ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                       ๖. มหาสจฺจกสุตฺตวณฺณนา
    [๓๖๔] เอวมฺเม สุตนฺติ มหาสจฺจกสุตฺตํ. ตตฺถ เอกํ สมยนฺติ จ เตน
โข ปน สมเยนาติ จ ปุพฺพณฺหสมยนฺติ จ ตีหิ ปเทหิ เอโกว สมโย วุตฺโต.
ภิกฺขูนํ หิ อตฺตปฏิปตฺตึ ๒- กตฺวา มุขํ โธวิตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เจติยํ วนฺทิตฺวา
กตรํ คามํ ปวิสิสฺสามาติ วิตกฺกมาลเก ฐิตกาโล นาม โหติ, ภควา เอวรูเป
สมเย รตฺตํ ทุปฏํ นิวาเสตฺวา กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา ปํสุกูลจีวรํ เอกํสํ
ปารุปิตฺวา คนฺธกุฏิโต นิกฺขมฺม ภิกฺขุสํฆปริวุโต คนฺธกุฏิปมุเข อฏฺฐาสิ, ตํ
สนฺธาย "เอกํ สมยนฺติ จ เตน โข ปน สมเยนาติ จ ปุพฺพณฺหสมยนฺ"ติ จ
วุตฺตํ. ปวิสิตุกาโมติ ปิณฺฑาย ปวิสิสฺสามีติ เอวํ กตสนฺนิฏฺฐาโน. เตนุปสงฺกมีติ
กสฺมา อุปสงฺกมีติ? วาทาโรปนชฺฌาสเยน. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "ปุพฺเพปาหํ
อปณฺฑิตตาย สกลํ เวสาลิปริสํ คเหตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
ปริสมชฺเฌ มงฺกุ ชาโต, อิทานิ ตถา อกตฺวา เอกโกว คนฺตฺวา วาทํ อาโรเปสฺสามิ,
ยทิ สมณํ โคตมํ ปราเชตุํ สกฺขิสฺสามิ, อตฺตโน ลทฺธึ ทีเปตฺวา ชยํ กริสฺสามิ,
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มเตน            สี. วตฺตปฏิวตฺตํ, ฉ.ม. วตฺตปฏิปตฺตึ
ยทิ สมณสฺส โคตมสฺส ชโย ภวิสฺสติ, อนฺธกาเร นจฺจํ วิย น โกจิ ชานิสฺสตี"ติ,
นิทฺทาปญฺหํ ๑- นาม คเหตฺวา อิมินา วาทชฺฌาสเยน อุปสงฺกมิ.
    อนุกมฺปํ อุปาทายาติ สจฺจกสฺส นิคณฺฐปุตฺตสฺส อนุกมฺปํ ปฏิจฺจ. เถรสฺส
กิร เอวํ อโหสิ "ภควติ มุหุตฺตํ นิสินฺเน พุทฺธทสฺสนํ ธมฺมสฺสวนํ จ ลภิสฺสติ,
ตทสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺติสฺสตี"ติ, ตสฺมา ภควนฺตํ ยาจิตฺวา
ปํสุกูลจีวรํ จตุคฺคุณํ ปญฺญเปตฺวา นิสีทตุ ภควาติ อาห. "การณํ อานนฺโท
วทตี"ติ สลฺลกฺเขตฺวา นิสีทิ ภควา ปญฺญตฺเต อาสเน. ภควนฺตํ เอตทโวจาติ
ยํ ปน ปญฺหํ โอวฏฺฏิกสารํ กตฺวา อาทาย อาคโต ตํ ฐเปตฺวา ปสฺเสน ตาว
ปริหรนฺโต เอตํ สนฺติ โภ โคตมาติอาทิวจนํ อโวจ.
    [๓๖๕] ผุสนฺติ หิ เต โภ โคตมาติ เต สมณพฺราหฺมณา สรีเร อุปฺปนฺนํ
สารีริกํ ทุกฺขํ เวทนํ ผุสนฺติ ลภนฺติ, อนุภวนฺตีติ อตฺโถ. อูรุกฺขมฺโภติ
ขมฺภกตอูรุภาโว, อูรุถทฺธตาติ อตฺโถ. วิมฺหยตฺถวเสน ปเนตฺถ ภวิสฺสตีติ
อนาคตวจนํ กตํ. กายนฺวยํ โหตีติ กายานุคตํ โหติ กายวสวตฺติ. กายภาวนาติ
ปน วิปสฺสนา วุจฺจติ, ตาย จิตฺตวิกฺเขปํ ปาปุณนฺโต นาม นตฺถิ, อิติ นิคณฺโฐ
อสนฺตํ อภูตํ ยํ นตฺถิ, ตเทวาห. จิตฺตภาวนาติปิ สมโถ วุจฺจติ, สมาธิยุตฺตสฺส
จ ปุคฺคลสฺส อูรุกฺขมฺภาทโย นาม นตฺถิ, อิติ นิคณฺโฐ อิทํ อภูตเมว อาห.
อฏฺฐกถายํ ปน วุตฺตํ "ยเถว' ภูตปุพฺพนฺ'ติ วตฺวา' อูรุกฺขมฺโภปิ นาม
ภวิสฺสตี'ติอาทีนิ วทโต อนาคตวจนํ ๒- น สเมติ, ตถา อตฺโถปิ น สเมติ,
อสนฺตํ อภูตํ ยํ นตฺถิ, ตํ กเถตี"ติ.
    โน กายภาวนนฺติ ปญฺจาตปกรณาทิอตฺตกิลมถานุโยคํ ๓- สนฺธายาห. อยญฺหิ
เตสํ กายภาวนา นาม. กึ ปเนโส ทิสฺวา เอวมาห? โส กิร ทิวา ทิวสํ ๔-
วิหารํ อาคจฺฉติ, ตสฺมึ โข ปน สมเย ภิกฺขู ปตฺตจีวรํ ปฏิสาเมตฺวา อตฺตโน
อตฺตโน รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐาเนสุ ปฏิสลฺลานํ อุปคจฺฉนฺติ. โส เต ปฏิสลฺลีเน
ทิสฺวา จิตฺตภาวนามตฺตํ เอเต อนุยุญฺชนฺติ, กายภาวนา ปเนเตสํ นตฺถีติ
มญฺญมาโน เอวมาห.
