ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย
อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๔)

                       ๑๐. ธาตุวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา
      [๓๔๒] เอวมฺเม สุตนฺติ ธาตุวิภงฺคสุตฺตํ. ตตฺถ จาริกนฺติ
ตุริตคมนจาริกํ. สเจ เต ภคฺคว อครูติ สเจ ตุยฺหํ ภาริยํ อผาสุกํ กิญฺจิ นตฺถิ.
@เชิงอรรถ:  องฺ เอกก. ๒๐/๒๐๑, ๒๐๒/๒๔

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๙.

สเจ โส อนุชานาตีติ ภคฺควสฺส กิร เอตทโหสิ "ปพฺพชิตา นาม นานาชฺฌาสยา, เอโก คณาภิรโต โหติ, เอโก เอกาภิรโต. สเจ โส เอกาภิรโต ภวิสฺสติ, `อาวุโส มา ปาวิสิ, มยา สาลา ลทฺธา'ติ วกฺขติ. สเจ อยํ เอกาภิรโต ภวิสฺสติ, `อาวุโส นิกฺขม, มยา สาลา ลทฺธา'ติ วกฺขติ. เอวํ สนฺเต อหํ อุภินฺนํ วิวาทํ กาเรตา นาม ภวิสฺสามิ, ทินฺนํ นาม ทินฺนเมว วฏฺฏติ, กตํ กตเมวา"ติ. ตสฺมา เอวมาห. กุลปุตฺโตติ ชาติกุลปุตฺโตปิ อาจารกุลปุตฺโตปิ. วาสูปคโตติ วาสํ อุปคโต. กุโต อาคนฺตฺวาติ? ตกฺกสีลานครโต. ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา:- มชฺฌิมเทเส กิร ราชคหนคเร พิมฺพิสาเร รชฺชํ กาเรนฺเต ปจฺจนฺเต ตกฺกสีลนคเร ปุกฺกุสาติ ราชา รชฺชํ กาเรสิ. อถ ตกฺกสีลโต ภณฺฑํ คเหตฺวา วาณิชา ราชคหํ อาคตา ปณฺณาการํ คเหตฺวา ราชานํ อทฺทสํสุ. ราชา เต วนฺทิตฺวา ิเต "กตฺถ วาสิโน ตุเมฺห"ติ ปุจฺฉิ. ตกฺกสีลวาสิโน เทวาติ. อถ เน ราชา ชนปทสฺส เขมสุภิกฺขตาทีนิ นครสฺส จ ปวตฺตึ ปุจฺฉิตฺวา "โก นาม ตุมฺหากํ ราชา"ติ ปุจฺฉิ. ปุกฺกุสาติ นาม เทวาติ. ธมฺมิโกติ? อาม เทว ธมฺมิโก, จตูหิ สงฺคหวตฺถูนิ ชนํ สงฺคณฺหาติ, โลกสฺส มาตาปิติฏฺาเน ิโต, องฺเก นิปนฺนํ ทารกํ วิย ชนํ โตเสตีติ. กตรสฺมึ วเย วตฺตตีติ. อถสฺส วยํ อาจิกฺขึสุ. วเยสุปิ พิมฺพิสาเรน สมวโย ชาโต. อถ เต ราชา อาห "ตาตา ตุมฺหากํ ราชา ธมฺมิโก, จ วเยน จ เม สมาโน, สกฺกุเณยฺยาถ ตุมฺหากํ ราชานํ มม มิตฺตํ กาตุนฺ"ติ. สกฺโกม เทวาติ. ราชา เตสํ สุงฺกํ วิสฺสชฺเชตฺวา เคหํ จ ทาเปตฺวา "คจฺฉถ ภณฺฑํ วิกฺกิณิตฺวา คมนกาเล มํ ทิสฺวา คจฺเฉยฺยาถา"ติ อาห. เต ตถา กตฺวา คมนกาเล ราชานํ อทฺทสํสุ. ราชา "คจฺฉถ ตุมฺหากํ มม วจเนน ปุนปฺปุนํ อาโรคฺยํ ปุจฺฉิตฺวา `ราชา ตุเมฺหหิ สทฺธึ มิตฺตภาวํ อิจฺฉตี'ติ วทถา"ติ อาห. เต สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา คนฺตฺวา ภณฺฑํ ปฏิสาเมตฺวา ภุตฺตปาตราสา ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทึสุ. ราชา "กหํ ภเณ ตุเมฺห เอตฺตเก อิเม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๐.

ทิวเส น ทิสฺสถา"ติ ปุจฺฉิ. เต สพฺพํ ปวุตฺตึ อาโรเจสุํ. ราชา "สาธุ ตาตา ตุเมฺห นิสฺสาย มชฺฌิมเทเส ราชา มิตฺโต ลทฺโธ"ติ อตฺตมโน อโหสิ. อปรภาเค ราชคหวาสิโนปิ วาณิชา ตกฺกสีลํ อคมํสุ. เต ปณฺณาการํ คเหตฺวา อาคเต ปุกฺกุสาติราชา "กุโต อาคตตฺถา"ติ ปุจฺฉิตฺวา "ราชคหโต"ติ สุตฺวา "มยฺหํ สหายสฺส นครโต อาคตา ตุเมฺห"ติ. อาม เทวาติ. อาโรคฺยํ เม สหายสฺสาติ อาโรคฺยํ ปุจฺฉิตฺวา "อชฺชโต ปฏฺาย เย มยฺหํ สหายสฺส นครโต ชงฺฆสตฺเถน วา สกฏสตฺเถน วา วาณิชา อาคจฺฉนฺติ, สพฺเพสํ มม วิสยํ ปวิฏฺกาลโต ปฏฺาย วสนเคหานิ, ราชโกฏฺาคารโต นิวาปญฺจ เทนฺตุ, สุงฺกํ วิสฺสชฺเชนฺตุ, กิญฺจิ อุปทฺทวํ มา กโรนฺตู"ติ เภริญฺจราเปสิ. พิมฺพิสาโรปิ อตฺตโน นคเร ตเถว เภริญฺจราเปสิ. อถ พิมฺพิสาโร ปุกฺกุสาติสฺส ปณฺณํ ปหิณิ "ปจฺจนฺตเทเส นาม มณิมุตฺตาทีนิ รตนานิ อุปฺปชฺชนฺติ, ยํ มยฺหํ สหายสฺส รชฺเช ทสฺสนียํ วา สวนียํ วา รตนํ อุปฺปชฺชติ, ตตฺถ เม มา มจฺฉรายตู"ติ. ปุกฺกุสาติปิ "มชฺฌิมเทโส นาม มหาชนปโท, ยํ ตตฺถ เอวรูปํ รตนํ อุปฺปชฺชติ, ตตฺถ เม สหาโย มา มจฺฉรายตู"ติ ปฏิปณฺณํ ปหิณิ. เอวํ เต คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล อญฺมญฺ อทิสฺวาปิ ทฬฺหมิตฺตา อเหสุํ. เอวํ เตสํ กถิตํ กตฺวา วสนฺตานํ ปมตรํ ปุกฺกุสาติสฺส ปณฺณากาโร อุปฺปชฺชติ. ราชา กิร อฏฺ ปญฺจวณฺเณ อนคฺเฆ กมฺพเล ลภิ, โส "อติสุนฺทรา อิเม กมฺพลา, อหํ สหายสฺส เม เปสิสฺสามี"ติ ลาขาคุฬมตฺเต อฏฺสารกรณฺฑเก ลิขาเปตฺวา เตสุ เต กมฺพเล ปกฺขิเปตฺวา ลาขาย วฏฺฏาเปตฺวา เสตวตฺเถน เวเตฺวา สมุคฺเค ปกฺขิเปตฺวา วตฺเถน เวเตฺวา ราชมุทฺทิกาย ลญฺจิตฺวา "มยฺหํ สหายสฺส เทถา"ติ อมจฺเจ เปเสสิ. สาสนญฺจ อทาสิ "อยํ ปณฺณากาโร นครมชฺเฌ อมจฺจาทิปริวุเตน ทฏฺพฺโพ"ติ. เต คนฺตฺวา พิมฺพิสารสฺส อทํสุ. โส สาสนํ สุตฺวา อมจฺจาทโย สนฺนิปตนฺตูติ เภริญฺจราเปตฺวา นครมชฺเฌ อมจฺจาทิปริวุโต เสตจฺฉตฺเตน ธาริยมาเนน ปลฺลงฺกวเร นิสินฺโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๑.

ลญฺจนํ ภินฺทิตฺวา วตฺถํ อปเนตฺวา สมุคฺคํ วิวเรตฺวา อนฺโต ภณฺฑิกํ มุญฺเจตฺวา ลาขาคุเฬ ทิสฺวา "มยฺหํ สหาโย ปุกฺกุสาติ `ชุตวิตฺตโก ๑- เม สหาโย'ติ มญฺมาโน มญฺเ อิมํ ปณฺณาการํ ปหิณี"ติ เอกํ คุฬํ คเหตฺวา หตฺเถน วฏฺเฏตฺวา ตุลยนฺโตว อนฺโต ทุสฺสภณฺฑิกํ อตฺถีติ อญฺาสิ. อถ นํ ปลฺลงฺกปาเท ปหริตฺวา ตาวเทว ลาขา ปริปติ. โส นเขน กรณฺฑกํ วิวเรตฺวา อนฺโต กมฺพลรตนํ ทิสฺวา อิตเรปิ วิวราเปสิ, สพฺเพปิ กมฺพลา อเหสุํ. อถ เน ปตฺถราเปสิ, เต วณฺณสมฺปนฺนา ผสฺสสมฺปนฺนา ทีฆโต โสฬสหตฺถา ติริยํ อฏฺหตฺถา อเหสุํ. มหาชโน ทิสฺวา องฺคุลิโย โปเสิ, เจลุกฺเขปํ อกาสิ, "อมฺหากํ รญฺโ อทิฏฺสหาโย ปุกฺกุสาติ อทิสฺวาว เอวรูปํ ปณฺณาการํ เปเสสิ, ยุตฺตํ เอวรูปํ มิตฺตํ กาตุนฺ"ติ อตฺตมนา อโหสิ ราชา เอกเมกํ กมฺพลํ อคฺฆาเปสิ, สพฺเพ อนคฺฆา อเหสุํ. เตสุ จตฺตาโร สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เปเสสิ, จตฺตาโร อตฺตโน ฆเร อกาสิ. ตโต จินฺเตสิ "ปจฺฉา เปเสนฺเตน ปมํ เปสิตปณฺณาการโต อติเรกํ เปเสตุํ วฏฺฏติ, สหาเยน จ เม อนคฺโฆ ปณฺณากาโร เปสิโต, กึ นุ โข เปเสมี"ติ. กึ ปน ราชคเห ตโต อธิกํ รตนํ นตฺถีติ? โน นตฺถิ, มหาปุญฺโ ราชา, อปิจ โข ปนสฺส โสตาปนฺนกาลโต ปฏฺาย เปตฺวา ตีณิ รตนานิ อญฺตรํ โสมนสฺสํ ชเนตุํ สมตฺถํ นาม นตฺถีติ. ๒- โส รตนํ วิจินิตุํ อารทฺโธ:- รตนํ นาม สวิญฺาณกํ อวิญฺาณกนฺติ ทุวิธํ, ตตฺถ อวิญฺาณกํ สุวณฺณรชตาทิ, สวิญฺาณกํ อินฺทฺริยพทฺธํ, อวิญฺาณกํ สวิญฺาณกสฺเสวํ อลงฺการาทิวเสน ปริโภคํ โหติ, อิติ อิเมสุ ทฺวีสุ รตเนสุ สวิญฺาณกํ เสฏฺ. สวิญฺาณกมฺปิ ทุวิธํ ติรจฺฉานรตนํ มนุสฺสรตนนฺติ. ตตฺถ ติรจฺฉานรตนํ, ตมฺปิ มนุสฺสานํ อุปโภคตฺถเมว นิพฺพตฺตติ, อิติ อิเมสุปิ ทฺวีสุ มนุสฺสรตนํ เสฏฺ. มนุสฺสรตนมฺปิ ทุวิธํ อิตฺถิรตนํ ปุริสตรนนฺติ. ตตฺถ จกฺกวตฺติโน รญฺโ อุปฺปนฺนํ อิตฺถิรตนมฺปิ ปุริสสฺเสว อุปโภคํ, อิติ อิเมสุปิ ทฺวีสุ ปุริสรตนเมว เสฏฺ. @เชิงอรรถ: สี. ทุตมิตฺตโก ฉ.ม. นตฺถิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๒.

