ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                      ๕. โพธิราชกุมารสุตฺตวณฺณนา
      [๓๒๔] เอวมฺเม สุตนฺติ โพธิราชกุมารสุตฺตํ. ตตฺถ โกกนโทติ โกกนทํ
วุจฺจติ ปทุมํ. โส จ มงฺคลปาสาโท โอโลกนกํ ปทุมํ ๑- ทสฺเสตฺวา กโต, ตสฺมา
โกกนโทติ สงฺขํ ลภิ.
      [๓๒๕] ยาว ปจฺฉิมโสปานกเฬวราติ เอตฺถ ปจฺฉิมโสปานกเฬวรนฺติ
ปฐมํ โสปานผลกํ วุตฺตํ. อทฺทสา โขติ โอโลกนตฺถํเยว ทฺวารโกฏฺฐเก ฐิโต
อทฺทส. ภควา ตุณฺหี อโหสีติ "กิสฺส นุ โข อตฺถาย ราชกุมาเรน อยํ
มหาสกฺกาโร กโต"ติ อาวชฺเชนฺโต ปุตฺตปตฺถนาย กตภาวํ อญฺญาสิ. โส หิ
ราชกุมาโร อปุตฺตโก, ปุตฺตปตฺถเนน ๒- อโหสิ "พุทฺธานํ กิร อธิการํ กตฺวา
มนสา อิจฺฉิตํ ลภนฺตี"ติ. โส "สจาหํ ปุตฺตํ ลภิสฺสามิ, สมฺมาสมฺพุทฺโธ มม
เจลปฏิกํ ๓- อกฺกมิสฺสติ. โน เจ ลภิสฺสามิ, น อกฺกมิสฺสตี"ติ ปตฺถนํ กตฺวา
สนฺถราเปสิ. อถ ภควา "นิพฺพตฺติสฺสติ นุ โข เอตสฺส ปุตฺโต"ติ อาวชฺเชตฺวา
"น นิพฺพตฺติสฺสตี"ติ อทฺทส.
      ปุพฺเพ กิร โส เอกสฺมึ ทีเป วสมาโน สมจฺฉนฺเทน สกุณโปตเก ๔-
ขาทิ. สจสฺส มาตุคาโม อญฺโญว ภเวยฺย, ปุตฺตํ ลเภยฺย. อุโภหิ ปน สมานจฺฉนฺเทหิ
หุตฺวา ปาปกมฺมํ กตํ, เตนสฺส ปุตฺโต น นิพฺพตฺติสฺสตีติ อญฺญาสิ. ทุสฺเส
ปน อกฺกนฺเต "พุทฺธานํ อธิการํ กตฺวา ปตฺถิตปตฺถิตํ ลภนฺตีติ โลเก อนุสฺสโว,
มยา จ มหาอภินีหาโร กโต, น จ ปุตฺตํ ลภามิ, ตุจฺฉํ อิทํ วจนนฺ"ติ
มิจฺฉาคหณํ คเณฺหยฺย. ติตฺถิยาปิ "นตฺถิ สมณานํ อกตฺตพฺพํ นาม, เจลปฏิกํ
มทฺทนฺตา อาหิณฺฑนฺตี"ติ อุชฺฌาเยยฺยุํ. เอตรหิ จ อกฺกมนฺเตสุ พหู ภิกฺขู
ปรจิตฺตวิทุโน, เต ภพฺพมตฺตํ ๕- ชานิตฺวา อกฺกมิสฺสนฺติ, อภพฺพํ ชานิตฺวา น
อกฺกมิสฺสนฺติ. อนาคเต ปน อุปนิสฺสโย มนฺโท ภวิสฺสติ, อนาคตํ น ชานิสฺสนฺติ.