@เชิงอรรถ:  ม. นคฺคิปญฺหํ   ฉ.ม. อนาคตรูปํ      ฉ.ม. ปญฺจาตปตปฺปนาทึ
@ ฉ.ม. ทิวาทิวสฺส
    [๓๖๖] อถ นํ ภควา อนุยุญฺชนฺโต กินฺติ ปน เต อคฺคิเวสฺสน กายภาวนา
สุตาติ อาห. โส ตํ วิตฺถาเรนฺโต เสยฺยถีทํ, นนฺโท วจฺโฉติอาทิมาห. ตตฺถ
นนฺโทติ ตสฺส นามํ. วจฺโฉติ โคตฺตํ. กิโสติ นามํ. สงฺกิจฺโจติ โคตฺตํ.
มกฺขลิโคสาโล เหฏฺฐา อาคโตว. เอเตติ เอเต ตโย ชนา, เต กิร กิลิฏฺฐตปานํ
มตฺถกํ ปตฺตา อเหสุํ. อุฬารานิ อุฬารานีติ ปณีตานิ ปณีตานิ. คาเหนฺติ
นามาติ พลํ คณฺหาเปนฺติ นาม. พฺรูเหนฺตีติ วฑฺเฒนฺติ. เมเทนฺตีติ ชาตเมทํ
กโรนฺติ. ปุริมํ ปหายาติ ปุริมํ ทุกฺกรการํ ปหาย. ปจฺฉา อุปจินนฺตีติ ปจฺฉา
อุฬารขาทนียาทีหิ สนฺตปฺเปนฺติ วฑฺเฒนฺติ. อาจยาปจโย โหตีติ วุฑฺฒิ จ
อวุฑฺฒิ จ โหติ, อิติ อิมสฺส กายสฺส กาเลน วุฑฺฒิ, กาเลน ปริหานีติ
วุฑฺฒิปริหานิมตฺตเมว ปญฺญายติ, กายภาวนา ปน น ปญฺญายตีติ ทีเปตฺวา
จิตฺตภาวนํ ปุจฺฉนฺโต "กินฺติ ปน โข ๑- อคฺคิเวสฺสน จิตฺตภาวนา สุตา"ติ อาห.
น สมฺปายาสีติ สมฺปาเทตฺวา กเถตุํ นาสกฺขิ, ยถา ตํ พาลปุถุชฺชโน.
    [๓๖๗] กุโต ปน ตฺวนฺติ โย ตฺวํ เอวํ โอฬาริกํ ทุพฺพลํ กายภาวนํ
น ชานาสิ, โส ตฺวํ กุโต สณฺหํ สุขุมํ จิตฺตภาวนํ ชานิสฺสสีติ. อิมสฺมึ ปน
ฐาเน โจทนาลยตฺเถโร ๒- "อพุทฺธวจนํ นาเมตํ ปทนฺ"ติ วีชนึ ฐเปตฺวา ปกฺกามิ. ๓-
อถ นํ มหาสิวตฺเถโร อาห "ทิสฺสติ หิ ภิกฺขเว อิมสฺส จาตุมฺมหาภูติกสฺส
กายสฺส อาจโยปิ อปจโยปิ อาทานํปิ นิกฺเขปนํปี"ติ. ๔- ตํ สุตฺวา สลฺลกฺเขสิ
"โอฬาริกํ กายํ ปริคฺคณฺหนฺตสฺส อุปฺปนฺนวิปสฺสนา โอฬาริกาติ วตฺตุํ วฏฺฏตี"ติ.
    [๓๖๘] สุขสาราคีติ สุขสาราเคน สมนฺนาคโต. สุขาย เวทนาย
นิโรธา อุปฺปชฺชติ ทุกฺขา เวทนาติ น อนนฺตราว อุปฺปชฺชติ, สุขทุกฺขานํ หิ
อนนฺตรปจฺจยตา ปฏฺฐาเน ปฏิสิทฺธา. ยสฺมา ปน สุเข อนิรุทฺเธ ทุกฺขํ
นุปฺปชฺชติ, ตสฺมา อิธ เอวํ วุตฺตํ. ปริยาทาย ติฏฺฐตีติ เขเปตฺวา คณฺหิตฺวา
ติฏฺฐติ. อุภโตปกฺขนฺติ สุขํ เอกํ ปกฺขํ ทุกฺขํ เอกํ ปกฺขนฺติ เอวํ อุภโตปกฺขํ
หุตฺวา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เต           สี. โคณรวิยตฺเถโร
@ ฉ.ม. ปกฺกมิตุํ อารภิ   สํ. นิทาน. ๑๖/๖๒/๙๓ ทุติยอสฺสุตวาสุตฺต
    [๓๖๙] อุปฺปนฺนาปิ สุขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺฐติ, ภาวิตตฺตา
กายสฺส. อุปฺปนฺนาปิ ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย ติฏฺฐติ, ภาวิตตฺตา
จิตฺตสฺสาติ เอตฺถ กายภาวนา วิปสฺสนา, จิตฺตภาวนา สมาธิ. วิปสฺสนา จ
สุขสฺส ปจฺจนีกา, ทุกฺขสฺส อาสนฺนา. สมาธิ ทุกฺขสฺส ปจฺจนีโก, สุขสฺส
อาสนฺโน. กถํ? วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นิสินฺนสฺส หิ อทฺธาเน คจฺฉนฺเต
คจฺฉนฺเต ตตฺถ ตตฺถ อคฺคิอุฏฺฐานํ วิย โหติ, กจฺเฉหิ เสทา มุจฺจนฺติ, มตฺถกโต
อุสุมวฏฺฏิอุฏฺฐานํ วิย โหติ ๑- จิตฺตํ หญฺญติ วิหญฺญติ วิปฺผนฺทติ. เอวํ ตาว
วิปสฺสนา สุขสฺส ปจฺจนีกา, ทุกฺขสฺส อาสนฺนา. อุปฺปนฺเน ปน กายิเก วา
เจตสิเก วา ทุกฺเข ตํ ทุกฺขํ วิกฺขมฺภิตฺวา สมาปตฺตึ สมาปนฺนสฺส สมาปตฺติกฺขเณ
ทุกฺขํ ทุราปคตํ โหติ, อนปฺปกํ สุขํ โอกฺกมติ, เอวํ สมาธิ ทุกฺขสฺส ปจฺจนีโก,
สุขสฺส อาสนฺโน. ยถา วิปสฺสนา สุขสฺส ปจฺจนีกา, ทุกฺขสฺส อาสนฺนา.
