ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๑)

หน้าที่ ๑๑๙.

๔. ภยเภรวสุตฺตวณฺณนา [๓๔] เอวมฺเม สุตนฺติ ภยเภรวสุตฺตํ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพปทวณฺณนา:- อถาติ อวิจฺเฉทนตฺเถ นิปาโต. โขติ อวธารณตฺเถ, ภควโต สาวตฺถิยํ วิหาเร อวิจฺฉินฺเนเยวาติ วุตฺตํ โหติ. ชาณุสฺโสณีติ เนตํ ตสฺส มาตาปิตูหิ กตนามํ, อปิจ โข ฐานนฺตรปฏิลาภลทฺธํ. ชาณุสโสณิฏฺฐานํ กิเรตํ ปุโรหิตฏฺฐานํ, ตํ ตสฺส รญฺญา ทินฺนํ, ตสฺมา "ชาณุสฺโสณี"ติ วุจฺจติ. พฺรหฺมํ อณตีติ พฺราหฺมโณ, มนฺเต สชฺฌายตีติ อตฺโถ, อิทเมว หิ ชาติพฺราหฺมณานํ นิรุตฺติวจนํ. อริยา ปน พาหิตปาปตฺตา พฺราหฺมณาติ วุจฺจนฺติ. เยน ภควา เตนูปสงฺกมีติ เยนาติ ภุมฺมตฺเถ กรณวจนํ, ตสฺมา ยตฺถ ภควา, อุปสงฺกมีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. เยน วา การเณน ภควา เทวมนุสฺเสหิ อุปสงฺกมิตพฺโพ, เตน การเณน อุปสงฺกมีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. เกน จ การเณน ภควา อุปสงฺกมิตพฺโพติ? นานปฺปการคุณวิเสสา- ธิคมาธิปฺปาเยน สาทุผลูปโภคาธิปฺปาเยน ทิชคเณหิ นิจฺจผลิตมหารุกฺโข วิย. อุปสงฺกมีติ จ คโตติ วุตฺตํ โหติ. อุปสงฺกมิตฺวาติ อุปสงฺกมนปริโยสานทีปนํ. อถวา เอวํ คโต ตโต อาสนฺนตรํ ฐานํ ภควโต สมีปสงฺขาตํ คนฺตฺวาติปิ วุตฺตํ โหติ. ภควตา สทฺธึ สมฺโมทีติ ยถา ขมนียาทีนิ ปุจฺฉนฺโต ภควา เตน, เอวํ โสปิ ภควตา สทฺธึ สมปฺปวตฺตโมโท อโหสิ, สีโตทกํ วิย อุณฺโหทเกน สมฺโมทิตํ เอกีภาวํ อคมาสิ. ยาย จ "กจฺจิ โภโต โคตมสฺส ขมนียํ กจฺจิ ยาปนียํ กจฺจิ โภโต โคตมสฺส โคตมสาวกานํ จ อปฺปาพาธํ อปฺปาตงฺกํ ลหุฏฺฐานํ พลํ ผาสุวิหาโร"ติ อาทิกาย กถาย สมฺโมทิ, ตํ ปีติปาโมชฺชสงฺขาตสมฺโมทชนนโต สมฺโมทิตุํ ยุตฺตภาวโต จ สมฺโมทนียํ กถํ, อตฺถพฺยญฺชนมธุรตาย สุจิรมฺปิ กาลํ สาเรตุํ นิรนฺตรํ ปวตฺเตตุํ อรหรูปโต สริตพฺพภาวโต จ สาราณียํ. สุยฺยมานสุขโต จ สมฺโมทนียํ, อนุสฺสริยมานสุขโต สาราณียํ. ตถา พฺยญฺชนปริสุทฺธตาย สมฺโมทนียํ, อตฺถปริสุทฺธตาย สาราณียนฺติ เอวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๐.

อเนเกหิ ปริยาเยหิ สมฺโมทนียํ กถํ สาราณียํ วีติสาเรตฺวา ปริโยสาเปตฺวา นิฏฺฐเปตฺวา เยนตฺเถน อาคโต, ตํ ปุจฺฉิตุกาโม เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส "วิสมํ จนฺทิมสุริยา ปริวตฺตนฺตี"ติ อาทีสุ ๑- วิย. ตสฺมา ยถา นิสินฺโน เอกมนฺเต นิสินฺโน โหติ, ตถา นิสีทีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ภุมฺมตฺเถ วา เอตํ อุปโยควจนํ. นิสีทีติ อุปาวิสิ. ปณฺฑิตา หิ ปุริสา ครุฏฺฐานียํ อุปสงฺกมิตฺวา อาสนกุสลตาย เอกมนฺตํ นิสีทนฺติ, อยญฺจ เนสํ อญฺญตโร, ตสฺมา เอกมนฺตํ นิสีทิ. กถมฺปน นิสินโน เอกมนฺตํ นิสินฺโน โหตีติ. ฉ นิสชฺชโทเส วชฺเชตฺวา. เสยฺยถีทํ, อติทูรมจฺจาสนฺนํ อุปริวาตมุนฺนตปฺปเทสํ อติสมฺมุขมติปจฺฉาติ. อติทูเร นิสินฺโน หิ สเจ กเถตุกาโม โหติ, อุจฺจาสทฺเทน กเถตพฺพํ โหติ. อจฺจาสนฺเน นิสินฺโน สงฺฆฏฺฏนํ กโรติ. อุปริวาเต นิสินฺโน สรีรคนฺเธน พาธติ. อุนฺนตปฺปเทเส นิสินฺโน อคารวํ ปกาเสติ. สมฺมุขา ๒- นิสินฺโน สเจ ทฏฺฐุกาโม โหติ, จกฺขุนา จกฺขุํ อาหจฺจ ทฏฺฐพฺพํ โหติ. อติปจฺฉา นิสินฺโน สเจ ทฏฺฐุกาโม โหติ, คีวํ ปสาเรตฺวา ทฏฺฐพฺพํ โหติ. ตสฺมา อยํปิ เอเต ฉ นิสชฺชโทเส วชฺเชตฺวา นิสีทิ, เตน วุตฺตํ "เอกมนฺตํ นิสีที"ติ. เยเมติ เย อิเม. กุลปุตฺตาติ ทุวิธา กุลปุตฺตา ชาติกุลปุตฺตา อาจารกุลปุตฺตา จ. ตตฺถ "เตน โข ปน สมเยน รฏฺฐปาโล นาม กุลปุตฺโต ตสฺมึเยว ถุลฺลโกฏฺฐิเต อคฺคกุลิกสฺส ๓- ปุตฺโต โหตี"ติ ๔- เอวํ อาคตา อุจฺจากุลปฺปสุตา ชาติกุลปุตฺตา นาม. "เย เต กุลปุตฺตา สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตา"ติ ๕- เอวํ อาคตา ปน ยตฺถ กตฺถจิ กุเล ปสุตาปิ อาจารสมฺปนฺนา อาจารกุลปุตฺตา นาม. อิธ ปน ทฺวีหิปิ การเณหิ กุลปุตฺตาเยว. สทฺธาติ สทฺธาย. อคารสฺมาติ อคารโต. อนคาริยนฺติ ปพฺพชฺชํ ภิกฺขุภาวญฺจ. ปพฺพชฺชาปิ หิ นตฺเถตฺถ อคาริยนฺติ อนคาริยา, อคารสฺส หิตํ กสิโครกฺขาทิกมฺมํ เอตฺถ นตฺถีติ อตฺโถ. ภิกฺขุปิ นตฺเถตสฺส อคารนฺติ อนคาโร, @เชิงอรรถ: องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๗๐/๘๕ อธมฺมิกสุตฺต ฉ.ม., อิ. อติสมฺมุขา @ ฉ.ม. อคฺคกุลสฺส ม.ม. ๑๓/๒๙๔/๒๖๙ รฏฺฐปาลสุตฺต @ ม. อุปริ. ๑๔/๗๘/๕๘ คณกโมคฺคลฺลานสุตฺต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๑.

อนคารสฺส ภาโว อนคาริยํ. ปพฺพชิตาติ อุปคตา, เอวํ สพฺพถาปิ อนคาริยสงฺขาตํ ปพฺพชฺชํ ภิกฺขุภาวญฺจ อุปคตาติ วุตฺตํ โหติ. ปุพฺพงฺคโมติ ปูรโต คามี นายโก. พหุกาโรติ หิตกิริยาย พหูปกาโร. ภวนฺเตสํ โคตโม สมาทเปตาติ เต กุลปุตฺเต ภวํ โคตโม อธิสีลาทีนิ คาเหตา สิกฺขาเปตา. สา ชนตาติ โส ชนสมูโห. ทิฏฺฐานุคตึ อาปชฺชีติ ทสฺสนานุคตึ ปฏิปชฺชติ, ยนฺทิฏฺฐิโก ภวํ โคตโม ยํขนฺติโก ยํรุจิโก, เตปิ ตนฺทิฏฺฐิกา โหนฺติ ตํขนฺติกา ตํรุจิกาติ อตฺโถ. กสฺมา ปนายํ เอวมาหาติ, เอส กิร ปุพฺเพ อเนเก กุลปุตฺเต อคารมชฺเฌ วสนฺเต เทวปุตฺเต วิย ปญฺจหิ กามคุเณหิ ปริจาริยมาเน อนฺโต จ พหิ จ สุสํวิหิตารกฺเข ทิสฺวา เต อปเรน สมเยน ภควโต มธุรสทฺธมฺมเทสนํ ๑- สุตฺวา สทฺธาย ฆรา นิกฺขมฺม ปพฺพชิตฺวา ฆาสจฺฉาทนปรมตาย สนฺตุฏฺเฐ อารญฺญเกสุ เสนาสเนสุ เกนจิ อรกฺขิยมาเนปิ อนุสงฺกิตปริสงฺกิเต หฏฺฐปหฏฺเฐ อุทคฺคูทคฺเค อทฺทส, ทิสฺวา จ อิเมสํ กุลปุตฺตานํ "อยํ ผาสุวิหาโร กึ นิสฺสาย อุปฺปนฺโน"ติ จินฺเตนฺโต "สมณํ โคตมนฺ"ติ ภควติ ปสาทํ อลตฺถ. โส ตํ ปสาทํ นิเวเทตุํ ภควโต สนฺติกํ อาคโต, ตสฺมา เอวมาห. อถสฺส ภควา ตํ วจนํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต อพฺภนุโมทนฺโต จ เอวเมตํ พฺราหฺมณาติ อาทิมาห. วจนสมฺปฏิฉนฺนานุโมทนตฺโถเยว หิ เอตฺถ อยํ เอวนฺติ นิปาโต. มมํ อุทฺทิสฺสาติ มมํ อุทฺทิสฺส. สทฺธาติ สทฺธาเยว. น อิณตฺตา น ภยตฺตาติ อาทีนิ สนฺธายาห. อีทิสานํเยว หิ ภควา ปุพฺพงฺคโม น อิตเรสํ. ทูรภิสมฺภวานิ หีติ สมฺภวิตุํ ทุกฺขานิ ทุสฺสหานิ, น สกฺกา อปฺเปสกฺเขหิ อชฺโฌคาหิตุนฺติ วุตฺตํ โหติ. อรญฺญวนปตฺถานีติ อรญฺญานิ จ วนปตฺถานิ จ. ตตฺถ กิญฺจาปิ อภิธมฺเม นิปฺปริยาเยน "นิกฺขมิตฺวา พหิ อินฺทขีลา, สพฺพเมตํ อรญฺญนฺ"ติ ๒- วุตฺตํ, ตถาปิ ยนฺตํ "ปญฺจธนุสติกํ ปจฺฉิมนฺ"ติ อารญฺญิกงฺคนิปฺผาทกํ เสนาสนํ วุตฺตํ, ตเทว อธิปฺเปตนฺติ เวทิตพฺพํ. วนปตฺถนฺติ คามนฺตํ อติกฺกมิตฺวา มนุสฺสานํ อนุปจารฏฺฐานํ, ยตฺถ น กสิยฺยติ น วปิยฺยติ. วุตฺตญฺเจตํ "วนปตฺถนฺติ ทูรานเมตํ เสนาสนานํ อธิวจนํ, @เชิงอรรถ: สี. มธุรรสํ ธมฺมเทสนํ, ฉ.ม. มธุรรสํ ธมฺมเทสนํ @ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๕๒๙/๓๐๒ ฌานวิภงฺค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๒.

