ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๑)

หน้าที่ ๑๙๔.

๘. สลฺเลขสุตฺตวณฺณนา [๘๑] "เอวมฺเม สุตนฺ"ติ สลฺเลขสุตฺตํ. ตตฺถ มหาจุนฺโทติ ตสฺส เถรสฺส นามํ. สายณฺหสมยนฺติ สายณฺหกาเล. ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโตติ เอตฺถ ปฏิสลฺลานนฺติ เตหิ เตหิ สตฺตสงฺขาเรหิ ปฏินิวตฺติตฺวา สลฺลานํ นิลียนํ, เอกีภาโว วิเวโกติ วุตฺตํ โหติ. โย ตโต วุฏฺฐิโต, โส ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต นาม โหติ. อยํ ปน ยสฺมา ปฏิสลฺลานานํ อุตฺตมโต ผลสมาปตฺติโต วุฏฺฐาสิ, ตสฺมา "ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต"ติ วุตฺโต. ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวาติ สมทสนขสมุชฺชลวิภูสิเตน สิรสา ภควนฺตํ สกฺกจฺจํ วนฺทิตฺวา, อภิวาทาเปตฺวา วา "สุขี ภว จุนฺทา"ติ เอวํ วจนเภทํ กาเรตฺวา, ภควา ปน กิร วนฺทิโต สมาโน สุวณฺณทุนฺทุภิสทิสํ คีวํ ปคฺคยฺห กณฺณสุขํ เปมนียํ อมตาภิเสกสทิสํ พฺรหฺมโฆสํ นิจฺฉาเรนฺโต "สุขี โหหี"ติ ตสฺส ตสฺส นามํ คเหตฺวา วทติ, เอตํ อาจิณฺณํ ตถาคตานํ. ตตฺรีทํ สาธกสุตฺตํ, "สกฺโก ภนฺเต เทวานมินฺโท สามจฺโจ สปริชโน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตีติ, สุขี โหตุ ปญฺจสิข สกฺโก เทวานมินฺโท สามจฺโจ สปริชโน, สุขกามา หิ เทวา มนุสฺสา อสุรา นาคา คนฺธพฺพา, เย จญฺเญ สนฺติ ปุถุกายา"ติ. ๑- เอวญฺจ ปน ตถาคตา เอวรูเป มเหสกฺเข ยกฺเข อภิวทนฺตีติ. ยา อิมาติ อิทานิ วตฺตพฺพานํ อภิมุขึ กโรนฺโต วิย อาห. อเนกวิหิตาติ นานปฺปการา. ทิฏฺฐิโยติ มิจฺฉาทิฏฺฐิโย. โลเก อุปฺปชฺชนฺตีติ สตฺเตสุ ปาตุภวนฺติ. อตฺตวาทปฏิสํยุตฺตาติ "รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี"ติ อาทินยปฺปวตฺเตน อตฺตวาเทน ปฏิสํยุตฺตา, ตา วีสติ ๒- ภวนฺติ. โลกวาทปฏิสํยุตฺตาติ สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จาติ อาทินยปฺปวตฺเตน โลกวาเทน ปฏิสํยุตฺตา, ตา อฏฺฐ โหนฺติ สสฺสโต, อสสฺสโต, สสฺสโต จ อสสฺสโต จ, เนว สสฺสโต นาสสฺสโต, อนฺตวา, อนนฺตวา, อนฺตวา จ อนนฺตวา จ, เนวนฺตวา นานนฺตวา อตฺตา จ โลโก จาติ เอวํ ปวตฺตตฺตา. อาทิเมวาติ อาทีสุ อยมตฺโถ, กินฺนุ โข ภนฺเต อาทิเมว มนสิกโรนฺตสฺส อปฺปตฺวาปิ โสตาปตฺติมคฺคํ วิปสฺสนามิสฺสกํ ปฐมมนสิการเมว มนสิกโรนฺตสฺส @เชิงอรรถ: ที. มหา. ๑๐/๓๕๐/๒๓๐ สกฺกปญฺหสุตฺต ก. พาวีสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๕.

ภิกฺขุโน เอวเมตาสํ เอตฺตเกเนว อุปาเยน เอตาสํ ทิฏฺฐีนํ ปหานญฺจ ปฏินิสฺสคฺโค จ โหตีติ. อิทญฺจ เถโร อตฺตนา อนธิมานิโกปิ สมาโน อธิมานิกานํ อธิมานปหานตฺถํ อธิมานิโก วิย หุตฺวา ปุจฺฉตีติ เวทิตพฺโพ. อปเร ปนาหุ "เถรสฺส อนฺเตวาสิกา อาทิมนสิกาเรเนว จ ทิฏฺฐีนํ สมุจฺเฉทปฺปหานํ โหตีติ เอวํสญฺญิโนปิ สมาปตฺติวิหารา สลฺเลขวิหาราติ เอวํสญฺญิโนปิ อตฺถิ, โส เตสํ อตฺถาย ภควนฺตํ ปุจฺฉตี"ติ. [๘๒] อถสฺส ภควา ตาสํ ทิฏฺฐีนํ ปหานูปายํ ทสฺเสนฺโต ยา อิมาติ อาทิมาห. ตตฺถ ยตฺถ เจตา ทิฏฺฐิโย อุปฺปชฺชนฺตีติอาทิ ปญฺจกฺขนฺเธ สนฺธาย วุตฺตํ. เอเตสุ หิ เอตา ทิฏฺฐิโย อุปฺปชฺชนฺติ. ยถาห "รูเป โข ภิกฺขเว สติ รูปํ อภินิวิสฺส เอวํ ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติ, `โส อตฺตา โส จ โลโก โส เปจฺจ ภวิสฺสามิ นิจฺโจ ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม"ติ ๑- วิตฺถาโร. อารมฺมณวเสน ปน เอกวจนํ กตฺวา ยตฺถ จาติ อาห, ยสฺมึ อารมฺมเณ อุปฺปชฺชนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. เอตฺถ จ อุปฺปชฺชนฺติ อนุเสนฺติ สมุทาจรนฺตีติ อิเมสํ เอวํ นานากรณํ เวทิตพฺพํ. ชาติวเสน หิ อชาตา ชายมานา อุปฺปชฺชนฺตีติ วุจฺจนฺติ. ปุนปฺปุนํ อาเสวิตา ถามคตา อปฺปฏิวินีตา อนุเสนฺตีติ. กายวจีทฺวารํ สมฺปตฺตา สมุทาจรนฺตีติ, อิทเมเตสํ นานากรณํ. ตํ เนตํ มมาติอาทีสุ ตํ ปญฺจกฺขนฺธปฺปเภทํ อารมฺมณํ เอตํ มยฺหํ น โหติ, อหํปิ เอโส นาสฺมิ เอโส เม อตฺตาปิ น โหติ. เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโตติ เอวนฺตาว ปทตฺโถ เวทิตพฺโพ. ยสฺมา ปน เอตฺถ เอตํ มมาติ ตณฺหาคาโห, ตญฺจ คณฺหนฺโต อฏฺฐสตตณฺหาวิปรีตปฺปเภทํ ตณฺหาปปญฺจํ คณฺหาติ. เอโสหมสฺมีติ มานคาโห, ตญฺจ คณฺหนฺโต นวปฺปเภทํ มานปปญฺจํ คณฺหาติ. เอโส เม อตฺตาติ ทิฏฺฐิคาโห, ตญฺจ คณฺหนฺโต ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตปฺปเภทํ ทิฏฺฐิปปญฺจํ คณฺหาติ. ตสฺมา เนตํ มมาติ วทนฺโต ภควา ยถาวุตฺตปฺปเภทํ ตณฺหาปปญฺจํ ปฏิกฺขิปติ. เนโสหมสฺมีติ มานปปญฺจํ. น เม โส อตฺตาติ ทิฏฺฐิปปญฺจํ. ทิฏฺฐิกฏฺฐาเยว เจตฺถ ตณฺหามานา เวทิตพฺพา. เอวเมตนฺติ เอวํ "เนตํ มมา"ติ อาทินา อากาเรน เอตํ @เชิงอรรถ: สํ. ขนฺธ. ๑๗/๑๕๒/๑๔๗ โสอตฺตาสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๖.