ปุริสรตนมฺปิ ทุวิธํ อคาริยรตนํ อนคาริยรตนญฺจ. ตตฺถ อคาริยรตเนสุปิ จกฺกวตฺติราชา ๑- อชฺช ปพฺพชิตสามเณรํ ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทติ, อิติ อิเมสุปิ ทฺวีสุ อนคาริยรตนเมว เสฏฺ. อนคาริยรตนมฺปิ ทุวิธํ เสกฺขรตนญฺจ อเสกฺขรตนญฺจ. ตตฺถ สตสหสฺสมฺปิ เสกฺขานํ อเสกฺขสฺส ปเทสํ น ปาปุณาติ, อิติ อิเมสุปิ ทฺวีสุ อเสกฺขรตนเมว เสฏฺ. ตมฺปิ ทุวิธํ พุทฺธรตนํ สาวกรตนนฺติ. ตตฺถ สตสหสฺสมฺปิ สาวกรตนานํ พุทฺธรตนสฺส ปเทสํ น ปาปุณาติ, อิติ อิเมสุปิ ทฺวีสุ พุทฺธรตนเมว เสฏฺ. พุทฺธรตนมฺปิ ทุวิธํ ปจฺเจกพุทฺธานํ สพฺพญฺุพุทฺธรตนนฺติ. ตตฺถ สตสหสฺสมฺปิ ปจฺเจกพุทฺธานํ สพฺพญฺุพุทฺธสฺส ปเทสํ น ปาปุณาติ, อิติ อิเมสุปิ ทฺวีสุ สพฺพญฺุพุทฺธรตนํเยว เสฏฺ. สเทวกสฺมึ หิ โลเก พุทฺธรตนสมํ รตนํ นาม นตฺถิ. ตสฺมา อสทิสเมว รตนํ มยฺหํ สหายสฺส เปเสสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ตกฺกสีลวาสิโน ปุจฺฉิ "ตาตา ตุมฺหากํ ชนปเท พุทฺโธ ธมฺโม สํโฆติ อิมานิ ตีณิ รตนานิ ทิสฺสนฺตี"ติ. ๒- โฆโสปิ มหาราช ตาว นตฺถิ ทสฺสนํ ปน กุโตติ. "สุนฺทรํ ตาตา"ติ ราชา ตุฏฺโ จินฺเตสิ "สกฺกา ภเวยฺย ชนสงฺคหตฺถาย มยฺหํ สหายสฺส วสนฏฺานํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ เปเสตุํ, พุทฺธา ปน ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ น อรุณํ อุฏฺเปนฺติ. ตสฺมา สตฺถารา คนฺตุํ น สกฺกา. สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาทโย มหาสาวเก เปเสตุํ สกฺกา ภเวยฺย. ๓- มยา ปน `เถรา ปจฺจนฺเต วสนฺตี'ติ สุตฺวาปิ มนุสฺเส เปเสตฺวา เต อตฺตโน สมีปํ อาณาเปตฺวา อุปฏฺาตุเมว ยุตฺตํ. ตสฺมา น เถเรหิปิ สกฺกา คนฺตุํ. เยน ปนากาเรน สาสเน เปสิเต สตฺถา จ มหาสาวกา จ คตา วิย โหนฺติ, เตนากาเรน สาสนํ ปหิณิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา จตุรตนายามํ วิทตฺถิมตฺตํ ปุถุลํ นาติตนุํ นาติพหลํ สุวณฺณปฏฺฏํ การาเปตฺวา "ตตฺถ อชฺช อกฺขรานิ ลิขิสฺสามี"ติ ปาโตว สีสํ นฺหายิตฺวา อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺาย ภุตฺตปาตราโส อปนีตคนฺธมาลาภรโณ สุวณฺณสรเกน ชาติหิงฺคุลิกํ อาทาย เหฏฺโต ปฏฺาย ทฺวารานิ @เชิงอรรถ: อคาริยรตเนสุ อปิ จกฺกวตฺติราชา (?) ม. นิพฺพตฺตนฺตีติ ม. ภเวยฺยุํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๓.

ปิทหนฺโต ปาสาทํ อารุยฺห ปุพฺพทิสาภิมุขํ สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา อากาสตเล นิสีทิตฺวา สุวณฺณปฏฺเฏ อกฺขรานิ ลิขนฺโต "อิธ ตถาคโต โลเก อุปฺปนฺโน อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วิชฺชาจรณสมฺปนฺโน สุคโต โลกวิทู อนุตฺตโร ปุรสทมฺมสารถิ สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุทฺโธ ภควา"ติ พุทฺธคุเณ ตาว เอกเทเสน ลิขิ. ตโต "เอวํ ทส ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตภวนโต จวิตฺวา มาตุกุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, เอวํ โลกวิวรณํ อโหสิ, มาตุกุจฺฉิยํ วสมาเน อิทํ นาม อโหสิ, อคารมชฺเฌ วสมาเน อิทํ นาม อโหสิ, เอวํ มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขนฺโต เอวํ มหาปธานํ ปทหิ, เอวํ ทุกฺกรการิกํ กตฺวา มหาโพธิมณฺฑํ อารุยฺห อปราชิตปลฺลงฺเก นิสินฺโน สพฺพญฺุตญฺาณํ ปฏิวิชฺฌิ, สพฺพญฺุตญฺาณํ ปฏิวิชฺฌนฺตสฺส เอวํ โลกวิวรณํ อโหสิ. สเทวเก โลเก อญฺ เอวรูปํ รตนํ นาม นตฺถีติ. "ยงฺกิญฺจิ วิตฺตํ อิธ วา หุรํ วา สคฺเคสุ วา ยํ รตนํ ปณีตํ น โน สมํ อตฺถิ ตถาคเตน อิทมฺปิ พุทฺเธ รตนํ ปณีตํ. เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตู"ติ ๑- เอวํ เอกเทเสน พุทฺธคุเณปิ ลิขิตฺวา ทุติยํ ธมฺมรตนํ โถเมนฺโต "สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม ฯเปฯ ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิญฺูหี"ติ. "จตฺตาโร สติปฏฺานา ฯเปฯ อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโค"ติ. "สตฺถารา เทสิตธมฺโม นาม เอวรูโป จ เอวรูโป จา"ติ สตฺตตึสโพธิปกฺขิเย เอกเทเสน ลิขิตฺวา:- "ยมฺพุทฺธเสฏฺโ ปริวณฺณยี สุจึ สมาธิมานนฺตริกญฺมาหุ สมาธินา เตน สโม น วิชฺชติ อิทมฺปิ ธมฺเม รตนํ ปณีตํ @เชิงอรรถ: ขุ.ขุ. ๒๕/๓/๕, ขุ.สุ. ๒๕/๒๒๖/๓๗๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๔.

เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตู"ติ ๑- เอวํ เอกเทเสน ธมฺมคุเณ ลิขิตฺวา ตติยํ สํฆรตนํ โถเมนฺโต "สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสํโฆ ฯเปฯ ปุญฺกฺเขตฺตํ โลกสฺสา"ติ "กุลปุตฺตา นาม สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา เอวํ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชนฺติ, เกจิ เสตจฺฉตฺตํ ปหาย ปพฺพชนฺติ, เกจิ อุปรชฺชํ, เกจิ เสนาปติฏฺานาทีนิ ปหาย ปพฺพชนฺติ. ปพฺพชิตฺวา จ ปน อิมญฺจ ปฏิปตฺตึ ปูเรนฺตี"ติ จูฬสีลมชฺฌิมสีลมหาสีลาทีนิ เอกเทเสน ลิขิตฺวา ฉทฺวารสํวรํ สติสมฺปชญฺ จตุปจฺจยสนฺโตสํ นววิธํ, นีวรณปฺปหานํ ปริกมฺมํ ฌานาภิญฺา อฏฺตึส กมฺมฏฺานานิ ยาว อาสวกฺขยา เอกเทเสน ลิขิ, โสฬสวิธํ อานาปานสฺสติกมฺมฏฺานํ วิตฺถาเรเนว ลิขิตฺวา "สตฺถุ สาวกสํโฆ นาม เอวรูเปหิ จ เอวรูเปหิ จ คุเณหิ สมนฺนาคโต. เย ปุคฺคลา อฏฺสตํ ปสฏฺา จตฺตาริ เอตานิ ยุคานิ โหนฺติ เต ทกฺขิเณยฺยา สุคตสฺส สาวกา เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิ อิทมฺปิ สํเฆ รตนํ ปณีตํ เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตู"ติ ๒- เอวํ เอกเทเสน สํฆคุเณ ลิขิตฺวา "ภควโต สาสนํ สฺวากฺขาตํ นิยฺยานิกํ, สเจ มยฺหํ สหาโย สกฺโกติ, นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชตู"ติ ลิขิตฺวา สุวณฺณปฏฺฏํ สํหริตฺวา สุขุมกมฺพเลน เวเตฺวา สารสมุคฺเค ปกฺขิปิตฺวา ตํ สมุคฺคํ สุวณฺณมเย สุวณฺณมยํ รชตมเย, รชตมยํ มณิมเย, มณิมยํ ปวาฬมเย, ปวาฬมยํ โลหิตงฺกมเย, โลหิตงฺกมยํ, มสารคลฺลมเย, มสารคลฺลมยํ ผลิกมเย, ผลิกมยํ ทนฺตมเย, ทนฺตมยํ สพฺพรตนมเย, สพฺพรตนมยํ กิลญฺชมเย, กิลญฺชมยํ สมุคฺคํ สารกรณฺฑเก เปสิ. ปุน สารกรณฺฑกํ สุวณฺณกรณฺฑเกติ ปุริมนเยเนว หริตฺวา สพฺพรตนมยํ กรณฺฑกํ กิลญฺชมเย กรณฺฑเก เปสิ. ตโต กิลญฺชมยกรณฺฑกํ สารมยเปฬายาติ @เชิงอรรถ: ขุ.ขุ. ๒๕/๓/๕, ขุ.สุ. ๒๕/๒๒๖/๓๗๗ ขุ.ขุ. ๒๕/๕/๖, ขุ.สุ. ๒๕/๒๒๘/๓๗๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๕.