วนปตฺถนฺติ วนสณฺฑานเมตํ เสนาสนานํ, วนปตฺถนฺติ ภึสนกานเมตํ, วนปตฺถนฺติ สโลมหํสานเมตํ, วนปตฺถนฺติ ปริยนฺตานเมตํ, วนปตฺถนฺติ น มนุสฺสูปจารานเมตํ เสนาสนานํ อธิวจนนฺ"ติ. ๑- เอตฺถ จ ปริยนฺตานนฺติ อิมเมกํ ปริยายํ ฐเปตฺวา เสสปริยาเยหิ วนปตฺถานิ เวทิตพฺพานิ. ปนฺตานีติ ปริยนฺตานิ อติทูรานิ. ทุกฺกรํ ปวิเวกนฺติ กายวิเวกํ ทุกฺกรํ. ทูรภิรมนฺติ อภิรมิตุํ น สุขํ. เอกตฺเตติ เอกีภาเว. กึ ทสฺเสติ? กายวิเวเก กเตปิ ตตฺถ จิตฺตํ อภิรมาเปตุํ ทุกฺกรํ. ทฺวยทฺวยาราโม ๒- หิ อยํ โลโกติ. หรนฺติ มญฺเญติ หรนฺติ วิย ฆงฺสนฺติ ๓- วิย. มโนติ มนํ. สมาธึ อลภมานสฺสาติ อุปจารสมาธึ วา อปฺปนาสมาธึ วา อลภนฺตสฺส. กึ ทสฺเสติ? อีทิสสฺส ภิกฺขุโน ติณปณฺณมิคาทิสทฺเทหิ วิวิเธหิ จ ภึสนเกหิ วนานิ จิตฺตํ วิกฺขิปนฺติ มญฺเญติ, สพฺพํ พฺราหฺมโณ สทฺธาปพฺพชิตานํ กุลปุตฺตานํ อรญฺญวาเสน ๔- วิมฺหิโต อาห. กายกมฺมนฺตวารกถา [๓๕] อถสฺส ภควา ปุริมนเยเนว "เอวเมตํ พฺราหฺมณา"ติ อาทีหิ ตํ ตํ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อพฺภนุโมทิตฺวา จ ยสฺมา โสฬสสุ ฐาเนสุ อารมฺมณปริคฺคหิตานํเยว ๕- ตาทิสานิ เสนาสนานิ ทูรภิสมฺภวานิ. น เตสุ อารมฺมณปริคฺคหยุตฺตานํ, อตฺตนา จ โพธิสตฺโต สมาโน ตาทิโส อโหสิ, ตสฺมา อตฺตโน ตาทิสานํ เสนาสนานํ ทูรภิสมฺภวตํ ทสฺเสตุํ มยฺหมฺปิ โขติ อาทิมาห. ตตฺถ ปุพฺเพว สมฺโพธาติ สมฺโพธโต ปุพฺเพว, อริยมคฺคุปฺปตฺติโต อปรภาเคเยวาติ วุตฺตํ โหติ. อนภิสมฺพุทฺธสฺสาติ อปฺปฏิวิทฺธจตุสจฺจสฺส. โพธิสตฺตสฺเสว สโตติ พุชฺฌนกสตฺตสฺเสว สมฺมาสมฺโพธึ อธิคนฺตุํ อรหสตฺตสฺเสว สโต, โพธิยา วา สตฺตสฺเสว ลคฺคสฺเสว สโต. ทีปงฺกรสฺส หิ ภควโต ปาทมูเล อฏฺฐธมฺมสโมธาเนน อภินีหารสมิทฺธิโต ปภูติ ตถาคโต โพธิสตฺโต ๖- ลคฺโค ๖- "ปตฺตพฺพา มยา เอสา"ติ วา ตทธิคมาย ปรกฺกมํ อมุญฺจนฺโตเยว อาคโต, ตสฺมา @เชิงอรรถ: อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๕๓๑/๓๐๓ ฌานวิภงฺค ฉ.ม. ทฺวยํทฺวยาราโม ฉ.ม. ฆสนฺติ @ ฉ.ม. อรญฺญวาเส ฉ.ม. อารมฺมณปริคฺคหรหิตานํเยว ๖-๖ ฉ.ม. @โพธิยา สตฺโต ลคฺโค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๓.

โพธิสตฺโตติ วุจฺจติ. ตสฺส มยฺหนฺติ ตสฺส เอวํ โพธิสตฺตสฺเสว สโต มยฺหํ. เย โข เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วาติ เย เกจิ ปพฺพชฺชูปคตา วา โภวาทิโน วา. อปริสุทฺธกายกมฺมนฺตาติ อปริสุทฺเธน ปาณาติปาตาทินา กายกมฺมนฺเตน สมนฺนาคตา. อปริสุทฺธกายกมฺมนฺตสนฺโทสเหตูติ อปริสุทฺธกายกมฺมนฺตสงฺขาตสฺส อตฺตโน โทสสฺส เหตุ อปริสุทฺธกายกมฺมนฺตการณาติ วุตฺตํ โหติ. หเวติ เอกํสวจเน นิปาโต. อกุสลนฺติ สาวชฺชํ อกฺเขมญฺจ. ภยเภรวนฺติ ภยญฺจ เภรวญฺจ. จิตฺตุตฺราสสฺส จ ภยานการมฺมณสฺส เจตํ อธิวจนํ. ตตฺร ภยํ สาวชฺชฏฺเฐน อกุสลํ, เภรวํ อกฺเขมฏฺเฐนาติ เวทิตพฺพํ. อวฺหายนฺตีติ ปกฺโกสนฺติ. กถํ? เต หิ ปาณาติปาตาทีนิ กตฺวา "มยํ อยุตฺตมกริมฺหา, สเจ โน เต ชาเนยฺยุํ, เยสํ อปรชฺฌิมฺหา, อิทานิ อนุพนฺธิตฺวา อนยพฺยสนํ อาปาเทยฺยุนฺ"ติ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา คจฺฉนฺตเร วา คุมฺพนฺตเร วา นิสีทนฺติ. เต "อปฺปมตฺตกมฺปิ ติณสทฺทํ วา ปณฺณสทฺทํ วา สุตฺวา อิทานิมฺหา นฏฺฐา"ติ ตสนฺติ วิตสนฺติ, อาคนฺตฺวา ปเรหิ ปริวาริตา วิย พนฺธา วธิตา วิย จ โหนฺติ. เอวนฺตํ ภยเภรวํ อตฺตนิ สมาโรปนฏฺเฐน อวฺหายนฺติ ปกฺโกสนฺติ. น โข ปนาหํ ฯเปฯ ปฏิเสวามีติ อหํ โข อปริสุทฺธกายกมฺมนฺโต หุตฺวา อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ นปฺปฏิเสวามิ. เย หิ โวติ เอตฺถ โวติ นิปาตมตฺตํ. อริยา วุจฺจนฺติ พุทฺธา จ พุทฺธสาวกา จ. ปริสุทฺธกายกมฺมนฺตาติ อีทิสา หุตฺวา. อหํ เตสํ อญฺญตโรติ เตสํ อหมฺปิ เอโก อญฺญตโร. โพธิสตฺโต หิ คหฏฺโฐปิ ปพฺพชิโตปิ ปริสุทฺธกายกมฺมนฺโตว โหติ. ภิยฺโยติ อติเรกตฺเถ นิปาโต. ปลฺโลมนฺติ ปนฺนโลมตํ, เขมํ โสตฺถิภาวนฺติ อตฺโถ. อาปาทินฺติ อาปชฺชึ, อติเรกํ โสตฺถิภาวํ อติเรเกน วา โสตฺถิภาวมาปชฺชินฺติ วุตฺตํ โหติ. อรญฺเญ วิหารายาติ อรญฺเญ วิหารตฺถาย. กายกมฺมนฺตวารกถา นิฏฺฐิตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๔.

วจีกมฺมนฺตวาราทิวณฺณนา [๓๖] เอส นโย สพฺพตฺถ. อยมฺปน วิเสโส, วจีกมฺมนฺตวาเร ตาว อปริสุทฺธวจีกมฺมนฺตาติ อปริสุทฺเธน มุสาวาทาทินา วจีกมฺมนฺเตน สมนฺนาคตา. เต กถํ ภยเภรวํ อวฺหายนฺติ? เต มุสาวาเทน ปรสฺส อตฺถํ ภญฺชิตฺวา ปิสุณวาจาย มิตฺตเภทํ กตฺวา ผรุสวาจาย ปเรสํ ปริสมชฺเฌ มมฺมานิ ตุทิตฺวา ๑- นิรตฺถกวาจาย ปรสตฺตานํ ๒- กมฺมนฺเต นาเสตฺวา "มยํ อยุตฺตมกริมฺหา, สเจ โน เต ชาเนยฺยุํ, เยสํ อปรชฺฌิมฺหา, อิทานิ อนุพนฺธิตฺวา อนยพฺยสนํ ปาปุเณยฺยุนฺ"ติ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา คจฺฉนฺตเร วา คุมฺพนฺตเร วา นิสีทนฺติ. เต "อปฺปมตฺตกมฺปิ ติณสทฺทํ วา ปณฺณสทฺทํ วา สุตฺวา อิทานิมฺหา นฏฺฐา"ติ ตสนฺติ วิตสนฺติ, อาคนฺตฺวา ปเรหิ ปริวาริตา วิย พนฺธา วธิตา วิย จ โหนฺติ. เอวนฺตํ ภยเภรวํ อตฺตนิ สมาโรปนฏฺเฐน อวฺหยนฺติ ปกฺโกสนฺติ. มโนกมฺมนฺตวาเร อปริสุทฺธมโนกมฺมนฺตาติ อปริสุทฺเธน อภิชฺฌาทินา มโนกมฺมนฺเตน สมนฺนาคตา. เต กถํ ภยเภรวํ อวฺหยนฺติ? เต ปเรสํ รกฺขิตโคปิเตสุ ภณฺเฑสุ อภิชฺฌาวิสมโลภํ อุปฺปาเทตฺวา ปรสฺส กุชฺฌิตฺวา ปรสตฺเต ๓- มิจฺฉาทสฺสนํ คาหาเปตฺวา มยํ อยุตฺตมกริมฺหา ฯเปฯ อตฺตนิ สมาโรปนฏฺเฐน อวฺหยนฺติ ปกฺโกสนฺติ. อาชีววาเร อปริสุทฺธาชีวาติ อปริสุทฺเธน เวชฺชกมฺมทูตกมฺมวฑฺฒิปโยคาทินา เอกวีสติอเนสนาเภเทน อาชีเวน สมนฺนาคตา. เต กถํ ภยเภรวํ อวฺหยนฺติ? เต เอวํ ชีวิกํ กปฺเปตฺวา สุณนฺติ "สาสนโสธกา กิร เตปิฏกา ภิกฺขู สาสนํ โสเธตุํ นิกฺขนฺตา, อชฺช วา เสฺว วา อิธาคมิสฺสนฺตี"ติ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา คจฺฉนฺตเร วา ฯเปฯ ตสนฺติ วิตสนฺติ. เตหิ ๔- อาคนฺตฺวา ปริวาเรตฺวา คหิตา วิย โอทาตวตฺถนิวาสิตา วิย จ โหนฺตีติ. เสสํ ตาทิสเมว. [๓๗] อิโต ปรํ อภิชฺฌาลูติ อาทีสุ กิญฺจาปิ อภิชฺฌาพฺยาปาทา มโนกมฺมนฺต- สงฺคหิตา, ตถาปิ นีวรณวเสน ปุน วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. ตตฺถ อภิชฺฌาลูติ @เชิงอรรถ: สี. มมฺมานิ ภินฺทิตฺวา ตุทิตฺวา ม. อิ. ปรปุตฺตานํ ม. อิ. ปรปุตฺเต @ ฉ.ม. เต หิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๕.

ปรภณฺฑานิ อภิชฺฌายนสีลา. กาเมสุ ติพฺพสาราคาติ วตฺถุกาเมสุ พหลกิเลสราคา. เต กถํ ภยเภรวํ อวฺหยนฺติ? เต อววตฺถิตารมฺมณา โหนฺติ, เตสํ อววตฺถิตารมฺมณานํ อรญฺเญ วิหรนฺตานํ ทิวา ทิฏฺฐํ รตฺตึ ภยเภรวํ หุตฺวา อุปฏฺฐาติ "เต อกุสลจิตฺตา อปฺปมตฺตเกนปิ ตสนฺติ วิตสนฺติ, รชฺชุํ วา ลตํ วา ทิสฺวา สปฺปสญฺญิโน โหนฺติ, ขาณุํ ทิสฺวา ยกฺขสญฺญิโน, ถลํ วา ปพฺพตํ วา ทิสฺวา หตฺถิสญฺญิโน สปฺปาทีหิ อนยพฺยสนํ อาปาทิตา วิย โหนฺตี"ติ. เสสํ ตาทิสเมว. [๓๘] พฺยาปนฺนจิตฺตาติ ปกติภาววิชหเนน วิปนฺนจิตฺตา. กิเลสานุคตญฺหิ จิตฺตํ ปกติภาวํ วิชหติ, ปุราณภตฺตพฺยญฺชนํ วิย ปูติกํ โหติ. ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺปาติ ปทุฏฺฐจิตฺตสงฺกปฺปา, อภทฺทเกน ปเรสํ อนตฺถชนเกน จิตฺตสงฺกปฺเปน สมนฺนาคตาติ วุตฺตํ โหติ. เต กถํ ภยเภรวํ อวฺหายนฺติ? ภยเภรวาวฺหายนํ อิโต ปภูติ อภิชฺฌาลุวาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ยตฺถ ปน วิเสโส ภวิสฺสติ, ตตฺถ ปวกฺขาม. น โข ปนาหํ พฺยาปนฺนจิตฺโตติ เอตฺถ ปน เมตฺตจิตฺโต อหํ หิตจิตฺโตติ ทสฺเสติ, อีทิสา หิ โพธิสตฺตา โหนฺติ. เอวํ สพฺพตฺถ วุตฺตโทสปฏิปกฺขวเสน โพธิสตฺตคุณา วณฺเณตพฺพา. [๓๙] ถีนมิทฺธปริยุฏฺฐิตาติ จิตฺตเคลญฺญภูเตน ถีเนน เสสนามกายเคลญฺญภูเตน มิทฺเธน จ ปริยุฏฺฐิตา, อภิภูตา คหิตาติ วุตฺตํ โหติ. เต นิทฺทาพหุลา โหนฺติ. [๔๐] อุทฺธตาติ อุทฺธจฺจปกติกา วิปฺผนฺทมานจิตฺตา, อุทฺธจฺเจน หิ เอการมฺมเณ จิตฺตํ วิปฺผนฺทติ ธชยฏฺฐิยํ วาเตน ปฏากา วิย. อวูปสนฺตจิตฺตาติ อนิพฺพุตจิตฺตา, อิธ กุกฺกุจฺจํ คเหตุํ วฏฺฏติ. [๔๑] กงฺขี วิจิกิจฺฉีติ เอตฺถ เอกเมวิทํ ปญฺจมํ นีวรณํ. กินฺนุโข อิทนฺติ อารมฺมณํ กงฺขนโต กงฺขา, อิทเมวิทนฺติ นิจฺเฉตุํ อสสตฺถภาวโต วิจิกิจฺฉาติ วุจฺจติ, เตน สมนฺนาคตา สมณพฺราหฺมณา "กงฺขี วิจิกิจฺฉี"ติ วุตฺตา. [๔๒] อตฺตุกฺกํสกา ปรวมฺภีติ เย อตฺตานํ อุกฺกํสนฺติ อุกฺขิปนฺติ, อุจฺเจ ฐาเน ฐเปนฺติ, ปรญฺจ วมฺเภนฺติ ครหนฺติ นินฺทนฺติ, นีเจ ฐาเน ฐเปนฺติ, เตสเมตํ อธิวจนํ. เต กถํ ภยเภรวํ อวฺหายนฺติ? เต ปเรหิ "อสุโก จ กิร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๖.

