อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                       ๓. ปมสตฺตกสุตฺตวณฺณนา
     [๒๓] ตติเย อภิณฺหสนฺนิปาตาติ ๒- อิทํ วชฺชิสตฺตเก วุตฺตสทิสเมว. อิธาปิ จ
อภิณฺหํ อสนฺนิปตนฺตา ทิสาสุ อาคตสาสนํ น สุณนฺติ, ตโต  "อสุกวิหารสีมา
อากุลา, อุโปสถปฺปวารณา ิตา, อสุกสฺมึ าเน ภิกฺขู เวชฺชกมฺมทูตกมฺมาทีนิ
กโรนฺติ, วิญฺตฺติพหุลา ผลปุปฺผทานาทีหิ ชีวิกํ กปฺเปนฺตี"ติอาทีนิ น ชานนฺติ.
ปาปภิกฺขูปิ "ปมตฺโต สํโฆ"ติ ตฺวา ราสีภูตํ สาสนํ โอสกฺกาเปนฺติ. อภิณฺหํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ  ๒ ฉ.ม. อภิณฺหํ สนฺนิปาตาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๓.
สนฺนิปตนฺตา ปน ตํ ปวุตฺตึ สุณนฺติ, ตโต ภิกฺขุสํฆํ เปเสตฺวา สีมํ อุชุํ กาเรนฺติ,
อุโปสถปวารณาโย ปวตฺตาเปนฺติ, มจฺฉาชีวานํ อุสฺสนฺนฏฺาเน อริยวํสิเก เปเสตฺวา
อริยวํสํ กถาเปนฺติ, ปาปภิกฺขูนํ วินยธเรหิ นิคฺคหํ การาเปนฺติ. ปาปภิกฺขูปิ
"อปฺปมตฺโต สํโฆ, น สกฺกา อเมฺหหิ วคฺคพนฺธเนน วิจริตุนฺ"ติ ภิชฺชิตฺวา ปลายนฺติ.
เอวเมตฺถ วุฑฺฒิหานิโย เวทิตพฺพา.
     สมคฺคาติอาทีสุ เจติยปฏิชคฺคนตฺถํ วา โพธิฆรอุโปสถาคารจฺฉาทนตฺถํ วา
กติกวตฺตํ วา เปตุกามตาย "สํโฆ สนฺนิปตตู"ติ เภริยา วา คณฺฑิยา วา
อาโกฏิตมตฺตาย "มยฺหํ จีวรกมฺมํ อตฺถิ, มยฺหํ ปตฺโต ปจิตพฺโพ, มยฺหํ นวกมฺมํ
อตฺถี"ติ วิกฺเขปํ กโรนฺตา น สมคฺคา สนฺนิปตนฺติ นาม. สพฺพํ ปน ตํ กมฺมํ
เปตฺวา "อหํ ปุริมตรํ, อหํ ปุริมตรนฺ"ติ เอกปฺปหาเรเนว สนฺนิปตนฺตา สมคฺคา
สนฺนิปตนฺติ นาม. สนฺนิปติตา ปน จินฺเตตฺวา มนฺเตตฺวา กตฺตพฺพํ กตฺวา เอกโตว
อวุฏฺหนฺตา น สมคฺคา วุฏฺหนฺติ นาม. เอวํ วุฏฺิเตสุ หิ เย ปมํ คจฺฉนฺติ,
เตสํ เอวํ โหติ "อเมฺหหิ พาหิรกถาว สุตา, อิทานิ วินิจฺฉยกถา ภวิสฺสตี"ติ.
เอกปฺปหาเรเนว วุฏฺหนฺตา สมคฺคา วุฏฺหนฺติ นาม. อปิจ "อสุกฏฺาเน วิหารสีมา
อากุลา, อุโปสถปฺปวารณา ิตา, อสุกฏฺาเน เวชฺชกมฺมาทิการกา ปาปภิกฺขู
อุสฺสนฺนา"ติ สุตฺวา "โก คนฺตฺวา เตสํ นิคฺคหํ กริสฺสตี"ติ วุตฺเต "อหํ ปมํ,
อหํ ปมนฺ"ติ วตฺวา คจฺฉนฺตาปิ สมคฺคา วุฏฺหนฺติ นาม.
