ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
อรรถกถาเล่มที่ ๑๐ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๔)

หน้าที่ ๑.

ปปญฺจสูทนี นาม มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถา อุปริปณฺณาสกวณฺณนา ---------- นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส. ๑. เทวทหวคฺค ๑. เทวทหสุตฺตวณฺณนา [๑] เอวมฺเม สุตนฺติ เทวทหสุตฺตํ. ตตฺถ เทวทหํ นามาติ เทวา วุจฺจนฺติ ราชาโน, ตตฺถ จ สกฺยราชูนํ มงฺคลโปกฺขรณี อโหสิ ปาสาทิกา อารกฺขสมฺปนฺนา, สา เทวานํ ทหตฺตา "เทวทหนฺ"ติ ปญฺญายิตฺถ, ตทุปาทาย โสปิ นิคโม เทวทหนฺเตฺวว สงฺขฺยํ คโต. ภควา ตํ นิคมํ นิสฺสาย ลุมฺพินิวเน วิหรติ. สพฺพํ ตํ ปุพฺเพกตเหตูติ ปุพฺเพ กตกมฺมปจฺจยา. อิมินา กมฺมเวทนญฺจ กิริยเวทนญฺจ ปฏิกฺขิปิตฺวา เอกํ วิปากเวทนเมว สมฺปฏิจฺฉนฺตีติ ทสฺเสติ. เอวํวาทิโน ภิกฺขเว นิคนฺถาติ อิมินา ปุพฺเพ อนิยเมตฺวา วุตฺตํ นิยเมตฺวา ทสฺเสติ. อหุวเมฺหว มยนฺติ อิทํ ภควา เตสํ อชานนภาวํ ชานนฺโตว เกวลํ กลิสาสนํ อาโรเจตุกาโม ปุจฺฉติ. เย หิ "มยํ อหุวมฺหา"ติปิ น ชานนฺติ, เต กถํ กมฺมสฺส กตภาวํ วา อกตภาวํ วา ชานิสฺสนฺติ. อุตฺตริปุจฺฉายปิ เอเสว นโย. [๒] เอวํ สนฺเตติ จูฬทุกฺขกฺขนฺเธ มหานิคนฺถสฺส วจเน สจฺเจ ๑- สนฺเตติ อตฺโถ, อิธ ปน เอตฺตกสฺส ฐานสฺส ตุมฺหากํ อชานนภาเว สนฺเตติ อตฺโถ. น กลฺลนฺติ น ยุตฺตํ. [๓] คาฬฺหุปเลปเนนาติ ๒- พหลูปเลปเนน, ปุนปฺปุนํ วิสรญฺชิเตน, น ปน ขลิยา ลิตฺเตน วิย. เอสนิยาติ เอสนิสลากาย อนฺตมโส อนฺตกวฏฺฏิยาปิ. เอเสยฺยาติ คมฺภีรํ วา อุตฺตานํ วาติ วีมํเสยฺย. อคทงฺคารนฺติ ฌามหริตกสฺส วา อามลกสฺส วา จุณฺณํ. โอทเทยฺยาติ ปกฺขิเปยฺย. อโรโคติอาทิ มาคณฺฑิยสุตฺเต ๓- วุตฺตเมว. @เชิงอรรถ: สี. สเจ ม. คาฬฺหปเลปเนนาติ ม.ม. ๑๓/๒๑๓/๑๘๘

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒.

เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ, สลฺเลน วิทฺธสฺส หิ วิทฺธกาเล เวทนาย ปากฏกาโล วิย อิเมสํ "มยํ ปุพฺเพ อหุมฺหา วา ๑- โน วา, ปาปกมฺมํ อกริมฺหา ๒- วา โน วา, เอวรูปํ วา ปาปํ อกริมฺหา"ติ ๓- ชานนกาโล สิยา. วณมุขสฺส ปริกนฺตนาทีสุ จตูสุ กาเลสุ เวทนาย ปากฏกาโล วิย "เอตฺตกํ วา โน ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ, เอตฺตเก วา ทุกฺเข ๔- นิชฺชิณฺเณ สพฺพเมว ทุกฺขํ นิชฺชิณฺณํ ภวิสฺสติ, สุทฺธนฺเต ปติฏฺฐิตา นาม ภวิสฺสามา"ติ ชานนกาโล สิยา. อปรภาเค ผาสุกภาวชานนกาโล วิย ทิฏฺเฐว ธมฺเม อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทาย จ ๕- ชานนกาโล สิยา. เอวเมตฺถ เอกาย อุปมาย ตโย อตฺถา, จตูหิ อุปมาหิ เอโก อตฺโถ ปริทีปิโต. [๔] อิเม ปน ตโต เอกมฺปิ น ชานนฺติ, วิรชฺฌิตฺวา คเต สลฺเล อวิทฺโธปิ ๖- "วิทฺโธสิ มยา"ติ ปจฺจตฺถิกสฺส วจนปฺปมาเณเนว "วิทฺโธสฺมี"ติ สญฺญํ อุปฺปาเทตฺวา ทุกฺขปฺปตฺตปุริโส วิย เกวลํ มหานิคนฺถสฺส วจนปฺปมาเณน สพฺพเมตํ สทฺทหนฺตา เอวมาคนฺตุกสลฺลูปมาย ๗- ภควตา นิคฺคหิตา ปจฺจาหริตุํ อสกฺโกนฺตา ยถา นาม ทุพฺพโล สุนโข มิคํ อุฏฺฐาเปตฺวา สามิกสฺส อภิมุขํ กริตฺวา อตฺตนา โอสกฺกติ, เอวํ มหานิคนฺถสฺส มตฺถเก วาทํ ปกฺขิปนฺตา นิคนฺโถ อาวุโสติอาทิมาหํสุ. [๕] อถ เน ภควา สาจริยเก นิคฺคณฺหนฺโต ปญฺจ โข อิเมติอาทิมาห. ตตฺรายสฺมนฺตานนฺติ เตสุ ปญฺจสุ ธมฺเมสุ อายสฺมนฺตานํ. กา อตีตํเส สตฺถริ สทฺธาติ อตีตํสวาทิมฺหิ สตฺถริ กา สทฺธา. ยา อตีตํสวาทํ ๘- สทฺทหนฺตานํ ตุมฺหากํ มหานิคนฺถสฺส ๙- สทฺธา, สา กตมา. กึ ภูตตฺถา อภูตตฺถา, ภูตวิปากา อภูตวิปากาติ ๑๐- ปุจฺฉติ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. สหธมฺมิกนฺติ สเหตุกํ สการณํ. วาทปฺปฏิหารนฺติ ปจฺจาคมนกวาทํ. เอตฺตาวตา เตสํ "อปเนถ สทฺธํ, สพฺพทุพฺพลา เอสา"ติ สทฺธาเฉทกวาทํ นาม ทสฺเสติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อหุวมฺหา วา ฉ.ม. อกรมฺหา ฉ.ม. กรมฺหาติ @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. อวิทฺโธว @ ฉ. สลฺโลปมาย ฉ.ม. อตีตวาทํ ก. มหานิคนฺเถ, ฉ.ม. มหานิคณฺฐสฺส @๑๐ สี. กึ ภูตตฺถา อภูตวิปากา, อภูตตฺถา ภูตวิปากาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓.

[๖] อวิชฺชา อญฺญาณาติ อวิชฺชาย อญฺญาเณน. สมฺโมหาติ สมฺโมเหน. วิปจฺเจถาติ วิปรีตโต สทฺทหถ, วิปลฺลาสคฺคาหํ วา คณฺหถาติ อตฺโถ. [๗] ทิฏฺฐธมฺมเวทนียนฺติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว วิปากทายกํ. อุปกฺกเมนาติ ปโยเคน. ปธาเนนาติ วิริเยน. สมฺปรายเวทนียนฺติ ทุติเย วา ตติเย วา อตฺตภาเว วิปากทายกํ. สุขเวทนียนฺติ อิฏฺฐารมฺมเณ วิปากทายกํ กุสลกมฺมํ. วิปรีตํ ทุกฺขเวทนียํ. ปริปกฺกเวทนียนฺติ ปริปกฺเก นิปฺผนฺเน อตฺตภาเว