ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

                          ๔. มหายมกวคฺค
                       ๑. จูฬโคสิงฺคสุตฺตวณฺณนา
    [๓๒๕] เอวมฺเม สุตนฺติ จูฬโคสิงฺคสุตฺตํ. ตตฺถ นาทิเก ๒- วิหรตีติ
นาทิกา นาม เอกํ ตฬากํ นิสฺสาย ทฺวินฺนํ จุลฺลปิ ๓- ติมหาปิติปุตฺตานํ เทฺว คามา,
เตสุ เอกสฺมึ คาเม. คิญฺชกาวสเถติ อิฏฺฐกามเย อาวสเถ. เอกสฺมึ กิร สมเย
ภควา มหาชนสงฺคหํ กโรนฺโต วชฺชิรฏฺเฐ จาริกํ จรมาโน นาทิกํ อนุปฺปตฺโต.
นาทิกวาสิโน มนุสฺสา ภควโต มหาทานํ ทตฺวา ธมฺมีกถํ สุตฺวา ปสนฺนหทยา
"สตฺถุ วสนฏฺฐานํ กริสฺสามา"ติ มนฺเตตฺวา อิฏฺฐกาเหว ภิตฺติโสปานถมฺเถ
วาฬรูปาทีนิ ทสฺเสนฺตา ปาสาทํ กตฺวา สุธาย ลิมฺปิตฺวา มาลากมฺมลตากมฺมาทีนิ
นิฏฺฐาเปตฺวา ภุมฺมตฺถรณมญฺจปีฐาทีนิ ปญฺญาเปตฺวา สตฺถุ นิยฺยาเทสุํ.
อปราปรมฺปเนตฺถ มนุสฺสา ภิกฺขุสํฆสฺส รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานมณฺฑปจงฺกมาทีนิ
การยึสุ. อิติ โส วิหาโร มหา อโหสิ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "คิญฺชกาวสเถ"ติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุตฺตริตรา ชาตาติ     ฉ.ม. นาติเก      จูฬ... (?)
    โคสิงฺคสาลวนทาเยติ ตตฺถ เอกสฺส เชฏฺฐกรุกฺขสฺส ขนฺธโต โคสิงฺคสณฺฐานํ
หุตฺวา วิฏปํ อุฏฺฐหิ, ตํ รุกฺขํ อุปาทาย สพฺพมฺปิ ตํ วนํ โคสิงฺคสาลวนนฺติ
สงฺขํ คตํ. ทาโยติ อวิเสเสน อรญฺญสฺเสตํ นามํ. ตสฺมา โคสิงฺคสาลวนทาเยติ
โคสิงฺคสาลวนอรญฺเญติ อตฺโถ. วิหรนฺตีติ สามคฺคีรสํ อนุภวมานา วิหรนฺติ.
อิเมสํ หิ กุลปุตฺตานํ อุปริปณฺณาสเก ๑- ปุถุชฺชนกาโล กถิโต, อิธ ขีณาสวกาโล.
ตทา หิ เต ลทฺธสฺสาทา ลทฺธปฺปติฏฺฐา อธิคตปฺปฏิสมฺภิทา ขีณาสวา หุตฺวา
สามคฺคีรสํ อนุภวมานา ตตฺถ วิหรึสุ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ.
    เยน โคสิงฺคสาลวนทาโย เตนุปสงฺกมีติ ธมฺมเสนาปติมหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรสุ
วา อสีติมหาสาวเกสุ วา อนฺตมโส ธมฺมภณฺฑาคาริกํ อานนฺทตฺเถรมฺปิ
กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา สยเมว ปตฺตจีวรํ อาทาย อนีกนิสฺสโฏ หตฺถี วิย, ยูถา
นิสฺสโฏ เกสรสีโห วิย. ๒- วาตจฺฉินฺโน วลาหโก วิย เอกโกว อุปสงฺกมิ.
กสฺมา ปเนตฺถ ภควา สยํ อคมาสีติ? ตโย กุลปุตฺตา สามคฺคีรสํ อนุภวนฺตา
วิหรนฺติ, เตสํ ปคฺคณฺหนโต ปจฺฉิมํ ชนตํ อนุกมฺปนโต ธมฺมครุภาวโต จ.
เอวํ กิรสฺส อโหสิ "อหํ อิเม กุลปุตฺเต ปคฺคณฺหิตฺวา อุกฺกํสิตฺวา ปฏิสนฺถารํ
กตฺวา ธมฺมํ เนสํ เทสิสฺสามี"ติ. เอวนฺตาว ปคฺคณฺหนโต อคมาสิ. อปรมฺปิสฺส
อโหสิ "อนาคเต กุลปุตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺโธ สมคฺควาสํ วสนฺตานํ สนฺติกํ สยํ
คนฺตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา ธมฺมํ กเถตฺวา ตโย กุลปุตฺเต ปคฺคณฺหิ, โก นาม
สมคฺควาสํ น วเสยฺยาติ สมคฺควาสํ วสิตพฺพํ มญฺญมานา ขิปฺปเมว ทุกฺขสฺสนฺตํ
กริสฺสนฺตี"ติ, เอวํ ปจฺฉิมํ ชนตํ อนุกมฺปนโตปิ อคมาสิ. พุทฺธา จ นาม
ธมฺมครุโน โหนฺติ, โส จ เนสํ ธมฺมครุภาโว รถวินีเต อาคโตว. ๓- อิติ อิมสฺมา
ธมฺมครุภาวโตปิ ธมฺมํ ปคฺคณฺหิสฺสามีติ อคมาสิ.