ปุน วุตฺตนเยเนว หริตฺวา สพฺพรตนมยเปฬํ กิลญฺชมยเปฬาย เปตฺวา พหิวตฺเถน เวเตฺวา ราชมุทฺทิกาย ลญฺเฉตฺวา อมจฺเจ อาณาเปสิ "มม อาณาปวตฺติฏฺาเน มคฺคํ อลงฺการาเปถ, มคฺโค อฏฺอุสภวิตฺถโต โหตุ, มชฺเฌ จตุอุสภํ ราชานุภาเวน ปฏิยาเทถา"ติ. ตโต มงฺคลหตฺถึ อลงฺการาเปตฺวา ตสฺส อุปริ ปลฺลงฺกํ ปญฺเปตฺวา เสตจฺฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา นครวีถิโย วิจิตฺตสมุฏฺ๑- สมุสฺสิตธชปฏากา กทลิปุณฺณฆฏคนฺธธูปปุปฺผาทีหิ สุปฏิมณฺฑิตา กาเรตฺวา "อตฺตโน อตฺตโน วิสยปฺปเทเส เอวรูปํ ปูชํ กาเรนฺตู"ติ อนฺตรโภคิกานํ ชวนทูเต เปเสตฺวา สยํ สพฺพาลงฺกาเรน อลงฺกาเรตฺวา "สพฺพตาฬาวจรสมฺมิสฺสพลกายปริวุโต ปณฺณาการํ เปเสมี"ติ อตฺตโน วิสยปริยนฺตํ คนฺตฺวา อมจฺจสฺส มุขสาสนํ อทาสิ "ตาต มยฺหํ สหาโย ปุกฺกุสาติ อิมํ ปณฺณาการํ ปฏิจฺฉนฺโต โอโรธมชฺเฌ อปฏิจฺฉิตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห ปฏิจฺฉตู"ติ อาห. เอวํ สาสนํ ทตวา ปจฺจนฺตเทสํ สตฺถา คจฺฉตีติ ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา นิวตฺติ. อนฺตรโภคิกา จ เตเนว นิยาเมน มคฺคํ ปฏิยาเทตฺวา ปณฺณาการํ นยึสุ. ปุกฺกุสาติปิ อตฺตโน รชฺชสีมโต ปฏฺาย เตเนว นิยาเมน มคฺคํ ปฏิยาเทตฺวา นครํ อลงฺการาเปตฺวา ปณฺณาการสฺส ปจฺจุคฺคมนํ อกาสิ. ปณฺณากาโร ตกฺกสีลํ ปาปุณนฺโต อุโปสถทิวเส ปาปุณิ, ปณฺณาการํ คเหตฺวา คตอมจฺโจปิ รญฺโ วุตฺตสาสนํ อาโรเจสิ. ราชา ตํ สุตฺวา ปณฺณากาเรน สทฺธึ อาคตานํ กตฺตพฺพกิจฺจํ วิจาเรตฺวา ปณฺณาการํ อาทาย ปาสาทํ อารุยฺห "มา อิธ โกจิ ปวิสตู"ติ ทฺวาเร อารกฺขํ กาเรตฺวา สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา ปณฺณาการํ อุจฺจาสยเน เปตฺวา สยํ นีจาสเน นิสินฺโน ลญฺฉนํ ภินฺทิตฺวา นิวาสนํ อปเนตฺวา กิลญฺชเปฬโต ปฏฺาย อนุปุพฺเพน วิวรนฺโต สารมยํ สมุคฺคํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "มหาปริวาโร นายํ น อญฺสฺส รตนสฺส ภวิสฺสติ, อทฺธา มชฺฌิมเทเส โสตพฺพยุตฺตกํ รตนํ อุปฺปนฺนนฺ"ติ. อถ ตํ สมุคฺคํ วิวริตฺวา ราชลญฺฉนํ ภินฺทิตฺวา สุขุมกมฺพลํ อุภโต วิยูหิตฺวา สุวณฺณปฏฺฏํ อทฺทส. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สิตฺตสปฺมุฏฺ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๖.

โส ตํ ปสาเรตฺวา ๑- "มนาปานิ วต ๒- อกฺขรานิ สมสีสานิ สมปนฺตีนิ จตุรสฺสานี"ติอาทิโต ปฏฺาย วาเจตุํ อารภิ. ตสฺส "อิธ ตถาคโต โลเก อุปฺปนฺโน"ติ พุทฺธคุเณ วาเจนฺตสฺส พลวโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชิ, นวนวุติโลมกูปสหสฺสานิ อุทฺธคฺคโลมานิ อเหสุํ. อตฺตโน ิตภาวํ วา นิสินฺนภาวํ วา น ชานาติ. อถสฺส "กปฺปโกฏิสตสหสฺเสหิปิ เอตํ ทุลฺลภสาสนํ สหายํ นิสฺสาย โสตุํ ลภามีติ ภิยฺโย พลวปีติ อุทปาทิ. โส หิ วาเจตุํ อสกฺโกนฺโต ยาว ปีติเวคปสฺสทฺธิยา นิสีทิตฺวา ปุรโต ๓- "สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม"ติ ธมฺมคุเณ อารภิ. ตตฺราปิสฺส ตเถว อโหสิ. โส ปุน ยาว ปีติเวคปสฺสทฺธิยา นิสีทิตฺวา ปุรโต ๓- สุปฏิปนฺโน"ติ สํฆคุเณ อารภิ. ตตฺราปิสฺส ตเถว อโหสิ. อถ สพฺพปริยนฺเต อานาปานสติกมฺมฏฺานํ วาเจตฺวา จตุกฺกปญฺจกชฺฌานานิ นิพฺพตฺเตสิ, โส ฌานสุเขเนว วีตินาเมสิ, อญฺโ โกจิ ทฏฺุํ น ลภติ, เอโกว จูฬุปฏฺาโก ปวิสติ. เอวํ อฑฺฒมาสมตฺตํ วีตินาเมสิ. นาครา ราชงฺคเณ สนฺนิปติตฺวา อุกฺกุฏฺึ อกํสุ "ปณฺณาการํ ปฏิจฺฉิตทิวสโต ปฏฺาย นครทสฺสนํ วา นาฏกทสฺสนํ วา นตฺถิ, วินิจฺฉยทานํ นตฺถิ, ราชา สหาเยน ปหิตปณฺณาการํ ยสฺสิจฺฉสิ, ๔- ตสฺส ทสฺเสตุ, ราชาโน นาม เอกจฺจสฺส ปณฺณาการวเสนปิ วญฺเจตฺวา รชฺชํ อตฺตโน กาตุํ วายมนฺติ. กึ นาม อมฺหากํ ราชา กโรตี"ติ ราชา อุกฺกุฏฺิสทฺทํ สุตฺวา "รชฺชํ นุ โข ธาเรมิ, อุทาหุ สตฺถารนฺ"ติ จินฺเตสิ. อถสฺส เอตทโหสิ "รชฺชการิตอตฺตภาโว นาม เนว คณเกน, น คณกมหามตฺเตน คเณตุํ สกฺกา สตฺถุ สาสนํ ธาเรสฺสามี"ติ. สยเน ปิตํ อสึ คเหตฺวา เกเส ฉินฺทิตฺวา สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา "เอตํ คเหตฺวา รชฺชํ กาเรถา"ติ สทฺธึ จูฬามณินา เกสกลาปํ ปริสมชฺเฌ ปาเตสิ, มหาชโน ตํ อุกฺขิปิตฺวา "สหายสนฺติกา ลทฺธปณฺณาการา นาม ราชาโน ตุมฺหาทิสา โหนฺติ เทวา"ติ เอกปฺปหาเรเนว วิวริ. รญฺโปิ ทฺวงฺคุลมตฺตํ เกสมสฺสุ อโหสิ. โพธิสตฺตสฺส ปพฺพชฺชาสทิสเมว กิร ชาตํ. @เชิงอรรถ: ม. ปหริตฺวา ม. ตตฺถ ฉ.ม. ปรโต ก. ยํ ปฏิจฺฉติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๗.

ตโต จูฬุปฏฺากํ เปเสตฺวา อนฺตราปณา เทฺว กาสาววตฺถานิ มตฺติกาปตฺตญฺจ อาหราเปตฺวา "เย โลเก อรหนฺโต, เต อุทฺทิสฺส มยฺหํ ปพฺพชฺชา"ติ สตฺถารํ อุทฺทิสฺส เอกํ กาสาวํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา ปตฺตํ วามอํสกูเฏ กตฺวา กตฺตรทณฺฑํ คเหตฺวา "โสภติ วา นุ โข เม ปพฺพชฺชา โน วา"ติ มหาตเล กติปเย วาเร อปราปรํ จงฺกมิตฺวา "โสภติ เม ปพฺพชฺชา"ติ ทฺวารํ วิวริตฺวา ปาสาทา โอตริ. โอตรนฺตํ ปน นํ ตีสุ ทฺวาเรสุ ๑- ิตนาฏกาทีนิ ทิสฺวา น สญฺชานึสุ. "เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ อมฺหากํ รญฺโ ธมฺมกถํ กเถตุํ อาคโต"ติ กิร จินฺตยึสุ. อุปริปาสาทํ ปน อารุยฺห รญฺโ ิตนิสินฺนฏฺานาทีนิ ทิสฺวา ราชา คโตติ ตฺวา สมุทฺทมชฺเฌ โอสีทมานาย นาวาย ชโน วิย เอกปฺปหาเรเนว วิรวึสุ. กุลปุตฺตํ ภูมิตลํ โอติณฺณมตฺตํ อฏฺารสเสนิโย สพฺเพ นาครา พลกายา จ ปริวาเรตฺวา มหาวิรวํ วิรวึสุ. อมจฺจาปิ ตํ เอตทโวจุํ "เทว มชฺฌิมปฺปเทเส ราชาโน นาม พหุมายา, สาสนํ เปเสตฺวา พุทฺธรตนํ นาม โลเก อุปฺปนฺนํ วา โน วาติ ตฺวา คมิสฺสถ, นิวตฺตถ เทวา"ติ. สทฺทหามหํ มยฺหํ สหายกสฺส, ตสฺส มยา สทฺธึ เทฺวชฺฌวจนํ นาม นตฺถิ, ติฏฺถ ตุเมฺหติ. เต อนุคจฺฉนฺติเยว, กุลปุตฺโต กตฺตรทณฺเฑน เลขํ กตฺวา "อิทํ รชฺชํ กสฺสา"ติ อาห. ตุมฺหากํ เทวาติ. โย อิมํ เลขํ อนฺตรํ กโรติ, ราชาณาย กาเรตพฺโพติ. มหาชนกชาตเก โพธิสตฺเตน กตเลขํ สีวลิเทวี อนฺตรํ กาตุํ อวิสหนฺตี วิวตฺตมานา อคมาสิ. ตสฺสา คตมคฺเคน มหาชโน อคมาสิ. ตํ ปน เลขํ มหาชโน อนฺตรํ กาตุํ น วิสหิ, เลขํ อุสฺสีสกํ กตฺวา วิวตฺตมานา วิรวึสุ. กุลปุตฺโต "อยํ เม คตฏฺาเน ทนฺตกฏฺ วา มุโขทกํ วา ทสฺสตี"ติ อนฺตมโส เอกเจฏกมฺปิ อคฺคเหตฺวา ปกฺกามิ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "มม สตฺถา จ มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา เอกโกว ปพฺพชิโต"ติ เอกโกว อคมาสิ. "สตฺถุ ลชฺชามี"ติ จ "สตฺถา กิร เม ปพฺพชิตฺวา ยานํ นารุโฬฺห"ติ จ อนฺตมโส เอกตลิกมฺปิ อุปาหนํ นารุฬฺหิ, ปณฺณจฺฉตฺตกมฺปิ น ธาเรสิ. มหาชโน @เชิงอรรถ: สี. วเยสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๘.

