ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

หน้าที่ ๒๖.

๒. นีวรณปฺปหานวคฺควณฺณนา [๑๑] ทุติยสฺส ปฐเม เอกธมฺมํปีติ เอตฺถ "ตสฺมึ โข ปน สมเย ธมฺมา โหนฺตี"ติอาทีสุ ๑- วิย นิสฺสตฺตฏฺเฐน ธมฺโม เวทิตพฺโพ. ตสฺมา เอกธมฺมํปีติ นิสฺสตฺตํ เอกํ สภาวํปีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. อนุปฺปนฺโน วาติ เอตฺถ ปน "ภูตานํ วา สตฺตานํ ฐิติยา สมฺภเวสีนํ วา อนุคฺคหาย ๒- ยาวตา ภิกฺขเว สตฺตา อปทา วา ทฺวิปทา วา"ติ ๓- เอวมาทีสุ วิย สมุจฺจยตฺโถ วาสทฺโท ทฏฺฐพฺโพ, น วิกปฺปตฺโถ. อยเญฺหตฺถ อตฺโถ:- เยน ธมฺเมน อนุปฺปนฺโน จ กามจฺฉนฺโท อุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺโน จ กามจฺฉนฺโท ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ, ตมหํ ยถา สุภนิมิตฺตํ, เอวํ อญฺญํ น ปสฺสามีติ. ตตฺถ อนุปฺปนฺโนติ อชาโต อสญฺชาโต อปาตุภูโต อสมุทาคโต. กามจฺฉนฺโทติ "โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺทิ กามตณฺหา"ติอาทินา ๔- นเยน วิตฺถาริตํ กามจฺฉนฺทนีวรณํ. อุปฺปชฺชตีติ นิพฺพตฺตติ ปาตุภวติ. โส ปเนส อสมุทาจารวเสน วา อนนุภูตารมฺมณวเสน วา อนุปฺปนฺโน อุปฺปชฺชตีติ เวทิตพฺโพ. อญฺญถา หิ อนมตคฺเค สํสาเร อนุปฺปนฺโน นาม นตฺถิ. ตตฺถ เอกจฺจสฺส วตฺตวเสน กิเลโส น สมุทาจรติ, เอกจฺจสฺส คนฺถธุตงฺคสมาธิ- วิปสฺสนานวกมฺมกตานํ ๕- อญฺญตรวเสน. กถํ? เอกจฺโจ หิ วตฺตสมฺปนฺโน โหติ, ตสฺส เทฺวอสีติ ขุทฺทกวตฺตานิ จุทฺทส มหาวตฺตานิ เจติยงฺคณโพธิยงฺคณปานียมาฬกอุโปสถา- คารอาคนฺตุกคมิกวตฺตานิ จ กโรนฺตสฺเสว กิเลโส โอกาสํ น ลภติ. อปรภาเค ปนสฺส วตฺตํ วิสฺสชฺเชตฺวา ภินฺนวตฺตสฺส จรโต อโยนิโสมนสิการญฺเจว สติโวสฺสคฺคญฺจ อาคมฺม อุปฺปชฺชติ. เอวํปิสฺส ๖- อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺโน อุปฺปชฺชติ นาม. @เชิงอรรถ: อภิ.สํ. ๓๔/๑๒๑/๔๑ จิตฺตุปฺปาทกณฺฑ: สุญฺญตวาร @ ม.มู. ๑๒/๔๐๒/๓๕๙ มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺต, สํ.นิ. ๑๖/๑๒/๑๓ โมลิยผคฺคุนสุตฺต @ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๙ อคฺคปฺปสาทสุตฺต, ขุ.อิติ. ๒๕/๙๐/๓๐๘ ปญฺจมวคฺค @ อภิ.สํ. ๓๔/๑๑๕๙/๒๗๐ นิกฺเขปกณฺฑ ฉ.ม....กมฺมาทีนํ, อิ. กมฺมภาวนานํ @ ฉ.ม. เอวมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

เอกจฺโจ คนฺถยุตฺโต โหติ เอกํปิ นิกายํ คณฺหนฺโต ๑- เทฺวปิ ตโยปิ จตฺตาโรปิ ปญฺจปิ. ตสฺส เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อตฺถวเสน ปาลิวเสน อนุสนฺธิวเสน ปุพฺพาปรวเสน คณฺหนฺตสฺส สชฺฌายนฺตสฺส วาเจนฺตสฺส เทเสนฺตสฺส ปกาเสนฺตสฺส กิเลโส โอกาสํ น ลภติ. อปรภาเค ปนสฺส คนฺถกมฺมํ ปหาย กุสีตสฺส จรโต อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชติ. เอวํปิ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺโน อุปฺปชฺชติ นาม. เอกจฺโจ ปน ธุตงฺคธโร โหติ, เตรส ธุตงฺคคุเณ สมาทาย วตฺตติ. ตสฺส ปน ธุตงฺคคุเณ ปริหรนฺตสฺส กิเลโส โอกาสํ น ลภติ. อปรภาเค ปนสฺส ธุตงฺคานิ วิสฺสชฺเชตฺวา พาหุลฺลาย อาวตฺตสฺส จรโต อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชติ. เอวํปิ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺโน อุปฺปชฺชติ นาม. เอกจฺโจ อฏฺฐสุ สมาปตฺตีสุ จิณฺณวสี โหติ, ตสฺส ปฐมชฺฌานาทีสุ ๒- อนุยุตฺตสฺส วิหรโต ๒- อาวชฺชนวสีอาทีนํ วเสน วิหรนฺตสฺส กิเลโส โอกาสํ น ลภติ. อปรภาเค ปนสฺส ปริหีนชฺฌานสฺส วา วิสฺสฏฺฐชฺฌานสฺส วา ภสฺสาทีสุ อนุยุตฺตสฺส วิหรโต อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชติ. เอวํปิ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺโน อุปฺปชฺชติ นาม. เอกจฺโจ ปน วิปสฺสโก โหติ, สตฺตสุ วา อนุปสฺสนาสุ อฏฺฐารสสุ วา มหาวิปสฺสนาสุ กมฺมํ กโรนฺโต วิหรติ. ตสฺเสวํ วิหรโต กิเลโส โอกาสํ น ลภติ. อปรภาเค ปนสฺส วิปสฺสนากมฺมํ ปหาย กายทฬฺหิพหุลสฺส วิหรโต อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชติ. เอวํปิ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺโน อุปฺปชฺชติ นาม. เอกจฺโจ นวกมฺมิโก โหติ, อุโปสถาคารโภชนสาลาทีนิ กาเรติ. ตสฺส เตสํ อุปกรณานิ จินฺเตนฺตสฺส กิเลโส โอกาสํ น ลภติ. อปรภาเค ปนสฺส นวกมฺเม @เชิงอรรถ: ฉ.ม. คณฺหาติ ๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘.

นิฏฺฐิเต วา วิสฺสฏฺเฐ วา อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชติ. เอวํปิ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺโน อุปฺปชฺชติ นาม. เอกจฺโจ ปน พฺรหฺมโลกา อาคโต สุทฺธสตฺโต โหติ, ตสฺส อนาเสวนาย ๑- กิเลโส โอกาสํ น ลภติ. อปรภาเค ปนสฺส ลทฺธาเสวนสฺส อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม อุปฺปชฺชติ. เอวํปิ อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺโน อุปฺปชฺชติ นาม. เอวํ ตาว อสมุทาจารวเสน อนุปฺปนฺนสฺส อุปฺปนฺนตา เวทิตพฺพา. กถํ อนนุภูตารมฺมณวเสน? อิเธกจฺโจ อนนุภูตปุพฺพํ มนาปิยรูปาทิอารมฺมณํ ลภติ, ตสฺส ตตฺถ อโยนิโสมนสิการสติโวสฺสคฺเค อาคมฺม ราโค อุปฺปชฺชติ. เอวํ อนนุภูตารมฺมณวเสน อนุปฺปนฺโน อุปฺปชฺชติ นาม. อุปฺปนฺโนติ ชาโต สญฺชาโต นิพฺพตฺโต อภินิพฺพตฺโต ปาตุภูโต. ภิยฺโยภาวายาติ ปุนปฺปุนํ ภาวาย. เวปุลฺลายาติ วิปุลภาวาย ราสิภาวาย. ตตฺถ สกึ อุปฺปนฺโน กามจฺฉนฺโท น นิรุชฺฌิสฺสติ, สกึ นิรุทฺโธ วา เสฺวว ปุน ๒- อุปฺปชฺชิสฺสตีติ อฏฺฐานเมตํ. เอกสฺมึ ปน นิรุทฺเธ เอตสฺมึ ๓- วา อารมฺมเณ อญฺญตรสฺมึ ๔- วา อารมฺมเณ อปราปรํ อุปฺปชฺชมาโน ภิยฺโยภาวาย เวปุลฺลาย สํวตฺตติ นาม. สุภนิมิตฺตนฺติ ราคฏฺฐานิยํ อารมฺมณํ. "สนิมิตฺตา ๕- ภิกฺขเว อุปฺปชฺชนฺติ ปาปกา อกุสลา ธมฺมา, โน อนิมิตฺตา"ติ ๖- เอตฺถ หิ ๗- นิมิตฺตนฺติ ปจฺจยสฺส นามํ. "อธิจิตฺตมนุยุตฺเตน ภิกฺขเว ภิกฺขุนา ปญฺจ นิมิตฺตานิ กาเลน กาลํ มนสิกาตพฺพานี"ติ ๘- เอตฺถ การณสฺส. "โส ตํ นิมิตฺตํ อาเสวติ ภาเวตี"ติ ๙- เอตฺถ สมาธิสฺส. "ยํ นิมิตฺตํ อาคมฺม ยํ นิมิตฺตํ มนสิกโรโต อนนฺตรา อาสวานํ ขโย โหตี"ติ ๑๐- เอตฺถ วิปสฺสนาย. อิธ ปน ราคฏฺฐานิโย อิฏฺฐารมฺมณธมฺโม "สุภนิมิตฺตนฺ"ติ อธิปฺเปโต. อโยนิโส @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. อนาเสวนตาย ม. นิรุทฺโธ ปน ปุน ฉ.ม.,อิ. ตสฺมึ @ ฉ.ม.,อิ. อญฺญสฺมึ ม. สุภนิมิตฺตา องฺ.ทุก. ๒๐/๗๘/๗๘ สนิมิตฺตวคฺค @ ฉ.ม. หิ-สทฺโท น ทิสฺสติ ม.มู. ๑๒/๒๑๖/๑๘๒ วิตกฺกสณฺฐานสุตฺต @ องฺ.นวก. ๒๓/๒๓๙(๓๕)/๔๓๕ (สฺยา) ๑๐ องฺ.ฉกฺก. ๒๒/๒๙๘(๒๗)/๓๕๗ อนุตฺตริยวคฺค @(สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙.