    ทายปาโลติ อรญฺญปาโล. โส ตํ อรญฺญํ ยถา อิจฺฉิติจฺฉิตปฺปเทเส
มนุสฺสา ปวิสิตฺวา ตตฺถ ปุปฺผํ วา ผลํ วา นิยฺยาสํ วา ทพฺพสมฺภารํ วา น หรนฺติ,
เอวํ วติยา ปริกฺขิตฺตสฺส ตสฺส อรญฺญสฺส โยชิเต ทฺวาเร นิสีทิตฺวา ตํ อรญฺญํ
รกฺขติ ปาเลติ. ตสฺมา "ทายปาโล"ติ วุตฺโต. อตฺตกามรูปาติ อตฺตโน หิตํ
@เชิงอรรถ:  ม. อุปริ. ๑๔/๒๓๘/๒๐๔ อาทิ. อุปกฺกิเลสสุตฺต     ฉ.ม. กาฬสีโห วิย
@ ฉ.ม. อาวิกโตว
กามยมานสภาวา หุตฺวา วิหรนฺติ. โย หิ อิมสฺมึ สาสเน ปพฺพชิตฺวาปิ
เวชฺชกมฺมทูตกมฺมปหิณคมนาทีนํ วเสน เอกวีสติอเนสนาหิ ชีวิตํ กปฺเปติ, อยํ น
อตฺตกามรูโป นาม. โย ปน อิมสฺมึ สาสเน ปพฺพชิตฺวา เอกวีสติอเนสนํ ปหาย
จตุปฺปาริสุทฺธิสีเล ปติฏฺฐาย พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา สปฺปายธุตงฺคํ อธิฏฺฐาย
อฏฺฐตึสาย อารมฺมเณสุ จิตฺตรุจิยํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา คามนฺตํ ปหาย อรญฺญํ
ปวิสิตฺวา สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กุรุมาโน วิหรติ, อยํ
อตฺตกาโม นาม. เตปิ ตโย กุลปุตฺตา เอวรูปา อเหสุํ. เตน วุตฺตํ "อตฺตกามรูปา
วิหรนฺตี"ติ.
    มา เตสํ อผาสุกมกาสีติ เตสํ มา อผาสุกํ อกาสีติ ภควนฺตํ วาเรสิ. เอวํ กิรสฺส
อโหสิ "อิเม กุลปุตฺตา สมคฺคา วิหรนฺติ, เอกจฺจสฺส จ คตฏฺฐาเน ภณฺฑนกลหวิวาทา
วตฺตนฺติ, ติขิณสิงฺโค จณฺฑโคโณ วิย โอวิชฺฌนฺโต วิจรติ, อเถกมคฺเคน ทฺวินฺนํ
คมนํ น โหติ, กทาจิ อยมฺปิ เอวํ กโรนฺโต อิเมสํ กุลปุตฺตานํ สมคฺควาสํ ภินฺเทยฺย,
ปาสาทิโก จ ปเนส สุวณฺณวณฺโณ รสคิทฺโธ มญฺเญ, คตกาลโต ปฏฺฐาย
ปณีตทายกานํ อตฺตโน อุปฏฺฐากานญฺจ วณฺณกถนาทีหิ อิเมสํ กุลปุตฺตานํ
อปฺปมาทวิหารํ ภินฺเทยฺย, วสนฏฺฐานานิปิ ๑- เอเตสํ กุลปุตฺตานํ นิพทฺธานิ
ปริจฺฉินฺนานิ ติสฺโส จ ปณฺณสาลา ตโย จงฺกมา ตีณิ ทิวาฏฺฐานานิ ตีณิ
มญฺจปีฐานิ, อยํ ปน สมโณ มหากาโย วุฑฺฒตโร มญฺเญ ภวิสฺสติ, โส อกาเล
อิเม กุลปุตฺเต เสนาสนา วุฏฺฐาเปสฺสติ, เอวํ สพฺพตฺถาปิ เอเตสํ อผาสุ
ภวิสฺสตี"ติ. ตํ อนิจฺฉนฺโต "มา เตสํ อผาสุกมกาสี"ติ ภควนฺตํ วาเรสิ.
    กิมฺปเนส ชานนฺโต วาเรสิ, อชานนฺโตติ? อชานนฺโต. กิญฺจาปิ หิ
ตถาคตสฺส ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐาย ทสสหสฺสจกฺกวาฬกมฺปนาทีนิ ปาฏิหาริยานิ
ปวตฺตึสุ, อรญฺญวาสิโน ปน ทุพฺพลมนุสฺสา สกมฺมปฺปสุตา ตานิ สลฺลกฺเขตุํ น
สกฺโกนฺติ, สมฺมาสมฺพุทฺโธ จ นาม ยทา อเนกภิกฺขุสหสฺสปริวาโร พฺยามปฺปภาย
อสีติอนุพฺยญฺชเนหิ ทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขณสิริยา จ พุทฺธานุภาวํ ทสฺเสนฺโต
วิจรติ, ตทา โก เอโสติ อปุจฺฉิตฺวาว ชานิตพฺโพ โหติ, ตทา ปน ภควา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วสนฏฺฐานานิ จาติ
สพฺพมฺปิ ตํ พุทฺธานุภาวํ จีวรคพฺเภน ปฏิจฺฉาเทตฺวา วลาหกคพฺเภน ปฏิจฺฉนฺโน
ปุณฺณจนฺโท วิย สยเมว ปตฺตจีวรมาทาย อญฺญาตกเวเสน อคมาสิ. อิติ นํ
อชานนฺโตว ทายปาโล นิวาเรสิ.