     อาคนฺตุกํ ปน ทิสฺวา "อิมํ ปริเวณํ ยาหิ, เอตํ ปริเวณํ ยาหิ, อยํ
โก"ติ อวตฺวา สพฺเพ วตฺตํ กโรนฺตาปิ, ชิณฺณปตฺตจีวรํ ทิสฺวา ตสฺส ภิกฺขาจาร-
วตฺเตน ปตฺตจีวรํ ปริเยสนฺตาปิ, คิลานสฺส คิลานเภสชฺชํ ปริเยสมานาปิ, คิลานเมว
อนาถํ "อสุกปริเวณํ ยาหี"ติ อวตฺวา อตฺตโน อตฺตโน ปริเวเณ ปฏิชคฺคนฺตาปิ,
เอโก โอลียมานโก คนฺโถ โหติ, ปญฺวนฺตํ ภิกฺขุํ สงฺคณฺหิตฺวา เตน ตํ คนฺถํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๔.
อุกฺขิปาเปนฺตาปิ สมคฺคา สํฆกรณียานิ กโรนฺติ นาม.
     อปฺปญฺตฺตนฺติอาทีสุ นวํ อธมฺมิกํ กติกวตฺตํ วา สิกฺขาปทํ วา
คณฺหนฺตา อปฺปญฺตฺตํ ปญฺาเปนฺติ นาม ปุราณสนฺถตวตฺถุสฺมึ สาวตฺถิยํ ภิกฺขู
วิย. อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สาสนํ ทีเปนฺตา ปญฺตฺตํ สมุจฺฉินฺทนฺติ นาม
วสฺสสตปรินิพฺพุเต ภควติ เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา วิย. ขุทฺทานุขุทฺทกา ปน
อาปตฺติโย สญฺจิจฺจ วีติกฺกมนฺตา ยถาปญฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย น วตฺตนฺติ
นาม อสฺสชิปุนพฺพสุกา วิย. ตถา อกโรนฺตา ปน อปฺปญฺตฺตํ น ปญฺาเปนฺติ,
ปญฺตฺตํ น สมุจฺฉินฺทนฺติ, ยถาปญฺตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สมาทาย วตฺตนฺติ
นาม อายสฺมา อุคฺคเสโน ๑- วิย, อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต วิย,
อายสฺมา มหากสฺสโป วิย จ. วุฑฺฒิเยวาติ สีลาทิคุเณหิ วุฑฺฒิเยว, โน ปริหานิ.
     เถราติ ถิรภาวปฺปตฺตา เถรกเรหิ ๒- คุเณหิ สมนฺนาคตา. พหู รตฺติโย ชานนฺตีติ
รตฺตญฺู. จิรํ ปพฺพชิตํ ๓- เอเตสนฺติ จิรปพฺพชิตา. สํฆสฺส ปิติฏฺาเน ิตาติ
สํฆปิตโร. ตสฺส ๔- ปิติฏฺาเน ิตตฺตา สํฆํ ปริเณนฺติ ปุพฺพงฺคมา หุตฺวา ตีสุ
สิกฺขาสุ ปวตฺเตนฺตีติ สํฆปริณายกา.