อสุโก จ อตฺตานํ อุกฺกํสนฺติ, อเมฺห ครหนฺติ, ทาเส วิย กโรนฺติ, คณฺหถ เน"ติ อนุพนฺธา ปลายิตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา คจฺฉนฺตเร วาติ กายกมฺมนฺตสทิสํ วิตฺถาเรตพฺพํ. [๔๓] ฉมฺภีติ กายฉมฺภนโลมหํสนกเรน ฉมฺเภน สมนฺนาคตา. ภีรุกชาติกาติ ภีรุกปกติกา, คามทารกา วิย ภยพหุลา อสุรกตราติ ๑- วุตฺตํ โหติ. [๔๔] ลาภสกฺกาสิโลโกติ เอตฺถ ลพฺภตีติ ลาโภ, จตุนฺนํ ปจฺจยานเมตํ อธิวจนํ. สกฺกาโรติ สุนฺทรสกฺกาโร, ปจฺจยา เอว หิ ปณีตปณีตา สุนฺทรสุนฺทรา จ อภิสงฺขริตฺวา กตา สกฺการาติ วุจฺจนฺติ. ยา จ ปเรหิ อตฺตโน คารวกิริยา ปุปฺผาทีหิ วา ปูชา. สิโลโกติ วณฺณภณนํ เอตํ, ลาภญฺจ สกฺการญฺจ สิโลกญฺจ ลาภสกฺการสิโลกํ. นิกามยมานาติ ปตฺถยมานา. ภยเภรวาวฺหายนํ อภิชฺฌาลุวารสทิสเมว. ตทตฺถทีปกํ ปเนตฺถ ปิยคามิกวตฺถุํ กเถนฺติ:- เอโก กิร ปิยคามิโก นาม ภิกฺขุ สมาทินฺนธุตงฺคานํ ภิกฺขูนํ ลาภํ ทิสฺวา "อหมฺปิ ธุตงฺคํ สมาทยิตฺวา ลาภํ อุปฺปาเทมี"ติ จินฺเตตฺวา โสสานิกงฺคํ สมาทาย สุสาเน วสติ. อเถกทิวสํ เอโก กมฺมมุตฺโต ชรคโว ทิวา โคจเร จริตฺวา รตฺตึ ตสฺมึ สุสาเน ปุปฺผคุมฺเพ สีสํ กตฺวา โรมตฺถมาโน ๒- อฏฺฐาสิ. ปิยคามิโก รตฺตึ จงฺกมนา นิกฺขนฺโต ตสฺส หนุสทฺทํ สุตฺวา จินฺเตสิ "อทฺธา มํ ลาภคิทฺโธ เอส สุสาเน วสตีติ ญตฺวา เทวราชา วิเหเฐตุมาคโต"ติ, โส ชรควสฺส ปูรโต อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา "สปฺปุริส เทวราช อชฺช เม เอกรตฺตึ ขม, เสฺว ปฏฺฐาย น เอวํ กริสฺสามี"ติ นมสฺสมาโน สพฺพรตฺตึ ยาจนฺโต อฏฺฐาสิ. ตโต สุริเย อุฏฺฐิเต ตํ ทิสฺวา กตรยฏฺฐิยา ปหริตฺวา ปลาเปสิ "สพฺพรตฺตึ มํ ภึสาเปสี"ติ. [๔๕] กุสีตาติ โกสชฺชานุคตา. หีนวิริยาติ หีนา วิริเยน รหิตา วิยุตฺตา นีวิริยาติ วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ กุสีตา กายิกวิริยารมฺภวิรหิตา โหนฺติ, หีนวิริยา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อสุรา กาตราติ ฉ.ม., อิ. โรมนฺถยมาโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๗.

เจตสิกวิริยารมฺภวิรหิตา. เต อารมฺมณววตฺถานมตฺตํปิ กาตุํ น สกฺโกนฺติ. เตสํ อววตฺถิตารมฺมณานนฺติ สพฺพํ ปุพฺพสทิสเมว. [๔๖] มุฏฺฐสฺสตีติ วิสฺสฏฺฐสตี. ๑- อสมฺปชานาติ ปญฺญาวิรหิตา, อิมสฺส จ ปฏิปกฺเข "อุปฏฺฐิตสตีหมสฺมี"ติ วจนโต สติภาชนียเมเวตํ. ปญฺญา ปเนตฺถ สติทุพฺพลทีปนตฺถํ วุตฺตา. ทุวิธา หิ สติ ปญฺญาสมฺปยุตฺตา ปญฺญาวิปฺปยุตฺตา จ. ตตฺถ ปญฺญาสมฺปยุตฺตา พลวตี, วิปฺปยุตฺตา ทุพฺพลา, ตสฺมา ยทาปิ เตสํ สติ โหติ, ตทาปิ อสมฺปชานตฺตา มุฏฺฐสฺสตีเยว เต, ทุพฺพลาย สติยา สติกิจฺจาภาวโตติ เอตมตฺถํ ทีเปตุํ "อสมฺปชานา"ติ วุตฺตํ. เต เอวํ มุฏฺฐสฺสตี อสมฺปชานา อารมฺมณววตฺถานมตฺตํปิ กาตุํ น สกฺโกนฺตีติ สพฺพํ ปุพฺพสทิสเมว. [๔๗] อสมาหิตาติ อุปจารปฺปนาสมาธิวิรหิตา. วิพฺภนฺตจิตฺตาติ อุพฺภนฺตจิตฺตา. สมาธิวิรเหน ลทฺโธกาเสน อุทฺธจฺเจน เตสํ สมาธิวิรหา จิตฺตํ นานารมฺมเณสุ ปริพฺภมติ, วนมกฺกโฏ วิย วนสาขาสุ อุทฺธจฺเจน เอการมฺมเณปิ วิปฺผนฺทติ. ปุพฺเพ วุตฺตนเยน เอวํ เต อสมาหิตาวิพฺภนฺตจิตฺตา อารมฺมณววตฺถานมตฺตํปิ กาตุํ น สกฺโกนฺตีติ สพฺพํ ปุพฺพสทิสเมว. [๔๘] ทุปฺปญฺญาติ นิปฺปญฺญานเมตํ อธิวจนํ. ปญฺญา ปน ทุฏฺฐา นาม นตฺถิ. เอลมูคาติ เอลมุขา, ขการสฺส คกาโร กโต. ลาลามุขาติ วุตฺตํ โหติ. ทุปฺปญฺญานญฺหิ กเถนฺตานํ ลาลา มุขโต คลติ, ลาลา จ เอลาติ วุจฺจติ. ยถาห "ปสฺเสลมูคํ อุรคํ ทฺวิชิวฺหนฺ"ติ. ตสฺมา เต "เอลมูคา"ติ วุจฺจนฺติ. "เอลมุขา"ติปิ ปาโฐ. "เอลมุกา"ติปิ เกจิ ปฐนฺติ, อปเร "เอลมุกา"ติปิ, สพฺพตฺถ "เอลมุขา"ติ อตฺโถ. เต กถํ ภยเภรวํ อวฺหายนฺติ? เต ทุปฺปญฺญา เอลมูคา อารมฺมณววตฺถานมตฺตํปิ กาตุํ น สกฺโกนฺติ. เตสํ อววตฺถิตารมฺมณานํ อรญฺเญ วิหรนฺตานํ ทิวา ทิฏฺฐํ รตฺตึ ภยเภรวํ หุตฺวา อุปฏฺฐาติ "เต อากุลจิตฺตา อปฺปมตฺตเกนปิ ตสนฺติ วิตสนฺติ, รชฺชุํ วา ลตํ วา ทิสฺวา สปฺปสญฺญิโน โหนฺติ, ขาณุํ ทิสฺวา ยกฺขสญฺญิโน, ถลํ วา ปพฺพตํ วา ทิสฺวา หตฺถิสญฺญิโน @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. นฏฺฐสฺสตี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๘.

สปฺปาทีหิ อนยพฺยสนํ อาปาทิตา วิย โหนฺติ. เอวํ ตํ ภยเภรวํ อตฺตนิ สมาโรปนฏฺเฐน อวฺหายนฺติ ปกฺโกสนฺติ. ปญฺญาสมฺปนฺโนหมสฺมีติ เอตฺถ ปญฺญาย สมฺปนฺโน สมนฺนาคโต, โน จ โข วิปสฺสนาปญฺญาย, น มคฺคปญฺญาย, อปิจ โข ปน อิเมสุ โสฬสสุ ฐาเนสุ อารมฺมณววตฺถานปญฺญายาติ อตฺโถ. เสสํ สพฺพตฺถ วุตฺตนยเมวาติ. โสฬสฏฺฐานารมฺมณปริคฺคโห นิฏฺฐิโต. ------------ ภยเภรวเสนาสนาทิวณฺณนา [๔๙] ตสฺส มยฺหนฺติ โก อนุสนฺธิ? โพธิสตฺโต กิร อิมานิ โสฬสารมฺมณานิ ปริคฺคณฺหนฺโต จ ๑- ภยเภรวํ อทิสฺวา ภยเภรวนฺนาม เอวรูปาสุ รตฺตีสุ เอวรูเป เสนาสเน จ ปญฺญายติ, หนฺท นํ ตตฺถาปิ คเวสามีติ ๒- ภยเภรวคเวสนํ อกาสิ, เอตมตฺถํ ภควา อิทานิ พฺราหฺมณสฺส ทสฺเสนฺโต ตสฺส มยฺหนฺติ อาทิมาห. ตตฺถ ยา ตาติ อุภยเมตํ รตฺตีนํเยว อุทฺเทสวจนํ. ๓- อภิญฺญาตาติ เอตฺถ อภีติ ลกฺขณตฺเถ อุปสคฺโค. ตสฺมา อภิญฺญาตาติ จนฺทปาริปูริยา จนฺทปริกฺขเยนาติ เอวมาทีหิ ลกฺขเณหิ ญาตาติ เวทิตพฺพา. อภิลกฺขิตาติ เอตฺถ อุปสคฺคมตฺตเมว, ตสฺมา อภิลกฺขิตา ๔- ลกฺขณียา อิจฺเจว อตฺโถ, อุโปสถสมาทานธมฺมสฺสวนปูชา- สกฺการาทิกรณตฺถํ ลกฺเขตพฺพา สลฺลกฺเขตพฺพา อุปลกฺเขตพฺพาติ วุตฺตํ โหติ. จาตุทฺทสีติ ปกฺขสฺส ปฐมทิวสโต ปภูติ ๕- จตุทฺทสนฺนํ ปูรณี เอกา รตฺติ. เอวํ ปญฺจทฺทสี อฏฺฐมี จ. ปกฺขสฺสาติ สุกฺกปกฺขสฺส กณฺหปกฺขสฺส จ. เอตา ติสฺโส ติสฺโส กตฺวา ฉ รตฺติโย, ตสฺมา สพฺพตฺถ ปกฺขวจนํ โยเชตพฺพํ "ปกฺขสฺส จาตุทฺทสี ปกฺขสฺส ปญฺจทฺทสี ปกฺขสฺส อฏฺฐมี"ติ. อถ ปญฺจมี กสฺมา @เชิงอรรถ: อิ. จ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. คเวสิสฺสามีติ ฉ.ม., อิ. @อุทฺเทสนิทฺเทสวจนํ ฉ.ม. อภิลกฺขิตาติ ฉ.ม., อิ. ปภุติ เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒๙.

