏตีติ. สา ราชานํ อาห "เทว อหํ สหสฺสํ ลภมานา ธีตรํ อาทาย คนฺตฺวา เอตํ ธนํ ราชกุลํ ปเวเสสฺสามีติ. ราชา ตสฺสา สหสฺสํ ทาเปสิ. สา ตํ คเหตฺวา ธีตรํ เอกํ มลีนธาตุกํ วตฺถํ นิวาเสตฺวา ตาย สทฺธึ ราชเคหโต นิกฺขมิตฺวา มคฺคปฏิปนฺนา ๑- วิย ภตกวีถึ คนฺตฺวา เอกํ ฆรํ ปวิสิตฺวา "อมฺม มยํ มคฺคปฏิปนฺนา เอกาหทฺวีหํ อิธ วิสฺสมิตฺวา คมิสฺสามาติ อาห. "อมฺม พหูนิ ฆรมานุสกานิ, น สกฺกา อิธ วสิตุํ, เอตํ กุมฺภโฆสกสฺส เคหํ ตุจฺฉํ, ตตฺถ คจฺฉถาติ. สา ตตฺถ คนฺตฺวา "สามิ มยํ มคฺคิกา เอกาหทฺวีหํ อิธ วสิสฺสามาติ วตฺวา เตน ปุนปฺปุนํ ปฏิกฺขิตฺตาปิ "สามิ อชฺเชกทิวสมตฺตํ วสิตฺวา ปาโตว คมิสฺสามาติ นิกฺขมิตุํ น อิจฺฉิ. สา ตตฺเถว วสิตฺวา ปุนทิวเส ตสฺส อรญฺคมนเวลาย "สามิ ตว นิวาปํ ทตฺวา ยาหิ, อหนฺเต ๒- ปจิสฺสามีติ วตฺวา, "อลํ อหเมว ปจิตฺวา ภุญฺชิสฺสามีติ วุตฺเต, @เชิงอรรถ: ๑. โปราณโปตฺถเก "มคฺคา ปฏิปนฺนาติ ทิสฺสติ. ๒. สี. ม. อาหารํ เต.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖๙.
ปุนปฺปุนํ นิพนฺธิตฺวา, เตน ทินฺเน คหิตมตฺตเกเยว ๑- กตฺวา อนฺตราปณโต โภชนานิ เจว ปริสุทฺธตณฺฑุลาทีนิ จ อาหราเปตฺวา ราชกุเล ปจนนิยาเมน สุปริสุทฺธํ โอทนํ สาธุรสานิ จ เทฺว ตีณิ สูปพฺยญฺชนานิ ปจิตฺวา ตสฺส อรญฺโต อาคตสฺส อทาสิ. อถ นํ ภุญฺชิตฺวา มุทุจิตฺตตํ อาปนฺนํ ตฺวา "สามิ กิลนฺตมฺห เอกาหทฺวีหํ อิเธว โหมาติ อาห. โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ. อถสฺส สายมฺปิ ปุนทิวเสปิ มธุรภตฺตํ ปจิตฺวา อทาสิ. มุทุจิตฺตญฺจสฺส ตฺวา "สามิ กติปาหํ อิเธว วสิสฺสามาติ ตตฺถ วสมานา ติขิเณน สตฺเถน ตสฺส มญฺจฏฺานํ ๒- เหฏฺาอฏนิยํ ตหํ ตหํ ฉินฺทิ. มญฺโจ, ตสฺมึ อาคนฺตฺวา นิสินฺนมตฺเตเยว, เหฏฺา โอลมฺพิ. โส "กสฺมา อยํ มญฺโจ เอวํ ฉิชฺชิตฺวา คโตติ อาห. "สามิ ทหรทารเก นิวาเรตุํ น สกฺโกมิ, อาคนฺตฺวา เอตฺเถว สนฺนิปตนฺตีติ. "อมฺม อิทํ เม ทุกฺขํ ตุมฺเห นิสฺสาย ชาตํ, อหญฺหิ ปุพฺเพ กตฺถจิ คจฺฉนฺโต ทฺวารํ ปิทหิตฺวา คจฺฉามีติ. "กึ กโรมิ ตาต, วาเรตุํ น สกฺโกมีติ. สา อิมินาว นิยาเมน เทฺว ตโย ทิวเส ฉินฺทิตฺวา เตน อุชฺฌายิตฺวา ขียิตฺวา วุจฺจมานาปิ ตเถว วตฺวา ปุน เอกเทฺวรชฺชุเก เปตฺวา เสเส ฉินฺทิ. ตํทิวสํ ตสฺมึ นิสินฺนมตฺเตเยว, สพฺพํ านํ ภูมิยํ ปติ. สีสํ ชนฺนุเกหิ สทฺธึ เอกโต อโหสิ. โส อุฏฺาย "กึ กโรมิ, อิทานิ กุหึ คมิสฺสามิ, นิปชฺชนมญฺจสฺสาปิ ตุมฺเหหิ อสฺสามิโก กโตมฺหีติ อาห. "ตาต กึ กโรมิ, ปฏิวิสฺสกทารเก วาเรตุํ @เชิงอรรถ: ๑. เตน ทินฺนํ คหิตมตฺตกํเยวาติ ยุตฺตตรํ. ๒. ม. มญฺจวาณํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๐.
น สกฺโกมิ, โหตุ, มา จินฺตยิ, อิมาย เวลาย กุหึ คมิสฺสสีติ ธีตรํ อามนฺเตตฺวา "อมฺม ตว ภาติกสฺส นิปชฺชโนกาสํ กโรหีติ อาห. สา เอกปสฺเส สยิตฺวา "อิธาคจฺฉ สามีติ อาห. อิตราปิ นํ "คจฺฉ ตาต ภคินิยา สทฺธึ นิปชฺชาติ วเทติ. ๑- โส ตาย สทฺธึ เอกมญฺเจ นิปชฺชิตฺวา ตํทิวสญฺเว สนฺถวมกาสิ. กุมาริกา ปโรทิ. อถ นํ มาตา ปุจฺฉิ "กึ อมฺม โรทสีติ. "อมฺม อิทนฺนาม ชาตนฺติ. "โหตุ อมฺม, กึ สกฺกา กาตุํ, ตยาปิ เอกํ ภตฺตารํ, อิมินาปิ เอกํ ปาทปริจาริกํ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ตํ ชามาตรํ อกาสิ. เต สมคฺคสํวาสํ วสึสุ. สา กติปาหจฺจเยน รญฺโ สาสนํ เปเสสิ "ภตกวีถิยํ ฉณํ กโรนฺตุ, ยสฺส ปน ฆเร ฉโณ น กรียติ, ตสฺส เอตฺตโก นาม ทณฺโฑติ โฆสนํ กาเรตุ เทวาติ. ราชา ตถา กาเรสิ. อถ นํ สสฺสุ อาห "ตาต ภตกวีถิยํ ราชาณาย ฉโณ กตฺตพฺโพว ชาโต, กึ กโรมาติ. "อมฺม อหํ ภตึ กโรนฺโตปิ ชีวิตุํ น สกฺโกมิ, กึ กริสฺสามีติ. "ตาต ฆราวาสํ วสนฺตา นาม อิณํปิ คณฺหนฺติ, รญฺโ อาณา อกาตุํ น ลพฺภา, อิณโต นาม เยน เกนจิ อุปาเยน มุจฺจิตุํ สกฺกา, คจฺฉ ตาต กุโตจิ เอกํ วา เทฺว กหาปเณ อาหราติ. โส อุชฺฌายนฺโต ขียนฺโต คนฺตฺวา จตฺตาฬีสโกฏิธนฏฺานโต เอกเมว กหาปณํ อาหรติ. ๒- สา ตํ กหาปณํ รญฺโ เปเสตฺวา อตฺตโน กหาปเณน ฉณํ กตฺวา ปุน กติปาหจฺจเยน ตเถว สาสนํ ปหิณิ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. วเทสิ. ๒. สี. ม. ยุ. อาหริ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๑.
ปุน ราชา "ฉณํ กโรนฺตุ, อกโรนฺตานํ เอตฺตโก ทณฺโฑติ อาณาเปสิ. ปุนปิ โส ตาย ตเถว วตฺวา นิปฺปีฬิยมาโน คนฺตฺวา ตโย กหาปเณ อาหริ. ๑- สา เตปิ กหาปเณ รญฺโ เปเสตฺวา ปุน กติปาหจฺจเยน สาสนํ ปหิณิ "อิทานิ ปุริเส เปเสตฺวา อิมํ ปกฺโกสาเปตูติ. ราชา เปเสสิ. ปุริสา ตตฺถ คนฺตฺวา "กุมฺภโฆสโก นาม กตโรติ ปุจฺฉิตฺวา ปริเยสนฺตา ตํ ทิสฺวา "เอหิ อมฺโภ, ราชา ตํ ปกฺโกสตีติ อาหํสุ. โส ภีโต "น มํ ราชา ชานาตีติอาทีนิ วตฺวา คนฺตุํ น อิจฺฉิ. อถ นํ พลกฺกาเรน หตฺถาทีสุ คเหตฺวา อากฑฺฒึสุ. สา อิตฺถี เต ทิสฺวา "อเร ทุพฺพินีตา ตุมฺเห มม ชามาตรํ หตฺถาทีสุ คเหตุํ อนนุจฺฉวิกาติ ตชฺเชตฺวา "เอหิ ตาต, มา ภายิ, ราชานํ ทิสฺวา ตว หตฺถาทิคาหกานํ หตฺเถเยว ฉินฺทาเปสฺสามีติ ธีตรํ อาทาย ปุรโต คนฺตฺวา ราชเคหํ ปตฺวา เวสํ ปริวตฺเตตฺวา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตา เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. อิตรมฺปิ ปริกฑฺฒิตฺวา อานยึสุเยว. อถ นํ วนฺทิตฺวา ิตํ ราชา อาห "ตฺวํ กุมฺภโฆสโก นามาติ. "อาม เทวาติ. "กึการณา มหาธนํ วญฺเจตฺวา ขาทสีติ. "กุโต เม เทว ธนํ, ภตึ กตฺวา ชีวามีติ. "มา เอวํ กริ, กึ อมฺเห วญฺเจสีติ. "น วญฺเจมิ เทว, นตฺถิ เม ธนนฺติ. อถสฺส ราชา เต กหาปเณ ทสฺเสตฺวา "อิเม กหาปณา กสฺสาติ อาห. โส สญฺชานิตฺวา "อโห นฏฺโมฺหิ; ๒- กถํ นุ โข อิเม รญฺโ หตฺถํ ปตฺตาติ อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. อาหริตฺวา อทาสิ. ๒. สี. ยุ. อโห หโตมฺหิ. ม. อโห พาโลมฺหิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๒.
ตา เทฺวปิ มณฺฑิตปสาธิตา คพฺภทฺวารมูเล ิตา ทิสฺวา "ภาริยํ วติทํ กมฺมํ, อิมาหิ รญฺา ปโยชิตาหิ ภวิตพฺพนฺติ จินฺเตสิ. อถ นํ ราชา "วเทหิ โภ กสฺมา เอวํ กโรสีติ อาห. "นิสฺสโย เม นตฺถิ เทวาติ. "มาทิโส นิสฺสโย น วฏฺฏตีติ. "กลฺยาณํ เทว, สเจ เม เทโว นิสฺสโย โหตีติ. "โหมิ โภ, กิตฺตกํ เต ธนนฺติ. "จตฺตาฬีส โกฏิโย เทวาติ. "กึ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ. "สกฏานิ เทวาติ. ราชา อเนกสตานิ สกฏานิ โยชาเปตฺวา ปหิณิตฺวา ตํ ธนํ อาหราเปตฺวา ราชงฺคเณ ราสึ กาเรตฺวา ราชคหวาสิโน สนฺนิปาตาเปตฺวา "อตฺถิ กสฺสจิ อิมสฺมึ นคเร เอตฺตกํ ธนนฺติ ปุจฺฉิตฺวา, "นตฺถิ เทวาติ, "กึ ปนสฺส กาตุํ วฏฺฏตีติ, "สกฺการํ ตสฺส เทวาติ วุตฺเต, มหนฺเตน สกฺกาเรน ตํ เสฏฺิฏฺาเน เปตฺวา ตสฺสา ธีตรํ ตสฺส ทตฺวา เตน สทฺธึ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ปสฺสถิมํ ปุริสํ, เอวรูโป ธีติมา นาม นตฺถิ, จตฺตาฬีสโกฏิวิภโว โหนฺโตปิ อุพฺพิลฺลาวิตาการํ วา อสฺมิมานมตฺตํ วา น กโรติ, กปโณ วิย ปิโลติกํ นิวาเสตฺวา ภตกวีถิยํ ภตึ กตฺวา ชีวนฺโต มยา อิมินา นาม อุปาเยน าโต, ชานิตฺวา จ ปน ปกฺโกสาเปตฺวา สธนภาวํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา ตํ ธนํ อาหราเปตฺวา เสฏฺิฏฺาเน ปิโต, ธีตาปิสฺส ๑- มยา ทินฺนา; ภนฺเต มยา เอวรูโป ธีติมา น ทิฏฺปุพฺโพติ อาห. ตํ สุตฺวา สตฺถา "เอวํ ชีวนฺตสฺส ชีวิตํ ธมฺมิกชีวิตํ นาม มหาราช; โจริกาทิกมฺมํ ปน อิธ โลเก @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ธีตา จสฺส.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๓.
เจว ปีเฬติ หึเสติ, ปรโลเก จ, ตโตนิทานํ สุขํ นาม นตฺถิ; ปุริสสฺส หิ ธนปาริชุญฺกาเล ภตึ วา กสึ วา กตฺวา ชีวิตเมว ธมฺมิกชีวิตนฺนาม; เอวรูปสฺส หิ วิริยสมฺปนฺนสฺส สติสมฺปนฺนสฺส กายวาจาทีหิ ปริสุทฺธกมฺมสฺส ปญฺาย นิสมฺมการิโน กายาทีหิ สญฺตสฺส ธมฺมชีวิตํ ชีวนฺตสฺส สติอวิปฺปวาเส ิตสฺส อิสฺสริยา วฑฺฒนฺติเยวาติ ๑- วตฺวา อิมํ คาถมาห "อุฏฺานวโต สตีมโต สุจิกมฺมสฺส นิสมฺมการิโน สญฺตสฺส จ ธมฺมชีวิโน อปฺปมตฺตสฺส ยโสภิวฑฺฒตีติ. ตตฺถ อุฏฺานวโตติ: อุฏฺานวิริยวนฺตสฺส. สตีมโตติ: สติสมฺปนฺนสฺส. สุจิกมฺมสฺสาติ: นิทฺโทเสหิ นิรปราเธหิ กายกมฺมาทีหิ สมนฺนาคตสฺส. นิสมฺมการิโนติ: "เอวญฺเจ ภวิสฺสติ, เอวํ กริสฺสามีติ วา "อิมสฺมึ กมฺเม เอวํ กเต, อิทนฺนาม ภวิสฺสตีติ วา เอวํ นิทานํ สลฺลกฺเขตฺวา โรคติกิจฺฉนํ วิย สพฺพกมฺมานิ นิสาเมตฺวา อุปธาเรตฺวา กโรนฺตสฺส. สญฺตสฺสาติ: กายาทีหิ สญฺตสฺส นิจฺฉิทฺทสฺส. ธมฺมชีวิโนติ: อาคาริกสฺส ตุลากุฏาทีนิ วชฺเชตฺวา กสิโครกฺขาทีหิ อนาคาริกสฺส เวชฺชกมฺมทูตกมฺมาทีนิ วชฺเชตฺวา ธมฺเมน สเมน ภิกฺขาจริยา ๒- ชีวิตํ ๓- กปฺเปนฺตสฺส. อปฺปมตฺตสฺสาติ: อวิปฺปวุตฺถสติโน. ยโสภิวฑฺฒตีติ: อิสฺสริยโภคสมฺมานสงฺขาโต เจว @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อิสฺสริยํ วฑฺฒติเยวาติ. @๒. สี. ม. ภิกฺขาจริยาย. ๓. สี. ชีวิกํ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๔.
