อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                            ๔. ราชวคฺค
                        ๑. ฆฏิการสุตฺตวณฺณนา
      [๒๘๒] เอวมฺเม สุตนฺติ ฆฏิการสุตฺตํ. ตตฺถ สิตํ ปาตฺวากาสีติ มหามคฺเคน
คจฺฉนฺโต อญฺตรํ ภูมิปฺปเทสํ โอโลเกตฺวา "อตฺถิ นุ โข มยา จริยํ จรมาเนน
อิมสฺมึ าเน นิวุตฺถปุพฺพนฺ"ติ อาวชฺเชนฺโต อทฺทส "กสฺสปพุทฺธกาเล อิมสฺมึ
าเน เวคฬิงฺคํ ๑- นาม นิคโม ๒- อโหสิ, อหํ ตทา โชติปาโล นาม มาณโว
อโหสึ, มยฺหํ สหาโย ฆฏิกาโร นาม กุมฺภกาโร อโหสิ, เตน สทฺธึ มยา
อิธ เอกํ สุการณํ กตํ, ตํ ภิกฺขุสํฆสฺส อปากฏํ ปฏิจฺฉนฺนํ, หนฺท นํ ภิกฺขุสํฆสฺส
ปากฏํ กโรมี"ติ มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺตรสฺมึ ปเทเส ิตโกว สิตปาตุกมฺมํ
อกาสิ, อคฺคทนฺเต ๓- ทสฺเสตฺวา มนฺทหสิตํ หสิ. ยถา หิ โลกิยมนุสฺสา อุทรํ ๔-
ปหรนฺตา "กุหํ กุหนฺ"ติ ๕- หสนฺติ, น เอวํ พุทฺธา, พุทฺธานํ ปน หสิตํ
หฏฺปฺปหฏฺาการมตฺตเมว โหติ.
      หสิตญฺจ นาเมตํ เตรสหิ โสมนสฺสสหคตจิตฺเตหิ โหติ. ตตฺถ โลกิยมหาชโน
อกุสลโต จตูหิ, กามาวจรกุสลโต จตูหีติ อฏฺหิ จิตฺเตหิ หสติ, เสกฺขา อกุสลโต
ทิฏฺิสมฺปยุตฺตานิ เทฺว อปเนตฺวา ฉหิ จิตฺเตหิ หสนฺติ, ขีณาสวา จตูหิ
สเหตุกกิริยาจิตฺเตหิ เอเกน อเหตุกกิริยาจิตฺเตนาติ ปญฺจหิ จิตฺเตหิ หสนฺติ.
เตสุปิ พลวารมฺมเณ อาปาถาคเต ทฺวีหิ าณสมฺปยุตฺตจิตฺเตหิ หสนฺติ, ทุพฺพลารมฺมเณ
ทุเหตุกจิตฺตทฺวเยน จ อเหตุกจิตฺเตน จาติ ตีหิ จิตฺเตหิ หสนฺติ. อิมสฺมึ ปน าเน
กิริยาเหตุกมโนวิญฺาณธาตุโสมนสฺสสหคตจิตฺตํ ภควโต หฏฺปฺปหฏฺาการมตฺตํ
หสิตํ อุปฺปาเทติ. ๖-
      ตํ ปเนตํ หสิตํ เอวํ อปฺปมตฺตกํปิ เถรสฺส ปากฏํ อโหสิ. กถํ?
ตถารูเป หิ กาเล ตถาคตสฺส จตูหิ ทาาหิ จตุทีปกมหาเมฆมุขโต สเตริตวิชฺชุลตา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เวหลิงฺคํ         ๒ ฉ.ม. คามนิคโม           ๓ ฉ.ม. อคฺคคฺคทนฺเต
@๔ สี. อุทเร, ฉ.ม. อุรํ  ๕ สี. กหํ กหนฺติ             ๖ ฉ.ม. อุปฺปาเทสิ
วิย วิโรจมานา มหาตาลกฺขนฺธปฺปมาณา รสฺมิวฏฺฏิโย อุฏฺหิตฺวา ติกฺขตฺตุํ สิรวรํ ๑-
ปทกฺขิณํ กตฺวา ทาคฺเคสุเยว อนฺตรธายนฺติ. เตน สญฺาเณน อายสฺมา
อานนฺโท ภควโต ปจฺฉโต คจฺฉมาโนปิ หสิตปาตุภาวํ ชานาติ.