น คหิตาติ อสพฺพกาลิกตฺตา. ปุพฺเพ กิร ภควติ อนุปฺปนฺเนปิ อุปฺปชฺชิตฺวา อปรินิพฺพุเตปิ ปญฺจมี อนภิลกฺขิตาเยว, ปรินิพฺพุเต ปน ธมฺมสงฺคาหกา เถรา ๑- จินฺเตสุํ "ธมฺมสฺสวนํ จิเรน โหตี"ติ. ตโต สมฺมนฺนิตฺวา ปญฺจมีติ ธมฺมสฺสวนทิวสํ ฐเปสุํ, ตโต ปภูติ สา อภิลกฺขิตา ชาตา, เอวํ อสพฺพกาลิกตฺตา เอตฺถ น คหิตาติ. ตถารูปาสูติ ตถาวิธาสุ. อารามเจติยานีติ ปุปฺผารามผลารามาทโย อารามา เอว อารามเจติยานิ. จิตฺติกตฏฺฐาเน หิ เต เจติยานีติ วุจฺจนฺติ, ปูชนียฏฺเฐนาติ วุตฺตํ โหติ. วนเจติยานีติ พลิหรณวนสณฺฑสุภควนเทวสาลวนาทีนิ วนานิเยว วนเจติยานิ. รุกฺขเจติยานีติ คามนิคมาทิทฺวาเรสุ ปูชนียรุกฺขาเยว รุกฺขเจติยานิ. โลกิยา หิ ทิพฺพาธิวุฏฺฐาติ วา มญฺญมานา เตสุเยว วา ทิพฺพสญฺญิโน หุตฺวา อารามวนรุกฺเข จิตฺตึ กโรนฺติ ปูเชนฺติ, เตน เต สพฺเพปิ เจติยานีติ วุจฺจนฺติ. ภึสนกานีติ ภยชนกานิ, ปสฺสโตปิ สุณโตปิ ภยํ ชเนนฺติ. สโลมหํสานีติ สเหว โลมหํเสน วตฺตนฺติ ปวิสมานสฺเสว โลมหํสชนนโต. อปฺเปว นาม ปสฺเสยฺยนฺติ อปิ นาม ตํ ภยเภรวํ ปสฺเสยฺยเมว. อปเรน สมเยนาติ "เอตทโหสิ ยนฺนูนาหนฺ"ติ เอวํ จินฺติตกาลโต ปฏฺฐาย อญฺเญน กาเลน. ตตฺถ จ เม พฺราหฺมณ วิหรโตติ ตถารูเปสุ เสนาสเนสุ ยํ ยํ มนุสฺสานํ อายาจนูปหารกรณารหํ ยกฺขฏฺฐานํ ปุปฺผธูปมํสรุหิรวสาเมทปิหกปปฺผาสสุราเมรยาทีหิ โอกิณฺณกิลินฺนธรณิตลํ เอกนิปาตํ วิย ยกฺขรกฺขสปิสาจานํ, ยํ ทิวาปิ ปสฺสนฺตานํ หทยํ มญฺเญ ผลติ, ตณฺฐานํ สนฺธายาห "ตตฺถ จ เม พฺราหฺมณ วิหรโต"ติ. มิโค ๒- วา อาคจฺฉตีติ สิงฺคานิ วา ขุรานิ วา โกฏฺเฏนฺโต โคกณฺณขคฺคทีปิวราหาทิเภโท มิโค วา อาคจฺฉติ, สพฺพจตุปฺปทานญฺหิ อิธ มิโคติ นามํ. กตฺถจิ ปน กาณสิงฺคาโลปิ ๓- วุจฺจติ. ยถาห:- "อุสภสฺเสว เต ขนฺโธ สีหสฺเสว วิชมฺภติ ๔- มิคราช นโม ตยตฺถุ อปิ กิญฺจิ ลภามเส"ติ ๕- @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ธมฺมสงฺคาหกตฺเถรา ฉ.ม., อิ. มโค ฉ.ม. กาฬสิงคาโลปิ @ ฉ.ม. ปาลิ. วิชมฺภิตํ ขุ.ชา.ติก. ๒๗/๔๘๔/๑๒๓ อนฺตชาตก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๐.

โมโร วา กฏฺฐํ ปาเตตีติ โมโร วา สุกฺขกฏฺฐํ รุกฺขโต จาเลตฺวา ปาเตติ. โมรคหเณน จ อิธ สพฺพปกฺขิคหณํ อธิปฺเปตํ, เตน โย โกจิ ปกฺขีติ วุตฺตํ โหติ. อถวา โมโร วาติ วาสทฺเทน อญฺโญ วา โกจิ ปกฺขีติ. เอส นโย ปุริเม มิคคหเณปิ, วาโต วา ปณฺณกสฏํ เอเรตีติ วาโต วา ปณฺณกจวรํ ฆฏฺเฏติ. เอตํ นูน ตํ ภยเภรวํ อาคจฺฉตีติ ยํ เอตํ อาคจฺฉติ, ตํ ภยเภรวํ นูน ๑- อิโต ปภูติ จ อารมฺมณเมว ภยเภรวนฺติ เวทิตพฺพํ. ปริตฺตสฺส จ อธิมตฺตสฺส จ ภยสฺส อารมฺมณตฺตา สุขารมฺมณํ รูปํ สุขมิว. กินฺนุ โข อหํ อญฺญทตฺถุ ภยปาฏิกงฺขี วิหรามีติ อหํ โข กึ การณํ เอกํเสเนว ภยํ อากงฺขมาโน อิจฺฉมาโน หุตฺวา วิหรามิ, ยถาภูตสฺส ๒- ยถาภูตสฺสาติ เยน เยน อิริยาปเถน ภูตสฺส ภวิตสฺส สโต วตฺตมานสฺส สมงฺคีภูตสฺส วา. เมติ มม สนฺติเก. ตถาภูโต ตถาภูโต วาติ เตน เตเนว อิริยาปเถน ภูโต ภวิโต สนฺโต วตฺตมาโน สมงฺคีภูโต วาติ อตฺโถ. โส โข อหํ ฯเปฯ ปฏิวิเนมีติ โพธิสตฺตสฺส กิร จงฺกมนฺตสฺส ตสฺมึ มิคสิงฺคขุรสทฺทาทิเภเท ภยเภรวารมฺมเณ อาคเต เนว มหาสตฺโต ติฏฺฐติ, น นิสีทติ น สยติ, อถโข จงฺกมนฺโตว ปริวีมํสนฺโต ปริวิจินนฺโต ภยเภรวํ น ปสฺสติ, มิคสิงฺคขุรสทฺทาทิมตฺตเมว ตํ โหติ, โส ตํ ญตฺวา อิทํ นาเมตํ, น ภยเภวรนฺติ ตโต ติฏฺฐติ วา นิสีทติ วา สยติ วา. เอตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต "โส โข อหนฺ"ติ อาทิมาห. เอส นโย สพฺพเปยฺยาเลสุ. อิโต ปรญฺจ อิริยาปถปฏิปาฏิยา อวตฺวา อาสนฺนปฏิปาฏิยา อิริยาปถา วุตฺตาติ เวทิตพฺพา, จงฺกมนฺตสฺส หิ ภยเภรเว อาคเต น ฐิโต น นิสินฺโน น นิปนฺโน ฐิตสฺสาปิ อาคเต น จงฺกมามีติ เอวํ ตสฺส ตสฺส อาสนฺนปฏิปาฏิยา วุตฺตาติ. อสมฺโมหวิหารวณฺณนา [๕๐] เอวํ ภึสนเกสุปิ ฐาเนสุ อตฺตโน ภยเภรวาภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ฌายีนํ สมฺโมหฏฺฐาเนสุ อตฺตโน อสมฺโมหวิหารํ ทสฺเสตุํ สนฺติ โข ปน พฺราหฺมณาติ อาทิมาห. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. นูนาติ ฉ.ม., อิ. ยถาภูตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๑.

ตตฺถ สนฺตีติ อตฺถิ สํวิชฺชนฺติ อุปลพฺภนฺติ. รตฺตึเยว สมานนฺติ รตฺตึเยว สนฺตํ. ทิวาติ สญฺชานนฺตีติ "ทิวโส อยนฺ"ติ สญฺชานนฺติ. ทิวาเยว สมานนฺติ ทิวสํเยว สนฺตํ. รตฺตีติ สญฺชานนฺตีติ "รตฺติ อยนฺ"ติ สญฺชานนฺติ. กสฺมา ปเนเต เอวํ สญฺญิโน โหนฺตีติ. วุฏฺฐานโกสลฺลาภาวโต วา สกุณรุตโต วา. กถํ? อิเธกจฺโจ โอทาตกสิณลาภี ทิวา ปริกมฺมํ กตฺวา ทิวา สมาปนฺโน ทิวาเยว วุฏฺฐหามีติ มนสิการํ อุปฺปาเทติ, โน จ โข อทฺธานปริจฺเฉเท กุสโล โหติ. โส ทิวสํ อติกฺกมิตฺวา รตฺติภาเค วุฏฺฐาติ. โอทาตกสิณผรณวเสน จสฺส วิสทํ โหติ วิภูตํ สุวิภูตํ. โส ทิวา วุฏฺฐหามีติ อุปฺปาทิตมนสิการตาย โอทาตกสิณผรณวิสทวิภูตตาย จ รตฺตึเยว สมานํ ทิวาติ สญฺชานาติ. อิธ ปเนกจฺโจ นีลกสิณลาภี รตฺตึ ปริกมฺมํ กตฺวา รตฺตึ สมาปนฺโน รตฺตึเยว วุฏฺฐหามีติ มนสิการํ อุปฺปาเทติ, โน จ โข อทฺธานปริจฺเฉเท กุสโล โหติ. โส รตฺตึ อติกฺกมิตฺวา ทิวสภาเค วุฏฺฐาติ. นีลกสิณผรณวเสน จสฺส อวิสทํ โหติ อวิภูตํ. โส รตฺตึ วุฏฺฐหามีติ อุปฺปาทิตมนสิการตาย นีลกสิณผรณาวิสทาวิภูตตาย จ ทิวาเยว สมานํ รตฺตีติ สญฺชานาติ. เอวํ ตาว วุฏฺฐานโกสลฺลาภาวโต เอวํ สญฺญิโน โหนฺติ. สกุณรุตโต ปน อิเธกจฺโจ อนฺโต เสนาสเน นิสินฺโน โหติ. อถ ทิวา รวนกสกุณกากาทโย จนฺทาโลเกน ทิวาติ มญฺญมานา รตฺตึ รวนฺติ อญฺเญหิ วา การเณหิ. โส เตสํ สทฺทํ สุตฺวา รตฺตึเยว สมานํ ทิวาติ สญฺชานาติ. อิธ ปเนกจฺโจ ปพฺพตนฺตเร คมฺภีราย ฆนวนปฏิจฺฉนฺนาย คิริคุหาย สตฺตาหวทฺทลิกาย วตฺตมานาย อนฺตรหิตสุริยาโลเก กาเล นิสินฺโน โหติ. อถ รตฺตึ รวนกสกุณอุลูกาทโย มชฺฌนฺติกสมเยปิ ตตฺถ ตตฺถ สมนฺธกาเร นิสินฺนา รตฺติสญฺญาย วา อญฺเญหิ วา การเณหิ รวนฺติ. โส เตสํ สทฺทํ สุตฺวา ทิวาเยว สมานํ รตฺตีติ สญฺชานาติ. เอวํ สกุณรุตโต เอวํสญฺญิโน โหนฺตีติ. อิทมหนฺติ อิทํ อหํ เอวํ สญฺชานนํ. สมฺโมหวิหารสฺมึ วทามีติ สมฺโมหวิหารปริยาปนฺนํ อนฺโตคธํ, สมฺโมหวิหารญฺญตรํ วทามีติ วุตฺตํ โหติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๒.