รุกฺขปาการฏฺฏาลกาทีนิ อารุยฺห เอส อมฺหากํ ราชา คจฺฉตีติ โอโลเกสิ. กุลปุตฺโต "ทูรํ คนฺตพฺพํ, น สกฺกา เอเกน มคฺโค นิตฺถริตุนฺ"ติ เอกํ สตฺถวาหํ อนุพนฺธิ. สุขุมาลสฺส กุลปุตฺตสฺส กินตตฺตาย ปวิยา คจฺฉนฺตสฺส ปาทตเลสุ โผฏา อุฏฺหิตฺวา ภิชฺชนฺติ, ทุกฺขา เวทนา อุปฺปชฺชนฺติ. สตฺถวาเห ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา นิสินฺเน กุลปุตฺโต มคฺคา โอกฺกมฺม เอกสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทติ. นิสินฺนฏฺาเน ปาทปริกมฺมํ วา ปิฏฺิปริกมฺมํ วา กตฺตา นาม นตฺถิ, กุลปุตฺโต อานาปานจตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา มคฺคทรถกิลมถปริฬาหํ วิกฺขมฺภิตฺวา ฌานรติยา วีตินาเมติ. ปุนทิวเส อุฏฺิเต อรุเณ สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ปุน สตฺถวาหํ อนุพนฺธติ, ปาตราสกาเล กุลปุตฺตสฺส ปตฺตํ คเหตฺวา ขาทนียโภชนียํ ปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา เทนฺติ. ตํ อุตฺตณฺฑุลมฺปิ โหติ กิลินฺนมฺปิ สมสกฺขรมฺปิ อโลณาติโลณมฺปิ, กุลปุตฺโต ปวิสนฏฺานํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อมตํ วิย ปริภุญฺชิตฺวา เอเตน นิยาเมน อฏฺหิ อูนกานิ เทฺวโยชนสตานิ คโต. เชตวนทฺวารโกฏฺกสฺส ปน สมีเปน คจฺฉนฺโตปิ "กหํ สตฺถา วสตี"ติ น ปุจฺฉิ, กสฺมา? สตฺถุคารเวน เจว รญฺโ เปสิตสาสนวเสน จ. รญฺโ หิ "อิธ ตถาคโต โลเก อุปฺปชฺชตี"ติ สตฺถารํ ราชคเห อุปฺปนฺนํ วิย กตฺวา สาสนํ เปสิตํ, ตสฺมา นํ อปุจฺฉิตฺวา อิมํ ปญฺจจตฺตาลีสโยชนมตฺตํ มคคํ อติกฺกนฺโต. โส สูริยตฺถงฺคมนเวลาย ราชคหํ ปตฺวา สตฺถา กหํ วสตีติ ปุจฺฉิ. กุโต นุ ภนฺเต อาคโตติ. อิโต อุตฺตรโตติ. สตฺถา ตุยฺหํ อาคตมคฺเค อิโต ปญฺจจตฺตาลีสโยชนมตฺเต สาวตฺถิ นาม อตฺถิ, ตตฺถ วสตีติ. กุลปุตฺโต จินฺเตสิ "อิทานิ อกาโล น สกฺกา คนฺตุํ อชฺช อิเธว วสิตฺวา เสฺว สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสามี"ติ. ตโต "วิกาเล สมฺปตฺตปพฺพชิตา กหํ วสนฺตี"ติ ปุจฺฉิ. อิมาย กุมฺภการสาลาย ภนฺเตติ. อถ โส ตํ กุมฺภการํ ยาจิตฺวา ตตฺถ วาสตฺถาย ปวิสิตฺวา นิสีทิ. ภควาปิ ตํทิวสํ ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต ปุกฺกุสาตึ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อยํ กุลปุตฺโต สหาเยน เปสิตํ สาสนมตฺตกํ วาเจตฺวา อติเรกโยชนสติกํ มหารชฺชํ ปหาย มํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิตฺวา อฏฺหิ อูนกานิ ทฺวิโยชนสตานิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๙.

อติกฺกมฺม ราชคหํ ปาปุณิสฺสติ, มยิ อคจฺฉนฺเต ปน ตีณิ สามญฺผลานิ อปฺปฏิวิชฺฌิตฺวา เอกรตฺติวาเสน อนาถกาลกิริยํ กริสฺสติ, มยิ ปน คเต ตีณิ สามญฺผลานิ ปฏิวิชฺฌิสฺสติ. ชนสงฺคหตฺถาเยว ปน มยา สตสหสฺสกปฺปาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิ ปารมิโย ปูริตา, กริสฺสามิ ตสฺส สงฺคหนฺ"ติ ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ภิกฺขุสํฆปริวุโต สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา มุหุตฺตํ อตฺตทรถกิลมถํ ๑- ปฏิปสฺสมฺเภตฺวา "กุลปุตฺโต มยิ คารเวน ทุกฺกรํ อกาสิ, อติเรกติโยชนสตํ ๒- รชฺชํ ปหาย อนฺตมโส มุขโธวนทายกมฺปิ เจฏกํ อคฺคเหตฺวา เอกโกว นิกฺขนฺโต"ติ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานาทีสุ กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา สยเมว อตฺตโน ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา เอกโกว นิกฺขนฺโต. คจฺฉนฺโต จ เนว อากาเส อุปฺปติ, น ปวึ สงฺขิปิ, "กุลปุตฺโต มม ลชฺชมาโน หตฺถิอสฺสรถสุวณฺณสิวิกาทีสุ เอกยาเนปิ อนิสีทิตฺวา อนฺตมโส เอกปฏลิกํ อุปาหนมฺปิ อนารุยฺห ปณฺณจฺฉตฺตกมฺปิ อคฺคเหตฺวา นิกฺขนฺโต, มยาปิ ปทสาว คนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ ปุน จินฺเตตฺวา ปทสาว อคมาสิ. โส อสีติ อนุพฺยญฺชนานิ พฺยามปฺปภา ทฺวตฺตึส มหาปุริสลกฺขณานีติ อิมํ พุทฺธสิรึ ปฏิจฺฉาเทตฺวา พลาหกปฏิจฺฉนฺโน ปุณฺณจนฺโท วิย อญฺตรภิกฺขุเวเสน คจฺฉนฺโต เอกปจฺฉาภตฺเตเนว ปญฺจจตฺตาลีส โยชนานิ อติกฺกมฺม สูริยตฺถงฺคมนเวลาย กุลปุตฺเต ปวิฏฺมตฺเตเยว ตํ กุมฺภการสาลํ ปาปุณิ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "เตน โข ปน สมเยน ปุกฺกุสาติ นาม กุลปุตฺโต ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส สทฺธาย อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต, โส ตสฺมึ กุมฺภการานิเวสเน ปมํ วาสูปคโต โหตี"ติ. เอวํ คนฺตฺวาปิ ปน ภควา "อหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ"ติ ปสยฺห กุมฺภการสาลํ ปวิสิตฺวา ทฺวาเร ิตโกว กุลปุตฺตํ โอกาสํ กาเรนฺโต สเจ เต ภิกฺขูติอาทิมาห. อุรุนฺทนฺติ วิวิตฺตํ อสมฺพาธํ. วิหรตายสฺมา ยถาสุขนฺติ เยน เยน อิริยาปเถน ผาสุ โหติ, เตน เตน ยถาสุขํ อายสฺมา วิหรตูติ โอกาสํ อกาสิ. อติเรกโยชนสตํ หิ รชฺชํ ปหาย ปพฺพชิโต กุลปุตฺโต ปรสฺส ฉฑฺฑิตปติตํ @เชิงอรรถ: ก. มคฺคกิลมถํ ก. อติเรกโยชนสตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๐.

กุมฺภการสาลํ กึ อญฺสฺส พฺรหฺมจาริโน มจฺฉรายิสฺสติ. ๑- เอกจฺเจ ปน โมฆปุริสา สาสเน ปพฺพชิตฺวา อาวาสมจฺฉริยาทีหิ อภิภูตา อตฺตโน วสนฏฺาเน มยฺหํ กุฏิ มยฺหํ ปริเวณนฺติ อญฺเสํ อวาสาย ปรกฺกมนฺติ. นิสีทีติ อจฺจนฺตสุขุมาโล โลกนาโถ เทววิมานสทิสํ คนฺธกุฏึ ปหาย ตตฺถ ตตฺถ วิปฺปกิณฺณฉาริกาย ภินฺนภาชนติณปลาสกุกฺกุฏสูกรวจฺจาทิสงฺกิลิฏฺาย สงฺการฏฺานสทิสาย กุมฺภการสาลาย ติณสนฺถารํ สนฺถริตฺวา ปํสุกูลจีวรํ ปญฺเปตฺวา เทววิมานสทิสํ ทิพฺพคนฺธสุคนฺธํ คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา นิสีทนฺโต วิย นิสีทิ. อิติ ภควาปิ อสมฺภินฺนมหาสมฺมตวํเส อุปฺปนฺโน, กุลปุตฺโตปิ ขตฺติยคพฺเภ วฑฺฒิโต. ภควาปิ อภินีหารสมฺปนฺโน, กุลปุตฺโตปิ อภินีหารสมฺปนฺโน. ภควาปิ รชฺชํ ปหาย ปพฺพชิโต, กุลปุตฺโตปิ. ภควาปิ สุวณฺณวณฺโณ, กุลปุตฺโตปิ. ภควาปิ สมาปตฺติลาภี, กุลปุตฺโตปิ. อิติ เทฺวปิ ขตฺติยา เทฺวปิ อภินีหารสมฺปนฺนา เทฺวปิ ราชปพฺพชิตา เทฺวปิ สุวณฺณวณฺณา เทฺวปิ สมาปตฺติลาภิโน กุมฺภการสาลํ ปวิสิตฺวา นิสินฺนาติ เตหิ กุมฺภการสาลา อติวิย โสภติ, ทฺวีหิ สีหาทีหิ ปวิฏฺคุหาทีนิ อาหริตฺวา ทีเปตพฺพํ. เตสุ ปน ทฺวีสุ ภควา "สุขุมาโล อหํ ปรมสุขุมาโล เอกปจฺฉาภตฺเตน ปญฺจจตฺตาลีส โยชนานิ อาคโต, มุหุตฺตํ ตาว สีหเสยฺยํ กปฺเปตฺวา มคฺคทรถํ ปฏิปสฺสมฺเภมี"ติ จิตฺตมฺปิ อนุปฺปาเทตฺวา นิสีทนฺโตว ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชิ. กุลปุตฺโตปิ "ทฺวานวุติโยชนสตํ อาคโตมฺหิ, มุหุตฺตํ ตาว นิปชฺชิตฺวา มคฺคทรถํ วิโนเทมี"ติ จิตฺตํ อนุปฺปาเทตฺวา นิสีทมาโนว อานาปานจตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิ. อิทํ สนฺธาย อถ โข ภควา พหุเทว รตฺตินฺติอาทิ วุตฺตํ. นนุ จ ภควา กุลปุตฺตสฺส ธมฺมํ เทเสสฺสามีติ อาคโต, กสฺมา น เทเสสีติ. กุลปุตฺตสฺส มคฺคทรโถ อปฺปฏิปสฺสทฺโธ, น สกฺขิสฺสติ ธมฺมเทสนํ สมฺปฏิจฺฉิตุํ, โส ตาวสฺส ปฏิปสฺสมฺภตูติ น เทเสสิ. อปเร "ราชคหํ นาม อากิณฺณมนุสฺสํ อวิวิตฺตํ ทสหิ สทฺเทหิ, โส สทฺโท ทิยฑฺฒยามมตฺเตน สนฺนิสีทติ, ตํ อาคเมนฺโต น เทเสสี"ติ วทนฺติ. ตํ อการณํ, @เชิงอรรถ: ม. มจฺฉริยายติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๑.

