อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                        ๓. มฆเทวสุตฺตวณฺณนา
      [๓๐๘] เอวมฺเม สุตนฺติ มฆเทวสุตฺตํ. ๒- ตตฺถ มฆเทวมฺพวเนติ ปุพฺเพ
มฆเทโว นาม ราชา ตํ อมฺพวนํ โรเปสิ. เตสุ รุกฺเขสุ ปลุชฺชมาเนสุ อปรภาเค
อญฺเญปิ ราชาโน โรเปสุํเยว. ตํ ปน ปฐมโวหารวเสน ๓- มฆเทวมฺพวนนฺเตฺวว
สงฺขฺยํ คตํ. สิตํ ปาตฺวากาสีติ สายณฺหสมเย วิหารจาริกํ จรมาโน รมณียํ
ภูมิภาคํ ทิสฺวา "วสิตปุพฺพํ นุ โข อิมสฺมึ โอกาเส"ติ อาวชฺเชนฺโต "ปุพฺเพ
อหํ มฆเทโว นาม ราชา หุตฺวา อิมํ อมฺพวนํ โรเปสึ, เอตฺเถว ปพฺพชิตฺวา
จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตึ. ตํ โข ปเนตํ
การณํ ภิกฺขุสํฆสฺส อปากฏํ, ปากฏํ กริสฺสามี"ติ อตฺตคฺคทนฺเต ๔- ทสฺเสนฺโต สิตํ
ปาตุํ อกาสิ.
      ธมฺโม อสฺส อตฺถีติ ธมฺมิโก. ธมฺเมน ราชา ชาโตติ ธมฺมราชา. ธมฺเม
ฐิโตติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺเม ฐิโต. ธมฺมํ จรตีติ สมํ ๕- จรติ. ตตฺร
พฺราหฺมณคหปติเกสูติ โยปิ โส ปุพฺพราชูหิ พฺราหฺมณานํ ทินฺนปริหาโร, ตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อทฺวชฺฌคามึ    ๒ สี. มขาเทวสุตฺต    ๓ สี. ปุริมโวหารวเสน
@๔ ฉ.ม. อคฺคคฺคทนฺเต   ๕ ก. ราชธมฺมํ
อหาเปตฺวา ปกตินิยาเมเนว อกาสิ, ๑- ตถา คหปติกานํ, ตํ สนฺธาเยตํ
วุตฺตํ. ปกฺขสฺสาติ อิมินา ปาฏิหาริกปกฺโขปิ สงฺคหิโต. อฏฺฐมีอุโปสถสฺส หิ
ปจฺจุคฺคมนานุคฺคมนวเสน สตฺตมิยญฺจ นวมิยญฺจ, จาตุทฺทสีปณฺณรสีนํ
ปจฺจุคฺคมนานุคฺคมนวเสน เตรสิยญฺจ ปาฏิปเท จาติ อิเม ทิวสา ปาฏิหาริกปกฺขาติ
เวทิตพฺพา. เตสุปิ อุโปสถํ อุปวสิ.
      [๓๐๙] เทวทูตาติ เทโวติ มจฺจุ. ตสฺส ทูตาทิ เทวทูตา. สิรสฺมึ หิ
ปลิเตสุ ปาตุภูเตสุ มจฺจุราชสฺส สนฺติเก ฐิโต วิย โหติ, ตสฺมา ปลิตานิ
มจฺจุเทวสฺส ทูตาติ วุจฺจนฺติ. เทวา วิย ทูตาติปิ เทวทูตา. ยถา หิ
อลงฺกตปฏิยตฺตาย เทวตาย อากาเส ฐตฺวา "ตฺวํ อสุกทิวเส มริสฺสสี"ติ ๒- วุตฺเต
ตํ ตเถว โหติ, เอวํ สิรสฺมึ ปลิเตสุ ปาตุภูเตสุ เทวตาพฺยากรณสทิสเมว โหติ,
ตสฺมา ปลิตานิ เทวสทิสา ทูตาติ วุจฺจนฺติ. วิสุทฺธิเทวานํ ทูตาติปิ เทวทูตา.