    เอตทโวจาติ เถโร กิร มา สมณาติ ทายปาลสฺส กถํ สุตฺวาว จินฺเตสิ
"มยํ ตโย ชนา อิธ วิหราม, อญฺเญ ปพฺพชิตา นาม นตฺถิ, อยญฺจ ทายปาโล
ปพฺพชิเตน วิย สทฺธึ กเถติ, โก นุ โข ภวิสฺสตี"ติ ทิวาฏฺฐานโต วุฏฺฐาย
ทฺวาเร ฐตฺวา มคฺคํ โอโลเกนฺโต ภควนฺตํ อทฺทส. ภควาปิ เถรสฺส สห
ทสฺสเนเนว สรีโรภาสํ มุญฺจิ, อสีติอนุพฺยญฺชนวิราชิตา พฺยามปฺปภา
ปสาริตสุวณฺณปโฏ วิย วิโรจิตฺถ. เถโร "อยํ ทายปาโล ผณกตอาสีวิสํ คีวายํ คเหตุํ
หตฺถํ ปสาเรนฺโต วิย โลเก อคฺคปุคฺคเลน สทฺธึ กเถนฺโตว น ชานาติ,
อญฺญตรภิกฺขุนา วิย สทฺธึ กเถตีติ นิวาเรนฺโต เอตํ "มา อาวุโส
ทายปาลา"ติอาทิวจนํ อโวจ.
    เตนุปสงฺกมีติ กสฺมา ภควโต ปจฺจุคฺคมนํ อกตฺวาว อุปสงฺกมิ? เอวํ
กิรสฺส อโหสิ "มยํ ตโย ชนา สมคฺควาสํ วสาม, สจาหํ เอกโกว ปจฺจุคฺคมนํ
กริสฺสามิ, สมคฺควาโส นาม น ภวิสฺสตี"ติ ปิยมิตฺเต คเหตฺวาว ปจฺจุคฺคมนํ
กริสฺสามิ. ยถา จ ภควา มยฺหํ ปิโย, เอวํ สหายานมฺปิ เม ปิโยติ, เตหิ
สทฺธึ ปจฺจุคฺคมนํ กาตุกาโม สยํ อกตฺวาว อุปสงฺกมิ. เกจิ ปน เตสํ เถรานํ
ปณฺณสาลาทฺวาเร จงฺกมนโกฏิยา ภควโต อาคมนมคฺโค โหติ, ตสฺมา เถโร
เตสํ สญฺญํ ททมาโนว คโตติ. อภิกฺกมถาติ อิโต อาคจฺฉถ. ปาเท ปกฺขาเลสีติ
วิกสิตปทุมสนฺนิเภหิ ชาลหตฺเถหิ มณิวณฺณอุทกํ คเหตฺวา สุวณฺณวณฺเณสุ
ปิฏฺฐิปาเทสุ อุทกมภิสิญฺจิตฺวา ปาเทน ปาทํ ฆํสนฺโต ปกฺขาเลสิ. พุทฺธานํ
กาเย รโชชลฺลํ นาม น อุปลิมฺปติ, กสฺมา ปกฺขาเลสีติ? สรีรสฺส อุตุคฺคหณตฺถํ,
เตสญฺจ จิตฺตสมฺปหํสนตฺถํ. อเมฺหหิ อภิหเฏน อุทเกน ภควา ปาเท ปกฺขาเลสิ,
ปริโภคํ อกาสีติ เตสํ ภิกฺขูนํ พลวโสมนสฺสวเสน จิตฺตํ ปีณิตํ โหติ, ตสฺมา
ปกฺขาเลสิ. อายสฺมนฺตํ อนุรุทฺธํ ภควา เอตทโวจาติ โส กริ เตสํ วุฑฺฒตโร.
    [๓๒๖] ตสฺส สงฺคเห กเต เสสานํ กโตว โหตีติ เถรญฺเญว เอตํ
กจฺจิ โว อนุรุทฺธาติอาทิวจนํ อโวจ. ตตฺถ กจฺจีติ ปุจฺฉนตฺเถ นิปาโต. โวติ
สามิวจนํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- กจฺจิ อนุรุทฺธา ตุมฺหากํ ขมนียํ, อิริยาปโถ โว
ขมติ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ โว ชีวิตํ ยาเปติ ฆฏิยติ, กจฺจิ ปิณฺฑเกน น
กิลมถ, กจฺจิ ตุมฺหากํ สุลภํ ปิณฺฑํ, สมฺปตฺเต โว ทิสฺวา มนุสฺสา อุฬุงฺกยาคุํ วา
กฏจฺฉุภิกฺขํ วา ทาตพฺพํ มญฺญนฺตีติ ภิกฺขาจารวตฺตํ ปุจฺฉติ. กสฺมา? ปจฺจเยน
อกิลมนฺเตน หิ สกฺกา สมณธมฺโม กาตุํ, วตฺตเมว วา เอตํ ปพฺพชิตานํ. อถ เตน
ปฏิวจเน ทินฺเน "อนุรุทฺธา ตุเมฺห ราชปพฺพชิตา มหาปุญฺญา, มนุสฺสา ตุมฺหากํ
อรญฺเญ วสนฺตานํ อทตฺวา กสฺส อญฺญสฺส ทาตพฺพํ มญฺญิสฺสนฺติ, ตุเมฺห ปน
เอตํ ภุญฺชิตฺวา กึ นุ โข มิคโปตกา วิย อญฺญมญฺญํ ฆฏฺเฏนฺตา ๑- วิหรถ,
อุทาหุ สามคฺคีภาโว โว อตฺถี"ติ สามคฺคีรสํ ปุจฺฉนฺโต กจฺจิ ปน โว อนุรุทฺธา
สมคฺคาติอาทิมาห.