กิตฺติวณฺณภณนสงฺขาโต จ ยโส วฑฺฒตีติ. คาถาปริโยสาเน กุมฺภโฆสโก โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ. อญฺเปิ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ. เอวํ มหาชนสฺส สาตฺถิกา เทสนา ชาตาติ. กุมฺภโฆสกวตฺถุ. ----------- ๓. จูฬปนฺถกตฺเถรวตฺถุ. (๑๗) "อุฏฺาเนนปฺปมาเทนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต จูฬปนฺถกตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. ราชคเห กิร ธนเสฏฺิกุลสฺส ธีตา วยปฺปตฺตกาเล มาตาปิตูหิ สตฺตภูมิกสฺส ปาสาทสฺส อุปริตเล อติวิย รกฺขิยมานา โยพฺพนมทมตฺตตาย ปุริสโลลา หุตฺวา อตฺตโน ทาเสเนว สทฺธึ สนฺถวํ กตฺวา "อญฺเปิ เม ๑- อิทํ กมฺมํ ชาเนยฺยุนฺติ ภีตา เอวมาห "อมฺเหหิ อิมสฺมึ าเน น สกฺกา วสิตุํ, สเจ มม มาตาปิตโร อิมํ โทสํ ชานิสฺสนฺติ, ขณฺฑาขณฺฑิกํ มํ ๒- กริสฺสนฺติ; วิเทสํ คนฺตฺวา วสิสฺสามาติ. เต เคเห หตฺถสารํ คเหตฺวา อุตฺตเรน ทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา "ยตฺถ วา ตตฺถ วา อญฺเหิ อชานนฏฺานํ คนฺตฺวา วสิสฺสามาติ อุโภปิ อคมํสุ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. โน. ๒. ขณฺฑาขณฺฑิเก โน [?].--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๕.
เตสํ เอกสฺมึ าเน วสนฺตานํ สํวาสมนฺวาย ตสฺสา กุจฺฉิสฺมึ คพฺโภ ปติฏฺาสิ. สา คพฺภปริปากมาคมฺม เตน สทฺธึ มนฺเตสิ "คพฺโภ เม ปริปากํ คโต, าติพนฺธุวิรหิเต าเน คพฺภวุฏฺานํ นาม อุภินฺนํปิ อมฺหากํ ทุกฺขาวหํ, กุลเคหเมว คจฺฉามาติ. โส "สจาหํ ตตฺถ คมิสฺสามิ, ชีวิตํ เม นตฺถีติ ภเยน "อชฺช คจฺฉาม เสฺว คจฺฉามาติ ทิวเส อติกฺกาเมสิ. สา จินฺเตสิ "อยํ พาโล อตฺตโน โทสมหนฺตตาย คนฺตุํ น อุสฺสหติ, มาตาปิตโร นาม เอกนฺตหิตาว, อยํ คจฺฉตุ วา มา วา, อหํ คมิสฺสามีติ. สา, ตสฺมึ เคหา นิกฺขนฺเต, เคหปริกฺขารํ ปฏิสาเมตฺวา อตฺตโน กุลฆรคมนภาวํ อนนฺตรเคหวาสีนํ อาโรเจตฺวา มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. โสปิ ฆรํ อาคนฺตฺวา ตํ อทิสฺวา ปฏิวิสฺสเก ปุจฺฉิตฺวา "กุลฆรํ คตาติ สุตฺวา เวเคน อนุพนฺธิตฺวา อนฺตรามคฺเค สมฺปาปุณิ. ตสฺสาปิ ตตฺเถว คพฺภวุฏฺานํ อโหสิ. โส "กึ อิทํ ภทฺเทติ ปุจฺฉิ. "สามิ เอโก ปุตฺโต ชาโตติ. "อิทานิ กึ กริสฺสามาติ. "ยสฺสตฺถาย มยํ กุลฆรํ คจฺเฉยฺยาม, ตํ กมฺมํ อนฺตรามคฺเคว นิปฺผนฺนํ, ตตฺถ คนฺตฺวา กึ กริสฺสาม, นิวตฺตามาติ เทฺว เอกจิตฺตา หุตฺวา นิวตฺตึสุ. ตสฺเสว ทารกสฺส ปนฺเถ ชาตตฺตา "ปนฺถโกติ นามํ กรึสุ. ตสฺสา นจิรสฺเสว อปโรปิ คพฺโภ ปติฏฺหิ. สพฺพํ ปุริมนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ. ตสฺสาปิ ทารกสฺส ปนฺเถ ชาตตฺตา ปมํ ชาตสฺส "มหาปนฺถโกติ นามํ กตฺวา ปจฺฉา ชาตสฺส "จูฬปนฺถโกติ นามํ กรึสุ. เต เทฺวปิ ทารเก คเหตฺวา อตฺตโน วสนฏฺานเมว คตา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๖.
เตสํ ตตฺถ วสนฺตานํ, มหาปนฺถกทารโก อญฺเ ทารเก "จูฬปิตา มหาปิตาติ "อยฺยโก อยฺยิกาติ จ วทนฺเต สุตฺวา มาตรํ ปุจฺฉิ "อมฺม อญฺเ ทารกา `อยฺยโกติ วทนฺติ `อยฺยิกาติ วทนฺติ, กจฺจิ อมฺหากํ าตกา นตฺถีติ. "อาม ตาต อมฺหากํ เอตฺถ าตกา นตฺถิ, ราชคหนคเร ปน โว ธนเสฏฺี นาม อยฺยโก, ตตฺถ อมฺหากํ พหู าตกาติ. "กสมา ตตฺถ น คจฺฉาม อมฺมาติ. สา อตฺตโน อาคมนการณํ ปุตฺตสฺส อกเถตฺวา, ปุตฺเตสุ ปุนปฺปุนํ กเถนฺเตสุ, สามิกํ อาห "อิเม มํ ทารกา อติวิย กิลเมนฺติ, กึ โน มาตาปิตโร ทิสฺวา มํสํ ขาทิสฺสนฺติ, เอหิทานิ ทารกานํ อยฺยกกุลํ ทสฺเสสฺสามาติ. "อหํ สมฺมุขา ภวิตุํ น สกฺขิสฺสามิ, เต ปน นยิสฺสามีติ. "สาธุ เยน เกนจิ อุปาเยน ทารกานํ อยฺยกกุลเมว ทฏฺุํ วฏฺฏตีติ. เทฺวปิ ชนา ทารเก อาทาย อนุปุพฺเพน ราชคหํ ปตฺวา นครทฺวาเร เอกิสฺสา สาลาย วสึสุ. ทารกมาตา เทฺว ทารเก คเหตฺวา อาคตภาวํ มาตาปิตูนํ อาโรจาเปสิ. เต ตํ สาสนํ สุตฺวา "สํสาเร วิจรนฺตานํ น ปุตฺโต น ธีตา ภูตปุพฺพา นาม นตฺถิ; เต อมฺหากํ มหาปราธิกา, น สกฺกา เตหิ อมฺหากํ จกฺขุปเถ าตุํ, เอตฺตกนฺนาม ธนํ คเหตฺวา เทฺวปิ ชนา ผาสุกฏฺานํ คนฺตฺวา ชีวนฺตุ, ทารเก ปน อิธ เปเสนฺตูติ. เต เตหิ เปสิตํ ธนํ คเหตฺวา ทารเก อาคตทูตานญฺเว หตฺเถ ๑- ทตฺวา ปหิณึสุ. ทารกา อยฺยกกุเล วฑฺฒนฺติ. @เชิงอรรถ: ๑. หตฺเถสุ. [?].--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๗.
เตสุ จูฬปนฺถโก อติทหโร, มหาปนฺถโก ปน อยฺยเกน สทฺธึ ทสพลสฺส ธมฺมกถํ โสตุํ คจฺฉติ. ตสฺส นิจฺจํ สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉนฺตสฺส, ปพฺพชฺชาย จิตฺตํ นมิ. โส อยฺยกํ อาห "สเจ มํ อนุชาเนยฺยาถ, อหํ ปพฺพเชยฺยนฺติ. "กึ วเทสิ ตาต, สกลโลกสฺสาปิ เม ปพฺพชิตโต ตว ปพฺพชฺชา ภทฺทกา; สเจ สกฺโกสิ, ปพฺพชาหีติ ตํ สตฺถุ สนฺติกํ เนตฺวา, "กึ คหปติ ทารโก เต ลทฺโธติ วุตฺเต, "อาม ภนฺเต อยํ เม นตฺตา ตุมฺหากํ สนฺติเก ปพฺพชิตุกาโมติ อาห. สตฺถา อญฺตรํ ปิณฺฑจาริกํ ภิกฺขุํ "อิมํ ทารกํ ปพฺพาเชหีติ อาณาเปสิ. เถโร ตสฺส ตจปญฺจกกมฺมฏฺานํ อาจิกฺขิตฺวา ปพฺพาเชสิ. โส พหุํ พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา ปริปุณฺณวสฺโส อุปสมฺปทํ ลภิตฺวา โยนิโสมนสิกาเร กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิ. โส ฌานสุเขน ผลสุเขน วีตินาเมนฺโต จินฺเตสิ "สกฺกา นุ โข อิมํ สุขํ จูฬปนฺถกสฺส ทาตุนฺติ ตโต อยฺยกเสฏฺิสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เอวมาห "มหาเสฏฺิ สเจ อนุชาเนยฺยาถ, อหํ จูฬปนฺถกํ ปพฺพาเชยฺยนฺติ. "ปพฺพาเชถ นํ ภนฺเตติ. เสฏฺี กิร สาสเน สุปฺปสนฺโน "กตรธีตาย โว เอเต ปุตฺตาติ ปุจฺฉิยมาโน จ "ปลาตธีตายาติ วตฺตุํ ลชฺชติ; ตสฺมา สุเขเนว เตสํ ปพฺพชฺชํ อนุชานาติ. เถโร จูฬปนฺถกํ ปพฺพาเชตฺวา สีเลสุ ปติฏฺาเปสิ. โสปิ ปพฺพชิตฺวาว ทนฺโธ อโหสิ. เถโร ตํ อนุสิกฺขนฺโต อิมํ คาถมาห "ปทฺมํ ยถา โกกนุทํ สุคนฺธํ ปาโต สิยา ผุลฺลมวีตคนฺธํ,--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๘.
องฺคีรสํ ปสฺส วิโรจมานํ, ตปนฺตมาทิจฺจมิวนฺตลิกฺเขติ. อิมํ เอกํ คาถํ จตูหิ มาเสหิ อุคฺคณฺหิตุํ นาสกฺขิ. "กสฺมาติ. โส กิร กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล ปพฺพชิตฺวา ปญฺวา หุตฺวา อญฺตรสฺส ทนฺธภิกฺขุโน อุทฺเทสคหณกาเล ปริหาสเกฬึ อกาสิ. โส ภิกฺขุ เตน ปริหาเสน ลชฺชิโต เนว อุทฺเทสํ คณฺหิ น สชฺฌายมกาสิ. เตน กมฺเมน อยํ ปพฺพชิตฺวาว ทนฺโธ ชาโต, คหิตคหิตปทํ, อุปรุปริปทํ อุคฺคณฺหนฺตสฺส, นสฺสติ. ตสฺส อิมเมว คาถํ อุคฺคเหตุํ วายมนฺตสฺส, จตฺตาโร มาสา อติกฺกนฺตา. อถ นํ มหาปนฺถโก "จูฬปนฺถก ตฺวํ อิมสฺมึ สาสเน อภพฺโพ, จตูหิ มาเสหิ เอกํ คาถํปิ คเหตุํ น สกฺโกสิ, ปพฺพชิตกิจฺจํ ปน กถํ มตฺถกํ ปาเปสฺสสิ, นิกฺขม อิโตติ วิหารา นิกฺกฑฺฒิ. จูฬปนฺถโก พุทฺธสาสเน สิเนเหน คิหิภาวํ น ปตฺเถติ. ตสฺมิญฺจ กาเล มหาปนฺถโก ภตฺตุทฺเทสโก โหติ. ชีวโก โกมารภจฺโจ พหุํ มาลาคนฺธวิเลปนมาทาย อมฺพวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ ปูเชตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา อุฏฺายาสนา ทสพลํ วนฺทิตฺวา มหาปนฺถกํ อุปสงฺกมิตฺวา "กิตฺตกา ภนฺเต สตฺถุ สนฺติเก ภิกฺขูติ ปุจฺฉิ. "ปญฺจมตฺตานิ ภิกฺขุสตานีติ. "เสฺว ภนฺเต พุทฺธปฺปมุขานิ ปญฺจภิกฺขุสตานิ อาทาย อมฺหากํ นิเวสเน ภิกฺขํ คณฺหถาติ. "อุปาสก จูฬปนฺถโก นาม ทนฺโธ ภิกฺขุ อวิรุฬฺหิธมฺโม, ตํ เปตฺวา เสสานํ นิมนฺตนํ สมฺปฏิจฺฉามีติ เถโร อาห. ตํ สุตฺวา จูฬปนฺถโก--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๙.
จินฺเตสิ "เถโร เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ นิมนฺตนํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต มํ พาหิรํ กตฺวา สมฺปฏิจฺฉติ, นิสฺสํสยํ มยฺหํ ภาติกสฺส มยิ จิตฺตํ ภินฺนํ ภวิสฺสติ; กึ อิทานิ มยฺหํ อิมินา สาสเนน, คิหี หุตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺานิ กโรนฺโต ชีวิสฺสามีติ. โส ปุนทิวเส ปาโตว วิพฺภมิตุํ ปายาสิ. สตฺถา ปจฺจูสกาเลเยว โลกํ โวโลเกนฺโต อิมํ การณํ ทิสฺวา ปมตรํ คนฺตฺวา จูฬปนฺถกสฺส คมนมคฺเค ทฺวารโกฏฺเก จงฺกมนฺโต อฏฺาสิ. จูฬปนฺถโก คจฺฉนฺโต สตฺถารํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิ. อถ นํ สตฺถา "กหํ ปน ตฺวํ จูฬปนฺถก อิมาย เวลาย คจฺฉสีติ อาห. "ภาตา มํ ภนฺเต นิกฺกฑฺฒติ, เตนาหํ วิพฺภมิตุํ คจฺฉามีติ. "จูฬปนฺถก ตว ปพฺพชฺชา นาม มม สนฺติเก, ภาตรา นิกฺกฑฺฒิโตปิ กสฺมา มม สนฺติกํ นาคจฺฉิ; เอหิ, กินฺเต คิหิภาเวน, มม สนฺติเก ภวิสฺสสีติ จกฺกงฺกิตตเลน ปาณินา ตํ สิรสิ ปรามสิตฺวา อาทาย คนฺตฺวา คนฺธกุฏิปมุเข นิสีทาเปตฺวา "จูฬปนฺถก ปุรตฺถาภิมุโข หุตฺวา อิมํ ปิโลติกํ `รโชหรณํ รโชหรณนฺติ ปริมชฺชนฺโต อิเธว โหหีติ อิทฺธิยา อภิสงฺขตํ ปริสุทฺธํ ปิโลติกํ ทตฺวา, กาเล อาโรจิเต, ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ชีวกสฺส เคหํ คนฺตฺวา ปญฺตฺตาสเน นิสีทิ. จูฬปนฺถโกปิ สุริยํ โอโลเกนฺโต ตํ ปิโลติกํ "รโชหรณํ รโชหรณนฺติ ปริมชฺชนฺโต นิสีทิ. ตสฺส ตํ ปิโลติกขณฺฑํ ปริมชฺชนฺตสฺส กิลิฏฺ อโหสิ. ตโต จินฺเตสิ "อิทํ ปิโลติกขณฺฑํ อติวิย ปริสุทฺธํ, อิมํ ปน อตฺตภาวํ นิสฺสาย ปุริมปกตึ ชหิตฺวา เอวํ กิลิฏฺ ชาตํ, อนิจฺจา วต สงฺขาราติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๐.