@เชิงอรรถ:  สี. โอลมฺพกปทุมํ       สี. สุตวนฺโต, ฉ.ม. สุตญฺจาเนน      สี. เจลปตฺติกํ
@ สี. จโกรกสกุณโปตเก   ฉ.ม. ภพฺพํ
เตสุ อกฺกมนฺเตสุ สเจ ปตฺถิตํ อิชฺฌิสฺสติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ อิชฺฌิสฺสติ,
"ปุพฺเพ ภิกฺขุสํฆสฺส อภินีหารํ กตฺวา อิจฺฉิติจฺฉิตํ ลภนฺติ, ตํ อิทานิ น
ลภนฺติ. เตเยว มญฺเญ ภิกฺขู ปฏิปตฺติปูรกา อเหสุํ, อิเม ปฏิปตฺตึ ปูเรตุํ น
สกฺโกนฺตี"ติ มนุสฺสา วิปฺปฏิสาริโน ภวิสฺสนฺตีติ อิเมหิ การเณหิ ภควา
อกฺกมิตุํ อนิจฺฉนฺโต ตุณฺหี อโหสิ. สิกฺขาปทํ ปญฺญเปสิ "น ภิกฺขเว เจลปฏิกา
อกฺกมิตพฺพา"ติ. ๑- มงฺคลตฺถาย ปญฺญตฺตํ อนกฺกมนฺเตสุ ปน อกฺกมนตฺถาย
อนุปญฺญตฺตึ ฐเปสิ "คิหี ภิกฺขเว มงฺคลิกา, อนุชานามิ ภิกฺขเว คิหีนํ
มงฺคลตฺถายา"ติ. ๒-
      [๓๒๖] ปจฺฉิมํ ชนตํ ตถาคโต อปโลเกตีติ ๓- อิทํ เถโร วุตฺเตสุ
การเณสุ ตติยํ การณํ สนฺธายาห. น โข สุเขน สุขนฺติ กสฺมา อาห?
กามสุขลฺลิกานุโยคสญฺญี หุตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺโธ น อกฺกมิ, ตสฺมา อหํปิ สตฺถารา
สมานจฺฉนฺโท ภวิสฺสามีติ มญฺญมาโน เอวมาห.
      [๓๒๗] โส โข อหนฺติอาทิ "ยาว รตฺติยา ปจฺฉิเม ยาเม"ติ ตาว
มหาสจฺจเก ๔- วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ. ตโต ปรํ ยาว ปญฺจวคฺคิยานํ อาสวกฺขยา
ปาสราสิสุตฺเต ๕- วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํ.
      [๓๔๓] องฺกุสคเยฺห สิปฺเปติ องฺกุสคหณกสิปฺเป. กุสโล อหนฺติ เฉโก
อหํ. กสฺส ปนายํ สนฺติเก สิปฺปํ อุคฺคณฺหีติ. ปิตุ สนฺติเก, ปิตาปิสฺส ปิตุ
สนฺติเกว อุคฺคณฺหิ. โกสมฺพิยํ กิร ปรนฺตปราชา นาม รชฺชํ กาเรสิ. ราชมเหสี
ครุคพฺภา อากาสงฺคเณ ๖- รญฺญา สทฺธึ พาลาตปํ ตปฺปมานา รตฺตกมฺพลํ
ปารุปิตฺวา นิสินฺนา โหติ, เอโก หตฺถิลิงฺคสกุโณ "มํสเปสี"ติ มญฺญมาโน
คเหตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺทิ. สา "ฉฑฺเฑยฺย มนฺ"ติ ภเยน นิสฺสทฺทา อโหสิ,
โส ตํ ปพฺพตปาเท รุกฺขวิฏเป ฐเปสิ. สา ปาณิสฺสรํ กโรนฺตี มหาสทฺทํ
อกาสิ. สกุโณ ปลายิ, ตสฺสา ตตฺเถว คพฺภวุฏฺฐานํ อโหสิ. ติยามรตฺตึ เทเว
@เชิงอรรถ:  วิ. จูฬ. ๗/๒๖๘/๓๓ ขุทฺทกวตฺถูนิ     วิ. จูฬ. ๗/๒๖๘/๓๓     ฉ. อนุกมฺปตีติ
@ ม. มู. ๑๒/๓๖๔/๓๒๘ มหายมกวคฺค   ม. มู. ๑๒/๒๗๒/๒๓๔ โอปมฺมวคฺค
@ ฉ.ม. ครุภารา อากาสตเล
วสฺสนฺเต กมฺพลํ ปารุปิตฺวา นิสีทิ. ตโต จ อวิทูเร ตาปโส วสติ. โส
ตสฺสา สทฺเทน อรุเณ อุคฺคเต รุกฺขมูลํ อาคโต ชาตึ ปุจฺฉิตฺวา นิสฺเสณึ
พนฺธิตฺวา โอตาเรตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ เนตฺวา ยาคุํ ปาเยสิ. ทารกสฺส
เมฆอุตุญฺจ ปพฺพตอุตุญฺจ คเหตฺวา ชาตตฺตา อุเทโนติ ๑- นามํ อกาสิ. ตาปโส
ผลาผลานิ อาหริตฺวา เทฺวปิ ชเน โปเสสิ.