เวทนียํ, ทิฏฺฐธมฺมเวทนียสฺเสเวตํ อธิวจนํ. อปริปกฺกเวทนียนฺติ อปริปกฺเก อตฺตภาเว เวทนียํ, สมฺปรายเวทนียสฺเสเวตํ อธิวจนํ. เอวํ สนฺเตปิ อยเมตฺถ วิเสโส:- ยํ ปฐมวเย กตํ ปฐมวเย วา มชฺฌิมวเย วา ปจฺฉิมวเย วา วิปากํ เทติ, มชฺฌิมวเย วา กตํ มชฺฌิมวเย วา ปจฺฉิมวเย วา วิปากํ เทติ, ปจฺฉิมวเย กตํ ตตฺเถว วิปากํ เทติ, ตํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ นาม. ยํ ปน สตฺตทิวสพฺภนฺตเร วิปากํ เทติ, ตํ ปริปกฺกเวทนียํ นาม. ตํ กุสลํปิ โหติ อกุสลํปิ. ตตฺริมานิ วตฺถูนิ:- ปุณฺโณ นาม กิร ทุคฺคตมนุสฺโส ราชคเห สุมนเสฏฺฐึ นิสฺสาย วสติ. ตเมว เอกทิวสํ นครมฺหิ นกฺขตฺเต สงฺฆุฏฺเฐ เสฏฺฐี อาห "สเจ อชฺช กสิสฺสสิ, เทฺว จ โคเณ นงฺคลญฺจ ๑- ลภิสฺสสิ. กึ นกฺขตฺตํ กีฬิสฺสสิ, น กีฬิสฺสสี"ติ. ๒- กิมฺเม นกฺขตฺเตน, กสิสฺสามีติ. เตนหิ เย โคเณ อิจฺฉสิ, เต คเหตฺวา กสาหีติ. โส กสิตุํ คโต. ตํ ทิวสํ สาริปุตฺตตฺเถโร นิโรธา วุฏฺฐาย "กสฺส สงฺคหํ กโรมี"ติ อาวชฺเชนฺโต ปุณฺณํ ทิสฺวา ปตฺตจีวรมาทาย ตสฺส กสนฏฺฐานํ คโต. ปุณฺโณ กสึ ฐเปตฺวา เถรสฺส ทนฺตกฏฺฐํ ทตฺวา มุโขทกํ อทาสิ. เถโร สรีรํ ปฏิชคฺคิตฺวา กมฺมนฺตสฺส ๓- อวิทูเร นิสีทิ ภตฺตาภิหารํ โอโลเกนฺโต. อถสฺส ภริยํ ภตฺตํ อาหรนฺตึ ทิสฺวา อนฺตรามคฺเคเยว อตฺตานํ ทสฺเสสิ. สา สามิกสฺส อาหฏภตฺตํ เถรสฺส ปตฺเต ปกฺขิปิตฺวา ปุน คนฺตฺวา อญฺญํ ภตฺตํ สมฺปาเทตฺวา ทิวา อคมาสิ. ปุณฺโณ เอกวารํ กสิตฺวา นิสีทิ. สาปิ ภตฺตํ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺตี อาห "สามิ ปาโตว เต ภตฺตํ อาหริยิตฺถ, อนฺตรามคฺเค @เชิงอรรถ: ม. นวนงฺคลญฺจ ฉ.ม. กสิสฺสสีติ ม. กสนฺตสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔.

ปน สาริปุตฺตตฺเถรํ ทิสฺวา ตํ ตสฺส ทตฺวา อญฺญํ ปจิตฺวา อาหรนฺติยา เม อุสฺสูโร ชาโต, มา กุชฺฌิ สามี"ติ. ภทฺทกํ เต ภทฺเท กตํ, มยา เถรสฺส ปาโตว ทนฺตกฏฺฐญฺจ มุโขทกญฺจ ทินฺนํ, อมฺหากํเยว ทาเนน ๑- ปิณฺฑปาโต ปริภุตฺโต, อชฺช เถเรน กตสมณธมฺมสฺส มยํ ภาคิโน ชาตาติ จิตฺตํ ปสาเทสิ. ๒- เอกวารํ กสิตฏฺฐานํ สุวณฺณเมว อโหสิ. โส ภุญฺชิตฺวา กสิตฏฺฐานํ โอโลเกนฺโต วิชฺโชตมานํ ทิสฺวา อุฏฺฐาย ยฏฺฐิยา ปหริตฺวา รตฺตสุวณฺณภาวํ ชานิตฺวา "รญฺโญ อกเถตฺวา ปริภุญชิตุํ น สกฺกา"ติ คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจสิ. ราชา ตํ สพฺพํ สกเฏหิ อาหราเปตฺวา ราชงฺคเณ ราสึ กาเรตฺวา "กสฺสิมสฺมึ นคเร เอตฺตกํ สุวณฺณํ อตฺถี"ติ ปุจฺฉิ. กสฺสจิ นตฺถีติ จ วุตฺเต เสฏฺฐิฏฺฐานมสฺส อทาสิ. โส ปุณฺณเสฏฺฐี นาม ชาโต. อปรมฺปิ วตฺถุ:- ตสฺมึเยว ราชคเห กาฬวฬิโย ๓- นาม ทุคฺคโต อตฺถิ. ตสฺส ภริยา ปณฺณมฺพิลยาคุํ ปจิ. มหากสฺสปตฺเถโร นิโรธา วุฏฺฐาย "กสฺส สงฺคหํ กโรมี"ติ อาวชฺเชนฺโต ตํ ทิสฺวา คนฺตฺวา เคหทฺวาเร อฏฺฐาสิ. สา ปตฺตํ คเหตฺวา สพฺพํ ตตฺถ ปกฺขิปิตฺวา