ขนฺธปญฺจกํ. ยถาภูตนฺติ ยถาสภาวํ, ยถา อตฺถีติ วุตฺตํ โหติ. ขนฺธปญฺจกญฺหิ เอเตเนว อากาเรน อตฺถิ. มมาติ อาทินา ปน คยฺหมานํ เตนากาเรเนว นตฺถีติ อธิปฺปาโย. สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโตติ โสตาปตฺติมคฺคปญฺญาย ปริโยสานาย วิปสฺสนาปญฺญาย สุฏฺฐุ ปสฺสนฺตสฺส. เอวเมตาสนฺติ เอเตน อุปาเยน เอตาสํ. ปหานํ ปฏินิสฺสคฺโคติ อุภยมฺเปตํ สมุจฺเฉทปฺปหานสฺเสวาธิวจนํ. เอวํ ภควา อาทิมนสิกาเรเนว ทิฏฺฐีนํ ปหานํ โหติ นุโข โนติ อายสฺมตา มหาจุนฺเทน อธิมานิกานํ วเสน ปญฺหํ ปุฏฺโฐ โสตาปตฺติมคฺเคน ทิฏฺฐิปฺปหานํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ สยเมว อธิมานิกานํ ฌานํ วิภชนฺโต ฐานํ โข ปเนตนฺติ อาทิมาห. ตตฺถ อธิมานิกา นาม เยสํ อปฺปตฺเต ปตฺตสญฺญาย อธิมาโน อุปฺปชฺชติ, สจายํ อุปฺปชฺชมาโน เนว โลกวชฺชานุสารีนํ พาลปุถุชฺชนานํ อุปฺปชฺชติ, น อริยสาวกานํ. น หิ โสตาปนฺนสฺส "สกทาคามี อหนฺ"ติ อธิมาโน อุปฺปชฺชติ, น สกทาคามิสฺส "อนาคามี อหนฺ"ติ, น อนาคามิโน "อรหา อหนฺ"ติ, การกสฺเสว ปน สมถวเสน วา วิปสฺสนาวเสน วา วิกฺขมฺภิตกิเลสสฺส นิจฺจยุตฺตปยุตฺตสฺส อารทฺธวิปสฺสกสฺส อุปฺปชฺชติ. ตสฺส หิ สมถวิกฺขมฺภิตานํ วา วิปสฺสนาวิกฺขมฺภิตานํ วา กิเลสานํ สมุทาจารํ อปสฺสโต "โสตาปนฺโน อหนฺติ วา, สกทาคามี อนาคามี อรหา อหนฺ"ติ วา อธิมาโน อุปฺปชฺชติ, ตลงฺครติสฺสปพฺพตวาสิธมฺมทินฺนตฺเถเรน ๑- โอวาทิตเถรานํ ๒- วิย. เถรสฺส กิร อจิรูปสมฺปนฺนสฺเสว โอวาเท ฐตฺวา พหู ภิกฺขู วิเสสํ อธิคจฺฉึสุ, ตํ ปวุตฺตึ สุตฺวา ติสฺสมหาวิหารวาสี ภิกฺขุสํโฆ "น อฏฺฐาเน นิโยชโก เถโร เถรํ อาเนถา"ติ สมฺพหุเล ภิกฺขู ปาเหสิ. เต คนฺตฺวา "อาวุโส ธมฺมทินฺน ภิกฺขุสํโฆ ตํ ปกฺโกสาเปตี"ติ อาหํสุ. โส อาห "กึ ปน ตุเมฺห ภนฺเต อตฺตานํ คเวสถ ปรนฺ"ติ. อตฺตานํ สปฺปุริสาติ, โส เตสํ กมฺมฏฺฐานมทาสิ, สพฺเพว อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. ภิกฺขุสํโฆ ปุน อญฺเญ ภิกฺขู ปาเหสิ, เอวํ ยาวตติยํ ปหิตา สพฺเพปิ ตเถว อรหตฺตํ ปตฺวา วิหรึสุ. @เชิงอรรถ: ม. วาฬงฺคร...... ฉ.ม. โอวาทิยมานตฺเถรานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๗.

ตโต สํโฆ คตา คตา นาคจฺฉนฺตีติ อญฺญตรํ วุฑฺฒปพฺพชิตํ ปาเหสิ, โส คนฺตฺวา จ "ภนฺเต ธมฺมทินฺน ติกฺขตฺตุํ ติสฺสมหาวิหารวาสี ภิกฺขุสํโฆ ตุยฺหํ สนฺติเก เปเสสิ, ตฺวํ นาม สํฆสฺส อาณํ ครุํ น กโรสิ, นาคจฺฉสี"ติ อาห. เถโร กิเมตนฺติ ปณฺณสาลํ อปวิสิตฺวาว ปตฺตจีวรํ คาหาเปตฺวา ตาวเทว นิกฺขมิ, โส อนฺตรามคฺเค หงฺกนวิหารํ ๑- ปาวิสิ. ตตฺถ เจโก มหาเถโร สฏฺฐิวสฺสาตีโต อธิมาเนน อรหตฺตํ ปฏิชานาติ, เถโร ตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อธิคมํ ปุจฺฉิ. เถโร อาห "อาม ธมฺมทินฺน, ยํ ปพฺพชิเตน กาตพฺพํ, จิรกตํ ตํ มยา, อตีตสฏฺฐิวสฺโสมฺหิ เอตรหี"ติ. กึ ภนฺเต อิทฺธึปิ วลญฺเชถาติ. อาม ธมฺมทินฺนาติ. สาธุ วต ภนฺเต, หตฺถึ ตุมฺหากํ ปฏิมุขํ อาคจฺฉนฺตํ มาเปถาติ. สาธาวุโสติ เถโร สพฺพเสตํ สตฺตปฺปติฏฺฐํ ติธา ปภินฺนํ นงฺคุฏฺฐํ วีชยมานํ โสณฺฑํ มุเข ปกฺขิปิตฺวา ทฺวีหิ ทนฺเตหิ วิชฺฌิตุกามํ วิย ปฏิมุขํ อาคจฺฉนฺตํ มหาหตฺถึ มาเปสิ. โส ตํ อตฺตนาเยว มาปิตํ หตฺถึ ทิสฺวา ภีโต ปลายิตุํ อารภิ, ตทาว อตฺตานํ "นาหํ อรหา"ติ ญตฺวา ธมฺมทินฺนสฺส ปาทมูเล อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา "ปติฏฺฐา เม โหหิ อาวุโส"ติ อาห. ธมฺมทินฺโน "มา ภนฺเต โสจิ, มา อนตฺตมโน อโหสิ, การกานํเยว อธิมาโน อุปฺปชฺชตี"ติ เถรํ สมสฺสาเสตฺวา กมฺมฏฺฐานมทาสิ. เถโร ตสฺโสวาเท ฐตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. จิตฺตลตาปพฺพเตปิ ตาทิโส จ ๒- เถโร วสติ. ธมฺมทินฺโน ตํปิ อุปสงฺกมิตฺวา ตเถว ปุจฺฉิ. โสปิ ตเถว พฺยากาสิ. ตโต นํ ธมฺมทินฺโน กึ ภนฺเต อิทฺธึปิ วลญฺเชถาติ อาห. อามาวุโสติ. สาธุ วต ภนฺเต, เอกํ โปกฺขรณึ มาเปถาติ. เถโร มาเปสิ. เอตฺถ ภนฺเต ปทุมคุมฺพํ มาเปถาติ. ตํปิ มาเปสิ. ปทุมคุมฺเพ มหาปทุมํ มาเปถาติ. ตํปิ มาเปสิ. เอตสฺมึ ปทุมคุมฺเพ ฐตฺวา มธุรสฺสเรน คายนฺตํ นจฺจนฺตํ จ เอกํ อิตฺถีวิคฺคหํ มาเปถาติ. ตํปิ มาเปสิ. โส เอตํ ภนฺเต ปุนปฺปุนํ อุปนิชฺฌายถาติ วตฺวา สยํ ปาสาทํ ปาวิสิ. เถรสฺส ตํ อุปนิชฺฌายโต สฏฺฐิวสฺสานิ วิกฺขมฺภิตกิเลสา จลึสุ. โส ตทา อตฺตานํ ญตฺวา ปุริมตฺเถโร วิย ธมฺมทินฺนตฺเถรสฺส สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. @เชิงอรรถ: ม. ตงฺขณวิหารํ ฉ.ม. ตาทิโสว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๘.

