บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๑๑

หน้าที่ ๑๙๔.

๓. พฺรหฺมเทวสุตฺตวณฺณนา [๑๗๔] ตติเย เอโกติ านาทีสุ อิริยาปเถสุ เอกโก, เอกวิหารีติ อตฺโถ. วูปกฏฺโติ กาเยน วูปกฏฺโ นิสฺสคฺโค. ^๑- อปฺปมตฺโตติ สติยา อวิปฺปวาเส ิโต. อาตาปีติ วิริยาตาเปน สมนฺนาคโต. ปหิตตฺโตติ เปสิตตฺโต. กุลปุตฺตาติ อาจารกุลปุตฺตา. สมฺมเทวาติ น อิณฏฺา ^๒- น ภยฏฺา ^๓- นาชีวิกฏฺา ^๔- หุตฺวา, ยถา วา ตถา วา ปพฺพชิตาปิ เย อนุโลมปฏิปทํ ปูเรนฺติ, เต สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ นาม. พฺรหฺมจริยปริโยสานนฺติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส ปริโยสานภูตํ อริยผลํ. ทิฏฺเว ธมฺเมติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว. สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวาติ สามํ ชานิตฺวา ปจฺจกฺขํ กตฺวา. อุปสมฺปชฺชาติ ปฏิลภิตฺวา สมฺปาเทตฺวา วิหาสิ. เอวํ วิหรนฺโต จ ขีณา ชาติ ฯเปฯ อพฺภญฺาสีติ. เอเตนสฺส ปจฺจเวกฺขณภูมิ ทสฺสิตา. กตมา ปนสฺส ชาติ ขีณา, กถญฺจ นํ อพฺภญฺาสีติ? วุจฺจเต, น ตาวสฺส อตีตา ชาติ ขีณา ปุพฺเพว ขีณตฺตา, น อนาคตา ตตฺถ วายามาภาวโต, น ปจฺจุปฺปนฺนา วิชฺชมานตฺตา. มคฺคสฺส ปน อภาวิตตฺตา ยา อุปฺปชฺเชยฺย เอกจตุปญฺจโวการภเวสุ เอกจตุปญฺจกฺขนฺธปฺปเภทา ชาติ, สา มคฺคสฺส ภาวิตตฺตา อนุปฺปาทธมฺมตํ อาปชฺชเนน ขีณา, ตํ โส มคฺคภาวนาย ปหีนกิเลเส ปจฺจเวกฺขิตฺวา "กิเลสาภาเว วิชฺชมานํปิ กมฺมํ อายตึ อปฺปฏิสนฺธิกํ โหตี"ติ ชานนฺโต ชานาติ. วุสิตนฺติ วุฏฺ ปริวุฏฺ, กตํ จริตํ นิฏฺาปิตนฺติ อตฺโถ. พฺรหฺมจริยนฺติ มคฺคพฺรหฺมจริยํ. กตํ กรณียนฺติ จตูสุ สจฺเจสุ จตูหิ มคฺเคหิ ปริญฺาปหาน- สจฺฉิกิริยาภาวนาวเสน โสฬสวิธํปิ กิจฺจํ นิฏฺาปิตนฺติ อตฺโถ. นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ อิทานิ ปุน อิตฺถภาวาย เอวํ โสฬสกิจฺจภาวาย, กิเลสกฺขยาย วา กตมคฺคภาวนา นตฺถีติ. อถวา อิตฺถตฺตายาติ อิตฺถภาวโต, อิมสฺมา เอวมฺปการา อิทานิ วตฺตมานกฺขนฺธสนฺตานา อปรํ ขนฺธสนฺตานํ นตฺถิ, อิเม ปน ปญฺจกฺขนฺธา @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. นิสฺสโฏ ^๒ ฉ.ม., อิ.อิณฏฺฏา ^๓ ฉ.ม., อิ. ภยฏฺฏา @^๔ ฉ.ม., อิ. ชีวิตปกตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๕.