เถรสฺส อทาสิ, เถโรปิ วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ อุปนาเมสิ. สตฺถา อตฺตโน ยาปนมตฺตํ คณฺหิ, เสสํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ ปโหสิ. กาฬวฬิโยปิ ตํ ฐานํ ปตฺโต จูฬกํ ลภิ. มหากสฺสโป สตฺถารํ กาฬวฬิยสฺส วิปากํ ปุจฺฉิ. สตฺถา "อิโต สตฺตเม ทิวเส เสฏฺฐิจฺฉตฺตํ ลภิสฺสตี"ติ อาห. กาฬวฬิโย ตํ กถํ สุตฺวา คนฺตฺวา ภริยาย อาโรเจสิ. ตทา จ ราชา นครมนุสญฺจรนฺโต พหินคเร ชีวสูเล นิสินฺนํ ปุริสํ อทฺทส. ปุริโส ราชานํ ทิสฺวา อุจฺจาสทฺทํ อกาสิ "ตุมฺหากํ เม ภุญฺชนภตฺตํ ปหิณถ เทวา"ติ. ราชา "ปาเหสฺสามี"ติ ๔- วตฺวา สายมาสภตฺเต อุปนีเต สริตฺวา "อิมํ หริตุํ สมตฺถํ ชานาถา"ติ อาห, นคเร สหสฺสภณฺฑิกํ หรึสุ. ๕- ตติยวาเร กาฬวฬิยสฺส ภริยา ตมคฺคเหสิ. ๖- อถ นํ รญฺโญ ทสฺเสสุํ. สา ปุริสเวสํ คเหตฺวา ปญฺจาวุธสนฺนทฺธา ภตฺตปาตึ คเหตฺวา นครา นิกฺขมิ. พหินคเร ตาเล อธิวตฺโถ ทีฆตาโล นาม ยกฺโข ตํ รุกฺขมูเลน คจฺฉนฺตึ ทสฺวา "ติฏฺฐ ติฏฺฐ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อมฺหากํเยวาเนน ม. ชาตา จิตฺตํ ปสาเทหีติ สี. กาฬวิฬงฺคิโก @ ฉ.ม. เปเสสฺสามีติ ฉ.ม. จาเรสุํ ฉ.ม. อคฺคเหสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕.

ภกฺโขสิ เม"ติ อาห. นาหํ ตว ภกฺโข, ราชทูโต อหนฺติ. กตฺถ คจฺฉสีติ. ชีวสูเล นิสินฺนสฺส ปุริสสฺส สนฺติกนฺติ. มมปิ เอกํ สาสนํ หริตุํ สกฺขิสฺสสีติ. อาม สกฺขิสฺสามีติ. "ทีฆตาลสฺส ภริยา สุมนเทวราชธีตา กาฬี ปุตฺตํ วิชาตา"ติ อาโรเจยฺยาสิ. อิมสฺมึ ตาลมูเล สตฺต นิธิกุมฺภิโย ๑- อตฺถิ, ตา ตฺวํ คเณฺหยฺยาสีติ. สา "ทีฆตาลสฺส ภริยา สุมนเทวราชธีตา กาฬี ปุตฺตํ วิชาตา"ติ อุคฺโฆเสนฺตี อคมาสิ. สุมนเทโว ยกฺขสมาคเม นิสินฺโน สุตฺวา "เอโก มนุสฺโส อมฺหากํ ปิยปวุตฺตึ อาหรติ, ปกฺโกสถ นนฺ"ติ สาสนํ สุตฺวา ปสนฺโน "อิมสฺส รุกฺขสฺส ปริมณฺฑลจฺฉายาย ผรณฏฺฐาเน นิธิกุมฺภิโย ตุยฺหํ ทมฺมี"ติ อาห. ชีวสูเล นิสินฺนปุริโส ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา มุขปุญฺฉนกาเล อิตฺถีผสฺโสติ ญตฺวา จูฬาย ฑํสิ, สา อสินา อตฺตโน จูฬํ ฉินฺทิตฺวา รญฺโญ สนฺติกํเยว คตา. ราชา ภตฺตโภชิตภาโว กถํ ชานิตพฺโพติ. จูฬสญฺญายาติ วตฺวา รญฺโญ อาจิกฺขิตฺวา ตํ ธนํ อาหราเปสิ. ราชา อญฺญสฺส เอตฺตกํ ธนํ นาม อตฺถีติ. นตฺถิ เทวาติ. ราชา ตสฺสา ปตึ ตสฺมึ นคเร ธนเสฏฺฐึ อกาสิ. มลฺลิกายปิ เทวิยา วตฺถุ กเถตพฺพํ. อิมานิ ตาว กุสลกมฺเม วตฺถูนิ. นนฺทมาณวโก ปน อุปฺปลวณฺณาย เถริยา วิปฺปฏิปชฺชิ, ตสฺส มญฺจโต อุฏฺฐาย นิกฺขมิตฺวา คจฺฉนฺตสฺส มหาปฐวี ภิชฺชิตฺวา โอกาสมทาสิ, ตตฺเถว มหานรกํ ปวิฏฺโฐ. นนโทปิ โคฆาตโก ปณฺณาสวสฺสานิ โคฆาตกกมฺมํ กตฺวา เอกทิวสํ โภชนกาเล มํสํ อลภนฺโต เอกสฺส ชีวมานกโคณสฺส ชิวฺหํ ฉินฺทิตฺวา องฺคาเรสุ ปจาเปตฺวา ขาทิตุํ อารทฺโธ. อถสฺส