มนสิกโรโตติ "ตตฺถ กตโม อโยนิโส มนสิกาโร. อนิจฺเจ นิจฺจนฺติ ทุกฺเข สุขนฺติ อนตฺตนิ อตฺตาติ อสุเภ สุภนฺติ อโยนิโส มนสิกาโร อุปฺปถมนสิกาโร, สจฺจวิปฺปฏิกูเลน วา จิตฺตสฺส อาวชฺชนา อนฺวาวชฺชนา ๑- อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร. อยํปิ วุจฺจติ อโยนิโส มนสิกาโร"ติ ๒- อิมสฺส มนสิการสฺส วเสน อนุปาเยน มนสิกโรนฺตสฺสาติ. ปฐมํ. [๑๒] ทุติเย พฺยาปาโทติ ภตฺตพฺยาปตฺติ วิย จิตฺตสฺส พฺยาปชฺชนํ ปกติวิชหนภาโว. "ตตฺถ กตมํ พฺยาปาทนีวรณํ. อนตฺถํ เม อจรีติ อาฆาโต ชายตี"ติ ๓- เอวํ วิตฺถาริตสฺส พฺยาปาทนีวรณสฺเสตํ อธิวจนํ. ปฏิฆนิมิตฺตนฺติ อนิฏฺฐํ นิมิตฺตํ. ปฏิฆสฺสปิ ปฏิฆารมฺมณสฺสปิ เอตํ อธิวจนํ. วุตฺตํปิ เจตํ อฏฺฐกถายํ "ปฏิฆํปิ ปฏิฆนิมิตฺตํ, ปฏิฆารมฺมโณปิ ธมฺโม ปฏิฆนิมิตฺตนฺ"ติ. เสสํ ยถา ๔- กามจฺฉนฺเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ยถา เจตฺถ, เอวํ อิโต ปเรสุปิ. ตตฺถ ตตฺถ หิ วิเสสมตฺตเมว วกฺขามาติ. ทุติยํ. [๑๓] ตติเย ถีนมิทฺธนฺติ ถีนญฺเจว มิทฺธญฺจ. เตสุ จิตฺตสฺส อกมฺมญฺญตา ถีนํ, ๕- อาลสิยภาวสฺเสตํ อธิวจนํ. ติณฺณํ ขนฺธานํ อกมฺมญฺญตา มิทฺธํ. กปิมิทฺธสฺส จปลายิกภาวสฺเสตํ ๖- อธิวจนํ. อุภินฺนํปิ "ตตฺถ กตมํ ถีนํ. ยา จิตฺตสฺส อกลฺลตา ๗- อกมฺมญฺญตา โอลียนา สลฺลียนา. ตตฺถ กตมํ มิทฺธํ. ยา กายสฺส อกลฺลตา อกมฺมญฺญตา โอนาโห ปริโยนาโห"ติอาทินา ๘- นเยน วิตฺถาโร เวทิตพฺโพ. อรตีติอาทีนิ วิภงฺเค วิภตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานิ. วุตฺตเญฺหตํ:- "ตตฺถ กตมา อรติ? ปนฺเตสุ วา เสนาสเนสุ อญฺญตรญฺญตเรสุ วา อธิกุสเลสุ ธมฺเมสุ อรติ อรติตา อนภิรติ อนภิรมณา อุกฺกณฺฐิตา ปริตสฺสิตา, อยํ วุจฺจติ อรติ. ตตฺถ กตมา ตนฺที? ยา ตนฺที ตนฺทิยนา @เชิงอรรถ: ปาลิ. อนาวชฺชนา, สี.,อิ. อาวฏฺฏนา อนฺวาวฏฺฏนา @ อภิ.วิ. ๓๕/๙๓๖/๔๕๕ ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺค อภิ.สํ. ๓๔/๑๑๖๐/๒๗๐ นีวรณโคจฺฉก @ ฉ.ม.,อิ. เสสเมตฺถ ฉ.ม. ถินํ ฉ.ม.,อิ. ปจลายิกภาวสฺเสตํ @ ฉ.ม. อกลฺยตา. เอวมุปริปิ อภิ.สํ. ๓๔/๑๑๖๒-๓/๒๗๐ นีวรณโคจฺฉก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐.

ตนฺทิมนตา ๑- อาลสฺยํ ๒- อาลสฺสายนา อาลสฺสายิตตฺตํ, อยํ วุจฺจติ ตนฺทิ. ตตฺถ กตมา วิชมฺภิตา? ยา กายสฺส ชมฺภนา วิชมฺภนา อานมนา วินมนา สนฺนมนา ปณมนา ปฏฺฐพฺภนา ๓- พฺยาธิยกํ, อยํ วุจฺจติ วิชมฺภิตา. ตตฺถ กตโม ภตฺตสมฺมโท? ยา ภุตฺตาวิสฺส ภตฺตมุจฺฉา ภตฺตกิลมโถ ภตฺตปริฬาโห กายทุฏฺฐุลฺลํ, ๔- อยํ วุจฺจติ ภตฺตสมฺมโท. ตตฺถ กตมํ เจตโส จ ลีนตฺตํ? ยา จิตฺตสฺส อกลฺยตา อกมฺมญฺญตา โอลียนา สลฺลียนา ลีนํ ลียนา ลียิตตฺตํ ถีนํ ถียนา ถียิตตฺตํ จิตฺตสฺส, อิทํ วุจฺจติ เจตโส จ ลีนตฺตนฺ"ติ. ๕- เอตฺถ จ ปุริมา จตฺตาโร ธมฺมา ถีนมิทฺธนีวรณสหชาตวเสนปิ อุปนิสฺสยวเสนปิ ปจฺจยา โหนฺติ, เจตโส จ ลีนตฺตํ อตฺตโนว อตฺตนา สหชาตํ น โหติ, อุปนิสฺสยโกฏิยา ปน โหตีติ. ตติยํ. [๑๔] จตุตฺเถ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจนฺติ อุทฺธจฺจญฺเจว กุกฺกุจฺจญฺจ. ตตฺถ อุทฺธจฺจํ นาม จิตฺตสฺเสว ๖- อุทฺธตากาโร. กุกฺกุจฺจํ นาม อกตกลฺยาณสฺส กตปาปสฺส ตปฺปจฺจยา วิปฺปฏิสาโร. เจตโส อวูปสโมติ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺเสเวตํ นามํ. อวูปสนฺตจิตฺตสฺสาติ ฌาเนน วา วิปสฺสนาย วา อวูปสมิตจิตฺตสฺส. อยํ ปน อวูปสโม อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส อุปนิสฺสยโกฏิยา ปจฺจโย โหตีติ. จตุตฺถํ. [๑๕] ปญฺจเม วิจิกิจฺฉาติ "สตฺถริ กงฺขตี"ติอาทินา ๗- นเยน วิตฺถาริตํ วิจิกิจฺฉานีวรณํ. อโยนิโส มนสิกาโร วุตฺตลกฺขโณเยวาติ. ปญฺจมํ. [๑๖] ฉฏฺเฐ อนุปฺปนฺโน วา กามจฺฉนฺโท นุปฺปชฺชตีติ อสมุทาจารวเสน วา อนนุภูตารมฺมณวเสน วาติ ทฺวีเหว การเณหิ อนุปฺปนฺโน นุปฺปชฺชติ, ตถา วิกฺขมฺภิโต โหติ, ปุน เหตุํ วา ปจฺจยํ วา น ลภติ. อิธาปิ วตฺตาทีนํเยว วเสน อสมุทาจาโร เวทิตพฺโพ. เอกจฺจสฺส หิ วุตฺตนเยเนว วตฺเต ยุตฺตสฺส วตฺตํ @เชิงอรรถ: ม. ตนฺทิมนสิกตา ฉ.ม. อาลสฺสํ ปาลิ,ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @ ก. กาลทุพฺพลฺยํ, ม. กายทุพฺพลฺยํ อภิ.วิ. ๓๕/๘๕๖-๖๐/๔๒๙ เอกกนิทฺเทส @ ฉ.ม. จิตฺตสฺส อภิ.สํ. ๓๔/๑๑๖๗/๒๗๑ นิกฺเขปกณฺฑ;ทุกนิกฺเขป

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑.