ปริญฺาตา ติฏฺนฺติ ฉินฺนมูลโก รุกฺโข วิยาติ อพฺภญฺาสิ. อญฺตโรติ เอโก. อรหตนฺติ อรหนฺตานํ, ภควโต สาวกานํ อรหตํ อพฺภนฺตโร อโหสิ. สปทานนฺติ สปทานจารํ, สมฺปตฺตฆรํ อโนกฺกมฺม ^๑- ปฏิปาฏิยา จรนฺโต. อุปสงฺกมีติ อุปสงฺกมนฺโต. มาตา ปนสฺส ปุตฺตํ ทิสฺวาปิ ^๒- ฆรา นิกฺขมฺม ปุตฺตํ คเหตฺวา อนฺโตนิเวสนํ ปเวเสตฺวา ปญฺตฺตาสเน นิสีทาเปสิ. อาหุตึ นิจฺจํ ปคฺคณฺหาตีติ นิจฺจกาเล อาหุตึ ปิณฺฑํ ปคฺคณฺหาติ ตํทิวสํ ปน ตสฺมึ ฆเร ภูตพลิกมฺมํ โหติ. สพฺพํ เคหํ หริตูปลิตฺตํ วิปฺปกิณฺณลาชํ วนมาลาปริกฺขิตฺตํ อุสฺสิตธชปฏากํ ตตฺถ ตตฺถ ปุณฺณฆเร เปตฺวา ทณฺฑทีปกานิ ^๓- ชเลตฺวา คนฺธจุณฺณมาลาทีหิ อลงฺกตํ, สมนฺตโต สญฺฉาทิยมานา ธูมกฏจฺฉุ อโหสิ. สาปิ พฺราหฺมณี กาลสฺเสว วุฏฺาย โสฬสหิ คนฺโธกฆเฏหิ นฺหายิตฺวา สพฺพาลงฺกาเรน อตฺตภาวํ อลงฺกริ, สา ตสฺมึ สมเย มหาขีณาสวํ นิสีทาเปตฺวา ยาคุอุฬุงฺกมตฺตํปิ อทตฺวา "มหาพฺรหฺมํ โภเชสฺสามี"ติ สุวณฺณจาฏึ ^๔- ปายาสสฺส ^๕- ปูเรตฺวา สปฺปิมธุสกฺขราทีหิ โยเชตฺวา นิเวสนสฺส ปจฺฉาภาเค หริตูปลิตฺตภาคาทีหิ ^๖- อลงฺกตา ภูตปีิกา ^๗- อตฺถิ, สา ตํ จาฏึ ^๘- อาทาย ตตฺถ คนฺตฺวา จตูสุ โกเณสุ มชฺเฌ จ เอเกกํ ปายาสปิณฺฑํ เปตฺวา เอกํ ปิณฺฑํ หตฺเถน คเหตฺวา ยาว กปฺปุรํ ^๙- สปฺปินา ปคฺฆรนฺเตน ปวิยํ ชานุมณฺฑลํ ปติฏฺาเปตฺวา "ภุญฺชตุ ภวํ มหาพฺรหฺมา, สายตุ ภวํ มหาพฺรหฺมา, ตปฺเปตุ ภวํ มหาพฺรหฺมา"ติ วทมานา พฺรหฺมานํ โภเชติ. เอตทโหสีติ มหาขีณาสวสฺส สีลคนฺธํ ฉ เทวโลเก อชฺโฌตฺถริตฺวา พฺรหฺมโลกํ อุปคตํ ฆายมานสฺส เอตํ อโหสิ. สํเวเชยฺยนฺติ โจเทยฺยํ, สมฺมา ปฏิปตฺติยํ สํโยเชยฺยํ. อยํ หิ เอวรูปํ อคฺคทกฺขิเณยฺยํ มหาขีณาสวํ นิสีทาเปตฺวา ยาคุอุฬุงฺกมตฺตํปิ อทตฺวา "มหาพฺรหฺมํ โภเชสฺสามี"ติ ตุลํ ปหาย หตฺเถน ตุลยนฺตี วิย, เภรึ ปหาย กุจฺฉึ วาเทนฺตี วิย, อคฺคึ ปหาย ขชฺโชปนกํ ธมมานา วิย ภูตพลึ กุรุมานา อาหิณฺฑติ, คจฺฉามิสฺสา มิจฺฉาทสฺสนํ ภินฺทิตฺวา อปายมคฺคโต @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. อนุกฺกมฺม ^๒ ฉ.ม., อิ. ทิสฺวาว ^๓ ฉ.ม. ทณฺฑทีปิกา @^๔ ฉ.ม., อิ. สุวณฺณปาติยํ ^๕ ฉ.ม., อิ. ปายาสํ ^๖ ฉ.ม. หริตุปลิตฺตภาวาทีหิ @^๗ อิ. อลงฺกตา ปีิกา ^๘ ฉ.ม., อิ. ปาตึ ^๙ ฉ.ม., อิ. กปฺปรา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๖.

