ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๙ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๓)

                     ๒. มหาราหุโลวาทสุตฺตวณฺณนา
      [๑๑๓] เอวมฺเม สุตนฺติ มหาราหุโลวาทสุตฺตํ. ตตฺถ ปีฏฺฐิโต ปีฏฺฐิโต
อนุพนฺธีติ ทสฺสนํ อวิชหิตฺวา คมนํ อพฺโพจฺฉินฺนํ กตฺวา ปจฺฉโต ปจฺฉโต
อิริยาปถานุพนฺธเนน อนุพนฺธิ. ตทา หิ ภควา ปเท ปทํ นิกฺขิปนฺโต
วิลาสิตคมเนน ปุรโต ปุรโต คจฺฉติ, ราหุลตฺเถโร ทสพลสฺส ปทานุปทิโก
หุตฺวา ปจฺฉโต ปจฺฉโต คจฺฉติ. ๑-
        ตตฺถ ภควา สุปุปฺผิตสาลวนมชฺฌคโต สุภูมิโอตรณตฺถาย
นิกฺขนฺตมตฺตวรวารโณ วิย วิโรจิตฺถ, ราหุลภทฺโท จ วรวารณสฺส ปจฺฉโต
นิกฺขนฺตคชโปตโก วิย. ภควา สายณฺหสมเย มณิคุหโต นิกฺขมิตฺวา โคจรํ ปฏิปนฺโน
เกสรสีโห วิย, ราหุลภทฺโท จ สีหมิคราชานํ อนุพนฺธนฺโต นิกฺขนฺตสีหโปตโก วิย.
ภควา มณิปพฺพตสสฺสิริกวนสณฺฑโต ทาฐพโล มหาพฺยคฺโฆ วิย, ราหุลภทฺโท จ
พฺยคฺฆราชานํ อนุพนฺธพฺยคฺฆโปตโก วิย. ภควา สิมฺพลีทหโต ๒- นิกฺขนฺตสุปณฺณราชา
วิย, ราหุลภทฺโท จ สุปณฺณราชสฺส ปจฺฉโต นิกฺขนฺตสุปณฺณโปตโก วิย. ภควา
จิตฺตกูฏปพฺพตโต คคนตลปกฺขนฺตสุวณฺณหํสราชา ๓- วิย, ราหุลภทฺโท
จ หํสาธิปตึ อนุปกฺขนฺตหํสโปตโก ๔- วิย. ภควา มหาสรํ อชฺโฌคาฬฺหา
สุวณฺณมหานาวา วิย, ราหุลภทฺโท จ สุวณฺณนาวํ ปจฺฉา อนุพนฺธนาวาโปตโก วิย.
ภควา จกฺกรตนานุภาเวน คคนตเล สมฺปยาตจกฺกวตฺติราชา วิย, ราหุลภทฺโท จ
ราชานํ อนุสมฺปยาตปรินายกรตนํ วิย. ภควา วิคตวลาหกํ นภํ ปฏิปนฺนตารกราชา
วิย, ราหุลภทฺโท จ ตารกาธิปติโน อนุมคฺคปฏิปนฺนปริสุทฺธโอสธิตารกา วิย.
      ภควาปิ มหาสมฺมตปเวณิยํ โอกฺกากราชวํเส ชาโต, ราหุลภทฺโทปิ, ภควาปิ
สงฺเข ปกฺขิตฺตขีรสทิโส สุปริสุทฺธชาติขตฺติยกุเล ชาโต, ราหุลภทฺโทปิ. ภควาปิ
รชฺชํ ปหาย ปพฺพชิโต, ราหุลภทฺโทปิ. ภควโตปิ สรีรํ ทฺวตฺตึสมหาปุริส-
ลกฺขณปฏิมณฺฑิตํ เทวนคเรสุ สมุสฺสิตรตนโตรณํ วิย สพฺพผาลิผุลฺโล ปาริฉตฺตโก
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ฉ.ม. สิมฺพลิทายโต   ฉ.ม. คคนตลํ
@ปกฺขนฺทสุวณฺณหํสราชา   ฉ.ม. อนุปกฺขนฺทหํสโปตโก
วิย จ อติมโนหรํ, ราหุลภทฺทสฺสาปิ. อิติ เทฺวปิ อภินีหารสมฺปนฺนา, เทฺวปิ
ราชปพฺพชิตา, เทฺวปิ ขตฺติยสุขุมาลา, เทฺวปิ สุวณฺณวณฺณา, เทฺวปิ ลกฺขณสมฺปนฺนา
เอกมคฺคํ ปฏิปนฺนา ปฏิปาฏิยา คจฺฉนฺตานํ ทฺวินฺนํ จนฺทมณฺฑลานํ ทฺวินฺนํ
สุริยมณฺฑลานํ ทฺวินฺนํ สกฺกสุยามสนฺตุสิตปรนิมฺมิต ๑- วสวตฺติมหาพฺรหฺมาทีนํ
สิริยา สิรึ อภิภวมานา วิย วิโรจึสุ.