      ภควนฺตํ เอตทโวจาติ "เอตฺถ กิร กสฺสโป ภควา ภิกฺขุสํฆํ โอวทิ,
จตุสจฺจปฺปกาสนํ อกาสิ, ภควโตปิ เอตฺถ นิสีทิตุํ รุจึ อุปฺปาเทสฺสามิ, เอวมยํ
ภูมิภาโค ทฺวีหิ พุทฺเธหิ ปริภุตฺโต ภวิสฺสติ, มหาชโน คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา
เจติยฏฺานํ กตฺวา ปริจรนฺโต สคฺคมคฺคปรายโน ภวิสฺสตี"ติ จินฺเตตฺวา เอตํ
"เตนหิ ภนฺเต"ติอาทิวจนํ อโวจ.
      [๒๘๓] มุณฺฑเกน สมณเกนาติ มุณฺฑํ มุณฺโฑติ, สมณํ วา สมโณติ
วตฺตุํ วฏฺฏติ, อยํ ปน อปริปกฺกาณตฺตา พฺราหฺมณกุเล อุคฺคหิตโวหารวเสเนว
หีเฬนฺโต เอวมาห. โสตฺติสินานนฺติ ๒- สินานตฺถาย กตโสตฺตึ. โสตฺติ นาม
กุรุวินฺทปาสาณจุณฺณานิ ลาขาย พนฺธิตฺวา กตคุลิกกลาปโก วุจฺจติ, ยํ สนฺธาย
"เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู กุรุวินฺทกสุตฺติยา นหายนฺตี"ติ ๓-
วุตฺตํ. ตํ อุโภสุ อนฺเตสุ คเหตฺวา สรีรํ ฆํสนฺติ. เอวํ สมฺมาติ ยถา เอตรหิปิ
มนุสฺสา "เจติยวนฺทนาย คจฺฉาม, ธมฺมสฺสวนาย คจฺฉามา"ติ วุตฺตา อุสฺสาหํ
น กโรนฺติ, "นฏสมชฺชาทิทสฺสนตฺถาย คจฺฉามา"ติ วุตฺตา ปน เอกวจเนเนว
สมฺปฏิจฺฉนฺติ, ตเถว สินฺหายิตุนฺติ วุตฺเต เอกวจเนน สมฺปฏิจฺฉนฺโต เอวมาห.
      [๒๘๔] โชติปาลํ มาณวํ อามนฺเตสีติ เอกปสฺเส อริยปริหาเรน ปมตรํ
นหายิตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา ิโต ตสฺส มหนฺเตน อิสฺสริยปริหาเรน นหายนฺตสฺส
นหานปริโยสานํ อาคเมตฺวา ตํ นิวตฺถนิวาสนํ เกเส นิโรทเก ๔- กุรุมานํ
อามนฺเตสิ. อยนฺติ อาสนฺนตฺตา ทสฺเสนฺโต อาห. โอวฏฺฏิกํ วินิเวเตฺวาติ ๕-
นาคพโล โพธิสตฺโต "อเปหิ สมฺมา"ติ อีสกํ ปริวตฺตมาโนว เตน คหิตคหณํ
วิสฺสชฺชาเปตฺวาติ อตฺโถ. เกเสสุ ปรามสิตฺวา เอตทโวจาติ โส กิร จินฺเตสิ
"อยํ โชติปาโล ปญฺวา, สกึ ทสฺสนํ ลภมาโน ตถาคตสฺส ทสฺสเนปิ ปสีทิสฺสติ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สีสวรํ        ๒ ฉ.ม. โสตฺติสินานินฺติ          ๓ วิ. จู. ๖/๒๔๓/๓
@๔ ฉ.ม. โวทเก       ๕ ฉ.ม. วินิวฏฺเฏตฺวาติ
ธมฺมกถายปิ ปสีทิสฺสติ, ปสนฺโน จ ปสนฺนาการํ กาตุํ สกฺกิสฺสติ, มิตฺตา นาม
เอตทตฺถํ โหนฺติ, ยงฺกิญฺจิ กตฺวา มม สหายํ คเหตฺวา ทสพลสฺส สนฺติกํ
คมิสฺสามี"ติ. ตสฺมา นํ เกเสสุ ปรามสิตฺวา เอตทโวจ.