      สา เอกทิวสํ ตาปสสฺส อาคมนเวลาย ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา อิตฺถีกุตฺตํ
ทสฺเสตฺวา ตาปสํ สีลเภทํ อาปาเทสิ. เตสํ เอกโต วสนฺตานํ กาเล คจฺฉนฺเต
ปรนฺตปราชา กาลมกาสิ. ตาปโส รตฺติภาเค นกฺขตฺตํ โอโลเกตฺวา รญฺโญ มตภาวํ
ญตฺวา "ตุยฺหํ ราชา มโต, ปุตฺโต เต กึ อิธ วสิตุํ อิจฺฉติ, อุทาหุ ปิตุ
สนฺตเก ๒- รชฺเช ฉตฺตํ อุสฺสาเปตุนฺ"ติ ปุจฺฉิ. สา ปุตฺตสฺส อาทิโต ปฏฺฐาย
สพฺพํ ปวุตฺตึ อาจิกฺขิตฺวา ฉตฺตํ อุสฺสาเปตุกามตญฺจสฺส ญตฺวา ตาปสสฺส
อาโรเจสิ. ตาปโส จ หตฺถิคนฺถสิปฺปํ ชานาติ, กุโตเนน ลทฺธํ? สกฺกสฺส
สนฺติกา. ปุพฺเพ กิรสฺส สกฺโก อุปฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา "เกน กิลมถา"ติ ปุจฺฉิ. โส
"หตฺถิปริสฺสโย อตฺถี"ติ อาโรเจสิ. ตสฺส สกฺโก หตฺถิคนฺถญฺเจว วีณญฺจ ทตฺวา
"ปลาเปตุกามตาย สติ อิมํ ตนฺตึ วาเทตฺวา อิมํ สิโลกํ วเทยฺยาถ, ปกฺโกสิตุกามตาย
สติ อิมํ สิโลกํ วเทยฺยาถา"ติ อาห. ตาปโส ตํ สิปฺปํ กุมารสฺส อทาสิ.
โส เอกํ วฏรุกฺขํ อภิรุหิตฺวา หตฺถีสุ อาคเตสุ ตนฺตึ วาเทตฺวา สิโลกํ วทติ,
หตฺถี ภีตา ปลายึสุ.
      โส สิปฺปสฺส อานุภาวํ ญตฺวา ปุนทิวเส ปกฺโกสนสิปฺปํ ปโยเชสิ.