     เย เตสํ สกฺการาทีนิ น กโรนฺติ, โอวาทตฺถาย เทฺว ตโย วาเร อุปฏฺานํ
น คจฺฉนฺติ, เตปิ เตสํ โอวาทํ น เทนฺติ, ปเวณิกถํ น กเถนฺติ, สารภูตํ
ธมฺมปริยายํ น สิกฺขาเปนฺติ. เต เตหิ วิสฺสฏฺา ๕- สีลาทีหิ ธมฺมกฺขนฺเธหิ สตฺตหิ
จ อริยธเนหีติ เอวมาทีหิ คุเณหิ ปริยายนฺติ. เย ปน เตสํ สกฺการาทีนิ กโรนฺติ,
อุปฏฺานํ คจฺฉนฺติ, เตสํ เต "เอวนฺเต อภิกฺกมิตพฺพนฺ"ติอาทิกํ โอวาทํ เทนฺติ,
ปเวณิกถํ กเถนฺติ, สารภูตํ ธมฺมปริยายํ สิกฺขาเปนฺติ, เตรสหิ ธุตงฺเคหิ ทสหิ
กถาวตฺถูหิ อนุสาสนฺติ, เต เตสํ โอวาเท ตฺวา สีลาทีหิ คุเณหิ วฑฺฒมานา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุปเสโน  ๒ ฉ.ม. เถรการเกหิ  ๓ ฉ.ม. ปพฺพชิตานํ
@๔ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๕ ม. วิปฺปสนฺนา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๕.
สามญฺตฺถํ อนุปาปุณนฺติ. เอวเมตฺถ หานิวุฑฺฒิโย ทฏฺพฺพา.
     ปุนพฺภโว สีลมสฺสาติ โปโนพฺภวิกา, ๑- ปุนพฺภวทายิกาติ อตฺโถ, ตสฺสา
โปโนพฺภวิกาย. น วสํ คจฺฉิสฺสนฺตีติ เอตฺถ เย จตุนฺนํ ปจฺจยานํ การณา
อุปฏฺากานํ ปทานุปทิกา หุตฺวา คามโต คามํ วิจรนฺติ, เต ตสฺสา วสํ คจฺฉนฺติ
นาม. อิตเร น คจฺฉนฺติ. ตตฺถ หานิวุฑฺฒิโย ปากฏาเยว.
     อารญฺเกสูติ ปญฺจธนุสติกปจฺฉิเมสุ. สาเปกฺขาติ สาลยา. คามนฺตเสนาสเนสุ
หิ ฌานํ อปฺเปตฺวาปิ ตโต วุฏฺิตมตฺโตว อิตฺถีปุริสทารกทาริกาทิสทฺทํ สุณาติ,
เตนสฺส ๒- อธิคตวิเสโสปิ ปริหายติเยว. ๓- อรญฺเสนาสเน นิทฺทายิตฺวาปิ ปพุทฺธ-
มตฺโต สีหพฺยคฺฆโมราทีนํ สทฺทํ สุณาติ, เยน อรญฺเ ปีตึ ปฏิลภิตฺวา ตเมว
สมฺมสนฺโต อคฺคผเล ปติฏฺาติ. อิติ ภควา คามนฺตเสนาสเน ฌานํ อปฺเปตฺวา
นิสินฺนภิกฺขุโต อรญฺเ นิทฺทายมานเมว ปสํสติ. ตสฺมา ตเมว อตฺถวสํ ปฏิจฺจ
"อารญฺเกสุ เสนาสเนสุ สาเปกฺขา ภวิสฺสนฺตี"ติ อาห.
     ปจฺจตฺตญฺเว สตึ อุปฏฺาเปสฺสนฺตีติ อตฺตนาว อตฺตโน อพฺภนฺตเร สตึ
อุปฏฺเปสฺสนฺติ. เปสลาติ ปิยสีลา. อิธาปิ สพฺรหฺมจารีนํ อาคมนํ อนิจฺฉนฺตา
เนวาสิกา อสฺสทฺธา โหนฺติ อปฺปสนฺนา, วิหารํ สมฺปตฺตภิกฺขูนํ ปจฺจุคฺคมนปตฺตจีวร-
ปฏิคฺคหณอาสนปญฺาปนตาลวณฺฏคฺคหณาทีนิ น กโรนฺติ. อถ เตสํ อวณฺโณ
อุคฺคจฺฉติ "อสุกวิหารวาสิโน ภิกฺขู อสฺสทฺธา อปฺปสนฺนา วิหารํ ปวิฏฺานํ
วตฺตปฏิวตฺตํปิ น กโรนฺตี"ติ. ตํ สุตฺวา ปพฺพชิตา วิหารทฺวาเรน คจฺฉนฺตาปิ
วิหารํ น ปวิสนฺติ. เอวํ อนาคตานํ อนาคมนเมว โหติ. อาคตานํ ปน ผาสุวิหาเร
อสติ เยปิ อชานิตฺวา อาคตา, เต "วสิสฺสามาติ ตาว จินฺเตตฺวา อาคตมฺหา,
อิเมสํ ปน เนวาสิกานํ อิมินาว นีหาเรน โก วสิสฺสตี"ติ นิกฺขมิตฺวา คจฺฉนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โปโนภวิกา  ๒ ฉ.ม. เยนสฺส  ๓ ฉ.ม. หายติเยว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๖.
