ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๑๑ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๑)

                        ๑๒. อาฬวกสุตฺตวณฺณนา
      [๒๔๖] ทฺวาทสเม อาฬวิยนฺติ อาฬวีติ ตํ รฏฺฐํปิ นครํปิ วุจฺจติ. ๔-
ตญฺจ ภวนํ นครสฺส อวิทูเร คาวุตมตฺเต ฐิตํ, ภควา ตตฺถ วิหรนฺโต ตํ นครํ
อุปนิสฺสาย อาฬวิรฏฺเฐ ๕- วิหรตีติ วุตฺโต. อาฬวกสฺส ยกฺขสฺส ภวเนติ เอตฺถ
ปน อยํ อนุปุพฺพีกถา:- อาฬวโก กิร ราชา วิวิธนาฏกุปโภเค ฉฑฺเฑตฺวา
โจรปฏิพาหนตฺถํ ปฏิราชนิเสธนตฺถํ พฺยายามกรณตฺถญฺจ ๖- สตฺตเม ทิวเส ๗- มิควํ
คจฺฉนฺโต เอกทิวสํ พลกาเยน สทฺธึ กติกํ อกาสิ "ยสฺส ปสฺเสน มิโค ปลายติ,
ตสฺเสว โส ภาโร"ติ. อถ ตสฺเสว ปสฺเสน มิโค ปลายิ, ชวสมฺปนฺโน ราชา
ธนุํ คเหตฺวา ปตฺติโกว ติโยชนํ ตํ มิคํ อนุพนฺธิ. เอณิมิคา จ ติโยชนเวคาเอว
โหนฺติ. อถ ปริกฺขีณชวํ ตํ มิคํ อุทกฏฺฐานํ ๘- ปวิสิตฺวา ฐิตํ วธิตฺวา
ทฺวิธา เฉตฺวา อนตฺถิโกปิ มํเสน "นาสกฺขิ มิคํ คเหตุนฺ"ติ อปวาทโมจนตฺถํ
กาเชนาทาย อาคจฺฉนฺโต นครสฺสาวิทูเร พหลปตฺตปลาสํ มหานิโคฺรธํ ทิสฺวา
ปริสฺสมวิโนทนตฺถํ ตสฺส มูลมุปคโต. ตสฺมึ จ นิโคฺรเธ อาฬวโก ยกฺโข
มหาราชสนฺติกา ภวนํ ลภิตฺวา มชฺฌนฺติกสมเย ตสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย ผุฏฺโฐกาสํ
ปวิฏฺเฐ ปาณิโน ขาทนฺโต ปฏิวสติ. โส ตํ ทิสฺวา ขาทิตุํ อุปคโต. ราชา
เตน สทฺธึ กติกํ อกาสิ "มุญฺจ มํ, อหํ เต ทิวเส ทิวเส มนุสฺสญฺเจว ๙-
ถาลิปากญฺจ เปเสสฺสามี"ติ. ยกฺโข "ตฺวํ ราชูปโภเคน ปมตฺโต น สริสฺสสิ, อหํ
@เชิงอรรถ:  สี. วลาหกมิวทฺธคูติ        ฉ.ม., อิ. ฆมฺมาภิตตฺตา    สี. ปสวีติ
@ ฉ.ม., อิ. อยํปาโฐ น ทิสฺสติ     ฉ.ม. อาฬวิยํ, อิ. อาฬวิยํ วิหรนฺโตติ
@ อิ. พฺยามกรณตฺถญฺจ       ฉ.ม., อิ. สตฺตเม สตฺตเม ทิวเส
@ ฉ.ม. ปริกฺขีณชวํ ตํ อุทกํ วิย       ฉ.ม., อิ. มนุสฺสญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๑.

ปน ภวนํ อนุปคตญฺจ อนนุญฺญาตญฺจ ขาทิตุํ น ลภามิ, สฺวาหํ ภวนฺตํปิ ชีเยยฺยนฺ"ติ น มุญฺจิ. ราชา "ยํ ทิวสํ น เปเสมิ, ตํ ทิวสํ ๑- มม เคหํ คนฺตฺวา ๑- มํ คเหตฺวา ขาทา"ติ อตฺตานํ อนุชานิตฺวา เตน มุตฺโต นคราภิมุโข อคมาสิ, พลกาโย มคฺเค ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา ฐิโต ราชานํ ทิสฺวา "กึ มหาราช อยสมตฺตภยา เอวํ กิลนฺโตสี"ติ วทนฺโต ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปฏิคฺคเหสิ. ราชา ตํ ปวตฺตึ อนาโรเจตฺวา นครํ คนฺตฺวา กตปาตราโส นครคุตฺติกํ อามนฺเตตฺวา เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. นครคุตฺติโก "กึ เทว กาลปริจฺเฉโท กโต"ติ อาห. น กโต ภเณติ. ทุฏฺฐุ กตํ เทว, อมนุสฺสา หิ ปริจฺฉินฺนมตฺตเมว ลภนฺติ, อปริจฺฉินฺเน ปน ชนปทสฺสาพาโธ ภวิสฺสติ, โหตุ เทว, กิญฺจาปิ เอวมกาสิ, อปฺโปสฺสุกฺโก ตฺวํ รชฺชสุขมนุโภหิ, อหเมตฺถ กาตพฺพํ กริสฺสามีติ. โส กาลสฺเสว วุฏฺฐาย พนฺธนาคารทฺวาเร ฐตฺวา เย เย วชฺฌา โหนฺติ, เต เต สนฺธาย "โย ชีวิตตฺถิโก, โส นิกฺขมตู"ติ ภณติ. โย ปฐมํ นิกฺขมติ, ตํ เคหํ เนตฺวา นฺหาเปตฺวา โภเชตฺวา จ "อิมํ ถาลิปากํ ยกฺขสฺส เทหี"ติ เปเสติ. ตํ รุกฺขมูลํ ปวิฏฺฐมตฺตํเยว ยกฺโข เภรวํ อตฺตภาวํ นิมฺมินิตฺวา มูลกนฺทํ วิย ขาทิ. ยกฺขานุภาเวน กิร มนุสฺสานํ เกสาทีนิ อุปาทาย สกลสรีรํ นวนีตปิณฺฑํ วิย โหติ, ยกฺขสฺส ภตฺตํ คาหาเปตุํ คตปุริสา ตํ ทิสฺวา ภีตา ยถามิตฺตํ อาโรเจสุํ. ตโต ปภูติ "ราชา โจเร คเหตฺวา ยกฺขสฺส เทตี"ติ มนุสฺสา โจรกมฺมโต ปฏิวิรตา. ตโต อปเรน สมเยน นวโจรานํ อภาเวน ปุราณโจรานญฺจ ปริกฺขเยน พนฺธนาคารานิ สุญฺญานิ อเหสุํ. อถ นครคุตฺติโก รญฺโญ อาโรเจสิ. ราชา อตฺตโน ธนํ นครรจฺฉาสุ ฉฑฺฑาเปสิ "อปฺเปวนาม โกจิ โลเภน คเณฺหยฺยา"ติ. ตํ ปาเทนปิ โกจิ นจฺฉุปิ. โส โจเร อลภนฺโต อมจฺจานํ อาโรเจสิ. อมจฺจา "กุลปฏิปาฏิยา เอกเมกํ ชิณฺณกํ เปเสม, โส ปกติยาปิ มจฺจุปเถ วตฺตตี"ติ อาหํสุ. ราชา "อมฺหากํ ปิตรํ อมฺหากํ ปิตามหํ เปเสตีติ มนุสฺสา โขภํ กริสฺสนฺติ, มา โว เอตํ รุจี"ติ @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสสนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๒.

นิวาเรสิ. ๑- "เตนหิ เทว ทารกํ เปเสม อุตฺตานเสยฺยกํ, ตถาวิธสฺส หิ `มาตา เม'ติ `ปิตา เม'ติ สิเนโห นตฺถี"ติ อาหํสุ. ราชา อนุชานิ. เต ตถา อกํสุ. นคเร ทารกมาตโร จ ทารเก คเหตฺวา คพฺภินิโย จ ปลายิตฺวา ปรชนปเท ทารเก สํวฑฺเฒตฺวา อาเนนฺติ. เอวํ ทฺวาทส วสฺสานิ คตานิ. ตโต เอกทิวสํ สกลนครํ วิจินิตฺวา เอกํปิ ทารกํ อลภิตฺวา อมจฺจา รญฺโญ อาโรเจสุํ "นตฺถิ เทว นคเร ทารโก ฐเปตฺวา อนฺเตปุเร ตว ปุตฺตํ อาฬวกกุมารนฺ"ติ. ราชา "ยถา มม ปุตฺโต ปิโย, เอวํ สพฺพโลกสฺส, อตฺตนา ปน ปิยตรํ นตฺถิ, คจฺฉถ ๒- ตํปิ ทตฺวา มม ชีวิตํ รกฺขถา"ติ. เตน จ สมเยน อาฬวกกุมารสฺส มาตา ปุตฺตํ นฺหาเปตฺวา มณฺเฑตฺวา ทุกูลจุมฺพฏเก กตฺวา องฺเก สยาเปตฺวา นิสินฺนา โหติ. ราชปุริสา รญฺโญ อาณาย ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ วิปฺปลปนฺติยา ๓- ตสฺสา โสฬสนฺนญฺจ เทวิสหสฺสานํ สทฺธึ ธาติยา ตํ อาทาย ปกฺกมึสุ "เสฺว ยกฺขภกฺโข ภวิสฺสตี"ติ. ตํทิวสญฺจ ภควา ปจฺจูสสมเย ปจฺจุฏฺฐาย เชตวนวิหาเร มหาคนฺธกุฏิยํ ๔- มหากรุณาสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต ๕- อทฺทส อาฬวกสฺส กุมารสฺส อนาคามิผลุปปตฺติยา ๖- อุปนิสฺสยํ ยกฺขสฺส จ โสตาปตฺติผลุปปตฺติยา, ๖- เทสนาปริโยสาเนว ๗- จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมจกฺขุํ ปฏิลาภสฺสาติ. โส วิภาตาย รตฺติยา ปุริมภตฺตกิจฺจํ กตฺวา สุนิฏฺฐิตภตฺตกิจฺโจ กาฬปกฺขุโปสถทิวเส วตฺตมาเน โอกฺกนฺเต ๘- สุริเย เอโก อทุติโย ปตฺตจีวรมาทาย ปาทมตฺเตเนว ๙- สาวตฺถิโต ตึสโยชนานิ คนฺตฺวา ตสฺส ยกฺขสฺส ภวนํ ปาวิสิ. เตน วุตฺตํ "อาฬวกสฺส ยกฺขสฺส ภวเน"ติ. กึ ปน ภควา ยสฺมึ นิโคฺรเธ อาฬวกสฺส ภวนํ, ตสฺส มูเล วิหาสิ, อุทาหุ ภวเนเยวาติ? ภวเนเยว. ยเถว หิ ยกฺขา อตฺตโน ภวนํ ปสฺสนฺติ, ตถา ภควาปิ. โส ตตฺถ คนฺตฺวา ภวนทฺวาเร อฏฺฐาสิ. ตทา อาฬวโก หิมวนฺเต ยกฺขสมาคมํ ตโต โหติ. ตโต อาฬวกสฺส ทฺวารปาโล คทฺรโภ นาม ยกฺโข @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. รุจฺจีติ วาเรสิ ม. คจฺฉถ เร สี. วิลปนฺติยา ฉ.ม. คนฺธกุฏิยํ @ ฉ.ม. โอโลเกนฺโต ฉ.ม., อิ....ผลุปฺปตฺติยา ฉ.ม., อิ. เทสนาปริโยสาเน จ @ สี., อิ. โอคเต, ม. อุคฺคเต, ฉ.โอคฺคเต, ฉ.ม., อิ. ปาทมคฺเคเนว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๓.

ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา "กึ ภนฺเต ภควา วิกาเล อาคโต"ติ อาห. อาม คทฺรภ อาคโตมฺหิ, สเจ เต อครุ, วิหเรยฺยาเมกรตฺตึ ๑- อาฬวกสฺส ภวเนติ. น เม ภนฺเต ครุ, อปิจ โข โส ยกฺโข กกฺขโฬ ผรุโส, มาตาปิตูนํปิ อภิวาทนาทีนิ น กโรติ, มา รุจิ ๒- ภควโต อิธ วาโสติ. ชานามิ คทฺรภ ตสฺส ภวนํ, ๓- น โกจิ มมนฺตราโย ภวิสฺสติ. สเจ เต อครุ, วิหเรยฺยาเมกรตฺตินฺติ. ทุติยํปิ คทฺรโภ ยกฺโข ภควนฺตํ เอตทโวจ "อคฺคิตตฺตกปาลสทิโส ภนฺเต อาฬวโก, มาตาปิตโรติ วา สมณพฺราหฺมณาติ วา ธมฺโมติ วา น ชานาติ, อิธาคตานํ ปน จิตฺตกฺเขปํปิ กโรติ, หทยํปิ ผาเลติ, ปาเทปิ คเหตฺวา ปรสมุทฺทํ วา ปรจกฺกวาฬํ วา ขิปตี"ติ. ทุติยํปิ ภควา อาห "ชานามิ คทฺรภ, สเจปิ เต อครุ, วิหเรยฺยาเมกรตฺตินฺ"ติ. น เม ภนฺเต ครุ, อปิจ โข โส ยกฺโข อตฺตโน อนาโรเจตฺวา อนุชานนฺตํ มํ ชีวิตาปิ โวโรเปยฺย, อาโรเจมิ ภนฺเต ตสฺสาติ. ยถาสุขํ คทฺรภ อาโรเจหีติ. "เตนหิ ภนฺเต ตฺวเมว ชานาหี"ติ ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา หิมวนฺตาภิมุโข ปกฺกามิ. ภวนทฺวารํปิ สยเมว ภควโต วิวรมทาสิ. ภควา อนฺโตภวนํ ปวิสิตฺวา ยตฺถ อภิลกฺขิเตสุ มงฺคลทิวสาทีสุ นิสีทิตฺวา อาฬวโก สิรึ อนุโภติ, ตสฺมึเยว ทิพฺพรตนมเย ปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา สุวณฺณาภํ มุญฺจิ. ตํ ทิสฺวา ยกฺขสฺส อิตฺถิโย อาคนฺตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา สมฺปริวาเรตฺวา นิสีทึสุ. ภควา "ปุพฺเพ ตุเมฺห ทานํ ทตฺวา สีลํ สมาทิยิตฺวา ปูชเนยฺเย ๔- ปูเชตฺวา อิมํ สมฺปตฺตึ ปตฺตา, อิทานิปิ ตเถว กโรถ, มา อญฺญมญฺญํ อิสฺสามจฺฉริยาภิภูตา วิหรถา"ติอาทินา นเยน ตาสํ ปกิณฺณกธมฺมกถํ กเถสิ. ตา ภควโต มธุรนิคฺโฆสํ สุตฺวา สาธุการสหสฺสานิ ทตฺวา ภควนฺตํ สมฺปริวาเรตฺวา นิสีทึสุเยว. คทฺรโภปิ หิมวนฺตํ คนฺตฺวา อาฬวกสฺสาโรเจสิ "ยคฺเฆ มาริส ชาเนยฺยาสิ, วิมาเน เต ภควา นิสินฺโน"ติ. โส คทฺรภสฺส สญฺญํ อกาสิ ๕- "ตุณฺหี ๖- โหหิ, คนฺตฺวา กตฺตพฺพํ กริสฺสามา"ติ ๗- ปุริสมาเนน กิร ลชฺชิโต อโหสิ, ตสฺมา "มา โกจิ ปริสมชฺเฌ สุเณยฺยา"ติ เอวมกาสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม.....รตฺตํ, เอวมุปริปิ ฉ.ม. รุจฺจิ ฉ.ม., อิ. สภาวํ @ ฉ.ม. ปูชเนยฺยํ ม. สญฺญมทาสิ ม. ตุณฺหีภูโต ฉ.ม., อิ. กริสฺสามีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๔.

ตทา สาตาคิริเหมวตา ๑- ภควนฺตํ เชตวเนเยว วนฺทิตฺวา "ยกฺขสฺส สมาคมํ คมิสฺสามา"ติ สปริวารา นานายาเนหิ อากาเสน คจฺฉนฺติ. อากาเส จ ยกฺขานํ สพฺพตฺถ มคฺโค นตฺถิ, ๒- อากาสฏฺฐานิ วิมานานิ ปริหริตฺวา มคฺคฏฺฐาเนเนว มคฺโค โหติ. อาฬวกสฺส ปน วิมานํ ภุมฺมฏฺฐํ สุคุตฺตํ ปาการปริกฺขิตฺตํ สุสํวิหิตทฺวารอฏฺฏาลกโคปุรํ อุปริกํสชาลสญฺฉนฺนมญฺชูสสทิสํ ติโยชนํ อุพฺเพเธน, ตสฺส อุปริ มคฺโค โหติ. เต ตํ ปเทสํ อาคมฺม คนฺตุํ นาสกฺขึสุ. พุทฺธานญฺหิ นิสินฺโนกาสสฺส อุปริภาเค ๓- ยาว ภวคฺคา โกจิ คนฺตุํ น สกฺโกติ. เต "กิมิทนฺ"ติ อาวชฺชิตฺวา ๔- ภควนฺตํ ทิสฺวา อากาเส ขิตฺตเลฑฺฑุกํ ๕- วิย โอรุยฺห วนฺทิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา "ยกฺขสมาคมํ คจฺฉาม ภควา"ติ ตีณิ วตฺถูนิ ปสํสนฺตา ยกฺขสมาคมํ อคมํสุ. อาฬวโก เต ทิสฺวา "อิธ นิสีทถา"ติ ปฏิกฺกมฺม โอกาสมกาสิ. ๖- เต อาฬวกสฺส นิเวเทสุํ "ลาภา เต อาฬวก, ๗- ยสฺส เต ภวเน ภควา วิหรติ, คจฺฉาวุโส ภควนฺตํ ปยิรุปาสสฺสู"ติ. เอวํ ภควา ภวเนเยว วิหาสิ, น ยสฺมึ นิโคฺรเธ อาฬวกสฺส ภวนํ, ตสฺส มูเลติ, เตน วุตฺตํ "เอกํ สมยํ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อาฬวกสฺส ยกฺขสฺส ภวเน"ติ. อถโข อาฬวโก ยกฺโข ฯเปฯ เอตทโวจ "นิกฺขม สมณา"ติ กสฺมา ปนายํ เอตทโวจ? โรเสตุกามตาย. ตเตฺรวํ อาทิโต ปภูติ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ:- อยํ หิ ยสฺมา อสทฺธสฺส สทฺธากถา ทุกฺกถา โหติ ทุสฺสีลาทีนํ สีลาทิกถา วิย, ตสฺมา เตสํ ยกฺขานํ สนฺติกา ภควโต ปสํสํ สุตฺวาเยว อคฺคิมฺหิ ปกฺขิตฺตโลณสกฺขรา วิย อพฺภนฺตเร โกเปน ตฏตฏายมานหทโย หุตฺวา "โก โส ภควา นาม, โย มม ภวนํ ปวิฏฺโฐ"ติ อาห. เต อาหํสุ "น ตฺวํ อาวุโส ชานาสิ ภควนฺตํ อมฺหากํ สตฺถารํ, โย ตุสิตภวเน ฐิโต ปญฺจมหาวิโลกิตํ วิโลเกตฺวา"ติอาทินา นเยน ยาว ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนา กเถนฺตา ปฏิสนฺธิอาทีสุ ทฺวตฺตึสปุพฺพนิมิตฺตานิ วตฺวา "อิมานิปิ ตฺวํ อาวุโส อจฺฉริยานิ น อทฺทสา"ติ โจเทสุํ. โส ทิสฺวาปิ โกธวเสน "นาทฺทสนฺ"ติ อาห. อาวุโส อาฬวก @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. สาตาคิรเหมวตา สี. เนว ยกฺขานํ สพฺพตฺถ มคฺโค อตฺถิ @ ฉ.ม., อิ. อุปริภาเคน ฉ.ม. อาวชฺเชตฺวา ฉ.ม., อิ. ขิตฺตเลฑฺฑุ @ ฉ.ม., อิ. โอกาสมทาสิ อิ. ลาภา วต เต อาฬวก, ยสฺส เต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๕.