      อิตรชจฺโจติ อญฺชาติโก, มยา สทฺธึ อสมานชาติโก, ลามกชาติโกติ
อตฺโถ. น วติทนฺติ อิทํ อมฺหากํ คมนํ เนว ๑- โอรกํ ภวิสฺสติ น ขุทฺทกํ,
มหนฺตํ ภวิสฺสติ. อยญฺหิ น อตฺตโน ถาเมน คณฺหิ, สตฺถุ ถาเมน คณฺหีติ
คหณสฺมึเยว นิฏฺ อคมาสิ. ยาเวตโทหิปีติ ๒- เอตฺถ โทการหิการปิการา นิปาตา,
ยาวตปรมนฺติ ๓- อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "วาจาย อาลปนํ โอวฏฺฏิกาย คหณญฺจ
อติกฺกมิตฺวา ยาว เกสคฺคหณํปิ ตตฺถ คหณตฺถํ ปโยโค กตฺตพฺโพ"ติ.
      [๒๘๕] ธมฺมิยา กถายาติ อิธ สติปฏิลาภตฺถาย ปุพฺเพนิวาสปฏิสํยุตฺตา
ธมฺมีกถา เวทิตพฺพา. ตสฺส หิ ภควา "โชติปาโล ตฺวํ น ลามกฏฺานํ โอติณฺณสตฺโต
มหาโพธิปลฺลงฺเก ปน สพฺพญฺุตาณํ ปตฺเถตฺวา โอติณฺโณสิ, น ตาทิสสฺส
นาม ปมาทวิหาโร ยุตฺโต"ติอาทินา นเยน สติปฏิลาภาย ธมฺมกถํ ๔- กเถสิ.
ปรสมุทฺทวาสีเถรา ปน วทนฺติ:- "โชติปาล ยถา อหํ ทสปารมิโย ปูเรตฺวา
สพฺพญฺุตาณํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา วีสติสหสฺสภิกฺขุปริวาโร โลเก วิจรามิ, เอวเมว
ตฺวํปิ ทสปารมิโย ปูเรตฺวา สพฺพญฺุตาณํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา สมณคณปริวาโร
โลเก วิจริสฺสสิ. เอวรูเปน นาม ตยา ปมาทํ อาปชฺชิตุํ น ยุตฺตนฺ"ติ ยถาสฺส
ปพฺพชฺชาย จิตฺตํ นมติ, เอวํ กาเมสุ อาทีนวํ เนกฺขมฺเม จ อานิสํสํ กเถสีติ.
      [๒๘๖] อลตฺถ โข อานนฺท ฯเปฯ ปพฺพชฺชํ อลตฺถ อุปสมฺปทนฺติ
ปพฺพชิตฺวา กึ อกาสิ? ยํ โพธิสตฺเตหิ กตฺตพฺพํ. โพธิสตฺตา หิ พุทฺธานํ
สมฺมุเข ปพฺพชนฺติ. ปพฺพชิตฺวา จ ปน อิตฺตรสตฺตา วิย ปติตสิงฺคา น โหนฺติ,
จตุปาริสุทฺธิสีเล ปน สุปติฏฺาย เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา เตรสธุตงฺคานิ
สมาทาย อรญฺ ปวิสิตฺวา คตปจฺจาคตวตฺตํ ปูรยมานา สมณธมฺมํ กโรนฺตา
วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ยาว อนุโลมาณํ อาหจฺจ ติฏฺนฺติ, มคฺคผลตฺถํ วายามํ
น กโรนฺติ. โชติปาโลปิ ตเถว อกาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. น วต   ๒ ฉ.ม. ยาวตาโทหิปีติ    ๓ สี. ยาเวตปรมนฺติ, ฉ.ม.