อหํ โข ปน พฺราหฺมณ ฯเปฯ สญฺชานามีติ ปากโฏ โพธิสตฺตสฺส รตฺตินฺทิวปริจฺเฉโท. สตฺตาหวทฺทลิกกาเลปิ จนฺทิมสุริเยสุ อทิสฺสมาเนสุปิ ชานาติเยว "เอตฺตกํ ปูเรภตฺตกาโล คโต, เอตฺตกํ ปจฺฉาภตฺตกาโล, เอตฺตกํ ปฐมยาโม, เอตฺตกํ มชฺฌิมยาโมติ, ตสฺมา เอวมาห. อนจฺฉริยํ เจตํ, ยํ ปูริตปารมี โพธิสตฺโต เอวํ ชานาติ. ปเทสญฺญาเณ ฐิตานํ สาวกานํปิ รตฺตินฺทิวปริจฺเฉโท ปากโฏ โหติ. กลฺยาณิมหาวิหาเร ๑- กิร โคทตฺตตฺเถโร ทฺวงฺคุลกาเล ภตฺตํ คเหตฺวา ทฺวงฺคุลกาเล ภุญฺชติ. สุริเย อทิสฺสมาเนปิ ปาโตเยว เสนาสนํ ปวิสิตฺวา ตาย เวลาย นิกฺขมติ. เอกทิวสํ อารามิกา "เสฺว เถรสฺส นิกฺขมนกาเล ปสฺสามา"ติ ภตฺตํ สมฺปาเทตฺวา กาลตฺถมฺภมูเล นิสีทึสุ. เถโร ทฺวงฺคุลกาเลเยว นิกฺขมติ. ๒- ตโต ปภูติ กิร สุริเย อทิสฺสมาเนปิ เถรสฺส นิกฺขมนสญฺญาย เอว เภรึ อาโกเฏนฺติ. ธชาครวิหาเรปิ ๓- กาลิเทวตฺเถโร ๔- อนฺโตวสฺเส ยามคณฺฑิกํ ปหรติ, อาจิณฺณเมตํ เถรสฺส. น จ ยามยนฺตนาฬิกํ ปโยเชติ, อญฺเญ ภิกฺขู ปโยเชนฺติ. อถ นิกฺขนฺเต ปฐเม ยาเม เถเร มุคฺครํ คเหตฺวา ฐิตมตฺเตเยว เอกเทฺวารํ ๕- ปหรนฺเตเยว วา ยามยนฺตํ ปตติ, เอวํ ตีสุ ยาเมสุ สมณธมฺมํ กตฺวา เถโร ปาโตเยว คามํ ปวิสิตฺวา ปิณฺฑปาตํ อาทาย วิหารํ อาคนฺตฺวา โภชนเวลาย ๖- ปตฺตํ คเหตฺวา ทิวาวิหารฏฺฐานํ คนฺตฺวา สมณธมฺมํ กโรติ. ภิกฺขู กาลตฺถมฺภํ ทิสฺวา เถรสฺส อาคมนฏฺฐาย เปเสนฺติ. โส ภิกฺขุ เถรํ ทิวา วิหารฏฺฐานา นิกฺขมนฺตเมว วา อนฺตรา มคฺเค วา ปสฺสติ. เอวํ ปเทสญฺญาเณ ฐิตานํ สาวกานํปิ รตฺตินฺทิวปริจฺเฉโท ปากโฏ โหติ, กิมงฺคมฺปน โพธิสตฺตานนฺติ. ยํ โข ตํ ฯเปฯ วเทยฺยาติ เอตฺถ ปน "ยํ โข ตํ พฺราหฺมณ อสมฺโมหธมฺโม สตฺโต โลเก อุปฺปนฺโน ฯเปฯ สุขาย เทวมนุสฺสานนฺ"ติ วจนํ วทมาโน โกจิ สมฺมาวเทยฺย สมฺมาวทมาโน สิยา, น วิตถวาที อสฺส. มเมว ตํ วจนํ วทมาโน สมฺมาวเทยฺย สมฺมาวทมาโน สิยา, น วิตถวาที อสฺสาติ เอวํ ปทสมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. กลฺยาณิยมหาวิหาเร สี. นิกฺขมิ กตฺถจิ:- วชครคิริวิหาเร @ฉ.ม. อชครวิหาเรปิ กตฺถจิ:- กาลเทวตฺเถโร ฉ.ม. กาฬเทวตฺเถโร @ ฉ.ม. เอกํ เทฺว วาเร สี. โภชนสาลาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๓.

ตตฺถ อสมฺโมหธมฺโมติ อสมฺโมหสภาโว. โลเกติ มนุสฺสโลเก. พหุชนหิตายาติ พหุชนสฺส หิตตฺถาย, ปญฺญาสมฺปตฺติยา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกหิตูปเทสโกติ. พหุชนสุขายาติ พหุชนสฺส สุขตฺถาย, จาคสมฺปตฺติยา อุปกรณสุขสมฺปตฺติทายโกติ. ๑- โลกานุกมฺปายาติ โลกสฺส อนุกมฺปตฺถาย, เมตฺตากรุณาสมฺปตฺติยา มาตาปิตโร วิย โลกสฺส รกฺขิตา โคปายิตาติ. ๒- อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานนฺติ อิธ เทวมนุสฺสคหเณน จ ภพฺพปุคฺคลเวเนยฺยสตฺเตเยว คเหตฺวา เตสํ นิพฺพานมคฺค- ผลาธิคมาย อตฺตโน อุปฺปตฺตึ ทสฺเสตีติ เวทิตพฺโพ, อตฺถายาติ หิ วุตฺเต ปรมตฺถตฺถาย นิพฺพานายาติ วุตฺตํ โหติ. หิตายาติ วุตฺเต ตํสมฺปาปกมคฺคตฺถายาติ วุตฺตํ โหติ. นิพฺพานสมฺปาปกมคฺคโต หิ อุตฺตรึ หิตํ นาม นตฺถิ. สุขายาติ วุตฺเต ผลสมาปตฺติ สุขตฺถายาติ วุตฺตํ โหติ, ตโต อุตฺตรึ สุขาภาวโต. วุตฺตํ เจตํ "อยํ สมาธิ ปจฺจุปฺปนฺนสุโข เจว อายติญฺจ สุขวิปาโก"ติ. ๓- ปุพฺพภาคปฏิปทาทิวณฺณนา [๕๑] เอวํ ภควา พุทฺธคุณปฏิลาภาวสานํ อตฺตโน อสมฺโมหวิหารํ พฺราหฺมณสฺส ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยาย ปฏิปทาย ตํ โกฏิปฺปตฺตํ อสมฺโมหวิหารํ อธิคโต, ตํ ปุพฺพภาคโต ปภูติ ทสฺเสตุํ อารทฺธํ โข ปน เม พฺราหฺมณาติ อาทิมาห. เกจิ ปนาหุ "อิมํ อสมฺโมหวิหารํ สุตฺวา พฺราหฺมณสฺส จิตฺตเมวํ อุปฺปนฺนํ โหติ `กาย นุ โข ปฏิปทาย อิมํ ปตฺโต'ติ, ตสฺส จิตฺตมญฺญาย อิมายาหํ ปฏิปทาย อิมํ อุตฺตมํ อสมฺโมหวิหารํ ปตฺโตติ ทสฺเสนฺโต เอวมาหา"ติ. ตตฺถ อารทฺธํ โข ปน เม พฺราหฺมณ วิริยํ อโหสีติ พฺราหฺมณ น มยา อยํ อุตฺตโม อสมฺโมหวิหาโร กุสิเตน มุฏฺฐสฺสตินา สารทฺธกาเยน วิกฺขิตฺตจิตฺเตน วา อธิคโต, อปิจ โข ตทธิคมาย อารทฺธํ โข ปน เม วิริยํ @เชิงอรรถ: สี. อุปกรณสุขสมฺปทายโกติ, ฉ.ม. อุปกรณสุขสฺส ทายโกติ ม. โคปาปยิตาติ. @ฉ.ม. โคปยิตาติ ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๕๕/๒๔๙ ทสุตฺตรสุตฺต, องฺ. ปญฺจก. @๒๒/๒๗/๒๕ (สฺยา), อภิ. วิ. ๓๕/๘๐๔/๔๐๗- ญาณวิภงฺค.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๔.

อโหสิ, โพธิมณฺเฑ นิสินฺเนน มยา จตุรงฺควิริยํ อารทฺธํ อโหสิ, ปคฺคหิตํ อสิถิลปฺปวตฺติตนฺติ วุตฺตํ โหติ. อารทฺธตฺตาเยว จ เม ตํ อสลฺลีนํ อโหสิ. อุปฏฺฐิตา สติ อปฺปมุฏฺฐาติ น เกวลญฺจ วิริยเมว สติปิ เม อารมฺมณาภิมุขีภาเวน อุปฏฺฐิตา อโหสิ. อุปฏฺฐิตตฺตาเยว จ อปฺปมุฏฺฐา. ปสฺสทฺโธ กาโยติ กายจิตฺตปสฺสทฺธิสมฺภเวน กาโยปิ เม ปสฺสทฺโธ อโหสิ. ตตฺถ ยสฺมา นามกาเย ปสฺสทฺเธ รูปกาโยปิ ปสฺสทฺโธเยว โหติ, ตสฺมา นามกาโย รูปกาโยติ อวิเสเสตฺวาว ปสฺสทฺโธ กาโยติ วุตฺตํ. อสารทฺโธติ โส จ โข ปสฺสทฺธตฺตาเยว อสารทฺโธ, วิคตทรโถติ วุตฺตํ โหติ. สมาหิตํ จิตฺตํ เอกคฺคนฺติ จิตฺตํปิ เม สมฺมา อาหิตํ สุฏฺฐุ ฐปิตํ วิย ๑- อโหสิ, สมาหิตตฺตา เอว จ เอกคฺคํ อจลํ นิปฺผนฺทนนฺติ, เอตฺตาวตา ฌานสฺส ปุพฺพภาคปฏิปทา กถิตา โหติ. อิทานิ อิมาย ปฏิปทาย อธิคตํ ปฐมฌานํ อาทึ กตฺวา วิชฺชาตฺตยปริโยสานํ วิเสสํ ทสฺเสนโต โส โข อหนฺติอาทิมาห. ตตฺถ วิวิจฺเจว กาเมหิ ฯปฯ จตุตฺถํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหาสินฺติ เอตฺถ ตาว ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค ปฐวีกสิณกถายํ วุตฺตํ. เกวลญฺหิ ตตฺถ "อุปสมฺปชฺช วิหรตี"ติ อาคตํ, อิธ "วิหาสินฺ"ติ, อยเมว วิเสโส. กึ กตฺวา ปน ภควา อิมานิ ฌานานิ อุปสมฺปชฺช วิหาสีติ, กมฺมฏฺฐานํ ภาเวตฺวา. กตรํ? อานาปานสฺสติกมฺมฏฺฐานํ. อิมานิ จ ปน จตฺตาริ ฌานานิ เกสญฺจิ จิตฺเตกคฺคตฺถานิ โหนฺติ, เกสญฺจิ วิปสฺสนาปาทกานิ, เกสญฺจิ อภิญฺญาปาทกานิ, เกสญฺจิ นิโรธปาทกานิ, เกสญฺจิ ภโวกฺกมนตฺถานิ. ตตฺถ ขีณาสวานํ จิตฺเตกคฺคตฺถานิ โหนฺติ. เต หิ สมาปชฺชิตฺวา เอกคฺคจิตฺตา สุขํ ทิวสํ วิหริสฺสามาติ อิจฺเจวํ กสิณปริกมฺมํ กตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตนฺติ. เสขปุถุชฺชนานํ สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย สมาหิเตน จิตฺเตน วิปสฺสิสฺสามาติ นิพฺพตฺเตนฺตานํ วิปสฺสนาปาทกานิ โหนฺติ. เย ปน อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา อภิญฺญาปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย "เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหตี"ติ ๒- วุตฺตนยา อภิญฺญาโย @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ฐปิตํ อปฺปิตํ วิย ที.สี. ๙/๒๓๘/๘๗ สามญฺญผลสุตฺต, ขุ. @ปฏิ. ๓๑/๒๕๓/๑๖๓- ญาณกถา (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๕.

ปตฺเถนฺตา นิพฺพตฺเตนฺติ, เตสํ อภิญฺญาปาทกานิ โหนฺติ. เย ปน อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา สตฺตาหํ อจิตฺตา หุตฺวา ทิฏฺเฐว ธมฺเม นิโรธํ นิพฺพานํ ปตฺวา สุขํ วิหริสฺสามาติ นิพฺพตฺเตนฺติ, เตสํ นิโรธปาทกานิ โหนฺติ. เย ปน อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา อปริหีนชฺฌานา พฺรหฺมโลเก อุปปชฺชิสฺสาสามาติ นิพฺพตฺเตนฺติ, เตสํ ภโวกฺกมนตฺถานิ โหนฺติ. ภควตา ปนิทํ จตุตฺถชฺฌานํ โพธิรุกฺขมูเล นิพฺพตฺติตํ, ตํ ตสฺส วิปสฺสนาปาทกญฺเจว อโหสิ อภิญฺญาปาทกญฺจ สพฺพกิจฺจสาธกญฺจ, สพฺพโลกิยโลกุตฺตรคุณทายกนฺติ เวทิตพฺพํ. ปุพฺเพนิวาสกถาวณฺณนา [๕๒] เยสญจ คุณานํ ทายกํ อโหสิ. เตสํ เอกเทสํ ทสฺเสนฺโต โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเตติอาทิมาห. ตตฺถ ทฺวินฺนํ วิชฺชานํ อนุปทวณฺณนา เจว ภาวนานโย จ วิสุทฺธิมคฺเค วิตฺถาริโต. เกวลญฺหิ ตตฺถ "โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเต ฯเปฯ อภินินฺนาเมตี"ติ วุตฺตํ. อิธ "อภินินฺนาเมสินฺ"ติ. อยํ โข เม พฺราหฺมณาติ อยญฺจ อปฺปนาวาโร ตตฺถ อนาคโตติ อยเมเวตฺถ วิเสโส. ตตฺถ โสติ โส อหํ. อภินินฺนาเมสินฺติ อภินีหรึ. อภินินฺนาเมสินฺติ จ วจนโต โสติ เอตฺถ โส อหนฺติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. ยสฺมา จิทํ ภควโต วเสน ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณํ อาคตํ, ตสฺมา "โส ตโต จุโต อิธูปปนฺโน"ติ เอตฺถ เอวํ โยชนา เวทิตพฺพา. เอตฺถ หิ โส ตโต จุโตติ ปฏินิวตฺตนฺตสฺส ปจฺจเวกฺขณํ. ตสฺมา อิธูปปนฺโนติ อิมิสฺสา อิธูปปตฺติยา อนนฺตรํ, อมุตฺร อุทปาทินฺติ ตุสิตภวนํ สนฺธายาหาติ เวทิตพฺโพ. ตตฺราปาสึ เอวํนาโมติ ตตฺราปิ ตุสิตภวเน เสตเกตุ นาม เทวปุตฺโต อโหสึ. เอวํโคตฺโตติ ตาหิ เทวตาหิ สทฺธึ เอกโคตฺโต. เอวํวณฺโณติ สุวณฺณวณฺโณ. เอวมาหาโรติ ทิพฺพสุธาหาโร. เอวํ สุขทุกฺขปฏิสํเวทีติ เอวํ ทิพฺพสุขปฏิสํเวที.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๖.