เอวํ โส วิหาโร อญฺเสํ ภิกฺขูนํ อนาวาโสว โหติ. ตโต เนวาสิกา สีลวนฺตานํ
ทสฺสนํ อลภนฺตา กงฺขาวิโนทกํ วา อาจารสิกฺขาปกํ วา มธุรธมฺมสฺสวนํ วา
น ลภนฺติ. เตสํ เนว อคฺคหิตธมฺมคฺคหณํ, น คหิตสชฺฌายกรณํ โหติ. อิติ เนสํ
หานิเยว โหติ, น วุฑฺฒิ.
     เย ปน สพฺรหฺมจารีนํ อาคมนํ อิจฺฉนฺติ, เต สทฺธา โหนฺติ ปสนฺนา,
อาคตานํ สพฺรหฺมจารีนํ  ปจฺจุคฺคมนาทีนิ กตฺวา เสนาสนํ ปญฺาเปตฺวา เทนฺติ,
เต คเหตฺวา ภิกฺขาจารํ ปวิสนฺติ, กงฺขํ วิโนเทนฺติ, มธุรธมฺมสฺสวนํ ลภนฺติ. อถ
เนสํ กิตฺติสทฺโท อุคฺคจฺฉติ "อสุกวิหาเร ภิกฺขู เอวํ สทฺธา ปสนฺนา วตฺตสมฺปนฺนา
สงฺคาหกา"ติ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู ทูรโตปิ อาคจฺฉนฺติ. เตสํ เนวาสิกา วตฺตํ กโรนฺติ,
สมีปํ คนฺตฺวา วุฑฺฒตรํ อาคนฺตุกํ วนฺทิตฺวา นิสีทนฺติ, นวกตรสฺส สนฺติเก อาสนํ
คเหตฺวา นิสีทิตฺวา "อิมสฺมึ วิหาเร วสิสฺสถ, คมิสฺสถา"ติ ปุจฺฉนฺติ.
"คมิสฺสามา"ติ วุตฺเต "สปฺปายํ เสนาสนํ, สุลภา ภิกฺขา"ติอาทีนิ วตฺวา คนฺตุํ น
เทนฺติ. วินยธโร เจ โหติ, ตสฺส สนฺติเก วินยํ สชฺฌายนฺติ. สุตฺตนฺตาทิธโร เจ
โหติ, ตสฺส สนฺติเก ตํ ตํ ธมฺมํ สชฺฌายนฺติ. เต อาคนฺตุกตฺเถรานํ โอวาเท ตฺวา สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณนฺติ. อาคนฺตุกา "เอกํ เทฺว ทิวสานิ วสิสฺสามาติ
อาคตมฺหา, อิเมสํ ปน สุขสํวาสตฺถาย ๑- ทส ทฺวาทส วสฺสานิ วสิมฺหา"ติ วตฺตาโร
โหนฺติ. เอวเมตฺถ หานิวุฑฺฒิโย เวทิตพฺพา.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๑๗๒-๑๗๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=16&A=3850&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=3850&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=23&i=21
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=23&A=527
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=23&A=452
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=23&A=452
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_23