ธมฺมทินฺโนปิ อนุปุพฺเพน ติสฺสมหาวิหารํ อคมาสิ. ตสฺมึ จ สมเย เถรา เจติยงฺคณํ สมฺมชฺชิตฺวา พุทฺธารมฺมณํ ปีตึ อุปฺปาเทตฺวา นิสินฺนา โหนฺติ, เอตํ กิร เตสํ วตฺตํ. เตน เนสํ เอโกปิ "อิธ ปตฺตจีวรํ ฐเปหี"ติ ธมฺมทินฺนํ วตฺตา ปุจฺฉิตาปิ นาโหสิ. ธมฺมทินฺโน เอโส ภเวยฺยาติ ญตฺวา ปุน ปญฺหํ ปุจฺฉึสุ. โส ปุจฺฉิตปเญฺห ติณฺเหน อสินา กุมุทนาฬกลาปํ วิย ฉินฺทิตฺวา ปาทงฺคุลิยา มหาปฐวึ ปหริ. ภนฺเต อยํ อเจตนา มหาปฐวีปิ ธมฺมทินฺนสฺส คุณํ ชานาติ. ตุเมฺห ปน น ชานิตฺถาติ จ วตฺวา อิมํ คาถมาห:- "อเจตนายํ ปฐวี วิชานาติ คุณาคุณํ สเจตนาถ โข ภนฺเต น ชานาถ คุณาคุณนฺ"ติ. ตาวเทว จ อากาเส อพฺภุคฺคนฺตฺวา ตลงฺครติสฺสปพฺพตเมว อคมาสิ. เอวํ การกสฺเสว อธิมาโน อุปฺปชฺชติ. ตสฺมา ภควา ตาทิสานํ ภิกฺขูนํ วเสน ฌานํ วิภชนฺโต ฐานํ โข ปเนตนฺติ อาทิมาห. ตสฺสตฺโถ, อตฺเถตํ การณํ, โน นตฺถิ. เยน อิเธกจฺโจ พาหิรปริพฺพาชเกหิ สาธารณํ วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯเปฯ ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหเรยฺย, ยํ ปน ตสฺส เอวมสฺส สลฺเลเขน วิหรามีติ, ยํ ปฏิปตฺติวิธานํ กิเลเส สลฺลิขติ, เตนาหํ วิหรามีติ, ตํ น ยุชฺชติ, น หิ อธิมานิกสฺส ภิกฺขุโน ฌานสลฺเลโข วา สลฺเลขปฏิปทา วา โหติ. กสฺมา? อวิปสฺสนาปาทกตฺตา. น หิ โส ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา ตโต วุฏฺฐาย สงฺขาเร สมฺมสติ, ฌานํ ปนสฺส จิตฺเตกคฺคมตฺตํ กโรติ, ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาโร โหติ. ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ภควา "น โข ปเนเต จุนฺท อริยสฺส วินเย สลฺเลขา วุจฺจนฺติ, ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารา เอเต อริยสฺส วินเย วุจฺจนฺตี"ติ อาห. ตตฺถ เอเตติ ฌานธมฺมวเสน พหุวจนํ เวทิตพฺพํ. เอเต ปฐมชฺฌานธมฺมาติ วุตฺตํ โหติ. สมาปตฺติวเสน วา, เอกํปิ หิ ปฐมชฺฌานํ ปุนปฺปุนํ สมาปตฺติวเสน ปวตฺตตฺตา พหุตฺตํ คจฺฉตีติ. ๑- อารมฺมณวเสน วา, เอกํปิ หิ ปฐมชฺฌานํ ปฐวีกสิณาทีสุ @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๙.

ปวตฺตวเสน พหุตฺตํ คจฺฉตีติ. เอส นโย ทุติยตติยจตุตฺถชฺฌาเนสุ. อรูปชฺฌาเนสุ ปน อารมฺมณเภทาภาวโต ปุริมการณทฺวยวเสเนว พหุวจนํ เวทิตพฺพํ. ยสฺมา เจเตสํ องฺคานิปิ, สนฺตานิ อารมฺมณานิปิ นิพฺพุตานิ เจว สุขุมานิ จาติ วุตฺตํ โหติ, ตสฺมา ตานิ สนฺตา เอเต วิหาราติ เอวํ วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ. อยํ ตาเวเตสํ จตุนฺนํปิ สาธารณา วณฺณนา. วิเสสวณฺณนา ปน "สพฺพโส รูปสญฺญานนฺ"ติ อาทิปทานุสารโต วตฺตพฺพา สิยา. สา วิสุทฺธิมคฺเค สพฺพากาเรน วุตฺตาเยว. [๘๓] เอวํ ยสฺมา อธิมานิกสฺส ภิกฺขุโน ฌานวิหาโร อวิปสฺสนาปาทกตฺตา สลฺเลขวิหาโร น โหติ, น หิ โส ฌานํ สมาปชฺชิตฺวา ตโต วุฏฺฐาย สงฺขาเร สมฺมสติ, จิตฺเตกคฺคกโร ๑- ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาโร ปนสฺส โหติ, ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต รูปชฺฌานานิ จ อรูปชฺฌานานิ จ วิภชิตฺวา อิทานิ จ ยตฺถ สลฺเลโข กาตพฺโพ จตุจตฺตาฬีสาย อากาเรหิ, ตญฺจ วตฺถุํ ตญฺจ สลฺเลขํ ทสฺเสนฺโต อิธ โข ปน โวติ อาทิมาห. กสฺมา ปน "อฏฺฐหิ สมาปตฺตีหิ อวิหึสาทโยว สลฺเลขา"ติ วุตฺตา? โลกุตฺตรปาทกตฺตา. พาหิรกานญฺหิ อฏฺฐสมาปตฺติโย วฏฺฏปาทกาเยว. สาสเน สรณคมนํปิ โลกุตฺตรปาทกํ, ปเคว อวิหึสาทโย. อิมินาเยว จ สุตฺเตน เวทิตพฺพํ "ตถา พาหิรกสฺส อฏฺฐสมาปตฺติลาภิโน ปญฺจาภิญฺญสฺสาปิ ทินฺนทานโต สาสเน ติสรณคตสฺส ทินฺนทานํ มหปฺผลตรํ โหตี"ติ. อิทญฺหิ สนฺธาย ทกฺขิณาวิสุทฺธิสุตฺเต "พาหิรเก กาเมสุ วีตราเค ทานํ ทตฺวา โกฏิสตสหสฺสคุณา ทกฺขิณา ปาฏิกงฺขิตพฺพา, โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺเน ทานํ ทตฺวา อสงฺเขยฺยา อปฺปเมยฺยา ทกฺขิณา ปาฏิกงฺขิตพฺพา, โก ปน วาโท โสตาปนฺเน"ติ ๒- วุตฺตํ. สรณคมนโต ปฏฺฐาย หิ ตตฺถ โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน อธิปฺเปโตติ, อยํ ตาเวตฺถ ปาลิโยชนา. อนุปทวณฺณนาย ปน อิธาติ วิหึสาทิวตฺถุทีปนเมตํ. โข ปนาติ นิปาตมตฺตํ. โวติ กรณตฺเถ สามิวจนํ. อยํ ปเนตฺถ สงฺเขปตฺโถ. ยเทตํ "ปเร วิหึสกา @เชิงอรรถ: ม. จิตฺเตกคฺคํ กโรติ ก. โสตาปนฺเนหีติ, ม. อุปริ. ๑๔/๓๗๙/๓๒๔ @ทกฺขิณาวิภงฺคสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๐.