พฺรหฺมโลกปฺปมาณมฺปิ หิ สทฺทํ ภควา อตฺตโน อานุภาเวน วูปสเมตุํ สกฺโกติ, มคฺคทรถวูปสมํ อาคเมนฺโตเยว ปน น เทเสสิ. ตตฺถ พหุเทว รตฺตินฺติ ทิยฑฺฒยามมตฺตํ. เอตทโหสีติ ภควา ผลสมาปตฺติโต วุฏฺาย สุวณฺณวิมาเน มณิสีหปญฺชรํ วิวรนฺโต วิย ปญฺจปสาทปฺปฏิมณฺฑิตานิ อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา โอโลเกสิ, อถสฺส หตฺถกุกฺกุจฺจปาท- กุกฺกุจฺจสีสกมฺปนวิรหิตํ สุนิขาตอินฺทขีลํ วิย นิจฺจลํ อวิพฺภนฺตํ สุวณฺณปฏิมํ วิย นิสินฺนํ กุลปุตฺตํ ทิสฺวา เอตํ "ปาสาทิกํ โข"ติอาทิมาห. ๑- ตตฺถ ปาสาทิกนฺติ ปาสาทาวหํ. ภาวนปุํสกํ ปเนตํ, ปาสาทิเกน อิริยาปเถน อิริยติ. ยถา อิริยโต อิริยาปโถ ปาสาทิโก โหติ, เอวํ อิริยตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. จตูสุ หิ อิริยาปเถสุ ตโย อิริยาปถา น โสภนฺติ. คจฺฉนฺตสฺส หิ ภิกฺขุโน หตฺถา จลนฺติ, ปาทา จลนฺติ, สีสํ จลติ, ิตสฺส กาโย ถทฺโธ ๒- โหติ, นิปนฺนสฺสปิ อิริยาปโถ อมนาโป โหติ, ปจฺฉาภตฺเต ปน ทิวาฏฺานํ สมฺมชฺชิตฺวา จมฺมกฺขณฺฑํ ปญฺเปตฺวา สุโธตหตฺถปาทสฺส จตุสนฺธิกปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสินฺนสฺเสว อิริยาปโถ โสภติ. อยญฺจ กุลปุตฺโต ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อานาปานจตุตฺถชฺฌานํ อปฺเปตฺวา นิสีทิ. อิติสฺส อิริยาปเถเนว สมฺปนฺโน ภควา "ปาสาทิกํ โข"ติ ปริวิตกฺเกสิ. ยนฺนูนาหํ ปุจฺเฉยฺยนฺติ กสฺมา ปุจฺฉติ? กึ ภควา อตฺตานํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิตภาวํ น ชานาตีติ. โน น ชานาติ, อปุจฺฉิเต ปน กถา น ปติฏฺาติ, อปฺปติฏฺิตาย กถาย กถา น สญฺชายตีติ กถาปติฏฺาปนตฺถํ ปุจฺฉิ. ทิสฺวา จ ปน ชาเนยฺยาสีติ ตถาคตํ พุทฺธสิริยา วิโรจนฺตํ อยํ พุทฺโธติ สพฺเพ ชานนฺติ. อนจฺฉริยเมตํ ชานนํ, พุทฺธรํสึ ปน ปฏิจฺฉาเทตฺวา อญฺตรปิณฺฑปาติกวเสน จรนฺโต ทุชฺชาโน โหติ. อิจฺจายสฺมา ปุกฺกุสาติ "น ชาเนยฺยนฺ"ติ สภาวเมว กเถติ. ตถา หิ นํ เอกกุมฺภการสาลาย นิสินฺนมฺปิ น ชานาติ. เอตทโหสีติ มคฺคทรถสฺส วูปสมภาวํ ตฺวา อโหสิ. เอวมาวุโสติ กุลปุตฺโต สหาเยน เปสิตํ สาสนมตฺตํ ๓- วาเจตฺวา รชฺชํ ปหาย ปพฺพชนฺโต ๔- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อโหสิ ม. พทฺโธ สี. สาสนปตฺตํ ฉ.ม. ปพฺพชมาโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๒.

"ทสพลสฺส มธุรธมฺมเทสนํ โสตุํ ลภิสฺสามี"ติ ปพฺพชิโต, ปพฺพชิตฺวา เอตฺตกํ อทฺธานํ อาคจฺฉนฺโต "ธมฺมํ เต ภิกฺขุ เทเสสฺสามี"ติ ปทมตฺตสฺส วตฺตารํ นาลตฺถ, โส "ธมฺมํ เต ภิกฺขุ เทเสสฺสามี"ติ วุตฺตํ กึ ๑- สกฺกจฺจํ น สุณิสฺสติ. ปิปาสิตโสณฺโฑ วิย หิ ปิปาสิตหตฺถี วิย จายํ, ตสฺมา สกฺกจฺจํ สวนํ ปฏิชานนฺโต "เอวมาวุโส"ติ อาห. [๓๔๓] ฉธาตุโร อยนฺติ ภควา กุลปุตฺตสฺส ปุพฺพภาคปฏิปทํ อกเถตฺวา อาทิโตว อรหตฺตสฺส ปทฏฺานภูตํ อจฺจนฺตสุญฺตํ วิปสฺสนาลกฺขณเมว อาจิกฺขิตุํ อารทฺโธ. ยสฺส หิ ปุพฺพภาคปฏิปทา อปริสุทฺธา โหติ, ตสฺส ปมเมว สีลสํวรํ อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตํ โภชเน มตฺตญฺุตํ ชาคริยานุโยคํ สตฺต สทฺธมฺเม จตฺตาริ ฌานานีติ อิมํ ปุพฺพภาคปฏิปทํ อาจิกฺขติ. ยสฺส ปเนสา ปริสุทฺธา, ตสฺส ตํ ๒- อกเถตฺวา อรหตฺตสฺส ปทฏฺานภูตํ วิปสฺสนเมว อาจิกฺขติ. กุลปุตฺตสฺส จ ปุพฺพภาคปฏิปทา ปริสุทฺธา. ตถา หิ อเนน สาสนํ วาเจตฺวา ปาสาทวรคเตเนว อานาปานจตุตฺถชฺฌานํ นิพฺพตฺติตํ, ยทสฺส ๓- ทฺวานวุติโยชนสตํ อาคจฺฉนฺตสฺส ยานกิจฺจํ สาเธติ, สามเณรสีลมฺปิสฺส ปริปุณฺณํ. ตสฺมา ปุพฺพภาคปฏิปทํ อกเถตฺวา อรหตฺตสฺส ปทฏฺานภูตํ อจฺจนฺตสุญฺตํ วิปสฺสนาลกฺขณเมวสฺส อาจิกฺขิตุํ อารทฺโธ. ตตฺถ ฉธาตุโรติ ฉ ธาตุโย วิชฺชมานา, ปุริโส อวิชฺชมาโน. ภควา หิ กตฺถจิ วิชฺชมาเนน อวิชฺชมานํ ทสฺเสติ, กตฺถจิ อวิชฺชมาเนน วิชฺชมานํ, กตฺถจิ วิชฺชมาเนน วิชฺชมานํ, กตฺถจิ อวิชฺชมาเนน อวิชฺชมานนฺติ สพฺพาสเว วุตฺตนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ. อิธ ปน วิชฺชมาเนน อวิชฺชมานํ ทสฺเสนฺโต เอวมาห. สเจ หิ ภควา ปุริโสติ ปณฺณตฺตึ วิสฺสชฺเชตฺวา ธาตุโยอิจฺเจว วตฺวา จิตฺตํ ปาเปยฺย, ๔- กุลปุตฺโต สนฺเทหํ กเรยฺย, สมฺโมหํ อาปชฺเชยฺย, เทสนํ สมฺปฏิจฺฉิตุํ น สกฺกุเณยฺย. ตสฺมา ตถาคโต อนุปุพฺเพน ปุริโสติ ปณฺณตฺตึ ปหาย "สตฺโตติ วา ปุริโสติ วา ปุคฺคโลติ วา ปณฺณตฺติมตฺตเมว, @เชิงอรรถ: ม. วุตฺเต ตํ สี. ตํ กถํ ม. ตญฺจ ตสฺส ฉ.ม. อุปฏฺาเปยฺย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๓.

ปรมตฺถโต สตฺโต นาม นตฺถิ, ธาตุมตฺเตเยว จิตฺตํ ปาเปตฺวา ตีณิ ผลานิ ปฏิวิชฺฌาเปสฺสามี"ติ อนงฺคณสุตฺเต ๑- วุตฺตภาสนฺตรกุสโล ตาย ตาย ภาสาย ๒- สิปฺปํ อุคฺคณฺหาเปนฺโต อาจริโย วิย เอวมาห. ตตฺถ ฉ ธาตุโย อสฺสาติ ฉธาตุโร. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยํ ตฺวํ ปุริโสติ สญฺชานาสิ, โส ฉธาตุโก, ๓- น เจตฺถ ปรมตฺถโต ปุริโส อตฺถิ, ปุริโสติ ปน ปณฺณตฺติมตฺตเมวาติ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. จตุราธิฏฺาโนติ เอตฺถ อธิฏฺานํ วุจฺจติ ปติฏฺา, จตุปติฏฺาโนติ อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- สฺวายํ ภิกฺขุ ปุริโส ฉธาตุโร ฉผสฺสายตโน อฏฺารสมโนปวิจาโรติ, โส เอตฺโตว วิวฏฺฏิตฺวา อุตฺตมสิทฺธิภูตํ อรหตฺตํ คณฺหมาโน อิเมสุ จตูสุ าเนสุ ปติฏฺาย คณฺหาตีติ จตุราธิฏฺาโนติ. ยตฺถฏฺิตนฺติ เยสุ อธิฏฺาเนสุ ปติฏฺิตํ. มญฺสฺส วา นปฺปวตฺตนฺตีติ มญฺสฺส วา มานสฺส วา นปฺปวตฺตนฺติ. มุนิ สนฺโตติ วุจฺจตีติ ขีณาสวมุนิ อุปสนฺโต นิพฺพุโตติ วุจฺจติ. ปญฺ นปฺปมชฺเชยฺยาติ อรหตฺตผลปญฺาย ปฏิวิชฺฌนตฺถํ อาทิโตว สมาธิวิปสฺสนาปญฺ นปฺปมชฺเชยฺย. สจฺจมนุรกฺเขยฺยาติ ปรมตฺถสจฺจสฺส นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยตฺถํ อาทิโตว วจีสจฺจํ รกฺเขยฺย. จาคมนุพฺรูเหยฺยาติ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสปริจฺจาคกรณตฺถํ อาทิโตว กิเลสปริจฺจาคํ พฺรูเหยฺย. สนฺติเมว โส สิกฺเขยฺยาติ อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสวูปสมนตฺถํ อาทิโตว กิเลสวูปสมนํ สิกฺเขยฺย. อิติ ปญฺาธิฏฺานาทีนํ อธิคมนตฺถาย อิมานิ สมถวิปสฺสนาปญฺาทีนิ ปุพฺพภาคาธิฏฺานานิ วุตฺตานิ. [๓๔๕] ผสฺสายตนนฺติ ผสฺสสฺส อายตนํ, อากโรติ อตฺโถ. ปญฺาธิฏฺานนฺติอาทีนิ ปุพฺเพ วุตฺตานํ อรหตฺตผลปญฺาทีนํ วเสน เวทิตพฺพานิ. [๓๔๘] อิทานิ นิกฺขิตฺตมาติกาวเสน "ยตฺถฏฺิตํ มญฺสฺส วา นปฺปวตฺตนฺตี"ติ วตฺตพฺพํ ภเวยฺย, อรหตฺเต ปน ปตฺเต ปุน "ปญฺ นปฺปมชฺเชยฺยา"ติอาทีหิ กิจฺจํ นตฺถิ. อิติ ภควา มาติกํ อุปฺปฏิปาฏิธาตุกํ @เชิงอรรถ: ม.มู. ๑๒/๕๗/๓๒ ม.,ก. วุตฺตภาสนฺตรกุสลตาย ภาสาย ม. โส จ ฉมาตุมตฺตเมว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๔.