กโรนฺตสฺเสว กิเลโส โอกาสํ น ลภติ, ๑- วตฺตวเสน วิกฺขมฺภิโต โหติ. โส ตํ ตถา วิกฺขมฺภิตเมว กตฺวา วิวชฺเชตฺวา ๒- อรหตฺตํ คณฺหาติ มาลกติสฺสตฺเถโร ๓- วิย. โส กิรายสฺมา โรหณชนปเท คเมณฺฑวาสิมหาวิหารสฺส ๔- ภิกฺขาจาเร เนสาทกุเล นิพฺพตฺโต. วยํ อาคมฺม กตฆราวาโส "ปุตฺตทารํ โปสิสฺสามี"ติ อทุหลสตํ สณฺฐเปตฺวา ปาสสตํ โยเชตฺวา สูลสตํ โรเปตฺวา พหุํ ปาปํ อายูหนฺโต เอกทิวสํ เคหโต อคฺคิญฺจ โลณญฺจ คเหตฺวา อรญฺญํ คโต ปาเส พทฺธํ มิคํ วธิตฺวา องฺคารปกฺกํ มํสํ ขาทิตฺวา ปิปาสิโต ๕- หุตฺวา คเมณฺฑวาสิมหาวิหารํ ปวิฏฺโฐ ปานียมาฬเก ทสมตฺเตสุ ปานียฆเฏสุ ปิปาสาวิโนทนมตฺตํปิ ปานียํ อลภนฺโต "กินฺนาเมตํ เอตฺตกานํ ภิกฺขูนํ วสนฏฺฐาเน ปิปาสาย อาคตานํ ปิปาสาวิโนทนมตฺตํ ปานียํ นตฺถี"ติ อุชฺฌายิตุํ อารทฺโธ. จูฬปิณฺฑปาติกติสฺสตฺเถโร ตสฺส กถํ สุตฺวา ตสฺส สนฺติกํ คจฺฉนฺโต ปานียมาฬเก ทสมตฺเต ปานียฆเฏ ปูเร ทิสฺวา "ชีวมานเปตกสตฺโต อยํ ภวิสฺสตี"ติ จินฺเตตฺวา "อุปาสก สเจ ปิปาสิโตสิ, ปิว ปานียนฺ"ติ วตฺวา กุฏํ อุกฺขิปิตฺวา ตสฺส หตฺเถสุ อาสิญฺจิ. ตสฺส กมฺมํ ปฏิจฺจ สีตํ สีตํ ๖- ปานียํ ตตฺตกปาเล ๗- ปกฺขิตฺตํ วิย วินสฺสติ, สกลํปิ ปานียํ ปิวโต ๘- ปิปาสา น ปจฺฉิชฺชิ. อถ นํ เถโร อาห "ยาว ทารุณญฺจ เต อุปาสก กมฺมํ กตํ, อิทาเนว เปโต ชาโต, วิปาโก กีทิโส ภวิสฺสตี"ติ. โส ตสฺส กถํ สุตฺวา ลทฺธสํเวโค เถรํ วนฺทิตฺวา ตานิ อทุหลาทีนิ วิสงฺขริตฺวา เวเคน ฆรํ คนฺตฺวา ปุตฺตทารํ โอโลเกตฺวา สตฺตึ ๙- ภินฺทิตฺวา ทีปกมิคปกฺขิโน อรญฺเญ วิสฺสชฺเชตฺวา เถรํ ปจฺจุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิ. ทุกฺกราวุโส ปพฺพชฺชา, กถํ ตฺวํ ปพฺพชิสฺสสีติ. ภนฺเต เอวรูปํ ปจฺจกฺขการณํ ทิสฺวา กถํ น ปพฺพชิสฺสามีติ. เถโร ตจปญฺจกกมฺมฏฺฐานํ ทตฺวา ปพฺพาเชสิ. โส วตฺตาภิรโต ๑๐- ตุสฺสิตฺวา พุทฺธวจนํ @เชิงอรรถ: ก. ลภตีติ ฉ.ม. วิวฏฺเฏตฺวา. เอวมุปริปิ ฉ.ม.,อิ. มิลกฺขติสฺสตฺเถโร @ ฉ.ม. คาเมณฺฑวาลมหาวิหารสฺส, ม. มณฺฑลวาสิมหาวิหารสฺส. เอวมุปริปิ @ ก. ปิปาโส ฉ.ม.,อิ. ปีตปีตํ สี. ตตฺตกฏาเห, อิ. ตตฺเต กฏาเห @ ฉ.ม. สกเลปิ ฆเฏ ปิวโต, อิ. สกลฆเฏ ปิวโต ฉ.ม. สตฺถานิ @๑๐ ฉ.ม.,อิ. วตฺตารภิรโต หุตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒.

อุคฺคณฺหนฺโต เอกทิวสํ เทวทูตสุตฺเต "ตเมนํ ภิกฺขเว นิรยปาลา ปุน มหานิรเย ปกฺขิปนฺตี"ติ ๑- อิมํ ฐานํ สุตฺวา "เอตฺตกํ ทุกฺขราสึ อนุภวิตํ สตฺตํ ปุน มหานิรเย ปกฺขิปนฺติ, อโห ภาริโย ภนฺเต มหานิรโย"ติ อาห. อาม อาวุโส ภาริโยติ. สกฺกา ภนฺเต ปสฺสิตุนฺติ. "น สกฺกา ปสฺสิตุํ, ทิฏฺฐสทิสํ กาตุํ เอกํ การณํ ทสฺเสสฺสามี"ติ สามเณเร สมาทเปตฺวา "ปาสาณปิฏฺเฐ อลฺลทารุราสึ กโรหี"ติ. ๒- โส ตถา กาเรสิ. เถโร ยถานิสินฺโนว อิทฺธิยา อภิสงฺขริตฺวา มหานิรยโต ขชฺโชปนกมตฺตํ อคฺคิปปฏิกํ นีหริตฺวา ปสฺสนฺตสฺเสว ตสฺส เถรสฺส ทารุราสิมฺหิ นิกฺขิปิ. ๓- ตสฺส ตตฺถ นิปาโต จ ทารุราสิโน ฌายิตฺวา ฉาริกภาวุปคมนญฺจ อปจฺฉา อปุริมํ อโหสิ. โส ตํ ทิสฺวา "ภนฺเต อิมสฺมึ สาสเน กติ ธุรานิ นามา"ติ ปุจฺฉิ. อาวุโส วิปสฺสนาธุรญฺจ ๔- คนฺถธุรญฺจาติ. "ภนฺเต คนฺโถ นาม ปฏิพลสภาโว, ๕- มยฺหํ ปน ทุกฺขุปนิสา สทฺธา, วิปสฺสนาธุรํ ปูเรสฺสามิ กมฺมฏฺฐานํ เม เทถา"ติ วนฺทิตฺวา นิสีทิ. เถโร "วตฺตสมฺปนฺโน ภิกฺขู"ติ วตฺตสีเส ฐตฺวา ตสฺส กมฺมฏฺฐานํ กเถสิ. โส กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วิปสฺสนาย จ กมฺมํ กโรติ, วตฺตญฺจ ปูเรติ. เอกทิวสํ จิตฺตลปพฺพตมหาวิหาเร วตฺตํ กโรติ, เอกทิวสํ คเมณฺฑวาสิมหาวิหาเร, เอกทิวสํ โคจรคามมหาวิหาเร. ๖- ถีนมิทฺเธ โอกฺกนฺตมตฺเต วตฺตปริหานิภเยน ปลาสํ ๗- เตเมตฺวา สีเส ฐเปตฺวา ปาเท อุทเก โอตาเรตฺวา นิสีทิ. ๘- โส เอกทิวสํ จิตฺตลปพฺพตมหาวิหาเร เทฺว ยาเม วตฺตํ กตฺวา พลวปจฺจูสกาเล นิทฺทาย โอกฺกมิตุํ อารทฺธาย อลฺลปลาสํ ๙- สีเส ฐเปตฺวา นิสินฺโน ปาจีนปพฺพตปสฺเส สามเณรสฺส อรุณวตีสุตฺตนฺตํ ๑๐- สชฺฌายนฺตสฺส:- @เชิงอรรถ: ม.อุ. ๑๔/๒๗๐/๒๓๙ เทวทูตสุตฺต, องฺ.ติก. ๒๐/๓๖/๑๓๖ เทวทูตวคฺค @ ฉ.ม. กาเรหีติ ฉ.ม.,อิ. ปกฺขิปิ ก.,สี. วาสธุรญฺจ ฉ.ม.,อิ. ปฏิพลสฺส @ภาโร สี.,อิ. กาชรคามมหาวิหาเร ฉ.ม.,อิ. ปลาลวรณกํ, สี. ปลาลาวรณกํ @ ฉ.ม.,อิ. นิสีทติ ฉ.ม.,อิ. อลฺลปลาลํ ๑๐ ฉ.ม.,อิ. อรุณวติยสุตฺตนฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓.