ปสฺเสยฺยาสิ วา ตฺวํ, น วา, โก ตยา อตฺโถ ปสฺสตา วา อปสฺสตา วา, กึ ตฺวํ กริสฺสสิ อมฺหากํ สตฺถุโน, โย ตฺวํ ตํ อุปนิธาย จลกฺกกุธมหาอุสภสมีเป ตทหุชาตวจฺฉโก วิย, ติธา ปภินฺนมตฺตวารณสมีเป ภิงฺกโปตโก วิย, ภาสุรวิลมฺพิตเกสรโสภิตกฺขนฺธสฺส สมีเป ชรสิงฺคาโล วิย, มิครญฺโญ ทิยฑฺฒโยชนสตปวฑฺฒกายสุปณฺณราชสมีเป ฉินฺนปกฺขกากโปตโก วิย ขายสิ, คจฺฉ ยนฺเต กรณียํ, ตํ กโรหีติ. เอวํ วุตฺเต ทุฏฺโฐ อาฬวโก อุฏฺฐหิตฺวา มโนสิลาตเล วามปเทน ฐตฺวา "ปสฺสถทานิ ตุมฺหากํ วา สตฺถา มหานุภาโว, อหํ วา"ติ ทกฺขิณปาเทน สฏฺฐิโยชนมตฺตํ เกลาสปพฺพตกูฏํ อกฺกมิ, ตํ อโยกูฏปหโต วิย นิทฺธนฺตอโยปิณฺโฑ ปปฏิกา ๑- มุญฺจิ, โส ตตฺร ฐตฺวา "อหํ อาฬวโก"ติ อุคฺโฆเสสิ. สกลชมฺพูทีปํ สทฺโท ผริ. จตฺตาโร กิร สทฺทา สกลชมฺพูทีเป สุยฺยึสุ ๒- :- ยญฺจ ปุณฺณโก ยกฺขเสนาปติ ธนญฺชยํ โกรพฺยราชานํ ชูตํ ขนิตฺวา อปฺโปเฐตฺวา ๓- "อหํ ชินินฺ"ติ อุคฺโฆเสสิ, ยญฺจ สกฺโก เทวานมินฺโท กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน โอสกฺกนฺเต วิสฺสุกมฺมเทวปุตฺตํ สุนขํ กริตฺวา "อหํ ปาปภิกฺขู จ ปาปภิกฺขุนิโย จ อุปาสกุปาสิกาโย จ สพฺเพว จ อธมฺมวาทิโน ขาทามี"ติ อุคฺโฆเสสิ, ๔- ยญฺจ กุสชาตเก ปภาวติเหตุ สตฺตหิ ราชูหิ นคเร อุปรุทฺเธ ปภาวตึ อตฺตนา สห หตฺถิกฺขนฺเธ อาโรเปตฺวา นครา นิกฺขมฺม "อหํ สีหสฺสรกุสมหาราชา"ติ ๕- มหาปุริโส อุคฺโฆเสสิ, ยญฺจ เกลาสมุทฺธนิ ฐตฺวา อาฬวโกติ. ตทา หิ สกลชมฺพูทีเป ทฺวาเร ฐตฺวา อุคฺโฆสิตสทิโส ๖- อโหสิ. ติโยชนสหสฺสวิตฺถารโต ๗- จ หิมวาปิ สงฺกมฺปิ ยกฺขสฺสานุภาเวน. โส วาตมณฺฑลํ สมุฏฺฐาเปสิ "เอเตเนว สมณํ ปลาเปสฺสามี"ติ. เต ปุรตฺถิมาทิเภทา วาตา สมุฏฺฐหิตฺวา อฑฺฒโยชนโยชนทฺวิโยชนติโยชนปฺปมาณานิ ปพฺพตกูฏานิ ปทาเลตฺวา วนคจฺฉรุกฺขาทีนิ อุปฺปีเฬตฺวา ๘- อาฬวินครํ ปกฺขนฺตา ๙- @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ปปฏิกาโย ฉ.ม., อิ. สูยึสุ ฉ.ม., อิ. อปฺโผเฏตฺวา @ ฉ.ม. อุคฺโฆสาเปสิ ฉ.ม. สีหสฺสรมหากุสราชา ฉ.ม., อิ. อุคฺโฆสิตสทิสํ @ ฉ.ม., อิ....วิตฺถโต ฉ.ม. อุมฺมูลํ กตฺวา, อิ. อุมฺมูเลตฺวา ก. ปกฺขนฺทา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๖.

ชิณฺณหตฺถิสาลาทีนิ จุณฺณนฺตา ๑- ฉทนิฏฺฐกา อากาเส ภมนฺตา. ๒- ภควา "มา กสฺสจิ อุปโรโธ โหตู"ติ อธิฏฺฐาสิ. เต วาตา ทสพลํ ปตฺวา จีวรกณฺณมตฺตมฺปิ จาเลตุํ นาสกฺขึสุ. ตโต มหาวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ "อุทเกน อชฺโฌตฺถริตฺวา สมณํ มาเรมี"ต. ๓- ตสฺสานุภาเวน อุปรูปริ สตปฏลสหสฺสปฏลาทิเภทา วลาหกา อุฏฺฐหิตฺวา ปวสฺสึสุ. วุฏฺฐิธาราเวเคน ปฐวี ฉิทฺทา อโหสิ. วนรุกฺขาทีนํ อุปริ มโหโฆ อาคนฺตฺวา ทสพลสฺส จีวเร อุสฺสาวพินฺทุมตฺตมฺปิ เตเมตุํ นาสกฺขิ. ตโต ปาสาณวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ. มหนฺตานิ มหนฺตานิ ปพฺพตกูฏานิ ธูมายนฺตานิ ปชฺชลนฺตานิ อากาเสนาคนฺตวา ทสพลํ ปตฺวา ทิพฺพมาลาคุลานิ สมฺปชฺชึสุ. ตโต ปหรณวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ. เอกโตธารา อุภโตธารา อสิสตฺติขุรปฺปาทโย ธูมายนฺตา ปชฺชลนฺตา อากาเสนาคนฺตฺวา ทสพลํ ปตฺวา ทิพฺพปุปฺผานิ อเหสุํ. ตโต องฺคารวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ. กึสุกวณฺณา องฺคารา อากาเสนาคนฺตฺวา ทสพลสฺส ปาทมูเล ทิพฺพปุปฺผานิ หุตฺวา วิกีรยึสุ ตโต กุกฺกุลวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ. อจฺจุโณฺห กุกฺกุโล ๔- อากาเสนาคนฺตฺวา ทสพลสฺส ปาทมูเล จนฺทนจุณฺณํ หุตฺวา นิปติ. ๕- ตโต วาลิกวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ. อติสุขุมา วาลิกา ธูมายนฺตา ปชฺชลนฺตา อากาเสนาคนฺตฺวา ทสพลสฺส ปาทมูเล ทิพฺพปุปฺผานิ หุตฺวา นิปตึสุ. ตโต กลลวสฺสํ สมุฏฺฐาเปสิ. ตํ กลลวสฺสํ ธูมายนฺตํ ปชฺชลนฺตํ อากาเสนาคนฺตฺวา ทสพลสฺส ปาทมูเล ทิพฺพคนฺธํ หุตฺวา นิปติ. ตโต อนฺธการํ สมุฏฺฐาเปสิ "ภึเสตฺวา สมณํ ปลาเปสฺสามี"ติ. ตํ จตุรงฺคสมนฺนาคตํ อนฺธการสทิสํ หุตฺวา ทสพลํ ปตฺวา สุริยปฺปภาวิหตมิว อนฺธการํ อนฺตรธายิ. เอวํ ยกฺโข อิมาหิ นวหิ วาตวสฺสปาสาณปหรณงฺคารกุกฺกุลวาลิกกลลนฺธการวุฏฺฐีหิ ภควนฺตํ ปลาเปตุํ อสกฺโกนฺโต นานาวิธปหรณตฺถาย อเนกปฺปการรูปภูตคณสมากุลาย จตุรงฺคินิยา เสนาย สยเมว ภควนฺตํ อภิคโต, เต ภูตคณา อเนกปฺปกาเร วิกาเร กตฺวา "คณฺหถ หนถา"ติ ภควโต อุปริ อาคจฺฉนฺตา วิย โหนฺติ, อปิจ โข นิทฺธนฺตโลหปิณฺฑํ วิย มกฺขิกา, ภควนฺตํ อลฺลียิตุํ อสมตฺถาว @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จุณฺเณนฺตา ฉ.ม., อิ. วิธเมนฺตา ฉ.ม., อิ. มาเรสฺสามีติ @ ฉ.ม., อิ. อจฺจุณฺหา กุกฺกุลา ฉ.ม., อิ. นิปตึสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๗.

อเหสุํ. เอวํ สนฺเตปิ ยถา โพธิมณฺเฑ มาโร อาคตเวลายเมว นิวตฺโต, ตถา อนิวตฺติตฺวา อุปฑฺฒรตฺติมตฺตํ พฺยากุลมกํสุ. เอวํ อุปฑฺฒรตฺติมตฺตํ อเนกปฺปการวิภึสนกทสฺสเนนปิ ภควนฺตํ จ จาเลตุํ อสกฺโกนฺโต อาฬวโก จินฺเตสิ "ยนฺนูนาหํ เกนจิ อเชยฺยํ ทุสฺสาวุธํ มุญฺเจยฺยนฺ"ติ. จตฺตาริ กิร อาวุธานิ โลกสฺมึ เสฏฺฐานิ:- สกฺกสฺส วชิราวุธํ เวสฺสวณฺณสฺส คทาวุธํ ยมสฺส นยนาวุธํ อาฬวกสฺส ทุสฺสาวุธนฺติ. ยทิ หิ สกฺโก รุทฺโธ ๑- วชิราวุธํ สิเนรุมตฺถเก ปหเรยฺย, อฏฺฐสฏฺฐิสหสฺสาธิกโยชนสตสหสฺสํ วินิวิชฺฌิตฺวา เหฏฺฐโต คจฺเฉยฺย. เวสฺสวณฺเณน กุชฺฌนกาเล วิสฺสชฺชิตา คทา ๒- พหุนฺนํ ยกฺขสหสฺสานํ สีสํ ปาเตตฺวา ปุน หตฺถปาสํ อาคนฺตฺวา ติฏฺฐติ. ยเมน รุทฺเธน นยนาวุเธน โอโลกิตมตฺเตน ๓- อเนกานิ กุมฺภณฺฑสหสฺสานิ ตตฺตกปาเล ติลา วิย ผรนฺตานิ วินสฺสนฺติ. อาฬวโก รุทฺโธ สเจ อากาเส ทุสฺสาวุธํ มุญฺเจยฺย, ทฺวาทสวสฺสานิ เทโว น วสฺเสยฺย. สเจ ปฐวิยํ มุญฺเจยฺย. สพฺพรุกฺขติณาทีนิ สุสฺสิตฺวา ทฺวาทสวสฺสนฺตเร น ปุน วิรูเหยฺยุํ. สเจ สมุทฺเท มุญฺเจยฺย, ตตฺตกปาเล อุทกพินฺทุ วิย สพฺพมุทกํ สุสฺเสยฺย. สเจ สิเนรุสทิเสปิ ปพฺพเต มุญฺเจยฺย, ขณฺฑาขณฺฑํ หุตฺวา วิกิเรยฺย, โส เอวํ มหานุภาวํ ทุสฺสาวุธํ อุตฺตริยกตํ ๔- มุญฺจิตฺวา อคฺคเหสิ. เยภุยฺเยน ทสสหสฺสีโลกธาตุเทวตา เวเคน สนฺนิปตึสุ "อชฺช ภควา อาฬวกํ ทเมสฺสติ, ตตฺถ ธมฺมํ โสสฺสามา"ติ. ยุทฺธทสฺสนกามาปิ เทวตา สนฺนิปตึสุ. เอวํ สกลํปิ อากาสํ เทวตาหิ ปุณฺณํ อโหสิ. ๕- อถ อาฬวโก ภควโต สมีเป อุปรูปริ วิจริตฺวา วตฺถาวุธํ มุญฺจิ. ตํ อสนิวิจกฺกํ วิย อากาเส เภรวสทฺทํ กโรนฺตํ ธูมายนฺตํ ปชฺชลนฺตํ ภควนฺตํ ปตฺวา ยกฺขสฺส มานมทฺทนตฺถํ ปาทปุญฺชโจฬํ ๖- หุตฺวา ปาทมูเล นิปติ. อาฬวโก ตํ ทิสฺวา ฉินฺนวิสาโณ วิย อุสโภ อุทฺธฏทาโฐ วิย สปฺโป นิตฺเตโช นิมฺมโท @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ทุฏฺโฐ, อิ. รุฏฺโฐ, เอวมุปริปิ อิ. วิสชฺชิตํ ตทาวุธํ @ ฉ.ม. โอโลกิตมตฺเต ฉ.ม. อุตฺตริสาฏกํ, อิ. อุตฺตรสาฏกํ @ ฉ.ม., อิ. ปริปุณฺณํ ฉ.ม., อิ. ปาทปุญฺฉนโจฬํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๘.