      ตตฺรายสฺมา ราหุโล ภควโต ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต คจฺฉนฺโตว ปาทตลโต
ยาว อุปริ เกสนฺตา ตถาคตํ โอโลเกสิ. ๒- โส ภควโต พุทฺธเวสวิลาสํ ทิสฺวา
"โสภติ ภควา ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณวิจิตฺตสรีโร พฺยามปฺปภาปริกฺขิตฺตตฺตา ๓-
วิปฺปกิณฺณสุวณฺณจุณฺณมชฺฌคโต วิย, วิชฺชุลตาปริกฺขิตฺโต กนกปพฺพโต วิย,
ยนฺตสุตฺตสมากฑฺฒิตํ รตนวิจิตฺตํ สุวณฺณอคฺฆิกํ วิย, รตฺตปํสุกูลจีวรปฏิจฺฉนฺโนปิ
รตฺตกมฺพลปริกฺขิตฺตกนกปพฺพโต วิย, ปวาฬลตาปฏิมณฺฑิตํ สุวณฺณอคฺฆิกํ วิย,
จีนปิฏฺฐจุณฺณปูชิตํ สุวณฺณเจติยํ วิย, ลาขารสานุลิตฺโต กนกยูโป ๔- วิย.
รตฺตวลาหกนฺตรโต ตํขณพฺภุคฺคตปุณฺณจนฺโท วิย, อโห สมตึสปารมิตานุภาวสชฺชิตสฺส
อตฺตภาวสฺส สิริสมฺปตฺตี"ติ จินฺเตสิ. ตโต อตฺตานํปิ โอโลเกตฺวา
"อหํปิ โสภามิ, สเจ ภควา จตูสุ มหาทีเปสุ จกฺกวตฺติรชฺชํ อกริสฺสา, มยฺหํ
ปรินายกฏฺฐานนฺตรํ อทฺทสา. เอวํ สนฺเต อติวิย ชมฺพูทีปตลํ อโสภิสฺสา"ติ
อตฺตภาวํ นิสฺสาย เคหสฺสิตํ ฉนฺทราคํ อุปฺปาเทสิ.
      ภควาปิ ปุรโต คจฺฉนฺโตว จินฺเตสิ "ปริปุณฺณจฺฉวิมํสโลหิโตทานิ
ราหุลสฺส อตฺตภาโว. รชนีเยสุ รูปารมฺมณาทีสุ หิ จิตฺตสฺส ปกฺขนฺทนกาโล
ชาโต, กึ พหุลตาย นุ โข ราหุโล วีตินาเมตี"ติ. อถ สหาวชฺชเนเนว
ปสนฺนอุทเก มจฺฉํ วิย, ปริสุทฺเธ อาทาสมณฺฑเล มุขนิมิตฺตํ วิย จ ตสฺส
ตํ จิตฺตุปฺปาทํ อทฺทส. ทิสฺวา จ ๕- "อยํ ราหุโล มยฺหํ อตฺรโช หุตฺวา มม
ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺโต `อหํ โสภามิ, มยฺหํ วณฺณายตนํ ปสนฺนนฺ'ติ อตฺตภาวํ
นิสฺสาย เคหสฺสิตฉนฺทราคํ อุปฺปาเทติ, อติตฺเถ ปกฺขนฺโน ๖- อุปฺปถํ ปฏิปนฺโน
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม....สนฺตุสิตสุนิมฺมิต...  ฉ.ม. อาโลเกสิ   ฉ.ม. พฺยามปฺปภาปริกฺขิตฺตตาย
@ ม. กนกรูโป    ฉ.ม. ทิสฺวาว    ฉ.ม. ปกฺขนฺโท
อโคจเร จรติ, ทิสามุฬฺหอทฺธิโก วิย อคนฺตพฺพทิสํ คจฺฉติ. อยํ โข ปนสฺส
กิเลโส อพฺภนฺตเร วฑฺฒนฺโต อตฺตตฺถํปิ ยถาภูตํ ปสฺสิตุํ น ทสฺสติ, ปรตฺถํปิ
อุภยตฺถํปิ. ตโต นิรเยปิ ปฏิสนฺธึ คณฺหาเปสฺสติ, ติรจฺฉานโยนิยํปิ ปิตฺติวิสเยปิ
อสุรกาเยปิ สมฺพาเธปิ มาตุกุจฺฉิสฺมินฺติ อนมตคฺเค สํสารวฏฺเฏ ปริปาเตสฺสติ,
อยํ หิ:-
               อนตฺถชนโน โลโภ        โลโภ จิตฺตปฺปโกปโน
               ภยมนฺตรโต ชาตํ         ตํ ชโน นาวพุชฺฌติ.