อุทฺธริตฺวา ยถา อสีติโกฏิธนํ พุทฺธสาสเน วิปฺปกิริตฺวา สคฺคมคฺคํ อาโรหติ, ตถา กโรมีติ วุตฺตํ โหติ. ทูเร อิโตติ อิมมฺหา านา ทูเร พฺรหฺมโลโก. พฺรหฺมโลกโต ^๑- หิ กูฏาคารมตฺตา สิลา ปาติตา เอเกน อโหรตฺเตน อฏฺจตฺตาฬีสโยชนสหสฺสานิ เขปยมานา เอวํ ^๒- จตูหิ มาเสหิ ปวิยํ ปติฏฺเปยฺย, ^๓- สพฺพเหฏฺิโมปิ พฺรหฺมโลโก เอวํ ทูเร. ยสฺสาหุตินฺติ ยสฺส พฺรหฺมุโน อาหุตึ ปคฺคณฺหาสิ, ตสฺส พฺรหฺมโลโก ทูเรติ อตฺโถ. พฺรหฺมปถนฺติ เอตฺถ พฺรหฺมปโถ นาม จตฺตาริ กุสลชฺฌานานิ, วิปากชฺฌานานิ ปน เนสํ ชีวิตปโถ นาม, ตํ พฺรหฺมปถํ อชานนฺตี ตฺวํ กึ ชปฺปสิ วิปฺปลปสิ. พฺรหฺมาโน หิ สปฺปีติกชฺฌาเนน ยาเปนฺติ, น เอตํ ติณพีชานิ ปกฺขิปิตฺวา รนฺธํ โคยูสํ ขาทนฺติ, มา อการณา กิลมสีติ. เอวํ วตฺวา ปุน โส มหาพฺรหฺมา อญฺชลึ ปคฺคยฺห อวกุชฺโช หุตฺวา เถรํ อุปทสฺเสนฺโต เอโส หิ เต พฺราหฺมณิ พฺรหฺมเทโวติอาทิมาห. ตตฺถ นิรูปธิโกติ กิเลสาภิสงฺขารกามคุโณปธีหิ วิรหิโต. อติเทวปตฺโตติ เทวานํ อติเทวภาวํ พฺรหฺมานํ อติพฺรหฺมภาวํ ปตฺโต. อนญฺโปสีติ เปตฺวา อิมํ อตฺตภาวํ อญฺสฺส อตฺตภาวสฺส วา ปุตฺตทารสฺส วา อโปสนตาย อนญฺโปสีติ. อาหุเนยฺโยติ อาหุนปิณฺฑํ ปาหุนปิณฺฑํ ปฏิคฺคเหตุํ ยุตฺโต. เวทคูติ จตุมคฺคสงฺขาเตหิ เวเทหิ ทุกฺขสฺสนฺตํ คโต. ภาวิตตฺโตติ อตฺตานํ ภาเวตฺวา วฑฺเฒตฺวา ิโต. อนูปลิตฺโตติ ตณฺหาทิฏฺิเลเปหิ ^๔- อลิตฺโต. ฆาเสสนํ อิริยตีติ อาหารปริเยสนํ จรติ. น ตสฺส ปจฺฉา น ปุรตฺถมตฺถีติ ปจฺฉา วุจฺจติ อตีตํ, ปุรตฺถํ วุจฺจติ อนาคตํ, อิติ อตีตานาคเตสุ ขนฺเธสุ ฉนฺทราควิรหิตสฺส ปจฺฉา วา ปุรตฺถํ วา นตฺถีติ วทติ. สนฺโตติอาทีสุ ราคาทิสนฺตตาย สนฺโต. โกธธูมวิคฺคมา วิธูโม, ทุกฺขาภาวา อนีโฆ, กตฺตรทณฺฑาทีนิ คเหตฺวา วิจรนฺโตปิ วธกเจตนาย อภาวา นิกฺขิตฺตทณฺโฑ. ตสถาวเรสูติ เอตฺถ ปน ปุถุชฺชนา ตสา นาม, ขีณาสวา ถาวรา @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ตโต ^๒ ฉ.ม. เอวํ-สทฺโท น ทิสฺสติ @^๓ ฉ.ม. ปติฏฺเหยฺย ^๔ ฉ.ม. ตณฺหาทีหิ เลเปหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๗.

นาม. สตฺตนฺนํ เสกฺขานํ ^๑- ตสาติ วตฺตุํ น สกฺกา, ถาวรา น โหนฺติ, ภชปยมานา ^๒- ปน ถาวรปกฺขเมว ภชนฺติ. โส ตฺยาหุตินฺติ โส เต อาหุตึ. วิเสนิภูโตติ กิเลสเสนาย วิเสโน ชาโต. อเนโชติ นิตฺตโณฺห. สุสีโลติ ขีณาสวสีเลน สุสีโล. สุวิมุตฺตจิตฺโตติ ผลวิมุตฺติยา สุฏฺุ วิมุตฺตจิตฺโต. โอฆติณฺณนฺติ จตฺตาโร โอเฆ ติณฺณํ. เอตฺตเกน กถามคฺเคน พฺรหฺมา เถรสฺส วณฺณํ กเถนฺโต อายตเน พฺรหฺมณึ นิยฺโยเชสิ. อวสานคาถา ปน สงฺคีติกาเรหิ ปิตา. ปติฏฺเปสิ ทกฺขิณนฺติ จตุปจฺจยทกฺขิณํ ปติฏฺเปสิ. สุขมายติกนฺติ สุขายติกํ อายตึ สุขวิปากํ, สุขาวหนฺติ อตฺโถ. ตติยํ.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๑ หน้า ๑๙๔-๑๙๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=11&A=5038&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=11&A=5038&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=15&i=563 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=15&A=4535 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=15&A=4005 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=15&A=4005 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_15