ชิวฺหา มูเล ฉิชฺชิตฺวา ภตฺตปาติยํเยว ปติตา. โส วิจรนฺโต กาลํ กตฺวา นิรเย นิพฺพตฺติ. นนฺโทปิ ยกฺโข อญฺเญน ยกฺเขน สทฺธึ อากาเสน คจฺฉนฺโต สาริปุตฺตตฺเถรํ นโวโรปิเตหิ เกเสหิ รตฺติภาเค อชฺโฌกาเส นิสินฺนํ ทิสฺวา สีเส ปหริตุกาโม อิตรสฺส ยกฺขสฺส อาโรเจตฺวา เตน วาริยมาโนปิ ปหารํ ทตฺวา ทยฺหามิ ทยฺหามีติ วิรวนฺโต ตสฺมึเยว ฐาเน ภูมึ ปวิสิตฺวา มหานิรเย นิพฺพตฺโตติ อิมานิ อกุสลกมฺเม วตฺถูนิ. @เชิงอรรถ: สี. ธนกุมฺภิโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖.

ยํ ปน อนฺตมโส มรณสนฺติเกปิ กตํ กมฺมํ ภวนฺตเร วิปากํ เทติ, ตํ สพฺพํ สมฺปรายเวทนียํ นาม. ตตฺถ โย อปริหีนสฺส ฌานสฺส วิปาโก นิพฺพตฺติ, ๑- โส อิธ นิพฺพตฺติตวิปาโกติ วุตฺโต. ตสฺส มูลภูตํ กมฺมํ เนว ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ น สมฺปรายเวทนียนฺติ น วิจาริตํ, กิญฺจาปิ น วิจาริตํ, สมฺปรายเวทนียเมว ปเนตนฺติ เวทิตพฺพํ. โย ปฐมมคฺคาทีนํ ภวนฺตเร ผลสมาปตฺติวิปาโก, โส อิธ นิพฺพตฺติตคุโณเตฺวว วุตฺโต. กิญฺจาปิ เอวํ วุตฺโต, มคฺคกมฺมํ ปน ปริปกฺกเวทนียนฺติ เวทิตพฺพํ. มคฺคเจตนาเยว หิ สพฺพลหุผลทายิกา อนนฺตรผลตฺตา. [๘] พหุเวทนียนฺติ สญฺญาภวูปคํ. อปฺปเวทนียนฺติ อสญฺญาภวูปคํ. สเวทนียนฺติ สวิปากกมฺมํ. อเวทนียนฺติ อวิปากกมฺมํ. เอวํ สนฺเตติ อิเมสํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียาทีนํ กมฺมานํ อุปกฺกเมน สมฺปรายเวทนียาทิภาวการณสฺส อลาเภ สติ. อผโลติ นิปฺผโล นิรตฺถโกติ. เอตฺตาวตา อนิยฺยานิกสาสเน ปโยคสส อผลตฺตํ ทสฺเสตฺวา ปธานจฺเฉทกวาโท นาม ทสฺสิโตติ เวทิตพฺโพ. สหธมฺมิกา วาทานุวาทาติ ปเรหิ วุตฺตการเณน สการณา หุตฺวา นิคนฺถานํ วาทา จ อนุวาทา จ. คารยฺหฏฺฐานํ อาคจฺฉนฺตีติ วิญฺญูหิ ครหิตพฺพการณํ อาคจฺฉนฺติ. "วาทานุปฺปตฺตา คารยฺหฏฺฐานา"ติปิ ปาโฐ. ตสฺสตฺโถ:- ปเรหิ วุตฺเตน การเณน สการณา หุตฺวา นิคนฺถานํ วาทํ อนุปฺปตฺตา ๒- ตํ วาทํ โสเสนฺตา มิลาเปนฺตา ทุกฺกฏกมฺมการิโนติอาทโย ทส คารยฺหฏฺฐานา อาคจฺฉนฺติ. [๙] สงฺคติภาวเหตูติ นิยติภาวการณา. ปาปสงฺคติกาติ ปาปนิยติโน. อภิชาติเหตูติ ฉฬาภิชาติเหตุ. [๑๐] เอวํ นิคนฺถานํ อุปกฺกมสฺส อผลตํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ นิยฺยานิกสาสเน อุปกฺกมสฺส วิริยสฺส จ สผลตํ ทสฺเสตุํ กถญฺจ ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ อนทฺธภูตนฺติ อนภิภูตํ. ทุกฺเขน อนภิภูโต นาม มนุสฺสตฺตภาโว วุจฺจติ, น ตํ อทฺธภาเวติ นาภิภวตีติ อตฺโถ. ตํปิ นานปฺปการาย ทุกฺกรการิกาย ปโยเชนฺโต ทุกฺเขน อทฺธภาเวติ นาม. เย ปน สาสเน ปพฺพชิตฺวา อารญฺญกา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. นิพฺพตฺติสฺสติ ม. สการณา หุตฺวา นิคณฺฐานํ วาทา จ อนุวาทา จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗.