    ตตฺถ ขีโรทกีภูตาติ ยถา ขีรญฺจ อุทกญฺจ อญฺญมญฺญํ สํสนฺเทติ, วิสุํ
น โหติ, เอกตฺตํ วิย อุเปติ, กจฺจิ เอวํ สามคฺคีวเสน เอกตฺตูปคตจิตฺตุปฺปาทา
วิย วิหรถาติ ปุจฺฉติ. ปิยจกฺขูหีติ เมตฺตจิตฺตํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา โอโลกนจกฺขูนิ
ปิยจกฺขูนิ นาม, กจฺจิ ตถารูเปหิ จกฺขูหิ อญฺญมญฺญํ สมฺปสฺสนฺตา วิหรถาติ
ปุจฺฉติ. ตคฺฆาติ เอกํสตฺเถ นิปาโต, เอกํเสน มยํ ภนฺเตติ วุตฺตํ โหติ. ยถา
กถํ ปนาติ เอตฺถ ยถาติ นิปาตมตฺตํ. กถนฺติ การณปุจฺฉา. กถํ ปน ตุเมฺห
เอวํ วิหรถ, เกน การเณน วิหรถ,  ตํ เม การณํ พฺรูถาติ วุตฺตํ โหติ.
เมตฺตํ กายกมฺมนฺติ เมตฺตจิตฺตวเสน ปวตฺตํ กายกมฺมํ. อาวิ เจว รโห จาติ
สมฺมุขา เจว ปรมฺมุขา จ. อิตเรสุปิ เอเสว นโย.
    ตตฺถ สมฺมุขา กายวจีกมฺมานิ สหวาเส ลพฺภนฺติ, อิตรานิ วิปฺปวาเส,
มโนกมฺมํ สพฺพตฺถ ลพฺภติ. ยญฺหิ สหวสนฺเตสุ เอเกน มญฺจปีฐํ วา
ทารุภณฺฑํ วา มตฺติกาภณฺฑํ วา พหิ ทุนฺนิกฺขิตฺตํ โหติ, ตํ ทิสฺวา เกนิทํ
วลญฺชิตนฺติ อวญฺญํ อกตฺวา อตฺตนา ทุนฺนิกฺขิตฺตํ วิย คเหตฺวา ปฏิสาเมนฺตสฺส
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สํฆฏฺเฏนฺตา
ปฏิชคฺคิตพฺพยุตฺตํ วา ปน ฐานํ ปฏิชคฺคนฺตสฺส สมฺมุขา เมตฺตํ กายกมฺมํ
นาม โหติ. เอกสฺมึ ปกฺกนฺเต เตน ทุนฺนิกฺขิตฺตํ เสนาสนปริกฺขารํ ตเถว
นิกฺขิปนฺตสฺส ปฏิชคฺคิตพฺพยุตฺตฏฺฐานํ วา ปน ปฏิชคฺคนฺตสฺส ปรมฺมุขา เมตฺตํ
กายกมฺมํ นาม โหติ. สห วสนฺตสฺส ปน เถเรหิ ๑- สทฺธึ มธุรํ สมฺโมทนียํ
กถํ ปฏิสนฺถารํ สารณียํ กถํ ธมฺมกถํ สรภญฺญํ สากจฺฉํ ปญฺหาปุจฺฉนํ
ปญฺหาวิสฺสชฺชนนฺติ เอวมาทิกรเณ สมฺมุขา เมตฺตํ วจีกมฺมํ นาม โหติ. เถเรสุ
ปน ปกฺกนฺเตสุ มยฺหํ ปิยสหาโย นนฺทิยตฺเถโร กิมฺพิลตฺเถโร ๒- เอวํ สีลสมฺปนฺโน
เอวํ อาจารสมฺปนฺโนติอาทิคุณกถํ ปรมฺมุขา เมตฺตํ วจีกมฺมํ นาม โหติ. มยฺหํ
ปิยมิตฺโต นนฺทิยตฺเถโร กิมฺพิลตฺเถโร ๒- อเวโร ๓- โหตุ, อพฺยาปชฺโฌ ๔- สุขี
โหตูติ เอวํ สมนฺนาหรโต ปน สมฺมุขาปิ ปรมฺมุขาปิ เมตฺตํ มโนกมฺมํ นาม
โหติเยว.
