อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                       ๒. ทุติยทสพลสุตฺตวณฺณนา
    [๒๒] ทุติยํ ภควตา อตฺตโน อชฺฌาสยวเสน วุตฺตํ. ตตฺถ ทสพลสมนฺนาคโตติ
ทสหิ พเลหิ สมนฺนาคโต. พลญฺจ นาเมตํ ทุวิธํ กายพลญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โปตลิกาทโย, ฉ.ม. โปตฺถลิกาทโย    ๒ ฉ.ม. อตฺตนิ
@๓ ฉ.ม., อิ. อญฺตรปฺปกาโร             ๔ ฉ.ม., อิ. กงฺขติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๐.
าณพลญฺจ. เตสุ ตถาคตสฺส กายพลํ หตฺถิกุลานุสาเรน เวทิตพฺพํ. วุตฺตเญฺหตํ
โปราเณหิ:-
           "กาฬาวกญฺจ คงฺเคยฺยํ   ปณฺฑรํ ตมฺพปิงฺคลํ
            คนฺธํ มงฺคลเหมญฺจ     อุโปสถํ ฉทฺทนฺติเม ทสา"ติ ๑-
อิมานิ ทส หตฺถิกุลานิ. ตตฺถ กาฬาวกนฺติ ปกติหตฺถิกุลํ ทฏฺพฺพํ. ยํ ทสนฺนํ
ปุริสานํ กายพลํ, ตํ เอกสฺส กาฬาวกสฺส หตฺถิโน พลํ. ๒- ยํ ทสนฺนํ
กาฬาวกานํ พลํ, ตํ เอกสฺส คงฺเคยฺยสฺส. ยํ ทสนฺนํ คงฺเคยฺยานํ, ตํ เอกสฺส
ปณฺฑรสฺส. ยํ ทสนฺนํ ปณฺฑรานํ, ตํ เอกสฺส ตมฺพสฺส. ยํ ทสนฺนํ ตมฺพานํ,
ตํ เอกสฺส ปิงฺคลสฺส. ยํ ทสนฺนํ ปิงฺคลานํ, ตํ เอกสฺส คนฺธหตฺถิโน. ยํ
ทสนฺนํ คนฺธหตฺถีนํ, ตํ เอกสฺส มงฺคลสฺส. ยํ ทสนฺนํ มงฺคลานํ, ตํ เอกสฺส
เหมวตสฺส. ยํ ทสนฺนํ เหมวตานํ, ตํ เอกสฺส อุโปสถสฺส. ยํ ทสนฺนํ อุโปสถานํ,
ตํ เอกสฺส ฉทฺทนฺตสฺส. ยํ ทสนฺนํ ฉทฺทนฺตานํ, ตํ เอกสฺส ตถาคตสฺส.
นารายนสงฺขาตํ พลนฺติปิ ๓- อิทเมว วุจฺจติ. ตเทตํ ปกติหตฺถิคณนาย หตฺถีนํ ๔-
โกฏิสหสฺสานํ, ปุริสคณนาย ปน ทสนฺนํ ปุริสโกฏิสหสฺสานํ พลํ โหติ. อิทํ
ตาว ตถาคตสฺส กายพลํ. "ทสพลสมนฺนาคโต"ติ เอตฺถ ปน เอตํ สงฺคหํ น
คจฺฉติ. เอตํ หิ พาหิรกํ ลามกํ ติรจฺฉานคตานํ สีหาทีนมฺปิ โหติ. เอตํ หิ นิสฺสาย
ทุกฺขปริญฺา วา สมุทยปฺปหานํ วา มคฺคภาวนา วา ผลสจฺฉิกิริยา วา นตฺถิ.
อญฺ ปน ทสสุ าเนสุ อกมฺปนฏฺเน อุปตฺถมฺภนฏฺเน จ ทสวิธํ
าณพลนฺนาม อตฺถิ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "ทสพลสมนฺนาคโต"ติ.
    กตมํ ปน ตนฺติ? านาฏฺานาทีนํ ยถาภูตํ ชานนํ. เสยฺยถีทํ? านญฺจ
านโต อฏฺานญฺจ อฏฺานโต ชานนํ เอกํ, อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ป.สู. ๑/๑๔๘/๓๔๖, สมฺโม. วิ. ๕๑๕, มโน:ปู. ๓/๒๑/๓๒๕
@๒ ฉ.ม., อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ    ๓ ฉ.ม. นารายนสงฺฆาตพลนฺติปิ
@๔ ม. ปกติหตฺถีนํ                 ๕ ฉ.ม.,อิ. อฏฺานํ อฏฺานโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๑.