"อารพฺภถ ๑- นิกฺกมถ ๒- ยุญฺชถ พุทฺธสาสเน ธุนาถ มจฺจุโน เสนํ นฬาคารํว กุญฺชโร. โย อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อปฺปมตฺโต วิเหสฺสติ ๓- ปหาย ชาติสํสารํ ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสตี"ติ ๔- อิทํ ฐานํ สุตฺวา "มาทิสสฺส อารทฺธวิริยสฺส ภิกฺขุโน สมฺมาสมฺพุทฺเธน อิทํ กถิตํ ภวิสฺสตี"ติ ปีตึ อุปฺปาเทตฺวา ฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ตเทว ปาทกํ กตฺวา อนาคามิผเล ปติฏฺฐาย อปราปรํ วายมนฺโต สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. ปรินิพฺพานกาเลปิ ๕- ตเทว การณํ ทสฺเสนฺโต เอวมาห:- "อลฺลปลาสปุญฺชาหํ ๖- สิเรนาทาย ๗- จงฺกมึ ปตฺโตสฺมิ ตติยฏฺฐานํ นตฺถิ เม เอตฺถ สํสโย"ติ. เอวรูปสฺส วตฺตวเสน วิกฺขมฺภิตกิเลโส ตถา วิกฺขมฺภิโตว โหติ. เอกจฺจสฺส วุตฺตนเยเนว คนฺเถสุ ยุตฺตสฺส คนฺถํ อุคฺคณฺหนฺตสฺส สชฺฌายนฺตสฺส วาเจนฺตสฺส เทเสนฺตสฺส ปกาเสนฺตสฺส จ กิเลโส โอกาสํ น ลภตีติ, ๘- คนฺถวเสน วิกฺขมฺภิโตว โหติ. โส ตํ ตถา วิกฺขมฺภิตเมว กตฺวา วิวชฺเชตฺวา อรหตฺตํ คณฺหาติ มาลิยเทวตฺเถโร ๙- วิย. โส กิรายสฺมา ติวสฺสภิกฺขุกาเล กลฺลคามเก ๑๐- มณฺฑลารามมหาวิหาเร อุทฺเทสญฺจ คณฺหาติ, วิปสฺสนาย จ กมฺมํ กโรติ. ตโต ๑๑- ตสฺเสกทิวสํ กลฺลคาเม ภิกฺขาย จรโต เอกา อุปาสิกา ยาคุอุลฺลุงฺกํ ทตฺวา ปุตฺตสิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา เถรํ อนฺโตนิเวสเน นิสีทาเปตฺวา ปณีตโภชนํ ทตฺวา ๑๒- "กตรคามวาสิโกสิ ตาตา"ติ ปุจฺฉิ. มณฺฑลารามมหาวิหาเร คนฺถกมฺมํ กโรมิ อุปาสิเกติ. เตนหิ ตาต ยาว คนฺถกมฺมกรณา ๑๓- อิเธว นิพทฺธํ ภิกฺขํ คณฺหาติ. โส ตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อารมฺภถ สี.,อิ. นิกฺขมถ ก. วิหริสฺสติ, ฉ.ม.,อิ. วิหสฺสติ @ สํ.ส. ๑๕/๑๘๕/๑๘๘ อรุณวตีสุตฺต ฉ.ม.,อิ....กาเล จ ฉ.ม. อลฺลํ @ปลาลปุญฺชาหํ ฉ.ม. สีเสนาทาย ฉ.ม.,อิ. ลภติ ฉ.ม.,สี.,อิ. มลิยเทวตฺเถโร @๑๐ ม.,อิ. กลฺลคามโต ๑๑ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ๑๒ ฉ.ม.,อิ. โภเชตฺวา @๑๓ ฉ.ม.,อิ. ยาว คนฺถกมฺมํ กโรสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔.

อธิวาเสตฺวา ตตฺถ นิพทฺธํ ภิกฺขํ คณฺหาติ, ภตฺตกิจฺจาวสาเน อนุโมทนํ กโรนฺโต "สุขํ โหตุ, ทุกฺขา มุจฺจตู"ติ ๑- ปททฺวยเมว กเถตฺวา คจฺฉติ. อนฺโตวสฺเส เตมาสํ ตสฺสาเอว สงฺคหํ กโรนฺโต ปิณฺฑาย ปจิตึ กตฺวา มหาปวารณาย สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. เนวาสิกมหาเถโร อาห "อาวุโส ๒- อชฺช วิหาเร มหาชโน สนฺนิปติสฺสติ, ตสฺส ธมฺมทานํ ทเทยฺยาสี"ติ. เถโร อธิวาเสสิ. ทหรสามเณรา อุปาสิกาย สญฺญํ อทํสุ "อชฺช เต ปุตฺโต ธมฺมํ กเถติ, ๓- วิหารํ คนฺตฺวา สุเณยฺยาสี"ติ. ตาตา น สพฺเพว ธมฺมกถํ ชานนฺติ, มม ปุตฺโต เอตฺตกํ กาลํ มยฺหํ กเถนฺโต "สุขํ โหตุ, ทุกฺขา มุจฺจตู"ติ ปททฺวยเมว กเถสิ, มา เกฬึ กโรถาติ. มา ตฺวํ อุปาสิเก ชานนํ วา อชานนํ วา อุปฏฺฐยสฺสุ, ๔- วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมเมว สุณาหีติ. อุปาสิกา คนฺธมาลาทีนิ คเหตฺวา คนฺตฺวา ปูเชตฺวา ปริสปริยนฺเต ธมฺมํ สุณมานา นิสีทิ. ทิวา ธมฺมกถิโก จ สรภาณโก จ อตฺตโน ปมาณํ ญตฺวา อุฏฺฐหึสุ. ตโต มาลิยเทวตฺเถโร ธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา จิตฺตวีชนึ คเหตฺวา ปุพฺพกถํ ๕- วตฺวา "มหาอุปาสิกาย ๖- ตโย มาเส ทฺวีเหว ปเทหิ อนุโมทนา กตา, อชฺช สพฺพรตฺตึ ตีหิ ปิฏเกหิ สมฺมสิตฺวา ตสฺเสว ปททฺวยสฺส อตฺถํ กเถสฺสามี"ติ ธมฺมเทสนํ อารภิตฺวา สพฺพรตฺตึ กเถสิ. อรุณุคฺคมเน เทสนาปริโยสาเน มหาอุปาสิกา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ. อปโรปิ ตสฺมึเยว วิหาเร ๗- ติสฺสภูตตฺเถโร ๘- นาม วินยํ คณฺหนฺโต ภิกฺขาจารเวลายํ อนฺโตคามํ ปวิฏฺโฐ วิสภาคารมฺมณํ โอโลเกสิ, ตสฺส โลโภ อุปฺปชฺชิ, โส ปติฏฺฐิตปาทํ อจาเลตฺวา อตฺตโน ปตฺตยาคุํ อุปฏฺฐากทหรสฺส ปตฺเต อากิริตฺวา "อยํ วิตกฺโก วฑฺฒมาโน มํ จตูสุ อปาเยสุ สํสีทาเปสฺสตี"ติ ๙- ตโตว นิวตฺติตฺวา อาจริยสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต อาห "เอโก เม พฺยาธิ อุปฺปนฺโน, อหํ เอตํ ติกิจฺฉิตุํ สกฺโกนฺโต อาคมิสฺสามิ, อิตรถา นาคมิสฺสามิ, @เชิงอรรถ: สี. มุจฺจาติ ฉ.ม.,อิ. อาวุโส มหาเทว ฉ.ม.,อิ. กเถสฺสติ @ ฉ.ม. อุปฏฺฐหสฺสุ, สี. อุปฏฺฐปยสฺสุ, อิ. ปฏฺฐปยสฺสุ ม. อนุปุพฺพึ กถํ @ ฉ.ม.,อิ. มยา มหาอุปาสิกาย ฉ.ม.,อิ. มหาวิหาเร ฉ.ม.,อิ. ติสฺสภูติตฺเถโร @ ม. สํสุมฺภิสฺสตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕.

ตุเมฺห ทิวา อุทฺเทสญฺจ สายํ อุทฺเทสญฺจ มํ โอโลเกตฺวา ฐเปถ, ปจฺจูสกาเล อุทฺเทสํ ปน มา ฐปยิตฺถา"ติ เอวํ วตฺวา มลฺลย ๑- วาสิมหาสํฆรกฺขิตตฺเถรสฺส สนฺติกํ อคมาสิ. เถโร อตฺตโน ปณฺณสาลาย ปริภณฺฑํ กโรนฺโต ตํ อโนโลเกตฺวาว "ปฏิสาเมหิ อาวุโส ตว ปตฺตจีวรนฺ"ติ อาห. ภนฺเต เอโก เม พฺยาธิ อตฺถิ, สเจ ตุเมฺห ตํ ติกิจฺฉิตุํ สกฺโกถ, ปฏิสาเมสฺสามีติ. อาวุโส อุปฺปนฺนํ โรคํ ติกิจฺฉิตุํ สมตฺถสฺส สนฺติกํ อาคโตสิ, ปฏิสาเมหีติ. สุวโจ ภิกฺขุ "อมฺหากํ อาจริโย อชานิตฺวา เอวํ น วกฺขตี"ติ ปตฺตจีวรํ ฐเปตฺวา เถรสฺส วตฺตํ ทสฺเสตฺวา ๒- เอกมนฺตํ นิสีทิ. เถโร "ราคจริโต อยนฺ"ติ ญตฺวา อสุภกมฺมฏฺฐานํ กเถสิ. โส อุฏฺฐาย ปตฺตจีวรํ อํเส ลคฺเคตฺวา เถรํ ปุนปฺปุนํ วนฺทิ. กึ อาวุโส มหาภูต ๓- อติเรกนิปจฺจการํ ทสฺเสสีติ. ภนฺเต สเจ อตฺตโน กิจฺจํ กาตุํ สกฺขิสฺสามิ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ, อิทํ เม ปจฺฉิมทสฺสนนฺติ. คจฺฉาวุโส มหาภูต ตาทิสสฺส ยุตฺตโยคสฺส กุลปุตฺตสฺส น ฌานํ วา วิปสฺสนา วา มคฺโค วา ผลํ วา ทุลฺลภนฺติ. โส เถรสฺส กถํ สุตฺวา นิปจฺจการํ ทสฺเสตฺวา อาคมนกาเล ววตฺถาปิตํ ฉนฺนเสปณฺณิคจฺฉมูลํ คนฺตฺวา ปลฺลงฺเกน นิสินฺโน อสุภกมฺมฏฺฐานํ ปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐาย ปจฺจูสกาเล อุทฺเทสํ สมฺปาปุณิ. เอวรูปานํ คนฺถวเสน วิกฺขมฺภิตกิเลสา ตถา วิกฺขมฺภิตาว โหนฺติ. เอกจฺจสฺส ปน วุตฺตนเยเนว ธุตงฺคานิ ปริหรโต กิเลโส โอกาสํ น ลภติ, ธุตงฺควเสน วิกฺขมฺภิโตว โหติ. โส ตํ ตถา วิกฺขมฺภิตเมว กตฺวา วิวชฺเชตฺวา ๔- อรหตฺตํ คณฺหาติ คามนฺตปพฺภารวาสิมหาสิวตฺเถโร วิย. เถโร กิร มหาคาเม ติสฺสวิหาเร ๕- วสนฺโต เตปิฏกํ อตฺถวเสน จ ปาลิวเสน จ อฏฺฐารส มหาคเณ วาเจสิ. ๖- เถรสฺส โอวาเท ฐตฺวา สฏฺฐิสหสฺสา ๗- ภิกฺขู อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. เตสุ เอโก ภิกฺขุ อตฺตนา ปฏิวิทฺธธมฺมํ อารพฺภ อุปฺปนฺนโสมนสฺโส จินฺเตสิ "อตฺถิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. มลย... ฉ.ม.,อิ. ทสฺเสตฺวา วนฺทิตฺวา @ ฉ.ม.,อิ. มหาภูติ. เอวมุปริปิ ฉ.ม.,อิ. วิวฏฺเฏตฺวา. เอวมุปริปิ @ ฉ.ม.,อิ. ติสฺสมหาวิหาเร ฉ.ม.,อิ. วาเจติ ฉ.ม. สฺฏฺฐิสหสฺส, @สี.,อิ. ตึสสหสฺสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖.