@ยาวตุปรมนฺติ    ๔ ฉ.ม. ธมฺมํ
      [๒๘๗] อฑฺฒมาสูปสมฺปนฺเนติ กุลทารกญฺหิ ปพฺพาเชตฺวา อฑฺฒมาสํปิ
อวสิตฺวา คเต มาตาปิตูนํ โสโก น วูปสมฺมติ, โสปิ ปตฺตจีวรคฺคหณํ น ชานาติ,
ทหรภิกฺขุสามเณเรหิ สทฺธึ วิสฺสาโส น อุปฺปชฺชติ, เถเรหิ สทฺธึ สิเนโห น
ปติฏฺาติ, คตคตฏฺาเน อนภิรติ อุปฺปชฺชติ. เอตฺตกํ ปน กาลํ นิวาเส สติ
มาตาปิตโร ปสฺสิตุํ ลภนฺติ. เตน เตสํ โสโก ตนุภาวํ คจฺฉติ, ปตฺตจีวรคฺคหณํ
ชานาติ, ทหรภิกฺขุสามเณเรหิ สทฺธึ วิสฺสาโส ชายติ, เถเรหิ สทฺธึ สิเนโห
ปติฏฺาติ, คตคตฏฺาเน อภิรมติ, น อุกฺกณฺติ. ตสฺมา เอตฺตกํ วสิตุํ วฏฺฏตีติ
อฑฺฒมาสํ วสิตฺวา ปกฺกามิ.
      ปณฺฑุปุฏกสฺส ๑- สาลิโนติ ปุฏเก ๒- กตฺวา สุกฺขาปิตรตฺตสาลิโน. ตสฺส
กิร สาลิโน วปฺปกาลโต ปฏฺาย อยํ ปริหาโร:- เกทารา สุปริกมฺมกตา
โหติ, ตตฺถ พีชานิ ปติฏฺาเปตฺวา คนฺโธทเกน สิญฺจึสุ, วปฺปกาเล วิตานํ วิย
อุปริ วตฺถกิลญฺชํ พนฺธิตฺวา ปริปกฺกกาเล วีหิสีสานิ ฉินฺทิตฺวา มุฏฺิมตฺเต
ปุฏเก กตฺวา โยตฺตพทฺเธ เวหาสํเยว สุกฺขาเปตฺวา คนฺธจุณฺณานิ อตฺถริตฺวา
โกฏฺเกสุ ปูเรตฺวา ตติเย วสฺเส วิวรึสุ. เอวํ ติวสฺสํ ปริวุตฺถสฺส
สุคนฺธรตฺตสาลิโน อปคตกาฬเก สุปริสุทฺเธ ตณฺฑุเล คเหตฺวา ขชฺชกวิกตึปิ ภตฺตํปิ
ปฏิยาทิยึสุ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ฯเปฯ กาลํ อาโรจาเปสีติ.
      [๒๘๘] อธิวุฏฺโ เมติ กึ สนฺธาย วทติ? เวภลฺลิคโต ๓- นิกฺขมนกาเล
ฆฏิกาโร อตฺตโน สนฺติเก วสฺสาวาสํ วสนตฺถาย ปฏิญฺ อคฺคเหสิ. ตํ สนฺธาย
วทติ. อหุเทว อญฺถตฺตํ อหุ โทมนสฺสนฺติ เตมาสํ ทานํ ทาตุํ, ธมฺมํ จ โสตุํ,
อิมินา จ นิยาเมน วีสติ ภิกฺขุสหสฺสานิ ปฏิชคฺคิตุํ นาลตฺถนฺติ อลาภํ อารพฺภ
จิตฺตํ อญฺถตฺตํ โทมนสฺสํ ๔- อโหสิ, น ตถาคตํ อารพฺภ. กสฺมา? โสตาปนฺนตฺตา.