กมฺมสมาทานานํ านโส เหตุโส ยถาภูตํ วิปากชานนํ เอกํ, สพฺพตฺถคามินีปฏิปทาชานนํ
เอกํ, อเนกธาตุนานาธาตุโลกชานนํ เอกํ, สตฺตานํ ๑- นานาธิกมุตฺติชานนํ
เอกํ, เตสํเยว อินฺทฺริยปโรปริยตฺติชานนํ เอกํ, ฌานวิโมกฺขสมาธิสมาปตฺตีนํ
สงฺกิเลสโวทานวุฏฺานชานนํ เอกํ, เตสํเยว ๒- ปุพฺเพนิวาสชานนํ เอกํ, สตฺตานํ
จุตูปปาตชานนํ เอกํ, อาสวกฺขยชานนํ เอกํ. ๓- อภิธมฺเม ปน:-
               "อิธ ตถาคโต านญฺจ านโต อฏฺานญฺจ อฏฺานโต
            ยถาภูตํ ปชานาติ. ยมฺปิ ตถาคโต านญฺจ านโต อฏฺานญฺจ
            อฏฺานโต ยถาภูตํ ปชานาติ. อิทมฺปิ ตถาคตสฺส ตถาคตพลํ
            โหติ, ยํ พลํ อาคมฺม ตถาคโต อาสภณฺานํ ปฏิชานาติ,
            ปริสาสุ สีหนาทํ นทติ, พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตี"ติ ๔-
อาทินา นเยน วิตฺถารโต อาคโต. ๕- อตฺถวณฺณนาปิ เนสํ วิภงฺคฏฺกถาย ๖- เจว
ปปญฺจสูทนิยา จ มชฺฌิมฏฺกถายํ ๗- สพฺพาการโต วุตฺตา. สา ตตฺถ วุตฺตนเยเนว
คเหตพฺพา.
    จตูหิ จ เวสารชฺเชหีติ เอตฺถ สารชฺชปฏิปกฺขํ เวสารชฺชํ, จตูสุ าเนสุ
เวสารชฺชภาวํ ปจฺจเวกฺขนฺตสฺส อุปฺปนฺนโสมนสฺสมยาณสฺเสตํ นามํ. กตเมสุ
จตูสุ? "สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโต อิเม ธมฺมา อนภิสมฺพุทฺธา"ติอาทีสุ
โจทนาวตฺถูสุ. ตตฺรายํ ปาลิ:-
              "จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว ตถาคตสฺส เวสารชฺชานิ ฯเปฯ
          กตมานิ จตฺตาริ? `สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโต อิเม ธมฺมา
          อนภิสมฺพุทฺธา'ติ ตตฺร วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เทโว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. ปรสตฺตานํ ปรปุคฺคลานํ
@๒ ฉ.ม., อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๓ ฉ.ม., อิ. เอกนฺติ
@๔ อภิ.วิ. ๓๕/๗๖๐/๓๘๔   ๕ ฉ.ม. อาคตาเนว
@๖ สมฺโม. วิ. ๕๑๔ (สฺยา)   ๗ ป. สู ๑/๑๔๘/๓๔๖
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๒.