ภวิสฺสนฺตี"ติ อาทินา นเยน วิหึสาทิวตฺถุํ วทาม, อิธ จุนฺท ตุเมฺหหิ สลฺเลโข กาตพฺโพติ. เอวํ สงฺเขปโต วตฺวา อิทานิ วิตฺถาเรนฺโต "ปเร วิหึสกา ภวิสฺสนฺติ, มยเมตฺถ อวิหึสกา ภวิสฺสามาติ สลฺเลโข กรณีโย"ติ อาทิมาห. ตตฺถ ปเรติ เย เกจิ อิมํ สลฺเลขมนนุยุตฺตา. วิหึสกา ภวิสฺสนฺตีติ ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วาติ อาทีหิ สตฺตานํ วิเหฐกา ๑- ภวิสฺสนฺตีติ. มยเมตฺถ อวิหึสกา ภวิสฺสามาติ มยํ ปน ยตฺเถว วตฺถุสฺมึ ปเร เอวํ วิหึสกา ภวิสฺสนฺติ, เอตฺเถว อวิหึสกา ภวิสฺสาม, อวิหึสํ อุปฺปาเทตฺวา วิหริสฺสาม. อิติ สลฺเลโข กรณีโยติ เอวํ ตุเมฺหหิ สลฺเลโข กาตพฺโพ. สลฺเลโขติ จ อิธ อวิหึสาว เวทิตพฺพา. อวิหึสา หิ วิหึสํ สลฺเลขติ, ตํ ฉินฺทติ, ตสฺมา สลฺเลโขติ วุจฺจติ. เอส นโย สพฺพตฺถ. อยํ ปน วิเสโส. ปเร มิจฺฉาทิฏฺฐีติ เอตฺถ กมฺมปถานํ อนฺตมิจฺฉาทิฏฺฐึ จ มิจฺฉตฺตานํ อาทิมิจฺฉาทิฏฺฐึ จ มิสฺเสตฺวา ทิฏฺฐิ วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. ตถา มยเมตฺถ สมฺมาทิฏฺฐีติ วุตฺตฏฺฐาเน สมฺมาทิฏฺฐิ. เอตฺถ จ กมฺมปถกถา วิตฺถารโต สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺเต อาวีภวิสฺสนฺติ, ๒- มิจฺฉตฺเตสุ มิจฺฉาทิฏฺฐิอาทโย เทฺวธาวิตกฺเก. อยํ ปเนตฺถ สงฺเขโป, ปาณํ อติปาเตนฺตีติ ปาณาติปาตี, ปาณฆาตกาติ อตฺโถ. อทินฺนํ อาทิยนฺตีติ อทินฺนาทายี, ปรสฺส หาริโนติ อตฺโถ. อพฺรหฺมํ หีนํ ลามกธมฺมํ ๓- จรนฺตีติ อพฺรหฺมจารี, เมถุนธมฺมปฏิเสวกาติ อตฺโถ. พฺรหฺมํ เสฏฺฐํ ปฏิปทํ จรนฺตีติ พฺรหฺมจารี, เมถุนปฺปฏิวิรตาติ อตฺโถ. เอตฺถ จ พฺรหฺมจริยํ สลฺเลโขติ เวทิตพฺโพ. ๔- พฺรหฺมจริยญฺหิ อพฺรหฺมจริยํ สลฺเลขติ. มุสา วทนฺตีติ มุสาวาที, ปเรสํ อตฺถภญฺชกํ ตุจฺฉํ อลิกํ วาจํ ภาสิตาโรติ อตฺโถ. ปิสุณา วาจา เอเตสนฺติ ปิสุณวาจา. ปรมมฺมจฺเฉทกา ๕- ผรุสา วาจา เอเตสนฺติ ผรุสวาจา. สมฺผํ นิรตฺถกํ วจนํ ปลปนฺตีติ สมฺผปฺปลาปี. อภิชฺฌายนฺตีติ อภิชฺฌาลู. ปรภณฺฑลุพฺภนสีลาติ อตฺโถ. พฺยาปนฺนํ ปูติภูตํ จิตฺตเมเตสนฺติ พฺยาปนฺนจิตฺตา. มิจฺฉา ปาปิกา วิญฺญูครหิตา เอเตสํ ทิฏฺฐีติ มิจฺฉาทิฏฺฐี, กมฺมปถปริยาปนฺนาย @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วิเหสกา ฉ.ม. อาวิภวิสฺสติ ม. ลามกกมฺมํ @ ฉ.ม., อิ. เวทิตพฺพํ ฉ.ม., อิ. ปเรสํ มมฺมจฺเฉทิกา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๑.