โส กิร ปุพฺเพ พฺราหฺมณภโต อโหสิ. อเถกสฺมึ สมเย ปจฺจนฺเต กุปิเต วูปสมนตฺถํ
คจฺฉนฺโต อุรจฺฉทํ นาม ธีตรํ อาห "อมฺม อมฺหากํ เทเว มา ปมชฺชี"ติ.
พฺราหฺมณา ตํ ราชธีตรํ ทิสฺวา วิสญฺิโน อเหสุํ. เก อิเม จาติ วุตฺเต
@เชิงอรรถ: ๑ สี., อิ. ปณฺฑุมุฏิกสฺส      ๒ สี. มุฏเก, เอวมุปริปิ
@๓ ฉ.ม. เวคฬิงฺคโต   ๔ ฉ.ม. จิตฺตโทมนสฺสํ
ตุมฺหากํ เทวาติ. ๑- เทวา นาม เอวรูปา โหนฺตีติ นุฏฺุภิตฺวา ปาสาทํ อภิรุหิ.
สา เอกทิวสํ วีถึ โอโลเกนฺตี ิตา กสฺสปสฺส ภควโต อคฺคสาวกํ ทิสฺวา
ปกฺโกสาเปตฺวา ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา อนุโมทนํ สุณมานาเยว โสตาปนฺนา หุตฺวา
"อญฺเปิ ภิกฺขู อตฺถี"ติ ปุจฺฉิตฺวา "สตฺถา วีสติยา ภิกฺขุสหสฺเสหิ สทฺธึ
อิสิปตเน วสตี"ติ จ สุตฺวา สตฺถารํ ๒- นิมนฺเตตฺวา ทานํ อทาสิ.
      ราชา ปจฺจนฺตํ วูปสเมตฺวา อาคโต. อถ นํ ปมตรเมว พฺราหฺมณา
อาคนฺตฺวา ธีตุ อวณฺณํ วตฺวา ปริภินฺทึสุ. ราชา ปน ธีตุ ชาตกาเลเยว วรํ
อทาสิ. ตสฺสา "สตฺต ทิวสานิ รชฺชํ ทาตพฺพนฺ"ติ วรํ คณฺหึสุ. อถสฺสา ราชา
สตฺต ทิวสานิ รชฺชํ นิยฺยาเทสิ. สา สตฺถารํ โภชยมานา ราชานํ ปกฺโกสาเปตฺวา
พหิสาณิยํ นิสีทาเปสิ. ราชา สตฺถุ อนุโมทนํ สุตฺวาว โสตาปนฺโน ชาโต.
โสตาปนฺนสฺส จ นาม ตถาคตํ อารพฺภ อาฆาโต นตฺถิ. เตน วุตฺตํ "น ตถาคตํ
อารพฺภา"ติ.
      ยํ อิจฺฉติ ตํ หรตูติ โส กิร ภาชนานิ ปจิตฺวา กยวิกฺกยํ น กโรติ,
เอวํ ปน วตฺวา ทารุตฺถาย วา มตฺติกตฺถาย วา ปลาลตฺถาย วา
อรญฺ คจฺฉติ. มหาชนา "ฆฏิกาเรน ภาชนานิ ปกฺกานี"ติ สุตฺวา
ปริสุทฺธตณฺฑุลโลณทธิเตลผาณิตาทีนิ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺติ. สเจ ภาชนํ มหคฺฆํ
โหติ. มูลํ อปฺปํ, ยํ วา ตํ วา ทตฺวา คณฺหามาติ ตํ น คณฺหนฺติ. ธมฺมิโก วาณิโช
มาตาปิตโร ปฏิชคฺคติ, สมฺมาสมฺพุทฺธํ อุปฏฺหติ, พหุ โน อกุสลํ ภวิสฺสตีติ
ปุน คนฺตฺวา มูลํ อาหรนฺติ. สเจ ปน ภาชนํ อปฺปคฺฆํ โหติ, อาภตํ มูลํ
พหุํ. ธมฺมิโก วาณิโช, อมฺหากํ ปุญฺ ภวิสฺสตีติ ยถาภตํ ฆรสามิกา วิย
สาธุกํ ปฏิสาเมตฺวา คจฺฉนฺติ. เอวํคุโณ ปน กสฺมา น ปพฺพชตีติ. รญฺโ
วจนปถํ ปจฺฉินฺทนฺโต อนฺเธ ชิณฺเณ มาตาปิตโร โปเสสีติ อาห.