เปตฺวาปิ ยถาธมฺมวเสเนว ๑- วิภงฺคํ วิภชนฺโต ปญฺ นปฺปมชฺเชยฺยาติอาทิมาห. ตตฺถ โก ปญฺ ปมชฺชติ, โก นปฺปมชฺชติ? โย ตาว อิมสฺมึ สาสเน ปพฺพชิตฺวา เวชฺชกมฺมาทิวเสน เอกวีสติวิธาย อเนสนาย ชีวิกํ กปฺเปนฺโต ปพฺพชฺชานุรูเปน จิตฺตุปฺปาทํ เปตุํ น สกฺโกติ, อยํ ปญฺ ปมชฺชติ นาม. โย ปน สาสเน ปพฺพชิตฺวา สีเล ปติฏฺาย พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา สปฺปายํ ธุตงฺคํ สมาทาย จิตฺตรุจิตํ กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา วิวิตฺตํ เสนาสนํ นิสฺสาย กสิณปริกมฺมํ กตฺวา สมาปตฺตึ นิพฺพตฺเตตฺวา ๒- อชฺเชว อรหตฺตนฺติ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา วิจรติ, อยํ ปญฺ นปฺปมชฺชติ นาม. อิมสฺมึ ปน สุตฺเต ธาตุกมฺมฏฺานวเสน เอส ปญฺาย อปฺปมาโท วุตฺโต. ธาตุกมฺมฏฺาเน ปเนตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺา หตฺถิปโทปมสุตฺตาทีสุ วุตฺตเมว. [๓๕๔] อถาปรํ วิญฺาณํเยว อวสิสฺสตีติ อยมฺเปตฺถ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. เหฏฺโต หิ รูปกมฺมฏฺานํ กถิตํ, อิทานิ อรูปกมฺมฏฺานํ เวทนาวเสน นิพฺพตฺเตตฺวา ๒- ทสฺเสตุํ อยํ เทสนา อารทฺธา. ยํ วา ปเนตํ อิมสฺส ภิกฺขุโน ปวีธาตุอาทีสุ อาคมนิยวิปสฺสนาวเสน กมฺมการกวิญฺาณํ, ตํ วิญฺาณธาตุวเสน ภาเชตฺวา ทสฺเสนฺโตปิ อิมํ เทสนํ อารภิ. ตตฺถ อวสิสฺสตีติ กิมตฺถาย อวสิสฺสติ? สตฺถุ กถนตฺถาย กุลปุตฺตสฺส จ ปฏิวิชฺฌนตฺถาย อวสิสฺสติ. ปริสุทธนฺติ นิรุปกฺกิเลสํ. ปริโยทาตนฺติ ปภสฺสรํ. สุขนฺติปิ ปชานาตีติ สุขเวทนํ เวทยมาโน สุขเวทนํ เวทยามีติ ปชานาติ. เสสปททฺวเยสุปิ เอเสว นโย. สเจ ปนายํ เวทนากถา เหฏฺา น กถิตา ภเวยฺย, อิธ ตฺวา กเถตุํ วฏฺเฏยฺย. สติปฏฺาเน ปเนสา กถิตาวาติ ตตฺถ กถิตนเยเนว เวทิตพฺพา. สุขเวทนิยนฺติเอวมาทิ ปจฺจยวเสน อุทยตฺถงฺคมนทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ตตฺถ สุขเวทนิยนฺติ สุขเวทนาย ปจฺจยภูตํ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. [๓๖๐] อุเปกฺขาเยว อวสิสฺสตีติ เอตฺตาวตา หิ ยถา นาม เฉเกน มณิการาจริเยน วชิรสูจิยา วิชฺฌิตฺวา จมฺมกฺขณฺเฑ ปาเตตฺวา ปาเตตฺวา ทินฺนํ @เชิงอรรถ: สี. ยถาธมฺมรเสเนว สี. นิพฺเพเตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๕.

มุตฺตํ อนฺเตวาสิโก คเหตฺวา คเหตฺวา ลุตฺตคตํ กโรนฺโต มุตฺโตลมฺพกมุตฺตชาลาทีนิ กโรติ, เอวเมว ภควตา กเถตฺวา กเถตฺวา ทินฺนํ กมฺมฏฺานํ อยํ กุลปุตฺโต มนสิ กโรนฺโต มนสิ กโรนฺโต ปคุณํ อกาสีติ รูปกมฺมฏฺานมฺปิ อรูปกมฺมฏฺานมฺปิ ปคุณํ ชาตํ, อถ ภควา "อถาปรํ อุเปกฺขาเยว อวสิสฺสตี"ติ อาห. กิมตฺถํ ปน อวสิสฺสตีติ. สตฺถุ กถนตฺถํ. กุลปุตฺตสฺส จ ๑- ปฏิวิชฺฌนตฺถนฺติปิ วทนฺติ, ตํ น คเหตพฺพํ. กุลปุตฺเตน หิ สหายสฺส สาสนํ วาเจตฺวา ปาสาทตเล ิเตเนว อานาปานจตุตฺถชฺฌานํ นิพฺพตฺติตํ, ยทสฺส ๒- เอตฺตกํ มคฺคํ อาคจฺฉนฺตสฺส ยานกิจฺจํ สาเธติ. ตสฺมา ๓- สตฺถุ กถนตฺถํเยว อวสิสฺสติ. อิมสฺมึ หิ าเน สตฺถา กุลปุตฺตสฺส รูปาวจรชฺฌาเน วณฺณํ กเถสิ. อิทญฺหิ วุตฺตํ โหติ "ภิกฺขุ ปคุณํ ตาว อิทํ รูปาวาจรจตุตฺถชฺฌานนฺ"ติ. ปริสุทฺธาติอาทิ ตสฺสาเยว อุเปกฺขาย วณฺณภณนํ. อุกฺกํ พนฺเธยฺยาติ องฺคารกปลฺลํ สชฺเชยฺย. อาลิมฺเปยฺยาติ ตตฺถ องฺคาเร ปกฺขิปิตฺวา อคฺคึ ทตฺวา นาฬิกาย ธเมนฺโต อคฺคึ ชาเลยฺย. อุกฺกามุเข ปกฺขิเปยฺยาติ องฺคาเร วิยูหิตฺวา องฺคารมตฺถเก วา เปยฺย, ตตฺตเก วา ปกฺขิเปยฺย. นีหฏนฺติ ๔- นีหฏโทสํ. นินฺนีตกสาวนฺติ อปนีตกสาวํ เอวเมว โขติ ยถา ตํ สุวณฺณํ อิจฺฉิติจฺฉิตาย ปิฬนฺธนวิกติยา สํวตฺตติ, เอวเมว อยํ ตาว จตุตฺถชฺฌานุเปกฺขา วิปสฺสนา อภิญฺา นิโรโธ ภโวกฺกนฺตีติ อิเมสุ ยํ อิจฺฉติ, ตสฺสตฺถาย ๕- โหตีติ วณฺณํ กเถสิ. กสฺมา ปน ภควา อิมสฺมึ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌาเน นิกนฺติปริยาทานตฺถํ อวณฺณํ อกเถตฺวา วณฺณํ กเถสีติ. กุลปุตฺตสฺส หิ จตุตฺถชฺฌาเน นิกนฺติปริยุฏฺานํ พลวํ. สเจ อวณฺณํ กเถยฺย, "มยฺหํ ปพฺพชิตฺวา ทฺวานวุติโยชนสตํ อาคจฺฉนฺตสฺส อิทํ จตุตฺถชฺฌานํ ยานกิจฺจํ สาเธติ, อหํ เอตฺตกํ มคฺคํ อาคจฺฉนฺโต ฌานสุเขน ฌานสุขรติยา ๖- อาคโต, เอวรูปสฺส นาม ปณีตธมฺมสฺส อวณฺณํ กเถติ, ชานํ นุ โข กเถติ อชานนฺ"ติ กุลปุตฺโต สํสยํ สมฺโมหํ อาปชฺเชยฺย, ตสฺมา ภควา วณฺณํ กเถสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จสทฺโท น ทิสฺสติ ก. ตํ ปนสฺส ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ @ ฏีกา. นิหตนฺติ ม. ตทตฺถาย ฉ.ม. ฌานรติยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๖.

[๓๖๑] ตทนุธมฺมนฺติ เอตฺถ อรูปาวจรชฺฌานํ ธมฺโม นาม, ตํ อนุคตตฺตา รูปาวจรชฺฌานํ อนุธมฺโมติ วุตฺตํ. วิปากชฺฌานํ วา ธมฺโม, กุสลชฺฌานํ อนุธมฺโม. ตทุปาทานาติ ตคฺคหณา. จิรํ ทีฆมทฺธานนฺติ วีสติกปฺปสหสฺสานิ. วิปากวเสน เหตํ วุตฺตํ. อิโต อุตฺตรมฺปิ เอเสว นโย. [๓๖๒] เอวํ จตูหิ วาเรหิ อรูปาวจรชฺฌานสฺส วณฺณํ กเถตฺวา อิทานิ ตสฺเสว อาทีนวํ ทสฺเสนฺโต โส เอวํ ปชานาตีติอาทิมาห. ตตฺถ สงฺขตเมตนฺติ กิญฺจาปิ เอตฺถ วีสติกปฺปสหสฺสานิ อายุ อตฺถิ, เอตํ ปน สงฺขตํ ปกปฺปิตํ อายูหิตํ, กโรนฺเตน กรียติ, อนิจฺจํ อธุวํ อสสฺสตํ ตาวกาลิกํ, จวนปริเภทนวิทฺธํสนธมฺมํ, ชาติยา อนุคตํ, ชราย อนุสฏํ, มรเณน อพฺภาหตํ, ทุกฺเข ปติฏฺิตํ, อตาณํ อเลณํ อสรณํ อสรณีภูตนฺติ. วิญฺาณายตนาทีสุปิ เอเสว นโย. อิทานิ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ คณฺหนฺโต โส เนว อภิสงฺขโรตีติอาทิมาห. ยถา หิ เฉโก ภิสกฺโก วิสวิการํ ทิสฺวาว มนํ กาเรตฺวา วิสํ านโต จาเวตฺวา อุปริ อาโรเปตฺวา ขนฺธํ วา สีสํ คเหตุํ อทตฺวา วิสํ โอตาเรตฺวา ปวิยํ ปาเตยฺย, เอวเมว ภควา กุลปุตฺตสฺส อรูปาวจรชฺฌาเน วณฺณํ กเถสิ. ตํ สุตฺวา กุลปุตฺโต รูปาวจรชฺฌาเน นิกนฺตึ ปริยาทาย อรูปาวจรชฺฌาเน ปตฺถนํ เปสิ. ภควา ตํ ตฺวา ตํ อสมฺปตฺตสฺส อปฺปฏิลทฺธสฺเสว ภิกฺขุโน "อตฺเถสา อากาสานญฺจายตนาทีสุ สมฺปตฺติ นาม. เตสํ หิ ปมพฺรหฺมโลเก วีสติกปฺปสหสฺสานิ อายุ, ทุติเย จตฺตาลีสํ, ตติเย สฏฺิ, จตุตฺเถ จตุราสีติกปฺปสหสฺสานิ อายุ. ตํ ปน อนิจฺจํ อธุวํ อสสฺสตํ ตาวกาลิกํ, จวนปริเภทนวิทฺธํสนธมฺมํ, ชาติยา อนุคตํ, ชราย อนุสฏํ, มรเณน อพฺภาหตํ, ทุกฺเข ปติฏฺิตํ, อตาณํ อเลณํ อสรณํ อสรณีภูตํ, เอตฺตกํ กาลํ ตตฺถ สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวาปิ ปุถุชฺชนกาลกิริยํ กตฺวา ปุน จตูสุ อปาเยสุ ปติตพฺพนฺ"ติ สพฺพเมตํ อาทีนวํ เอกปเทเนว "สงฺขตเมตนฺ"ติ กเถสิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๗.