เชฏฺฐกหตฺถี อาคนฺตฺวา ขนฺธํ อุปนาเมสิ. โส ตสฺส ขนฺธคโต ยุทฺธสมตฺเถ
ตรุณหตฺถี อุจฺจินิตฺวา กมฺพลญฺจ มุทฺทิกญฺจ คเหตฺวา มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา
นิกฺขนฺโต อนุปุพฺเพน ตํ ตํ คามํ ปวิสิตฺวา "อหํ รญฺโญ ปุตฺโต, สมฺปตฺติอตฺถิกา
อาคจฺฉนฺตู"ติ ชนสงฺคหํ กตฺวา นครํ ปริวาเรตฺวา "อหํ รญฺโญ ปุตฺโต, มยฺหํ
ฉตฺตํ เทถา"ติ อสทฺทหนฺตานํ กมฺพลญฺจ มุทฺทิกญฺจ ทสฺเสตฺวา ฉตฺตํ อุสฺสาเปสิ.
โส หตฺถี จิตฺตโก ๓- หุตฺวา "อสุกฏฺฐาเน สุนฺทโร หตฺถี อตฺถี"ติ วุตฺเต
@เชิงอรรถ:  ม. อุเตโนติ     ฉ.ม. เปตฺติเก     ฉ.ม. หตฺถิวิตฺตโก
คนฺตฺวา คณฺหาติ. จณฺฑปชฺโชโต "ตสฺส สนฺติเก สิปฺปํ คณฺหิสฺสามี"ติ กฏฺฐหตฺถึ
สมฺปโยเชตฺวา ๑- ตสฺส อนฺโต โยเธ นิสีทาเปตฺวา ตํ หตฺถิคหณตฺถาย อาคตํ
คณฺหิตฺวา ตสฺส สนฺติเก สิปฺปคหณตฺถาย ธีตรํ อุยฺโยเชสิ. โส ตาย สทฺธึ
สํวาสํ กปฺเปตฺวา ตํ คเหตฺวา อตฺตโน นครํเยว อคมาสิ. ตสฺสา กุจฺฉิยํ
อุปฺปนฺโน อยํ โพธิราชกุมาโร อตฺตโน ปิตุ สนฺติเก สิปฺปํ อุคฺคณฺหิ.
      [๓๔๔] ปธานิยงฺคานีติ ปธานํ วุจฺจติ ปทหนภาโว, ปธานมสฺส อตฺถีติ
ปธานิโย. ปธานิยสฺส ภิกฺขุโน องฺคานีติ ปธานิยงฺคานิ. สทฺโธติ สทฺธาย
สมนฺนาคโต. สา ปเนสา อาคมนสทฺธา อธิคมสทฺธา โอกปฺปนสทฺธา ปสาทสทฺธาติ
จตุพฺพิธา. ตตฺถ สพฺพญฺญุโพธิสตฺตานํ สทฺธา อภินีหารโต ปฏฺฐาย อาคตตฺตา
อาคมนสทฺธา นาม. อริยสาวกานํ ปฏิเวเธน อธิคตตฺตา อธิคมสทฺธา นาม.
พุทฺโธ ธมฺโม สํโฆติ วุตฺเต อจลภาเวน โอกปฺปนํ โอกปฺปนสทฺธา นาม.
ปสาทุปฺปตฺติ ปสาทสทฺธา นาม, อิธ ปน โอกปฺปนสทฺธา อธิปฺเปตา. โพธินฺติ
จตุมคฺคญาณํ ตํ สุปฏิวิทฺธํ ตถาคเตนาติ สทฺทหติ, เทสนาสีสเมว เจตํ,
อิมินา ปน องฺเคน ตีสุปิ รตเนสุ สทฺธา อธิปฺเปตา. ยสฺส หิ พุทฺธาทีสุ
ปสาโท พลวา, ตสฺส ปธานวิริยํ อิชฺฌติ.
      อปฺปาพาโธติ อโรโค. อปฺปาตงฺโกติ นิทฺทุกฺโข. สมเวปากินิยาติ
สมวิปากินิยา. ๒- คหณิยาติ กมฺมชเตโชธาตุยา. นาติสีตาย นาจฺจุณฺหายาติ
อติสีตคหณิโก หิ สีตภีรุ โหติ, อจฺจุณฺหคหณิโก อุณฺหภีรุ เตสํ ปธานํ น
อิชฺฌติ. มชฺฌิมคหณิกสฺส อิชฺฌติ. เตนาห "มชฺฌิมาย ปธานกฺขมายา"ติ.