             วา มาโร วา พฺรหฺมา วา โกจิ วา โลกสฺมึ สห ธมฺเมน
             ปฏิโจทิสฺสตีติ ๑- นิมิตฺตเมตํปิ ๒- ภิกฺขเว น สมนุปสฺสามิ. เอตมหํ
             ภิกฺขเว นิมิตฺตํ อสมนุปสฺสนฺโต เขมปฺปตฺโต อภยปฺปตฺโต
             เวสารชฺชปฺปตฺโต วิหรามิ. `ขีณาสวสฺส เต ปฏิชานโต อิเม
             อาสวา อปริกฺขีณา'ติ ตตฺร วต มํ ฯเปฯ `เย โข ปน เต
             อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา'ติ
             ตตฺร วต มํ ฯเปฯ  `ยสฺส โข ปน เต อตฺถาย ธมฺโม
             เทสิโต, โส น นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส สมฺมา ทุกฺขกฺขยายา'ติ ตตฺร
             วต มํ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา ฯเปฯ เวสารชฺชปฺปตฺโต
             วิหรามี"ติ. ๓-
อาสภณฺานนฺติ เสฏฺฏฺานํ อุตฺตมฏฺานํ. อาสภา วา ปุพฺพพุทฺธา,
เตสํ านนฺติ อตฺโถ อปิจ ควสตเชฏฺโก อุสโภ, ควสหสฺสเชฏฺโก วสโภ,
วชสตเชฏฺโก วา อุสโภ, วชสหสฺสเชฏฺโก วสโภ, สพฺพควเสฏฺโ สพฺพปริสฺสยสโห
เสโต ปาสาทิโก มหาภารวโห อสนิสตสทฺเทหิปิสฺส ๔- อสมฺปกมฺปิโย
นิสโภ, โส อิธ อุสโภติ อธิปฺเปโต. อิทํ ๕- หิ ตสฺส ปริยายวจนํ. อุสภสฺส
อิทนฺติ อาสภํ. านนฺติ จตูหิ ปาเทหิ ปวึ อุปฺปีเฬตฺวา อวฏฺานํ. ๖- อิธ ๗-
ปน อาสภํ วิยาติ อาสภํ. ยเถว หิ นิสภสงฺขาโต อุสโภ อุสภพเลน สมนฺนาคโต
จตูหิ ปาเทหิ ปวึ อุปฺปีเฬตฺวา อจลฏฺาเนน ติฏฺติ, เอวํ ตถาคโตปิ ทสหิ
ตถาคตพเลหิ สมนฺนาคโต จตูหิ เวสารชฺชปาเทหิ อฏฺปริสปวึ อุปฺปีเฬตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ปฏิโจเทสฺสตีติ.
@๒ ฉ.ม., อิ. อปิสทฺโท น ทิสฺสติ   ๓ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๘/๑๐
@๔ ฉ.ม., อิ. อสฺสาติ ปาโ น ทิสฺสติ   ๕ ฉ.ม.,อิ. อิทมฺปิ
@๖ อจลฏฺานํ ป. สู. ๑/๑๔๘/๓๔๗  ๗ ฉ.ม.,อิ. อิทํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓.
สเทวเก โลเก เกนจิ ปจฺจตฺถิเกน ปจฺจามิตฺเตน อกมฺปิโย อจลฏฺาเนน ติฏฺติ.
เอวํ ติฏฺมาโน จ ตํ อาสภณฺานํ ปฏินาชาติ อุปคจฺฉติ น ปจฺจกฺขาติ, อตฺตนิ
อาโรเปติ. เตน วุตฺตํ "อาสภณฺานํ ปฏิชานาตี"ติ.
    ปริสาสูติ "อฏฺ โข อิมา สาริปุตฺต ปริสา. กตมา อฏฺ? ขตฺติยปริสา
พฺราหฺมณปริสา คหปติปริสา สมณปริสา จาตุมฺมหาราชิกปริสา ตาวตึสปริสา
มารปริสา พฺรหฺม ปริสา"ติ ๑- อิมาสุ อฏฺสุ ปริสาสุ. สีหนาทํ นทตีติ เสฏฺนาทํ
อภีตนาทํ นทติ, สีหนาทสทิสํ วา นาทํ นทติ. อยมตฺโถ สีหนาทสุตฺเตน
ทีเปตพฺโพ. ยถา วา สีโห สหนโต เจว หนนโต จ สีโหติ วุจฺจติ, เอวํ
ตถาคโต โลกธมฺมานํ สหนโต ปรปฺปวาทานญฺจ หนนโตปิ ๒- สีโหติ วุจฺจติ. เอวํ
วุตฺตสฺส สีหสฺส นาทํ สีหนาทํ. ตตฺถ ยถา สีโห สีหพเลน สมนฺนาคโต
สพฺพตฺถ วิสารโท วิคตโลมหํโส สีหนาทํ นทติ, เอวํ ตถาคตสีโห ๓- ตถาคตพเลหิ
สมนฺนาคโต อฏฺสุ ปริสาสุ วิสารโท วิคตโลมหํโส "อิติ รูปนฺ"ติอาทินา นเยน
นานาวิธํ วิลาสธมฺมเทสนํ วิลาสสมฺปนฺนํ ๔- สีหนาทํ นทติ. เตน วุตฺตํ "ปริสาสุ
สีหนาทํ นทตี"ติ.
    พฺรหฺมจกฺกํ ปวตฺเตตีติ เอตฺถ พฺรหฺมนฺติ เสฏฺ อุตฺตมํ, วิสุทฺธสฺส
ธมฺมจกฺกสฺเสตํ อธิวจนํ. ตํ ปน ธมฺมจกฺกํ ทุวิธํ โหติ ปฏิเวธาณญฺจ เทสนาาณญฺจ.