ขยวยํ ปฏฺเปนฺโต วิปสฺสนํ วฑฺเฒสิ. สตฺถา "จูฬปนฺถกสฺส จิตฺตํ วิปสฺสนํ อารุฬฺหนฺติ ตฺวา "จูฬปนฺถก ตฺวํ เอตํ ปิโลติกขณฺฑเมว สงฺกิลิฏฺ รชรญฺชิตนฺติ มา สญฺ กริ; อพฺภนฺตเร ปน เต ราครชาทโย อตฺถิ, เต หราหีติ วตฺวา โอภาสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ปุรโต นิสินฺโน วิย ปญฺายมานรูโป หุตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "ราโค รโช, น จ ปน เรณุ วุจฺจติ; ราคสฺเสตํ อธิวจนํ `รโชติ; เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺว ภิกฺขโว วิหรนฺติ เต วิคตรชสฺส สาสเน. โทโส รโช, น จ ปน เรณุ วุจฺจติ; โทสสฺเสตํ อธิวจนํ `รโชติ; เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺว ภิกฺขโว วิหรนฺติ เต วิคตรชสฺส สาสเน. โมโห รโช, น จ ปน เรณุ วุจฺจติ; โมหสฺเสตํ อธิวจนํ `รโชติ; เอตํ รชํ วิปฺปชหิตฺว ภิกฺขโว วิหรนฺติ เต วิคตรชสฺส สาสเนติ. คาถาปริโยสาเน จูฬปนฺถโก สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. สห ปฏิสมฺภิทาหิเยวสฺส ตีณิ ปิฏกานิ อาคมึสุ. โส กิร ปุพฺเพ ราชา หุตฺวา นครปทกฺขิณํ กโรนฺโต, นลาฏโต เสเท--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๑.
มุญฺจนฺเต, ๑- ปริสุทฺเธน สาฏเกน นลาฏนฺตํ ปุญฺฉิ. สาฏโก กิลิฏฺโ อโหสิ. โส "อิมํ สรีรํ นิสฺสาย เอวรูโป ปริสุทฺโธ สาฏโก ปกตึ ชหิตฺวา กิลิฏฺโ ชาโต, อนิจฺจา วต สงฺขาราติ อนิจฺจสญฺ ปฏิลภิ, เตน การเณนสฺส รโชหรณเมว ปจฺจโย ชาโต. ชีวโกปิ โข โกมารภจฺโจ ทสพลสฺส ทกฺขิโณทกํ อุปนาเมสิ. สตฺถา "นนุ ชีวก วิหาเร ภิกฺขุ อตฺถีติ หตฺเถน ปตฺตํ ปิทหิ. มหาปนฺถโก "นนุ ภนฺเต วิหาเร นตฺถิ ภิกฺขูติ อาห. สตฺถา "อตฺถิ ชีวกาติ อาห. ชีวโก "เตนหิ ภเณ คจฺฉ วิหาเร ภิกฺขูนํ อตฺถิภาวํ วา นตฺถิภาวํ วา ชานาหีติ ปุริสํ เปเสสิ. ตสฺมึ ขเณ จูฬปนฺถโก "มยฺหํ ภาติโก `วิหาเร ภิกฺขู นตฺถีติ ภณติ, วิหาเร ภิกฺขูนํ อตฺถิภาวมสฺส ปกาเสสฺสามีติ สกลํ อมฺพวนํ ภิกฺขูนญฺเว ปูเรสิ: เอกจฺเจ ภิกฺขู จีวรกมฺมํ กโรนฺติ, เอกจฺเจ รชนกมฺมํ กโรนฺติ, เอกจฺเจ สชฺฌายํ กโรนฺติ; เอวํ อญฺมญฺ อสทิสํ ภิกฺขุสหสฺสํ มาเปสิ. โส ปุริโส วิหาเร พหู ภิกฺขู ทิสฺวา นิวตฺติตฺวา "อยฺย สกลอมฺพวนํ ภิกฺขูหิ ปริปุณฺณนฺติ ชีวกสฺส อาโรเจสิ. เถโรปิ โข ตตฺเถว สหสฺสกฺขตฺตุมตฺตานํ นิมฺมินิตฺวาน ปนฺถโก นิสีทิ อมฺพวเน รมฺเม ยาว กาลปฺปเวทนาติ. อถ สตฺถา ตํ ปุริสํ อาห "วิหารํ คนฺตฺวา `สตฺถา จูฬปนฺถกํ นาม ปกฺโกสตีติ วเทหีติ. เตน คนฺตฺวา ตถา วุตฺเต, "อหํ จูฬปนฺถโก @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. มุจฺจนฺเต.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๒.
อหํ จูฬปนฺถโกติ มุขสหสฺสํ อุฏฺหิ. โส ปุริโส ปุน คนฺตฺวา "สพฺเพปิ กิร ภนฺเต จูฬปนฺถกาเยว นามาติ อาห. "เตนหิ คนฺตฺวา, โย ปมํ `อหํ จูฬปนฺถโกติ วทติ, ตํ หตฺเถ คณฺห, อวเสสา อนฺตรธายิสฺสนฺตีติ. โส ตถา อกาสิ. ตาวเทว สหสฺสมตฺตา ภิกฺขู อนฺตรธายึสุ. เถโร เตน ปุริเสน สทฺธึ อคมาสิ. สตฺถา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน ชีวกํ อามนฺเตสิ "ชีวก จูฬปนฺถกสฺส ปตฺตํ คณฺห, อยนฺเต อนุโมทนํ กริสฺสตีติ. ชีวโก ตถา อกาสิ. เถโร สีหนาทํ นทนฺโต ตรุณสีโห วิย ตีณิ ปิฏกานิ สงฺโขเภตฺวา อนุโมทนํ อกาสิ. สตฺถา อุฏฺายาสนา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต วิหารํ คนฺตฺวา, ภิกฺขูหิ วตฺเต ทสฺสิเต, อุฏฺายาสนา คนฺธกุฏิปมุเข ตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส สุคโตวาทํ ทตฺวา กมฺมฏฺานํ กเถตฺวา ภิกฺขุสงฺฆํ อุยฺโยเชตฺวา สุรภิคนฺธวาสิตํ คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา ทกฺขิเณน ปสฺเสน สีหเสยฺยํ อุปคโต. อถ สายณฺหสมเย ภิกฺขู อิโต จิโต จ สโมสริตฺวา รตฺตกมฺพลสาณิยา ปริกฺขิตฺตา วิย นิสีทิตฺวา สตฺถุ คุณกถํ อารภึสุ "อาวุโส มหาปนฺถโก จูฬปนฺถกสฺส อชฺฌาสยํ อชานนฺโต จตูหิ มาเสหิ เอกํ คาถํ อุคฺคณฺหาเปตุํ น สกฺโกติ, `ทนฺโธ อยนฺติ วิหารา นิกฺกฑฺฒิ; สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปน อตฺตโน อนุตฺตรธมฺมราชตาย เอกสฺมิญฺเว อนฺตราภตฺเต สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ อทาสิ; ตีณิ ปิฏกานิ สห ปฏิสมฺภิทาหิเยว อาคตานิ; อโห พุทฺธานํ พลนฺนาม มหนฺตนฺติ. อถ ภควา ธมฺมสภายํ อิมํ กถาปวตฺตึ ตฺวา "อชฺช--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๓.
มยา คนฺตุํ วฏฺฏตีติ พุทฺธเสยฺยาย อุฏฺาย สุรตฺตทุปฏฺฏํ นิวาเสตฺวา วิชฺชุลตํ วิย กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา รตฺตกมฺพลสทิสํ สุคตมหาปํสุกูลจีวรํ ปารุปิตฺวา สุรภิคนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม มตฺตวรวารณสีหวิกฺกนฺตวิลาเสน อนนฺตาย พุทฺธลีฬฺหาย ธมฺมสภํ คนฺตฺวา อลงฺกตมณฺฑลมาลมชฺเฌ สุปญฺตฺตปวรพุทฺธาสนํ อารุยฺห ฉพฺพณฺณา พุทฺธรํสิโย วิสฺสชฺเชนฺโต อณฺณวกุจฺฉึ โขภยมาโน วิย ยุคนฺธรมตฺถเก พาลสุริโย วิย อาสนมชฺเฌ นิสีทิ. สมฺมาสมฺพุทฺเธ ปน อาคตมตฺเต, ภิกฺขุสงฺโฆ กถํ ปจฺฉินฺทิตฺวา ตุณฺหี อโหสิ. สตฺถา มุทุเกน จิตฺเตน ปริสํ โอโลเกตฺวา "อยํ ปริสา อติวิย โสภติ, เอกสฺสาปิ หตฺถกุกฺกุจฺจํ วา ปาทกุกฺกุจฺจํ วา อุกฺกาสิตสทฺโท วา ขิปิตสทฺโท วา นตฺถิ, สพฺเพปิเม พุทฺธคารเวน สคารวา พุทฺธเตเชน ตชฺชิตา, มยิ อายุกปฺปมฺปิ อกเถตฺวา นิสินฺเน, เกจิ ปมํ กถํ สมุฏฺาเปตฺวา น กเถสฺสนฺติ, กถาสมุฏฺาปนวตฺตนฺนาม มยา ชานิตพฺพํ, อหเมว ปมํ กเถสฺสามีติ มธุเรน พฺรหฺมสเรน ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา, กา จ ปน โว อนฺตรา กถา วิปฺปกตาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว จูฬปนฺถโก อิทาเนว ทนฺโธ, ปุพฺเพปิ ทนฺโธว; น เกวลญฺจสฺสาหํ อิทาเนว อวสฺสโย ชาโต, ปุพฺเพปิ อวสฺสโย อโหสึเยว; ปุพฺเพ ปนาหํ อิมํ โลกิยกุฏุมฺพสฺส สามิกํ อกาสึ, อิทานิ โลกุตฺตรกุฏุมฺพสฺสาติ วตฺวา, ตมตฺถํ วิตฺถารโต โสตุกาเมหิ ภิกฺขูหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ:--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๔.
อตีเต พาราณสีนครวาสี เอโก มาณโว ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา สิปฺปุคฺคหณตฺถาย ทิสาปาโมกฺขสฺสาจริยสฺส ธมฺมนฺเตวาสิโก หุตฺวา ปญฺจนฺนํ มาณวกสตานํ อนฺตเร อติวิย อาจริยสฺส อุปการโก อโหสิ, ปาทปริกมฺมาทีนิ สพฺพกิจฺจานิ กโรติ; ทนฺธตาย ปน กิญฺจิ อุคฺคณฺหิตุํ น สกฺโกติ. อาจริโย "อยํ มม พหุปกาโร, สิกฺขาเปสฺสามิ นนฺติ วายมนฺโตปิ กิญฺจิ สิกฺขาเปตุํ น สกฺโกติ. โส จิรํ วสิตฺวา เอกํ คาถํปิ อุคฺคณฺหิตุํ อสกฺโกนฺโต อุกฺกณฺิตฺวา "คมิสฺสามีติ อาจริยํ อาปุจฺฉิ. อาจริโย จินฺเตสิ "อยํ มยฺหํ อุปการโก, ปณฺฑิตภาวมสฺส ปจฺจาสึสามิ, น จ นํ กาตุํ สกฺโกมิ; อวสฺสํ มยา อิมสฺส ปจฺจุปกาโร กาตพฺโพ, เอกมสฺส มนฺตํ พนฺธิตฺวา ทสฺสามีติ. โส ตํ อรญฺ เนตฺวา "ฆเฏสิ ฆเฏสิ, กึการณา ฆเฏสิ; อหํปิ ตํ ชานามิ ชานามีติ อิมํ มนฺตํ พนฺธิตฺวา อุคฺคณฺหาเปนฺโต อเนกสตกฺขตฺตุํ ปริวตฺตาเปตฺวา "ปญฺายติ เตติ ปุจฺฉิตฺวา, "อาม ปญฺายตีติ วุตฺเต, "ทนฺเธน นาม วายามํ กตฺวา ปคุณํ กตํ สิปฺปํ น ปลายตีติ อาจิกฺขิตฺวา มคฺคปริพฺพยํ ทตฺวา "คจฺฉ อิมํ มนฺตํ นิสฺสาย ชีวิสฺสสิ, อปลายนตฺถาย ปนสฺส นิจฺจํ สชฺฌายํ กเรยฺยาสีติ วตฺวา ตํ อุยฺโยเชสิ. อถสฺส พาราณสีสมฺปตฺตกาเล "ปุตฺโต เม สิปฺปํ สิกฺขิตฺวา อาคโตติ มาตา มหาสกฺการสมฺมานมกาสิ. ตทา พาราณสีราชา "อตฺถิ นุ โข เม กายกมฺมาทีสุ โกจิ โทโสติ ปจฺจเวกฺขนฺโต อตฺตโน อรุจฺจนกํ กิญฺจิ กมฺมํ อทิสฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๕.
"อตฺตโน วชฺชนฺนาม อตฺตโน น ปญฺายติ, ปเรสํ ปญฺายติ; นาครานํ ปริคฺคณฺหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สายํ อญฺาตกเวเสน นิกฺขมิตฺวา "สายมาสํ ภุญฺชิตฺวา นิสินฺนมนุสฺสานํ กถาสลฺลาโป นาม นานปฺปการโก โหติ; สจาหํ อธมฺเมน รชฺชํ กาเรมิ, `ปาเปน อธมฺมิกรญฺา ทณฺฑพลิอาทีหิ หตมฺหาติ วกฺขนฺติ; สเจ ธมฺเมน กาเรมิ, `ทีฆายุโก โน โหตุ ราชาติอาทีนิ วตฺวา มม คุณํ กเถสฺสนฺตีติ เตสํ เตสํ เคหานํ ภิตฺติอนุสาเรน วิจริ. ตสฺมึ ขเณ อุมฺมงฺคโจรา ทฺวินฺนํ เคหานํ อนฺตเร อุมฺมงฺคํ ภินฺทนฺติ เอกอุมฺมงฺเคเนว เทฺว เคหานิ ปวิสนตฺถาย. ราชา เต ทิสฺวา เคหจฺฉายาย อฏฺาสิ. เตสํ อุมฺมงฺคํ ภินฺทิตฺวา เคหํ ปวิสิตฺวา ภณฺฑานํ โอโลกนกาเล มาณโว ปพุชฺฌิตฺวา ตํ มนฺตํ สชฺฌายนฺโต "ฆเฏสิ ฆเฏสิ, กึการณา ฆเฏสิ; อหํปิ ตํ ชานามิ ชานามีติ อาห. เต ตํ สุตฺวา "อิมินา กิรมฺห าตา, อิทานิ โน นาเสสฺสตีติ นิวตฺถวตฺถานิปิ ฉฑฺเฑตฺวา ภีตา สมฺมุขสมฺมุขฏฺาเนเนว ปลายึสุ. ราชา เต ปลายนฺเต ทิสฺวา อิตรสฺส จ มนฺตํ สชฺฌายนฺตสฺส สทฺทํ สุตฺวา นาครานํ ปริคฺคณฺหิตฺวา นิเวสนํ ปาวิสิ; วิภาตาย ปน รตฺติยา ปาโตว เอกํ ปุริสํ ปกฺโกสิตฺวา อาห "คจฺฉ ภเณ อสุกวีถิยํ อสุกสฺมึ ๑- นาม เคเห อุมฺมงฺโค ภินฺโน, ตตฺถ ตกฺกสิลโต สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา อาคตมาณโว อตฺถิ; ตํ อาเนหีติ. โส คนฺตฺวา "ราชา ตํ ปกฺโกสตีติ วตฺวา มาณวํ อาเนสิ. อถ นํ ราชา อาห @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ยสฺมึ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๖.