ทุกฺขํ ปน สงฺขารทุกฺขมตฺตเมว. เอวมายุปริยนฺโตติ เอวํ สตฺตปญฺญาสวสฺส- โกฏิสฏฺฐีวสฺสสตสหสฺสายุปริยนฺโต. โส ตโต จุโตติ โส อหํ ตโต ตุสิตภวนโต จุโต. อิธูปปนฺโนติ อิธ มหามายาเทวิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺโต. อยํ โข เม พฺราหฺมณาติอาทีสุ เมติ มยา. วิชฺชาติ วิทิตกรณฏฺเฐน วิชฺชา. กึ วิทิตํ กโรติ? ปุพฺเพนิวาสํ. อวิชฺชาติ ตสฺเสว ปุพฺเพนิวาสสฺส อวิทิตกรณฏฺเฐน ตปฺปฏิจฺฉาทโก โมโหติ วุจฺจติ. ตโมติ เสฺวว โมโห ปฏิจฺฉาทกฏฺเฐน "ตโม"ติ วุจฺจติ. อาโลโกติ สาเยว วิชฺชา โอภาสกรณฏฺเฐน "อาโลโก"ติ วุจฺจติ. เอตฺถ จ วิชฺชา อธิคตาติ อยํ อตฺโถ, เสสํ ปสํสาวจนํ. โยชนา ปเนตฺถ อยํ โข เม วิชฺชา อธิคตา, ตสฺส เม อธิคตวิชฺชสฺส อวิชฺชา วิหตา, วินฏฺฐาติ อตฺโถ. กสฺมา? ยสฺมา วิชฺชา อุปฺปนฺนา. เอส นโย อิตรสฺมึปิ ปททฺวเย. ยถาตนฺติ เอตฺถ ยถาติ โอปมฺเม. ตนฺติ นิปาโต. สติยา อวิปฺปวาเสน อปฺปมตฺตสฺส. วิริยาตาเปน อาตาปิโน. กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺขตาย ปหิตตฺตสฺส เปสิตตฺตสฺสาติ อตฺโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ยถา อปฺปมตฺตสฺส อาตาปิโน ปหิตตฺตสฺส วิหรโต อวิชฺชา วิหญฺเญยฺย, วิชฺชา อุปฺปชฺเชยฺย, ตโม วิหญฺเญยฺย, อาโลโก อุปฺปชฺเชยฺย. เอวเมว มม อวิชฺชา วิหตา, วิชฺชา อุปฺปนฺนา. ตโม วิหโต, อาโลโก อุปฺปนฺโน. เอตสฺส เม ปธานานุโยคสฺส อนุรูปเมว ผลํ ลทฺธนฺ"ติ. ปุพฺเพนิวาสกถา นิฏฺฐิตา. --------- ทิพฺพจกฺขุญาณกถาวณฺณนา [๕๓] จุตูปปาตกถายํ ยสฺมา ปน ๑- อิธ ภควโต วเสน ปาลิ อาคตา, ตสฺมา "ปสฺสามิ ปชานามี"ติ วุตฺตํ, อยํ วิเสโส. เสสํ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตสทิสเมว. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปน-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๗.

เอตฺถ ปน วิชฺชาติ ทิพฺพจกฺขุญาณวิชฺชา. อวิชฺชาติ สตฺตานํ จุติปฏิสนฺธิปฏิจฺฉาทิกา อวิชฺชา. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. ยสฺมา จ ปูริตปารมีนํ มหาสตฺตานํ ปริกมฺมกิจฺจํ นาม นตฺถิ. เต หิ จิตฺเต อภินินฺนามิตมตฺเตเยว อเนกวิหิตํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺติ, ทิพฺเพน จกฺขุนา สตฺเต ปสฺสนฺติ. ตสฺมา โย ตตฺถ ปริกมฺมํ อาทึ กตฺวา ภาวนานโย วุตฺโต, น เตน อิธ อตโถติ. ----------- อาสวกฺขยญาณกถาวณฺณนา [๕๔] ตติยวิชฺชาย โส เอวํ สมาหิเต จิตฺเตติ วิปสฺสนาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานจิตฺตํ เวทิตพฺพํ. อาสวานํ ขยญาณายาติ อรหตฺตมคฺคญาณตฺถาย, อรหตฺตมคฺโค หิ อาสววินาสนโต อาสวานํ ขโยติ วุจฺจติ, ตตฺร เจตํ ญาณํ ตตฺถ ปริยาปนฺนตฺตาติ. จิตฺตํ อภินินฺนาเมสินฺติ วิปสฺสนาจิตฺตํ อภินีหรึ. โส อิทํ ทุกฺขนฺติ เอวมาทีสุ "เอตฺตกํ ทุกฺขํ, น อิโต ภิยฺโย"ติ สพฺพํปิ ทุกฺขสจฺจํ สรสลกฺขณปฏิเวเธน ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสึ ชานึ ปฏิวิชฺฌึ. ตสฺส จ ทุกขสฺส นิพฺพตฺติกํ ตณฺหํ อยํ ทุกฺขสมุทโยติ. ตทุภยมฺปิ ยํ ฐานํ ปตฺวา นิรุชฺฌติ, ตนฺเตสํ อปฺปวตฺตินิพฺพานํ อยํ ทุกฺขนิโรโธติ. ตสฺส จ สมฺปาปกํ อริยมคฺคํ อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาติ สรลกฺขณปฏิเวเธน ยถาภูตํ อพฺภญฺญาสึ ชานึ ปฏิวิชฺฌินฺติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอวํ สรูปโต สจฺจานิ ทสฺเสตฺวา อิทานิ กิเลสวเสน ปริยายโต ทสฺเสนฺโต อิเม อาสวาติอาทิมาห. ตสฺส เม เอวํ ชานโต เอวํ ปสฺสโตติ ตสฺส มยฺหํ เอวํ ชานนฺตสฺส เอวํ ปสฺสนฺตสฺส. สห วิปสฺสนาย โกฏิปฺปตฺตํ มคฺคํ กเถติ. กามาสวาติ กามาสวโต. วิมุจฺจิตฺถาติ อิมินา ผลกฺขณํ ทสฺเสติ, มคฺคกฺขเณ หิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ผลกฺขเณ วิมุตฺตํ โหติ. วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมฺหีติ ๑- ญาณนฺติ อิมินา ปจฺจเวกฺขณญาณํ ทสฺเสติ. ขีณา ชาตีติอาทีหิ ตสฺส ภูมึ, เตน หิ ญาเณน ภควา ปจฺจเวกฺขนฺโต "ขีณา ชาตี"ติ อาทีนิ อพฺภญฺญาสิ. กตมา ปน ภควโต ชาติ ขีณา, กถํ จ นํ อพฺภญฺญาสีติ. น ตาวสฺส อตีตา @เชิงอรรถ: ปาลิ. วิมุตฺตมีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๘.

ชาติ ขีณา ปุพฺเพว ขีณตฺตา, น อนาคตา อนาคเต วายามาภาวโต, น ปจฺจุปฺปนฺนา วิชฺชมานตฺตา. ยา ปน มคฺคสฺส อภาวิตตฺตา อุปฺปชฺเชยฺย เอกจตุปญฺจโวการภเวสุ เอกจตุปญฺจกฺขนฺธปฺปเภทา ชาติ, สา มคฺคสฺส ภาวิตตฺตา อนุปฺปาทธมฺมตํ อาปชฺชเนน ขีณา, ตํ โส มคฺคภาวนาย ปหีนกิเลเส ปจฺจเวกฺขิตฺวา "กิเลสาภาเว วิชฺชมานํปิ กมฺมํ อายตึ อปฺปฏิสนฺธิกํ โหตี"ติ ชานนฺโต อญฺญาสีติ. วุสิตนฺติ วุฏฺฐํ ปริวุฏฺฐํ, กตํ จริตํ นิฏฺฐิตนฺติ อตฺโถ. พฺรหฺมจริยนฺติ มคฺคพฺรหฺมจริยํ, ปุถุชฺชนกลฺยาณเกหิ สทฺธึ สตฺต เสขา พฺรหฺมจริยวาสํ วสนฺติ นาม, ขีณาสโว วุฏฺฐวาโส. ตสฺมา ภควา อตฺตโน พฺรหฺมจริยวาสํ ปจฺจเวกฺขนฺโต "วุสิตํ พฺรหฺมจริยนฺ"ติ อพฺภญฺญาสิ. กตํ กรณียนฺติ จตูสุ สจฺเจสุ จตูหิ มคฺเคหิ ปริญฺญาปหานสจฺฉิกิริยาภาวนาวเสน โสฬสวิธํปิ กิจฺจํ นิฏฺฐาปิตนฺติ อตฺโถ. ปุถุชฺชนกลฺยาณกาทโย หิ ตํ กิจฺจํ กโรนฺติ, ขีณาสโว กตกรณีโย. ตสฺมา ภควา อตฺตโน กรณียํ ปจฺจเวกฺขนฺโต "กตํ กรณียนฺ"ติ อพฺภญฺญาสิ. นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ อิทานิ ปุน อิตฺถมฺภาวาย ๑- เอวํ โสฬสกิจฺจภาวาย วา กิเลสกฺขยาย วา มคฺคภาวนากิจฺจํ เม นตฺถีติ อพฺภญฺญาสิ. อถวา อิตฺถตฺตายาติ อิตฺถภาวโต อิมสฺมา เอวํปการา อิทานิ วตฺตมานกฺขนฺธสนฺตานา อปรํ ขนฺธสนฺตานํ มยฺหํ นตฺถิ. อิเม ปน ปญฺจกฺขนฺธา ปริญฺญาตา ติฏฺฐนฺติ ฉินฺนมูลกา รุกฺขา วิย. เต จริมกวิญฺญาณนิโรเธน อนุปาทาโน วิย ชาตเวโท นิพฺพายิสฺสนฺตีติ อพฺภญฺญาสิ. อิทานิ เอวํ ปจฺจเวกฺขณญาณปริคฺคหิตํ ตํ อาสวานํ ขยญาณาธิคมํ พฺราหฺมณสฺส ทสฺเสนฺโต อยํ โข เม พฺราหฺมณาติอาทิมาห. ตตฺถ วิชฺชาติ อรหตฺตมคฺคญาณวิชฺชา. อวิชฺชาติ จตุสจฺจปฏิจฺฉาทิกา อวิชฺชา. เสสํ วุตฺตนนยเมว. เอตฺตาวตา จ ปุพฺเพนิวาสญาเณน อตีตํสญาณํ, ทิพฺพจกฺขุนา ปจฺจุปฺปนฺนานาคตํสญาณํ. อาสวกฺขเยน สกลโลกุตฺตรคุณนฺติ ๒- เอวํ ตีหิ วิชฺชาหิ สพฺเพปิ สพฺพญฺญุคุเณ สงฺคเหตฺวา ปกาเสนฺโต อตฺตโน อสมฺโมหวิหารํ พฺราหฺมณสฺส ทสฺเสสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิตฺถภาวาย ฉ.ม. สกลโลกิยโลกุตฺตรคุณนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๙.

อรญฺญวาสการณวณฺณนา [๕๕] เอวํ วุตฺเต กิร พฺราหฺมโณ จินฺเตสิ "สมโณ โคตโม สพฺพญฺญุตํ ปฏิชานาติ, อชฺชาปิ จ อรญฺญวาสํ น วิชหติ, อตฺถิ นุ ขฺวสฺส อญฺญํปิ กิญฺจิ กรณียนฺ"ติ. อถสฺส ภควา อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา อิมินา อชฺฌาสยานุสิทฺธิยา สิยา โข ปน เตติอาทิมาห. ตตฺถ สิยา โข ปน เต พฺราหฺมณ เอวมสฺสาติ พฺราหฺมณ กทาจิ ตุยฺหํ เอวํ ภเวยฺย. น โข ปเนตํ พฺราหฺมณ เอวํ ทฏฺฐพฺพนฺติ เอวํ โข ปน พฺราหฺมณ ตยา มยฺหํ ปนฺตเสนาสนปฏิเสวนํ อวีตราคาทิตายาติ เอวํ น ทฏฺฐพฺพํ. เอวํ ปนฺตเสนาสนํ ปฏิเสวเน อการณํ ปฏิกฺขิปิตฺวา การณํ ทสฺเสนฺโต เทฺว โข อหนฺติอาทิมาห. ตตฺถ อตฺโถเยว อตฺถวโส. ตสฺมา เทฺว โข อหํ พฺราหฺมณ อตฺถวเสติ อหํ โข พฺราหฺมณ เทฺว อตฺเถ เทฺว การณานิ สมฺปสฺสมาโนติ วุตฺตํ โหติ. อตฺตโน จ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารนฺติ เอตฺถ ทิฏฺฐธมฺโม นาม อยํ ปจฺจกฺโข อตฺตภาโว. สุขวิหาโร นาม จตุนฺนํ อิริยาปถวิหารานํ ผาสุตา, เอกกสฺส หิ อรญฺเญ อนฺตมโส อุจฺจารปสฺสาวกิจฺจํ อุปาทาย สพฺเพว อิริยาปถา ผาสุกา โหนฺติ, ตสฺมา ทิฏฺฐธมฺมสฺส สุขวิหารํ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารนฺติ ๑- อยมตฺโถ เวทิตพฺโพ. ปจฺฉิมญฺจ ชนตํ อนุกมฺปมาโนติ กถํ อรญฺญวาเสน ปจฺฉิมา ชนตา อนุกมฺปิตา โหติ? สทฺธา ปพฺพชิตา หิ กุลปุตฺตา ภควโต อรญฺญวาสํ ทิสฺวา ภควาปิ นาม อรญฺญเสนาสนานิ น มุญฺจติ, ยสฺส เนวตฺถิ ปริญฺญาตพฺพํ น ปหาตพฺพํ น ภาเวตพฺพํ น สจฺฉิกาตพฺพํ, กิมงฺคํ ปน มยนฺติ จินฺเตตฺวา ตตฺถ วสิตพฺพเมว มญฺญิสฺสนฺติ. เอวํ ขิปฺปเมว ทุกฺขสฺสนฺตกรา ภวิสฺสนฺตีติ. เอวํ ปจฺฉิมา ชนตา อนุกมฺปิตา โหติ, เอตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห "ปจฺฉิมญฺจ ชนตํ อนุกมฺปมาโน"ติ. เทสนานุโมทนาวณฺณนา [๕๖] ตํ สุตฺวา อตฺตมโน พฺราหฺมโณ อนุกมฺปิตรูปาติอาทิมาห. ตตฺถ อนุกมฺปิตรูปาติ อนุกมฺปิตชาติกา อนุกมฺปิตสภาวา. ชนตาติ ชนสมูโห. ยถาตํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. ทิฏฺฐธมฺมสฺส สุขวิหารนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๐.