สพฺพโพธิสตฺตา หิ ชิณฺณพฺยาธิมตปพฺพชิเต ๓- ทิสฺวาว สํเวคมาปชฺชิตฺวา นิกฺขมฺม
ปพฺพชนฺติ.
      ยถาห:-
               "ชิณฺณญฺจ ทิสฺวา ทุกฺขิตญฺจ พฺยาธิตํ
                มตญฺจ ทิสฺวา คตมายุสงฺขยํ
                กาสายวตฺถํ ปพฺพชิตญฺจ ทิสฺวา
                ตสฺมา อหํ ปพฺพชิโตมฺหิ ราชา"ติ.
      อิมินา ปริยาเยน ปลิตานิ วิสุทฺธิเทวานํ ทูตตฺตา เทวทูตาติ วุจฺจนฺติ.
      กปฺปกสฺส คามวรํ ทตฺวาติ สตสหสฺสุฏฺฐานกํ เชฏฺฐกคามํ ทตฺวา. กสฺมา
อทาสิ? สํวิคฺคมานสตฺตา. ตสฺส หิ อญฺชลิสฺมึ ฐปิตานิ ปลิตานิ ทิสฺวาว
สํเวโค อุปฺปชฺชติ. อญฺญานิ จตุราสีติวสฺสสหสฺสานิ อายุ อตฺถิ, เอวํ สนฺเตปิ
มจฺจุราชสฺส สนฺติเก ฐิตํ วิย อตฺตานํ มญฺญมาโน สํวิคฺโค ปพฺพชฺชํ โรเจติ.
      เตน วุตฺตํ:-
               "สีเส ๔- ทิสฺวาน ปลิตํ     มฆเทโว ทิสมฺปติ
                สํเวคํ อลภี ธีโร         ปพฺพชฺชํ สมโรจยี"ติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อทาสิ    ๒ ฉ.ม. อสุกทิวเส มริสฺสตีติ   ๓ ฉ.ม....พฺยาธิตมตปพฺพชิเต
@๔ ฉ.ม. สิเร
      อปรํปิ วุตฺตํ:-
               "อุตฺตมงฺครุหา มยฺหํ       อิเม ชาตา วโยหรา
                ปาตุภูตา เทวทูตา       ปพฺพชฺชาสมโย มมา"ติ. ๑-
      ปุริสยุเคติ วํสสมฺภเว ปุริเส. เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวาติ ตาปสปพฺพชฺชํ
ปพฺพชนฺตาปิ หิ ปฐมํ เกสมสฺสุํ โอหาเรตฺวา ปพฺพชนฺติ, ตโต ปฏฺฐาย วฑฺฒิเต
เกเส พนฺธิตฺวา ชฏากลาปธรา หุตฺวา วิจรนฺติ. โพธิสตฺโตปิ ตาปสปพฺพชฺชํ
ปพฺพชิ. ปพฺพชิโต ปน อเนสนํ อนนุยุญฺชิตฺวา ราชเคหโต อาหตภิกฺขาย
ยาเปนฺโต พฺรหฺมวิหารํ ภาเวสิ. ตสฺมา โส เมตฺตาสหคเตนาติอาทิ วุตฺตํ.
      กุมารกีฬิกํ ๒- กีฬีติ องฺเคน องฺคํ ปริหริยมาโนว ๓- กีฬิ, มาลากลาปํ
วิย หิ นํ อุกฺขิปิตฺวาว วิจรึสุ. รญฺโญ มฆเทวสฺส ปุตฺโต ฯเปฯ ปพฺพชีติ อิมสฺส
ปพฺพชิตทิวเส ปญฺจ มงฺคลานิ อเหสุํ. มฆเทวรญฺโญ มตกภตฺตํ, ตสฺส รญฺโญ
ปพฺพชิตมงฺคลํ, ตสฺส ปุตฺตสฺส ฉตฺตุสฺสาปนมงฺคลํ, ตสฺส ปุตฺตสฺส อุปรชฺชมงฺคลํ,
ตสฺส ปุตฺตสฺส นามกรณมงฺคลนฺติ เอกสฺมึเยว สมเย ปญฺจ มงฺคลานิ อเหสุํ, ๔-
สกลชมฺพูทีปตเล อุนฺนงฺคณมโหสิ. ๕-
      [๓๑๑] ปุตฺตปปุตฺตกาติ ปุตฺตา จ ปุตฺตปุตฺตา จาติ เอวํ ปวตฺตา ตสฺส
ปรมฺปรา. ปจฺฉิมโก อโหสีติ ปพฺพชฺชาปจฺฉิมโก อโหสิ. โพธิสตฺโต กิร
พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต "ปวตฺตติ นุ โข ตํ มยา มนุสฺสโลเก นิหิตํ ๖- กลฺยาณํ
วตฺตนฺ"ติ อาวชฺเชนฺโต อทฺทส "เอตฺตกํ อทฺธานํ ปวตฺตติ, อิทานิ น ปวตฺติสฺสตี"ติ.