นิปติตมานตฺถทฺโธ ๑- หุตฺวา จินฺเตสิ "ทุสฺสาวุธํ ๒- เม สมณํ นาภิโภสิ, ๓- กึ นุ โข การณนฺ"ติ "อิทํ การณํ, เมตฺตาวิหารยุตฺโต สมโณ, หนฺท นํ โรสิตฺวา เมตฺตาย วิโยเชมี"ติ อิมินา สมฺพนฺเธเนตํ วุตฺตํ:- อถโข อาฬวโก ยกฺโข เยน ภควา ฯเปฯ นิกฺขม สมณาติ. ตตฺถายมธิปฺปาโย:- กสฺมา มยา อนนุญฺญาโต มม ภวนํ ปวิสิตฺวา ฆรสามิโก วิย อิตฺถาคารสฺส มชฺเฌ นิสินฺโนสิ, อนนุยุตฺตเมตํ สมณสฺส ยทิทํ อทินฺนปริโภโค อิตฺถีสํสคฺโค จ. ตสฺมา ยทิ ตฺวํ สมณธมฺเม ฐิโต, นิกฺขม สมณาติ. เอเก ปน "เอตานิ อญฺญานิ จ ผรุสวจนานิ วตฺวา เอวายํ เอตทโวจา"ติ ภณนฺติ. อถ ภควา "ยสฺมา ถทฺโธ ปฏิถทฺธภาเวน วิเนตุํ น สกฺกา, โส หิ ปฏิถทฺธภาเว กยิรมาเน เสยฺยถาปิ จณฺฑสฺส กุกฺกุรสฺส นาสาย ปิตฺตํ ภินฺเทยฺย, ๔- โส ภิยฺโยโส มตฺตาย จณฺฑตโร อสฺส, เอวํ ถทฺธตโร โหติ, มุทุนา ปน โส สกฺกา วิเนตุนฺ"ติ ญตฺวา สาธาวุโสติ ปิยวจเนน ตสฺส ปิยวจนํ ๕- สมฺปฏิจฺฉิตฺวา นิกฺขมิ. เตน วุตฺตํ สาธาวุโสติ ภควา นิกฺขมีติ. ตโต อาฬวโก "สุพฺพโจ วตายํ สมโณ เอกวจเนเนว นิกฺขนฺโต, เอวํ นาม นิกฺขเมตุํ สุขํ สมณํ อการเณนาหํ ๖- สกลรตฺตึ ยุทฺเธน อพฺภุยฺยาสินฺ"ติ มุทุจิตฺโต หุตฺวา ปุน จินฺเตสิ "อิทานิปิ น สกฺกา ชานิตุํ, กึ นุ โข สุพฺพจตาย นิกฺขนฺโต อุทาหุ โกธโน, หนฺทาหํ วีมํสามี"ติ. ตโต ปวิส สมณาติ อาห. อถ สุพฺพโจติ มุทุภูตจิตฺตสฺส จิตฺตววตฺถานกรณตฺถํ ๗- ปุน ปิยวจนํ วทนฺโต สาธาวุโสติ ภควา ปาวิสิ. อาฬวโก ปุนปฺปุนํ ตเมว สุพฺพจภาวํ วีมํสนฺโต ทุติยํปิ ตติยํปิ นิกฺขม ปวิสาติ อาห. ภควาปิ ตถา อกาสิ. ยทิ น กเรยฺย, ปกติยาว ๘- ถทฺธยกฺขสฺส จิตฺตํ ถทฺธตรํ หุตฺวา ธมฺมกถาย ภาชนํ น ภเวยฺย. ตสฺมา ยถา นาม มาตา โรทนฺตํ ปุตฺตกํ ยํ โส อิจฺฉติ, ตํ ทตฺวา วา กตฺวา วา สญฺญาเปสิ, ตถา ภควา กิเลสโรทเนน โรทนฺตํ ยกฺขํ สญฺญาเปตุํ ยํ โส ภณติ, ตํ อกาสิ. ยถา จ ธาตี ถญฺญํ อปิวนฺตํ ทารกํ ยงฺกิญฺจิ ๙- ทตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. นิปติตมานทฺธโช ฉ.ม., อิ. ทุสฺสาวุธมฺปิ ก. นาวิโภสิ, @ม. นาธิโภสิ ฏีกา. ยาสิญฺเจยฺยาติ ฉ.ม., อิ. วจนํ ฉ.ม., อิ. อการเณเนวาหํ @ ฉ.ม. มุทุภูตจิตฺตววตฺถานกรณตฺถํ ฉ.ม., อิ. ปกติยาปิ ฉ.ม. กิญฺจิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๙.

อุปลาเฬตฺวา ปาเยติ, ตถา ภควา ยกฺขํ โลกุตฺตรธมฺมขีรํ ปาเยตุํ ตสฺส กถิตวจนกรเณน ๑- อุปลาเฬนฺโต เอวมกาสิ. ยถา จ ปุริโส ลาพุมฺหิ จตุมธุรํ ปูเรตุกาโม ตสฺส อพฺภนฺตรํ โสเธติ, เอวํ ภควา ยกฺขสฺส จิตฺเต โลกุตฺตรจตุมธุรํ ปูเรตุกาโม ตสฺสพฺภนฺตเร โกธมลํ โสเธตุํ ยาว ตติยํ นิกฺขมนปวิสนํ อกาสิ. อถาฬวโก "สุพฺพโจ อยํ สมโณ, `นิกฺขมา'ติ วุตฺโต นิกฺขมติ, `ปวิสา'ติ วุตฺโต ปวิสติ, ยนฺนูนาหํ อิมํ สมณํ เอวเมว สกลรตฺตึ กิลเมตฺวา ปาเท คเหตฺวา ปารคงฺคาย ขิเปยฺยนฺ"ติ ปาปกํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา จตุตฺถวารํ อาห นิกฺขม สมณาติ. ตํ ญตฺวา ภควา น ขฺวาหนฺตนฺติ อาห. เอวํ ๒- วุตฺเต ตทุตฺตริกรณียํ ปริเยสมาโน ปญฺหํ ปุจฺฉิตพฺพํ มญฺญิสฺสติ, ตํ ธมฺมกถาย สุขํ ภวิสฺสตีติ ญตฺวา น ขฺวาหนฺตนฺติ อาห. ตตฺถ นอิติ ปฏิกฺเขเป. โขติ อวธารเณ. อหนฺติ อตฺตนิทสฺสนํ. ตนฺติ เหตุวจนํ. เตเนเวตฺถ "ยสฺมา ตฺวํ เอวํ จินฺเตสิ, ตสฺมา อหํ อาวุโส เนว นิกฺขมิสฺสามิ, ยํ เต กรณียํ, ตํ กโรหี"ติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ตโต อาฬวโก ยสฺมา ปุพฺเพปิ อากาเสน คมนเวลายํ "กึ นุ โข เอวํ ๓- สุวณฺณวิมานํ, อุทาหุ รชตมณิวิมานานํ อญฺญตรํ, หนฺท นํ ปสฺสามา"ติ ๔- เอวํ อตฺตโน วิมานํ อาคเต อิทฺธิมนฺเต ตาปสปริพฺพาชเก ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺเชตุํ อสกฺโกนฺเต จิตฺตกฺเขปาทีหิ วิเหเฐติ, ตสฺมา ภควนฺตํปิ ตถา วิเหเฐสฺสามีติ มญฺญมาโน ปญฺหํ ตนฺติอาทิมาห. กุโต ปนสฺส ปโญฺหติ? ๕- ตสฺส กิร มาตาปิตโร กสฺสปภควนฺตํ ปยิรุปาสิตฺวา อฏฺฐ ปเญฺห สห วิสฺสชฺชเนน อุคฺคเหสุํ, เต ทหรกาเล อาฬวกํ ปริยาปุณาเปสุํ, โส กาลจฺจเยน วิสฺสชฺชนํ สมฺมุสฺสิ. ตโต "อิเม ปญฺหาปิ มา วินสฺสนฺตู"ติ สุวณฺณปฏฺเฏ ชาติหิงฺคุลเกน เลขาเปตฺวา วิมาเน นิกฺขิปิ. เอวเมว เต ๖- ปุฏฺฐปญฺหา พุทฺธวิสยาว โหนฺติ. ภควา ตํ สุตฺวา ยสฺมา พุทฺธานํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปตฺถิตวจนกรเณน ฉ.ม. เอวํ วา ฉ.ม., อิ. เอตํ @ ม. ปสฺสิสฺสามาติ ฉ.ม., อิ. ปญฺหาติ ฉ.ม., อิ. เอวเมเต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๐.