นตฺถิ ทินฺนนฺติ อาทิกาย มิจฺฉตฺตปริยาปนฺนาย อนิยฺยานิกทิฏฺฐิยา จ สมนฺนาคตาติ อตฺโถ. สมฺมา โสภณา วิญฺญูปสฏฺฐา เอเตสํ ทิฏฺฐีติ สมฺมาทิฏฺฐี, กมฺมปถปริยาปนฺนาย อตฺถิ ทินฺนนฺติ อาทิกาย กมฺมสฺสกทิฏฺฐิยา สมฺมตฺตปริยาปนฺนาย มคฺคทิฏฺฐิยา จ สมนฺนาคตาติ อตฺโถ. มิจฺฉาสงฺกปฺปาติ อยาถาวอนิยฺยานิกอกุสลสงฺกปฺปา. เอส นโย มิจฺฉาวาจาติ อาทีสุ. อยํ ปน วิเสโส, มิจฺฉาสงฺกปฺปาทโย วิย หิ มิจฺฉาสติ นาม น ปาฏิเอกฺโก โกจิ ธมฺโม นตฺถิ, อตีตํ ปน จินฺตยโต ปวตฺตานํ จตุนฺนํปิ อกุสลกฺขนฺธานเมตํ อธิวจนํ. ยํปิ วุตฺตํ ภควตา "อตฺเถสา ภิกฺขเว อนุสฺสติ, เนสา นตฺถีติ วทามิ, ปุตฺตลาภํ วา ภิกฺขเว อนุสฺสรโต, ธนลาภํ วา ภิกฺขเว อนุสฺสรโต, ยสลาภํ วา ภิกฺขเว อนุสฺสรโต"ติ, ตํปิ ตนฺตํ จินฺเตนฺตสฺส สติปฏิรูปเกน อุปฺปตฺตึ สนฺธาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. มิจฺฉาญาณีติ เอตฺถ จ มิจฺฉาญาณนฺติ ปาปกิริยาสุ อุปายจินฺตาวเสน ปาปํ กตฺวา "สุกตํ มยา"ติ ปจฺจเวกฺขณากาเรน จ อุปฺปนฺโน โมโห เวทิตพฺโพ. เตน สมนฺนาคตา ปุคฺคลา มิจฺฉาญาณี. สมฺมาญาณีติ เอตฺถ ปน เอกูนวีสติเภทํ ปจฺจเวกฺขณญาณํ "สมฺมาญาณนฺ"ติ วุจฺจติ, เตน สมนฺนาคตา ปุคฺคลา สมฺมาญาณี. มิจฺฉาวิมุตฺตีติ อวิมุตฺตาเยว สมานา "วิมุตฺตา มยนฺ"ติ เอวํ สญฺญิโน, อวิมุตฺติยํ วา วิมุตฺติสญฺญิโน. ตตฺรายํ วจนตฺโถ, มิจฺฉา ปาปิกา วิปรีตา วิมุตฺติ เอเตสํ อตฺถีติ มิจฺฉาวิมุตฺตี. มิจฺฉาวิมุตฺตีติ จ ยถาวุตฺเตนากาเรน ปวตฺตานํ อกุสลขนฺธานเมตํ อธิวจนํ. ผลสมฺปยุตฺตานิ ปน สมฺมาทิฏฺฐิอาทีนิ อฏฺฐงฺคานิ ฐเปตฺวา เสสธมฺมา สมฺมาวิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา. สา จ มิจฺฉาวิมุตฺตึ สลฺลิขิตฺวา ฐิตตฺตา สลฺเลโขติ เวทิตพฺพา. ตตฺถ นิโยเชนฺโต อาห "มยเมตฺถ สมฺมาวิมุตฺตี ภวิสฺสามาติ สลฺเลโข กรณีโย"ติ. อิโต ปรานิ ตีณิ นีวรณวเสน วุตฺตานิ. อภิชฺฌาลู พฺยาปนฺนจิตฺตาติ เอวํ กมฺมปเถสุ วุตฺตตฺตา ปเนตฺถ ปฐมานิ เทฺว นีวรณานิ น วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ. ตตฺถ ถีนมิทฺเธน ปริยุฏฺฐิตา อภิภูตาติ ถีนมิทฺธปริยุฏฺฐิตา. อุทฺธจฺเจน สมนฺนาคตาติ อุทฺธตา. วิจินนฺตา กิจฺฉนฺติ น สกฺโกนฺติ สนฺนิฏฺฐานํ กาตุนฺติ วิจิกิจฺฉี. โกธนาติ อาทีนิ ทส จิตฺตสฺส อุปกฺกิเลสวเสน วุตฺตานิ. ตตฺถ โกธาทีสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๒.

ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ ธมฺมทายาทวตฺถสุตฺเตสุ วุตฺตํ. อยํ ปเนตฺถ วจนตฺโถ, โกธนาติ กุชฺฌนสีลา. อุปนาหีติ อุปนาหนสีลา, อุปนาโห วา เอเตสํ อตฺถีติ อุปนาหี. ตถา มกฺขี ปลาสี จ. อิสฺสยนฺตีติ อิสฺสุกี. มจฺฉรายนฺตีติ มจฺฉรี, ๑- มจฺเฉรํ วา เอเตสํ อตฺถีติ มจฺฉรี. ๑- สฐยนฺตีติ สฐา, น สมฺมา ภาสนฺตีติ วุตฺตํ โหติ, เกราฏิกยุตฺตานํ เอตํ อธิวจนํ. มายา เอเตสํ อตฺถีติ มายาวี. ถมฺภสมงฺคิตาย ถทฺธา. อติมานโยเคน อติมานี. วุตฺตปจฺจนีกนเยน สุกฺกปกฺโข เวทิตพฺโพ. ทุพฺพจาติ วตฺตุํ ทุกฺขา กิญฺจิ วุจฺจมานา น สหนฺติ. ตพฺพิปรีตา สุวจา. เทวทตฺตาทิสทิสา ปาปกา มิตฺตา เอเตสนฺติ ปาปมิตฺตา. พุทฺธา วา สาริปุตฺตาทิสทิสา วา กลฺยาณา มิตฺตา เอเตสนฺติ กลฺยาณมิตฺตา. กายทุจฺจริตาทีสุ จิตฺตโวสฺสคฺควเสน ปมตฺตา. วิปรีตา อปฺปมตฺตาติ เวทิตพฺพา. อิมานิ ตีณิ ปกิณฺณกวเสน วุตฺตานิ. อสฺสทฺธาติ อาทีนิ สตฺต อสฺสทฺธมฺมวเสน. ตตฺถ ตีสุ วตฺถูสุ สทฺธา เอเตสํ นตฺถีติ อสฺสทฺธา. สุกฺกปกฺเข สทฺทหนฺตีติ สทฺธา. สทฺธา วา เอเตสํ อตฺถีติปิ สทฺธา. นตฺเถเตสํ หิรีติ อหิริกา, อกุสลสมาปตฺติยา อธิคุจฺฉมานานเมตํ อธิวจนํ. หิริ เอเตสํ มเน, ๒- หิริยา วา ยุตฺตมนาติ หิริมนา. น อุตฺตปฺปนฺตีติ อโนตฺตปฺปี, อกุสลสมาปตฺติยา น ภายนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. ตพฺพิปรีตา โอตฺตปฺปี. อปฺปํ สุตเมเตสนฺติ อปฺปสฺสุตา, อปฺปนฺติ จ โถกนฺติ น คเหตพฺพํ, นตฺถีติ คเหตพฺพํ. "อปฺปสฺสุตา"ติ หิ นิสฺสุตา สุตวิรหิตา วุจฺจนฺติ. พหุํ สุตเมเตสนฺติ พหุสฺสุตา, ตถาคตภาสิตํ เอกํปิ คาถํ ยาถาวโต ญตฺวา อนุรูปปฏิปทํ ปฏิปนฺนานเมตํ อธิวจนํ. กุจฺฉิตํ สีทนฺตีติ กุสีตา, หีนวิริยานเมตํ อธิวจนํ. อารทฺธวิริยเมเตสนฺติ อารทฺธวิริยา, สมฺมปฺปธานยุตฺตานเมตํ อธิวจนํ, มุฏฺฐา สติ เอเตสนฺติ มุฏฺฐสฺสตี, นฏฺฐสฺสตีติ วุตฺตํ โหติ. อุปฏฺฐิตา สติ เอเตสนฺติ อุปฏฺฐิตสฺสตี, นิจฺจํ อารมฺมณาภิมุขปฺปวตฺตสตีนเมตํ อธิวจนํ. ทุฏฺฐา ปญฺญา เอเตสนฺติ ทุปฺปญฺญา, นฏฺฐปญฺญาติ วุตฺตํ โหติ. ปญฺญาย สมฺปนฺนาติ ปญฺญาสมฺปนฺนา, ปญฺญาติ จ อิธ วิปสฺสนาปญฺญา เวทิตพฺพา. วิปสฺสนาสมฺภาโร หิ ปริปูโร อิมสฺมึ ฐาเน อาคโต, ตสฺมา วิปสฺสนาปญฺญาว อยนฺติ โปราณานํ อาณา. @เชิงอรรถ: ก. มจฺเฉรี ม. มโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๓.