วา โหนฺติ รุกฺขมูลิกาทโย วา, เต ทุกฺเขน อทฺธภาเวนฺติ นาม. นิยฺยานิกสาสนสฺมึ หิ วิริยํ สมฺมาวายาโม นาม โหติ. เถโร ปนาห:- โย อสฺสรกุเล นิพฺพตฺโต สตฺตวสฺสิโก หุตฺวา อลงฺกตปฺปฏิยตฺโต ปิตุ องฺเก นิสินฺโน ฆเร ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา นิสินฺเนน ภิกฺขุสํเฆน อนุโมทนาย กริยมานาย ติสฺโส สมฺปตฺติโย ทสฺเสตฺวา สจฺเจสุ ปกาสิเตสุ อรหตฺตํ ปาปุณาติ, มาตาปิตูหิ วา "ปพฺพชิสฺสสิ ตาตา"ติ วุตฺโต "อาม ปพฺพชิสฺสามี"ติ วตฺวา นฺหาเปตฺวา อลงฺกริตฺวา วิหารํ นีโต ตจปญฺจกํ อุคฺคณฺหิตฺวา นิสินฺโน เกเสสุ โอหาริยมาเนสุ ขุรคฺเคเยว อรหตฺตํ ปาปุณาติ, นวปพฺพชิโต วา ปน มโนสิลาเตลมกฺขิเตน ๑- สีเสน ปุนทิวเส มาตาปิตูหิ เปสิตํ กาชภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา วิหาเร นิสินฺโนว อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยํ น ทุกฺเขน อตฺตานํ อทฺธภาเวติ นาม. อยํ ปน อุกฺกฏฺฐสกฺกาโร. โย ทาสีกุจฺฉิยํ นิพฺพตฺโต อนฺตมโส รชตมุทฺทิกมฺปิ ปิลนฺธิตฺวา โครกปิยงฺคุมตฺเตนาปิ ๒- สรีรํ วิลิมฺเปตฺวา "ปพฺพาเชถ นนฺ"ติ นีโต ขุรคฺเค วา ปุนทิวเส วา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยมฺปิ น ๓- อนทฺธภูตํ ๔- อตฺตานํ ทุกฺเขน อทฺธภาเวติ นาม. ธมฺมิกํ สุขํ นาม สํฆโต วา คณโต วา อุปฺปนฺนจตุปจฺจยสุขํ. อนธิมุจฺฉิโตติ ตณฺหามุจฺฉนาย อมุจฺฉิโต. ธมฺมิกํ หิ สุขํ น ปริจฺจชามีติ น ตตฺถ เคโธ กาตพฺโพ. สํฆโต หิ อุปฺปนฺนํ สลากภตฺตํ วา วสฺสาวาสิกํ วา "อิทมตฺถํ เอกนฺ"ติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา สํฆมชฺเฌ ภิกฺขูนํ อนฺตเร ปริภุญฺชนฺโต ปตฺตนฺตเร ปทุมํ วิย สีลสมาธิวิปสฺสนามคฺคผเลหิ วฑฺฒติ. อิมสฺสาติ ปจฺจุปฺปนฺนานํ ปญฺจนฺนํ ขนฺธานํ มูลภูตสฺส. ทุกฺขนิทานสฺสาติ ตณฺหาย. สา หิ ปญฺจกฺขนฺธทุกฺขนิทานํ. สงฺขารํ ปทหโตติ สมฺปโยควิริยํ กโรนฺตสฺส. วิราโค โหตีติ มคฺเคน วิราโค โหติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "สงฺขารปฺปธาเนน เม อิมสฺส ทุกฺขนิทานสฺส วิราโค โหตี"ติ. เอวํ ปชานาตีติ อิมินา สุขาปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา กถิตา. ทุติยวาเรน ตสฺส สมฺปโยควิริยสฺส มชฺฌตฺตตากาโร กถิโต. โส ยสฺส หิ ขฺวสฺสาติ เอตฺถ อยํ สงฺเขปตฺโถ:- โส ปุคฺคโล ยสฺส ทุกฺขนิทานสฺส @เชิงอรรถ: ก. สมาโน เตลมกฺขิเตน สี., ก. โจรก... @ สี. อยมฺปน, ม. อยํ น สี. อทฺธภูตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘.