      [๒๘๙] โก นุ โขติ กุหึ นุ โข. กุมฺภิยาติ อุกฺขลิโต. ปริโยคาติ
สูปภาชนโต. ปริภุชาติ ภุญฺช. กสฺมา ปน เต เอวํ วทนฺติ? ฆฏิกาโร กิร
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ภูมิเทวาติ, เอวมุปริปิ             ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
ภตฺตํ ปจิตฺวา สูปํ สมฺปาเทตฺวา มาตาปิตโร โภเชตฺวา สยํปิ ภุญฺชิตฺวา ภควโต
วฑฺฒมานกํ ภตฺตํ สูปํ ปฏฺเปตฺวา อาสนํ ปญฺาเปตฺวา อาหารํ อุปนาเมตฺวา ๑-
อุทกํ ปจฺจุปฏฺเปตฺวา มาตาปิตูนํ สญฺ ทตฺวา อรญฺ คจฺฉติ. ตสฺมา เอวํ
วทนฺติ. อภิวิสฺสฏฺโติ อติวิสฺสฏฺโ. ๒- ปีติสุขํ น วิชหีติ ๓- น นิรนฺตรํ
วิชหติ, อถโข รตฺติภาเค วา ทิวสภาเค วา คาเม วา อรญฺเ วา ยสฺมึ ยสฺมึ
ขเณ "สเทวเก นาม โลเก อคฺคปุคฺคโล มยฺหํ เคหํ ปวิสิตฺวา สหตฺเถน อามิสํ
คเหตฺวา ปริภุญฺชติ, ลาภา วต เม"ติ อนุสฺสรติ, ตสฺมึ ตสฺมึ ขเณ ปญฺจวณฺณา
ปีติ อุปฺปชฺชติ. ตํ สนฺธาเยวํ วุตฺตํ.
      [๒๙๐] กโฬปิยาติ ปจฺฉิโต. กสฺมา ๔- ปน ภควา เอวมกาสีติ. ปจฺจโย
ธมฺมิโก, ภิกฺขูนํ ปตฺเต ภตฺตสทิโส, ตสฺมา เอวมกาสิ. สิกฺขาปทปญฺตฺติปิ จ
สาวกานํเยว โหติ, พุทฺธานํ สิกฺขาปทเวลา นาม นตฺถิ. ยถา หิ รญฺโ
อุยฺยาเน ปุปฺผผลานิ โหนฺติ, อญฺเสํ ตานิ คณฺหนฺตานํ นิคฺคหํ กโรนฺติ,
ราชา ยถารุจิยา ปริภุญฺชติ, เอวํ สมฺปทเมตํ. ปรสมุทฺทวาสีเถรา ปน "เทวตา
กิร ปฏิคฺคเหตฺวา อทํสู"ติ วทนฺติ.
      [๒๙๑] หรถ ภนฺเต หรถ ภทฺรมุขาติ อมฺหากํ ปุตฺโต "กุหึ คโตสี"ติ
วุตฺเต "ทสพลสฺส สนฺติกนฺ"ติ วทติ, กุหึ นุ โข คจฺฉติ, สตฺถุ วสนฏฺานสฺส
โอวสฺสกภาวํปิ น ชานาตีติ วุตฺเต อปราธสญฺิโน คหเณ ตุฏฺจิตฺตา เอวมาหํสุ.