    นานา หิ โข โน ภนฺเต กายาติ กายญฺหิ ปิฏฺฐํ วิย มตฺติกา วิย
จ โอมทฺทิตฺวา เอกโต กาตุํ น สกฺกา. เอกญฺจ ปน มญฺเญ จิตฺตนฺติ จิตฺตํ
ปน โน หิตฏฺเฐน นิรนฺตรฏฺเฐน อวิคฺคหฏฺเฐน สมคฺคฏฺเฐน เอกเมวาติ ทสฺเสติ.
กถมฺปเนตํ สกํ จิตฺตํ นิกฺขิปิตฺวา อิตเรสํ จิตฺตวเสน วตฺตึสูติ? เอกสฺส ปตฺเต
มลํ อุฏฺฐหติ, เอกสฺส จีวรํ กิลิฏฺฐํ โหติ, เอกสฺส ปริภณฺฑกมฺมํ โหติ. ตตฺถ
ยสฺส ปตฺเต มลํ อุฏฺฐิตํ, เตน มมาวุโส ปตฺเต มลํ อุฏฺฐิตํ ปจิตุํ วฏฺฏตีติ
วุตฺเต อิตเร มยฺหํ จีวรํ กิลิฏฺฐํ โธวิตพฺพํ, มยฺหํ ปริภณฺฑํ กาตพฺพนฺติ อวตฺวา
อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ทารูนิ อาหริตฺวา ฉินฺทิตฺวา ปตฺตกฏาเห ปริภณฺฑํ
กตฺวา  ๕- ปตฺตํ ปจิตฺวา ๕- ตโต ปรํ จีวรํ วา โธวนฺติ, ปริภณฺฑํ วา กโรนฺติ.
มมาวุโส จีวรํ กิลิฏฺฐํ โธวิตุํ วฏฺฏติ, มม ปณฺณสาลา อุกฺลาปา ปริภณฺฑํ
กาตุํ วฏฺฏตีติ ปฐมตรํ อาโรจิเตปิ เอเสว นโย.
    [๓๒๗] สาธุ สาธุ อนุรุทฺธาติ ภควา เหฏฺฐา น จ มยํ ภนฺเต
ปิณฺฑเกน กิลมิมฺหาติ วุตฺเต น สาธุการมทาสิ. กสฺมา? อยญฺหิ กพฬิงฺการาหาโร
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เตหิ        ฉ.ม. กิมิลตฺเถโร    ม. อโรโค
@ ฉ.ม. อพฺยาปชฺโช  ๕-๕  ฉ.ม. อิเม ปาฐฺา น ทิสฺสนฺติ
นาม อิเมสํ สตฺตานํ อปายโลเกปิ เทวมนุสฺสโลเกปิ อาจิณฺณสมาจิณฺโณว.
อยมฺปน โลกสนฺนิวาโส เยภุยฺเยน วิวาทปกฺขนฺโท, อปายโลเกปิ เทวมนุสฺสโลเกปิ
อิเม สตฺตา ปฏิวิรุทฺธา เอว, เอเตสํ สามคฺคีกาโล ทุลฺลโภ, กทาจิเทว โหตีติ
สมคฺคสํวาสสฺส ทุลฺลภตฺตา อิธ ภควา สาธุการมทาสิ. อิทานิ เตสํ อปฺปมาทลกฺขณํ
ปุจฺฉนฺโต กจฺจิ ปน โว อนุรุทฺธาติอาทิมาห. ตตฺถ โวติ นิปาตมตฺตํ, ปจฺจตฺตวจนํ
วา, กจฺจิ ตุเมฺหติ อตฺโถ. อมฺหากนฺติ อเมฺหสุ ตีสุ ชเนสุ. ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมตีติ
คาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา ปจฺจาคจฺฉติ. อวกฺการปาตินฺติ อติเรกปิณฺฑปาตํ อปเนตฺวา
ฐปนตฺถาย เอกํ สมุคฺคปาตึ โธวิตฺวา ฐเปติ.
    โย ปจฺฉาติ เต กิร เถรา น เอกโตว ภิกฺขาจารํ ปวิสนฺติ, ผลสมาปตฺติรตา
เหเต. ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา วตฺตปฺปฏิปตฺตึ ปูเรตฺวา เสนาสนํ ปวิสิตฺวา
กาลปริจฺเฉทํ กตฺวา ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา นิสีทนฺติ. เตสุ โย ปฐมตรํ
นิสินฺโน อตฺตโน กาลปริจฺเฉทวเสน ปฐมตรํ อุฏฺฐาติ, โส ปิณฺฑาย จริตฺวา
ปฏินิวตฺโต ภตฺตกิจฺจฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา ชานาติ "เทฺว ภิกฺขู ปจฺฉา, อหํ ปฐมตรํ
อาคโต"ติ. อถ ปตฺตํ ปิทหิตฺวา อาสนปญฺญาปนาทีนิ กตฺวา ยทิ ปตฺเต