อิทานิ เอกเมว โลกุตฺตรคุณานํ อนฺตรายกรํ อนิยฺยานิกทิฏฺฐึ ตีหากาเรหิ ทสฺเสนฺโต สนฺทิฏฺฐิปรามาสีติ อาทิมาห. ตตฺถ สนฺทิฏฺฐึ ปรามสนฺตีติ สนฺทิฏฺฐิปรามาสี. อาธานํ คณฺหนฺตีติ อาธานคฺคาหี. อาธานนฺติ ทฬฺหํ วุจฺจติ, ทฬฺหคาหีติ อตฺโถ. ยุตฺตการณํ ทิสฺวาว ลทฺธึ ปฏินิสฺสชฺชนฺตีติ ปฏินิสฺสคฺคี, ทุกฺเขน กิจฺเฉน กสิเรน พหุํปิ การณํ ทสฺเสตฺวา น สกฺกา ปฏินิสฺสคฺคํ กาตุนฺติ ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี. เย อตฺตโน อุปฺปนฺนทิฏฺฐึ อิทเมว สจฺจนฺติ ทฬฺหํ คณฺหิตฺวา อปิ พุทฺธาทีหิ การณํ ทสฺเสตฺวา วุจฺจมานา น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, เตสเมตํ อธิวจนํ. ตาทิสา หิ ปุคฺคลา ยํ ยเทว ธมฺมํ วา อธมฺมํ วา สุณนฺติ, ๑- ตํ สพฺพํ "เอวํ อมฺหากํ อาจริเยหิ กถิตํ, เอวํ อเมฺหหิ สุตนฺ"ติ กุมฺโมว องฺคานิ สเก กลาเป อนฺโตเยว สโมทหนฺติ, กุมฺภีลคฺคาหํ คณฺหนฺติ น วิสชฺชนฺติ. วุตฺตวิปริยาเยน สุกฺกปกฺโข เวทิตพฺโพ. [๘๔] เอวํ จตุจตฺตาฬีสาย อากาเรหิ สลฺเลขํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตสฺมึ สลฺเลเข จิตฺตุปฺปาทสฺสาปิ พหูปการตํ ทสฺเสตุํ จิตฺตุปฺปาทมฺปิ โข อหนฺติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ, อหํ จุนฺท กุสเลสุ ธมฺเมสุ จิตฺตุปฺปาทํปิ พหูปการํ วทามิ, ยา ปเนตา กาเยน จ วาจาย จ อนุวิธิยนา, ยถา ปฐมํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ, ตเถว เตสํ ธมฺมานํ กาเยน กรณํ, วาจาย จ "กโรถา"ติ อาณาปนํ วา อุคฺคหปริปุจฺฉาทีนิ วา, ตตฺถ วาโทเยว โก, เอกนฺตพหูปการาเยว หิ ตา อนุวิธิยนาติ ทสฺเสติ. กสฺมา ปเนตฺถ จิตฺตุปฺปาโทปิ พหูปกาโรติ. เอกนฺตหิตสุขาวหตฺตา อนุวิธิยนานํ เหตุตฺตา จ. "ทานํ ทสฺสามี"ติ หิ จิตฺตุปฺปาโท สยํปิ เอกนฺตหิตสุขาวโห อนุวิธิยนานํปิ เหตุ, เอวญฺหิ อุปฺปนฺนจิตฺตตฺตาเยว ทุติยทิวเส มหาวีถึ ปิทหิตฺวา มหามณฺฑปํ กตฺวา ภิกฺขุสตสฺส วา ภิกฺขุสหสฺสสฺส วา ทานํ เทติ, "ภิกฺขุสํฆํ นิมนฺเตถ ปูเชถ ปริวิสถา"ติ ปริชเน อาโรเจติ. ๒- เอวํ "สํฆสฺส จีวรํ เสนาสนํ เภสชฺชํ ทสฺสามี"ติ จิตฺตุปฺปาโท สยํปิ เอกนฺตหิตสุขาวโห อนุวิธิยนานํปิ เหตุ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม., สี. คณฺหนฺติ ฉ.ม. อาณาเปติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๔.

เอวํ อุปฺปนฺนจิตฺตตฺตาเยว หิ จีวราทีนิ อภิสงฺขโรติ เทติ ทาเปติ จ. เอส นโย สรณคมนาทีสุ. "สรณํ คจฺฉามี"ติ หิ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวาว ปจฺฉา กาเยน วา วาจาย วา สรณํ คณฺหาติ. ตถา "ปญฺจงฺคํ อฏฺฐงฺคํ ทสงฺคํ วา สีลํ สมาทิยิสฺสามี"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวาว กาเยน วา วาจาย วา สมาทิยติ, "ปพฺพชิตฺวา จตูสุ สีเลสุ ปติฏฺฐหิสฺสามี"ติ จ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวาว กาเยน วาจาย จ ปูเรตพฺพํ สีลํ ปูเรติ. "พุทฺธวจนํ อุคฺคเหสฺสามี"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวาว เอกํ วา นิกายํ เทฺว วา ตโย วา จตฺตาโร วา ปญฺจ วา นิกาเย วาจาย อุคฺคณฺหาติ. เอวํ ธุตงฺคสมาทานกมฺมฏฺฐานุคฺคหกสิณปริกมฺมณานสมาปตฺติวิปสฺสนามคฺคผลปจฺเจกโพธิ- สมฺมาสมฺโพธิวเสน เนตพฺพํ. "พุทฺโธ ภวิสฺสามี"ติ หิ จิตฺตุปฺปาโท สยํปิ เอกนฺตหิตสุขาวโห อนุวิธิยนานํปิ เหตุ, เอวญฺหิ อุปฺปนฺนจิตฺตตฺตาเยว อปเรน สมเยน กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ จตฺตาริ อสงฺเขยฺยานิ กาเยน วาจาย จ ปารมิโย ปูเรตฺวา สเทวกํ โลกํ ตาเรนฺโตว วิจรติ. เอวํ สพฺพตฺถ จิตฺตุปฺปาโทปิ พหูปกาโร. กายวาจาหิ ปน อนุวิธิยนา อติพหูปการาเยวาติ เวทิตพฺพา. เอวํ กุสเลสุ ธมฺเมสุ จิตฺตุปฺปาทสฺสาปิ พหูปการตํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตตฺถ นิโยเชนฺโต "ตสฺมาติห จุนฺทา"ติอาทิมาห. ตํ อตฺถโต ปาฏกเมว. [๘๕] เอวํ จตุจตฺตาฬีสาย อากาเรหิ ทสฺสิเต สลฺเลเข จิตฺตุปฺปาทสฺสาปิ พหูปการตํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตสฺเสว สลฺเลขสฺส หิตาธิคมาย มคฺคภาวํ ทสฺเสนฺโต เสยฺยถาปีติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ, ยถา นาม จุนฺท ขาณุกณฺฏกปาสาณาทีหิ วิสโม มคฺโค ภเวยฺย, ตสฺส ปริกฺกมนาย ปริวชฺชนตฺถาย อญฺโญ สุปริกมฺมกโต วิย ภูมิภาโค สโม มคฺโค ภเวยฺย, ยถา จ รุกฺขมูลํ ปาสาณปปาตํ กุมฺภีลมกราทิปริพฺยากุลํ ๑- วิสมํ ติตฺถมสฺส, ตสฺส ปริกฺกมนาย ปริวชฺชนตฺถาย อญฺญํ อวิสมํ อนุปุพฺพคมฺภีรํ โสปาณผลกสทิสํ ติตฺถํ ภเวยฺย, ยํ ปฏิปนฺโน สุเขเนว ตํ นทึ วา ตฬากํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. รุกฺขมูลปาสาณปปาตกุมฺภีลมกราทิปริพฺยากุลํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๕.