"น โข ปนาหํ มยฺหํ ปเวณิยา อุจฺฉิชฺชิตุํ ทสฺสามี"ติ อตฺตโน วํเส ชาตรญฺโญเยว
อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา อตฺตโน วํสสฺส เนมึ ฆเฏนฺโต
วิย นิพฺพตฺโต, เตเนวสฺส นิมีติ นามํ อโหสิ. อิติ โข โส ปพฺพชิตราชูนํ
สพฺพปจฺฉิมโก หุตฺวา ปพฺพชิโตติ ปพฺพชฺชาปจฺฉิมโก อโหสิ. คุเณหิ ปน
อติเรกตโร. ตสฺส หิ สพฺพราชูหิ อติเรกตรา เทฺว คุณา อเหสุํ. จตูสุ ทฺวาเรสุ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ. ชา. ๒๗/๙/๓ มฆเทวชาตก (สฺยา)       ๒ สี. กุมารกีฬกํ, ฉ.ม. กุมากีฬิตํ
@๓ ฉ.ม. องฺเกน องฺกํ ปริหริยมาโน   ๔ สี. อกํสุ   ๕ ฉ.ม. อุนฺนงฺคลมโหสิ
@๖ ฉ.ม. นิหตํ
สตสหสฺสํ สตสหสฺสํ วิสฺสชฺเชตฺวา เทวสิกํ ทานํ อทาสิ, อนุโปสถิกสฺส จ
ทสฺสนํ นิวาเรสิ. อนุโปสถิเกสุ หิ ราชานํ ปสฺสิสฺสามาติ คเตสุ โทวาริโก
ปุจฺฉติ "ตุเมฺห อุโปสถิกา โน"ติ. ๑- เย อนุโปสถิกา โหนฺติ, เต นิวาเรติ
"อนุโปสถิกานํ ราชา ทสฺสนํ น เทตี"ติ. "มยํ ชนปทวาสิโน กาเล โภชนํ
กุหึ ลภิสฺสามา"ติปิ ตตฺถ วจโนกาโส นตฺถิ. จตูสุ หิ ทฺวาเรสุ ราชงฺคเณ
จ อเนกานิ ภตฺตจาฏิสหสฺสานิ ปฏิยตฺตาเนว โหนฺติ. ตสฺมา มหาชโน
อิจฺฉิติจฺฉิตฏฺฐาเน มสฺสุํ กาเรตฺวา นหายิตฺวา วตฺถานิ ปริวตฺติตฺวา ยถารุจิตํ
โภชนํ ภุญฺชิตฺวา อุโปสถงฺคานิ อธิฏฺฐาย รญฺโญ เคหทฺวารํ คจฺฉติ. โทวาริเกน
"อุโปสถิกา ตุเมฺห"ติ ปุจฺฉิตปุจฺฉิตา "อาม อาม"ติ วทนฺติ. "เตนหิ อาคจฺฉถา"ติ
ปเวเสตฺวา รญฺโญ ทสฺเสติ อิติ อิเมหิ ทฺวีหิ คุเณหิ อติเรกตโร อโหสิ.
      [๓๑๒] เทวานํ ตาวตึสานนฺติ ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺตเทวานํ. เต กิร
เทวา วิเทหรฏฺเฐ มิถิลนครวาสิโน รญฺโญ โอวาเท ฐตฺวา ปญฺจ สีลานิ
รกฺขิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา ตตฺถ นิพฺพตฺตา รญฺโญ คุณกถํ กเถนฺติ. เต สนฺธาย
วุตฺตํ "เทวานํ ตาวตึสานนฺ"ติ.