นุ โข อิทํ สุขํ อมฺหากํ อาจริยสฺสา"ติ. โส อาวชฺเชนฺโต เถรสฺส ปุถุชฺชนภาวํ ญตฺวา "เอเกนุปาเยน เถรสฺส สํเวคํ อุปฺปาเทสฺสามี"ติ อตฺตโน วสนฏฺฐานโต เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา วตฺตํ กตฺวา ๑- นิสีทิ. อถ นํ เถโร "กึ อาคโตสิ อาวุโส ปิณฺฑปาติกา"ติ อาห. "สเจ เม โอกาสํ กริสฺสถ, เอกํ ธมฺมปทํ คณฺหิสฺสามี"ติ อาคโตสฺมิ ภนฺเตติ. พหู อาวุโส คณฺหนฺติ, ตุยฺหํ โอกาโส น ภวิสฺสตีติ. โส สพฺเพสุ รตฺติทิวสภาเคสุ โอกาสํ อลภนฺโต "ภนฺเต เอวํ โอกาเส อสติ มรณสฺส กถํ โอกาสํ ลภิสฺสถา"ติ อาห. ตทา เถโร จินฺเตสิ "นายํ อุทฺเทสตฺถาย อาคโต, มยฺหํ ปเนส สํเวคชนนตฺถาย อาคโต"ติ. โสปิ เถโร "กิกฺขุนา นาม ภนฺเต มาทิเสน ภวิตพฺพนฺ"ติ วตฺวา เถรํ วนฺทิตฺวา มณิวณฺเณ อากาเส อุปฺปติตฺวา อคมาสิ. เถโร ตสฺส คตกาลโต ปฏฺฐาย ชาตสํเวโค ทิวา อุทฺเทสญฺจ สายํ อุทฺเทสญฺจ วาเจตฺวา ปตฺตจีวรํ หตฺถปาเส ฐเปตฺวา ปจฺจูสกาเล อุทฺเทสํ คเหตฺวา โอตรนฺเตน ภิกฺขุนา สทฺธึ ปตฺตจีวรํ อาทาย โอติณฺโณ เตรส ธุตงฺคคุเณ ปริปุณฺเณ อธิฏฺฐาย คามนฺตปพฺภารเสนาสนํ คนฺตฺวา ปพฺภารํ ปฏิชคฺคิตฺวา มญฺจปีฐํ อุสฺสาเปตฺวา "อรหตฺตํ อปฺปตฺวา มญฺเจ ปิฏฺฐึ น ปสาเรสฺสามี"ติ มานสํ พนฺธิตฺวา จงฺกมํ โอตริ. ตสฺส "อชฺช อรหตฺตํ คณฺหิสฺสามี"ติ ๒- ฆเฏนฺตสฺเสว ปวารณา สมฺปตฺตา. โส ปวารณาย อุปกฏฺฐาย "ปุถุชฺชนภาวํ ปหาย วิสุทฺธิปวารณํ ปวาเรสฺสามี"ติ จินฺเตนฺโต อติวิย กิลมติ. โส ตาย ปวารณาย มคฺคํ วา ผลํ วา อุปฺปาเทตุํ อสกฺโกนฺโต "มาทิโสปิ นาม อารทฺธวิปสฺสโก นาลภิสฺสติ, ยาว ทุลฺลภํ อิทํ ๓- อรหตฺตนฺ"ติ วตฺวา เตเนว นิยาเมน ฐานจงฺกมพหุโล หุตฺวา ตึส วสฺสานิ สมณธมฺมํ กตฺวา มหาปวารณาย มชฺเฌ ฐิตํ ปุณฺณจนฺทํ ทิสฺวา "กินฺนุ โข จนฺทมณฺฑลํ วิสุทฺธํ, อุทาหุ มยฺหํ สีลนฺ"ติ จินฺเตนฺโต "จนฺทมณฺฑลสฺส ๔- สสลกฺขณํ ปญฺญายติ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. ทสฺเสตฺวา ฉ.ม.,อิ. อชฺช อรหตฺตํ คณฺหิสฺสามิ อชฺช อรหตฺตํ @คณฺหิสฺสามีติ ฉ.,อิ. ทุลฺลภญฺจ วติทํ, ม. ทุลฺลภตรํ ฉ.ม.,อิ. จนฺทมณฺฑเล

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗.

มยฺหํ ปน อุปสมฺปทโต ปฏฺฐาย ยาวชฺชทิวสา สีลสฺมึ กาฬกํ วา ติลกา ๑- วา นตฺถี"ติ อาวชฺเชตฺวา สญฺชาตปีติโสมนสฺโส ปริปกฺกญาณตฺตา ปีตึ วิกฺขมฺเภตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. เอวรูปสฺส ธุตงฺควเสน วิกฺขมฺภิโต กิเลโส ตถา วิกฺขมฺภิโตว โหติ. เอกจฺจสฺส วุตฺตนเยเนว ปฐมชฺฌานาทิสมาปชฺชนพหุลตาย กิเลโส โอกาสํ น ลภติ, สมาปตฺติวเสน วิกฺขมฺภิโตว โหติ. โส ตํ ตถา วิกฺขมฺภิตเมว กตฺวา วิวชฺเชตฺวา อรหตฺตํ คณฺหาติ มหาติสฺสตฺเถโร วิย. เถโร กิร อฏฺฐวสฺสิกกาลโต ปภูติ ๒- อฏฺฐสมาปตฺติลาภี. โส สมาปตฺติวิกฺขมฺภิตานํ กิเลสานํ อสมุทาจาเรน อุคฺคหปริปุจฺฉาวเสเนว อริยมคฺคสามนฺตํ กเถสิ, ๓- สฏฺฐิวสฺสกาเลปิ อตฺตโน ปุถุชฺชนภาวํ น ชานาติ. อเถกทิวสํ มหาคาเม ติสฺสมหาวิหารโต ภิกฺขุสํโฆ วาลิกวาสิธมฺมทินฺนตฺเถรสฺส ๔- สาสนํ เปเสสิ "เถโร อาคนฺตฺวา อมฺหากํ ธมฺมกถํ กเถตู"ติ. เถโร อธิวาเสตฺวา "มม สนฺติเก มหลฺลกตโร ภิกฺขุ นตฺถิ, มหาติสฺสตฺเถโร โข ปน เม กมฺมฏฺฐานาจริโย, ตํ สํฆตฺเถรํ กตฺวา คมิสฺสามี"ติ จินฺเตนฺโต ภิกฺขุสํฆปริวุโต เถรสฺส วิหารํ คนฺตฺวา ทิวาฏฺฐาเน เถรสฺส วตฺตํ ทสฺเสตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เถโร อาห "กึ ธมฺมทินฺน จิรสฺสํ อาคโตสี"ติ. "อาม ภนฺเต ติสฺสมหาวิหารโต เม ภิกฺขุสํโฆ สาสนํ เปเสสิ, อหํ เอกโกว นาคมิสฺสามิ, ๕- ตุเมฺหหิ ปน สทฺธึ คนฺตุกาโม หุตฺวา อาคโตมฺหี"ติ. โส ๖- สารณียํ กถํ กเถนฺโตว ปปญฺเจตฺวา ๗- "กทา ภนฺเต ตุเมฺหหิ อยํ ธมฺโม อธิคโต"ติ ปุจฺฉิ. สฏฺฐิมตฺตานิ อาวุโส ธมฺมทินฺน วสฺสานิ โหนฺตีติ. สมาธึ ๘- ภนฺเต วฬญฺเชถาติ. อาม อาวุโสติ. เอกํ โปกฺขรณึ มาเปตุํ สกฺกุเณยฺยาถ ภนฺเตติ. "น อาวุโส เอตํ ภาริยนฺ"ติ วตฺวา สมฺมุขฏฺฐาเน โปกฺขรณึ มาเปสิ. "เอตฺถ ภนฺเต เอกํ ปทุมคจฺฉํ มาเปถา"ติ จ วุตฺโต ตมฺปิ มาเปสิ. อิทาเนตฺถ มหนฺตํ ปุปฺผํ ทสฺเสถาติ. เถโร ตมฺปิ ทสฺเสสิ. เอตฺถ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ติลโก ฉ.ม.,อิ. อวสฺสิกกาลโต ปฏฺฐาย ฉ.ม.,อิ. กเถติ @ ฉ.ม.,อิ. ตลงฺคร...., ม. วาลงฺกร.... ฉ.ม.,อิ. เอกโก น คมิสฺสามิ @ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ม. วฑฺเฒตฺวา ฉ.ม.,อิ. สมาปตฺตึ ปน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘.