ตตฺถ ปญฺาปภาวิตํ อตฺตโน อริยผลาวหํ ปฏิเวธาณํ, กรุณาปภาวิตํ สาวกานํ
อริยผลาวหํ เทสนาาณํ. ตตฺถ ปฏิเวธาณํ อุปฺปชฺชมานํ อุปฺปนฺนนฺติ ทุวิธํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๑๕๑/๑๑๒
@๒ ฉ.ม., อิ. หนนโต   ๓ ฉ.ม., อิ. ตถาคตสิโหปิ
@๔ ฉ.ม., อิ. นานาวิธเทสนาวิลาสสมฺปนฺนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๔.
ตํ หิ อภินิกฺขมนโต ปฏฺาย ยาว อรหตฺตมคฺคา อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนํ
นาม. ตุสิตภวนโต ปฏฺาย ๑- ยาว มหาโพธิปลฺลงฺเก อรหตฺตมคฺคา
อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนํ นาม. ทีปงฺกรโต วา ปฏฺาย ยาว
อรหตฺตมคฺคา อุปฺปชฺชมานํ, ผลกฺขเณ อุปฺปนฺนํ นาม. เทสนาาณํ ๒- ปวตฺตมานํ
ปวตฺตนฺติ ทุวิธํ. ตํ หิ ยาว อญฺาโกณฺฑญฺสฺส ๓- โสตาปตฺติมคฺคา ปวตฺตมานํ,
ผลกฺขเณ ปวตฺตํ นาม. เตสุ ปฏิเวธาณํ โลกุตฺตรํ, เทสนาาณํ โลกิยํ.
อุภยมฺปิ ปเนตํ อญฺเหิ อสาธารณํ พุทฺธานํเยว โอรสาณํ.
    อิมานิ ยํ อิมินา าเณน สมนฺนาคโต สีหนาทํ นทติ, ตํ ทสฺเสตุํ อิติ
รูปนฺติอาทิมาห. ตตฺถ อิติ รูปนฺติ อิทํ รูปํ เอตฺตกํ รูปํ, อิโต อุทฺธํ รูปํ
นตฺถีติ รุปฺปนสภาวญฺเจว ภูตุปาทายเภทญฺจ อาทึ กตฺวา ลกฺขณรสปจฺจุปฏฺาน-
ปทฏฺานวเสน อนวเสสรูปปริคฺคโห วุตฺโต. อิติ รูปสฺส สมุทโยติ อิมินา เอวํ
ปริคฺคหิตสฺส ๕- รูปสฺส สมุทโย วุตฺโต. ตตฺถ อิตีติ เอวํ สมุทโย โหตีติ อตฺโถ.
ตสฺส วิตฺถาโร "อวิชฺชาสมุทยา รูปสมุทโย, ตณฺหาสมุทยา, กมฺมสมุทยา, ๔-
อาหารสมุทยา รูปสมุทโยติ นิพฺพตฺติลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ รูปกฺขนฺธสฺส อุทยํ
ปสฺสตี"ติ ๕- เอวํ เวทิตพฺโพ. อฏฺงฺคเมปิ "อวิชฺชานิโรธา รูปนิโรโธ ฯเปฯ
วิปริณามลกฺขณํ ปสฺสนฺโตปิ รูปกฺขนฺธสฺส นิโรธํ ปสฺสตี"ติ อยํ วิตฺถาโร.
    อิติ เวทนาติอาทีสุปิ อยํ เวทนา เอตฺตกา เวทนา, อิโต อุทฺธํ
เวทนา นตฺถิ, อยํ สญฺา, อิเม สงฺขารา, อิทํ วิญฺาณํ เอตฺตกํ วิญฺาณํ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. วา
@๒ ฉ.ม., อิ. เทสนาาณมฺปิ  ๓ ฉ.ม. อญฺาสิโกณฺฑญฺสฺส
@๔ สี., ม. กมฺมสมุทโย   ๕ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๐๖/๗๙ (สฺยา)
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๕.