กุลปุตฺโต ตํ สุตฺวา อรูปาวจรชฺฌาเน นิกนฺตึ ปริยาทิยิ. ภควา ตสฺส รูปาวจรารูปาวจเรสุ นิกนฺติยา ปริยาทินฺนภาวํ ตฺวา อรหตฺตนิกูฏํ "โส เนว ตํ อภิสงฺขโรตี"ติอาทิมาห. ยถา วา ปเนโก มหาโยโธ เอกํ ราชานํ อาราเธตฺวา สตสหสฺสุฏฺานกํ คามวรํ ลเภยฺย, ปุน ราชา ตสฺสานุภาวํ สริตฺวา "มหานุภาโว โยโธ, อปฺปกํ เตน ลทฺธนฺ"ติ "นายํ ตาต คาโม ตุยฺหํ อนุจฺฉวิโก, อญฺ จตุสต- สหสฺสุฏฺานกํ คณฺหาหี"ติ ทเทยฺย. โส สาธุ เทวาติ ตํ วิสฺสชฺเชตฺวา อิตรํ คามํ คเณฺหยฺย. ราชา อสมฺปตฺตเมว จ นํ ปกฺโกสาเปตฺวา "กินฺเต เตน, อหิวาตกโรโค เอตฺถ อุปฺปชฺชติ, อสุกสฺมึ ปน าเน มหนฺตํ นครํ อตฺถิ, ตตฺถ ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา รชฺชํ กาเรหี"ติ ปหิเณยฺย, โส ตถา กาเรยฺย. ตตฺถ ราชา วิย สมฺมาสมฺพุทฺโธ ทฏฺพฺโพ, มหาโยโธ วิย ปุกฺกุสาติ กุลปุตฺโต. ปมลทฺธคาโม วิย อานาปานจตุตฺถชฺฌานํ, ตํ วิสฺสชฺเชตฺวา อิตรํ คามํ คณฺหาหีติ วุตฺตกาโล วิย อานาปานชฺฌาเน นิกนฺติปริยาทานํ กาเรตฺวา อารุปฺปกถนํ, ตํ คามํ อสมฺปตฺตเมว ปกฺโกสาเปตฺวา "กึ เต เตน, อหิวาตกโรโค เอตฺถ อุปฺปชฺชติ, อสุกสฺมึ าเน นครํ อตฺถิ, ตตฺถ ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา รชฺชํ กาเรหี"ติ วุตฺตกาโล วิย อารุปฺเป สงฺขตเมตนฺติ อาทีนวกถเนน เตน อปฺปตฺตาสุเยว ตาสุ สมาปตฺตีสุ ปตฺถนํ นิวตฺตาเปตฺวา อุปริ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนาคหณํ. ตตฺถ เนว อภิสงฺขโรตีติ น อายูหติ น ราสึ กโรติ. น อภิสญฺเจตยตีติ น กปฺเปติ. ภวาย วา วิภวาย วาติ วุฑฺฒิยา วา ปริหานิยา วา. สสฺสตุจฺเฉทวเสนปิ โยเชตพฺพํ. น กิญฺจิ โลเก อุปาทิยตีติ โลเก รูปาทีสุ กิญฺจิ เอกธมฺมมฺปิ ตณฺหาย น คณฺหาติ, น ปรามสติ. นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ภควา อตฺตโน พุทฺธวิสเย ตฺวา เทสนาย อรหตฺตนิกูฏํ คณฺหิ. กุลปุตฺโต ปน อตฺตโน ยโถปนิสฺสเยน ตีณิ สามญฺผลานิ ปฏิวิชฺฌิ. ยถา นาม ราชา สุวณฺณภาชเนน นานารสโภชนํ ภุญฺชนฺโต อตฺตโน ปมาเณน ปิณฺฑํ วฏฺเฏตฺวา องฺเก นิสินฺเนน ราชกุมาเรน ปิณฺฑมฺหิ อาลเย ทสฺสิเต ตํ ปิณฺฑํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๘.

อุปนาเมยฺย, กุมาโร อตฺตโน มุขปฺปมาเณน กพฬํ กเรยฺย, เสสํ ราชา สยํ วา ภุญฺเชยฺย, ปาติยํ วา ปกฺขิเปยฺย, เอวํ ธมฺมราชา ตถาคโต อตฺตโน ปมาเณน อรหตฺตนิกูฏํ คณฺหนฺโต เทสนํ เทเสสิ, กุลปุตฺโต อตฺตโน ยโถปนิสฺสเยน ตีณิ สามญฺผลานิ ปฏิวิชฺฌิ. อิโต ปุพฺเพ ปนสฺส ขนฺธา ธาตุโย อายตนานีติ เอวรูปํ อจฺจนฺตสุญฺตํ ติลกฺขณาหตํ กถํ กเถนฺตสฺส เนว กงฺขา, น วิมติ, นาปิ "เอวํ กิร ตํ เอวํ เม อาจริเยน วุตฺตนฺ"ติ อิติ กิร น ทนฺธายิตตฺตํ วิตฺถายิตตฺตํ อตฺถิ. เอกจฺเจสุ จ กิร าเนสุ พุทฺธา อญฺาตกเวเสน วิจรนฺติ, สมฺมาสมฺพุทฺโธ นุ โข เอโสติ อหุเทว สํสโย, อหุ วิมติ. ยโต อเนน อนาคามิผลํ ปฏิวิทฺธํ, อถ อยํ เม สตฺถาติ นิฏฺ คโต. ยทิ เอวํ กสฺมา อจฺจยํ น เทเสสีติ. โอกาสาภาวโต. ภควา หิ ยถานิกฺขิตฺตาย มาติกาย อจฺฉินฺนธารํ กตฺวา อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย เทสนํ เทเสสิเยว. [๓๖๓] โสติ อรหา. อนชฺโฌสิตาติ คิลิตฺวา ปรินิฏฺาเปตฺวา คเหตุํ น ยุตฺตาติ ปชานาติ. อนภินนฺทิตาติ ตณฺหาทิฏฺิวเสน อภินนฺทิตุํ น ยุตฺตาติ ปชานาติ. [๓๖๔] วิสํยุตฺโต นํ เวเทตีติ สเจ หิสฺส สุขเวทนํ อารพฺภ ราคานุสโย, ทุกฺขเวทนํ อารพฺภ ปฏิฆานุสโย, อิตรํ อารพฺภ อวิชฺชานุสโย อุปฺปชฺเชยฺย, สํยุตฺโต เวทิเยยฺย นาม. อนุปฺปชฺชนโต ปน วิสํยุตฺโต นํ เวเทติ นิสฺสโฏ ๑- วิปฺปมุตฺโต. กายปริยนฺติกนฺติ กายโกฏิกํ. ยาว กายปฺปวตฺตา อุปฺปชฺชิตฺวา ตโต ปรํ อนุปฺปชฺชนเวทนนฺติ อตฺโถ. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. อนภินนฺทิตานิ สีตีภวิสฺสนฺตีติ ทฺวาทสสุ อายตเนสุ กิเลสานํ วิเสวนสฺส ๒- นตฺถิตาย อนภินนฺทิตานิ หุตฺวา อิธ ทฺวาทสสุเยว อายตเนสุ นิรุชฺฌิสฺสนฺติ. กิเลสา หิ นิพฺพานํ อาคมฺม นิรุทฺธาปิ ยตฺถ นตฺถิ, ตตฺถ นิรุทฺธาติปิ วุจฺจนฺติ. สฺวายมตฺโถ "เอตฺเถสา ตณฺหา นิรุชฺฌมานา นิรุชฺฌตี"ติ สมุทยปเญฺหน ทีเปตพฺโพ. ตสฺมา ภควา นิพฺพานํ อาคมฺม สีติภูตานิปิ อิเธว สีตีภวิสฺสนฺตีติ @เชิงอรรถ: ม. นิยุตฺโต ม. วิเสสนสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๙.

อาห. นนุ จ อิธ เวทยิตานิ วุตฺตานิ, น กิเลสาติ. เวทยิตานิปิ กิเลสาภาเวเนว สีตีภวนฺติ. อิตรถา เนสํ สีติภาโว นาม นตฺถีติ สุวุตฺตเมตํ. [๓๖๕] เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- ยถา หิ เอโก ปุริโส เตลปฺปทีปสฺส ฌายโต เตเล ขีเณ เตลํ อาสิญฺจติ, วฏฺฏิยา ขีณาย วฏฺฏึ ปกฺขิปติ, เอวํ ทีปสิขาย อนุปจฺเฉโทว โหติ, เอวเมว ปุถุชฺชโน เอกสฺมึ ภเว ิโต กุสลากุสลํ กโรติ, โส เตน สุคติยญฺจ อปาเยสุ จ นิพฺพตฺตติเยว, เอวํ เวทนานํ อนุปจฺเฉโทว โหติ. ยถา ปเนโก ทีปสิขาย อุกฺกณฺิโต "อิมํ ปุริสํ อาคมฺม ทีปสิขา น อุปจฺฉิชฺชตี"ติ นิลีโน ตสฺส สีสํ ฉินฺเทยฺย, เอวํ วฏฺฏิยา จ เตลสฺส จ อนุปหารา ทีปสิขา อนาหารา นิพฺพายติ, เอวเมว ปวตฺเต อุกฺกณฺิโต โยคาวจโร อรหตฺตมคฺเคน กุสลากุสลํ สมุจฺฉินฺทติ, ตสฺส สมุจฺฉินฺนตฺตา ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน กายสฺส เภทา ปุน เวทยิตานิ น อุปฺปชฺชนฺตีติ. ตสฺมาติ ยสฺมา อาทิมฺหิ สมาธิวิปสฺสนาปญฺาหิ อรหตฺตผลปญฺา อุตฺตริตรา, ตสฺมา. เอวํ สมนฺนาคโตติ อิมินา อุตฺตเมน อรหตฺตผลปญฺาธิฏฺาเนน สมนฺนาคโต. สพฺพทุกฺขกฺขเย าณํ นาม อรหตฺตมคฺเค าณํ, อิมสฺมึ ปน สุตฺเต อรหตฺตผเล าณํ อธิปฺเปตํ. เตเนวาห ตสฺส สา วิมุตฺติสจฺเจ ิตา อกุปฺปา โหตีติ. [๓๖๖] เอตฺถ หิ วิมุตฺตีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติ. สจฺจนฺติ ปรมตฺถสจฺจํ นิพฺพานํ. อิติ อกุปฺปารมฺมณกรเณน อกุปฺปาติ วุตฺตา. มุสาติ วิตถํ. โมสธมฺมนฺติ นสฺสนสภาวํ. ตํ สจฺจนฺติ ตํ อวิตถํ สภาโว. อโมสธมฺมนฺติ อนสฺสนสภาวํ. ตสฺมาติ ยสฺมา อาทิโต สมถวิปสฺสนาวเสน วจีสจฺจโต ทุกฺขสจฺจสมุทยสจฺเจหิปิ ปรมตฺถสจฺจํ นิพฺพานเมว อุตฺตริตรํ, ตสฺมา. เอวํ สมนฺนาคโตติ อิมินา อุตฺตเมน ปรมตฺถสจฺจาธิฏฺาเนน สมนฺนาคโต. [๓๖๗] ปุพฺเพติ ปุถุชฺชนกาเล. อุปธี โหนฺตีติ ขนฺธูปธิ กิเลสูปธิ อภิสงฺขารูปธิ ปญฺจกามคุณูปธีติ อิเม อุปธโย โหนฺติ. สมตฺตา สมาทินฺนาติ ปริปูรา คหิตา ปรามฏฺา. ตสฺมาติ ยสฺมา อาทิโต สมถวิปสฺสนาวเสน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๐.