ปริจฺจตฺตลาภนฺตราโย วา ชีวิตนฺตราโย วา สพฺพญฺญุตญาณพฺยามปฺปภานํ ปฏิฆาโต ๑- วา น สกฺกา เกนจิ กาตุํ, ตสฺมา นํ โลเก อสาธารณํ พุทฺธานุภาวํ ทสฺเสนฺโต น ขฺวาหนฺตํ อาวุโส ปสฺสามิ สเทวเก โลเกติอาทิมาห. เอวํ ภควา ตสฺส พาธนจิตฺตํ ปฏิเสเธตฺวา ปญฺหาปุจฺฉเน อุสฺสาหํ ชเนนฺโต อาห อปิจ ตฺวํ อาวุโส ปุจฺฉ, ยทากงฺขสีติ. ตสฺสตฺโถ:- ปุจฺฉ, ยทิ อากงฺขสิ, น เม ปญฺหาวิสฺสชฺชเน ภาโร อตฺถิ. อถวา ปุจฺฉ ยํ อากงฺขสิ, สพฺพนฺตํ เต ๒- วิสฺสชฺเชสฺสามีติ สพฺพญฺญูปวารณํ ปวาเรติ ๓- อสาธารณํ ปจฺเจกพุทฺธอคฺคสาวกมหาสาวเกหิ. เอวํ ภควตา สพฺพญฺญูปวารณาย ปวาริตาย อถโข อาฬวโก ยกฺโข ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสีติ. ตตฺถ กึสูธ วิตฺตนฺติ กึสุ อิธ วิตฺตํ. วิตฺตนฺติ ธนํ. ตํ หิ ปีติสงฺขาตํ วิตฺตึ กโรติ, ตสฺมา "วิตฺตนฺ"ติ วุจฺจติ. สุจิณฺณนฺติ สุกตํ. สุขนฺติ กายิกเจตสิกํ สาตํ. อาวหาตีติ อาวหติ อาเนติ เทติ อปฺเปติ. หเวอิติ ทฬฺหตฺเถ นิปาโต. สาทุตรนฺติ อติสเยน สาทุ. "สาธุตรนฺ"ติปิ ปาโฐ. รสานนฺติ รสสญฺญิตานํ ธมฺมานํ. กถนฺติ เกน ปกาเรน. กถํชีวิโน ชีวิตํ กถํชีวีชีวิตํ. ๔- คาถาพนฺธสุขตฺถํ ปน สานุนาสิกํ วุจฺจติ. กถํชีวีชีวิตนฺติ วา ปาโฐ, ตสฺส "ชีวนฺตานํ กถํชีวินฺ"ติ อตฺโถ. เอวํ อิมาย คาถาย "กึสุ อิธ โลเก ปุริสสฺส วิตฺตํ เสฏฺฐํ, กึสุ สุจิณฺณํ สุขมาวหาติ, ๕- กึสุ หเว สาธุตรํ รสานํ, กถํชีวีชีวิตํ เสฏฺฐมาหู"ติ ๕- อิเม จตฺตาโร ปเญฺห ปุจฺฉิ. อถสฺส ภควา กสฺสปทสพเลน วิสฺสชฺชิตนเยเนว วิสฺสชฺเชนฺโต อิมํ คาถมาห สทฺธีธ วิตฺตนฺติ. ตตฺถ ยถา หิรญฺญสุวณฺณาทิวิตฺตํ อุปโภคสุขํ อาวหติ, ขุปฺปิปาสาทิทุกฺขํ ปฏิพาหติ, ทาฬิทฺทิยํ วูปสเมติ, มุตฺตาทิรตนปฏิลาภเหตุ โหติ, โลกสนฺตตึ จ อาวหติ, เอวํ โลกิยโลกุตฺตรา สทฺธาปิ ยถาสมฺภวํ โลกิยโลกุตฺตรํ วิปากสุขมาวหติ, สทฺธาธุเรน ปฏิปนฺนานํ ชาติชราทิทุกฺขํ ปฏิพาหติ, คุณทาฬิทฺทิยํ วูปสเมติ, สติสมฺโพชฺฌงฺคาทิรตนปฏิลาภเหตุ โหติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม....พฺยามปฺปภาทิปฏิฆาโต, อิ....พฺยามปฺปภาทิปฏิฆาเต ฉ.ม., อิ. สพฺพํ เต @ ฉ.ม., อิ. สพฺพญฺญุปวารณํ ปวาเรสิ ฉ.ม., อิ. กถํชีวี ชีวิตํ, เอวมุปริปิ @๕-๕ ฉ.ม. กึ รสานํ สาทุตรํ, กถํ ชีวิตํ เสฏฺฐมาหูติ, @อิ. กึ ฯเปฯ กถํ ชีวิโน ชีวิตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๑.

"สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโน ยโสโภคสมปฺปิโต ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ ตตฺถ ตตฺเถว ปูชิโต"ติ ๑- วจนโต โลกสนฺตตึ จ อาวหตีติ กตฺวา "วิตฺตนฺ"ติ วุตฺตํ. ยสฺมา ปเนตํ ๒- สทฺธาวิตฺตํ อนุคามิกํ อนญฺญสาธารณํ สพฺพสมฺปตฺติเหตุ, โลกิยสฺส หิรญฺญสุวณฺณาทิวิตฺตสฺสาปิ นิทานํ. สทฺโธเยว หิ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา วิตฺตํ อธิคจฺฉติ, อสฺสทฺธสฺส ปน วิตฺตํ ยาวเทว อนตฺถาย โหติ, ตสฺมา เสฏฺฐนฺติ วุตฺตํ. ปุริสสฺสาติ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉทเทสนา. ตสฺมา น เกวลํ ปุริสสฺส, อิตฺถีอาทีนมฺปิ สทฺธาวิตฺตเมว เสฏฺฐนฺติ เวทิตพฺพํ. ธมฺโมติ ทสกุสลธมฺโม, ทานสีลาทิธมฺโม วา. ๓- สุจิณฺโณติ สุกโต สุจริโต. สุขมาวหาตีติ โสณเสฏฺฐิปุตฺตรฏฺฐปาลาทีนํ วิย มนุสฺสสุขํ, สกฺกาทีนํ วิย ทิพฺพสุขํ, ปริโยสาเน มหาปทุมาทีนํ วิย นิพฺพานสุขญฺจ อาวหติ. สจฺจนฺติ อยํ สจฺจสทฺโท อเนเกสุ อตฺเถสุ ทิสฺสติ. เสยฺยถีทํ? "สจฺจํ ภเณ น กุชฺเฌยฺยา"ติอาทีสุ ๔- วาจาสจฺเจ. "สจฺเจ ฐิตา สมณพฺราหฺมณา จา"ติอาทีสุ ๕- วิรติสจฺเจ. "กสฺมา นุ สจฺจานิ วทนฺติ นานา, ปวาทิยาเส กุสลาวิทานา"ติอาทีสุ ๖- ทิฏฺฐิสจฺเจ. จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว พฺราหฺมณสจฺจานี"ติอาทีสุ ๗- พฺราหฺมณสจฺเจ. "เอกํ หิ สจฺจํ น ทุติยมตฺถี"ติอาทีสุ ๘- ปรมตฺถสจฺเจ. "จตุนฺนํ สจฺจานํ กุสลา"ติอาทีสุ ๙- อริยสจฺเจ. อิธ ปน ปรมตฺถสจฺจํ นิพฺพานํ วิรติสจฺจญฺจ อพฺภนฺตรํ กตฺวา วาจาสจฺจํ อธิปฺเปตํ, ยสฺสานุภาเวน อุทกาทีนิ วเส วตฺเตนฺติ, ชาติชรามณปารํ ตรนฺติ. ยถาห:- @เชิงอรรถ: ขุ. ธมฺม. ๒๕/๓๐๓/๖๘ จิตฺตคหปติวตฺถุ ฉ.ม. ปน เตสํ @ ฉ.ม. ทานสีลภาวนาธมฺโม วา, อิ. ทสกุสลกมฺมปถธมฺโม, ทานสีลภาวนาธมฺโม วา @ ขุ. ธมฺม. ๒๕/๒๓๔/๕๖ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรปญฺหวตฺถุ @ ขุ. ชา. ๒๘/๓๕๘/๑๔๐ มหาสุตโสมชาตก (สฺยา) @ ขุ. สุตฺต. ๒๕/๘๙๒/๕๐๘ จูฬวิยูหสุตฺต องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๘๕/๒๐๑ สมณสจฺจสุตฺต @ ขุ. สุตฺต. ๒๕/๙๙๑/๕๐๘, ขุ. มหา. ๒๙/๕๔๙/๓๕๑ จูฬวิยูหสุตฺตนิทฺเทส (สฺยา) @ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๒๑๖/๑๓๔

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๒.