"ตฺวํ ตาต ตกฺกสิลโต สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา อาคตมาณโวติ. "อาม เทวาติ. "อมฺหากํปิ ตํ สิปฺปํ เทหีติ. "สาธุ เทว สมาสเน นิสีทิตฺวา คณฺหาติ. อถ นํ ราชา ตถา กตฺวา ตํ มนฺตํ คเหตฺวา "อยนฺเต อาจริยภาโคติ สหสฺสํ อทาสิ. ตทา เสนาปติ รญฺโ กปฺปกํ อาห "กทา รญฺโ มสฺสุํ กริสฺสสีติ. "เสฺว วา ปรเสฺว วาติ. โส ตสฺส สหสฺสํ ทตฺวา "กิจฺจํ โน อตฺถีติ วตฺวา, "กึ สามีติ วุตฺเต, "รญฺโ มสฺสุกมฺมํ กโรนฺโต วิย หุตฺวา ขุรํ อติวิย ปหํสิตฺวา คลนาฬึ ฉินฺทิตฺวา เสนาปติ ภวิสฺสสิ, อหํ ราชาติ. โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา รญฺโ มสฺสุกรณทิวเส คนฺโธทเกน มสฺสุํ เตเมตฺวา ขุรํ ปหํสิตฺวา นลาฏนฺเต คเหตฺวา "ขุโร โถกํ กุณฺธาโร, เอกปฺปหาเรเนว คลนาฬึ ฉินฺทิตุํ วฏฺฏตีติ ปุน เอกมนฺตํ ตฺวา ขุรํ ปหํสิ. ตสฺมึ ขเณ ราชา อตฺตโน มนฺตํ สริตฺวา สชฺฌายํ กโรนฺโต "ฆเฏสิ ฆเฏสิ, กึการณา ฆเฏสิ; อหํปิ ตํ ชานามิ ชานามีติ อาห. นหาปิตสฺส นลาฏโต เสทา มุจฺจึสุ. โส "ชานาติ มํ ราชาติ ภีโต ขุรํ ภูมิยํ ขิปิตฺวา ปาทมูเล อุเรน นิปชฺชิ. ราชาโน นาม เฉกา โหนฺติ, เตน นํ เอวมาห "อเร ทุฏฺนหาปิต `น มํ ราชา ชานาตีติ สญฺ กโรสีติ. "อภยํ เม เทหิ เทวาติ. "โหตุ, มา ภายิ, กเถหีติ. "เสนาปติ เม เทว สหสฺสํ ทตฺวา `รญฺโ มสฺสุํ กโรนฺโต วิย คลนาฬึ ฉินฺท; ตสฺมึ มเต, อหํ ราชา หุตฺวา ตํ เสนาปตึ กริสฺสามีติ อาหาติ. ราชา ตํ สุตฺวา "อาจริยํ เม นิสฺสาย ชีวิตํ ลทฺธนฺติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๗.
เสนาปตึ ปกฺโกสาเปตฺวา "อมฺโภ เสนาปติ กึ นาม ตยา มม สนฺติกา น ลทฺธํ, อิทานิ ตํ ทฏฺุํ น สกฺโกมิ, มม รฏฺา นิกฺขมาติ ตํ รฏฺา ปพฺพาเชตฺวา อาจริยํ ปกฺโกสาเปตฺวา "อาจริย ตํ นิสฺสาย มยา ชีวิตํ ลทฺธนฺติ วตฺวา มหนฺตํ สกฺการํ กริตฺวา ตสฺส เสนาปติฏฺานํ อทาสิ. โส ตทา จูฬปนฺถโก อโหสิ, ๑- สตฺถา ทิสาปาโมกฺขาจริโยติ. สตฺถา อิมํ ๒- อตีตํ อาหริตฺวา "เอวํ ภิกฺขเว ปุพฺเพปิ จูฬปนฺถโก ทนฺโธว อโหสิ, ตถาปิสฺส อหํ อวสฺสโย หุตฺวา ตํ โลกิยกุฏุมฺเพ ปติฏฺาเปสินฺติ วตฺวา, ปุเนกทิวสํ "อโห สตฺถา จูฬปนฺถกสฺส อวสฺสโย ชาโตติ กถาย สมุฏฺิตาย, จูฬกเสฏฺิชาตเก อตีตวตฺถุํ กเถตฺวา "อปฺปเกนปิ เมธาวี ปาภเตน วิจกฺขโณ สมุฏฺาเปติ อตฺตานํ อณุํ อคฺคึว สนฺธมนฺติ ๓- คาถํ วตฺวา "น ภิกฺขเว อิทาเนวาหํ อิมสฺส อวสฺสโย ชาโต, ปุพฺเพปิ อวสฺสโย อโหสิเมว; ปุพฺเพ ปนาหํ อิมํ โลกิยกุฏุมฺพสฺส สามิกํ อกาสึ, อิทานิ โลกุตฺตรกุฏุมฺพสฺสาติ วตฺวา "ตทาปิ จูฬกนฺเตวาสิโก จูฬปนฺถโก อโหสิ, จูฬกเสฏฺี ปน ปณฺฑิโต พฺยตฺโต นกฺขตฺตโกวิโท อหเมวาติ ชาตกํ สโมธาเนสิ. ปุเนกทิวสํ ธมฺมสภายํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺาเปสุํ "อาวุโส @เชิงอรรถ: ๑. ตทา จูฬปนฺถโก มาณโว อโหสีติ ยุตฺตตรํ. @๒. สี. ม. ยุ. ตสฺมา อิมํ. @๓. ขุ. ชา. เอก. ๒.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๘.
จูฬปนฺถโก จตูหิ มาเสหิ จตุปฺปทํ คาถํ คเหตุํ อสกฺโกนฺโตปิ วิริยํ อโนสฺสชฺชิตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺิโต, อิทานิ โลกุตฺตรธมฺมกุฏุมฺพสฺส สามิโก ชาโตติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นามาติ วุตฺเต, "ภิกฺขเว มม สาสเน อารทฺธวิริโย ภิกฺขุ โลกุตฺตรธมฺมสฺส สามิโก โหติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อุฏฺาเนนปฺปมาเทน สญฺเมน ทเมน จ ทีปํ กยิราถ เมธาวี, ยํ โอโฆ นาภิกีรตีติ. ตตฺถ ทีปํ กยิราถาติ; "วิริยสงฺขาเตน อุฏฺาเนน สติยา อวิปฺปวาสสงฺขาเตน อปฺปมาเทน จตุปาริสุทฺธิสีลสงฺขาเตน สญฺเมน อินฺทฺริยทมเนน จาติ อิเมหิ การณภูเตหิ จตูหิ ธมฺเมหิ ธมฺโมชปญฺาย สมนฺนาคโต เมธาวี อิมสฺมึ อติทุลฺลภปติฏฺตาย อติคมฺภีเร สํสารสาคเร อตฺตโน ปติฏฺานภูตํ อรหตฺตผลทีปํ กยิราถ กเรยฺย กาตุํ สกฺกุเณยฺยาติ อตฺโถ. กีทิสํ? ยํ โอโฆ นาภิกีรตีติ: ยํ จตุพฺพิโธปิ กิเลโสโฆ อภิกีริตุํ วิทฺธํเสตุํ น สกฺโกติ; น หิ สกฺกา อรหตฺตํ โอเฆน วิกีริตุนฺติ. คาถาวสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ, เอวํ เทสนา สมฺปตฺตปริสาย สาตฺถิกา ชาตาติ. จูฬปนฺถกตฺเถรวตฺถุ. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘๙.
๔. พาลนกฺขตฺตวตฺถุ. (๑๘) "ปมาทมนุยุญฺชนฺตีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต พาลนกฺขตฺตํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ กิร สมเย สาวตฺถิยํ พาลนกฺขตฺตํ นาม สงฺฆุฏฺ. ตสฺมึ นกฺขตฺเต พาลา ทุมฺเมธิโน ชนา ฉาริกาย เจว โคมเยน จ สรีรํ มกฺเขตฺวา สตฺตาหํ อสพฺภิวาจํ ภณนฺตา วิจรนฺติ, กญฺจิ าตึ วา สุหชฺชํ วา ปพฺพชิตํ วา ทิสฺวา ลชฺชนฺตา นาม นตฺถิ, ทฺวาเร ทฺวาเร ตฺวา อสพฺภํ ภณนฺติ. มนุสฺสา เตสํ อสพฺภํ โสตุํ อสกฺโกนฺตา ยถาพลํ อฑฺฒํ วา ปาทํ วา กหาปณํ วา เปเสนฺติ, เตสํ เตสํ ฆรทฺวาเร ลทฺธํ ลทฺธํ คเหตฺวา ปกฺกมนฺติ. ตทา ปน สาวตฺถิยํ ปญฺจโกฏิมตฺตา อริยสาวกา โหนฺติ, เต สตฺถุ สาสนํ เปสยึสุ "ภควา ภนฺเต สตฺตาหํ ภิกฺขุสงฺเฆน สทฺธึ นครํ อปวิสิตฺวา วิหาเรเยว โหตูติ, ตญฺจ ปน สตฺตาหํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส วิหาเรเยว ยาคุภตฺตาทีนิ สมฺปาเทตฺวา สยมฺปิ เคหา น นิกฺขมึสุ. นกฺขตฺเต ปน ปริโยสิเต, อฏฺเม ทิวเส พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา นครํ ปเวเสตฺวา มหาทานํ ทตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนา "ภนฺเต อติทุกฺเขน โน สตฺต ทิวสา อติกฺกนฺตา, พาลานํ อสพฺภํ สุณนฺตานํ กณฺณา ภิชฺชนาการปฺปตฺตา วิย โหนฺติ, โกจิ กสฺสจิ น ลชฺชติ, เตน มยํ ตุมฺหากํ อนฺโตนครํ ปวิสิตุํ น ทมฺหา, มยํปิ เคหโต น นิกฺขมิมฺหาติ อาหํสุ. สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา "พาลานํ ทุมฺเมธานํ กิริยา เอวรูปา โหติ, เมธาวิโน ปน ธนสารํ วิย อปฺปมาทํ รกฺขิตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๐.
อมตมหานิพฺพานสมฺปตฺตึ ปาปุณนฺตีติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ "ปมาทมนุยุญฺชนฺติ พาลา ทุมฺเมธิโน ชนา, อปฺปมาทญฺจ เมธาวี ธนํ เสฏฺว รกฺขติ. มา ปมาทมนุยุญฺเชถ, มา กามรติสนฺถวํ; อปฺปมตฺโต หิ ฌายนฺโต ปปฺโปติ วิปุลํ สุขนฺติ. ตตฺถ พาลาติ: พาเลฺยน สมนฺนาคตา อิธโลกปรโลกตฺถํ อชานนฺตา. ทุมฺเมธิโนติ: นิปฺปญฺา. เต ปมาเท อาทีนวํ อปสฺสนฺตา ปมาทํ อนุยุญฺชนฺติ [๑]- ปมาเทน กาลํ วีตินาเมนฺติ. เมธาวีติ: ธมฺโมชปญฺาย สมนฺนาคโต ปน ปณฺฑิโต กุลวํสานุคตํ เสฏฺ อุตฺตมํ สตฺตรตนธนํ วิย อปฺปมาทํ รกฺขติ: ยถา หิ "อุตฺตมํ ธนํ นิสฺสาย กามคุณสมฺปตฺตึ ปาปุณิสฺสาม [๒]- ปรโลกคมนมคฺคํ โสเธสฺสามาติ ธเน อานิสํสํ ปสฺสนฺตา ตํ รกฺขนฺติ; เอวํ ปณฺฑิโตปิ "อปฺปมตฺโต ปมชฺฌานาทีนิ ปฏิลภติ มคฺคผลาทีนิ ปาปุณาติ ติสฺโส วิชฺชา ฉ อภิญฺา สมฺปาเทตีติ อปฺปมาเท อานิสํสํ ปสฺสนฺโต ธนํ เสฏฺ วิย อปฺปมาทํ รกฺขตีติ อตฺโถ. มา ปมาทนฺติ: ตสฺมา ตุมฺเห มา ปมาทมนุยุญฺเชถ มา ปมาเทน กาลํ วีตินามยิตฺถ. มา กามรติสนฺถวนฺติ: วตฺถุกามกิเลสกาเมสุ รติสงฺขาตํ ตณฺหาสนฺถวํปิ มา อนุยุญฺเชถ มา จินฺตยิตฺถ มา ปฏิลภิตฺถ. อปฺปมตฺโต หีติ: อุปฏฺิตสติตาย หิ อปฺปมตฺโต ฌายนฺโต ปุคฺคโล วิปุลํ โอฬารํ นิพฺพานสุขํ ปาปุณาตีติ. @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ปวตฺเตนฺติ. ๒. สี. ม. ยุ. ปุตฺตทารํ โปสิสฺสาม.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๑.
คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ. มหาชนสฺส สาตฺถิกา เทสนา ชาตาติ. พาลนกฺขตฺตวตฺถุ. ----------- ๕. มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุ. (๑๙) "ปมาทํ อปฺปมาเทนาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มหากสฺสปตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ ทิวเส เถโร ปิปฺผลิคุหายํ วิหรนฺโต ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา ปมตฺเต จ อปฺปมตฺเต จ อุทกปวิปพฺพตาทีสุ จวนเก อุปปชฺชนเก ๑- สตฺเต ทิพฺเพน จกฺขุนา โอโลเกนฺโต นิสีทิ. สตฺถา เชตวเน นิสินฺนโกว "เกน นุ โข วิหาเรน อชฺช มม ปุตฺโต กสฺสโป วิหรตีติ ทิพฺเพน จกฺขุนา อุปธาเรนฺโต "สตฺตานํ จุตูปปาตํ โอโลเกนฺโต วิหรตีติ ตฺวา "สตฺตานํ จุตูปปาโต นาม พุทฺธาเณนาปิ อปริจฺฉินฺโน, มาตุกุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา มาตาปิตโร อชานาเปตฺวา จวนกสตฺตานํ ปริจฺเฉทํ กาตุํ น สกฺกา. เต ชานิตุํ ตว อวิสโย, อปฺปมตฺตโก ตว วิสโย, สพฺพโส ปน จวนฺเต จ อุปปชฺชนฺเต จ ชานิตุํ ปสฺสิตุํ พุทฺธานเมว วิสโยติ วตฺวา โอภาสํ ผริตฺวา สมฺมุเข นิสินฺโน วิย หุตฺวา อิมํ คาถมาห @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. อุปฺปชฺชนเก.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๒.