น ตถา สมาธิ. ยถา สมาธิ ทุกฺขสฺส ปจฺจนีโก, สุขสฺส อาสนฺโน, น จ
ตถา วิปสฺสนาติ. เตน วุตฺตํ "อุปฺปนฺนาปิ สุขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย
ติฏฺฐติ, ภาวิตตฺตา กายสฺส. อุปฺปนฺนาปิ ทุกฺขา เวทนา จิตฺตํ น ปริยาทาย
ติฏฺฐติ, ภาวิตตฺตา จิตฺตสฺสา"ติ.
    [๓๗๐] อาสชฺช อุปนียาติ คุเณ ฆฏฺเฏตฺวา เจว อุปเนตฺวา จ. ตํ วต
เมติ ตํ วต มม จิตฺตํ.
    [๓๗๑] กึ หิ โน สิยา อคฺคิเวสฺสนาติ อคฺคิเวสฺสน กึ น ภวิสฺสติ,
ภวิสฺสเตว, มา เอวํสญฺญี โหติ, อุปฺปชฺชติเมว ๒- เม สุขาปิ ทุกฺขาปิ เวทนา,
อุปฺปนฺนาย ปนสฺสา อหํ จิตฺตํ ปริยาทาย ฐาตุํ น เทมิ. อิทานิสฺส ตมตฺถํ
ปกาเสตุํ อุปริปสาทาวหํ ธมฺมเทสนํ เทเสตุกาโม มูลโต ปฏฺฐาย มหาภินิกฺขมนํ
อารภิ. ตตฺถ อิธ เม อคฺคิเวสฺสน ปุพฺเพว สมฺโพธา ฯเปฯ ตตฺเถว นิสีทึ,
อลมิทํ ปธานายาติ อิทํ สพฺพํ เหฏฺฐา ปาสราสิสุตฺเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
อยํ ปน วิเสโส, ตตฺถ โพธิปลฺลงฺเก นิสชฺชา, อิธ ทุกฺกรการิกา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โหตีติ       ฉ.ม. อุปฺปชฺชิเยว
    [๓๗๔] "อลฺลกฏฺฐนฺติ อลฺลํ อุทุมฺพรกฏฺฐํ. สเสฺนหนฺติ สขีรํ. กาเมหีติ
วตฺถุกาเมหิ. อวูปกฏฺฐาติ อนปคตา. กามจฺฉนฺโทติอาทีสุ กิเลสกาโมว ฉนฺทกรณวเสน
ฉนฺโท. สิเนหกรณวเสน เสฺนโห. มุจฺฉากรณวเสน มุจฺฉา. ปิปาสากรณวเสน
ปิปาสา. อนุทหนวเสน ปริฬาโหติ เวทิตพฺโพ. โอปกฺกมิกาติ อุปกฺกมนิพฺพตฺตา.
ญาณาย ทสฺสนาย ๑- อนุตฺตราย สมฺโพธายาติ สพฺพํ โลกุตฺตรมคฺคเววจนเมว.
     อิทํ ปเนตฺถ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- อลฺลํ สขีรํ อุทุมฺพรกฏฺฐํ วิย หิ
กิเลสกาเมน วตฺถุกามโต อนิสฺสฏปุคฺคลา, อุทเก ปกฺขิตฺตภาโว วิย กิเลสกาเมน
ตินฺตตา, มถเนนาปิ อคฺคิโน อนภินิพฺพตฺตนํ วิย กิเลสกาเมน วตฺถุกามโต
อนิสฺสฏานํ โอปกฺกมิกาหิ เวทนาหิ โลกุตฺตรมคฺคสฺส อนธิคโม, อมถเนนาปิ
อคฺคิโน อนภินิพฺพตฺตนํ วิย เตสํ ปุคฺคลานํ วินาปิ โอปกฺกมิกาหิ เวทนาหิ
โลกุตฺตรมคฺคสฺส อนธิคโม. ทุติยอุปมาปิ อิมินาว นเยน เวทิตพฺพา. อยํ ปน
วิเสโส, ปุริมา สปุตฺตภริยปพฺพชฺชาย อุปมา, ปจฺฉิมา พฺราหฺมณธมฺมิกปพฺพชฺชาย.
    [๓๗๖] ตติยอุปมาย โกลาปนฺติ ฉินฺนสิเนหํ นิวาปํ. ๒- ถเล นิกฺขิตฺตนฺติ
ปพฺพตถเล วา ภูมิถเล วา นิกฺขิตฺตํ. เอตฺถาปิ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:-
สุกฺขโกฬาปกฏฺฐํ วิย หิ กิเลสกาเมน วตฺถุกามโต นิสฺสฏปุคฺคลา, อารกา อุทกา ถเล
นิกฺขิตฺตภาโว วิย กิเลสกาเมน อตินฺตตา. มถเนนาปิ อคฺคิโน อภินิพฺพตฺตนํ วิย
กิเลสกาเมน วตฺถุกามโต นิสฺสฏานํ อพฺโภกาสิกเนสชฺชิกาทิวเสน โอปกฺกมิกาหิปิ
เวทนาหิ โลกุตฺตรมคฺคสฺส อธิคโม, อญฺญสฺส รุกฺขสฺส สุกฺขสาขาย สทฺธึ
ฆํสนมตฺเตเนว อคฺคิโน อภินิพฺพตฺตนํ วิย วินาปิ โอปกฺกมิกาหิ เวทนาหิ
สุขาเยว ปฏิปทาย โลกุตฺตรมคฺคสฺส อธิคโมติ. อยํ อุปมา ภควตา อตฺตโน
อตฺถาย อาหฏา.
    [๓๗๗] อิทานิ อตฺตโน ทุกฺกรการิกํ ทสฺเสนฺโต ตสฺส มยฺหนฺติอาทิมาห.
กึ ปน ภควา ทุกฺกรํ อกตฺวา พุทฺโธ ภวิตุํ น สมตฺโถติ. กตฺวาปิ อกตฺวาปิ
สมตฺโถว. อถ กสฺมา อกาสีติ? สเทวกสฺส โลกสฺส อตฺตโน ปรกฺกมํ ทสฺเสสฺสามิ.