อรหตา สมฺมาสมฺพุทฺเธนาติ ยถา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อนุกมฺเปยฺย, ตเถว อนุกมฺปิตรูปาติ. เอวญฺจ วตฺวา ปุน ตํ ภควโต ธมฺมเทสนํ อพฺภนุโมทมาโน ภควนฺตํ เอตทโวจ อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม อภิกฺกนฺตํ โภ โคตมาติ. ตตฺถายํ อภิกฺกนฺตสทฺโท ขยสุนฺทราภิรูปอพฺภนุโมทเนสุ ทิสฺสติ. "อภิกฺกนฺตา ภนฺเต รตฺติ, นิกฺขนฺโต ปฐโม ยาโม, จิรนิสินฺโน ภิกฺขุสํโฆ"ติอาทีสุ ๑- หิ ขเย ทิสฺสติ. "อยํ อิเมสํ จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ อภิกฺกนฺตตโร จ ปณีตตโร จา"ติอาทีสุ ๒- สุนฺทเร. "โก เม วนฺทติ ปาทานิ อิทฺธิยา ยสสา ชลํ อภิกฺกนฺเตน วณฺเณน สพฺพา โอภาสยํ ทิสา"ติ อาทีสุ ๓- อภิรูเป. "อภิกฺกนฺตํ ภนฺเต"ติอาทีสุ ๔- อพฺภนุโมทเน. อิธาปิ อพฺภนุโมทเนเยว. ยสฺมา จ อพฺภนุโมทเน, ตสฺมา สาธุ สาธุ โภ โคตมาติ วุตฺตํ โหตีติ เวทิตพฺพํ. "ภเย โกเธ ปสํสายํ ตุริเต โกตุหลจฺฉเร หาเส โสเก ปสาเท จ กเร อาเมณฺฑิตํ พุโธ"ติ อิมินา จ ลกฺขเณน อิธ ปสาทวเสน ปสํสาวเสน จายํ ทฺวิกฺขตฺตุํ วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ. อถวา อภิกฺกนฺตนฺติ อภิกฺกนฺตํ ๕- อติอิฏฺฐํ อติมนาปํ, อติสุนฺทรนฺติ วุตฺตํ โหติ. ตตฺถ เอเกน อภิกฺกนฺตสทฺเทน เทสนํ โถเมติ, เอเกน อตฺตโน ปสาทํ. อยญฺเหตฺถ อธิปฺปาโย:- อภิกฺกนฺตํ โภ โคตม ยทิทํ โภโต โคตมสฺส ธมฺมเทสนา, อภิกฺกนฺตํ ยทิทํ โภโต โคตมสฺส ธมฺมเทสนํ อาคมฺม มม ปสาโทติ. ภควโตเยว วา วจนํ เทฺว เทฺว อตฺเถ สนฺธาย โถเมติ:- โภโต โคตมสฺส วจนํ อภิกนฺตํ โทสนาสนโต, อภิกฺกนฺตํ คุณาธิคมนโต, ตถา สทฺธาชนนโต. ปญฺญาชนนโต, @เชิงอรรถ: วินย. จูฬ. ๗/๓๘๓/๒๐๔ ปาติโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธก, องฺ. อฏฺฐก. @๒๓/๑๑๐(๒๐)/๒๐๗ (สฺยา) องฺ จตุกฺก. ๒๑/๑๐๐/๑๑๔ โปตลิยสุตฺต @ ขุ. วิมาน. ๒๖/๘๕๗/๘๗ ปุริสวิมาน ที.สี. ๙/๒๕๐/๘๕ @อชาตสตฺตุอุปาสกตฺตปฏิเวทนา, วีนย. มหาวิ. ๑/๑๕/๗ เวรญฺชกณฺฑ. @ สี. อติกนฺตํ, ฉ.ม. อภิกนฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๑.

สาตฺถโต, สพฺยญฺชนโต, อุตฺตานปทโต, คมฺภีรตฺถโต, กณฺณสุขโต, หทยงฺคมโต, อนตฺตุกฺกํสนโต, อปรวมฺภนโต, กรุณาสีตลโต ปญฺญาวทาตโต, อาปาถรมณียโต, วิมทฺทกฺขมโต, สุยฺยมานสุขโต วีมํสิยมานหิตโตติ เอวมาทีหิ โยเชตพฺพํ. ตโต ปรํปิ จตูหิ อุปมาหิ เทสนํเยว โถเมติ. ตตฺถ นิกุชฺชิตนฺติ อโธมุขํ ฐปิตํ เหฏฺฐามุขชาตํ วา. อุกฺกุชฺเชยฺยาติ อุปริ มุขํ ฐเปยฺย. ปฏิจฺฉนฺนนฺติ ติณปณฺณาทิจฺฉาทิตํ. วิวเรยฺยาติ อุคฺฆาเตยฺย. มุฬฺหสฺสาติ ทิสามุฬฺหสฺส. มคฺคํ อาจิกฺเขยฺยาติ หตฺเถ คเหตฺวา "เอส มคฺโค"ติ วเทยฺย. อนฺธกาเรติ กาฬปกฺขจาตุทฺทสีอฑฺฒรตฺตฆนวนสณฺฑเมฆปฏเลหิ จตุรงฺเค ตเม, อยํ ตาว อนุตฺตานปทตฺโถ. อยํ ปน อธิปฺปายโยชนา:- ยถา โกจิ นิกุชฺชิตํ อุกฺกุชฺเชยฺย, เอวํ สทฺธมฺมวิมุขํ อสทฺธมฺเม ปติตํ มํ อสทฺธมฺมา วุฏฺฐาเปนฺเตน ยถา ปฏิจฺฉนฺนํ วิวเรยฺย, เอวํ กสฺสปสฺส ภควโต สาสนนฺตรธานโต ปภูติ มิจฺฉาทิฏฺฐิคหณปฏิจฺฉนฺนํ สาสนํ วิวรนฺเตน ยถา มุฬฺหสฺส มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, เอวํ กุมฺมคฺคํ มิจฺฉา มคฺคํ ปฏิปนฺนสฺส เม สคฺคโมกฺขมคฺคํ อาจิกฺขนฺเตน ๑- ยถา อนฺธกาเร เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย, เอวํ โมหนฺธกาเร นิมุคฺคสฺส เม พุทฺธาทิรตนรูปานิ อปสฺสโต ตปฺปฏิจฺฉาทกโมหนฺธการวิทฺธํสกเทสนาปชฺโชตธารเณน มยฺหํ โภตา โคตเมน เอเตหิ ปริยาเยหิ ปกาสิตตฺตา อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโตติ. ปสนฺนาการวณฺณนา เอวํ เทสนํ โถเมตฺวา อิมาย เทสนาย รตนตฺตเย ปสนฺนจิตฺโต ปสนฺนาการํ กโรนฺโต "เอสาหนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ เอสาหนฺติ เอโส อหํ. ภวนฺตํ โคตมํ สรณํ คจฺฉามีติ ภวํ เม โคตโม สรณํ ปรายโน อฆสฺส หนฺตา ๒- หิตสฺส จ วิธาตาติ อิมินา อธิปฺปาเยน ภวนฺตํ โคตมํ คจฺฉามิ ภชามิ เสวามิ ปยิรุปาสามิ, เอวํ วา ชานามิ พุชฺฌามีติ. เยสญฺหิ ธาตูนํ คติ อตฺโถ, พุทฺธิปิ เตสํ @เชิงอรรถ: สี. อาวิกโรนฺเตน ฉ.ม. ตาตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๒.

อตฺโถ. ตสฺมา คจฺฉามีติ อิมสฺส ชานามิ พุชฺฌามีติ อยมตฺโถ วุตฺโต. ธมฺมญฺจ ภิกฺขุสํฆญฺจาติ เอตฺถ ปน อธิคตมคฺเค สจฺฉิกตนิโรเธ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเนว จตูสุ อปาเยสุ อปตมาเน ธาเรตีติ ธมฺโม, โส อตฺถโต อริยมคฺโค เจว นิพฺพานญฺจ. วุตฺตํ เหตํ "ยาวตา ภิกฺขเว ธมฺมา สงฺขตา, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เตสํ อคฺคมกฺขายตี"ติ ๑- วิตฺถาโร. น เกวลญฺจ อริยมคฺโค เจว นิพฺพานญฺจ, อปิจ โข อริยผเลหิ สทฺธึ ปริยตฺติธมฺโมปิ. วุตฺตญฺเหตํ ฉตฺตมาณวกวิมาเน:- "ราควิราคมเนชมโสกํ *- ธมฺมมสงฺขตมปฺปฏิกูลํ มธุรมิมํ ปคุณํ สุวิภตฺตํ ธมฺมมิมํ สรณตฺถมุเปหี"ติ. ๒- เอตฺถ ราควิราโคติ มคฺโค กถิโต. อเนชมโสกนฺ *- ติ ผลํ. ธมฺมมสงฺขตนฺติ นิพฺพานํ. อปฺปฏิกูลํ มธุรมิมํ ปคุณํ สุวิภตฺตนฺติ ปิฏกตฺตเยน วิภตฺตสพฺพธมฺมกฺขนฺธานิ. ๓- ทิฏฺฐิสีลสงฺฆาเตน สํหโตติ สํโฆ, โส อตฺถโต อฏฺฐอริยปุคฺคลสมูโห. วุตฺตญฺเหตํ ตสฺมึเยว วิมาเน:- "ยตฺถ จ ทินฺนมหปฺผลมาหุ จตูสุ สุจีสุ ปุริสยุเคสุ อฏฺฐ จ ปุคฺคลธมฺมทสา เต สํฆมิมํ สรณตฺถมุเปหี"ติ. ๔- ภิกฺขูนํ สํโฆ ภิกฺขุสํโฆ. เอตฺตาวตา พฺราหฺมโณ ตีณิ สรณคมนานิ ปฏิเวเทสิ. สรณคมนกถา อิทานิ เตสุ สรณคมเนสุ โกสลฺลตฺถํ สรณํ, สรณคมนํ, โย จ สรณํ คจฺฉติ, สรณคมนปฺปเภโท, สรณคมนผลํ, สงฺกิเลโส, เภโทติ อยํ วิธิ เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๙ อคฺคปฺปสาทสุตฺต * ปาลิ. มเนญฺชมโสกํ,... @ ขุ. วิมาน. ๒๖/๘๘๗/๙๑ ฉตฺตมาณวกวิมาน ฉ.ม., อิ. วิภตฺตา สพฺพธมฺมกฺขนฺธาติ @ ขุ. วิมาน. ๒๖/๘๘๘/๙๒ ฉตฺตมาณวกวิมาน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๓.