ยถาภูตํ อตฺตานํ อาวิกตฺตาติ ยถาภูตํ อตฺตโน อคุณํ ปกาเสตา อุทยตฺถคามินิยาติ
อุทยญฺจ อตฺถญฺจ คนฺตุํ ปริจฺฉินฺทิตุํ สมตฺถาย, เอเตน ปญฺญาสลกฺขณปริคฺคาหิกํ
อุทยพฺพยญาณํ วุตฺตํ. อริยายาติ ปริสุทฺธาย. นิพฺเพธิกายาติ อนิพฺพิทฺธปุพฺเพ
โลภกฺขนฺธาทโย นิพฺพิชฺฌิตุํ สมตฺถาย. สมฺมาทุกฺขกฺขยคามินิยาติ ตทงฺควเสน
กิเลสานํ ปหีนตฺตา ยํ ทุกฺขํ ขียติ, ตสฺส ทุกฺขสฺส ขยคามินิยา. อิติ สพฺเพหิปิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปโยชตฺวา      ฉ.ม. สมวิปาจนิยา
อิเมหิ ปเทหิ วิปสฺสนาปญฺญาว กถิตา. ทุปฺปญฺญสฺส หิ ปธานํ น อิชฺฌติ.
อิมินา จ ปญฺจ ปธานิยงฺคานิ โลกิยาเนว เวทิตพฺพานิ.
      [๓๔๕] สายมนุสิฏฺโฐ ปาโต วิเสสํ อธิคมิสฺสตีติ อตฺถงฺคเต สูริเย
อนุสิฏฺโฐ อรุณุคฺคมเน วิเสสํ อธิคจฺฉติ. ปาตมนุสิฏฺโฐ สายนฺติ อรุณุคฺคมเน
อนุสิฏฺโฐ สูริยตฺถงฺคมนเวลายํ. อยญฺจ ปน เทสนา เนยฺยปุคฺคลวเสน วุตฺตา.
ทนฺธปญฺโญ หิ เนยฺยปุคฺคโล สตฺตทิวเสหิ อรหตฺตํ ปาปุณาติ, ติกฺขปญฺโญ
เอกทิวเสน, เสสทิวเส มชฺฌิมปญฺญาวเสน เวทิตพฺพํ. อโห พุทฺโธ อโห
ธมฺโม อโห ธมฺมสฺส สฺวากฺขาตตาติ ยสฺมา พุทฺธธมฺมานํ โอฬารตาย ธมฺมสฺส
จ สฺวากฺขาตตาย ปาโตว กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา สายํ อรหตฺตํ ปาปุณาติ,
ตสฺมา ปสํสนฺโต เอวมาห. ยตฺร หิ นามาติ วิมฺหยตฺเถ นิปาโต.
      [๓๔๖] กุจฺฉิมตีติ อาสนฺนสตฺตา. ๑- โย เม อยํ ภนฺเต กุจฺฉิคโตติ
กึ ปเนวํ สรณํ คหิตํ โหตีติ. น โหติ. อจิตฺตกสรณคมนํ นาม นตฺถิ,
อารกฺโข ปน ปจฺจุปฏฺฐิโตว โหติ. อถ นํ ยทา มหลฺลกกาเล มาตาปิตโร
"ตาต กุจฺฉิคตเมว ตํ สรณํ คณฺหาปยิมฺหา"ติ สาเรนฺติ, โส จ สลฺลกฺเขตฺวา
"อหํ สรณํ คโต อุปาสโก"ติ สตึ อุปฺปาเทติ, ตทา สรณํ คหิตํ นาม โหติ.
เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                    โพธิราชกุมารสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                             ------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๒๓๔-๒๓๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=5890&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=5890&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=486              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=7663              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=9020              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=9020              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]