โส จ มํ วิริยนิมฺมถนคุโณ หาเสสฺสตีติ. ปาสาเท นิสินฺโนเยว หิ ปเวณิอาคตํ
@เชิงอรรถ:  ญาณทสฺสนาย (ป.สู. ๑/๑๔๖/๓๔๒ นวโปตฺถก)        ฉ.ม. นิราปํ
รชฺชํ ลภิตฺวาปิ ขตฺติโย น ตถา ปมุทิโต โหติ, ยถา พลกายํ คเหตฺวา
สงฺคาเม เทฺว ตโย สมฺปหาเร ทตฺวา อมิตฺตมถนํ กตฺวา ปตฺตรชฺโช, เอวํ
ปตฺตรชฺชสฺส หิ รชฺชสิรึ อนุภวนฺตสฺส ปริสํ โอโลเกตฺวา อตฺตโน ปรกฺกมํ
อนุสฺสริตฺวา "อสุกฏฺฐาเน อสุกกมฺมํ กตฺวา อสุกญฺจ อสุกญฺจ อมิตฺตํ เอวํ
วิชฺฌิตฺวา เอวํ ปหริตฺวา อิมํ รชฺชสิรึ ปตฺโตสฺมี"ติ จินฺตยโต พลวโสมนสฺสํ
อุปฺปชฺชติ, เอวเมวํ ภควาปิ สเทวกสฺส โลกสฺส ปรกฺกมํ ทสฺเสสฺสามิ, โส หิ
มํ ปรกฺกโม อติวิย หาเสสฺสติ, โสมนสฺสํ อุปฺปาเทสฺสตีติ ทุกฺกรํ อกาสิ.
    อปิจ ปจฺฉิมํ ชนตํ อนุกมฺปนฺโตปิ ๑- อกาสิเยว, ปจฺฉิมา หิ ชนตา
สมฺมาสมฺพุทฺโธ กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ ปารมิโย ปูเรตฺวาปิ
ปธานํ ปทหิตฺวาว สพฺพญฺญุตญาณํ ปตฺโต, กิมงฺคํ ปน มยนฺติ ปธานวิริยํ
กตฺตพฺพํ มญฺญิสฺสติ, เอวํ สนฺเต ขิปฺปเมว ชาติชรามรณสฺส อนฺตํ กริสฺสตีติ
ปจฺฉิมํ ชนตํ อนุกมฺปนฺโต ๑- อกาสิเยว.
    ทนฺเตภิทนฺตมาธายาติ เหฏฺฐาทนฺเต อุปริทนฺตํ ฐเปตฺวา. เจตสา จิตฺตนฺติ
กุสลจิตฺเตน อกุสลจิตฺตํ. อภินิคฺคเณฺหยฺยนฺติ นิคฺคเณฺหยฺยํ. อภินิปฺปีเฬยฺยนฺติ
นิปฺปีเฬยฺยํ. อภิสนฺตาเปยฺยนฺติ ตาเปตฺวา วิริยนิมฺมถนํ กเรยฺยํ. สารทฺโธติ
สทรโถ. ปธานาภิตุนฺนสฺสาติ ปธาเนน อภิตุนฺนสฺส, วิทฺธสฺส สโตติ อตฺโถ.
    [๓๗๘] อปฺปาณกนฺติ นิรสฺสาสกํ. กมฺมารคคฺคริยาติ กมฺมารสฺส
คคฺครนาฬิยา. สีสเวทนา โหนฺตีติ กุโตจิ นิกฺขมิตุํ อลภมาเนหิ วาเตหิ สมุฏฺฐาปิตา
พลวติโย สีสเวทนา โหนฺติ. สีสเวฐํ ทเทยฺยาติ สีสเวฐนํ ทเทยฺย. เทวตาติ
โพธิสตฺตสฺส จงฺกมนโกฏิยํ, ปณฺณสาลปริเวณสามนฺตา จ อธิวตฺถา เทวตา.
    ตทา กิร โพธิสตฺตสฺส อธิมตฺเต กายทาเห อุปฺปนฺเน มุจฺฉา อุทปาทิ.
โส จงฺกเมว นิสินฺโน หุตฺวา ปปติ. ตํ ทิสฺวา เทวตา เอวมาหํสุ "วิหาโรเตฺวว
โส อรหโต"ติ, "อรหนฺโต นาม เอวรูปา โหนฺติ มตกสทิสา"ติ ลทฺธิยา
วทนฺติ. ตตฺถ ยา เทวตา "กาลกโต"ติ ๒- อาหํสุ, ตา คนฺตฺวา สุทฺโธทนมหาราชสฺส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อนุกมฺปมาโนปิ             กาลงฺกโต. เอวมุปริปิ
อาโรเจสุํ "ตุมฺหากํ ปุตฺโต กาลกโต"ติ. มม ปุตฺโต พุทฺโธ หุตฺวา กาลกโต,
โน อหุตฺวาติ. พุทฺโธ ภวิตุํ นาสกฺขิ, ปธานภูมิยํเยว ปติตฺวา กาลกโตติ. นาหํ
สทฺทหามิ, มม ปุตฺตสฺส โพธึ อปตฺวา กาลกิริยา นาม นตฺถีติ.
    อปรภาเค สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวา อนุปุพฺเพน ราชคหํ
คนฺตฺวา กปิลวตฺถุํ อนุปฺปตฺตสฺส สุทฺโธทนมหาราชา ปตฺตํ คเหตฺวา ปาสาทํ
อาโรเปตฺวา ยาคุขชฺชกํ ทตฺวา อนฺตราภตฺตสมเย เอตมตฺถํ อาโรเจสิ, ภควา
ตุมฺหากํ ปธานกรณกาเล เทวตา อาคนฺตฺวา "ปุตฺโต เต มหาราช กาลกโต"ติ
อาหํสูติ. กึ สทฺทหสิ มหาราชาติ. น ภควา สทฺทหินฺติ. อิทานิ มหาราช
สุปินปฏิคฺคหณโต ปฏฺฐาย อจฺฉริยานิ ปสฺสนฺโต กึ สทฺทหิสฺสสิ, อหํปิ พุทฺโธ
ชาโต, ตฺวํปิ พุทฺธปิตา ชาโต, ปุพฺเพ ปน มยฺหํ อปริปกฺเก ญาเณ โพธิจริยํ
จรนฺตสฺส ธมฺมปาลกุมารกาเลปิ สิปฺปํ อุคฺคเหตุํ คตสฺส "ตุมฺหากํ ปุตฺโต
ธมฺมปาลกุมาโร กาลกโต, อิทมสฺส อฏฺฐี"ติ เอฬกฏฺฐึ อาหริตฺวา ทสฺเสสุํ,
ตทาปิ ตุเมฺห "มม ปุตฺตสฺส อนฺตรามรณํ นาม นตฺถิ, นาหํ สทฺทหามี"ติ
อโวจุตฺถ มหาราชาติ อิมิสฺสา อตฺถุปฺปตฺติยา ภควา มหาธมฺมปาลชาตกํ กเถสิ.