"ปมาทํ อปฺปมาเทน ยทา นุทติ ปณฺฑิโต, ปญฺาปาสาทมารุยฺห อโสโก โสกินึ ปชํ ปพฺพตฏฺโว ภุมฺมฏฺเ ธีโร พาเล อเวกฺขตีติ. ตตฺถ นุทตีติ: ยถา นาม โปกฺขรณึ ปวิสนฺตํ นโวทกํ ปุราโณทกํ สงฺโขเภตฺวา ตสฺโสกาสํ อทตฺวา อตฺตโน มตฺถเกน ปลายนฺตํ นุทติ นีหรติ; เอวเมว ปณฺฑิโต อปฺปมาทลกฺขณํ พฺรูหนฺโต ปมาทสฺโสกาสํ อทตฺวา ยทา อปฺปมาทเวเคน ตํ นุทติ นีหรติ; อถ โส ปนุนฺนปมาโท อจฺจุคฺคตตฺเถน ปริสุทฺธํ ทิพฺพจกฺขุสงฺขาตํ ปญฺาปาสาทํ ตสฺส อนุจฺฉวิกํ ปฏิปทํ ปูเรนฺโต ตาย ปฏิปทาย นิสฺเสณิยา ปาสาทํ วิย อารุยฺห ปหีนโสกสลฺลตาย อโสโก อปฺปหีนโสกสลฺลตาย โสกินึ ปชํ สตฺตนิกายํ จวมานญฺจ อุปปชฺชมานญฺจ ทิพฺพจกฺขุนา อเวกฺขติ ปสฺสติ. ยถา กึ? ปพฺพตฏฺโว ภุมฺมฏฺเติ: ปพฺพตมุทฺธนิฏฺิโต ภูมิยํ ิเต อุปริปาสาเท วา ิโต ปาสาทปริเวเณ ิเต อกิจฺเฉน อเวกฺขติ; ตถา โสปิ ธีโร ปณฺฑิโต มหาขีณาสโว อสมุจฺฉินฺนวฏฺฏพีเช พาเล จวนฺเต จ อุปปชฺชนฺเต จ อกิจฺเฉน อเวกฺขตีติ. คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ สจฺฉิกรึสูติ. มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุ. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ หน้าที่ ๙๓.
๖. เทฺวสหายกภิกฺขุวตฺถุ. (๒๐) "อปฺปมตฺโต ปมตฺเตสูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เทฺว สหายเก ภิกฺขู อารพฺภ กเถสิ. เต กิร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา อรญฺกวิหารํ ปวิสึสุ. เตสุ เอโก สกาลสฺเสว ทารูนิ อาหริตฺวา องฺคารกปลฺลํ สชฺเชตฺวา วิสิพฺเพตฺวา ๑- ทหรสามเณเรหิ สทฺธึ สลฺลปนฺโต ปมยามํ นิสีทติ. เอโก อปฺปมตฺโต สมณธมฺมํ กโรนฺโต อิตรํ โอวทติ "อาวุโส มาเอวํ กริ, ปมตฺตสฺส หิ จตฺตาโร อปายา สยนฆรสทิสา, พุทฺธา นาม สาเถยฺเยน อาราเธตุํ น สกฺกาติ. โส ตสฺโสวาทํ น สุณาติ. อิตโร "นายํ วจนกฺขโมติ ตํ อปตฺเถตฺวา อปฺปมตฺโต สมณธมฺมํ อกาสิ. อลสตฺเถโรปิ ปมยาเม วิสิพฺเพตฺวา อิตรสฺส จงฺกมิตฺวา คพฺภํ ปวิฏฺกาเล ปวิสิตฺวา "มหากุสิต นิปชฺชิตฺวา สยนตฺถาย อรญฺ ปวิฏฺโสิ; กึ พุทฺธานํ สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา อุฏฺาย รตฺตินฺทิวํ สมณธมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏตีติ วตฺวา อตฺตโน วสนฏฺานํ ปวิสิตฺวา นิปชฺชิตฺวา สุปติ. อิตโรปิ มชฺฌิมยาเม วิสฺสมิตฺวา ปจฺฉิมยาเม ปจฺจุฏฺาย สมณธมฺมํ กโรติ. โส เอวํ อปฺปมตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อิตโร ปมาเทเนว วีตินาเมสิ. เต วุตฺถวสฺสา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทึสุ. สตฺถา เตหิ สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา "กจฺจิ ภิกฺขเว อปฺปมตฺตา สมณธมฺมํ กริตฺถ, กจฺจิ โว @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "วิสิพฺเพตฺวาติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๔.
ปพฺพชิตกิจฺจํ มตฺถกํ ปตฺตนฺติ ปุจฺฉิ. ปมตฺโต ภิกฺขุ อาห "กุโต ภนฺเต เอตสฺส อปฺปมาโท, คตกาลโต ปฏฺาย นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺโต วีตินาเมสีติ. "ตฺวํ ปน ๑- ภิกฺขูติ. "อหํ ภนฺเต สกาลสฺเสว ทารูนิ อาหริตฺวา องฺคารกปลฺลํ สชฺเชตฺวา ปมยามํ วิสิพฺพนฺโต นิสีทิตฺวา อนิทฺทายนฺโต วีตินาเมสินฺติ. อถ นํ สตฺถา "ตฺวํ ปมตฺโต กาลํ วีตินาเมตฺวา `อปฺปมตฺโตมฺหีติ วทสิ, อปฺปมตฺตํ ปน ปมตฺตํ กโรสิ: ตฺวํ มม ปุตฺตสฺส สนฺติเก ชวจฺฉินฺโน ทุพฺพลสฺโส วิย, เอส ปน ตว สนฺติเก สีฆชวสฺโส วิยาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อปฺปมตฺโต ปมตฺเตสุ สุตฺเตสุ พหุชาคโร อพลสฺสํว สีฆสฺโส หิตฺวา ยาติ สุเมธโสติ. ตตฺถ อปฺปมตฺโตติ; สติเวปุลฺลปตฺตตาย อปฺปมาทสมฺปนฺโน ขีณาสโว. ปมตฺเตสูติ: สติโวสฺสคฺเค ิเตสุ สตฺเตสุ. สุตฺเตสูติ; สติชาคริยาภาเวน สพฺพิริยาปเถสุ นิทฺทายนฺเตสุเยว. พหุชาคโรติ: มหนฺเต สติเวปุลฺลชาคริเย ิโต. อพลสฺสํวาติ: กุณฺปาทฉินฺนชวํ ทุพฺพลสฺสํ สีฆชโว สินฺธวาชานิโย วิย. สุเมธโสติ: อุตฺตมปญฺโ ตถารูปํ ปุคฺคลํ อาคเมนปิ อธิคเมนปิ หิตฺวา ยาติ: มนฺทปญฺสฺมึ หิ เอกํ สุตฺตํ คเหตุํ วายมนฺเตเยว, สุเมธโส เอกํ วคฺคํ คณฺหาติ, เอวํ ตาว อาคเมน หิตฺวา ยาติ; มนฺทปญฺเ ปน รตฺติฏฺานทิวาฏฺานานิ กาตุํ วายมนฺเตเยว กมฺมฏฺานํ อุคฺคเหตฺวา สชฺฌายนฺเตเยว, จ สุเมธโส ปุพฺพภาเคปิ ปเรน กตํ รตฺติฏฺานํ วา @เชิงอรรถ: ๑. ม. ยุ. กึ. ตฺวํ ปน.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๕.
ทิวาฏฺานํ วา ปวิสิตฺวา กมฺมฏฺานํ สมฺมสนฺโต สพฺพกิเลเส เขเปตฺวา นว โลกุตฺตรธมฺเม หตฺถคเต กโรติ. เอวํ อธิคเมน หิตฺวา ยาติ: วฏฺเฏ ปน ตํ มนฺทปญฺ หิตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา วฏฺฏโต นิสฺสรนฺโต ยาติเยวาติ. คาถาปริโยสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ. เทฺวสหายกภิกฺขุวตฺถุ. --------------- ๗. สกฺกวตฺถุ. (๒๑) "อปฺปมาเทน มฆวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวสาลึ นิสฺสาย ๑- กูฏาคารสาลายํ วิหรนฺโต สกฺกํ เทวราชานํ อารพฺภ กเถสิ. เวสาลิยํ หิ มหาลิ นาม ลิจฺฉวี วสติ. โส ตถาคตสฺส สกฺกปญฺหสุตฺตนฺตเทสนํ สุตฺวา "สมฺมาสมฺพุทฺโธ สกฺกสฺส สมฺปตฺตึ มหตึ กตฺวา กเถติ; ทิสฺวา นุ โข กเถติ อุทาหุ อทิสฺวา, ชานาติ นุ โข สกฺกํ อุทาหุ โน; ปุจฺฉิสฺสามิ นนฺติ จินฺเตสิ. อถโข มหาลิ ลิจฺฉวี, เยน ภควา, เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ; เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข มหาลิ ลิจฺฉวี ภควนฺตํ เอตทโวจ "ทิฏฺโ โข ภนฺเต ภควตา สกฺโก @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. เวสาลิยํ อุปนิสฺสาย.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๖.
เทวานมินฺโทติ. "ทิฏฺโ โข เม มหาลิ สกฺโก เทวานมินฺโทติ. "โส หิ นูน ภนฺเต สกฺกปฏิรูปโก ภวิสฺสติ, ทุทฺทโส หิ ภนฺเต สกฺโก เทวานมินฺโทติ. "สกฺกญฺจาหํ มหาลิ ปชานามิ สกฺกกรเณ จ ธมฺเม; เยสญฺจ ธมฺมานํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคา, เต ๑- จ ปชานามิ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน มโฆ นาม มาณโว อโหสิ, ตสฺมา `มฆวาติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน ปุเร ทานํ อทาสิ, ตสฺมา `ปุรินฺทโทติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน สกฺกจฺจํ ทานํ อทาสิ, ตสฺมา `สกฺโกติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท ปุพฺเพ มนุสฺสภูโต สมาโน อาวสถํ อทาสิ, ตสฺมา `วาสโวติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท สหสฺสํ อตฺถํ มุหุตฺเตน จินฺเตสิ, ตสฺมา `สหสฺสกฺโขติ วุจฺจติ; สกฺกสฺส มหาลิ เทวานมินฺทสฺส สุชาตา นาม อสุรกญฺา ปชาปติ, ตสฺมา `สุชมฺปตีติ วุจฺจติ; สกฺโก มหาลิ เทวานมินฺโท เทวานํ ตาวตึสานํ อิสฺสริยาธิปจฺจํ รชฺชํ กาเรสิ, ตสฺมา `เทวานมินฺโทติ วุจฺจติ; สกฺกสฺส มหาลิ เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ มนุสฺสภูตสฺส สมานสฺส สตฺต วตฺตปทานิ สมตฺตานิ สมาทินฺนานิ อเหสุํ, เยสํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคา. กตมานิ สตฺต? ยาวชีวํ มาตาเปติภโร อสฺสํ; ยาวชีวํ กุเล เชฏฺาปจายี อสฺสํ; ยาวชีวํ สณฺหวาโจ อสฺสํ; ยาวชีวํ อปิสุณวาโจ อสฺสํ; ยาวชีวํ @เชิงอรรถ: ๑. ตญฺจาติ ปาลิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๗.
วิคตมลมจฺเฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวเสยฺยํ; มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโต; ยาวชีวํ สจฺจวาโจ อสฺสํ; ยาวชีวํ อกฺโกธโน อสฺสํ, สเจ เม โกโธ อุปฺปชฺเชยฺย, ขิปฺปเมว นํ ปฏิวิเนยฺยนฺติ, สกฺกสฺส มหาลิ เทวานมินฺทสฺส ปุพฺเพ มนุสฺสภูตสฺส สมานสฺส อิมานิ สตฺต วตฺตปทานิ สมตฺตานิ สมาทินฺนานิ อเหสุํ, เยสํ สมาทินฺนตฺตา สกฺโก สกฺกตฺตํ อชฺฌคาติ. "มาตาเปติภรํ ชนฺตุํ กุเล เชฏฺาปจายินํ สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ เปสุเณยฺยปฺปหายินํ มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ ตํ เว เทวา ตาวตึสา อาหุ `สปฺปุริโส อิตีติ. ๑- "อิทํ มหาลิ สกฺเกน มฆมาณวกาเล กตํ กมฺมนฺติ วตฺวา ปุน เตน "กถํ ภนฺเต มฆมาณโว ปฏิปชฺชตีติ ตสฺส ปฏิปตฺตึ วิตฺถารโต โสตุกาเมน ปุฏฺโ "เตนหิ มหาลิ สุณาหีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ: อตีเต มคธรฏฺเ อจลคาเม มโฆ นาม มาณโว คามกมฺมกรณฏฺานํ คนฺตฺวา อตฺตโน ิตฏฺาเน ปาทนฺเตน ปํสุํ วิยูหิตฺวา รมณียํ กตฺวา อฏฺาสิ. อปโร ตํ พาหุนา ปหริตฺวา ตโต อปเนตฺวา สยํ ตตฺถ อฏฺาสิ. โส ตสฺส อกุชฺฌิตฺวา อญฺ านํ รมณียํ กตฺวา อฏฺาสิ. ตโตปิ นํ อญฺโ พาหุนา ปหริตฺวา อปเนตฺวา สยํ ตตฺถ อฏฺาสิ. โส ตสฺสปิ อกุชฺฌิตฺวา อญฺ @เชิงอรรถ: ๑. สํ. ส. ๑๕/๓๓๗-๙.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๘.
านํ รมณียํ กตฺวา ิโต. อิติ ตํ เคหโต นิกฺขนฺตา นิกฺขนฺตา ปุริสา พาหุนา ปหริตฺวา โสธิตโสธิตฏฺานโต อปเนสุํ. โส "สพฺเพปิ เต สุขิตา ชาตา, อิมินา กมฺเมน มยฺหํ สุขทายเกน ปุญฺกมฺเมน ภวิตพฺพนฺติ จินฺเตตฺวา ปุนทิวเส กุทฺทาลมาทาย ขลมณฺฑลมตฺตํ านํ รมณียํ อกาสิ. สพฺเพ คนฺตฺวา ตตฺเถว อฏฺสุ. อถ เนสํ สีตสมเย อคฺคึ กตฺวา อทาสิ, คิมฺหกาเล อุทกํ. ๑- ตโต "รมณียํ านํ นาม สพฺเพสํ ปิยํ, กสฺสจิ อปฺปิยํ นาม นตฺถิ, ๒- อิโต ปฏฺาย มยา มคฺคํ สมํ กโรนฺเตน วิจริตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา ปาโตว นิกฺขมิตฺวา มคฺคํ สมํ กโรนฺโต ฉินฺทิตฺวา หริตพฺพยุตฺตกา รุกฺขสาขา หรนฺโต วิจรติ. อถ นํ อปโร ทิสฺวา อาห "สมฺม กึ กโรสีติ. "มยฺหํ สคฺคคามินํ มคฺคํ กโรมิ สมฺมาติ. "เตนหิ อหํปิ เต สหาโย โหมีติ. "โหหิ สมฺม, สคฺโค นาม พหูนํ ปิโย มนาโปติ. ตโต ปฏฺาย เทฺว ชนา อเหสุํ. เต ทิสฺวา ตเถว ปุจฺฉิตฺวา สุตฺวาว อปโรปิ เตสํ สหาโย ชาโต; เอวํ อปโรปิ อปโรปีติ สพฺเพปิ เตตฺตึส ชนา ชาตา. เต สพฺเพปิ กุทฺทาลาทิหตฺถา มคฺคํ สมํ กโรนฺตา เอกโยชนทฺวิโยชนมตฺตํ านํ คจฺฉนฺติ. เต ทิสฺวา คามโภชโก จินฺเตสิ "อิเม มนุสฺสา อโยเค ยุตฺตา; สเจปิ อิเม อรญฺโต มจฺฉมํสาทีนิ วา อาหเรยฺยุํ สุรํ วา กตฺวา ปิเวยฺยุํ อญฺ วา ตาทิสํ กมฺมํ กเรยฺยุํ, อหํปิ กิญฺจิ ลเภยฺยนฺติ. อถ เน ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ "กึ กโรนฺตา วิจรถาติ. "สคฺคมคฺคํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. "คิมฺหกาเล อุทกนฺติ นตฺถิ. @๒. สี. ยุ. "กสฺสจิ อปฺปิยํ นาม นตฺถีติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๙.