อิโต อุทฺธํ วิญฺาณํ นตฺถีติ เวทยิตสญฺชานนอภิสงฺขรณวิชานนสภาวญฺเจว
สุขาทิรูปสญฺาทิปสาทจกฺขุวิญฺาณาทิเภทญฺจ ๑- อาทึ กตฺวา ลกฺขณรสปจฺจุปฏฺาน-
ปทฏฺานวเสน อนวเสสเวทนาสญฺาสงฺขารวิญฺาณปริคฺคโห วุตฺโต. อิติ
เวทนาย สมุทโยติอาทีหิ ปน เอวํ ปริคฺคหิตานํ เวทนาสญฺาสงฺขารวิญฺาณานํ
สมุทโย วุตฺโต. ตตฺราปิ อิตีติ เอวํ สมุทโย โหตีติ อตฺโถ. เตสมฺปิ วิตฺถาโร
"อวิชฺชาสมุทยา เวทนาสมุทโย"ติ ๒- รูเป วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. อยํ ปน
วิเสโส:- ตีสุ ขนฺเธสุ "อาหารสมุทยา"ติ อวตฺวา "ผสฺสสมุทยา"ติ วตฺตพฺพํ,
วิญฺาณกฺขนฺเธ "นามรูปสมุทยา"ติ, อฏฺงฺคมปทมฺปิ เตสํเยว วเสน โยเชตพฺพํ.
อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปน อุทยพฺพยวินิจฺฉโย สพฺพาการปริปูโร
วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺโต.
    อิมสฺมึ สติ อิทํ โหตีติ อยมฺปิ อปโร สีหนาโท. ตสฺสตฺโถ:-
อิมสฺมึ อวิชฺชาทิเก ปจฺจเย สติ อิทํ สงฺขาราทิกํ ผลํ โหติ. อิมสฺสุปฺปาทา
อิทํ อุปฺปชฺชตีติ อิมสฺส อวิชฺชาทิกสฺส ปจฺจยสฺส อุปฺปาทา อิทํ สงฺขาราทิกํ
ผลํ อุปฺปชฺชติ. อิมสฺมึ อสติ อิทํ น โหตีติ อิมสฺมึ อวิชฺชาทิเก ปจฺจเย
อสติ อิทํ สงฺขาราทิกํ ผลํ น โหติ. อิมสฺส นิโรธา อิทํ นิรุชฺฌตีติ อิมสฺส
อวิชฺชาทิกสฺส ปจฺจยสฺส นิโรธา อิทํ สงฺขาราทิกํ ผลํ นิรุชฺฌติ. อิทานิ ยถา
ตํ โหติ เจว นิรุชฺฌติ จ, ตํ วิตฺถารโต เทเสนฺโต ยทิทํ อวิชฺชาปจฺจยา
สงฺขาราติอาทิมาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. สุขาทิรูปสญฺาทิผสฺสาทิจกฺขุวิญฺาณาทิเภทญฺจ
@๒ ขุ. ปฏิ. ๑๓/๑๐๘/๘๐ (สฺยา)    ๓ ฉ.ม. ทสฺเสตุํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๖.
    เอวํ สฺวากฺขาโตติ เอวํ ปญฺจกฺขนฺธวิภชนาทิวเสน สุฏฺุ อกฺขาโต
สุกถิโต. ธมฺโมติ ปญฺจกฺขนฺธปจฺจยาการธมฺโม. อุตฺตาโนติ อนิกุชฺชิโต. วิวโฏติ
วิวริตฺวา ปิโต. ปกาสิโตติ ทีปิโต โชติโต. ฉินฺนปิโลติโกติ ปิโลติกา วุจฺจติ
ฉินฺนํ ภินฺนํ ตตฺถ ตตฺถ สิพฺพิตคณฺิกํ ชิณฺณวตฺถํ, ตํ ยสฺส นตฺถิ. อฏฺหตฺถํ วา
นวหตฺถํ วา อหตสาฏกํ นิวตฺโถ, โส ฉินฺนปิโลติโก นาม. อยมฺปิ ธมฺโม ตาทิโส. น
เหตฺถ โกหญฺาทิวเสน ฉินฺนภินฺนสิพฺพิตคณฺิตภาโว อตฺถิ. อปิจ ขุทฺทกสาฏโกปิ
ปิโลติกา วุจฺจติ, สา ยสฺส นตฺถิ, อฏฺนวหตฺโถ มหาปโฏ อตฺถิ, โสปิ
ฉินฺนปิโลติโก, อปคตปิโลติโกติ อตฺโถ. ตาทิโส อยํ ธมฺโม. ยถา หิ