    [๓๗๙] มา โข ตฺวํ มาริสาติ สมฺปิยายมานา อาหํสุ. เทวตานํ
กิรายํ ปิยมนาปโวหาโร, ยทิทํ มาริสาติ. อชชฺชิตนฺติ ๑- อโภชนํ. หลนฺติ วทามีติ
อลนฺติ วทามิ, อลํ อิมินา มา เอวํ กริตฺถ, ยาเปสฺสามหนฺติ เอวํ ปฏิเสเธมีติ
อตฺโถ.
    [๓๘๐-๑] มงฺคุรจฺฉวีติ มงฺคุรมจฺฉจฺฉวิ. เอตาว ปรมนฺติ ตาสํปิ เวทนานํ
เอตํเยว ปรมํ อุตฺตมํ ปมาณํ. ปิตุ สกฺกสฺส กมฺมนฺเต ฯเปฯ ปฐมํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหริตาติ รญฺโญ กิร วปฺปมงฺคลทิวโส นาม โหติ, ตทา อเนกปฺปการํ
ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาเทนฺติ, นครวีถิโย โสธาเปตฺวา ปุณฺณฆเฏ ฐปาเปตฺวา
ธชปฏากาทโย อุสฺสาเปตฺวา สกลนครํ เทววิมานํ วิย อลงฺกโรนฺติ, สพฺเพ
ทาสกมฺมกราทโย อาหตวตฺถนิวตฺถา คนฺธมาลาทิปฏิมณฺฑิตา ราชกุเล สนฺนิปตนฺติ.
@เชิงอรรถ:  โปราเณสุ กุชฏฺฐกนฺติ ปญฺญายติ. ปาลิยํ ปน ชทฺธุกนฺติ. กตฺถจิ อชทฺธุกนฺติปิ.
@โส อุปริ ปาโฐ อชชฺชิตนฺติ เอวํ อภชฺชิตํ ภการสฺส ชการาเทสํ กตฺวาติ
@ฏีกานุวตฺตเนน โสธิโตติ เวิทตพฺโพ.
รญฺโญ กมฺมนฺเต นงฺคลสตสหสฺสํ สํโยชิยติ, ๑- ตสฺมึ ปน ทิวเส เอเกน อูนํ
อฏฺฐสตํ โยเชนฺติ, สพฺพนงฺคลานิ สทฺธึ พลิพทฺทรสฺมิโยตฺเตหิ ชาณุสฺโสณิสฺส
รโถ วิย รชตปริกฺขิตฺตานิ โหนฺติ, รญฺโญ อาลมฺพนนงฺคลํ รตฺตสุวณฺณปริกฺขิตฺตํ
โหติ, พลิพทฺทานํ สิงฺคานิปิ รสฺมิปโตทาปิ สุวณฺณปริกฺขิตฺตา โหนฺติ, ราชา
มหาปริวาเรน นิกฺขมนฺโต ปุตฺตํ คเหตฺวา อคมาสิ.
    กมฺมนฺตฏฺฐาเน เอโก ชมฺพูรุกฺโข พหลปตฺตปลาโส สณฺฑจฺฉาโย ๒-
อโหสิ, ตสฺส เหฏฺฐา กุมารสฺส สยนํ ปญฺญเปตฺวา อุปริ สุวณฺณตารขจิตํ
วิตานํ พนฺธาเปตฺวา สาณิปากาเรน ปริกฺขิปาเปตฺวา อารกฺขํ ฐเปตฺวา
ราชา สพฺพาลงฺการํ อลงฺกริตฺวา อมจฺจคณปริวุโต นงฺคลกรณฏฺฐานํ อคมาสิ,
ตตฺถ ราชา สุวณฺณนงฺคลํ คณฺหาติ. อมจฺจา เอเกนูนอฏฺฐสตรชตนงฺคลานิ
คเหตฺวา อิโต จิโต จ กสนฺติ, ราชา ปน โอรโต ปารํ คจฺฉติ, ปารโต
วา โอรํ คจฺฉติ, เอตสฺมึ ฐาเน มหาสมฺปตฺติ โหติ, โพธิสตฺตํ ปริวาเรตฺวา
นิสินฺนา ธาติโย รญฺโญ สมฺปตฺตึ ปสฺสิสฺสามาติ อนฺโตสาณิโต พหิ นิกฺขนฺตา.
โพธิสตฺโต อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต กญฺจิ อทิสฺวา เวเคน อุฏฺฐาย ปลฺลงฺกํ
อาภุชิตฺวา อานาปาเน ปริคฺคเหตฺวา ปฐมชฺฌานํ นิพฺพตฺเตสิ. ธาติโย
ขชฺชโภชฺชนฺตเร วิจรมานา โถกํ จิรายึสุ, เสสรุกฺขานํ ฉายา นิวตฺตา, ตสฺส
ปน รุกฺขสฺส ปริมณฺฑลา หุตฺวา อฏฺฐาสิ. ธาติโย อยฺยปุตฺโต เอกโกติ เวเคน
สาณึ อุกฺขิปิตฺวา อนฺโต ปวิสมานา โพธิสตฺตํ สยเน ปลฺลงฺเกน นิสินฺนํ ตญฺจ
ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรจยึสุ "เทว กุมาโร เอวํ นิสินฺโน
อญฺเญสํ รุกฺขานํ ฉายา นิวตฺตา, ชมฺพูรุกฺขสฺส ปริมณฺฑลา ฐิตา"ติ. ราชา
เวเคนาคนฺตฺวา ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา "อิทํ เต ตาต ทุติยํ วนฺทนนฺ"ติ ปุตฺตํ
วนฺทิ. อิทเมตํ สนฺธาย วุตฺตํ "ปิตุ สกฺกสฺส กมฺมนฺเต ฯเปฯ ปฐมํ ฌานํ
อุปสมฺปชฺช วิหริตา"ติ. สิยา นุ โข เอโส มคฺโค โพธายาติ ภเวยฺย นุ โข
เอตํ อานาปานสติปฐมชฺฌานํ พุชฺฌนตฺถาย มคฺโคติ. สตานุสาริวิญฺญาณนฺติ
นยิทํ โพธาย มคฺโค ภวิสฺสติ, อานาปานสติปฐมชฺฌานํ ปน ภวิสฺสตีติ เอวํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โยชียติ     ฉ.ม. สนฺทจฺฉาโย, ม. ฆนจฺฉาโย
เอกํ เทฺว วาเร อุปฺปนฺนสติยา อนนฺตรํ อุปฺปนฺนํ วิญฺญาณํ สตานุสาริวิญฺญาณํ
นาม. ยํ ตํ สุขนฺติ ยํ ตํ อานาปานสติปฐมชฺฌานสุขํ.