วา อชฺโฌคาเหตฺวา นฺหาเยยฺย วา อุตฺตเรยฺย วา, เอวเมว โข จุนท วิสมมคฺควิสมติตฺถสทิสาย วิหึสาย สมนฺนาคตสฺส วิหึสกปุคฺคลสฺส สมมคฺคสมติตฺถสทิสา อวิหึสา โหติ ปริกฺกมนาย. ยเถว หิ วิสมมคฺคติตฺถปริวชฺชนตฺถาย สโม มคฺโค จ ติตฺถญฺจ ปฏิยตฺตํ, เอวํ วิหึสาปริวชฺชนตฺถาย อวิหึสา ปฏิยตฺตา, ยํ ปฏิปนฺโน สุเขเนว มนุสฺสคตึ วา เทวคตึ วา อชฺโฌคาเหตฺวา สมฺปตฺตึ วา อนุภเวยฺย อุตฺตเรยฺย วา โลกา. เอเตเนว อุปาเยน สพฺพปทานิ โยเชตพฺพานิ [๘๖] เอวํ ตสฺเสว หิตาธิคมาย มคฺคภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อุปริภาวงฺคมนียตํ ๑- ทสฺเสนฺโต เสยฺยถาปีติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ, ยถา นาม จุนฺท เย เกจิ อกุสลา ธมฺมา ปฏิสนฺธิยา ชนกา วา อชนกา วา, ทินฺนายปิ ปฏิสนฺธิยา วิปากชนกา วา อชนกา วา, สพฺเพ เต ชาติวเสน อโธภาวงฺคมนียาติ ๒- เอวํนามา ว โหนฺติ, วิปากกาเล อนิฏฺฐกนฺตวิปากตฺตา. ยถา จ เย เกจิ กุสลา ธมฺมา ปฏิสนฺธิยา ชนกา วา อชนกา วา, ทินฺนายปิ ปฏิสนฺธิยา วิปากชนกา วา อชนกา วา, สพฺเพ เต ชาติวเสน อุปริภาวงฺคมนียาติ เอวํนามา ว โหนฺติ, วิปากกาเล อิฏฺฐกนฺตวิปากตฺตา, เอวเมว โข จุนฺท วิหึสกสฺส ฯเปฯ อุปริภาวายาติ. ตตฺรายํ โอปมฺมสํสนฺทนา:- ยถา สพฺเพ เต อกุสลา อโธภาวงฺคมนียา, เอวํ วิหึสกสฺส เอกา วิหึสาปิ. ยถา จ สพฺเพ กุสลา อุปริภาวงฺคมนียา, เอวํ อวิหึสกสฺส เอกา อวิหึสาปิ. เอเตเนว อุปาเยน อกุสลํ อกุสเลน กุสลญฺจ กุสเลน อุปเมตพฺพํ, อยํ กิเรตฺถ อธิปฺปาโยติ. [๘๗] เอวํ ตสฺเสว สลฺเลขสฺส อุปริภาวงฺคมนียตํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ปรินิพฺพาปเน สมตฺถภาวํ ทสฺเสตุํ โส วต จุนฺทาติอาทิมาห. ตตฺถ โสติ วุตฺตปฺปการปุคฺคลนิทฺเทโส. ตสฺส โยติ อิมํ อุทฺเทสวจนํ อาหริตฺวา โย อตฺตนา ปลิปปลิปนฺโน, โส วต จุนฺท ปรํ ปลิปปลิปนฺนํ อุทฺธริสฺสตีติ เอวํ สพฺพปเทสุ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ. ปลิปปลิปนฺโนติ คมฺภีรกทฺทเม นิมุคฺโค วุจฺจติ, โน จ โข อริยสฺส วินเย. อริยสฺส ปน วินเย ปลิปนฺติ ปญฺจ กามคุณา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุปริภาคงฺคมนียตํ ฉ.ม. อโธภาคงฺคมนียาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๖.

วุจฺจนฺติ. ปลิปนฺโนติ ตตฺถ นิมุคฺโค พาลปุถุชฺชโน, ตสฺมา เอวเมตฺถ อตฺถโยชนา เวทิตพฺพา. ยถา จุนฺท โกจิ ปุริโส ยาว นาสิกคฺคา คมฺภีรกทฺทเม นิมุคฺโค อปรํปิ ตตฺเถว นิมุคฺคํ หตฺเถ วา สีเส วา คเหตฺวา อุทฺธริสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ, น หิ ตํ การณมตฺถิ, เยน โส ตํ อุทฺธริตฺวา ถเล ปติฏฺฐเปยฺย, เอวเมว โย อตฺตนา ปญฺจกามคุณปลิปปลิปนฺโน, โส วต ปรํ ตตฺเถว ๑- ปลิปปลิปนฺนํ อุทฺธริสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ. ตตฺถ สิยา อยุตฺตเมตํ, ปุถุชฺชนานํปิ ภิกฺขุภิกฺขุนีอุปาสกอุปาสิกานํ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โหนฺติเยว ธมฺมํ อภิสเมตาโร, ตสฺมา ปลิปปลิปนฺโน อุทฺธรตีติ, ตํ น ตถา ทฏฺฐพฺพํ. ภควาเยว หิ ตตฺถ อุทฺธรติ, ปสํสามตฺตเมว ปน ธมฺมกถิกา ลภนฺติ รญฺญา ปหิตเลขวาจโก วิย. ยถา หิ รญฺญา ปจฺจนฺตชนปเท ปหิตํ เลขํ ตตฺถ มนุสฺสา เลขํ วาเจตุํ อชานนฺตา โย วาเจตุํ ชานาติ, เตน วาจาเปตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา "รญฺโญ อาณา"ติ อาทเรน สมฺปาเทนฺติ, น จ เนสํ โหติ "เลขวาจกสฺส อยํ อาณา"ติ. เลขวาจโก ปน "วิสฺสฏฺฐาย วาจาย วาเจสิ อเนฬคลายา"ติ ปสํสามตฺตเมว ลภติ, เอวเมว กิญฺจาปิ สาริปุตฺตปฺปภูตโย ธมฺมกถิกา ธมฺมํ เทเสนฺติ, อถ โข ลิขิตปณฺณวาจกา วิย เต โหนฺติ. ภควโตเยว ปน สา ธมฺมเทสนา รญฺโญ อาณา วิย. เย จ ตํ สุตฺวา ธมฺมํ อภิสเมนฺติ, เต ภควาเยว อุทฺธรตีติ เวทิตพฺพา. ธมฺมกถิกา ปน "วิสฺสฏฺฐาย วาจาย ธมฺมํ เทเสนฺติ อเนฬคลายา"ติ ปสํสามตฺตเมว ลภนฺตีติ. ตสฺมา ยุตฺตเมเวตนฺติ. วุตฺตวิปริยาเยน สุกฺกปกฺโข เวทิตพฺโพ. อทนฺโต อวินีโต อปรินิพฺพุโตติ เอตฺถ ปน อนิพฺพิสตาย อทนฺโต. อสิกฺขิตวินยตาย อวินีโต. อนิพฺพุตกิเลสตาย อปรินิพฺพุโตติ เวทิตพฺโพ. ๒- โส ตาทิโส ปรํ ทเมสฺสติ นิพฺพิสํ กริสฺสติ วิเนสฺสติ วา ติสฺโส สิกฺขา สิกฺขาเปสฺสติ วา ปรินิพฺพาเปสฺสติ วา ตสฺส กิเลเส นิพฺพาเปสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ. วุตฺตวิปริยาเยน สุกฺกปกฺโข เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ตเถว ม. อตฺโถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๗.