       นิสินฺโน โหตีติ ปาสาทวรสฺส อุปริคโต ทานญฺจ สีลญฺจ อุปปริกฺขมาโน
นิสินฺโน โหติ. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "ทานํ นุ โข มหนฺตํ อุทาหุ สีลํ, ยทิ ทานํ
มหนฺตํ, อชฺโฌตฺถริตฺวา ทานเมว ทสฺสามิ. อถ สีลํ, สีลเมว ปูเรสฺสามี"ติ. ตสฺส
"อิทํ มหนฺตํ อิทํ มหนฺตนฺ"ติ วินิจฺฉิตุํ ๒- อสกฺโกนฺตสฺเสว สกฺโก คนฺตฺวา
ปุรโต ปาตุรโหสีติ. เตน วุตฺตํ อถโข อานนฺท ฯเปฯ สมฺมุเข ปาตุรโหสีติ.
เอวํ กิรสฺส อโหสิ "รญฺโญ กงฺขา อุปฺปนฺนา, ตสฺส กงฺขาจฺเฉทนตฺถํ ปญฺหญฺจ
กเถสฺสามิ, อิธาคมนตฺถาย ปฏิญฺญญฺจ คณฺหิสฺสามี"ติ. ตสฺมา คนฺตฺวา สมฺมุเข
ปาตุรโหสิ. ราชา อทิฏฺฐปุพฺพํ รูปํ ทิสฺวา ภีโต อโหสิ โลมหฏฺฐชาโต.
อถ นํ สกฺโก "มา ภายิ มหาราช, วิสฺสฏฺโฐ ปญฺหํ ปุจฺฉ, กงฺขนฺเต
ปฏิวิโนเทสฺสามี"ติ. อาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โน วาติ                 ๒ ฉ.ม. นิจฺฉิตุํ
      ราชา:-
           "ปุจฺฉามิ ตํ มหาราช      สพฺพภูตานมิสฺสร
            ทานํ วา พฺรหฺมจริยํ วา   กตมํ สุ มหปฺผลนฺ"ติ ๑-
ปญฺหํ ปุจฺฉิ. สกฺโก "ทานํ นาม กึ, สีลเมว คุณวิสิฏฺฐตาย มหนฺตํ. อหญฺหิ
ปุพฺเพ มหาราช ทสวสฺสสหสฺสานิ ทสนฺนํ ชฏิลสหสฺสานํ ทานํ ทตฺวา
ปิตฺติวิสยโต น มุตฺโต, สีลวนฺโต ปน มยฺหํ ทานํ ภุญฺชิตฺวา พฺรหฺมโลเก
นิพฺพตฺตา"ติ วตฺวา อิมา คาถา อโวจ:-
           "หีเนน พฺรหฺมจริเยน      ขตฺติเย อุปฺปชฺชติ
            มชฺฌิเมน จ เทวตฺตํ      อุตฺตเมน วิสุชฺฌติ.
            นเหเต สุลภา กายา     ยาจโยเคน เกนจิ
            เย กาเย อุปปชฺชนฺติ     อนาคารา ตปสฺสิโน"ติ. ๓-
      เอวํ รญฺโญ กงฺขํ วิโนเทตฺวา เทวโลกคมนาย ปฏิญฺญาคหณตฺถํ ลาภา
เต มหาราชาติอาทิมาห. ตตฺถ อวิกมฺปมาโนติ อภายมาโน. อธิวาเสสีติ อหํ
มหาชนํ กุสลํ สมาทเปมิ, ๔- ปุญฺญวนฺตานํ ปน วสนฏฺฐานํ ทิสฺวา อาคโต ๕-
มนุสฺสปเถ สุขํ กเถตุํ ปโหมีติ ๖- อธิวาเสสิ.
      [๓๑๓] เอวํ ภทฺทนฺตวาติ เอวํ โหตุ ภทฺทกํ ตว วจนนฺติ วตฺวา.