"สจฺจวาเทน อุทกํ ๑- ปิธายติ ๒- วิสํปิ สจฺเจน หนนฺติ ปณฺฑิตา สจฺเจน เทโว ถนยํ ปวสฺสติ สจฺเจ ฐิตา นิพฺพุตึ ปตฺถยนฺติ. เยเกจิเม อตฺถิ รสา ปถพฺยา สจฺจํ เตสํ สาทุตรํ รสานํ สจฺเจ ฐิตา สมณพฺราหฺมณา จ ตรนฺติ ชาติมรณสฺส ปารนฺ"ติ. ๓- สาทุตรนฺติ สาทุตรํ มธุรตรํ ปณีตตรํ. รสานนฺติ เย อิเม "มูลรโส ขนฺธรโส"ติอาทินา ๔- นเยน สายนียธมฺมา, เยเกจิเม ๕- "อนุชานามิ ภิกฺขเว สพฺพํ ผลรสํ, ๖- อรสรูโป ภวํ โคตโม, เย เต พฺราหฺมณ รูปรสา สทฺทรสา, ๗- อนาปตฺติ. รสรเส, ๘- อยํ ธมฺมวินโย เอกรโส วิมุตฺติรโส, ๙- ภาคี วา ภควา อตฺถรสสฺส ธมฺมรสสฺสา"ติอาทินา ๑๐- นเยน ธุตวาสุปวชฺชอวเสสพฺยญฺชนาทโย ๑๑- "ธมฺมรสา"ติ วุจฺจนฺติ, เตสํ รสานํ สจฺจํ หเว สาทุตรํ สจฺจเมว สาทุตรํ. สาธุตรนฺติ วา เสฏฺฐตรมุตฺตมตรํ. มูลรสาทโย หิ สรีรมุปพฺรูเหนฺติ, สงฺกิเลสิกญฺจ สุขมาวหนฺติ. สจฺจรเส วิรติสจฺจวาจาสจฺจรโส ๑๒- สมถวิปสฺสนาทีหิ จิตฺตมุปพฺรูเหติ, อสงฺกิเลสิกญฺจ สุขมาวหนฺติ. วิมุตฺติรโส ปรมตฺถสจฺจรสปริภาวิตตฺตา สาทุ, อตฺถรสธมฺมรสา จ ตทธิคมุปายภูตํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ นิสฺสาย ปวตฺติ โหติ. ๑๓- ปญฺญาชีวึ ชีวิตนฺติ ๑๔- เอตฺถ ปน สฺวายํ ๑๕- อนฺเธกจกฺขุทฺวิจกฺขุเกสุ ทฺวิจกฺขุปุคฺคโล คหฏฺโฐ วา @เชิงอรรถ: ม. สจฺเจน วาเทนุทกมฺปิ, ฉ. สจฺเจน วาเจนุทกมฺหิ สี., อิ. คาธติ, ฉ.ม. ธาวติ @ ขุ.ชา. ๒๘/๓๕๘/๑๔๐ (สฺยา) อภิ. สงฺคณิ. ๓๔/๖๒๘/๑๙๓ รูปวิภตฺติ @ ฉ.ม., อิ. เยจิเม วินย. มหา. ๕/๓๐๐/๘๔ @ วินย. มหาวิ. ๑/๓/๒, องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๑๐๑(๑๑)/๑๗๕(สฺยา) วินย. @มหาวิ. ๒/๖๐๙/๓๙๘ วินย. จูฬ. ๗/๓๘๕/๒๐๙, องฺ. อฏฺฐก. ๒๓/๑๐๙(๑๙)/๒๐๕(สฺยา) @๑๐ ขุ. มหา. ๒๙/๖๙๘/๔๐๗, ขุ. จูฬ. ๓๐/๖๕/๑๑ (สฺยา) ๑๑ ฉ.ม. รูปาจารรสุปวชฺชา @อวเสสาพฺยญฺชนาทโย, อิ. ทฺรวาจารสูปขชฺชอวเสสพฺยญฺชนาทโย @๑๒ อิ. สจฺจรเส วิรติสจฺจวาจาสจฺจรสา ๑๓ ฉ.ม., อิ. ปวตฺติโตติ @๑๔ ก. ปญฺญาชีวินฺติ ๑๕ ฉ.ม., อิ. ยฺวายํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๓.

กมฺมนฺตานุฏฺฐานสรณคมนทานสํวิภาคสีลสมาทานุโปสถกมฺมาทิคหฏฺฐปฏิปทํ, ปพฺพชิโต วา อวิปฏิสารกสีลสงฺขาตํ ตทุตฺตริจิตฺตวิสุทฺธิอาทิเภทํ ๑- ปพฺพชิตปฏิปทํ ปญฺญาย อาราเธตฺวา ชีวติ, ตสฺส ปญฺญาย ชีวิโน ชีวิตํ, ตํ ปญฺญาชีวึ ชีวิตํ ๒- เสฏฺฐมาหูติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. เอวํ ภควตา วิสฺสชฺชิเต จตฺตาโรปิ ปเญฺห สุตฺวา อตฺตมโน ยกฺโข อวเสเสปิ จตฺตาโร ปเญฺห ปุจฺฉนฺโต กถํสุ ตรติ โอฆนฺติ คาถมาห. อถสฺส ภควา ปุริมนเยเนว วิสฺสชฺเชนฺโต สทฺธาย ตรตีติ คาถมาห. ตตฺถ กิญฺจาปิ โย จตุพฺพิธโมฆํ ตรติ โส สํสารณฺณวํปิ ตรติ, วฏฺฏทุกฺขํปิ อจฺเจติ, กิเลสมลํปิ ๓- ปริสุชฺฌติ, เอวํ สนฺเตปิ ปน ยสฺมา อสฺสทฺโธ โอฆตรณํ อสทฺทหนฺโต น ปกฺขนฺทติ, ปญฺจสุ กามคุเณสุ จิตฺตโวสฺสคฺเคน ปมตฺโต ตตฺเถว สตฺตตาย ๔- สํสารณฺณวํ น ตรติ, กุสีโต ทุกฺขํ วิหรติ โวกิณฺโณ อกุสเลหิ ธมฺเมหิ, อปฺปญฺโญ สุทฺธิมคฺคํ อชานนฺโต น ปริสุชฺฌติ, ตสฺมา ตปฺปฏิปกฺขํ ทสฺเสนฺเตน ภควตา อยํ คาถา วุตฺตา. เอวํ วุตฺตาย เจตาย ยสฺมา โสตาปตฺติยงฺคปทฏฺฐานํ สทฺธินฺทฺริยํ, ตสฺมา สทฺธาย ตรติ โอฆนฺติ อิมินา ปเทน ทิฏฺโฐฆตรณํ โสตาปตฺติมคฺคํ โสตาปนฺนญฺจ ปกาเสติ. ยสฺมา ปน โสตาปนฺโน กุสลานํ ธมฺมานํ ภาวนาย สาตจฺจกิริยาสงฺขาเตน อปฺปมาเทน สมนฺนาคโต ทุติยมคฺคํ อาราเธตฺวา ฐเปตฺวา สกิเทวิมํ โลกํ อาคมนมคฺคํ อวเสสํ โสตาปตฺติมคฺเคน อติณฺณํ ภโวฆวตฺถุํ สํสารณฺณวํ ตรติ, ตสฺมา อปฺปมาเทน อณฺณวนฺติ อิมินา ปเทน ภโวฆตรณํ สกทาคามิมคฺคํ สกทาคามิญฺจ ปกาเสติ. ยสฺมา จ สกทาคามี วิริเยน ตติยมคฺคํ อาราเธตฺวา สกทาคามิมคฺเคน อนตีตํ กาโมฆวตฺถุํ กาโมฆสญฺญิตญฺจ กามทุกฺขมจฺเจติ, ตสฺมา วิริเยน ทุกฺขมจฺเจตีติ อิมินา ๕- ปเทน กาโมฆตรณํ อนาคามิมคฺคํ อนาคามิญฺจ ปกาเสติ. ยสฺมา ปน อนาคามี วิคตกามสญฺญาย ปริสุทฺธาย ปญฺญาย เอกนฺตปริสุทฺธํ จตุตฺถมคฺคปญฺญํ อาราเธตฺวา อนาคามิมคฺเคน อปฺปหีนํ อวิชฺชาสงฺขาตํ ปรมมลํ ปชหติ, ตสฺมา ปญฺญาย ปริสุชฺฌตีติ อิมินา ปเทน @เชิงอรรถ: ฉ.ม....เภทมฺปิ, อิ....เภทํ วา ฉ.ม. ตํ วา ปญฺญาชีวิตํ @ ฉ.ม., อิ. กิเลสมลาปิ ฉ.ม. วิสตฺตตฺตา, อิ. ตเตฺรวาสตฺตวิสตฺตตฺตา @ สี.อิมินาปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๔.

อวิชฺโชฆตรณํ อรหตฺตมคฺคญฺจ อรหตฺตญฺจ ปกาเสติ. อิมาย จ อรหตฺตนิกูเฏน กถิตาย คาถาย ปริโยสาเน ยกฺโข โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิ. อิทานิ ตเมว "ปญฺญาย ปริสุชฺฌตี"ติ เอตฺถ วุตฺตํ ปญฺญาปทํ คเหตฺวา อตฺตโน ปฏิภาเณน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกํ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต กถํสุ ลภเต ปญฺญนฺติ อิมํ ฉปฺปทํ คาถมาห. ตตฺถ กถํสูติ สพฺพตฺเถว อตฺถยุตฺติปุจฺฉา โหติ. อยํ หิ ปญฺญาทิอตฺถํ ญตฺวา ตสฺส ยุตฺตึ ปุจฺฉติ "กถํ กาย ยุตฺติยา เกน การเณน ปญฺญํ ลภตี"ติ. เอส นโย ธนาทีสุ. อถสฺส ภควา จตูหิ การเณหิ ปญฺญาลาภํ ทสฺเสนฺโต สทฺทหาโนติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ:- เยน ปุพฺพภาเค กายสุจริตาทิเภเทน อปรภาเค จ สตฺตตึสโพธิปกฺขิยเภเทน ธมฺเมน อรหนฺโต พุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวกา นิพฺพานปฺปตฺตา, ตํ สทฺทหาโน อรหตํ ธมฺมํ นิพฺพานปตฺติยา โลกิยโลกุตฺตรปญฺญํ ลภติ, ตญฺจ โข น สทฺธามตฺตเกเนว. ยสฺมา ปน สทฺธาชาโต อุปสงฺกมติ, อุปสงฺกมนฺโต ปยิรุปาสติ, ปยิรุปาสนฺโต โสตํ โอทหติ, โอหิตโสโต ธมฺมํ สุณาติ, ตสฺมา อุปสงฺกมนโต ปภูติ ยาว ธมฺมสฺสวเนน สุสฺสูสํ ลภติ. กึ วุตฺตํ โหติ:- ตํ ธมฺมํ สทฺทหิตฺวาปิ อาจริยูปชฺฌาเย กาเลน อุปสงฺกมิตฺวา วตฺตกรเณน ปยิรุปาสิตฺวา ยทา ปยิรุปาสนาย อาราธิตจิตฺตา กิญฺจิ วตฺตุกามา โหนฺติ, อถ อธิคตาย โสตุกามตาย โสตํ โอทหิตฺวา สุณนฺโต ลภตีติ. เอวํ สุสฺสูสํปิ จ สติอวิปฺปวาเสน อปฺปมตฺโต สุภาสิตทุพฺภาสิตญฺญุตาย วิจกฺขโณเอว ลภติ, น อิตโร. เตนาห "อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ"ติ. เอวํ ยสฺมา สทฺธาย ปญฺญาลาภสํวตฺตนิกํ ปฏิปทํ ปฏิปชฺชติ, สุสฺสูสาย สกฺกจฺจํ ปญฺญาธิคมุปายํ สุณาติ, อปฺปมาเทน คหิตํ น ปมฺมุสฺสติ, ๑- วิจกฺขณตาย อนูนาธิกํ อวิปรีตญฺจ คเหตฺวา วิตฺถาริกํ กโรติ. สุสฺสูสาย วา โอหิตโสโต ปญฺญาปฏิลาภเหตุํ ธมฺมํ สุณาติ, อปฺปมาเทน สุตธมฺมํ ธาเรติ, วิจกฺขณตาย ธตานํ ธมฺมานํ อตฺถมุปปริกฺขติ, อนุปุพฺเพน ๒- ปรมตฺถสจฺจํ สจฺฉิกโรติ, ตสฺมาสฺส @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ปมุสฺสติ ฉ.ม., อิ. อถานุปุพฺเพน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๕.