               ลุทฺโธ อตฺถํ น ชานาติ     ลุทฺโธ ธมฺมํ น ปสฺสติ
               อนฺธตมํ ตทา โหติ        ยํ โลโภ สหเต นรํ. ๑-
      ยถา โข ปน อเนกรตนปูรา มหานาวา ภินฺนผลกนฺตเรน อุทกํ
อาทิยมานา มุหุตฺตมฺปิ น อชฺฌุเปกฺขิตพฺพา โหติ, เวคเวเคนสฺสา วิวรํ ปิทหิตุํ
วฏฺฏติ, เอวเมวํ อยํปิ น อชฺฌุเปกฺขิตพฺโพ. ยาวสฺส อยํ กิเลโส อพฺภนฺตเร
สีลรตนาทีนิ น วินาเสติ, ตาวเทว นํ นิคฺคณฺหิสฺสามี"ติ อชฺฌาสยํ อกาสิ,
เอวรูเปสุ ปน ฐาเนสุ พุทฺธานํ นาควิโลกนํ นาม โหติ. ตสฺมา ยนฺเตน
ปริวตฺติตสุวณฺณปฏิมา วิย สกลกาเยเนว ปริวตฺเตตฺวา ฐิโต ราหุลภทฺทํ
อามนฺเตสิ. ตํ สนฺธาย "อถโข ภควา อปโลเกตฺวา"ติอาทิ วุตฺตํ.
      ตตฺถ ยงฺกิญฺจิ รูปนฺติอาทีนิ สพฺพากาเรน วิสุทฺธิมคฺเค ขนฺธนิทฺเทเส
วิตฺถาริตานิ. เนตมฺมมาติอาทีนิ มหาหตฺถิปโทปเม วุตฺตานิ. รูปเมว นุ โข
ภควาติ กสฺมา ปุจฺฉิ? ๒- ตสฺส กิร "สพฺพํ รูปํ เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ น
เมโส อตฺตา"ติ สุตฺวา "ภควา สพฺพํ รูปํ วิปสฺสนาปญฺญาย เอวํ ทฏฺฐพฺพนฺติ
วทติ, เวทนาทีสุ นุ โข กถํ ปฏิปชฺชิตพฺพนฺ"ติ นโย อุทปาทิ. ตสฺมา ตสฺมึ
นเย ฐิโต ปุจฺฉติ. นยกุสโล เหส อายสฺมา ราหุโล, อิทํ น กตฺตพฺพนฺติ
วุตฺเต อิทํปิ น กตฺตพฺพํ อิทํปิ น กตฺตพฺพเมวาติ นยสเตนปิ นยสหสฺเสนปิ
ปฏิวิชฺฌติ. อิทํ กตฺตพฺพนฺติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย.