ปฏิวิสมตฺตเมว โหติ, นิสีทิตฺวา ภุญฺชติ. ยทิ อติเรกํ โหติ, อวกฺการปาติยํ
ปกฺขิปิตฺวา ปาตึ ปิธาย ภุญฺชติ. กตภตฺตกิจฺโจ ปตฺตํ โธวิตฺวา นิโรทกํ ๑- กตฺวา
ถวิกาย โอสาเปตฺวา  ๒- อาสนานิ อุกฺขิปิตฺวา ๒- ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา อตฺตโน
วสนฏฺฐานํ ปวิสติ. ทุติโยปิ อาคนฺตฺวาว ชานาติ  "เอโก ปฐมํ อาคโต, เอโก
ปจฺฉโต"ติ. โส สเจ ปตฺเต ภตฺตํ ปมาณเมว โหติ, ภุญฺชติ. สเจ มนฺทํ, อวกฺการปาติโต
คเหตฺวา ภุญฺชติ. สเจ อติเรกํ โหติ, อวกฺการปาติยํ ปกฺขิปิตฺวา ปมาณเมว
ภุญฺชิตฺวา ปุริมตฺเถโร วิย วสนฏฺฐานํ ปวิสติ. ตติโยปิ อาคนฺตฺวาว ชานาติ
"เทฺว ปฐมํ อาคตา, อหํ ปจฺฉโต"ติ. โสปิ ทุติยตฺเถโร วิย ภุญฺชิตฺวา
กตภตฺตกิจฺโจ ปตฺตํ โธวิตฺวา นิโรทกํ กตฺวา ถวิกาย โอสาเปตฺวา อาสนานิ
อุกฺขิปิตฺวา ปฏิสาเมติ, ปานียฆเฏ วา ปริโภชนียฆเฏ วา อวเสสอุทกํ ฉฑฺเฑตฺวา
ฆเฏ นิกุชฺชิตฺวา อวกฺการปาติยํ สเจ อวเสสภตฺตํ โหติ, ตํ วุตฺตนเยน หริตฺวา ๓-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โวทกํ. เอวมุปริปิ   ๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ   ฉ.ม. ชหิตฺวา
ปาตึ โธวิตฺวา ปฏิสาเมติ, ภตฺตคฺคํ สมฺมชฺชติ, ตโต กจวรํ ฉฑฺเฑตฺวา สมฺมชฺชนึ
อุกฺขิปิตฺวา อุปจิกาหิ มุตฺตฏฺฐาเน ฐเปตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย วสนฏฺฐานํ
ปวิสติ. อิทํ เถรานํ พหิวิหาเร อรญฺเญ ภตฺตกิจฺจกรณฏฺฐาเน โภชนสาลาวตฺตํ.
อิทํ สนฺธาย "โย ปจฺฉา"ติอาทิ วุตฺตํ.
    โย ปสฺสตีติอาทิ ปน เนสํ อนฺโตวิหาเร วตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ
วจฺจฆฏนฺติ อาจมนกุมฺภึ. ริตฺตนฺติ ริตฺตกํ. ตุจฺฉกนฺติ ตสฺเสว เววจนํ.
อวิสยฺหนฺติ อุกฺขิปิตุํ อสกฺกุเณยฺยํ, อติภาริยํ. หตฺถวิกาเรนาติ หตฺถสญฺญาย. เต
กิร ปานียฆฏาทีสุ ยงฺกิญฺจิ ตุจฺฉกํ คเหตฺวา โปกฺขรณึ คนฺตฺวา อนฺโต จ พหิ จ
โธวิตฺวา อุทกํ ปริสฺสาวิตฺวา ๑- ตีเร ฐเปตฺวา อญฺญํ ภิกฺขุํ หตฺถวิกาเรน
อามนฺเตนฺติ, โอทิสฺส วา อโนทิสฺส วา สทฺทํ น กโรนฺติ. กสฺมา โอทิสฺส
สทฺทํ น กโรนฺติ? ตํ ภิกฺขุํ สทฺโท พาเธยฺยาติ. กสฺมา อโนทิสฺส สทฺทํ น
กโรนฺติ? อโนทิสฺส สทฺเท ทินฺเน "อหํ ปุเร อหํ ปุเร"ติ เทฺวปิ นิกฺขเมยฺยุํ, ตโต
ทฺวีหิ กตฺตพฺพกมฺเม ตติยสฺส กมฺมจฺเฉโท ภเวยฺย. สํยตปทสทฺโท ปน หุตฺวา
อปรสฺส ภิกฺขุโน ทิวาฏฺฐานสนฺติกํ คนฺตฺวา เตน ทิฏฺฐภาวํ ญตฺวา หตฺถสญฺญํ
กโรติ, ตาย สญฺญาย อิตโร อาคจฺฉติ, ตโต เทฺว ชนา หตฺเถน หตฺถํ
สํสิพฺพนฺตา ทฺวีสุ หตฺเถสุ ฐเปตฺวา อุปฏฺฐเปนฺติ. ตํ สนฺธายาห "หตฺถวิกาเรน
ทุติยํ อามนฺเตตฺวา หตฺถวิลงฺฆิเกน อุปฏฺฐเปมา"ติ.