สามีติ. "ฆราวาสํ วสนฺเตหิ นาม เอวํ กาตุํ น วฏฺฏติ, อรญฺโต มจฺฉมํสาทีนิ อาหริตุํ สุรํ กตฺวา ปาตุํ นานปฺปกาเร จ กมฺมนฺเต กาตุํ วฏฺฏตีติ. เต ตสฺส วจนํ ปฏิกฺขิปึสุ, ปุนปฺปุนํ วุจฺจมานาปิ ปฏิกฺขิปึสุเยว. โส กุชฺฌิตฺวา "นาเสสฺสามิ เนติ รญฺโ สนฺติกํ คนฺตฺวา "โจเร เทว วคฺคพนฺเธน วิจรนฺเต ปสฺสามีติ วตฺวา, "คจฺฉ เต คเหตฺวา อาเนหีติ วุตฺเต, ตถา กตฺวา รญฺโ ทสฺเสสิ. ราชา อวีมํสิตฺวาว "หตฺถินา มทฺทาเปถาติ อาณาเปสิ. มโฆ เสสานํ โอวาทํ อทาสิ "สมฺมา เปตฺวา เมตฺตํ อญฺโ อมฺหากํ อวสฺสโย นตฺถิ, ตุมฺเห กตฺถจิ โกปํ อกตฺวา รญฺเ จ คามโภชเก จ มทฺทนหตฺถิมฺหิ จ อตฺตนิ จ เมตฺตจิตฺเตน สมจิตฺตาว โหถาติ. เต ตถา กรึสุ. อถ เนสํ เมตฺตานุภาเวน หตฺถี อุปสงฺกมิตุํ น วิสหิ. ราชา ตมตฺถํ สุตฺวา "พหู มนุสฺเส ทิสฺวา มทฺทิตุํ น วิสหิสฺสติ, คจฺฉถ กฏสาเรน ปฏิจฺฉาเทตฺวา มทฺทาเปถาติ อาห. เต กฏสาเรน ปฏิจฺฉาเทตฺวา มทฺทิตุํ เปสิยมาโน หตฺถี ทูรโตว ปฏิกฺกมิ. ราชา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา "การเณเนตฺถ ภวิตพฺพนฺติ เต ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ "ตาตา มํ นิสฺสาย ตุมฺเห กึ น ลภถาติ. "กิเมตํ เทวาติ. "ตุมฺเห กิร วคฺคพนฺเธน โจรา หุตฺวา อรญฺเ วิจรถาติ. "โก เอวมาห เทวาติ. "คามโภชโก ตาตาติ. "น มยํ เทว โจรา, มยํ ปน อตฺตโน สคฺคมคฺคํ โสเธนฺตา อิทญฺจิทญฺจ กโรม; คามโภชโก อมฺเห อกุสลกิริยาย นิโยเชตฺวา อตฺตโน วจนํ อกโรนฺเต นาเสตุกาโม กุชฺฌิตฺวา เอวมาหาติ. อถ ราชา เตสํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๐.
กถํ สุตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา "ตาตา อยํ ติรจฺฉาโน ตุมฺหากํ คุเณ ชานาติ, อหํ มนุสฺสภูโต ชานิตุํ นาสกฺขึ, ขมถ เมติ, เอวญฺจ ปน วตฺวา สปุตฺตทารํ คามโภชกํ เตสํ ทาสํ ตํ หตฺถึ อาโรหณียํ ตญฺจ คามํ ยถาสุขํ ปริโภคํ กตฺวา อทาสิ. เต "อิเธว โน ปุญฺสฺสานิสํโส ทิฏฺโติ ภิยฺโยโส มตฺตาย ปสนฺนมนสา หุตฺวา ตํ หตฺถึ วาเรน อารุยฺห คจฺฉนฺตา มนฺตยึสุ "อิทานิ อมฺเหหิ อติเรกตรํ ปุญฺ กาตพฺพนฺติ. "กึ กโรมาติ. "จาตุมฺมหาปเถ ถาวรํ กตฺวา มหาชนสฺส วิสฺสมนสาลํ กริสฺสามาติ. เต วฑฺฒกึ ปกฺโกสาเปตฺวา สาลํ ปฏฺเปสุํ, มาตุคาเมสุ ปน วิคตจฺฉนฺทตาย ตสฺสา สาลาย มาตุคามานํ ปตฺตึ นาทํสุ. มฆสฺส ปน เคเห "สุนนฺทา สุจิตฺตา สุธมฺมา สุชาตาติ จตสฺโส อิตฺถิโย โหนฺติ. ตาสุ สุธมฺมา วฑฺฒกินา สทฺธึ เอกโต หุตฺวา "ภาติก อิมิสฺสา สาลาย มํ เชฏฺกํ กโรหีติ วตฺวา ลญฺจํ อทาสิ. โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปมเมว กณฺณิกรุกฺขํ สุกฺขาเปตฺวา ตจฺเฉตฺวา วิชฺฌิตฺวา กณฺณิกํ นิฏฺาเปตฺวา "สุธมฺมา นาม อยํ สาลาติ อกฺขรานิ ฉินฺทิตฺวา วตฺเถน ปลิเวเตฺวา เปสิ. อถ เน วฑฺฒกี สาลํ นิฏฺาเปตฺวา กณฺณิกาโรปนทิวเส "อโห อยฺยา เอกํ กรณียํ น สริมฺหาติ อาห. "กึ นาม โภติ. "กณฺณิกนฺติ. "โหตุ, ตํ อาหริสฺสามาติ. "อิทานิ ฉินฺนรุกฺเขน กาตุํ น สกฺกา, ปุพฺเพเยว ฉินฺทิตฺวา ตจฺเฉตฺวา วิชฺฌิตฺวา ปิตกณฺณิกํ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ. "อิทานิ กึ กาตพฺพนฺติ. "สเจ กสฺสจิ เคเห นิฏฺาเปตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๑.
ปิตา วิกฺกายิกกณฺณิกา อตฺถิ, สา ปริเยสิตพฺพาติ. เต ปริเยสนฺตา สุธมฺมาย เคเห ทิสฺวา สหสฺสํ ทตฺวา มูเลน น ลภึสุ. "สเจ มํ สาลาย ปตฺติกํ กโรถ, ทสฺสามีติ วุตฺเต, "มยํ มาตุคามานํ ปตฺตึ น ทมฺหาติ อาหํสุ. อถ เน วฑฺฒกี อาห "อยฺยา ตุมฺเห กึ กเถถ, เปตฺวา พฺรหฺมโลกํ อญฺ มาตุคามรหิตฏฺานนฺนาม นตฺถิ, คณฺหาถ กณฺณิกํ, เอวํ สนฺเต, อมฺหากํ กมฺมํ นิฏฺ คมิสฺสตีติ. เต "สาธูติ กณฺณิกํ คเหตฺวา สาลํ นิฏฺาเปตฺวา ติธา วิภชึสุ; เอกสฺมึ โกฏฺาเส อิสฺสรานํ วสนฏฺานํ กรึสุ, เอกสฺมึ ทุคฺคตานํ, เอกสฺมึ คิลานานํ. เตตฺตึส ชนา เตตฺตึส ผลกานิ ปญฺาเปตฺวา หตฺถิสฺส สญฺ อทํสุ "อาคนฺตุโก อาคนฺตฺวา ยสฺส อตฺถตผลเก นิสีทติ, ตํ คเหตฺวา ผลกสามิกสฺเสว เคเห ปติฏฺาเปหิ, ตสฺส ปาทปริกมฺมํ ปิฏฺิปริกมฺมํ ขาทนียโภชนียสยนานิ สพฺพานิ ผลกสามิกสฺเสว ภาโร ภวิสฺสตีติ. หตฺถี อาคตาคตํ คเหตฺวา ผลกสามิกสฺเสว ฆรํ เนติ. โส ตสฺส ตํทิวสํ กตฺตพฺพํ กโรติ. มโฆ สาลาย อวิทูเร เอกํ โกวิลารรุกฺขํ โรเปตฺวา ตสฺส มูเล ปาสาณผลกํ อตฺถริ. สาลํ ปวิฏฺปวิฏฺา กณฺณิกํ โอโลเกตฺวา อกฺขรานิ วาเจตฺวา "สุธมฺมา นาม สาลาติ วทนฺติ, เตตฺตึสชนานํ นามํ น ปญฺายติ. สุนนฺทา จินฺเตสิ "อิเม สาลํ กโรนฺตา อมฺเหหิ อปตฺติกํ ๑- กรึสุ, สุธมฺมา ปน อตฺตโน พฺยตฺตตาย กณฺณิกํ กตฺวา ปตฺติกา ชาตา, มยาปิ กิญฺจิ กาตุํ วฏฺฏติ; กึ นุ โข @เชิงอรรถ: ๑. ยุ. อมฺเห หิ อปตฺติยา.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๒.
กริสฺสามีติ. อถสฺสา เอตทโหสิ "สาลํ อาคตานํ ปานียญฺเจว นหาโนทกญฺจ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, โปกฺขรณึ ขนาเปสฺสามีติ. สา โปกฺขรณึ กาเรสิ. สุจิตฺตา จินฺเตสิ "สุธมฺมาย กณฺณิกา ทินฺนา, สุนนฺทาย โปกฺขรณี การิตา, มยาปิ กิญฺจิ กาตุํ วฏฺฏติ; กึ นุ โข กริสฺสามีติ. อถสฺสา เอตทโหสิ "สาลํ อาคเตหิ ปานียํ ปิวิตฺวา นหาตฺวา คมนกาเล มาลํ ปิลนฺธิตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏติ, ปุปฺผารามํ กาเรสฺสามีติ. สา รมณียํ ปุปฺผารามํ กาเรสิ. "เยภุยฺเยน ตสฺมึ อาราเม อสุโก นาม ปุปฺผุปคผลุปครุกฺโข นาม นตฺถีติ นาโหสิ. สุชาตา ปน "อหํ มฆสฺส มาตุลธีตา เจว ปาทปริจาริกา จ, เอเตน กตํ กมฺมํ มยฺหเมว, มยา กตํ กมฺมํ เอตสฺเสวาติ จินฺเตตฺวา กิญฺจิ อกตฺวา อตฺตภาวเมว มณฺฑยมานา วีตินาเมสิ. มโฆปิ "มาตุปิตุอุปฏฺานํ กุเล เชฏฺาปจายิกกมฺมํ สจฺจวาจํ อผรุสวาจํ อปิสุณวาจํ มจฺเฉรวินยํ อกฺโกธนนฺติ อิมานิ สตฺต วตฺตปทานิ ปูเรตฺวา "มาตาเปติภรํ ชนฺตุํ กุเล เชฏฺาปจายินํ สณฺหํ สขิลสมฺภาสํ เปสุเณยฺยปฺปหายินํ มจฺเฉรวินเย ยุตฺตํ สจฺจํ โกธาภิภุํ นรํ ตํ เว เทวา ตาวตึสา อาหุ `สปฺปุริโส อิตีติ เอวํ ปสํสิยภาวํ อาปชฺชิตฺวา ชีวิตปริโยสาเน ตาวตึสภวเน สกฺโก เทวราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. เตปิสฺส สหายกา ตตฺเถว นิพฺพตฺตึสุ. วฑฺฒกี วิสฺสุกมฺมเทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๓.
ตทา ตาวตึสภวเน อสุรา วสนฺติ. เต "อภินวา เทวปุตฺตา นิพฺพตฺตาติ ทิพฺพปานํ สชฺชยึสุ. สกฺโก อตฺตโน ปริสาย กสฺสจิ อปิวนตฺถาย สญฺ อทาสิ. อสุรา ทิพฺพปานํ ปิวิตฺวา ปมชฺชึสุ. ๑- สกฺโก "กึ เม อิเมหิ สาธารเณน รชฺเชนาติ อตฺตโน ปริสาย สญฺ ทตฺวา เต ปาเทสุ คาหาเปตฺวา มหาสมุทฺเท ขิปาเปสิ. เต อวํสิรา สมุทฺเท ปตึสุ. อถ เนสํ ปุญฺานุภาเวน สิเนรุโน เหฏฺิมตเล อสุรวิมานนฺนาม นิพฺพตฺติ. จิตฺตปาตลิ นาม นิพฺพตฺติ. เทวาสุรสงฺคาเม ปน อสุเรสุ ปราชิเตสุ, ทสโยชนสหสฺสํ ตาวตึสเทวนครํ นาม นิพฺพตฺติ. ตสฺส ปน นครสฺส ปาจีนปจฺฉิมทฺวารานํ อนฺตรา ทสโยชนสหสฺสํ โหติ, ตถา ทกฺขิณุตฺตรทฺวารานํ. ตํ ปน นครํ ทฺวารสหสฺสยุตฺตํ อโหสิ อารามโปกฺขรณีปฏิมณฺฑิตํ, ตสฺส มชฺเฌ สาลาย นิสฺสนฺเทน ติโยชนสตุพฺเพเธหิ ธเชหิ ปฏิมณฺฑิโต สตฺตรตนมโย สตฺตโยชนสตุพฺเพโธ เวชยนฺโต นาม ปาสาโท อุคฺคจฺฉิ. สุวณฺณยฏฺีสุ มณิธชา อเหสุํ, มณิยฏฺีสุ สุวณฺณธชา, ปวาลยฏฺีสุ มุตฺตาธชา, มุตฺตายฏฺีสุ ปวาลธชา, สตฺตรตนยฏฺีสุ สตฺตรตนธชา. มชฺเฌ ิโต ธโช ติโยชนสตุพฺเพโธ อโหสิ. ๒- อิติ สาลาย นิสฺสนฺเทน โยชนสหสฺสุพฺเพโธ ปาสาโท สตฺตรตนมโยว หุตฺวา นิพฺพตฺติ. โกวิลารรุกฺขสฺส นิสฺสนฺเทน สมนฺตา ติโยชนสตปริมณฺฑโล ปาริจฺฉตฺตโก นิพฺพตฺติ. ปาสาณผลกสฺส นิสฺสนฺเทน ปาริจฺฉตฺตกมูเล ทีฆโต สฏฺิโยชนา วิตฺถารโต ปญฺาสโยชนา @เชิงอรรถ: ๑. มชฺชึสุ. [?] @๒. สี ยุ. "มชฺเฌ ิโต ธโช ติโยชนสตุพฺเพโธ อโหสีติ นตฺถิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๔.