เอวเมว โข จุนฺท วิหึสกสฺส ฯเปฯ ปรินิพฺพานายาติ เอตฺถ ปน เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ:- ยถา หิ อตฺตนา อปลิปปลิปนฺโน ปรํ ปลิปปลิปนฺนํ อุทฺธริสฺสติ, ทนฺโต ทเมสฺสติ, วินีโต วิเนสฺสติ, ปรินิพฺพุโต ปรินิพฺพาเปสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติ. กึ ปน ตนฺติ, อปลิปปลิปนฺนตฺตํ ทนฺตตฺตํ วินีตตฺตํ ปรินิพฺพุตตฺตํ จ, เอวเมว โข จุนฺท วิหึสกสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส อวิหึสา โหติ ปรินิพฺพานาย. กึ วุตฺตํ โหติ, โย อตฺตนา อวิหึสโก, ตสฺส ยา อวิหึสา, ยา เอสา วิหึสกสฺส ปรสฺส วิหึสา, ตสฺสา ปรินิพฺพานาย โหติ, อตฺตนา หิ อวิหึสโก, ปรสฺส วิหึสาเจตนํ นิพฺพาเปสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติ. กึ ปน ตนฺติ, อวิหึสกตฺตเมว. ยญฺหิ เยน อตฺตนา อธิคตํ โหติ, เตน ๑- โส ปรํ ตทตฺถาย สมาทเปตุํ สกฺโกตีติ. อถวา ยถา อตฺตนา อปลิปปลิปนฺโน ทนฺโต วินีโต ปรินิพฺพุโต ปรํ ปลิปปลิปนฺนํ อทนฺตํ อวินีตํ อปรินิพฺพุตญฺจ อุทฺธริสฺสติ ทเมสฺสติ วิเนสฺสติ ปรินิพฺพาเปสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติ, เอวเมว วิหึสกสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส วิหึสาปหานาย มคฺคํ ภาวยโต อุปฺปนฺนา อวิหึสา โหติ ปรินิพฺพานาย. ปรินิพฺพุโต วิย หิ อปรินิพฺพุตํ อวิหึสาเจตนา จ ๒- วิหึสาเจตนํ ปรินิพฺพาเปตุํ สมตฺถาติ ๓- เอตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "เอวเมว โข จุนฺทา"ติ อาทิมาหาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ยถา เจตฺถ, เอวํ สพฺพปเทสุ. อติวิตฺถารภเยน ปน อนุปทโยชนา น กตาติ. [๘๘] เอวํ ตสฺส ปรินิพฺพาปเน สมตฺถภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตํ เทสนํ นิคเมตฺวา ธมฺมปฏิปตฺติยํ นิโยเชตุํ อิติ โข จุนฺทาติอาทิมาห. ตตฺถ สลฺเลขปริยาโยติ สลฺเลขการณํ. เอส นโย สพฺพตฺถ เอตฺถ อวิหึสาทโย เอว วิหึสาทีนํ สลฺเลขนโต สลฺเลขการณํ. เตสํ วเสน จิตฺตสฺส อุปฺปาเทตพฺพโต จิตฺตุปฺปาทการณํ. วิหึสาทิปริกฺกมนสฺส เหตุโต ปริกฺกมนการณํ, อุปริภาวนิปฺผาทนโต อุปริภาวการณํ, ๔- วิหึสาทีนํ ปรินิพฺพาปนโต ปรินิพฺพานการณนฺติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม., อิ. ว ฉ.ม., อิ. อิติสทฺโท @น ทิสฺสติ ฉ.ม. อุปริภาคนิปฺผาทนโต อุปริภาคการณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๘.

เวทิตพฺพา. หิเตสินาติ หิตํ เอสนฺเตน. อนุกมฺปเกนาติ อนุกมฺปมาเนน. อนุกมฺปํ อุปาทายาติ อนุกมฺปํ จิตฺเตน ปริคฺคเหตฺวา, ปฏิจฺจาติปิ ๑- วุตฺตํ โหติ. กตํ โว ตํ มยาติ ตํ มยา อิเม ปญฺจ ปริยาเย ทสฺเสนฺเตน ตุมฺหากํ กตํ. เอตฺตกเมว หิ อนุกมฺปกสฺส สตฺถุ กิจฺจํ, ยทิทํ อวิปรีตธมฺมเทสนา. อิโต ปรํ ปน ปฏิปตฺติ นาม สาวกานํ กิจฺจํ. เตนาห เอตานิ จุนฺท รุกฺขมูลานิ ฯเปฯ อมฺหากํ อนุสาสนีติ. ตตฺถ จ รุกฺขมูลานีติ อิมินา รุกฺขมูลเสนาสนํ ทสฺเสติ. สุญฺญาคารานีติ อิมินา ชนวิวิตฺตฏฺฐานํ. อุภเยนาปิจ โยคานุรูปํ เสนาสนมาจิกฺขติ, ทายชฺชํ นิยฺยาเทติ. ฌายถาติ อารมฺมณูปนิชฺฌาเนน อฏฺฐตึสารมฺมณานิ, ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน จ อนิจฺจาทิโต ขนฺธายตนาทีนิ อุปนิชฺฌายถ, สมถญฺจ วิปสฺสนญฺจ วฑฺเฒถาติ วุตฺตํ โหติ. มา ปมาทตฺถาติ มา ปมชฺชิตฺถ. มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถาติ เย หิ ปุพฺเพ ทหรกาเล อาโรคฺยกาเล สตฺตสปฺปายาทิสมฺปตฺติกาเล สตฺถุ สมฺมุขีภาวกาเล จ โยนิโสมนสิการวิรหิตา รตฺตินฺทิวํ มงฺกุณภตฺตา ๒- หุตฺวา เสยฺยสุขมิทฺธสุขมนุโภนฺตา ปมชฺชนฺติ, เต ปจฺฉา ชรากาเล โรคฺยกาเล มรณกาเล วิปตฺติกาเล สตฺถุ ปรินิพฺพุตกาเล จ ตํ ปุพฺเพ ปมาทวิหารํ อนุสฺสรนฺตา, สปฺปฏิสนฺธิกาลกิริยญฺจ ภาริยํ สมฺปสฺสมานา วิปฺปฏิสาริโน โหนฺติ, ตุเมฺห ปน ตาทิสา มา อหุวตฺถาติ เอตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห "มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสาริโน อหุวตฺถา"ติ. อยํ โว อมฺหากํ อนุสาสนีติ อยํ อมฺหากํ สนฺติกา "ฌายถ มา ปมาทถา"ติ ตุมฺหากํ อนุสาสนี, โอวาโทติ วุตฺตํ โหตีติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย สลฺเลขสุตฺตวณฺณา นิฏฺฐิตา. ----------- @เชิงอรรถ: ฉ.ม., สี. ปริจฺจาติปิ ม. มงฺกุลภตฺตํ, ฉ.ม. มงฺกุลภตฺตา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๑๙๔-๒๐๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=4960&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=4960&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=100              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=1237              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=1437              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=1437              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]