โยเชตฺวาติ เอกสฺมึเยว ยุเค สหสฺสอสฺสาชานีเย โยเชตฺวา. เตสํ ปน ปาฏิเยกฺกํ
โยชนกิจฺจํ นตฺถิ, มนํ อาคมฺม ยุตฺตาเยว โหนฺติ. โส ปน ทิพฺพรโถ
ทิยฑฺฒโยชนสติโก โหติ, นทฺธิโต ปฏฺฐาย รถสีสํ ปญฺญาสโยชนานิ, อกฺขพนฺโธ
ปณฺณาสโยชนานิ, อกฺขพนฺธโต ปฏฺฐาย ปจฺฉาภาโค ปณฺณาสโยชนานิ, สพฺโพ
สตฺตวณฺณรตนมโย. เทวโลโก นาม อุทฺธํ, มนุสฺสโลโก อโธ, ตสฺมา
เหฏฺฐามุขํ รถํ เปเสสีติ น สลฺลกฺเขตพฺพํ. ยถา ปน ปกติมคฺคํ เปเสติ,
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ. ชา. ๒๘/๕๒๖/๑๙๘ เนมิราชาตก (สฺยา)     ๒ ก. ขตฺติยํ
@๓ ขุ. ชา. ๒๘/๕๒๖/๑๙๙ เนมิราชชาตก (สฺยา)    ๔ ม. สมาทเปสึ
@๕ ฉ.ม. อาคเตน      ๖ ฉ.ม. โหตีติ
เอวเมว มนุสฺสานํ สายมาสภตฺเต นิฏฺฐิเต จนฺเทน ๑- สทฺธึ ยุคนทฺธนํ กตฺวา
เปเสสิ, ยมกจนฺทา อุฏฺฐิตา วิย อเหสุํ. มหาชโน ทิสฺวา "ยมกจนฺทา อุคฺคตา"ติ
อาห. อาคจฺฉนฺเต อาคจฺฉนฺเต น ยมกจนฺทา, เอตํปิ ๒- วิมานํ, น วิมานํ,
เอโก รโถติ. รโถปิ อาคจฺฉนฺโต อาคจฺฉนฺโตปิ ปกติรถปฺปมาโณว, อสฺสาปิ
ปกติอสฺสปฺปมาณาว อเหสุํ. เอวํ รถํ อาหริตฺวา รญฺโญ ปาสาทํ ปทกฺขิณํ
กตฺวา ปาจีนสีหปญฺชรฏฺฐาเน รถํ นิวตฺเตตฺวา อาคตมคฺคาภิมุขํ สีหปญฺชเร
ฐตฺวาว อาโรหนสชฺชํ ฐเปสิ.
      อภิรุห มหาราชาติ ราชา "ทิพฺพยานํ เม ลทฺธนฺ"ติ น ตาวเทว อภิรุหิ,
นาครานํ ปน โอวาทํ อทาสิ "ปสฺสถ ตาตา, อยํ เม สกฺเกน เทวรญฺญา
ทิพฺพรโถปิ ๓- เปสิโต, โส จ โข น ชาตึ วา โคตฺตํ วา กุลปเทสํ วา
ปฏิจฺจ เปสิโต, มยฺหํ ปน สีลาจารคุเณสุ ๔- ปสีทิตฺวา เปสิโต. สเจ ตุเมฺหปิ
สีลํ รกฺขิสฺสถ, ตุมฺหากํปิ เปสิสฺสติ, เอวํ รกฺขิตุํ ยุตฺตํ นาเมตํ สีลํ. นาหํ
เทวโลกํ คนฺตฺวา จิรายิสฺสามิ, อปฺปมตฺตา โหถา"ติ มหาชนํ โอวทิตฺวา
ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา รถํ อภิรุหิ. ตโต มาตลิ สงฺคาหโก "อหํปิ
มหาราชสฺส มมานุจฺฉวิกํ กริสฺสามี"ติ อากาสมฺหิ เทฺว มคฺเค ทสฺเสตฺวา
อปิจ มหาราชาติอาทิมาห.