กิเลสปริจฺจาคโต, โสตาปตฺติมคฺคาทีหิ จ กิเลสปริจฺจาคโต อรหตฺตมคฺเคเนว กิเลสปริจฺจาโค อุตฺตริตโร, ตสฺมา. เอวํ สมนฺนาคโตติ อิมินา อุตฺตเมน จาคาธิฏฺาเนน สมนฺนาคโต. [๓๖๘] อาฆาโตติอาทีสุ อาฆาตกรณวเสน อาฆาโต, พฺยาปชฺฌนวเสน พฺยาปาโท, สมฺปทุสฺสนวเสน สมฺปโทโสติ ตีหิ ปเทหิ โทสากุสลมูลเมว วุตฺตํ. ตสฺมาติ ยสฺมา อาทิโต สมถวิปสฺสนาวเสน กิเลสวูปสมโต, โสตาปตฺติมคฺคาทีหิ จ กิเลสวูปสมโต อรหตฺตมคฺเคเนว กิเลสวูปสโม อุตฺตริตโร, ตสฺมา. เอวํ สมนฺนาคโตติ อิมินา อุตฺตเมน อุปสมาธิฏฺาเนน สมนฺนาคโต. [๓๖๙] มญฺิตเมตนฺติ ตณฺหามญฺิตํ มานมญฺิตํ ทิฏฺิมญฺิตนฺติ ติวิธมฺปิ วฏฺฏติ. อยมหมสฺมีติ เอตฺถ ปน อยมหนฺติ เอกํ ตณฺหามญฺิตเมว วฏฺฏติ. โรโคติอาทีสุ อาพาธฏฺเน โรโค, อนฺโตโทสฏฺเน คณฺโฑ, อนุปวิสนฏฺเน สลฺลํ. มุนิ สนฺโตติ วุจฺจตีติ ขีณาสวมุนิ สนฺโต นิพฺพุโตติ วุจฺจติ. ยตฺถ ิตนฺติ ยสฺมึ าเน ิตํ. สงฺขิตฺเตนาติ พุทฺธานํ กิร สพฺพาปิ ธมฺมเทสนา สงฺขิตฺตาว, วิตฺถารเทสนา นาม นตฺถิ, สมนฺตปฏฺานกถาปิ สงฺขิตฺตาเยว. อิติ ภควา เทสนํ ยถานุสนฺธึ ปาเปสิ. อุคฺฆฏิตญฺูติอาทีสุ ปน จตูสุ ปุคฺคเลสุ ปุกฺกุสาติ กุลปุตฺโต วิปญฺจิตญฺู, อิติ วิปญฺจิตญฺุวเสน ภควา อิมํ ธาตุวิภงฺคสุตฺตํ กเถสิ. [๓๗๐] น โข เม ภนฺเต ปริปุณฺณํ ปตฺตจีวรนฺติ กสฺมา กุลปุตฺตสฺส อิทฺธิมยปตฺตจีวรํ น นิพฺพตฺตนฺติ. ปุพฺเพ อฏฺนฺนํ ปริกฺขารานํ อทินฺนตฺตา. กุลปุตฺโต หิ ทินฺนทาโน กตาภินีหาโร, น ทินฺนตฺตาติ น วตฺตพฺพํ. อิทฺธิมยปตฺตจีวรํ ปน ปจฺฉิมภวิกานํเยว นิพฺพตฺตติ, อยญฺจ ปุน ปฏิสนฺธิโก ตสฺมา น นิพฺพตฺตนฺติ. อถ ภควา สยํ ปริเยเสตฺวา กสฺมา น อุปสมฺปาเทสีติ. โอกาสาภาวโต. กุลปุตฺตสฺส อายุ ปริกฺขีณํ, สุทฺธาวาสิโก อนาคามี มหาพฺรหฺมา กุมฺภการสาลํ อาคนฺตฺวา นิสินฺโน วิย อโหสิ. ตสฺมา สยํ น ปริเยเสสิ. ปตฺตจีวรปริเยสนํ ปกฺกามีติ ตาย เวลาย ปกฺกามิ? อุฏฺิเต อรุเณ. ภควโต กิร ธมฺมเทสนาปรินิฏฺานญฺจ อรุณุฏฺานญฺจ รสฺมิวิสฺสชฺชนญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๑.

เอกกฺขเณ อโหสิ, ภควา กิร เทสนํ นิฏฺเปตฺวาว ฉพฺพณฺณา รสฺมิโย วิสฺสชฺชิ, สกลกุมฺภการนิเวสนํ เอกปฺปชฺโชตํ อโหสิ, ฉพฺพณฺณรสฺมิโย ชาลชาลา ปุญฺชปุญฺชา หุตฺวา วิธาวนฺติโย สพฺพทิสาภาเค สุวณฺณปฏิปริโยนทฺเธ วิย นานาวณฺณกุสุมรตนวิสลสมุชฺชเล วิย จ อกํสุ. ภควา "นครวาสิโน มํ ปสฺสนฺตู"ติ อธิฏฺาสิ. นครวาสิโน ภควนฺตํ ทิสฺวาว "สตฺถา กิร อาคโต, กุมฺภการสาลาย กิร นิสินฺโน"ติ อญฺมญฺสฺส อาโรเจตฺวา รญฺโ อาโรเจสุํ. ราชา อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต กาย เวลาย อาคตตฺถา"ติ ปุจฺฉิ. หิยฺโย สูริยตฺถงฺคมนเวลาย มหาราชาติ. เกน กมฺเมน ภควาติ. ตุมฺหากํ สหาโย ปุกฺกุสาติ ราชา ตุเมฺหหิ ปหิตสาสนํ สุตฺวา นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตฺวา มํ อุทฺทิสฺส อาคจฺฉนฺโต สาวตฺถึ อติกฺกมฺม ปญฺจจตฺตาลีส โยชนานิ อาคนฺตฺวา อิมํ กุมฺภการสาลํ ปวิสิตฺวา นิสีทิ, อหํ ตสฺส สงฺคหตฺถํ อาคนฺตฺวา ธมฺมกถํ กเถสึ, กุลปุตฺโต ตีณิ ผลานิ ปฏิวิชฺฌิ มหาราชาติ. อิทานิ กหํ ภนฺเตติ. อุปสมฺปทํ ยาจิตฺวา อปริปุณฺณปตฺตจีวรตาย ปตฺตจีวรํ ปริเยสนตฺถํ คโต มหาราชาติ อาห. ราชา กุลปุตฺตสฺส คตทิสาภาเคน อคมาสิ. ภควาปิ อากาเสนาคนฺตฺวา เชตวนคนฺธกุฏิมฺหิเยว ปาตุรโหสิ. กุลปุตฺโตปิ ปตฺตจีวรํ ปริเยสมาโน เนว พิมฺพิสารรญฺโ น ตกฺกสีลกานํ ชงฺฆวาณิชานํ สนฺติกํ อคมาสิ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "น โข เม กุกฺกุฏสฺส วิย ตตฺถ ตตฺถ มนาปามนาปเมว วิจินิตฺวา ปตฺตจีวรํ ปริเยสิตุํ ยุตฺตํ, มหนฺตํ นครํ วชฺชิตฺวา อุทกติตฺถสุสานสงฺการฏฺานอนฺตรวีถีสุ ปริเยสิสฺสามี"ติ อนฺตรวีถิยํ สงฺการกูเฏสุ ตาว ปิโลติกํ ปริเยสิตุํ อารทฺโธ. ชีวิตา โวโรเปสีติ เอกสฺมึ สงฺการกูเฏ ปิโลติกํ โอโลเกนฺตํ วิพฺภนฺตา ตรุณวจฺฉา คาวี อุปธาวิตฺวา อุปธาวิตฺวา สิงฺเคน วิชฺฌิตฺวา ฆาเตสิ, ฉาตกชฺฌตฺโต กุลปุตฺโต อากาเสเยว อายุกฺขยํ ปตฺวา ปติโต, สงฺการฏฺาเน อโธมุขฏฺปิโต สุวณฺณปฏิมา วิย อโหสิ, กาลกโต จ ปน อวิหาพฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติ, นิพฺพตฺตมตฺโตว อรหตฺตํ ปาปุณิ. อวิหาพฺรหฺมโลเก กิร นิพฺพตฺตมตฺตาว สตฺต ชนา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. วุตฺตํ เหตํ;-

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๒.

"อวิหํ อุปปนฺนาเส วิมุตฺตา สตฺต ภิกฺขโว ราคโทสปริกฺขีณา ติณฺณา โลเก วิสตฺติกํ. เก จ เต อตรุํ ปงฺกํ มจฺจุเธยฺยํ สุทุตฺตรํ เก หิตฺวา มานุสํ เทหํ ทิพฺพโยคํ อุปชฺฌคุํ. อุปโก ปลคณฺโฑ จ ปุกฺกุสาติ จ เต ตโย ภทฺทิโย ขณฺฑเทโว จ พาหุรคฺคิ จ ปิงฺคิโย เต หิตฺวา มานุสํ เทหํ ทิพฺพโยคํ อุปจฺจคุนฺ"ติ. ๑- พิมฺพิสาโรปิ "มยฺหํ สหาโย มยา เปสิตสาสนมตฺตํ วาเจตฺวา หตฺถคตํ รชฺชํ ปหาย เอตฺตกํ อทฺธานํ อาคโต, ทุกฺกรํ กตํ กุลปุตฺเตน, ปพฺพชิตสกฺกาเรน ตํ สกฺกริสฺสามี"ติ "ปริเยสถ เม สหายกนฺ"ติ ตตฺถ ตตฺถ เปเสสิ. เปสิตา ตํ อทฺทสํสุ สงฺการฏฺาเน ปติตํ, ทิสฺวา อาคมฺม รญฺโ อาโรเจสุํ. ราชา คนฺตฺวา กุลปุตฺตํ ทิสฺวา "น วต โภ ลภิมฺหา สหายสฺส สกฺการํ กาตุํ, อนาโถ เม ชาโต สหายโก"ติ ปริเทวิตฺวา กุลปุตฺตํ มญฺจเกน คณฺหาเปตฺวา ยุตฺโตกาเส เปตฺวา อนุปสมฺปนฺนสฺส สกฺการํ กาตุํ ชานนภาเวน นฺหาปกกปฺปกาทโย ปกฺโกสาเปตฺวา กุลปุตฺตํ สีสํ นฺหาเปตฺวา สุทฺธวตฺถาทีนิ ๒- นิวาสาเปตฺวา ราชเวเสน อลงฺการาเปตฺวา โสวณฺณสิวิกํ อาโรเปตฺวา สพฺพตาฬาวจรคนฺธมาลาทีหิ ปูชํ กโรนฺโต นครา นีหริตฺวา พหูหิ คนฺธกฏฺเหิ มหาจิตกํ กาเรตฺวา กุลปุตฺตสฺส สรีรกิจฺจํ กตฺวา ธาตุโย อาทาย เจติยํ ปติฏฺเปสิ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย ธาตุวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. ---------------- @เชิงอรรถ: สํ.ส. ๑๕/๑๐๕/๗๑ ฉ.ม. สุทฺธวตฺถานิ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๑๙๘-๒๒๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=10&A=5049&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=5049&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=673              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=8748              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=8655              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=8655              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบไทย

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]