โสฬสวสฺสุทฺเทสิกํ อิตฺถีรูปํ ทสฺเสถาติ วุตฺโต ตมฺปิ ทสฺเสสิ. ตโต นํ อาห "อิทํ ภนฺเต ปุนปฺปุนํ สุภโต มนสิกโรถา"ติ. เถโร อตฺตนาว มาปิตํ อิตฺถีรูปํ โอโลเกนฺโต โลภํ อุปฺปาเทสิ. ตทา อตฺตโน ปุถุชฺชนภาวํ ญตฺวา "อวสฺสโย เม สปฺปุริส โหหี"ติ อนฺเตวาสิกสฺส สนฺติเก อุกฺกุฏิกํ นิสีทิ. "เอตทตฺถเมวาหํ ภนฺเต อาคโต"ติ เถรสฺส อสุภวเสน สลฺลหุกํ กตฺวา กมฺมฏฺฐานํ กเถตฺวา เถรสฺส โอกาสํ กาตุํ พหิ นิกฺขนฺโต. สุปริมทฺทิตสงฺขาโร เถโร ตสฺมึ ทิวาฏฺฐานโต นิกฺขนฺตมตฺเตเยว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ นํ สํฆตฺเถรํ กตฺวา ธมฺมทินฺนตฺเถโร ติสฺสมหาวิหารํ คนฺตฺวา สํฆสฺส ธมฺมกถํ กเถสิ. เอวรูปสฺส สมาปตฺติวเสน วิกฺขมฺภิโต กิเลโส ตถา วิกฺขมฺภิโตว โหติ. เอกจฺจสฺส ปน วุตฺตนเยเนว วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตสฺส กิเลโส โอกาสํ น ลภติ, วิปสฺสนาวเสน วิกฺขมฺภิโตว โหติ. โส ตํ ตถา วิกฺขมฺภิตเมว กตฺวา วิวชฺเชตฺวา อรหตฺตํ คณฺหาติ พุทฺธกาเล สฏฺฐิมตฺตา อารทฺธวิปสฺสกา ภิกฺขู วิย. เต กิร สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วิวิตฺตํ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตา กิเลสานํ อสมุทาจาเรน ๑- "ปฏิวิทฺธมคฺคผลา มยนฺ"ติ สญฺญาย มคฺคผลตฺถาย วายามํ อกตฺวา "อเมฺหหิ ปฏิวิทฺธธมฺมํ ทสพลสฺส อาโรเจสฺสามา"ติ สตฺถุ สนฺติกํ อาคจฺฉนฺติ. สตฺถา เตสํ ปุเร อาคมนโตว อานนฺทตฺเถรํ อาห "อานนฺท ปธานกมฺมิกา ภิกฺขู อชฺช มํ ปสฺสิตุํ อาคมิสฺสนฺติ, เตสํ มม ทสฺสนาย โอกาสํ อกตฺวา `อามกสุสานํ คนฺตฺวา อลฺลอสุภภาวนํ กโรถา'ติ ปหิเณยฺยาสี"ติ. เถโร เตสํ อาคตานํ สตฺถารา กถิตสาสนํ อาโรเจสิ. เต "ตถาคโต อชานิตฺวา น กเถสฺสติ, อทฺธา เอตฺถ การณํ ภวิสฺสตี"ติ อามกสุสานํ คนฺตฺวา อลฺลอสุภํ โอโลเกนฺตา โลภํ อุปฺปาเทตฺวา "อิทํ นูน สมฺมาสมฺพุทฺเธน ทิฏฺฐํ ภวิสฺสตี"ติ ชาตสํเวคา ลทฺธมตฺตํ ๒- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อสมุทาจารวเสน ฉ.ม. ลทฺธมคฺคํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙.

กมฺมฏฺฐานํ อาทิโต ปฏฺฐาย อารภึสุ. สตฺถา เตสํ วิปสฺสนาย อารทฺธภาวํ ญตฺวา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว อิมํ โอภาสคาถํ อาห:- "ยานิมานิ อปตฺถานิ ๑- อลาพูเนว ๒- สารเท กาโปตกานิ อฏฺฐีนิ ตานิ ทิสฺวาน กา รตี"ติ. ๓- คาถาปริโยสาเน อรหตฺตผเล ปติฏฺฐหึสุ. เอวรูปานํ วิปสฺสนาวเสน วิกฺขมฺภิตา กิเลสา ตถา วิกฺขมฺภิตาว โหนฺติ. เอกจฺจสฺส วุตฺตนเยเนว นวกมฺมํ กโรนฺตสฺส กิเลโส โอกาสํ น ลภติ, นวกมฺมวเสน วิกฺขมฺภิโตว โหติ. โส ตํ ตถา วิกฺขมฺภิตเมว กตฺวา วิวชฺเชตฺวา อรหตฺตํ คณฺหาติ จิตฺตลปพฺพเต ติสฺสตฺเถโร วิย. ตสฺส กิร อฏฺฐวสฺสิกกาเล ๔- อนภิรติ อุปฺปชฺชิ, โส ตํ วิโนเทตุํ อสกฺโกนฺโต อตฺตโน จีวรํ โธวิตฺวา รชิตฺวา ปตฺตํ ปจิตฺวา เกเส โอหาเรตฺวา อุปชฺฌายํ วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ. อถ นํ เถโร อาห "กึ อาวุโส มหาติสฺส อตุฏฺฐสฺส วิย เต อากาโร"ติ. อาม ภนฺเต อนภิรติ เม อุปฺปนฺนา, ตํ วิโนเทตุํ น สกฺโกมีติ. เถโร ตสฺสาชฺฌาสยํ ๕- โอโลเกนฺโต อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา อนุกมฺปาวเสน อาห "อาวุโส ติสฺส มยํ มหลฺลกา, เอกํ โน วสนฏฺฐานํ กโรหี"ติ. ทุติยกถํ อกถิตปุพฺโพ ภิกฺขุ "สาธุ ภนฺเต"ติ สมฺปฏิจฺฉิ. อถ นํ เถโร อาห "อาวุโส นวกมฺมํ กโรนฺโต อุทฺเทสมคฺคญฺจ มา จชิ, ๖- กมฺมฏฺฐานญฺจ มนสิกโรหิ, กาเลน จ กาลํ กสิณปริกมฺมํ กโรหี"ติ. "เอวํ กริสฺสามิ ภนฺเต"ติ เถรํ วนฺทิตฺวา ตถารูปํ ปพฺภารฏฺฐานํ ๗- โอโลเกตฺวา "เอตฺถ กาตุํ สกฺกา"ติ ทารูนิ เนตฺวา ๘- ฌาเปตฺวา โสเธตฺวา อิฏฺฐกาหิ ปริกฺขิปิตฺวา ทฺวารวาตปานาทีนิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อปตฺตานิ สี.,อิ. อลาปูเนว ขุ.ธ. ๒๕/๑๔๙/๔๓ อธิมานิกภิกฺขุวตฺถุ @ สี.,อิ. อวสฺสิกกาเล ฉ.ม.,อิ. ตสฺสาสยํ ฉ.ม.,อิ. วิสฺสชฺชิ @ ฉ.ม.,อิ. สปฺปายฏฺฐานํ ฉ.ม.,อิ. ทารูหิ ปูเรตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐.

โยเชตฺวา สทฺธึ จงฺกมนภูมิอิฏฺฐกปริกมฺมาทีหิ ๑- เลณํ นิฏฺฐาเปตฺวา มญฺจปีฐํ สนฺถริตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา "ภนฺเต นิฏฺฐิตํ เลณปริกมฺมํ, วสถา"ติ อาห. อาวุโส ทุกฺเขน ตยา เอตํ กมฺมํ กตํ, อชฺช เอกทิวสํ ตฺวญฺเจเวตฺถ ๒- วสาหีติ. โส "สาธุ ภนฺเต"ติ วตฺวา ๓- ปาเท โธวิตฺวา เลณํ ปวิสิตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺโน อตฺตนา กตกมฺมํ อาวชฺเชติ. ๔- ตสฺส "มนาปํ มยา อุปชฺฌายสฺส กายเวยฺยาวจฺจํ กตนฺ"ติ จินฺเตนฺตสฺส อพฺภนฺตเร ปีติ อุปฺปนฺนา. โส ตํ วิกฺขมฺเภตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ๕- อคฺคผลํ อรหตฺตํ ปาปุณิ. เอวรูปสฺส นวกมฺมวเสน วิกฺขมฺภิโต กิเลโส ตถา วิกฺขมฺภิโตว โหติ. เอกจฺโจ ปน พฺรหฺมโลกโต อาคโต สุทฺธสตฺโต โหติ. ตสฺส อนาเสวนตาย กิเลโส น สมุทาจรติ, ภววเสน วิกฺขมฺภิโต โหติ. โส ตํ ตถา วิกฺขมฺภิตเมว กตฺวา วิวชฺเชตฺวา อรหตฺตํ คณฺหาติ อายสฺมา มหากสฺสโป วิย. โส หิ อายสฺมา อคารมชฺเฌปิ กาเม อปริภุญฺชิตฺวา มหตึ สมฺปตฺตึ ปหาย ปพฺพชิตฺวา นิกฺขนฺโต อนฺตรามคฺเค ปจฺจุคฺคมนตฺถาย อาคตํ สตฺถารํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา ตีหิ โอวาเทหิ อุปสมฺปทํ ลภิตฺวา อฏฺฐเม อรุเณ สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. เอวรูปสฺส ภววเสน วิกฺขมฺภิตกิเลโส ตถา วิกฺขมฺภิโตว โหติ. โย ปน อนนุภูตปุพฺพํ รูปาทิอารมฺมณํ ลภิตฺวา ตตฺเถว วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา วิวชฺเชตฺวา อรหตฺตํ คณฺหาติ, เอวรูปสฺส อนนุภูตารมฺมณวเสน อนุปฺปนฺโน กามจฺฉนฺโท นุปฺปชฺชติ นาม. อุปฺปนฺโน วา กามจฺฉนฺโท ปหียตีติ เอตฺถ อุปฺปนฺโนติ ชาโต ภูโต สมุทาคโต. ปหียตีติ ตทงฺคปฺปหานํ วิกฺขมฺภนปฺปหานํ สมุจฺเฉทปฺปหานํ ปสฺสทฺธิปฺปหานํ ๖- นิสฺสรณปฺปหานนฺติ อิเมหิ ปญฺจหิ ปหาเนหิ ปหียติ, น ปุน อุปฺปชฺชตีติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. จงฺกมนภูมิภิตฺติปริกมฺมาทีหิ ฉ.ม. ตฺวญฺเญเวตฺถ @ ฉ.ม.,อิ. วนฺทิตฺวา ฉ.ม.,อิ. อาวชฺชิ ฉ.ม.,อิ. ปฏฺเฐตฺวา @ ฉ.ม. ปฏิปฺปสฺสทฺธิปฺปหานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑.