จตุหตฺถํ สาฏกํ ลภิตฺวา ๑- ปริคฺคหณํ กโรนฺโต ปุริโส อิโต จิโต จ อญฺฉนฺโต
กิลมติ, เอวํ พาหิรกสมเย ปพฺพชิตา อตฺตโน ปริตฺตกธมฺมํ "เอวํ สติ เอวํ
ภวิสฺสตี"ติ ปกปฺเปตฺวา ปกปฺเปตฺวา วฑฺเฒนฺตา กิลมนฺติ. ยถา ปน
อฏฺหตฺถนวหตฺเถน สาฏเกน ปริคฺคหณํ กโรนฺโต ยถารุจึ ๒- ปารุปติ น
กิลมติ, นตฺถิ ตตฺถ อญฺฉิตฺวา วฑฺฒนกิจฺจํ, เอวํ อิมสฺมิมฺปิ ธมฺเม ปกปฺเปตฺวา
ปกปฺเปตฺวา วิภชนกิจฺจํ นตฺถิ, เตหิ เตหิ การเณหิ มยาว อยํ ธมฺโม
สุวิภตฺโต สุวิตฺถาริโตติ อิทมฺปิ สนฺธาย "ฉินฺนปิโลติโก"ติ อาห. อปิจ กจวโรปิ
ปิโลติกา ๓- วุจฺจติ, อิมสฺมึ จ สาสเน สมณกจวรํ นาม ปติฏฺาตุํ น ลภติ.
เตเนวาห:-
             "การณฺฑวํ นิทฺธมถ          กสมฺพุํ อวกสฺสถ ๔-
              ตโต ปลาเป ๕- วาเหถ    อสฺสมเณ สมณมานิเน.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. คเหตฺวา
@๓ ฉ.ม.,อิ. ปิโลติกาติ              ๒ ฉ.ม. ยถารุจิ
@๔ สี. กสมฺพุญฺจาปกสฺสถ, ฉ.ม. อปกสฺสถ   ๕ ก. กลาเป
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๗.
              นิทฺธมิตฺวาน ปาปิจฺเฉ     ปาปอาจารโคจเร
              สุทฺธา สุทฺเธหิ สํวาสํ     กปฺปยโวฺห ปติสฺสตา
              ตโต สมคฺคา นิปกา      ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถา"ติ. ๑-
    อิติ สมณกจวรสฺส ฉินฺนตฺตาปิ อยํ ธมฺโม ฉินฺนปิโลติโก นาม โหติ.
    อลเมวาติ ยุตฺตเมว. สทฺธาปพฺพชิเตนาติ สทฺธาย ปพฺพชิเตน. กุลปุตฺเตนาติ
เทฺว กุลปุตฺตา อาจารกุลปุตฺโต ชาติกุลปุตฺโต จ. ตตฺถ โย ยโต กุโตจิ กุลา
ปพฺพชิตฺวา สีลาทโย ปญฺจ ธมฺมกฺขนฺเธ ปูเรติ, อยํ อาจารกุลปุตฺโต  นาม.
โย ปน ยสกุลปุตฺตาทโย วิย ชาติสมฺปนฺนกุลา ปพฺพชิโต, อยํ ชาติกุลปุตฺโต
นาม. เตสุ อิธ อาจารกุลปุตฺโต อธิปฺเปโต. สเจ ปน ชาติกุลปุตฺโต  อาจารวา
โหติ, อยํ อุตฺตโมเยว. เอวรูเปน กุลปุตฺเตน. วิริยํ อารภิตุนฺติ จตุรงฺคสมนฺนาคตํ
วิริยํ กาตุํ. อิทานิ ๒- จตุรงฺคํ ทสฺเสนฺโต กามํ ตโจ จาติอาทิมาห. เอตฺถ หิ ตโจ
เอกํ องฺคํ, นฺหารุ เอกํ, อฏฺิ เอกํ, มํสโลหิตํ เอกนฺติ. อิทญฺจ ปน
จตุรงฺคสมนฺนาคตํ วิริยํ อธิฏฺหนฺเตน นวสุ าเนสุ สโมธาตพฺพํ ๓- ปุเรภตฺเต
ปจฺฉาภตฺเต ปุริมยาเม มชฺฌิมยาเม ปจฺฉิมยาเม คมเน าเน นิสชฺชาย สยเนติ.
    ทุกฺขํ ภิกฺขเว กุสีโต วิหรตีติ อิมสฺมึ สาสเน โย กุสีโต ปุคฺคโล, โส ทุกฺขํ
วิหรติ. พาหิรสมเย ปน โย กุสีโต, โส สุขํ วิหรติ. โวกิณฺโณติ มิสฺสีภูโต.