ภควา "กถํสุ ลภเต ปญฺญนฺ"ติ ปุฏฺโฐ อิมานิ จตฺตาริ การณานิ ทสฺเสนฺโต อิมํ คาถมาห:- ๑- สทฺทหาโน ฯเปฯ วิจกฺขโณติ. ๑- อิทานิ ตโต ปเร ตโย ปเญฺห วิสฺสชฺเชนฺโต ปฏิรูปการีติ อิมํ คาถมาห. ตตฺถ เทสกาลาทีนิ อหาเปตฺวา โลกิยสฺส โลกุตฺตรสฺส วา ธนสฺส ปฏิรูปํ อธิคมุปายํ กโรตีติ ปฏิรูปการี. ธุรวาติ เจตสิกวิริยวเสน อนิกฺขิตฺตธุโร. อุฏฺฐาตาติ "โย จ สีตญฺจ อุณฺหญฺจ, ติณา ภิยฺโย น มญฺญตี"ติอาทินา ๒- นเยน กายิกวิริยวเสน อุฏฺฐานสมฺปนฺโน อสิถิลปรกฺกโม. วินฺทเต ธนนฺติ เอกมูสิกาย นจิรสฺเสว จตุสตสหสฺสสงฺขํ จูฬกนฺเตวาสี วิย โลกิยธนญฺจ มหลฺลกมหาติสฺสตฺเถโร ๓- วิย โลกุตฺตรธนญฺจ ลภติ. โส "ตีหิเยว อิริยาปเถหิ วิหริสฺสามี"ติ วตฺตํ กตฺวา ถีนมิทฺธาคมเวลาย ปลาลจุมฺพฏกํ เตเมตฺวา สีเส กตฺวา คลปฺปมาณํ อุทกํ ปวิสิตฺวา ถีนมิทฺธํ ปฏิพาหนฺโต ทสหิ วสฺเสหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. สจฺเจนาติ วจีสจฺเจนาปิ "สจฺจวาที ภูตวาที"ติ, ปรมตฺถสจฺเจนาปิ "พุทฺโธ ปจฺเจกพุทฺโธ อริยสาวโก"ติ เอวํ กิตฺตึ ปปฺโปติ. ททนฺติ ยงฺกิญฺจิ อิจฺฉิตปตฺถิตํ ททนฺโต มตฺตานิ คนฺถติ, สมฺปาเทติ กโรตีติ อตฺโถ. ทุทฺททํ วา ททํ ตํ คนฺถติ. ทานมุเขน วา จตฺตาริปิ สงฺคหวตฺถูนิ คหิตานีติ เวทิตพฺพานิ, เตหิ มิตฺตานิ กโรตีติ วุตฺตํ โหติ. เอวํ คหฏฺฐปพฺพชิตานํ สาธารเณน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสเกน นเยน จตฺตาโร ปเญฺห วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ "กถํ เปจฺจ น โสจตี"ติ อิมํ ปญฺจมํ ปญฺหํ คหฏฺฐวเสน วิสฺสชฺเชนฺโต ยสฺเสเตติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ:- ยสฺส "สทฺทหาโน อรหตนฺ"ติ เอตฺถ วุตฺตาย สพฺพกลฺยาณธมฺมุปฺปาทิกาย สทฺธาย สมนฺนาคตตฺตา สทฺธสฺส, ฆรเมสิโนติ เอตฺถ ๔- ฆราวาสํ ปญฺจ วา กามคุเณ เอสนฺตสฺส คเวสนฺตสฺส กามโภคิโน คหฏฺฐสฺส "สจฺเจน กิตฺตึ ปปฺโปตี"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปการํ สจฺจํ, "สุสฺสูสํ ลภเต ปญฺญนฺ"ติ เอตฺถ สุสฺสูสปญฺญานาเมน วุตฺโตว ธมฺโม, "ธุรวา อุฏฺฐาตา"ติ เอตฺถ ธุรนาเมน อุฏฺฐานนาเมน จ วุตฺตา ธิติ, @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม., อิ. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ขุ. เถร. ๒๖/๒๓๒/๓๐๘ @มาตงฺคปุตฺตตฺเถรคาถา ม. มลฺลกมหาติสฺสตฺเถโร ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๖.

"ททํ มิตฺตานิ คนฺถตี"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปกาโร จาโค จาติ เอเต จตุโร ธมฺมา สนฺติ, ส เว เปจฺจ น โสจตีติ อิธโลกา ปรโลกํ คนฺตฺวา ส เว เปจฺจ น โสจตีติ. เอวํ ภควา ปญฺจมํปิ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา ตํ ยกฺขํ โจเทนฺโต อิงฺฆ อญฺเญปีติอาทิมาห. ตตฺถ อิงฺฆาติ โจทนตฺเถ นิปาโต. อญฺเญปีติ อญฺเญปิ ธมฺเม ปุถู สมณพฺราหฺมเณ ปุจฺฉสฺสุ. อญฺเญปิ วา ปูรณาทโย สพฺพญฺญุปฏิญฺเญ ปุถู สมณพฺราหฺมเณ ปุจฺฉสฺสุ, ยทิ อเมฺหหิ "สจฺเจน กิตฺตึ ปปฺโปตี"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปการา สจฺจา ภิยฺโย กิตฺติปฺปตฺติการณํ วา, "สุสฺสูสํ ลภเต ปญฺญนฺติ เอตฺถ สุสฺสูสาติ ปญฺญาปเทเสน วุตฺตา ทมฺมา ภิยฺโย โลกิยโลกุตฺตรปญฺญาปฏิลาภการณํ วา, "ททํ มิตฺตานิ คนฺถตี"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปการา จาคา ภิยฺโย มิตฺตคนฺถนการณํ วา, "ธุรวา อุฏฺฐาตา"ติ เอตฺถ ตํ ตํ อตฺถวสํ ปฏิจฺจ ธุรนาเมน อุฏฺฐานนาเมน จ วุตฺตาย มหาภารหรณฏฺเฐน ๑- อุสฺโสฬฺหิภาวปฺปตฺตาย วิริยสงฺขาตาย ขนฺตฺยา ภิยฺโย โลกิยโลกุตฺตรธนวินฺทนการณํ วา, "สจฺจํ ธมฺโม ธิติ จาโค"ติ เอวํ วุตฺเตหิ อิเมเหว จตูหิ ธมฺเมหิ ภิยฺโย อสฺมา โลกา ปรโลกํ คนฺตฺวา ๒- เปจฺจ อโสจนการณํ วา อิธ วิชฺชตีติ อยเมตฺถ สทฺธึ สงฺเขปโยชนาย อตฺถวณฺณนา. วิตฺถารโต ปน เอกเมกํ ปทํ อตฺถุทฺธารปทุทฺธารปทวณฺณนานเยหิ วิภชิตฺวา เวทิตพฺพา. เอวํ วุตฺเต ยกฺโข เยน สํสเยน อญฺเญ ปุจฺเฉยฺย, ตสฺส ปหีนตฺตา กถํ นุ ทานิ ปุจฺเฉยฺยํ, ปุถู สมณพฺราหฺมเณติ วตฺวา เยปิสฺส อปุจฺฉนการณํ น ชานนฺติ, เตปิ ชานาเปนฺโต โยหํ ๓- อชฺช ปชานามิ, โย อตฺโถ สมฺปรายิโกติ อาห. ตตฺถ อชฺชาติ อชฺชาทิกํ ๔- กตฺวาติ อธิปฺปาโย. ปชานามีติ ยถาวุตฺเตน ปกาเรน ชานามิ. โย อตฺโถติ เอตฺตาวตา "สุสฺสูสํ ลภเต ปญฺญนฺ"ติอาทินา นเยน วุตฺตํ ทิฏฺฐธมฺมิกํ ทสฺเสติ. สมฺปรายิโกติ อิมินา "ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา"ติ วุตฺตํ เปจฺจ โสกาภาวกรํ ๕- สมฺปรายิกํ. อตฺโถติ จ การณสฺเสตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. มหาภารสหนตฺเถน ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ สี. โสหํ @ ฉ.ม., อิ. อชฺชาทึ ฉ.ม. โสกาภาวการณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๗.