@เชิงอรรถ:  ขุ. อิติ. ๒๕/๘๘/๓๐๕ อนฺตรามลสุตฺต                  ฉ.ม. ปุจฺฉติ
      สิกฺขากาโม หิ อยํ อายสฺมา, ปาโตว คนฺธกุฏิปริเวเณ ปตฺตมตฺตํ ๑-
วาลิกํ โอกิรติ "อชฺช สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สนฺติกา มยฺหํ อุปชฺฌายสฺส สนฺติกา
เอตฺตกํ โอวาทํ เอตฺตกํ ปริภาสํ ลภามี"ติ. สมฺมาสมฺพุทฺโธปิ นํ เอตทคฺเค
ฐเปนฺโต "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ สิกฺขากามานํ ยทิทํ
ราหุโล"ติ ๒- สิกฺขายเมว อคฺคํ กตฺวา ฐเปสิ. โสปิ อายสฺมา ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ
เอวเมว ๓- สีหนาทํ นทิ:-
                "สพฺพเมตํ อภิญฺญาย       ธมฺมราชา ปิตา มม
                 สมฺมุขา ภิกฺขุสํฆสฺส       เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ.
                 สิกฺขากามานหํ อคฺโค     ธมฺมราเชน โถมิโต
                 สทฺธาปพฺพชิตานญฺจ       สหาโย ปวโร มม.
                 ธมฺมราชา ปิตา มยฺหํ     ธมฺมรกฺโข จ เปตฺติโย
                 สาริปุตฺโต อุปชฺฌาโย     สพฺพํ เม ชินสาสนนฺ"ติ.
      อถสฺส ภควา ยสฺมา น เกวลํ รูปเมว, เวทนาทโยปิ เอวํ ทฏฺฐพฺพา,
ตสฺมา รูปํปิ ราหุลาติอาทิมาห. โก นุชฺชาติ โก นุ อชฺช. เถรสฺส กิร
เอตทโหสิ "สมฺมาสมฺพุทฺโธ มยฺหํ อตฺตภาวนิสฺสิตํ ฉนฺทราคํ ญตฺวา `สมเณน
นาม เอวรูโป วิตกฺโก น วิตกฺเกตพฺโพ'ติ เนว ปริยาเยเนว กถํ กเถสิ,
คจฺฉ ภิกฺขุ ราหุลํ วเทหิ `มาสฺส ๔- ปุน เอวรูปํ วิตกฺกํ วิตกฺเกสี'ติ น ทูตํ
เปเสติ. ๕- มํ สมฺมุเข ฐตฺวาเยว ปน สภณฺฑกํ โจรํ จูฬาย คณฺหนฺโต วิย
สมฺมุขา สุคโตวาทํ อทาสิ. สุคโตวาโท จ นาม อสงฺเขยฺเยหิปิ กปฺเปหิ
ทุลฺลโภ. เอวรูปสฺส พุทฺธสฺส สมฺมุขา โอวาทํ ลภิตฺวา โก นุ วิญฺญู ปณฺฑิตชาติโก
อชฺช คามํ ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสตี"ติ. อเถส อายสฺมา อาหารกิจฺจํ ปหาย ยสฺมึ
นิสินฺนฏฺฐาเน ฐิเตน โอวาโท ลทฺโธ, ตโตว ปฏินิวตฺติตฺวา อญฺญตรสฺมึ
รุกฺขมูเล นิสีทิ. ภควาปิ ตํ อายสฺมนฺตํ นิวตฺตมานํ ทิสฺวาปิ น เอวมาห
"มา นิวตฺต ตาว ราหุล ภิกฺขาจารกาโล เต"ติ. กสฺมา? เอวํ กิรสฺส อโหสิ
"อชฺช ตาว กายคตาสติอมตโภชนํ ภุญฺชตู"ติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปตฺถมตฺตํ       องฺ. เอกก. ๒๐/๒๐๙/๒๔ เอตทคฺควคฺค        ฉ.ม. ตเมว
@ ฉ.ม. มา           ฉ.ม. เปเสสิ
      อทฺทสา โข อายสฺมา สาริปุตฺโตติ ภควติ คเต ปจฺฉา คจฺฉนฺโต
อทฺทส. เอตสฺส กิรายสฺมโต เอเกกสฺส วิหรโต อญฺญํ วตฺตํ, ภควตา สทฺธึ
วิหรโต อญฺญํ. ยทา หิ เทฺว อคฺคสาวกา เอกากิโน วสนฺติ, ตทา ปาโตว
เสนาสนํ สมฺมชฺชิตฺวา สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา สมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิสินฺนา ๑-
อตฺตโน จิตฺตรุจิยา ภิกฺขาจารํ คจฺฉนฺติ. ภควตา สทฺธึ วิหรนฺตา ปน เถรา
เอวํ น กโรนฺติ. ตทา หิ ภควา ภิกฺขุสํฆปริวาโร ปฐมํ ภิกฺขาจารํ คจฺฉติ.