สงฺขารปฺปธาเนน วิราโค โหติ, สงฺขารํ ตตฺถ ปทหติ, มคฺคปฺปธาเนน ปทหติ. ยสฺส ปน ทุกฺขนิทานสฺส อชฺฌุเปกฺขโต อุเปกฺขํ ภาเวนฺตสฺส วิราโค โหติ, อุเปกฺขํ ตตฺถ ภาเวติ, มคฺคภาวนาย ภาเวติ. ตสฺสาติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส. [๑๑] ปฏิพทฺธจิตฺโตติ ฉนฺทราเคน พทฺธจิตฺโต. ติพฺพจฺฉนฺโทติ พหลจฺฉนฺโท. ติพฺพาเปกฺโขติ พหลปตฺถโน. สนฺติฏฺฐนฺตินฺติ เอกโต ติฏฺฐนฺตึ. สญฺชคฺฆนฺตินฺติ มหาหสิตํ หสมานํ. สํหสนฺตินฺติ สิตํ กุรุมานํ. เอวเมว โข ภิกฺขเวติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมวิภาวนํ:- เอโก หิ ปุริโส เอกิสฺสา อิตฺถิยา สารตฺโต ฆาสจฺฉาทนมาลาลงฺการาทีนิ ทตฺวา ฆเร วาเสติ. สา ตํ อติจริตฺวา อญฺญํ เสวติ. โส "นูน อหํ อสฺสา อนุรูปํ สกฺการํ น กโรมี"ติ สกฺการํ วฑฺเฒสิ. สา ภิยฺโยโส มตฺตาย อติจรติเยว, ๑- โส "อยํ สกฺกริยมานาปิ อติจรเตว, ฆเร เม วสมานา อนตฺถํปิ กเรยฺย, นีหรามิ นนฺ"ติ ปริสมชฺเฌ อลํวจนียํ กตฺวา "มา ปุน เคหํ ปาวิสี"ติ วิสฺสชฺเชสิ. สา เกนจิ อุปาเยน เตน สทฺธึ สนฺถวํ กาตุํ อสกฺโกนฺตี นฏนจฺจกาทีหิ สทฺธึ วิจรติ. ตสฺส ปุริสสฺส ตํ ทิสฺวา เนว อุปฺปชฺชติ โทมนสฺสํ, โสมนสฺสํ ปน อุปฺปชฺชติ. ตตฺถ ปุริสสฺส อิตฺถิยา สารตฺตกาโล วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน อตฺตภาเว อาลโย. ฆาสจฺฉาทนาทีนิ ทตฺวา ฆเร วสาปนกาโล วิย อตฺตภาวสฺส ปฏิชคฺคนกาโล. ตสฺสา อติจรณกาโล วิย รกฺขิยมานสฺเสว ๒- อตฺตภาวสฺส ปิตฺตปโกปาทีนํ วเสน สาพาธตา. ๓- "อตฺตโน อนุรูปํ สกฺการํ อลภนฺตี อติจรตี"ติ สลฺลกฺเขตฺวา สกฺการวฑฺฒนํ วิย "เภสชฺชํ อลภนฺโต เอวํ โหตี"ติ สลฺลกฺเขตฺวา เภสชฺชกรณกาโล. ๔- สกฺกาเร วฑฺฒิเตปิ ปุน อติจรณํ วิย ปิตฺตาทีสุ เอกสฺส เภสชฺเช กริยมาเน เสสานํ ปโกปนวเสน ปุน สาพาธตา. ปริสมชฺเฌ อลํวจนียํ กตฺวา เคหา นิกฺกฑฺฒนํ วิย "อิทานิ เต นาหํ ทาโส น กมฺมกโร, อนมตคฺเค สํสาเร ตํเยว อุปฏฺฐหนฺโต วิจรึ, โก เม ตยา อตฺโถ, ฉิชฺช วา ภิชฺช วา"ติ ตสฺมึ อนเปกฺขตํ อาปชฺชิตฺวา วิริยํ ถิรํ กตฺวา มคฺเคน กิเลสสมุคฺฆาตนํ. นฏนจฺจกาทีหิ @เชิงอรรถ: สี. อติจริเยว ม. ปกติชคฺคมานสฺเสว, ฉ. ชคฺคิยมานสฺเสว @ สี. สมฺพาธตา, ม. อาพาธตา ก. เภสชฺชกรณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙.