    [๓๘๒] ปจฺจุปฏฺฐิตา โหนฺตีติ ปณฺณสาลปริเวณสมฺมชฺชนาทิวตฺตกรเณน
อุปฏฺฐิตา โหนฺติ. พาหุลฺลิโกติ ปจฺจยพาหุลฺลิโก. อาวตฺโต พาหุลฺลายาติ รสคิทฺโธ
หุตฺวา ปณีตปิณฺฑปาตาทีนํ อตฺถาย อาวตฺโต. นิพฺพิชฺช ปกฺกมึสูติ อุกฺกณฺฐิตฺวา
ธมฺมนิยาเมเนว ปกฺกนฺตา โพธิสตฺตสฺส สมฺโพธิปฺปตฺตกาเล ๑- กายวิเวกสฺส
โอกาสทานตฺถํ ธมฺมตาย คตา, คจฺฉนฺตา จ อญฺญตฺถ ๒- อคนฺตฺวา พาราณสิเมว
อคมํสุ. โพธิสตฺโต เตสุ คเตสุ อฑฺฒมาสํ กายวิเวกํ ลภิตฺวา โพธิมณฺฑเล ๓-
อปราชิตปลฺลงฺเกน ๔- นิสีทิตฺวา สพฺพญฺญุตญาณํ ปฏิวิชฺฌิ.
    [๓๘๓] วิวิจฺเจว กาเมหีติอาทิ ภยเภรเว วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
    [๓๘๗] อภิชานามิ โข ปนาหนฺติ อยํ ปาฏิเยกฺโก อนุสนฺธิ. นิคณฺโฐ
กิร จินฺเตสิ "อหํ สมณํ โคตมํ เอกํ ปญฺหํ ปุจฺฉึ, สมโณ โคตโม  `อปราปิ
มํ อคฺคิเวสฺสน อปราปิ มํ อคฺคิเวสฺสนา'ติ ปริโยสานํ อทสฺเสนฺโต กเถติเยว,
กุปิโต นุ โข"ติ. อถ ภควา อคฺคิเวสฺสน ตถาคเต อเนกสตาย ปริสาย ธมฺมํ
เทเสนฺเต กุปิโต สมโณ โคตโมติ เอโกปิ วตฺตา นตฺถิ, ปเรสํ โพธนตฺถาย
ปฏิวิชฺฌนตฺถาย จ ๕- ตถาคโต ธมฺมํ เทเสตีติ ทสฺเสนฺโต อิมํ ธมฺมเทสนํ อารภิ.
ตตฺถ อารพฺภาติ สนฺธาย. ยาวเทวาติ ปโยชนวิธิ ๖- ปริจฺเฉทนิยมนํ. อิทํ วุตฺตํ
โหติ:- ปเรสํ วิญฺญาปนเมว ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนาย ปโยชนํ, ตสฺมา น
เอกสฺเสว เทเสติ, ยตฺตกา วิญฺญาตาโร อตฺถิ, สพฺเพสํ เทเสตีติ. ตสฺมึเยว
ปุริมสฺมินฺติ อิมินา กึ ทสฺเสตีติ? สจฺจโก กิร จินฺเตสิ "สมโณ โคตโม อภิรูโป
ปาสาทิโก สุผุสิตํ ทนฺตาวรณํ, ชิวฺหา มุทุกา, มธุรํ วากฺกรณํ, ปริสํ รชฺชนฺโต ๗-
มญฺเญ วิจรติ, อนฺโต ปนสฺส จิตฺเตกคฺคตา นตฺถี"ติ. อถ ภควา อคฺคิเวสฺสน
น ตถาคโต ปริสํ รชฺชนฺโต วิจรติ, จกฺกวาฬปริยนฺตายปิ ปริสาย ตถาคโต
@เชิงอรรถ:  ม. สมฺโพธิสตฺตกาเล    ฉ.ม. อญฺญฏฺฐานํ     ฉ.ม. โพธิมณฺเฑ
@ ฉ.ม....ปลฺลงฺเก   ฉ.ม. เอว   สี. ปโยชนาวธิ   ฉ.ม. รญฺเชนฺโต. เอวมุปริปิ
ธมฺมํ เทเสติ, อสลฺลีโน อนุปลิตฺโต เอตฺตกํ เอกวิหารี สุญฺญตผลสมาปตฺตึ
อนุยุตฺโตติ ทสฺเสตุํ เอวมาห.
    อชฺฌตฺตเมวาติ โคจรชฺฌตฺตเมว. สนฺนิสาเทมีติ ๑- สนฺนิสีทาเปมิ, ตถาคโต
หิ ยสฺมึ ขเณ ปริสา สาธุการํ เทติ, ตสฺมึ ขเณ ปุพฺพภาเคน ๒- ปริจฺฉินฺทิตฺวา
ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชติ, สาธุการสทฺทสฺส นิคฺโฆเส อปริจฺฉินฺเนเยว ๓- สมาปตฺติโต
วุฏฺฐาย ฐิตฏฺฐานโต ปฏฺฐาย ธมฺมํ เทเสติ, พุทฺธานํ หิ ภวงฺคปริวาโส
ลหุโก โหตีติ อสฺสาสวาเร ปสฺสาสวาเร ผลสมาปตฺตึ ๔- สมาปชฺชนฺติ. เยน สุทํ
นิจฺจกปฺปนฺติ เยน สุญฺเญน ผลสมาธินา นิจฺจกาลํ วิหรามิ, ตสฺมึ สมาธินิมิตฺเต
จิตฺตํ สณฺฐเปมิ สมาทหามีติ ทสฺเสติ.