ตสฺมึ คเต เถโร อตฺตโน เสนาสนา นิกฺขมิตฺวา "พหูนํ วสนฏฺฐาเน นาม
สพฺเพว ปาสาทิกํ กาตุํ สกฺโกนฺติ วา, น วา สกฺโกนฺตี"ติ ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา
อสมฺมฏฺฐํ ฐานํ สมฺมชฺชติ. สเจ กจวโร อฉฑฺฑิโต โหติ, ตํ ฉฑฺเฑติ.
ปานียํ ฐเปตพฺพฏฺฐานมฺหิ ปานียกูเฏ อสติ ปานียฆฏํ ฐเปติ. คิลานานํ
สนฺติกํ คนฺตฺวา "อาวุโส ตุมฺหากํ กึ อาหรามิ, กึ โว อิจฺฉิตพฺพนฺ"ติ ปุจฺฉติ.
อวสฺสิกทหรานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา "อภิรมถ อาวุโส มา อุกฺกณฺฐิตฺถ, ปฏิปตฺติสารกํ
พุทฺธสาสนนฺ"ติ โอวทติ. เอวํ กตฺวา สพฺพปจฺฉา ภิกฺขาจารํ คจฺฉติ.
ยถา หิ จกฺกวตฺตี กุหิญฺจิ คนฺตุกาโม เสนาย ปริวาริโต ปฐมํ นิกฺขมติ,
ปรินายกรตนํ เสนงฺคานิ สํวิธาย ปจฺฉา นิกฺขมติ, เอวํ สทฺธมฺมจกฺกวตฺติ ภควา
ภิกฺขุสํฆปริวาโร ปฐมํ นิกฺขมติ, ตสฺส ภควโต  ปรินายกรตนภูโต ธมฺมเสนาปติ
อิมํ กิจฺจํ กตฺวา สพฺพปจฺฉา นิกฺขมติ. โส เอวํ นิกฺขนฺโต ตสฺมึ ทิวเส
อญฺญตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ราหุลภทฺทํ อทฺทส. เตน วุตฺตํ "ปจฺฉา คจฺฉนฺโต
อทฺทสา"ติ.
      อถ กสฺมา อานาปานสฺสติยํ นิยฺโยเชสิ? นิสชฺชานุจฺฉวิกตฺตา. เถโร
กิร "เอตสฺส ภควตา รูปกมฺมฏฺฐานํ กถิตนฺ"ติ อนาวชฺชิตฺวาว เยนากาเรน
อยํ อจโล อโนพทฺโธ หุตฺวา นิสินฺโน, อิทมสฺส เอติสฺสา นิสชฺชาย กมฺมฏฺฐานํ
อนุจฺฉวิกนฺติ จินฺเตตฺวา เอวมาห. ตตฺถ อานาปานสฺสตินฺติ อสฺสาสปสฺสาเส
ปริคฺคเหตฺวา ตตฺถ จตุกฺกปญฺจกชฺฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา
อรหตฺตํ คณฺหาหีติ ทสฺเสติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สนฺนิสินฺนา
      มหปฺผลา โหตีติ กึ มหปฺผลา ๑- โหติ? อิธ ภิกฺขุ อานาปานสฺสตึ
อนุยุตฺโต เอกาสเน นิสินฺโนว สพฺพาสเว เขเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, ตถา
อสกฺโกนฺโต มรณกาเล สมสีสี โหติ, ตถา อสกฺโกนฺโต เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
ธมฺมกถิกเทวปุตฺตสฺส ธมฺมํ สุตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, ตโต วิรทฺโธ อนุปฺปนฺเน
พุทฺธุปฺปาเท ปจฺเจกโพธึ สจฺฉิกโรติ, ตํ อสจฺฉิกโรนฺโต พุทฺธานํ สมฺมุขีภาเว
พาหิยตฺเถราทโย วิย ขิปฺปาภิญฺโญ โหติ, เอวํ มหปฺผลา. มหานิสํสาติ ตสฺเสว
เววจนํ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:-
              "อานาปานสฺสตี ยสฺส          ปริปุณฺณา สุภาวิตา
               อนุปุพฺพํ ปริจิตา             ยถา พุทฺเธน เทสิตา
               โสมํ โลกํ ปภาเสติ          อพฺภา มุตฺโตว จนฺทิมา"ติ. ๒-
      อิมํ มหปฺผลตํ สมฺปสฺสมาโน เถโร สทฺธิวิหาริกํ ตตฺถ นิโยเชติ.