      เตมาสํ อากาสจฺฉทนํ อฏฺาสีติ ภควา กิร จตุนฺนํ วสฺสิกานํ มาสานํ
เอกมาสํ อติกฺกมิตฺวา ติณํ อาหราเปสิ, ตสฺมา เอวมาห. อยํ ปเนตฺถ ปทตฺโถ:-
อากาสํ ฉทนมสฺสาติ อากาสจฺฉทนํ. น เทโวติวสฺสีติ ๕- น เกวลํ นาติวสฺสิ. ยถา
ปเนตฺถ ปกติยา จ นิมฺพโกสสฺส ๖- อุทกปาตฏฺานพฺภนฺตเร เอกํปิ อุทกพินฺทุ
นาติวสฺสิ, เอวํ ฆรฉทนเคหพฺภนฺตเร วิย น วาตาตปาปิ อาพาธํ อกํสุ,
ปกติยา อุตุผรณเมว อโหสิ, อปรภาเค ตสฺมึ นิคเม ฉฑฺฑิเตปิ ตํ านํ
อโนวสฺสกเมว อโหสิ. มนุสฺสา กมฺมํ กโรนฺตา เทเว วสฺสนฺเต ตตฺถ สาฏเก
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาธารกํ อุปฏฺเปตฺวา    ๒ ฉ.ม. อภิวิสฺสตฺโถติ อติวิสฺสตฺโถ
@๓ ฉ.ม. ปีติสุขํ น วิชหตีติ   ๔ ฉ.ม. กึ   ๕ สี. น จาติวสฺสีติ
@๖ ฉ.ม. นิพฺพโกสสฺส
เปตฺวา กมฺมํ ถโรนฺติ. ยาว กปฺปุฏฺานา ตํ านํ ตาทิสเมว ภวิสฺสติ.
ตญฺจ โข ปน น ตถาคตสฺส อิทฺธานุภาเวน, เตสํเยว ปน คุณสมฺปตฺติยา.
เตสญฺหิ "สมฺมาสมฺพุทฺโธ กตฺถ น ลเภยฺย, อมฺหากํ นาม ทฺวินฺนํ อนฺธกานํ
นิเวสนํ อุตฺติณํ กาเรสี"ติ น ตปฺปจฺจยา โทมนสฺสํ อุทปาทิ, "สเทวเก โลเก
อคฺคปุคฺคโล อมฺหากํ นิเวสนา ติณํ อาหราเปตฺวา คนฺธกุฏึ ฉาทาเปสี"ติ ปน
เตสํ อนปฺปกํ พลวโสมนสฺสํ อุทปาทิ. อิติ เตสํเยว คุณสมฺปตฺติยา อิทํ ปฏิหาริยํ
ชาตนฺติ เวทิตพฺพํ.
      [๒๙๒] ตณฺฑุลวาหสตานีติ เอตฺถ เทฺว สกฏานิ ๑- เอโก วาโหติ
เวทิตพฺโพ. ตทุปิยญฺจ สูเปยฺยนฺติ สูปตฺถาย ตทนุรูปํ เตลผาณิตาทึ.
ภิกฺขุสหสฺสสฺส ๒- เตมาสตฺถาย ภตฺตํ ภวิสฺสตีติ กิร สญฺาย ราชา เอตฺตกํ เปเสสิ.
อลมฺเม รญฺโว โหตูติ กสฺมา ปฏิกฺขิปิ? อธิคตปฺปิจฺฉตาย. เอวํ กิรสฺส อโหสิ
"นาหํ รญฺา ทิฏฺปุพฺโพ, กถํ นุ โข เปเสสี"ติ. ตโต จินฺเตสิ "สตฺถา พาราณสึ
คโต, อทฺธา โส รญฺา ๓- วสฺสาวาสํ ยาจิยมาโน มยฺหํ ปฏิญฺาตภาวํ อาโรเจตฺวา
มม คุณกถํ กเถสิ, คุณกถาย ลทฺธลาโภ ปน นเฏน นจฺจิตฺวา ลทฺธํ วิย
คายเกน คายิตฺวา ลทฺธํ วิย จ โหติ. กึ มยฺหํ อิมินา, กมฺมํ กตฺวา อุปฺปนฺเนน
มาตาปิตูนํปิ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสปิ อุปฏฺานํ สกฺกา กาตุนฺ"ติ. เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺกถาย
                      ฆฏิการสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          ------------
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สกฏสตานิ     ๒ ฉ.ม. วีสติภิกฺขุ...           ๓ ฉ.ม. รญฺโ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๒๐๓-๒๐๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=5108&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=5108&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=403
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=6596
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=7683
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=7683
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_13