สทตฺถนฺติ โสภณํ วา อตฺถํ สกํ วา อตฺถํ, อุภเยนาปิ อรหตฺตเมว อธิปฺเปตํ.
ปริหาเปตีติ หาเปติ น ปาปุณาติ. กุสีตปุคฺคลสฺส หิ ฉ ทฺวารานิ อคุตฺตานิ ๔-
โหนฺติ, ตีณิ กมฺมานิ อปริสุทฺธานิ, อาชีวฏฺมกํ สีลํ อปริโยทาตํ, ภินฺนาชีโว
กุลุปโก โหติ. โส สพฺรหฺมจารีนํ อกฺขิมฺหิ ปติตรชํ วิย อุปฆาตกโร หุตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.อฏฺก. ๒๓/๑๐๐/๑๗๓ (สฺยา)     ๒ ฉ.ม., อิ. อิทานิสฺส
@๓ ฉ.ม., อิ. สมาธาตพฺพํ             ๔ สี. อคุตฺตานิ อรกฺขิตานิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๘.
ทุกฺขํ วิหรติ, ปีมทฺทโน ๑- เจว โหติ ลณฺฑสาทโน ๒- จ, สตฺถุ อชฺฌาสยํ คเหตุํ
น สกฺโกติ, ทุลฺลภํ ขณํ วิราเธติ, เตน ภุตฺโต รฏฺปิณฺโฑปิ น มหปฺผโล
โหติ.
    อารทฺธวิริโย จ โข ภิกฺขเวติ อารทฺธวิริโย ปุคฺคโล อิมสฺมึเยว สาสเน
สุขํ วิหรติ. พาหิรสมเย ปน โย อารทฺธวิริโย วิหรติ, ๓- โส ทุกฺขํ วิหรติ.
ปวิวิตฺโตติ วิวิตฺโต วิยุตฺโต หุตฺวา. สทตฺถํ ปริปูเรตีติ อรหตฺตํ ปาปุณาติ.
อารทฺธวิริยสฺส หิ ฉ ทฺวารานิ สุคุตฺตานิ โหนฺติ, ตีณิ กมฺมานิ ปริสุทฺธานิ,
อาชีวฏฺมกํ สีลํ ปริโยทาตํ, สพฺรหฺมจารีนํ วา อกฺขีสุ สีตลญฺชนํ ๔- วิย
ธาตุคฺคตจนฺทนํ วิย จ มนาโป หุตฺวา สุขํ วิหรติ, สตฺถุ อชฺฌาสยํ คเหตุํ
สกฺโกติ. สตฺถา หิ:-
            "จิรํ ชีว มหาวีร กปฺปํ ติฏฺ มหามุนี"ติ ๕-
เอวํ โคตมิยา วนฺทิโต "น โข โคตมิ ตถาคตา เอวํ วนฺทิตพฺพา"ติ
ปฏิกฺขิปิตฺวา ตาย ยาจิโต วนฺทิตพฺพาการํ อาจิกฺขนฺโต เอวมาห:-
            "อารทฺธวิริเย ปหิตตฺเต    นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม
             สมคฺเค สาวเก ปสฺส     เอสา พุทฺธาน วนฺทนา"ติ. ๕-
    เอวํ อารทฺธวิริโย สตฺถุ อชฺฌาสยํ คเหตุํ สกฺโกติ, ทุลฺลภํ ขณํ น
วิราเธติ. ตสฺส หิ พุทฺธุปฺปาโท ธมฺมเทสนา สํฆสุปฏิปตฺติ จ สผลา โหติ
สอุทฺรยา, รฏฺปิณฺโฑปิ เตน ภุตฺโต มหปฺผโล โหติ.
    หีเนน อคฺคสฺสาติ หีนาย สทฺธาย หีเตน วิริเยน หีนาย สติยา หีเนน
สมาธินา หีนาย ปญฺาย อคฺคสงฺขาตสฺส อรหตฺตสฺส ปตฺติ นาม น โหติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สิวมทฺทโน  ๒ สี.,อิ. เลฑฺฑุปาตโน, ฉ.ม. ลณฺฑปูรโก
@๓ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๔ สี. พาหุคตสนฺทนํ วิย, ฉ.ม.,อิ. อกฺขมฺหิ
@สุสีตลญฺชนํ   ๕ ปาลิ. เอตํ พุทฺธาน วนฺทนํ, ขุ. อป. ๓๓/๑๕๗/๒๘๘ (สฺยา)
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๙.