      อิติ ภควา รูปกมฺมฏฺฐานํ, เถโร อานาปานสฺสตินฺติ อุโภปิ กมฺมฏฺฐานํ
อาจิกฺขิตฺวา คตา, ราหุลภทฺโท วิหาเรเยว โอหีโน. ภควา ตสฺส โอหีนภาวํ
ชานนฺโตปิ เนว อตฺตนา ขาทนียํ โภชนียํ คเหตฺวา อคมาสิ, น
อานนฺทตฺเถรสฺส หตฺเถ เปเสสิ, น ปเสนทิโกสลมหาราชอนาถปิณฺฑิกาทีนํ ๓-
สญฺญํ อทาสิ. สญฺญามตฺตกํ หิ ลภิตฺวา เต กาชภตฺตํ อภิหเรยฺยุํ. ยถา จ ภควา,
เอวํ สาริปุตฺตตฺเถโรปิ น กิญฺจิ อกาสิ. ราหุลตฺเถโร นิราหาโร ฉินฺนภตฺโต
อโหสิ. ตสฺส ปนายสฺมโต "ภควา มํ วิหาเร โอหีนํ ชานนฺโตปิ อตฺตนา
ลทฺธํ ปิณฺฑปาตํ นาปิ สยํ คเหตฺวา อาคโต, น อญฺญสฺส หตฺเถ ปหิณิ, น
มนุสฺสานํ สญฺญํ อทาสิ, อุปชฺฌาโยปิ เม โอหีนภาวํ ชานนฺโต ตเถว น
กิญฺจิ อกาสี"ติ จิตฺตํปิ น อุปฺปนฺนํ, กุโต ตปฺปจฺจยา โอมานํ วา อติมานํ
วา ชเนสฺสติ. ภควตา ปน อาจิกฺขิตกมฺมฏฺฐานเมว ปุเรภตฺตํปิ ปจฺฉาภตฺตํปิ
"อิติปิ รูปํ อนิจฺจํ, อิติปิ ทุกฺขํ, อิติปิ อสุภํ, อิติปิ อนตฺตา"ติ
อคฺคึ อภิปตฺเถนฺโต ๔- วิย นิรนฺตรํ มนสิกตฺวา สายณฺหสมเย จินฺเตสิ "อหํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. กีวมหปฺผลา   ขุ. เถร. ๒๖/๕๔๘/๓๕๐ มหากปฺปินตฺเถรคาถา,
@ขุ. ปฏิ. ๓๑/๓๘๖/๒๕๘ มหาวคฺค (สฺยา)   ฉ.ม. ปเสนทิมหาราชอนาถปิณฺฑิกาทีนํ
@ ฉ.ม. อภิมตฺเถนฺโต
อุปชฺฌาเยน อานาปานสฺสตึ ภาเวหีติ วุตฺโต, ตสฺส วจนํ กริสฺสามิ,
อาจริยูปชฺฌายานญฺหิ วจนํ อกโรนฺโต ทุพฺพโจ นาม โหติ. `ทุพฺพโจ ราหุโล,
อุปชฺฌายสฺสปิ วจนํ น กโรตี'ติ จ ครหุปฺปตฺติโต กกฺขฬตรา ปีฬา นาม
นตฺถี"ติ. ภาวนาวิธานํ ปุจฺฉิตุกาโม ภควโต สนฺติกํ อคมาสิ. ตํ ทสฺเสตุํ
อถโข อายสฺมา ราหุโลติอาทิ วุตฺตํ.
      [๑๑๔] ตตฺถ ปฏิสลฺลานาติ เอกีภาวโต. ยงฺกิญฺจิ  ราหุโลติ กสฺมา
ภควา อานาปานสฺสตึ ปุฏฺโฐ รูปกมฺมฏฺฐานํ กเถตีติ. รูเป ฉนฺทราคปฺปหานตฺถํ.