      ตตฺถ กตเมนาติ มหาราช อิเมสุ มคฺเคสุ เอโก นิรยํ คจฺฉติ,
เอโก เทวโลกํ, เตสุ ตํ กตเมน เนมิ. เยนาติ เยน มคฺเคน คนฺตฺวา ยตฺถ
ปาปกมฺมนฺตา ปาปกานํ กมฺมานํ วิปากํ ปฏิสํเวทิยนฺติ, ตํ ฐานํ สกฺกา โหติ
ปสฺสิตุนฺติ อตฺโถ. ทุติยปเทปิ เอเสว นโย. ชาตเกปิ:-
             "เกน ตํ เนมิ มคฺเคน      ราชเสฏฺฐ ทิสมฺปติ
              เยน วา ปาปกมฺมนฺตา     ปุญฺญกมฺมา จ เย นรา"ติ ๕-
คาถาย อยเมวตฺโถ. เตเนวาห:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. นวจนฺเทน         ๒ ฉ.ม. เอกํ     ๓ ฉ.ม. ปิสทฺโท น ทิสฺสติ
@๔ ฉ.ม. สีลาจารคุเณ     ๕ ขุ. ชา. ๒๘/๕๓๗/๒๐๑ เนมิราชชาตก (สฺยา)
             "นิรยํ ๑- ตาว ปสฺสามิ     อาวาสํ ๒- ปาปกมฺมินํ
              ฐานานิ ลุทฺทกมฺมานํ       ทุสฺสีลานํ จ ยา คตี"ติ. ๓-
      อุภเยเนว มํ มาตลิ เนหีติ มาตลิ ทฺวีหิปิ มคฺเคหิ มํ เนหิ, อหํ
นิรยํ ปสฺสิตุกาโม เทวโลกมฺปีติ. ปฐมํ กตเมน เนมีติ. ปฐมํ นิรยมคฺเคน
เนหีติ. ตโต มาตลิ อตฺตโน อานุภาเวน ราชานํ ปญฺจทส มหานิรเย ทสฺเสสิ.
วิตฺถารกถา ปเนตฺถ:-
             "ทสฺเสสิ มาตลิ รญฺโญ      ทุคฺคํ เวตรณึ นทึ
              กุฏฺฐิตํ ๔- ขารสํยุตฺตํ      ตตฺตํ อคฺคิสิขูปมนฺ"ติ ๕-
ชาตเก วุตฺตนเยน เวทิตพฺพา. นิรยํ ทสฺเสตฺวา รถํ นิวตฺเตตฺวา เทวโลกาภิมุขํ
คนฺตฺวา พีรณีเทวธีตาย โสณทินฺนเทวปุตฺตสฺส คณเทวปุตฺตานํ จ วิมานานิ
ทสฺเสนฺโต เทวโลกํ เนสิ. ตตฺราปิ วิตฺถารกถา:-
             "ยทิ เต สุตา พีรณี ๖- ชีวโลเก
              อามายทาสี อหุ พฺราหฺมณสฺส
              สา ปตฺตกาลํ ๗- อติถึ วิทิตฺวา
              มาตาว ปุตฺตํ สกิมาภินนฺที
              สํยมา สํวิภาคา จ, สา วิมานสฺมิ โมทตี"ติ ๘-
ชาตเก วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา.
      เอวํ คจฺฉโต ปน ตสฺส รถเนมิ วฏฺฏิยา จิตฺตกูฏทฺวารโกฏฺฐกสฺส อุมฺมาเร
ปหตมตฺเตว เทวนคเร โกลาหลํ อโหสิ. สกฺกํ เทวราชานํ เอกกํเยว โอหาย
เทวสงฺโฆ มหาสตฺตสฺส ๙- ปุจฺจุคฺคมนมกาสิ. ตํ เทวตานํ อาทรํ ๑๐- ทิสฺวา สกฺโก
จิตฺตํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺโต "อภิรม มหาราช เทเวสุ เทวานุภาเวนา"ติ อาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นิรเย   ๒ ฉ.ม. อาวาเส    ๓ ขุ. ชา. ๒๘/๕๓๘/๒๐๑ เนมิราชชาตก (สฺยา)
@๔ ฉ.ม. กุถิตํ    ๕ ขุ. ชา. ๒๘/๕๓๙/๒๐๑ เนมิราชชาตก (สฺยา)  ๖ ก. ภรณี
@๗ ฉ.ม. ปตฺตกาเล   ๘ ขุ. ชา. ๒๘/๕๗๒ เนมิราชชาตก (สฺยา)  ๙ ฉ.ม. มหาสตฺตํ
@๑๐ ม., ก. อาคตํ
เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อยํ ราชา อชฺชาคนฺตฺวา เอกทิวเสเนว เทวคณํ อตฺตโน
อภิมุขมกาสิ. สเจ เอกํ เทฺว ทิวเส วสิสฺสติ, น มํ เทวา โอโลเกสฺสนฺตี"ติ.