    ปญฺจาหิกํ โข ปนาติ จาตุทฺทเส ปณฺณรเส อฏฺฐมิยนฺติ อิทนฺตาว
ปกติธมฺมสฺสวนเมว, ตํ อขณฺฑํ กตฺวา ปญฺจเม ปญฺจเม ทิวเส เทฺว เถรา นาติวิกาเล
นฺหายิตฺวา อนุรุทฺธตฺเถรสฺส วสนฏฺฐานํ คจฺฉนฺติ. ตตฺถ ตโยปิ นิสีทิตฺวา
ติณฺณํ ปิฏกานํ อญฺญตรสฺมึ อญฺญมญฺญํ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ, อญฺญมญฺญํ วิสฺสชฺเชนฺติ,
เตสํ เอวํ กโรนฺตานํเยว อรุณํ อุคฺคจฺฉติ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. ๒- "กจฺจิ ปน
โว อนุรุทฺธา อปฺปมตฺตา อาตาปิโน ปหิตตฺตา วิหรถา"ติ. ๒- เอตฺตาวตา เถเรน
ภควตา อปฺปมาทลกฺขณํ ปุจฺฉิเตน ปมาทฏฺฐาเนสุเยว อปฺปมาทลกฺขณํ วิสฺสชฺชิตํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปริสฺสาเวตฺวา      ๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ
โหติ. อญฺเญสญฺหิ ภิกฺขูนํ ภิกฺขาจารปวิสนกาโล นิกฺขมนกาโล นิวาสนปริวตฺตนํ
จีวรปารุปนํ อนฺโตคาเม ปิณฺฑาย จรณํ ธมฺมกถนํ อนุโมทนํ คามโต นิกฺขมิตฺวา
ภตฺตกิจฺจกรณํ ปตฺตโธวนํ ปตฺตโอสาปนํ ปตฺตจีวรปฏิสามนนฺติ ปปญฺจกรณฏฺฐานานิ
เอตานิ, ตสฺมา เถโร อมฺหากํ เอตฺตกํ ฐานํ มุญฺจิตฺวา ปมาทกาโล นาม นตฺถีติ
ทสฺเสนฺโต ปมาทฏฺฐาเนสุเยว อปฺปมาทลกฺขณํ วิสฺสชฺเชสิ.
    [๓๒๘] อถสฺส ภควา สาธุการํ ทตฺวา ปฐมชฺฌานํ ปุจฺฉนฺโต ปุน
อตฺถิ ปน โวติอาทิมาห. ตตฺถ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมาติ มนุสฺสธมฺมโต อุตฺตริ.
อลมริยญาณทสฺสนวิเสโสติ อริยภาวกรณสมตฺถโก ญาณทสฺสนวิเสโส. ๑- กิญฺหิ โน
สิยา ภนฺเตติ กสฺมา ภนฺเต นาธิคโต ภวิสฺสติ, อธิคโตเยวาติ. ยาวเทวาติ
ยาว เอว.
    [๓๒๙] เอวํ ปฐมชฺฌานาธิคเม พฺยากเต ทุติยชฺฌานาทีนิ ปุจฺฉนฺโต
เอตสฺส ปน โวติอาทิมาห. ตตฺถ สมติกฺกมายาติ สมติกฺกมตฺถาย. ปฏิปสฺสทฺธิยาติ
ปฏิปสฺสทฺธตฺถาย. เสสํ สพฺพตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ปจฺฉิมปเญฺห ปน
โลกุตฺตรญาณทสฺสนวเสน อธิคตนิโรธสมาปตฺตึ ปุจฺฉนฺโต อลมริยญาณทสฺสน-
วิเสโสติ อาห. เถโรปิ ปุจฺฉานุรูเปเนว พฺยากาสิ. ตตฺถ ยสฺมา เวทยิตสุขโต
อเวทยิตสุขํ สนฺตตรํ ปณีตตรํ โหติ, ตสฺมา อญฺญํ ผาสุวิหารํ อุตฺตริตรํ วา
ปณีตตรํ วา น สมนุปสฺสามาติ อาห.
    [๓๓๐] ธมฺมิยา กถายาติ สามคฺคิรสานิสํสปฏิสํยุตฺตาย ธมฺมิยา กถาย.
สพฺเพปิ เต จตูสุ สจฺเจสุ ปรินิฏฺฐิตกิจฺจา, เตน เตสํ ปฏิเวธตฺถาย กิญฺจิ
กเถตพฺพํ นตฺถิ. สามคฺคิรเสน ๒- ปน อยญฺจ อยญฺจ อานิสํโสติ สามคฺคิรสานิสํสเมว
เตสํ ภควา กเถสิ. ภควนฺตํ อนุสํยายิตฺวาติ อนุคนฺตฺวา. เต กิร ภควโต ปตฺตจีวรํ
คเหตฺวา โถกํ อคมํสุ, อถ ภควา วิหารปริเวณปริยนฺตํ คตกาเล "อาหรถ
เม ปตฺตจีวรํ, ตุเมฺห อิเธว ติฏฺฐถา"ติ ปกฺกามิ. ตโต ปฏินิวตฺติตฺวาติ ตโต
ฐิตฏฺฐานโต นิวตฺติตฺวา. กึ นุ โข มยํ อายสฺมโตติ ภควนฺตํ นิสฺสาย
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม..... สมตฺโถ ญาณวิเสโส      สี. สามคฺคิวาเสน, ม. สามคฺคิรเส
ปพฺพชฺชาทีนิ อธิคนฺตฺวาปิ อตฺตโน คุณกถาย อฏฺฏิยมานา อธิคมปฺปิจฺฉตาย
อาหํสุ. อิมาสญฺจ อิมาสญฺจาติ ปฐมชฺฌานาทีนํ โลกิยโลกุตฺตรานํ. เจตสา เจโต
ปริจฺจ วิทิโตติ อชฺช เม อายสฺมนฺโต โลกิยสมาปตฺติยา วีตินาเมสุํ, อชฺช
โลกุตฺตรายาติ เอวํ จิตฺเตน จิตฺตํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา วิทิตํ. เทวตาปิ เมติ ภนฺเต
อนุรุทฺธ อชฺช อยฺโย นนฺทิยตฺเถโร, อชฺช อยฺโย กิมฺพิลตฺเถโร ๑- อิมาย จ
อิมาย จ สมาปตฺติยา วีตินาเมสีติ เอวมาโรเจสุนฺติ อตฺโถ. ปญฺหาภิปุฏฺเฐนาติ
ตํปิ มยา สยํ วิทิตนฺติ วา เทวตาหิ อาโรจิตนฺติ วา เอตฺตเกเนว มุขํ เม
สชฺชนฺติ. กถํ สมุฏฺฐาเปตฺวา อปุฏฺเฐเนว เม น กถิตํ. ภควตา ปน ปญฺหาภิปุฏฺเฐ
ปญฺหํ อภิปุจฺฉิเตน สตา พฺยากตํ, ตตฺร เม กึ น โรจถาติ อาห.