อตฺโถ. ตตฺถ วิปสฺสนาย กิเลสา ตทงฺควเสน ปหียนฺตีติ ๑- วิปสฺสนา ตทงฺคปฺปหานนฺติ เวทิตพฺพา. สมาปตฺติ ปน กิเลเส วิกฺขมฺเภตีติ สา วิกฺขมฺภนปฺปหานนฺติ เวทิตพฺพา. มคฺโค สมุจฺฉินฺทนฺโต อุปฺปชฺชติ, ผลํ ปฏิปสฺสมฺภิยมานํ, นิพฺพานํ สพฺพกิเลเสหิ นิสฺสฏนฺติ อิมานิ ตีณิ สมุจฺเฉทปฏิปสฺสทฺธินิสฺสรณปฺปหานานีติ วุจฺจนฺติ. อิเมหิ โลกิยโลกุตฺตเรหิ ปญฺจหิ ปหาเนหิ ปหียตีติ อตฺโถ. อสุภนิมิตฺตนฺติ ทสสุ อสุเภสุ อุปฺปนฺนํ สารมฺมณํ ปฐมชฺฌานํ. เตนาหุ โปราณา "อสุภมฺปิ อสุภนิมิตฺตํ, อสุภารมฺมณา ธมฺมาปิ อสุภนิมิตฺตนฺ"ติ. โยนิโส มนสิกโรโตติ ตตฺถ "กตโม โยนิโส มนสิกาโร, อนิจฺเจ อนิจฺจนฺ"ติอาทินา นเยน วุตฺตสฺส ๒- อุปายมนสิการสฺส วเสน มนสิกโรโต. อนุปฺปนฺโน เจว กามจฺฉนฺโท นุปฺปชฺชตีติ อสมุทาคโต น สมุทาคจฺฉติ. อุปฺปนฺโน กามจฺฉนฺโท ปหียตีติ สมุทาคโต จ กามจฺฉนฺโท ปญฺจวิเธน ปหาเนน ปหียติ. อปิจ ฉ ธมฺมา กามจฺฉนฺทสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺติ:- อสุภนิมิตฺตสฺส อุคฺคโห อสุภภาวนานุโยโค อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา โภชเน มตฺตญฺญุตา กลฺยาณมิตฺตตา สปฺปายกถาติ. ทสวิธญฺหิ อสุภนิมิตฺตํ อุคฺคณฺหนฺตสฺสาปิ กามจฺฉนฺโท ปหียติ, ภาเวนฺตสฺสาปิ, อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารสฺสาปิ, ๓- จตุนฺนํ ปญฺจนฺนํ อาโลปานํ โอกาเส สติ อุทกํ ปิวิตฺวา ยาปนสีลตาย โภชเน มตฺตญฺญุโนปิ. เตน ๔- วุตฺตํ:- "จตฺตาโร ปญฺจ อาโลเป อภุตฺวา อุทกํ ปิเว อลํ ผาสุวิหาราย ปหิตตฺตสฺส ภิกฺขุโน"ติ. ๕- อสุภกมฺมิกติสฺสตฺเถรสทิเส อสุภภาวนารเต กลฺยาณมิตฺเต เสวนฺตสฺสาปิ กามจฺฉนฺโท ปหียติ, ฐานนิสชฺชาทีสุ ทสอสุภนิสฺสิตสปฺปายกถาย ปหียติ. เตน วุตฺตํ "ฉ ธมฺมา กามจฺฉนฺทสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺตี"ติ. ฉฏฺฐํ. @เชิงอรรถ: ก. ปหียนฺติ ก. สพฺพสฺส ฉ.ม.,อิ. ปิหิตทฺวารสฺสาปิ @ อิ. เตเนว, ฉ.ม. เตเนตํ ขุ.เถร. ๒๖/๙๘๓/๓๙๕ สารีปุตฺตตฺเถรคาถา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒.

[๑๗] สตฺตเม เมตฺตา เจโตวิมุตฺตีติ สพฺพสตฺเตสุ หิตผรณกา เมตฺตา. ยสฺมา ปน ตํสมฺปยุตฺตจิตฺตํ นีวรณาทีหิ ปจฺจนีกธมฺเมหิ วิมุจฺจติ, ตสฺมา สา "เจโตวิมุตฺตี"ติ วุจฺจติ. วิเสสโต วา สพฺพพฺยาปาทปริยุฏฺฐาเนน วิมุตฺตโต เจสา ๑- เจโตวิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา. ตตฺถ "เมตฺตา"ติ เอตฺตาวตา ปุพฺพภาคาปิ ๒- วฏฺฏติ, "เจโตวิมุตฺตี"ติ วุตฺตตฺตา ปน อิธ ติกจตุกฺกชฺฌานวเสน อปฺปนาว อธิปฺเปตา. โยนิโส มนสิกโรโตติ ตํ เมตฺตํ เจโตวิมุตฺตึ วุตฺตลกฺขเณน อุปายมนสิกาเรน มนสิกโรนฺตสฺส. อปิจ ฉ ธมฺมา พฺยาปาทสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺติ:- เมตฺตานิมิตฺตสฺส อุคฺคโห เมตฺตาภาวนานุโยโค กมฺมสฺสกตา ปจฺจเวกฺขณา ปฏิสงฺขานพหุลตา กลฺยาณมิตฺตตา สปฺปายกถาติ. โอทิสฺสกอโนทิสฺสกทิสาผรณานํ หิ อญฺญตรวเสน เมตฺตํ อุคฺคณฺหนฺตสฺสาปิ พฺยาปาโท ปหียติ, โอทิสฺสอโนทิสฺสทิสาผรณวเสน ๓- เมตฺตํ ภาเวนฺตสฺสาปิ. "ตฺวํ เอตสฺส กุทฺโธ กึ กริสฺสสิ, กิมสฺส สีลาทีนิ นาเสตุํ สกฺขิสฺสสิ, นนุ ตฺวํ อตฺตโน กมฺเมน อาคนฺตฺวา อตฺตโน กมฺเมเนว คมิสฺสสิ, ปรสฺส กุชฺฌนํ นาม วีตจฺฉิตงฺคารตตฺตอยสลากคูถาทีนิ ๔- คเหตฺวา ปรํ ปหริตุกามตาสทิสํ โหติ. เอโสปิ ตว กุทฺโธ กึ กริสฺสติ, กึ เต สีลาทีนิ นาเสตุํ สกฺขิสฺสติ, เอส อตฺตโน กมฺเมน อาคนฺตฺวา อตฺตโน กมฺเมเนว คมิสฺสติ, อปฺปฏิจฺฉิตํ มโหทกํ วิย ๕- ปฏิวาตํ ขิตฺตรโชมุฏฺฐิ วิย จ เอตสฺเสเวส โกโธ มตฺถเก ปติสฺสตี"ติ เอวํ อตฺตโน จ ปรสฺส จ กมฺมสฺสกตํ ปจฺจเวกฺขโตปิ, อุภยสฺส กมฺมสฺสกตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปฏิสงฺขาเน ฐิตสฺสาปิ, อสฺสคุตฺตตฺเถรสทิเส เมตฺตาภาวนารเต กลฺยาณมิตฺเต เสวนฺตสฺสาปิ พฺยาปาโท ปหียติ, ฐานนิสชฺชาทีสุ เมตฺตานิสฺสิตสปฺปายกถายปิ ปหียติ. เตน วุตฺตํ "ฉ ธมฺมา พฺยาปาทสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺตี"ติ. เสสมิธ อิโต ปเรสุ จ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ, วิเสสมตฺตเมว ปน วกฺขามาติ. สตฺตมํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. วิมุตฺตตฺตา สา ฉ.ม.,อิ. ปุพฺพภาโคปิ ฉ.ม. โอธิโส อโนธิโส @ทิสาผรณวเสน ม....อยสลากสตฺถงฺกุสาทีนิ ฉ.ม. อปฺปติจฺฉิตปเหณกํ วิย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓.