อคฺเคน จ โขติ อคฺเคหิ สทฺธาทีหิ อคฺคสฺส อรหตฺตสฺส ปตฺติ โหติ.
มณฺฑเปยฺยนฺติ ปสนฺนฏฺเน มณฺฑํ, ปาตพฺพฏฺเน เปยฺยํ. ยํ หิ ปิวิตฺวา
อนฺตรวีถิยํ ปติโต วิสญฺี อตฺตโน สาฏกาทีนมฺปิ อสฺสามิโก โหติ, ตํ ปสนฺนมฺปิ
น ปาตพฺพํ, มยฺหํ ปน สาสนํ เอวํ ปสนฺนญฺจ ปาตพฺพญฺจาติ ทสฺเสนฺโต
"มณฺฑเปยฺยนฺ"ติ อาห.
    ตตฺถ ติวิโธ มณฺโฑ เทสนามณฺโฑ ปฏิคฺคหมณฺโฑ พฺรหฺมจริยมณฺโฑติ.
กตโม เทสนามณฺโฑ? จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ อาจิกฺขนา เทสนา ปญฺาปนา ปฏฺปนา
วิวรณา วิภชนา อุตฺตานีกมฺมํ, จตุนฺนํ สติปฏฺานานํ ฯเปฯ อริยสฺส อฏฺงฺคิกสฺส
มคฺคสฺส อาจิกฺขนา ฯเปฯ อุตฺตานีกมฺมํ, อยํ เทสนามณฺโฑ. กตโม
ปฏิคฺคหมณฺโฑ? ภิกฺขุภิกฺขุนิโย อุปาสกอุปาสิกาโย เทวา มนุสฺสา เย วา
ปนญฺเปิ เกจิ วิญฺาตาโร, อยํ ปฏิคฺคหมณฺโฑ. กตโม พฺรหฺมจริยมณฺโฑ?
อยเมว อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค, เสยฺยถีทํ? สมฺมาทิฏฺิ ฯเปฯ สมฺมาสมาธิ,
อยํ พฺรหฺมจริยมณฺโฑ. อปิจ อธิโมกฺขมณฺโฑ สทฺธินฺทฺริยํ, อสฺสทฺธิยํ กสโฏ,
อสฺสทฺธิยํ กสฏํ ฉฑฺเฑตฺวา สทฺธินฺทฺริยสฺส อธิโมกฺขมณฺฑํ ปิวตีติ มณฺฑเปยฺยนฺติ-
อาทินาปิ ๑- นเยเนตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. สตฺถา สมฺมุขีภูโตติ อิทเมตฺถ
การณวจนํ. ยสฺมา สตฺถา สมฺมุขีภูโต, ตสฺมา วิริยปโยคํ ๒- กตฺวา ปิวถ
ตํ มณฺฑํ. พาหิรกํ  หิ เภสชฺชมณฺฑมฺปิ เวชฺชสฺส อสมฺมุขา ปิวนฺตานํ ปมาณํ วา
อุคฺคมนํ วา นิคฺคมนํ วา น ชานามาติ อาสงฺกา โหติ, เวชฺชสมฺมุขา ปน "เวชฺโช
ชานิสฺสตี"ติ นิราสงฺกา ปิวนฺติ, เอวเมว อมฺหากํ ธมฺมสฺสามี สตฺถา สมฺมุขีภูโตติ
วิริยํ กตฺวา ปิวถาติ มณฺฑปาเนปิ เนสํ นิโยเชนฺโต ตสฺมาติห ภิกฺขเวติอาทิมาห.
ตตฺถ สผลาติ สานิสํสา. สอุทฺรยาติ สวฑฺฒิ. ตตฺถ อตฺตตฺถนฺติ อตฺตโน
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๕๓๑/๔๒๕ (สฺยา)      ๒ ฉ.ม.,อิ. วิริยสมฺปโยคํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๖๐.
อตฺถภูตํ. อรหตฺตํ. อปฺปมาเทน สมฺปาเทตุนฺติ อปฺปมาเทน สพฺพกิจฺจานิ กาตุํ.
ปรตฺถนฺติ ปจฺจยทายกานํ มหปฺผลานิสํสํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ทุติยํ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๔๙-๖๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=12&A=1099&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=1099&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=16&i=65
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=16&A=662
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=16&A=681
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=16&A=681
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_16