นจฺจมานํ วิจรนฺตึ ทิสฺวา ยถา ตสฺส ปุริสสฺส โทมนสฺสํ น อุปฺปชฺชติ, โสมนสฺสเมว อุปฺปชฺชติ, เอวเมว อิมสฺส ภิกฺขุโน อรหตฺตํ ปตฺตสฺส ปิตฺตปโกปาทีนํ วเสน อาพาธิกํ อตฺตภาวํ ทิสฺวา โทมนสฺสํ น อุปฺปชฺชติ, "มุจฺจิสฺสามิ วต พนฺธปริหารทุกฺขโต"ติ โสมนสฺสเมว อุปฺปชฺชตีติ. อยํ ปน อุปมา "ปฏิพทฺธจิตฺตสฺส โทมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ, อปฺปฏิพทฺธจิตฺตสฺส นตฺเถตนฺ"ติ ญตฺวา อิตฺถิยา ฉนฺทราคํ ปชหติ, เอวมยํ ภิกฺขุ ๑- สงฺขารํ วา ปทหนฺตสฺส อุเปกฺขํ วา ภาเวนฺตสฺส ทุกฺขนิทานํ ปหียติ, โน อญฺญถาติ ญตฺวา ตทุภยํ สมฺปาเทนฺโต ทุกฺขนิทานํ ปชหตี"ติ เอตมตฺถํ วิภาเวตุํ อาคตาติ เวทิตพฺพา. [๑๒] ยถาสุขํ โข เม วิหรโตติ เยน สุเขน วิหริตุํ อิจฺฉามิ, เตน เม วิหรโต. ปทหโตติ เปเสนฺตสฺส. เอตฺถ จ ๒- ยสฺส สุขาปฏิปทา อสปฺปายา, สุขุมจีวรานิ ธาเรนฺตสฺส ปาสาทิเก เสนาสเน วสนฺตสฺส จิตฺตํ วิกฺขิปติ, ทุกฺขาปฏิปทา สปฺปายา, ฉินฺนภินฺนานิ ถูลจีวรานิ ธาเรนฺตสฺส สุสานรุกฺขมูลาทีสุ วสนฺตสฺส จิตฺตํ เอกคฺคํ โหติ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ, อุสุกาโร วิย หิ ชาติชรามรณภีโต โยคี ทฏฺฐพฺโพ, วงฺกกุฏิลชิมฺหเตชนํ วิย วงฺกกุฏิลชิมฺหํ จิตฺตํ, เทฺว อลาตา วิย กายิกเจตสิกวิริยํ, เตชนํ อุชุํ กโรนฺตสฺส กญฺชิกเตลํ วิย สทฺธา, นมนทณฺฑโก วิย โลกุตฺตรมคฺโค, อุสุการสฺส วงฺกกุฏิลชิมฺหเตชนํ กญฺชิกเตเลน สิเนเหตฺวา อลาเตสุ ตาเปตฺวา นมนทณฺฑเกน อุชุํ กรณํ วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน วงฺกกุฏิลชิมฺหํ จิตฺตํ สนฺธาย สิเนเหตฺวา กายิกเจตสิกวิริเยน ตาเปตฺวา โลกุตฺตรมคฺเคน อุชุํ กรณํ, อุสุการสฺเสว เอวํ อุชุกเตน เตชเนน สปตฺตํ วิชฺฌิตฺวา สมฺปตฺติอนุภวนํ วิย อิมสฺส โยคิโน ตถา อุชุกเตน จิตฺเตน กิเลสคณํ วิชฺฌิตฺวา ปาสาทิเก เสนาสเน นิโรธวรตลคตสฺส ๓- ผลสมาปตฺติสุขานุภวนํ ทฏฺฐพฺพํ. อิธ ตถาคโต สุขาปฏิปทาขิปฺปาภิญฺญภิกฺขุโน, ทุกฺขาปฏิปทาทนฺธาภิญฺญภิกฺขุโน จ ปฏิปตฺติโย กถิตา, อิตเรสํ ทฺวินฺนํ น กถิตา, ตา กเถตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ. อิมาสุ วา ทฺวีสุ กถิตาสุ อิตราปิ กถิตาว โหนฺติ, อาคมนียปฏิปทา ปน น @เชิงอรรถ: ม. เอวมสฺส ภิกฺขุโน ก. เอตฺถปิ ม. นิโรธถลคตสฺส, @ก. นิโรธปรมพลวนฺตสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐.

กถิตา, ตํ กเถตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ. สหาคมนียาปิ วา ปฏิปทา กถิตาว, อทสฺสิตํ ปน เอกํ พุทฺธุปฺปาทํ ทสฺเสตฺวา เอกสฺส กุลปุตฺตสฺส นิกฺขมนเทสนํ อรหตฺเตน วินิวฏฺฏิสฺสามีติ ทสฺเสตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย เทวทหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ----------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๐ หน้า ๑-๑๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=10&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=10&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=14&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=14&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=14&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_14

อ่านเล่มก่อนหน้าไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]