    โอกปฺปนิยเมตนฺติ สทฺทหนิยเมตํ. เอวํ ภควโต เอกคฺคจิตฺตตํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
อิทานิ อตฺตนา ๕- โอวฏฺฏิกสารํ กตฺวา อานีตํ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต อภิชานาติ
โข ปน ภวํ โคตโม ทิวา สุปิตาติ อาห. ยถา หิ สุนโข นาม อสมฺภินฺนขีรปกฺกปายาสํ
สปฺปินา โยเชตฺวา อุทรปูรํ โภชิโตปิ คูถํ ทิสฺวา อขาทิตฺวา
คนฺตุํ น สกฺกา, อขาทมาโน ฆายิตฺวาปิ คจฺฉติ, อฆายิตฺวาว คตสฺส กิรสฺส
สีสํ รุชฺชติ, เอวเมว อิมสฺสปิ สตฺถา อสมฺภินฺนขีรปกฺกปายาสสทิสํ อภินิกฺขมนโต
ปฏฺฐาย ยาว อาสวกฺขยา ปสาทนียธมฺมเทสนํ เทเสติ. เอตสฺส ปน เอวรูปํ
ธมฺมเทสนํ สุตฺวา สตฺถริ ปสาทมตฺตํปิ น อุปฺปนฺนํ, ตสฺมา โอวฏฺฏิกสารํ
กตฺวา อานีตํ ปญฺหํ อปุจฺฉิตฺวา คนฺตุํ อสกฺโกนฺโต เอวมาห. อถ ๖- ยสฺมา
ถีนมิทฺธํ สพฺพขีณาสวานํ อรหตฺตมคฺเคเนว ปหียติ, กายทรโถ ปน อุปาทินฺนเกปิ
โหติ อนุปาทินฺนเกปิ. ตถา หิ กมลุปฺปลาทีนิ เอกสฺมึ กาเล วิกสนฺติ, เอกสฺมึ
มกุลานิ โหนฺติ, สายํ เกสญฺจิ รุกฺขานํ ๗- ปตฺตานิ ปฏิลียนฺติ, ปาโต วิปฺผาริกานิ
โหนฺติ. เอวํ อุปาทินฺนกสฺส กายสฺส ทรโถเยว ทรถวเสน ภวงฺคโสตญฺจ อิธ
นิทฺทาติ อธิปฺเปตํ, ตํ ขีณาสวานํปิ โหติ. ตํ สนฺธาย "อภิชานามหนฺ"ติอาทิมาห.
สมฺโมหวิหารสฺมึ วทนฺตีติ สมฺโมหวิหาโรติ วทนฺติ.
@เชิงอรรถ:  สนฺนิสีทามีติ. ปาลิ    ฉ.ม. ปุพฺพาโภเคน
@ สี. อนุปจฺฉินฺเนเยว, ฉ.ม. อวิจฺฉินฺเนเยว
@ ฉ.ม. สมาปตฺตึ     ฉ.ม. อตฺตโน
@ ฉ.ม. ตตฺถ    ฉ.ม. รุกฺขานมฺปิ
    [๓๘๙] อาสชฺช อาสชฺชาติ ฆฏฺเฏตฺวา ฆฏฺเฏตฺวา. อุปนีเตหีติ อุปเนตฺวา
กถิเตหิ. วจนปเถหีติ วจเนหิ. อภินนฺทิตฺวา อนุโมทิตฺวาติ อลนฺติ จิตฺเตน
สมฺปฏิจฺฉนฺโต อภินนฺทิตฺวา วาจายปิ ปสํสนฺโต อนุโมทิตฺวา. ภควตา อิมสฺส
นิคณฺฐสฺส เทฺว สุตฺตานิ กถิตานิ. ปุริมสุตฺตํ เอโก ภาณวาโร, อิทํ ทิยฑฺโฒ,
อิติ อฑฺฒติเย ภาณวาเร สุตฺวาปิ อยํ นิคณฺโฐ เนว อภิสมยปฺปตฺโต, น
ปพฺพชิโต, น สรเณสุ ปติฏฺฐิโต. กสฺมา เอตสฺส ภควา ธมฺมํ เทเสสีติ?
อนาคเต วาสนตฺถาย. ปสฺสติ หิ ภควา "อิมสฺส อิทานิ อุปนิสฺสโย นตฺถิ,
มยฺหํ ปน ปรินิพฺพานโต สมธิกานํ ทฺวินฺนํ วสฺสสตานํ อจฺจเยน ตมฺพปณฺณิทีเป
สาสนํ ปติฏฺฐหิสฺสติ, ตตฺรายํ กุลฆเร นิพฺพตฺติตฺวา สมฺปตฺเต กาเล ปพฺพชิตฺวา
ตีณิ ปิฏกานิ อุคฺคเหตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา
กาฬพุทฺธรกฺขิโต นาม มหาขีณาสโว ภวิสฺสตี"ติ. อิทํ ทิสฺวา อนาคเต วาสนตฺถาย
ธมฺมํ เทเสสิ.