อธิวจนํ. อยญฺหิ อตฺถสทฺโท "สาตฺถํ สพฺยญฺชนนฺ"ติ ๑- เอวมาทีสุ ปาฐตฺเถ ๒- วตฺตติ. "อตฺโถ เม คหปติ หิรญฺญสุวณฺเณนา"ติอาทีสุ ๓- วิกฺขเณ. ๔- "โหติ สีลวตํ อตฺโถ"ติอาทีสุ ๕- วุฑฺฒิมฺหิ. "พหุชโน ภชเต อตฺถเหตู"ติอาทีสุ ธเน. "อุภินฺนมตฺถํ จรตี"ติอาทิสุ ๖- หิเต. "อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิตนฺ"ติอาทีสุ ๗- การเณ. อิธ ปน การเณ. ตสฺมา ยํ ปญฺญาทิลาภาทีนํ ๘- การณํ ทิฏฺฐธมฺมิกํ, ยญฺจ เปจฺจ โสกาภาวสฺส การณํ สมฺปรายิกํ, ตํ โยหํ อชฺช ภควตา วุตฺตนเยน สามํเยว ปชานามิ, โส กถํ ๙- นุ ทานิ ปุจฺเฉยฺยํ ปุถู สมณพฺราหฺมเณติ เอวเมตฺถ สงฺเขปโต อตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอวํ ยกฺโข "ปชานามิ โย อตฺโถ สมฺปรายิโก"ติ วตฺวา ตสฺส ญาณสฺส ภควํมูลกตฺตํ ทสฺเสนฺโต อตฺถาย วต เม พุทฺโธติ อาห. ตตฺถ อตฺถายาติ หิตาย วุฑฺฒิยา วา. ๑๐- ยตฺถ ทินฺนํ มทปฺผลนฺติ "ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา"ติ เอตฺถ วุตฺตจาเคน ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ, ตํ อคฺคทกฺขิเณยฺยํ พุทฺธํ ปชานามีติ อตฺโถ. เกจิ ปน "สํฆํ สนฺธาย เอวมาหา"ติ ภณนฺติ. เอวํ อิมาย คาถาย อตฺตโน หิตาธิคมํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ สหิตปฏิปตฺตึ ทีเปนฺโต โส อหํ วิจริสฺสามี"ติอาทิมาห. ตตฺถ คามา คามนฺติ เทวคามา เทวคามํ. ปุรา ปุรนฺติ เทวนครโต เทวนครํ. นมสฺสมาโน สมฺพุทฺธํ, ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตนฺติ "สมฺมาสมฺพุทฺโธ วต ภควา, สฺวากฺขาโต วต ภควตา ธมฺโม"ติอาทินา นเยน พุทฺธสุโพธิตญฺจ, ธมฺมสุธมฺมตญฺจ, จสทฺเทน "สุปฏิปนฺโน วต ภควโต สาวกสํโฆ"ติอาทินา สํฆสุปฺปฏิปตฺติญฺจ ๑๑- อภิตฺถวิตฺวา นมสฺสมาโน ธมฺมโฆสโก หุตฺวา วิจริสฺสามีติ วุตฺตํ โหติ. @เชิงอรรถ: วินย. มหาวิ. ๑/๑/๑ เวรญฺชกณฺฑ, ที.สีล. ๙/๒๕๕/๓๗ อมฺพฏฺฐสุตฺต สี. ปทตฺเถ @ ที. มหา. ๑๐/๒๕๐/๑๕๓ คหปติรตน, ม. อุปริ. ๑๔/๒๕๘/๒๒๗ พาลปณฺฑิตสุตฺต @ อิ. อาจิกฺขเณ ขุ. ชา. เอกก. ๒๗/๑๑/๔ ลกฺขณชาตก (สฺยา) @ ขุ. ชา. สตฺตก. ๒๗/๑๐๓๓/๒๒๑ กปิชาตก, สํ. สคา. ๑๕/๒๕๐/๒๖๗ เวปจิตฺติสุตฺต, @ขุ.เถร. ๒๖/๔๔๓/๓๓๗ พฺรหฺมทตฺตตฺเถรคาถา ขุ. ชา. เอกก. ๒๗/๙๒/๓๐ @มทาสารชาตก (สฺยา) ม. ปญฺญาย ลาภาทีนํ, อิ. ปญฺญาทิลาภการณํ @ อิ. โส อหํ กถํ ๑๐ สี. สํฆสุปฺปนฺนตญฺจ ๑๑ ฉ.ม., อิ. จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๘.

เอวมิมาย คาถาย ปริโยสานํ จ รตฺติวิภาวนํ จ สาธุการสทฺทุฏฺฐานญฺจ อาฬวกกุมารสฺส ยกฺขภวนํ อานยนญฺจ เอกกฺขเณเยว อโหสิ. ราชปุริสา สาธุการสทฺทํ สุตฺวา "เอวรูโป สาธุการสทฺโท ฐเปตฺวา พุทฺเธ น อญฺเญสํ อพฺภุคฺคจฺฉติ, อาคโต นุ โข ภควา"ติ อาวชฺเชนฺตา ภควโต สรีรปฺปภํ ทิสฺวา ปุพฺเพ วิย พหิ อฐตฺวา นิพฺพิสงฺกา ๑- อนฺโตเยว ปวิสิตฺวา อทฺทสํสุ ภควนฺตํ ยกฺขสฺส ภวเน นิสินฺนํ, ยกฺขํ จ อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา ฐิตํ. ทิสฺวาน ยกฺขํ อาหํสุ "อยํ เต มหายกฺข ราชกุมาโร พลิกมฺมาย อานีโต, หนฺท นํ ขาท วา ภุญฺช วา, ยถาปจฺจยํ วา กโรหี"ติ. โส โสตาปนฺนตาย ๒- ลชฺชิโต วิเสเสน จ ภควโต ปุรโต เอวํ วุจฺจมาโน อถ ตํ กุมารํ อุโภหิ หตฺเถหิ ปฏิคฺคเหตฺวา ภควโต อุปนาเมสิ "อยํ ภนฺเต กุมาโร มยฺหํ เปสิโต, อิมาหํ ภควโต ทมฺมิ, หิตานุกมฺปกา พุทฺธา, ปฏิคฺคณฺหาตุ ภนฺเต ภควา อิมํ ทารกํ อิมสฺส หิตตฺถาย สุขตฺถายา"ติ. อิมญฺจ คาถมาห:- "อิมํ กุมารํ สตปุญฺญลกฺขณํ สพฺพงฺคุเปตํ ปริปุณฺณพฺยญฺชนํ อุทคฺคจิตฺโต สุมโน ททามิ เต ปฏิคฺคห โลกหิตาย จกฺขุมา"ติ. ปฏิคฺคเหสิ ภควา กุมารํ. ปฏิคฺคณฺหนฺโต จ ยกฺขสฺส จ กุมารสฺส จ มงฺคลกรณตฺถํ ปาทูนคาถํ อภาสิ. ตํ ยกฺโข กุมารํ สรณํ คเมนฺโน ติกฺขตฺตุํ จตุตฺถปาเทน ปูเรสิ. เสยฺยถีทํ:- "ทีฆายุโก โหตุ อยํ กุมาโร ตุวญฺจ ยกฺข สุขิโต ภวาหิ อพฺยาธิตา โลกหิตาย ติฏฺฐถ อยํ กุมาโร สรณมุเปติ พุทฺธํ. @เชิงอรรถ: ม.นิราสงฺกา ฉ.ม., อิ. โสตาปนฺนตฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๙.

ทีฆายุโก โหตุ อยํ กุมาโร ตุวญฺจ ยกฺข สุขิโต ภวาหิ อพฺยาธิตา โลกหิตาย ติฏฺฐถ อยํ กุมาโร สรณมุเปติ ธมฺมํ. ทีฆายุโก โหติ อยํ กุมาโร ตุวญฺจ ยกฺข สุขิโต ภวาหิ อพฺยาธิตา โลกหิตาย ติฏฺฐถ อยํ กุมาโร สรณมุเปติ สํฆนฺ"ติ. อถ ภควา กุมารํ ราชปุริสานํ อทาสิ "อิมํ วฑฺเฒตฺวา ปุน มเมว เทถา"ติ. เอวํ โส กุมาโร ราชปุริสานํ หตฺถโต ยกฺขสฺส หตฺถํ, ยกฺขสฺส หตฺถโต ภควโต หตฺถํ, ภควโต หตฺถโต ปุน ราชปุริสานํ หตฺถํ คตตฺตา นามโต "หตฺถโก อาฬวโก"ติ ชาโต. ตํ อาทาย ปฏินิวตฺเต ราชปุริเส ทิสฺวา กสฺสกวนกมฺมิกาทโย "กึ ยกฺโข กุมารํ อติทหรตฺตา น อิจฺฉี"ติ ภีตา ปุจฺฉึสุ. ราชปุริสา "มา ภายถ, เขมํ กตญฺจ ๑- ภควตา"ติ สพฺพมาโรเจสุํ. ตโต "สาธุ สาธู"ติ สกลํ อาฬวินครํ เอกโกลาหเลน ยกฺขาภิมุขํ อโหสิ. ยกฺโขปิ ภควโต ภิกฺขาจารกาเล อนุปฺปตฺเต ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา อุปฑฺฒมคฺคํ อาคนฺตฺวา ๒- นิวตฺติ. อถ ภควา นคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา กตภตฺตกิจฺโจ นครทฺวาเร อญฺญตรสฺมึ วิวิตฺเต รุกฺขมูเล ปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสเน ๓- นิสีทิ. ตโต มหาชนกาเยน สทฺธึ ราชา จ นาครา จ เอกโต สมฺปิณฺฑิตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมฺม วนฺทิตฺวา ปริวาเรตฺวา นิสินฺนา "กถํ ภนฺเต เอวํ ทารุณํ ยกฺขํ ทมยิตฺถา"ติ ปุจฺฉึสุ. เตสํ ภควา ยุทฺธมาทึ กตฺวา "เอวํ นววิธํ วสฺสํ วสฺสิตฺวา ๔- เอวํ วิภึสนกํ อกาสิ, เอวํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ, ตสฺสาหํ เอวํ วิสฺสชฺเชสินฺ"ติ ตเมวาฬวกสุตฺตํ กเถสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ปตํ ฉ.ม. อนุคนฺตฺวา, อิ. คนฺตฺวา @ ฉ.ม. ปญฺญตฺตวร..., อิ. ปญฺญตฺตพุทฺธาสเน ฉ.ม. วสฺเสตฺวา, อิ. วสฺสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๐.

กถาปริโยสาเน ๑- จตุราสีติปาณสหสฺสานิ ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ. ๒- ตโต ราชา เจว นาครา จ เวสฺสวณฺณมหาราชสฺส ภวนสมีเป ยกฺขสฺส ภวนํ กตฺวา ปุปฺผคนฺธาทิสกฺการุเปตํ นิจฺจพลึ ปวตฺเตสุํ. ตญฺจ กุมารํ วิญฺญุตํ ปตฺตํ "ตฺวํ ภควนฺตํ นิสฺสาย ชีวตํ ลภิ, คจฺฉ ภควนฺตํเยว ปยิรุปาสสฺสุ ภิกฺขุสํฆญฺจา"ติ วิสฺสชฺเชสุํ. โส ภควนฺตญฺจ ภิกฺขุสํฆญฺจ ปยิรุปาสมาโน นจิรสฺเสว อนาคามิผเล ปติฏฺฐาย สพฺพํ พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตฺวา ปญฺจสตอุปาสกปริวาโร อโหสิ. ภควา จ นํ เอตทคฺเค นิทฺทิสิ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ อุปาสกานํ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ ๓- ปริสํ สงฺคณฺหนฺตานํ ยทิทํ หตฺถโก อาฬวโก"ติ. ๔- ทฺวาทสม. อิติ ยกฺขสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------- @เชิงอรรถ: อิ. สุตฺตปริโยสาเน ฉ.ม., อิ. อโหสิ ก. วตฺถูหิ @ องฺ. เอกก. ๒๐/๒๕๑/๒๗ เอตทคฺค...ฉฏฺฐวคฺค


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๓๐๐-๓๒๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=11&A=7749&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=7749&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=838              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=6878              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=6146              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=6146              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_15

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]