พหลโต ปณฺณรสโยชนา ชยสุมนาลตฺตกปาฏลิวณฺณา ปณฺฑุกมฺพลสิลา นิพฺพตฺติ; ยตฺถ นิสินฺนกาเล อุปฑฺฒกาโย ปวิสติ, อุฏฺิตกาเล อุนฺนเมติ ปุน ปริปูเรติ. ๑- หตฺถี ปน เอราวโณ นาม เทวปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ. เทวโลกสฺมึ หิ ติรจฺฉานคตา น โหนฺติ; ตสฺมา โส อุยฺยานกีฬาย นิกฺขมนกาเล อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา ทิยฑฺฒโยชนสติโก เอราวโณ นาม หตฺถี อโหสิ. โส เตตฺตึสชนานํ อตฺถาย เตตฺตึสกุมฺเภ มาเปสิ. อาวฏฺเฏน ติคาวุตปฺปมาโณ อายามโต อฑฺฒโยชนปฺปมาโณ. สพฺเพสํ มชฺเฌ สกฺกสฺส อตฺถาย สุทสฺสนํ นาม ตึสโยชนิกํ กุมฺภํ มาเปสิ. ตสฺส อุปริ ทฺวาทสโยชนิโก รตนมณฺฑโป โหติ. ตตฺถ อนฺตรนฺตรา สตฺตรตนมยา โยชนุพฺเพธา ธชา อุฏฺหนฺติ. ปริยนฺเต กึกิณิกชาลํ โอลมฺเพติ, ยสฺส มนฺทวาเตริตสฺส ปญฺจงฺคิกตุริยสทฺทสมฺมิสฺโส ทิพฺพคีตสทฺโท วิย สโร นิจฺฉรติ. มณฺฑปมชฺเฌ สกฺกสฺส โยชนิโก มณิปลฺลงฺโก สุปญฺตฺโต โหติ, ตตฺถ สกฺโก นิสีทติ. เตตฺตึสเทวปุตฺตา อตฺตโน กุมฺเภ รตนปลฺลงฺเก นิสีทึสุ. เตตฺตึสาย กุมฺภานํ เอเกกสฺมึ กุมฺเภ สตฺต สตฺต ทนฺเต มาเปสิ, เตสุ เอเกโก ปณฺณาสโยชนายาโม, เอเกกสฺมึ ทนฺเต สตฺต สตฺต โปกฺขรณิโย โหนฺติ, เอเกกาย โปกฺขรณิยา สตฺต สตฺต ปทุมินิคจฺฉานิ โหนฺติ, เอเกกสฺมึ คจฺเฉ สตฺต สตฺต ปุปฺผานิ โหนฺติ, เอเกกสฺมึ ปุปฺเผ สตฺต สตฺต ปตฺตานิ โหนฺติ, เอเกกสฺมึ ปตฺเต สตฺต สตฺต เทวธีตโร นจฺจนฺติ; เอวํ @เชิงอรรถ: ๑. สี. ยุ. อูนํ ปริปูเรติ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๕.
สมนฺตา ปญฺาสโยชนฏฺาเนสุ หตฺถิทนฺเตสุเยว นจฺจสมชฺชา โหนฺติ. เอวํ มหนฺตํ ยสํ อนุภวนฺโต สกฺโก เทวราชา วิจรติ. สุธมฺมาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺติ. ตสฺสา สุธมฺมา นาม ปญฺจโยชนสติกา เทวสภา นิพฺพตฺติ. ตโต รมณียตรํ กิร อญฺ านํ นาม นตฺถิ. มาสสฺส อฏฺมีทิวเส ธมฺมสฺสวนํ ตตฺเถว โหติ. ยาวชฺชตฺตนา อญฺตรํ รมณียํ านํ ทิสฺวา "สุธมฺมา เทวสภา วิยาติ วทนฺติ. สุนฺนทาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺติ. ตสฺสา ปญฺจโยชนสติกา นนฺทา นาม โปกฺขรณี นิพฺพตฺติ. สุจิตฺตาปิ กาลํ กตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว นิพฺพตฺติ. ตสฺสาปิ ปญฺจโยชนสติกํ จิตฺตลตาวนํ นาม นิพฺพตฺติ, ยตฺถ อุปฺปนฺนปุพฺพนิมิตฺเต เทวปุตฺเต เนตฺวา โมหยมานา วิจรนฺติ. สุชาตา ปน กาลํ กตฺวา เอกิสฺสา คิริกนฺทราย พกสกุณิกา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. สกฺโก อตฺตโน ปริจาริกาโย โอโลเกนฺโต "สุธมฺมา อิเธว นิพฺพตฺตา. ตถา สุนนฺทา จ สุจิตฺตา จาติ ตฺวา "สุชาตา นุ โข กุหึ นิพฺพตฺตาติ จินฺเตนฺโต ตํ ตตฺถ นิพฺพตฺตํ ทิสฺวา "อยํ พาลา กิญฺจิ ปุญฺ อกตฺวา อิทานิ ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺตา, อิทานิปิ นํ ปุญฺ การาเปตฺวา อิธาเนตุํ วฏฺฏตีติ, อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา อญฺาตกเวเสน ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา "กึ กโรนฺตี อิธ วิจรสีติ ปุจฺฉิ. "โก ปน ตฺวํ สามีติ. "อหํ เต สามิโก มโฆติ. "กุหึ นิพฺพตฺโตสิ สามีติ. "อหํ ตาวตึสเทวโลเก นิพฺพตฺโตมฺหิ, ตว สหายิกานํ ปน นิพฺพตฺตฏฺานํ ชานาสีติ. "น--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๖.
ชานามิ สามีติ. "ตาปิ มเมว สนฺติเก นิพฺพตฺตา, ปสฺสิสฺสสิ เต สหายิกาติ. "กถาหํ ตตฺถ คมิสฺสามีติ. สกฺโก "อหํ ตํ ตตฺถ เนสฺสามีติ วตฺวา เทวโลกํ เนตฺวา นนฺทาย โปกฺขรณิยา ตีเร วิสฺสชฺเชตฺวา อิตราสํ ติสฺสนฺนํ อาโรเจสิ "ตุมฺหากํ สหายิกํ สุชาตํ ปสฺสิสฺสถาติ. "กุหึ สา เทวาติ. "นนฺทาย โปกฺขรณิยา ตีเร ิตาติ อาห. ตา ติสฺโสปิ ตตฺถ คนฺตฺวา "อโห อยฺยาย รูปํ, อโห อตฺตภาวมณฺฑนสฺส ผลํ: อิทานิสฺสา ตุณฺฑํ ปสฺสถ, ชงฺฆา ปสฺสถ, ปาเท ปสฺสถ, โสภติ วตสฺสา อตฺตภาโวติ เกฬึ กตฺวา ปกฺกมึสุ. ปุน สกฺโก ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา "ทิฏฺา เต สหายิกาติ วตฺวา, "ทิฏฺา มํ อุปฺผณฺเฑตฺวา คตา, ตตฺเถว มํ เนหีติ วุตฺเต, ตํ ตตฺเถว เนตฺวา อุทเก วิสฺสชฺเชตฺวา "ทิฏฺา เต ตาสํ สมฺปตฺตีติ ปุจฺฉิ. "ทิฏฺา เม เทวาติ. "ตยาปิ ตตฺถ นิพฺพตฺตนุปายํ กาตุํ วฏฺฏตีติ. "กึ กโรมิ เทวาติ. "มยา ทินฺนํ โอวาทํ รกฺขิสฺสสีติ. "รกฺขิสฺสามิ เทวาติ. อถสฺสา ปญฺจ สีลานิ ทตฺวา "อปฺปมตฺตา รกฺขาหีติ วตฺวา ปกฺกามิ. สา ตโต ปฏฺาย สยํ มตมจฺฉเกเยว ปริเยสิตฺวา ขาทติ. สกฺโก กติปาหจฺจเยน ตสฺสา วีมํสนตฺถาย คนฺตฺวา วาลุกาปิฏฺเ มตมจฺฉโก วิย หุตฺวา อุตฺตาโน นิปชฺชิ. สา ตํ ทิสฺวา "มตมจฺฉโกติ สญฺาย อคฺคเหสิ. มจฺโฉ คิลนกาเล นงฺคุฏฺ จาเลสิ. สา "ชีวมจฺฉโกติ อุทเก วิสฺสชฺเชสิ. โส โถกํ วีตินาเมตฺวา ปุน ตสฺสา ปุรโต อุตฺตาโน หุตฺวา นิปชฺชิ. ปุน สา "มตมจฺฉโกติ สญฺาย คเหตฺวา คิลนกาเล--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๗.
อคฺคนงฺคุฏฺ จาเลนฺตํ ทิสฺวา "ชีวมจฺโฉติ วิสฺสชฺเชสิ. เอวํ ติกฺขตฺตุํ วีมํสิตฺวา "สาธุกํ สีลํ รกฺขสีติ อตฺตานํ ชานาเปตฺวา "อหํ ตว วีมํสนตฺถาย อาคโต, สาธุกํ สีลํ รกฺขสิ, เอวํ รกฺขมานา นจิรสฺเสว มม สนฺติเก นิพฺพตฺติสฺสสิ, อปฺปมตฺตา โหหีติ วตฺวา ปกฺกามิ. สา ตโต ปฏฺาย สยํ มตมจฺฉํ ลภติ วา โน วา, อลภมานา กติปาหจฺจเยเนว สุสฺสิตฺวา กาลํ กตฺวา ตสฺส สีลสฺส ผเลน พาราณสิยํ กุมฺภการสฺส ธีตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ. อถสฺสา ปณฺณรสโสฬสวสฺสุทฺเทสิกกาเล สกฺโก "กุหึ นุ โข สา นิพฺพตฺตาติ อาวชฺเชนฺโต ทิสฺวา "อิทานิ มยา ตตฺถ คนฺตุํ วฏฺฏตีติ เอลาฬุกวณฺเณน ปญฺายมาเนหิ สตฺตหิ รตเนหิ ยานกํ ปูเรตฺวา ปาเชนฺโต พาราณสิยํ ปวิสิตฺวา "เอลาฬุกานิ คณฺหถาติ อุคฺโฆเสนฺโต วีถึ ปฏิปชฺชิ; มุคฺคมาสาทีนิ คเหตฺวา อาคเต ปน "มูเลน น เทมีติ วตฺวา, "กถํ เทสีติ วุตฺเต, "อหํ สีลรกฺขิกาย อิตฺถิยา ทมฺมีติ อาห. "สีลํ นาม สามิ กีทิสํ: กึ กาฬํ อุทาหุ นีลาทิวณฺณนฺติ. "ตุมฺเห สีลํ `กีทิสนฺติ น ชานาถ, กิเมว นํ รกฺขิสฺสถ, สีลรกฺขิกาย ปน ทสฺสามีติ. "สามิ เอสา กุมฺภการสฺส ธีตา `สีลํ รกฺขามีติ วิจรติ, เอติสฺสา เทหีติ. สาปิ ตํ "เตนหิ มยฺหํ เทหิ สามีติ อาห. "กาสิ ตฺวนฺติ. "อหํ อวิชหิตปญฺจสีลาติ อาห. "ตุยฺหเมว ตานิ มยา อานีตานีติ. สกฺโก ยานกํ ปาเชนฺโต ตสฺสา ฆรํ คนฺตฺวา อญฺเหิ อนาหริยํ กตฺวา เอลาฬุกวณฺเณน เทวทตฺติยธนํ ทตฺวา อตฺตานํ ชานาเปตฺวา "อิทํ เต ชีวิตวุตฺติยา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๘.
ธนํ, ปญฺจ สีลานิ อขณฺฑานิ กตฺวา รกฺขาหีติ วตฺวา ปกฺกามิ. สาปิ ตโต จวิตฺวา อสุรภวเน อสุรเชฏฺกสฺส ธีตา หุตฺวา สกฺกสฺส เวริฆเร นิพฺพตฺติ, ทฺวีสุ ปน อตฺตภาเวสุ สีลสฺส สุรกฺขิตตฺตา อภิรูปา อโหสิ สุวณฺณวณฺณา อสาธารณาย รูปสิริยา สมนฺนาคตา. เวปจิตฺติ อสุรินฺโท อาคตาคตานํ "ตุมฺเห มม ธีตุ อนุจฺฉวิกา น โหถาติ ตํ กสฺสจิ อทตฺวา "มม ธีตา อตฺตนาว อตฺตโน อนุจฺฉวิกํ สามิกํ อุปธาเรสฺสตีติ อสุรพลํ สนฺนิปาตาเปตฺวา "ตุยฺหํ อนุจฺฉวิกํ สามิกํ คณฺหาหีติ ตสฺสา หตฺเถ ปุปฺผทามํ อทาสิ. ตสฺมึ ขเณ สกฺโก ตสฺสา นิพฺพตฺตฏฺานํ โอโลเกนฺโต ตํ ปวตฺตึ ตฺวา "อิทานิ มยา คนฺตฺวา ตํ อาเนตุํ วฏฺฏตีติ มหลฺลกอสุรวณฺณํ นิมฺมินิตฺวา คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต อฏฺาสิ. สาปิ อิโต จิโต จ โอโลเกนฺตี ตํ ทิฏฺมตฺตาว ปุพฺพสนฺนิวาสวเสน อุปฺปนฺเนน เปเมน มโหเฆเนว อชฺโฌตฺถตหทยา หุตฺวา "เอโส เม สามิโกติ ตสฺส อุปริ ปุปฺผทามํ ขิปิ. อสุรา "อมฺหากํ ราชา เอตฺตกํ กาลํ ธีตุ อนุจฺฉวิกํ อลภิตฺวา อิทานิ ลภิ, อยเมวสฺส ธีตุ ปิตามหโต มหลฺลโก อนุจฺฉวิโกติ ลชฺชมานา ปกฺกมึสุ. สกฺโกปิ ตํ หตฺเถ คเหตฺวา "สกฺโกหมสฺมีติ นทิตฺวา อากาเส ปกฺขนฺทิ. อสุรา "วญฺจิตมฺหา ๑- ชรสกฺเกนาติ ตํ อนุพนฺธึสุ. มาตลิ สงฺคาหโก เวชยนฺตรถํ อาหริตฺวา อนฺตรามคฺเค เปสิ. สกฺโก ตํ ตตฺถ อาโรเปตฺวา เทวนคราภิมุโข ปายาสิ. อถสฺส สิมฺพลิวนํ สมฺปตฺตกาเล @เชิงอรรถ: ๑. สี. วณฺจิตมห.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๙.