    โสปิ ตเถว ๑- ตมฺพปณฺณิทีปมฺหิ สาสเน ปติฏฺฐิเต เทวโลกโต จวิตฺวา
ทกฺขิณาคิริวิหารสฺส ภิกฺขาจารคาเม เอกสฺมึ อมจฺจกุเล นิพฺพตฺโต
ปพฺพชฺชาสมตฺถโยพฺพเน ๒- ปพฺพชิตฺวา เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตฺวา คณํ ปริหรนฺโต
มหาภิกฺขุสํฆปริวุโต อุปชฺฌายํ ปสฺสิตุํ อคมาสิ, อถสฺส อุปชฺฌาโย สทฺธิวิหาริกํ
โจเทสฺสามีติ เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อุคฺคเหตฺวา อาคเตน เตน สทฺธึ มุขํ ทตฺวา
กถามตฺตํปิ น อกาสิ. โส ปจฺจูสสมเย วุฏฺฐาย เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
"ภนฺเต ตุเมฺห มยิ คนฺถกมฺมํ กตฺวา ตุมฺหากํ สนฺติกํ ๓- อาคเต มุขํ ทตฺวา
กถามตฺตํปิ น กริตฺถ, โก มยฺหํ โทโส"ติ ปุจฺฉิ. เถโร อาห "อาวุโส พุทฺธรกฺขิต
เอตฺตเกเนว `ปพฺพชฺชากิจฺจํ เม มตฺถกํ ปตฺตนฺ'ติ สญฺญํ กโรสี"ติ. กึ กโรมิ
ภนฺเตติ. คณํ วิโนเทตฺวา ตฺวํ ปปญฺจํ ฉินฺทิตฺวา เจติยปพฺพตวิหารํ ๔-
คนฺตฺวา สมณธมฺมํ กโรหีติ. โส อุปชฺฌายสฺส โอวาเท ฐตฺวา สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา ปุญฺญวา ราชปูชิโต หุตฺวา มหาภิกฺขุสํฆปริวาโร
เจติยปพฺพตวิหาเร วสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตตฺเถว    สี. ปพฺพชฺชาสมตฺเถ วเย
@ ฉ.ม. สนฺติเก   สี. วาตกสิตปพฺพตวิหารํ
    ตสฺมึ จ ๑- กาเล ติสฺสมหาราชา อุโปสถกมฺมํ กโรนฺโต เจติยปพฺพเต
ราชเลเณ วสติ. โส เถรสฺส อุปฏฺฐากภิกฺขุโน สญฺญํ อทาสิ "ยทา มยฺหํ อยฺโย ปญฺหํ
วิสฺสชฺเชสิ, ธมฺมํ วา กเถติ, ตทา เม สญฺญํ ทเทยฺยาถา"ติ. เถโรปิ เอกสฺมึ
ธมฺมสฺสวนทิวเส ภิกฺขุสํฆปริวุโต ๒- กณฺฏกเจติยงฺคณํ อารุยฺห เจติยํ วนฺทิตฺวา
กาลทุมฺพริรุกฺขมูเล ๓- อฏฺฐาสิ. อถ นํ เอโก ปิณฺฑปาติกตฺเถโร กาฬการามสุตฺตนฺเต
ปญฺหํ ปุจฺฉิ. เถโร นนุ อาวุโส อชฺช ธมฺมสฺสวนทิวโสติ อาห. อาม ภนฺเต
ธมฺมสฺสวนทิวโสติ. เตนหิ ปีฐกํ อาเนถ, อิเธว นิสินฺนา ธมฺมสฺสวนํ กริสฺสามาติ.
อถสฺส รุกฺขมูเล อาสนํ ปญฺญเปตฺวา อทํสุ. เถโร ปุพฺพคาถา วตฺวา กาฬการามสุตฺตํ
อารภิ. โสปิสฺส อุปฏฺฐากทหโร รญฺโญ สญฺญมทาสิ. ๔- ราชา ปุพฺพคาถาสุ
อนิฏฺฐิตาสุเยว ปาปุณิ, ปตฺวา จ อญฺญาตกเวเสเนว ปริสนฺเต ฐตฺวา ติยามรตฺตึ
ฐิตโกว ธมฺมํ สุตฺวา เถรสฺส อิทมโวจ ภควาติ วจนกาเล สาธุการํ อทาสิ.
เถโร ญตฺวา กทา อาคโตสิ มหาราชาติ ปุจฺฉิ. ปุพฺพคาถาโอสารณกาเลเยว
ภนฺเตติ. มหาราช ทุกฺกรนฺเต กตนฺติ. นยิทํ ภนฺเต ทุกฺกรํ, ยทิ ปน เม
อยฺยสฺส ธมฺมกถํ อารทฺธกาลโต ปฏฺฐาย เอกปเทปิ อญฺญาวิหิตภาโว อโหสิ,
ตมฺพปณฺณิทีปสฺส ปโตทยฏฺฐินิตุทนมตฺเตปิ ฐาเน สามิภาโว นาม เม มา โหตูติ
สปถํ อกาสิ.
    ตสฺมึ ปน สุตฺเต พุทฺธคุณา ปริทีปิตา, ตสฺมา ราชา ปุจฺฉิ "เอตฺตกาว
ภนฺเต พุทฺธคุณา, อุทาหุ อญฺเญปิ อตฺถี"ติ. มยา กถิตโต มหาราช อกถิตเมว
พหุ อปฺปมาณนฺติ. อุปมํ ภนฺเต กโรถาติ. ยถา มหาราช กรีสสหสฺสมตฺเต
สาลิกฺเขตฺเต เอกสาลิสีสโต อวเสสสาลีเยว พหู, เอวํ มยา กถิตคุณา อปฺปา,
อวเสสา พหูติ. อปรํปิ ภนฺเต อุปมํ กโรถาติ. ยถา มหาราช มหาคงฺคาย
โอฆปุณฺณาย สูจิปาสํ สมฺมุขํ กเรยฺย, สูจิปาเสน คตํ อุทกํ อปฺปํ, เสสํ พหุ,
เอวเมว มยา กถิตคุณา อปฺปา, อวเสสา พหูติ. อปรํปิ ภนฺเต อุปมํ กโรถาติ.
อิธ มหาราช วาตกสกุณา ๕- นาม อากาเส กีฬนฺตา วิจรนฺติ, ขุทฺทกา สา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. หิ         ฉ.ม. ภิกฺขุสํฆปริวาโร        ฉ.ม. กาฬติมฺพรุรุกฺขมูเล
@ ฉ.ม. สญฺญํ ทาเปสิ.        ฉ.ม. จาตกสกุณา
สกุณชาติ, กึ นุ โข ตสฺส สกุณสฺส อากาเส ปกฺขปฺปสารณฏฺฐานํ พหุ,
อวเสโส อากาโส อปฺโปติ. กึ ภนฺเต วทถ, อปฺโป ตสฺส ปกฺขปฺปสารโณกาโส,
อวเสโสว พหูติ. เอวเมว มหาราช อปฺปกา มยา พุทฺธคุณา กถิตา, อวเสสา
พหู อนนฺตา อปฺปเมยฺยาติ. สุกถิตํ ภนฺเต อนนฺตา พุทฺธคุณา อนนฺเตเนว
อากาเสน อุปมิตา, ปสนฺนา มยํ อยฺยสฺส, อนุจฺฉวิกํ ปน กาตุํ น สกฺโกม,
อยํ เม ทุคฺคตปณฺณากาโร, อิมสฺมึ ตมฺพปณฺณิทีเป อิมํ โยชนสติกํ ๑- รชฺชํ
อยฺยสฺส เทมาติ. ตุเมฺหหิ มหาราช อตฺตโน ปสนฺนากาโร กโต, มยํ ปน
อมฺหากํ ทินฺนํ รชฺชํ ตุมฺหากํเยว เทม, ธมฺเมน สเมน รชฺชํ กาเรหิ มหาราชาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                     มหาสจฺจกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๑๙๑-๒๐๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=8&A=4890&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=4890&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=405              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=7552              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=8844              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=8844              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]