โส อุสฺสูยายมาโน ๑- "มหาราช ตุยฺหํ อิมสฺมึ เทวโลเก วสิตุํ ปุญฺญํ นตฺถิ,
อญฺเญสํ ปุญฺเญน วสาหี"ติ อิมินา อธิปฺปาเยน เอวมาห. โพธิสตฺโต "นาสกฺขิ
ชรสกฺโก มนํ สนฺธาเรตุํ, ปรํ นิสฺสาย ลทฺธํ โข ปน ยาจิตฺวา ลทฺธภณฺฑกํ
วิย โหตี"ติ ปฏิกฺขิปนฺโต อลํ มาริสาติอาทิมาห. ชาตเกปิ วุตฺตํ:-
                "ยถา ยาจิตกํ ยานํ        ยถา ยาจิตกํ ธนํ
                 เอวํ สมฺปทเมเวตํ        ยํ ปรโต ทานปจฺจยา
                 น จาหเมตํ อิจฺฉามิ       ยํ ปรโต ทานปจฺจยา"ติ ๒-
สพฺพํ วตฺตพฺพํ.
      โพธิสตฺโต ปน มนุสฺสตฺตภาเวน กติวาเร เทวโลกํ คโตติ. จตฺตาโร:-
มนฺธาตุราชกาเล สาธินราชกาเล คุตฺติลวีณาวาทกกาเล นิมิมหาราชกาเลติ.
โส มนฺธาตุกาเล เทวโลเก อสงฺเขยฺยํ กาลํ วสิ, ตสฺมิญฺหิ วสมาเนเยว ฉตฺตึส
สกฺกา จวึสุ. สาธินราชกาเล สตฺตาหํ วสิ, มนุสฺสคณนาย สตฺต วสฺสสตานิ
โหนฺติ. คุตฺติลวีณาวาทกกาเล จ เนมิราชกาเล จ มุหุตฺตมตฺตํ วสิ, มนุสฺสคณนาย
สตฺต ทิวสานิ โหนฺติ.
      [๓๑๔] ตตฺเถว มิถิลํ ปฏิเนสีติ ปฏิเนตฺวา ปกติสิริคพฺเภเยว ปติฏฺฐเปสิ.
      [๓๑๕] กฬารชนโกติ ตสฺส นามํ. กฬารทนฺตตาย ปน กฬารชนโกติ
วุตฺโต. น โส อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชีติ เอตฺตกมตฺตเมว น อกาสิ, เสสํ
สพฺพํ ปากติกเมว อโหสิ.
      [๓๑๖] สมุจฺเฉโท โหตีติ เอตฺถ กลฺยาณํ วตฺตํ โก สมุจฺฉินฺทติ, เกน
สมุจฺฉินฺนํ, โก ปวตฺเตติ, เกน ปวตฺติตํ นาม โหตีติ อยํ วิภาโค เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุสูยมาโน    ๒ ขุ. ชา. ๒๘/๕๙๗/๒๒๒ เนมิราชชาตก (สฺยา)
ตตฺถ สีลวา ภิกฺขุ "น สกฺกา มยา อรหตฺตํ ลทฺธุนฺ"ติ วิริยํ อกโรนฺโต
สมุจฺฉินฺทติ. ทุสฺสีเลน สมุจฺฉินฺนํ นาม โหติ. สตฺต เสขา ปวตฺเตนฺติ.
ขีณาสเวน ปวตฺติตํ นาม โหติ, เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                      มฆเทวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๒๒๔-๒๓๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=5653&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=5653&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=452
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=7249
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=8529
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=8529
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_13