[๑๘] อฏฺฐเม อารพฺภธาตูติอาทีสุ ๑- อารพฺภธาตุ นาม ปฐมวิริยํ. ๒- นิกฺกมธาตุ นาม โกสชฺชโต นิกฺขนฺตตฺตา ตโต พลวตรํ. ปรกฺกมธาตุ นาม ปรํ ปรํ ฐานํ อกฺกมนโต ตโต พลวตรํ. อฏฺฐกถายํ ปน "อารมฺโภ เจตโส กามานํ ปนุทนาย, นิกฺกโม เจตโส ปฏิฆาตาย, ๓- ปรกฺกโม เจตโส พนฺธนจฺเฉทายา"ติ วตฺวา "ตีหิ เจเตหิ อธิมตฺตวิริยเมว กถิตนฺ"ติ วุตฺตํ. อารทฺธวิริยสฺสาติ ปริปุณฺณวิริยสฺส เจว ปคฺคหิตวิริยสฺส จ. ตตฺถ จตุโทสาปคตํ วิริยํ อารทฺธนฺติ เวทิตพฺพํ. น จ อติลีนํ ๔- น จ อติปคฺคหิตํ, น จ อชฺฌตฺตํ สงฺขิตฺตํ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตํ. ตเทตํ ทุวิธํ โหติ กายิกํ เจตสิกญฺจ. ตตฺถ "อิธ ภิกฺขุ ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณีเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธตี"ติ ๕- เอวํ รตฺตินฺทิวสํ ๖- ปญฺจ โกฏฺฐาเส กาเยน ฆฏโต วายมโต กายิกวิริยํ เวทิตพฺพํ. "น ตาวาหํ อิโต เลณา นิกฺขมิสฺสามิ, ยาว เม น อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจตี"ติ เอวํ โอกาสปริจฺเฉเทน วา, "น ตาวาหํ อิมํ ปลฺลงฺกํ ภินฺทิสฺสามี"ติ เอวํ นิสชฺชาทิปริจฺเฉเทน วา มานสํ พนฺธิตฺวา ฆเฏนฺตสฺส วายมนฺตสฺส เจตสิกวิริยนฺติ เวทิตพฺพํ. ตทุภยมฺปิ อิธ วฏฺฏติ. ทุวิเธนาปิ หิ อิมินา วิริเยน อารทฺธวิริยสฺส อนุปฺปนฺนญฺเจว ถีนมิทฺธํ นุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺนญฺจ ถีนมิทฺธํ ปหียติ มิลกฺขติสฺสตฺเถรสฺส วิย, คามนฺตปพฺภารวาสิมหาสิวตฺเถรสฺส วิย, ปีติมลฺลกตฺเถรสฺส วิย, กุฏุมฺพิยปุตฺตติสฺสตฺเถรสฺส วิย จ. เอเตสุ หิ ปุริมา ตโย อญฺเญ จ เอวรูปา กายิกวิริเยน อารทฺธวิริยา, กุฏุมฺพิยปุตฺตติสฺสตฺเถโร อญฺเญ จ เอวรูปา เจตสิกวิริเยน อารทฺธวิริยา, อุจฺจวาลุกวาสิมหานาคตฺเถโร ปน ทฺวีหิปิ วิริเยหิ อารทฺธวิริโยว. เถโร กิร เอกํ สตฺตาหํ จงฺกมติ, เอกํ ติฏฺฐติ, เอกํ นิสีทติ, เอกํ นิปชฺชติ. มหาเถรสฺส เอกอิริยาปโถปิ อสปฺปาโย นาม นตฺถิ, จตุตฺเถ สตฺตาเห วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อารมฺภธาตุ ฉ.ม.,อิ. ปฐมารมฺภวีริยํ ฉ.ม.,อิ. ปลิฆุคฺฆาฏนาย @ ม. อลีนํ, ฉ.,อิ. อติลีนํ โหติ อภิ.วิ. ๓๕/๕๑๙/๓๐๐ ฌานวิภงฺค @ ฉ.ม.,อิ. รตฺติทิวสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔.

อปิจ ฉ ธมฺมา ถีนมิทฺธสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺติ:- อติโภชเน นิมิตฺตคฺคาโห อิริยาปถสมวตฺตนตา ๑- อาโลกสญฺญามนสิกาโร อพฺโภกาสวาโส กลฺยาณมิตฺตตา สปฺปายกถาติ. อาหรหตฺถกภุตฺตวมฺมิตกตตฺถวฏฺฏกอลํสาฏกกากมาสกพฺราหฺมณาทโย วิย โภชนํ ภุญฺชิตฺวา รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐาเน นิสินฺนสฺส หิ สมณธมฺมํ กโรโต ถีนมิทฺธํ มหาหตฺถี วิย โอตฺถรนฺตํ อาคจฺฉติ, จตุปญฺจอาโลปโอกาสํ ปน ฐเปตฺวา ปานียํ ปิวิตฺวา ยาปนสีลสฺส ภิกฺขุโน ตํ น โหตีติ เอวํ อติโภชเน นิมิตฺตํ คณฺหนฺตสฺสาปิ ถีนมิทฺธํ ปหียติ. ยสฺมึ อิริยาปเถ ถีนมิทฺธํ โอกฺกมติ, ตโต อญฺญํ ปริวตฺเตนฺตสฺสาปิ, รตฺตึ จนฺทาโลกํ ทีปาโลกํ อุกฺกาโลกํ ทิวา สุริยาโลกํ มนสิกโรนฺตสฺสาปิ, อพฺโภกาเส วสนฺตสฺสาปิ มหากสฺสปตฺเถรสทิเส ปหีนถีนมิทฺเธ กลฺยาณมิตฺเต เสวนฺตสฺสาปิ ถีนมิทฺธํ ปหียติ, ฐานนิสชฺชาทีสุ ธุตงฺคนิสฺสิตสปฺปายกถายาปิ ปหียติ. เตน วุตฺตํ "ฉ ธมฺมา ถีนมิทฺธสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺตี"ติ. อฏฺฐมํ. [๑๙] นวเม วูปสนฺตจิตฺตสฺสาติ ฌาเนน วา วิปสฺสนาย วา วูปสมิตจิตฺตสฺส. อปิจ ฉ ธมฺมา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺติ:- พหุสฺสุตตา ปริปุจฺฉกตา วินเย ปกตญฺญุตา วุทฺธเสวิตา กลฺยาณมิตฺตตา สปฺปายกถาติ. พาหุสจฺเจนาปิ หิ เอกํ วา เทฺว วา ตโย วา จตฺตาโร วา ปญฺจ วา นิกาเย ปาลิวเสน จ อตฺถวเสน จ อุคฺคณฺหนฺตสฺสาปิ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหียติ, ฐานนิสชฺชาทีสุ ๒- กปฺปิยากปฺปิยปริปุจฺฉาพหุลสฺสาปิ, วินยปกติยา ๓- จิณฺณวสิภาวตาย ปกตญฺญุโนปิ, วุทฺเธ มหลฺลกตฺเถเร อุปสงฺกมนฺตสฺสาปิ, อุปาลิตฺเถรสทิเส วินยธเร กลฺยาณมิตฺเต เสวนฺตสฺสาปิ อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจํ ปหียติ, ฐานนิสชฺชาทีสุ กปฺปิยากปฺปิยนิสฺสิตสปฺปายกถายปิ ปหียติ. เตน วุตฺตํ "ฉ ธมฺมา อุทฺธจฺจกุกฺกุจฺจสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺตี"ติ. นวมํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิริยาปถสมฺปริวตฺตนตา ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @ ฉ.ม.,อิ. วินยปญฺญตฺติยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕.

[๒๐] ทสเม โยนิโส ภิกฺขเว มนสิกโรโตติ วุตฺตนเยเนว อุปายโต มนสิกโรนฺตสฺส. อปิจ ฉ ธมฺมา วิจิกิจฺฉาย ปหานาย สํวตฺตนฺติ:- พหุสฺสุตตา ปริปุจฺฉกตา วินเย ปกตญฺญุตา อธิโมกฺขพหุลตา กลฺยาณมิตฺตตา สปฺปายกถาติ. พาหุสจฺเจนาปิ หิ เอกํ ฯเปฯ ปญฺจ วา นิกาเย ปาลิวเสน จ อตฺถวเสน จ อุคฺคณฺหนฺตสฺสาปิ วิจิกิจฺฉา ปหียติ, ตีณิ รตนานิ อารพฺภ ปริปุจฺฉาพหุลสฺสาปิ, วินเย จิณฺณวสิภาวสฺสาปิ, ตีสุ ฐาเนสุ โอกปฺปนิยสทฺธาสงฺขาตอธิโมกฺขพหุลสฺสาปิ, สทฺธาธิมุตฺเต วกฺกลิตฺเถรสทิเส กลฺยาณมิตฺเต เสวนฺตสฺสาปิ วิจิกิจฺฉา ปหียติ, ฐานนิสชฺชาทีสุ ติณฺณํ รตนานํ คุณนิสฺสิตสปฺปายกถายปิ ปหียติ, ฐานนิสชฺชาทีสุ ติณฺณํ รตนานํ คุณนิสฺสิตสปฺปายกถายปิ ปหียติ, เตน วุตฺตํ "ฉ ธมฺมา วิจิกิจฺฉาย ปหานาย สํวตฺตนฺตี"ติ. ทสมํ. อิมสฺมึ นีวรณปฺปหานวคฺเค วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติ. นีวรณปฺปหานวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. ทุติโย วคฺโค. --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๒๖-๔๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=14&A=608&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=608&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=12              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=42              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=43              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=43              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]