เอวํ กิรสฺส อโหสิ "ราหุลสฺส อตฺตภาวํ นิสฺสาย ฉนฺทราโค อุปฺปนฺโน,
เหฏฺฐาปสฺส ๑- สงฺเขเปน รูปกมฺมฏฺฐานํ กถิตํ. อิทานิสฺสปิ จตฺตาฬีสาย ๒-
อากาเรหิ อตฺตภาวํ วิภเชตฺวา ๓- วิสงฺขริตฺวา ตนฺนิสฺสิตํ ฉนฺทราคํ
อนุปฺปตฺติธมฺมตํ อาปาเทสฺสามี"ติ. อถ อากาสธาตุํ กสฺมา วิตฺถาเรสีติ.
อุปาทารูปทสฺสนตฺถํ. เหฏฺฐา หิ จตฺตาริ มหาภูตาเนว กถิตานิ, น อุปาทารูปํ.
ตสฺมา อิมินา มุเขน ตํ ทสฺเสตุํ อากาสธาตุํ วิตฺถาเรสิ. อปิจ อชฺฌตฺติเกน อากาเสน
ปริจฺฉินฺนรูปํปิ ปากฏํ โหติ.
               อากาเสน ปริจฺฉินฺนํ          รูปํ ยาว วิภูสิตํ ๔-
               ตสฺเสว ๕- อาวิภาวตฺถํ       ตํ ปกาเสสิ นายโก.
     เอตฺถ จ ๖- ปุริมาสุ ตาว จตูสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ มหาหตฺถิปโทปเม
วุตฺตเมว.
      [๑๑๘] อากาสธาตุยํ อากาสคตนฺติ อากาสภาวํ คตํ. อุปาทินฺนนฺติ อาทินฺนํ
คหิตํ ปรามฏฺฐํ, สรีรฏฺฐกนฺติ อตฺโถ. กณฺณจฺฉิทฺทนฺติ มํสโลหิตาทีหิ สมฺผุฏฺฐํ
กณฺณวิวรํ. ๗- นาสจฺฉิทฺทาทีสุปิ เอเสว นโย. เยน จาติ เยน ฉิทฺเทน.
อชฺโฌหรตีติ อนฺโต ปเวเสติ, ชิวฺหาพนฺธนโต หิ ยาว อุทรปฏลา มนุสฺสานํ
วิทตฺถิจตุรงฺคุลํ ฉินฺนฏฺฐานํ โหติ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. ยตฺถ จาติ ยสฺมึ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เหฏฺฐา จสฺส    ฉ.ม. ทฺวิจตฺตาลีสาย   ฉ.ม. วิราเชตฺวา
@ ฉ.ม. ยาติ วิภูตตํ    ฉ.ม. ตสฺเสวํ   ฉ.ม. ปน   ฉ.ม. สมฺผุฏฺฐากณฺณวิวรํ
โอกาเส. สนฺติฏฺฐตีติ ปติฏฺฐาติ. มนุสฺสานญฺหิ มหนฺตํ ปฏปริสฺสาวนํ มหนฺตญฺจ ๑-
อุทรปฏลํ นาม โหติ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. อโธภาคํ นิกฺขมตีติ เยน เหฏฺฐา
นิกฺขมติ. ทฺวตฺตึสหตฺถมตฺตํ เอกวีสติยา ฐาเนสุ วงฺกํ ๒- อนฺตํ นาม
โหติ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. ยํ วา ปน อญฺญํปีติ อิมินา สุขุมํ สุขุมํ
จมฺมมํสาทิอนฺตรคตญฺเจว โลมกูปภาเวน จ ฐิตํ อากาสํ ทสฺเสติ. เสสเมตฺถาปิ
ปฐวีธาตุอาทีสุ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
      [๑๑๙] อิทานิสฺส ตาทิภาวลกฺขณํ อาจิกฺขนฺโต ปฐวีสมนฺติอาทิมาห.
อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ หิ อรชฺชนฺโต อทูสนฺโต ๓- ตาที นาม โหติ. มนาปามนาปาติ
เอตฺถ อฏฺฐโลภสหคตจิตฺตสมฺปยุตฺตา มนาปา นาม, เทฺวโทมนสฺสจิตฺตสมฺปยุตฺตา
อมนาปา นาม. จิตฺตํ น ปริยาทาย ฐสฺสนฺตีติ เอเต ผสฺสา อุปฺปชฺชิตฺวา ตว
จิตฺตํ อนฺโตมุฏฺฐิคตํ กโรนฺโต วิย ปริยาทาย คเหตฺวา ฐาตุํ น สกฺขิสฺสนฺติ
"อหํ โสภามิ, มยฺหํ วณฺณายตนํ ปสนฺนนฺ"ติ ปุน อตฺตภาวํ นิสฺสาย ฉนฺทราโค
นุปฺปชฺชิสฺสติ. คูถคตนฺติอาทีสุ คูถเมว คูถคตํ. เอวํ สพฺพตฺถ.
      น กตฺถจิ ปติฏฺฐิโตติ ปฐวีปพฺพตรุกฺขาทีสุ เอกสฺมึปิ น ปติฏฺฐิโต,
ยทิ หิ ปฐวิยํ ปติฏฺฐิโต ภเวยฺย, ปฐวิยา ภิชฺชมานาย สเหว ภิชฺเชยฺย,
ปพฺพเต ปตมาเน สเหว ปเตยฺย, รุกฺเข ฉิชฺชมาเน สเหว ฉิชฺเชยฺย.
      [๑๒๐] เมตฺตํ ราหุลาติ กสฺมา อารภิ? ตาทิภาวสฺส การณทสฺสนตฺถํ.
เหฏฺฐา หิ ตาทิภาวลกฺขณํ ทสฺสิตํ, น จ สกฺกา อหํ ตาที โหมีติ อการณา
ภวิตุํ, นปิ "อหํ อุจฺจากุลปฺปสุโต พหุสฺสุโต ลาภี, มํ ราชราชมหามตฺตาทโย
ภชนฺติ, อหํ ตาที โหมี"ติ อิเมหิ การเณหิ โกจิ ตาที นาม น ๔- โหติ,
เมตฺตาทิภาวนาย ปน โหตีติ ตาทิภาวสฺส การณทสฺสนตฺถํ อิมํ เทสนํ อารภิ.
      ตตฺถ ภาวยโตติ อุปจารํ วา อปฺปนํ วา ปาเปนฺตสฺส. โย พฺยาปาโทติ
โย สตฺเต โกโป, โส ปหียิสฺสติ. วิเหสาติ ปาณิอาทีหิ สตฺตานํ วิหึสนํ. อรตีติ
ปนฺตเสนาสเนสุ เจว อธิกุสลธมฺเมสุ จ อุกฺกณฺฐิตตา. ๕- ปฏิโฆติ ยตฺถ กตฺถจิ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปฏปริสฺสาวนมตฺตญฺจ           ม. ฐิตํ       ฉ.ม. อทุสฺสนฺโต
@ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ           ม. อุกฺกณฺฐิตา
สตฺเตสุ สงฺขาเรสุ จ ปฏิหญฺญนกิเลโส. อสุภนฺติ อุทฺธุมาตกาทีสุ อุปจารปฺปนํ.
อุทฺธุมาตกาทีสุ อสุภภาวนา จ นาเมสา วิตฺถารโต วิสุทฺธิมคฺเค กถิตาว. ราโคติ
ปญฺจกามคุณิกราโค. อนิจฺจสญฺญนฺติ อนิจฺจานุปสฺสนาย สหชาตสญฺญํ, วิปสฺสนาเอว
วา เอสา อสญฺญาปิ สญฺญาสีเสน สญฺญาติ วุตฺตา. อสฺมิมาโนติ รูปาทีสุ
อสฺมีติ มาโน.
      [๑๒๑] อิทานิ เถเรน ปุจฺฉิตํ ปญฺหํ วิตฺถาเรนฺโต อานาปานสฺสตินฺติอาทิมาห.
ตตฺถ อิทํ กมฺมฏฺฐานญฺจ กมฺมฏฺฐานภาวนา จ ปาลิอตฺโถ จ สทฺธึ อานิสํสกถาย สพฺโพ
สพฺพากาเรน วิสุทฺธิมคฺเค อนุสฺสตินิทฺเทเส วิตฺถาริโตเยว. อิมํ เทสนํ ภควา
เนยฺยปุคฺคลวเสเนว ปรินิฏฺฐเปสีติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                   มหาราหุโลวาทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                              ทุติยํ.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๙๗-๑๐๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=9&A=2439&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=2439&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=133              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=2541              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=2747              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=2747              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]