    [๓๓๑] ทีโฆติ "มณิ มานิจโร ๒- ทีโฆ, อโถ เสรีสโก สหา"ติ ๓- เอวํ
อาคโต อฏฺฐวีสติยา ยกฺขเสนาปตีนํ อพฺภนฺตโร เอโก เทวราชา. ปรชโนติ
ตสฺเสว ยกฺขสฺส นามํ. เยน ภควา เตนุปสงฺกมีติ โส กิร เวสฺสวเณน เปสิโต เอตํ
ฐานํ คจฺฉนฺโต ภควนฺตํ สยํ ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา คิญฺชกาวสถโต โคสิงฺคสาลวนสฺส
อนฺตเร ทิสฺวา ภควา อตฺตนา ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา โคสิงฺคสาลวเน ติณฺณํ
กุลปุตฺตานํ สนฺติกํ คจฺฉติ. อชฺช มหตี ธมฺมเทสนา ภวิสฺสติ. มยาปิ ตสฺสา
เทสนาย ภาคินา ภวิตพฺพนฺติ อทิสฺสมาเนน กาเยน สตฺถุ ปทานุปทิโก
คนฺตฺวา อวิทูเร ฐตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา สตฺถริ คจฺฉนฺเตปิ น คโต, "อิเม เถรา
กึ กริสฺสนฺตี"ติ ทสฺสนตฺถํ ปน ตตฺเถว ฐิโต. อถ เต เทฺว เถเร อนุรุทฺธตฺเถรํ
ปลิโพธนฺเต ๔- ทิสฺวา อิเม เถรา ภควนฺตํ นิสฺสาย ปพฺพชฺชาทโย สพฺพคุเณ
อธิคนฺตฺวาปิ ภควโตว มจฺฉรายนฺติ, น สหนฺติ, อติวิย นิลียนฺติ ปฏิจฺฉาเทนฺติ,
น อิทานิ เตสํ ปฏิจฺฉาเทตุํ ทสฺสามิ, ปฐวิโต ยาว พฺรหฺมโลกา เอเตสํ คุเณ
ปกาเสสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ.
    ลาภา วต ภนฺเตติ เย ภนฺเต วชฺชิรฏฺฐวาสิโน ภควนฺตญฺจ อิเม จ
ตโย กุลปุตฺเต ปสฺสิตุํ ลภนฺติ, วนฺทิตุํ ลภนฺติ, เทยฺยธมฺมํ ทาตุํ ลภนฺติ, ธมฺมํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. กิมิลตฺเถโร    ฉ.ม. มาณิวโร    ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๙๓/๑๘๗ อาฏานาฏิยสุตฺต
@ ฉ.ม. ปลิเวเฐนฺเต, ม. ปลิเวธนฺเต
โสตุํ ลภนฺติ, เตสํ ลาภา ภนฺเต วชฺชีนนฺติ อตฺโถ. สทฺทํ สุตฺวาติ โส กิร
อตฺตโน ยกฺขานุภาเวน มหนฺตํ สทฺทํ กตฺวา สกลํ วชฺชิรฏฺฐํ อชฺโฌตฺถรนฺโต
ตํ วาจํ นิจฺฉาเรสิ. เตน จสฺส เตสุ เตสุ รุกฺขปพฺพตาทีสุ อธิวตฺถา ภุมฺมา เทวตา
สทฺทํ อสฺโสสุํ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "สทฺทํ สุตฺวา"ติ. อนุสฺสาเวสุนฺติ มหนฺตํ สทฺทํ
สุตฺวา สาเวสุํ. เอส นโย สพฺพตฺถ. ยาว พฺรหฺมโลกาติ ยาว อกนิฏฺฐพฺรหฺมโลกา.
ตญฺเจปิ กุลนฺติ "อมฺหากํ กุลโต นิกฺขมิตฺวา อิเม กุลปุตฺตา ปพฺพชิตฺวา ๑-
เอวํ สีลวนฺโต คุณวนฺโต อาจารสมฺปนฺนา กลฺยาณธมฺมา"ติ เอวํ ตญฺเจปิ
กุลํ เอเต ตโย กุลปุตฺเต ปสนฺนจิตฺตํ อนุสฺสเรยฺยาติ เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ
ทฏฺฐพฺโพ. อิติ ภควา ยถานุสนฺธินาว เทสนํ นิฏฺฐเปสีติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                     จูฬโคสิงฺคสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๑๔๒-๑๕๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=8&A=3643&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=3643&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=361              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=6696              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=7808              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=7808              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]