รถสทฺทํ สุตฺวา ภีตา ครุฬโปตกา วิรวึสุ. เตสํ สทฺทํ สุตฺวา สกฺโก มาตลึ ปุจฺฉิ "เก เอเต วิรวนฺตีติ. "ครุฬโปตกา เทวาติ. "กึการณาติ. "รถสทฺทํ สุตฺวา มรณภเยนาติ. "มํ เอกํ นิสฺสาย เอตฺตโก ทิโช รถเวเคน วิจุณฺณิโต, มา นสฺสิ, นิวตฺเตหิ รถนฺติ. โส สินฺธวสหสฺสสฺส ทณฺฑเกน สญฺ ทตฺวา รถํ นิวตฺเตสิ. ตํ ทิสฺวา อสุรา "ชรสกฺโก อสุรปุรโต ปฏฺาย ปลายนฺโต อิทานิ รถํ นิวตฺเตสิ, อทฺธาเนน ๑- อุปตฺถมฺโภ ลทฺโธ ภวิสฺสตีติ นิวตฺติตฺวา อาคตมคฺเคเนว อสุรปุรํ ปวิสิตฺวา ปุน สีสํ น อุกฺขิปึสุ. สกฺโกปิ สุชํ อสุรกญฺ เทวนครํ เนตฺวา อฑฺฒเตยฺยานํ อจฺฉราโกฏีนํ เชฏฺกฏฺาเน เปสิ. สา สกฺกํ วรํ ยาจิ "มหาราช มม อิมสฺมึ เทวโลเก มาตาปิตโร วา ภาติกภคินิโย วา นตฺถิ; ยตฺถ ยตฺถ คจฺฉสิ, ตตฺถ ตตฺถ มํ คเหตฺวา คจฺเฉยฺยาสีติ. โส "สาธูติ ตสฺสา ปฏิญฺ อทาสิ. ตโต ปฏฺาย จ จิตฺตปาตลิยา ปุปฺผิตาย, อสุรา "อมฺหากํ ทิพฺพปาริจฺฉตฺตกสฺส ปุปฺผนกาโลติ สญฺาย ยุทฺธตฺถาย สกฺกํ อภิยุชฺฌิตุกามา อภิรูหึสุ. สกฺโก เหฏฺาสมุทฺเท นาคานํ อารกฺขํ อทาสิ, ตโต สุปณฺณานํ, ตโต กุมฺภณฺฑานํ, ตโต ยกฺขานํ, ตโต จตุนฺนํ มหาราชานํ, สพฺพูปริ ปน เทวนครทฺวาเรสุ วชิรหตฺถา อินฺทปฏิมา เปสิ. อสุรา นาคาทโย ชินิตฺวา อาคตาปิ อินฺทปฏิมา ทูรโต ทิสฺวา "สกฺโก นิกฺขนฺโตติ ปลายนฺติ. @เชิงอรรถ: ๑. ม. อทฺธา เตน.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๐.
"เอวํ มหาลิ มโฆ มาณโว อปฺปมาทปฏิปทํ ปฏิปชฺชิ; เอวํ อปฺปมตฺโต จ ปเนส เอวรูปํ อิสฺสริยํ ปตฺวา ทฺวีสุ เทวโลเกสุ รชฺชํ กาเรสิ, อปฺปมาโท นาเมส พุทฺธาทีหิ ปสตฺโถ, อปฺปมาทํ หิ นิสฺสาย สพฺเพสํปิ โลกิยโลกุตฺตรานํ วิเสสานํ อธิคโม โหตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห "อปฺปมาเทน มฆวา เทวานํ เสฏฺตํ คโต; อปฺปมาทํ ปสํสนฺติ, ปมาโท ครหิโต สทาติ. ตตฺถ อปฺปมาเทนาติ: อจลคาเม ภูมิปฺปเทเส โสธนํ อาทึ กตฺวา กเตน อปฺปมาเทน. มฆวาติ: อิทานิ "มฆวาติ ปญฺาโต มโฆ มาณโว ทฺวินฺนํ เทวโลกานํ ราชภาเวน เทวานํ เสฏฺตํ คโต. ปสํสนฺตีติ: พุทฺธาทโย ปณฺฑิตา อปฺปมาทเมว โถเมนฺติ วณฺณยนฺติ. กึการณา? สพฺเพสํ โลกิยโลกุตฺตรานํ วิเสสานํ ปฏิลาภการณตฺตา. ปมาโท ครหิโต สทาติ: ปมาโท ปน เตหิ อริเยหิ นิจฺจํ ครหิโต นินฺทิโต. กึการณา? สพฺพวิปตฺตีนํ มูลภาวโต. มนุสฺสโทภคฺยํ วา หิ อปายุปปตฺติ วา สพฺพา ปมาทมูลิกาเยวาติ. คาถาปริโยสาเน มหาลิ ลิจฺฉวี โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ, สมฺปตฺตปริสาปิ พหู โสตาปนฺนาทโย ชาตาติ. สกฺกวตฺถุ. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๑.
๘. อญฺตรภิกฺขุวตฺถุ. (๒๒) "อปฺปมาทรโต ภิกฺขูติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺตรํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ. โส กิร สตฺถุ สนฺติเก ยาว อรหตฺตา กมฺมฏฺานํ กถาเปตฺวา ๑- อรญฺ ปวิสิตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต อรหตฺตํ ปตฺตุํ นาสกฺขิ. โส "วิเสเสตฺวา กมฺมฏฺานํ กถาเปสฺสามีติ ตโต นิกฺขมิตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค มหนฺตํ ทาวคฺคึ อุฏฺิตํ ทิสฺวา เวเคน เอกํ มุณฺฑปพฺพตมตฺถกํ อภิรุยฺห นิสินฺโน อรญฺ ฑยฺหมานํ อคฺคึ ทิสฺวา อารมฺมณํ คณฺหิ "ยถา อยํ อคฺคิ มหนฺตานิ จ ขุทฺทกานิ จ อุปาทานานิ ฑหนฺโตว คจฺฉติ; เอวํ อริยมคฺคาณคฺคินาปิ มหนฺตานิ จ ขุทฺทกานิ จ สญฺโชนานิ ฑหนฺเตน คนฺตพฺพํ ภวิสฺสตีติ. สตฺถา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว ตสฺส จิตฺตวารํ ตฺวา "เอวเมว ภิกฺขุ มหนฺตานิปิ ขุทฺทกานิปิ อุปาทานานิ วิย อิเมสํ สตฺตานํ อพฺภนฺตเร อุปฺปชฺชมานานิ อณุํถูลานิ สญฺโชนานิ, ตานิ าณคฺคินา ฌาเปตฺวา อภพฺพุปฺปตฺติกานิ กาตุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา โอภาสํ วิสฺสชฺเชตฺวา ตสฺส ภิกฺขุโน อภิมุเข นิสินฺโน วิย ปญฺายมาโน อิมํ คาถมาห "อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ ปมาเท ภยทสฺสิ วา สญฺโชนํ อณุํถูลํ ฑหํ อคฺคีว คจฺฉตีติ. ตตฺถ อปฺปมาทรโตติ: อปฺปมาเท รโต อภิรโต อปฺปมาเทน @เชิงอรรถ: ๑. อุคฺคเหตฺวา. [?]--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๒.
วีตินาเมนฺโตติ อตฺโถ. ปมาเท ภยทสฺสิ วาติ: นิรยุปปตฺติอาทิกํ ปมาเท ภยํ ปสฺสนฺโต, ตาสํ วา อุปปตฺตีนํ มูลตฺตา ปมาทํ ภยโต ปสฺสนฺโต. สญฺโชนนฺติ: วฏฺฏทุกฺเขน สทฺธึ โยชนํ พนฺธนํ วฏฺเฏ โอสีทาปนสมตฺถํ ทสวิธํ สญฺโชนํ. อณุํถูลนฺติ: มหนฺตญฺจ ขุทฺทกญฺจ. ฑหํ อคฺคีว คจฺฉตีติ: ยถา อยํ อคฺคิ ตํ มหนฺตญฺจ ขุทฺทกญฺจ อุปาทานํ ฑหนฺโตว คจฺฉติ; เอวเมว โส อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ อปฺปมาทาธิคเตน าณคฺคินา เอตํ สญฺโชนํ ฑหนฺโต อภพฺพุปฺปตฺติกํ กโรนฺโต คจฺฉตีติ อตฺโถ. คาถาปริโยสาเน โส ภิกฺขุ ยถานิสินฺโนว สพฺพสญฺโชนานิ ฌาเปตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา ตถาคตสฺส สุวณฺณวณฺณํ สรีรํ โถเมตฺวา วณฺเณตฺวา วนฺทมาโน ปกฺกามีติ. อญฺตรภิกฺขุวตฺถุ. ------------ ๙. นิคมวาสิติสฺสตฺเถรวตฺถุ. (๒๓) "อปฺปมาทรโตติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต นิคมติสฺสตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ. เอกสฺมึ หิ สาวตฺถิโต อวิทูเร นิคมคาเม ชาตสํวฑฺโฒ เอโก กุลปุตฺโต สตฺถุ สาสเน ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท "นิคมติสฺสตฺเถโร นาม อปฺปิจฺโฉ สนฺตุฏฺโ ปวิวิตฺโต อารทฺธวิริโยติ ปญฺายิ.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๓.
โส นิพทฺธํ าติคาเมเยว ปิณฺฑาย จรติ. อนาถปิณฺฑิกาทีสุ มหาทานานิ กโรนฺเตสุปิ, ปเสนทิโกสเล อสทิสทานํ กโรนฺเตปิ, สาวตฺถึ นาคจฺฉติ. ภิกฺขู "อยํ นิคมติสฺโส อุฏฺาย สมุฏฺาย าติสํสฏฺโ วิหรติ, อนาถปิณฺฑิกาทีสุ มหาทานานิ กโรนฺเตสุปิ, ปเสนทิโกสเล อสทิสทานํ กโรนฺเตปิ, เนว อาคจฺฉตีติ กถํ สมุฏฺาเปตฺวา สตฺถุ อาโรจยึสุ. สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ เอวํ กโรสีติ ปุจฺฉิตฺวา, "นตฺถิ ภนฺเต มยฺหํ าติสํสคฺโค, อหํ เอเต มนุสฺเส นิสฺสาย อชฺโฌหรณียมตฺตํ ลภามิ, `ลูเข วา ปณีเต วา ยาปนมตฺเต ลทฺเธ, ปุน กึ อาหารปริเยสเนนาติ นาคจฺฉามิ, าตีหิ ปน เม สํสคฺโค นาม นตฺถิ ภนฺเตติ วุตฺเต, ปกติยาปิ ตสฺส อชฺฌาสยํ ชานนฺโต "สาธุ สาธุ ภิกฺขูติ สาธุการํ ทตฺวา "อนจฺฉริยํ โข ปเนตํ ภิกฺขุ, ยํ ตฺวํ มาทิสํ อาจริยํ ลภิตฺวา อปฺปิจฺโฉ อโหสิ; อยญฺหิ อปฺปิจฺฉตา นาม มม ตนฺติ มม ปเวณีติ วตฺวา ภิกฺขูหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ: อตีเต หิมวนฺเต คงฺคาตีเร เอกสฺมึ อุทุมฺพรวเน อเนกสหสฺสา สุวกา วสึสุ. ตตฺถ เอโก สุวราชา อตฺตโน นิวาสนรุกฺขสฺส ผเลสุ ขีเณสุ, ยเทว อวสิฏฺ โหติ องฺกุโร วา ปตฺตํ วา ตโจ วา, ตํ ขาทิตฺวา คงฺคายํ ปานียํ ปิวิตฺวา ปรมปฺปิจฺโฉ สนฺตุฏฺโ หุตฺวา อญฺตฺถ น คจฺฉติ. ตสฺส อปฺปิจฺฉสนฺตุฏฺภาวคุเณน สกฺกสฺส ภวนํ กมฺปิ. สกฺโก อาวชฺชมาโน ตํ ทิสฺวา ตสฺส วีมํสนตฺถํ อตฺตโน อานุภาเวน ตํ รุกฺขํ สุกฺขาเปสิ. รุกฺโข โอภคฺคา ขาณุมตฺโตว หุตฺวา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๔.
ฉิทฺทาวฉิทฺโท, วาเต ปหรนฺเต, อาโกฏิโต วิย สทฺทํ นิจฺฉาเรนฺโต อฏฺาสิ. ตสฺส ฉิทฺเทหิ จุณฺณานิ นิกฺขมนฺติ, สุวราชา ตานิ ขาทิตฺวา คงฺคายํ ปานียํ ปิวิตฺวา อญฺตฺถ อคนฺตฺวา วาตาตปํ อคเณตฺวา อุทุมฺพรขาณุมตฺถเก นิสีทิ. สกฺโก ตสฺส ปรมปฺปิจฺฉภาวํ ตฺวา "มิตฺตธมฺมคุณํ กถาเปตฺวา วรมสฺส ทตฺวา อุทุมฺพรํ อมตผลํ กริตฺวา อาคมิสฺสามีติ เอโก หํสราชา หุตฺวา สุชํ อสุรกญฺ ปุรโต กตฺวา ตํ อุทุมฺพรวนํ คนฺตฺวา อวิทูเร เอกสฺส รุกฺขสฺส สาขาย นิสีทิตฺวา เตน สทฺธึ กเถนฺโต อิมํ คาถมาห "สนฺติ รุกฺขา หริตปตฺตา, ทุมาเนกผลา พหู, กสฺมา นุ สุกฺเข โกลาเป สุวสฺส นิรโต มโนติ. สพฺพํ สุวชาตกํ นวกนิปาเต ๑- อาคตนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ; อตฺถุปฺปตฺติเยว หิ ตตฺถ จ อิธ จ นานา, เสสํ ตาทิสเมว. สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา "ตทา สกฺโก อานนฺโท อโหสิ, สุวราชา อหเมวาติ วตฺวา "เอวํ ภิกฺขเว อปฺปิจฺฉตา นาเมสา มม ตนฺติ มม ปเวณิ; อนจฺฉริยํ มม ปุตฺตสฺส นิคมวาสิติสฺสสฺส มาทิสํ อาจริยํ ลภิตฺวา อปฺปิจฺฉตา; ภิกฺขุนา นาม นิคมวาสิติสฺเสน วิย อปฺปิจฺเฉน ภวิตพฺพํ; เอวรูโป หิ ภิกฺขุ อภพฺโพ มคฺคผเลหิ ปริหานาย, อญฺทตฺถุ นิพฺพานสฺเสว สนฺติเก โหตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห @เชิงอรรถ: ๑. สพฺเพสุ โปตฺถเกสุ "ทสนิปาเตติ ทิสฺสติ, ตตฺถ ปน อิทํ ชาตกํ นตฺถิ, @นวกนิปาเตเยว วิชฺชติ. ขุ. ชา. นวก. ๒๕๗.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๕.
"อปฺปมาทรโต ภิกฺขุ ปมาเท ภยทสฺสิ วา อภพฺโพ ปริหานาย นิพฺพานสฺเสว สนฺติเกติ. ตตฺถ อภพฺโพ ปริหานายาติ: โส เอวรูโป ภิกฺขุ สมถวิปสฺสนาธมฺเมหิ วา มคฺคผเลหิ วา ปริหานาย อภพฺโพ, นาปิ ปตฺเตหิ ปริหายติ น อปฺปตฺตานิ น ปาปุณาติ. นิพฺพานสฺเสว สนฺติเกติ: กิเลสปรินิพฺพานสฺสาปิ อนุปาทาปรินิพฺพานสฺสาปิ สนฺติเกเยวาติ. คาถาปริโยสาเน นิคมติสฺสตฺเถโร สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อญฺเปิ พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ, มหาชนสฺส มหปฺผลา เทสนา ชาตาติ. นิคมวาสิติสฺสตฺเถรวตฺถุ. อปฺปมาทวคฺควณฺณนา นิฏฺิตา. ทุติโย วคฺโค ----------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๙ หน้า ๑-๑๑๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=19&A=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=19&A=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=12 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=330 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=328 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=328 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25
![อ่านหน้า[ต่าง] แรก](go1.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้ว](go2.gif)   ![อ่านหน้า[ต่าง] ถัดไป](go3.gif)   |
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]