เสยฺยถีทํ:- ปทตฺถโต ตาว หึสตีติ สรณํ, สรณคตานํ เตเนว สรณคมเนน ภยํ สนฺตาสํ ทุกฺขํ ทุคฺคติปริกิเลสํ หนติ วินาเสตีติ อตฺโถ, รตนตฺตยสฺเสตํ อธิวจนํ. อถวา หิเต ปวตฺตเนน อหิตา จ นิวตฺตเนน สตฺตานํ ภยํ หึสตีติ ๑- พุทฺโธ. ภวกนฺตารา อุตฺตารเณน อสฺสาสทาเนน จ ธมฺโม. อปฺปกานํปิ การานํ วิปุลผลปฏิลาภกรเณน สํโฆ. ตสฺมา อิมินาปิ ปริยาเยน รตนตฺตยํ สรณํ. ตปฺปสาทตคฺครุตาหิ วิหตกิเลโส ตปฺปรายนตาการปฺปวตฺโต จิตฺตุปฺปาโท สรณคมนํ. ตํสมงฺคี สตฺโต สรณํ คจฺฉติ, วุตฺตปฺปกาเรน จิตฺตุปฺปาเทน เอตานิ ตีณิ รตนานิ สรณํ, เอตานิ ปรายนนฺติ เอวํ อุเปตีติ อตฺโถ. เอวํ ตาว สรณํ สรณคมนํ โย จ สรณํ คจฺฉตีติ อิทตฺตยํ เวทิตพฺพํ. สรณคมนปฺปเภเท ปน ทุวิธํ สรณคมนํ โลกุตฺตรํ โลกิยญฺจ. ตตฺถ โลกุตฺตรํ ทิฏฺฐสจฺจานํ มคฺคกฺขเณ สรณคมนูปกิเลสมุจฺเฉเทน อารมฺมณโต นิพฺพานารมฺมณํ หุตฺวา กิจฺจโต สกเลปิ รตนตฺตเย อิชฺฌติ. โลกิยปุถุชฺชนานํ สรณคมนูปกิเลสวิกฺขมฺภเนน อารมฺมณโต พุทฺธาทิคุณารมฺมณํ หุตฺวา อิชฺฌติ, ตํ อตฺถโต พุทฺธาทีสุ วตฺถูสุ สทฺธาปฏิลาโภ, สทฺธามูลิกา จ สมฺมาทิฏฺฐิ ทสสุ ปุญฺญกิริยาวตฺถูสุ ทิฏฺฐุชุกมฺมนฺติ วุจฺจติ. ตยิทํ จตุธา ปวตฺตติ อตฺตสนฺนิยาตเนน ตปฺปรายนตาย สิสฺสภาวูปคมเนน ปณิปาเตนาติ. ๒- ตตฺถ อตฺตสนฺนิยฺยาตนํ นาม "อชฺชาทึ กตฺวา อหํ อตฺตานํ พุทฺธสฺส นิยฺยาเทมิ, ธมฺมสฺส สํฆสฺสา"ติ เอวํ พุทฺธาทีนํ อตฺตปริจฺจชนํ. ตปฺปรายนตา นาม "อชฺชาทึ กตฺวา อหํ พุทฺธปรายโน, ธมฺมปรายโน, สํฆปรายโน อิติ มํ ธาเรถา"ติ เอวํ ตปฺปรายนภาโว. สิสฺสภาวูปคมนํ นาม "อชฺชาทึ กตฺวา อหํ พุทฺธสฺส อนฺเตวาสิโก, ธมฺมสฺส, สํฆสฺส อิติ มํ ธาเรถา"ติ เอวํ สิสฺสภาวูปคโม. ปณิปาโต นาม "อชฺชาทึ กตฺวา อหํ อภิวาทนํ ปจฺจุฏฺฐานํ อญฺชลีกมฺมํ สามีจิกมฺมํ พุทฺธาทีนํเยว ติณฺณํ วตฺถูนํ กโรมิ, อิติ มํ ธาเรถา"ติ เอวํ พุทฺธาทีสุ ปรมนิปจฺจกาโร. อิเมสญฺหิ จตุนฺนํ อาการานํ อญฺญตรํปิ กโรนฺเตน คหิตํเยว โหติ สรณคมนํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. หึสติ ม. ปาณิปาเตนาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๔.

อปิจ ภควโต อตฺตานํ ปริจฺจชามิ, ธมฺมสฺส, สํฆสฺส อตฺตานํ ปริจฺจชามิ. ชีวิตํ ปริจฺจชามิ, ปริจฺจตฺโตเยว เม อตฺตา, ปริจฺจตฺตํเยว เม ชีวิตํ, ชีวิตปริยนฺติกํ พุทฺธํ สรณํ คจฺฉามิ, พุทฺโธ เม สรณํ เลณํ ตาณนฺติ เอวํปิ อตฺตสนฺนิยฺยาตนํ เวทิตพฺพํ. "สตฺถารญฺจ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยํ, สุคตญฺจ วาตาหํ ปสฺเสยฺยํ ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยํ, สมฺมาสมฺพุทฺธํ จ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยนฺ"ติ ๑- เอวมฺปิ มหากสฺสปสฺส สรณคมเน ๒- วิย สิสฺสภาวูปคมนํ ทฏฺฐพฺพํ. "โส อหํ วิจริสฺสามิ คามา คามํ ปุรา ปุรํ นมสฺสมาโน สมฺพุทฺธํ ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตนฺ"ติ ๓- เอวมฺปิ อาฬวกาทีนํ สรณคมนํ วิย ตปฺปรายนตา เวทิตพฺพา. "อถ โข พฺรหฺมายุ พฺราหฺมโณ อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควโต ปาทานิ มุเขน จ ปริจุมฺพติ, ปาณีหิ จ ปริสมฺพาหติ, นามญฺจ สาเวติ พฺรหฺมายุ อหํ โภ โคตม พฺราหฺมโณ, พฺรหฺมายุ อหํ โภ โคตม พฺราหฺมโณ"ติ ๔- เอวํปิ ปณิปาโต ทฏฺฐพฺโพ. โส ปเนส ญาติภยาจริยทกฺขิเณยฺยวเสน จตุพฺพิโธ โหติ. ตตฺถ ทกฺขิเณยฺยปณิปาเตน สรณคมนํ โหติ, น อิตเรหิ. เสฏฺฐวเสเนว หิ สรณํ คยฺหติ, เสฏฺฐวเสน ภิชฺชติ, ตสฺมา โย สากิโย วา โกลิโย วา "พุทฺโธ อมฺหากํ ญาตโก"ติ วนฺทติ, อคฺคหิตเมว โหติ สรณํ. โย วา "สมโณ โคตโม ราชปูชิโต มหานุภาโว, อวนฺทิยมาโน อนตฺถํปิ กเรยฺยา"ติ ภเยน วนฺทติ, อคฺคหิตเมว โหติ สรณํ. โยปิ ๕- โพธิสตฺตกาเล ภควโต สนฺติเก กิญฺจิ อุคฺคหิตํ สรมาโน พุทฺธกาเล วา:- "เอเกน โภเค ๖- ภุญฺเชยฺย ทฺวีหิ กมฺมํ ปโยชเย จตุตฺถํ จ นิธาเปยฺย อาปทาสุ ภวิสฺสตี"ติ ๗- เอวรูปํ อนุสาสนึ อุคฺคเหตฺวา "อาจริโย เม"ติ วนฺทติ, อคฺคหิตเมว โหติ สรณํ. โย ปน "อยํ โลเก อคฺคทกฺขิเณยฺโย"ติ วนฺทติ, เตเนว คหิตํ โหติ สรณํ. @เชิงอรรถ: สํ. นิ. ๑๖/๑๕๔/๒๑๐ กสฺสปสํยุตฺต: จีวรสุตฺต ฉ.ม. สรณคมนํ @ ขุ. สุ. ๒๕/๑๙๔/๓๗๑ อาฬวกสุตต, สํ. สคา. ๑๕/๒๔๖/๒๕๙ ยกฺขสํยุตฺต. @ ม.ม. ๑๓/๓๙๔/๓๗๗ พุรหฺมายุสุตฺต ฉ.ม. โย วา @ ก. ภาเคน ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๖๕/๑๖๔ สิงฺคาลกสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๕.

เอวํ คหิตสรณสฺส จ อุปาสกสฺส วา อุปาสิกาย วา อญฺญติตฺถิเยสุ ปพฺพชิตํปิ ญาตึ "ญาตโก เม อยนฺ"ติ วนฺทโต สรณคมนํ น ภิชฺชติ, ปเคว อปพฺพชิตํ. ตถา ราชานํ ภยวเสน วนฺทโต, โส หิ รฏฺฐปูชิตตฺตา อวนฺทิยมาโน อนตฺถํปิ กเรยฺยาติ. ตถา ยํ กิญฺจิ สิปฺปํ สิกฺขาปกํ ติตฺถิยํปิ "อาจริโย เม อยนฺ"ติ วนฺทโตปิ น ภิชฺชตีติ เอวํ สรณคมปฺปเภโท เวทิตพฺโพ. เอตฺถ จ โลกุตฺตรสฺส สรณคมนสฺส จตฺตาริ สามญฺญผลานิ วิปากผลํ, สพฺพทุกฺขกฺขโย อานิสํสผลํ. วุตฺตเญฺหตํ:- "โย จ พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สํฆญฺจ สรณํ คโต จตฺตาริ อริยสจฺจานิ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสติ ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ อริยญฺจฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ทุกฺขูปสมคามินํ เอตํ โข สรณํ เขมํ เอตํ สรณมุตฺตมํ เอตํ สรณมาคมฺม สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี"ติ. ๑- อปิจ นิจฺจโต อนุปคมนาทิวเสนเปตสฺส อานิสํสผลํ เวทิตพฺพํ. วุตฺตเญฺหตํ:- "อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส, ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล กิญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย, สุขโต อุปคจฺเฉยฺย, กิญฺจิ ธมฺมํ อตฺตโต อุปคจฺเฉยฺย, มาตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, ปิตรํ, อรหนฺตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, ทุฏฺฐจิตฺโต ตถาคตสฺส โลหิตํ อุปฺปาเทยฺย, สํฆํ ภินฺเทยฺย, อญฺญํ สตฺถารํ อุทฺทิเสยฺย, เนตํ ฐานํ วิชฺชตี"ติ. ๒- โลกิยสฺส ปน สรณคมนสฺส ภวสมฺปทาปิ โภคสมฺปทาปิ ผลเมว. วุตฺตเญฺหตํ:- "เยเกจิ พุทฺธํ สรณํ คตาเส น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ. ปหาย มานุสํ เทหํ เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺตี"ติ. ๓- @เชิงอรรถ: ขุ. ธมฺม. ๒๕/๑๙๐-๙๒/๕๐-๑ อคฺคิทตฺตปุโรหิตวตฺถุ @ ม. อุปริ. ๑๔/๑๒๗-๘/๑๑๔ พหุธาตุกสุตฺต, องฺ. เอกก. ๒๐/๒๖๘-๗๕/๒๘-๙ @ สํ. สคา. ๑๕/๓๗/๓๐ สมยสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๖.

อปรมฺปิ วุตฺตํ "อถ โข สกฺโก เทวานมินฺโท อสีติยา เทวตาสหสฺเสหิ สทฺธึ เยนายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน, เตนุปสงฺกมิ ฯเปฯ เอกมนฺตํ ฐิตํ โข สกฺกํ เทวานมินฺทํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอตทโวจ `สาธุ โข เทวานมินฺท พุทฺธํ สรณคมนํ โหติ, พุทฺธํ สรณคมนเหตุ โข เทวานมินฺท เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรมฺมรณา สุคตึ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺตี'ติ เต อญฺเญ เทเว ทสหิ ฐาเนหิ อธิคณฺหนฺติ ทิพฺเพน อายุนา ทิพฺเพน วณฺเณน สุเขน ยเสน อาธิปเตยฺเยน ทิพฺเพหิ รูเปหิ สทฺเทหิ คนฺเธหิ รเสหิ โผฏฺฐพฺเพหี"ติ. ๑- เอส นโย ธมฺเม สํเฆ จ. อปิจ เวลามสุตฺตาทิวเสนาปิ ๒- สรณคมนสฺส ผลวิเสโส เวทิตพฺโพ. เอวํ สรณคมนผลํ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ โลกิยสรณคมนํ ตีสุ วตฺถูสุ อญฺญาณสํสยมิจฺฉาญาณาทีหิ สงฺกิลิสฺสติ, น มหาชุติกํ โหติ น มหาวิปฺผารํ. โลกุตฺตรสฺส นตฺถิ สงฺกิเลโส. โลกิยสฺส จ สรณคมนสฺส ทุวิโธ เภโท สาวชฺโช อนวชฺโช จ. ตตฺถ สาวชฺโช อญฺญสตฺถาราทีสุ อตฺตสนฺนิยฺยาตนาทีหิ โหติ, โส อนิฏฺฐผโล. อนวชฺโช กาลกิริยาย, โส อวิปากตฺตา อผโล. โลกุตฺตรสฺส ปน เนวตฺถิ เภโท. ภวนฺตเรปิ หิ อริยสาวโก อญฺญํ สตฺถารํ น อุทฺทิสตีติ เอวํ สรณคมนสฺส สงฺกิเลโส จ เภโท จ เวทิตพฺโพติ. อุปาสกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตูติ มํ ภวํ โคตโม "อุปาสโก อยนฺ"ติ เอวํ ธาเรตุ, ชานาตูติ อตฺโถ. อุปาสกวิธิกถา อุปาสกวิธึ โกสลฺลตฺถํ ปเนตฺถ โก อุปาสโก, กสฺมา อุปาสโกติ วุจฺจติ, กิมสฺส สีลํ, โก อาชีโว, กา วิปตฺติ, กา สมฺปตฺตีติ อิทํ ปกิณฺณกํ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ โก อุปาสโกติ โย โกจิ ติสรณํ คโต คหฏฺโฐ, วุตฺตเญฺหตํ "ยโต โข มหานาม อุปาสโก พุทฺธํ สรณํ คโต โหติ, ธมฺมํ สรณํ คโต โหติ, สํฆํ สรณํ คโต โหติ. เอตฺตาวตา โข มหานาม อุปาสโก โหตี"ติ. ๓- กสฺมา อุปาสโกติ รตนตฺตยอุปาสนโต. โส หิ พุทฺธํ อุปาสตีติ อุปาสโก. ธมฺมํ, สํฆํ อุปาสตีติ อุปาสโก. @เชิงอรรถ: สํ. สฬา. ๑๘/๕๓๒,๕๓๕/๓๓๙/๓๔๒ โมคฺคลฺลานสํยุตฺต @ องฺ นวก. ๒๓/๒๒๔/(๒๐)/๔๐๖ สีหนาทวคฺค (สยา) @ สํ. มหา. ๑๙/๑๐๓๓/๓๔๓ มหานามสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๗.

กิมสฺส สีลนฺติ ปญฺจ เวรมณิโย. ยถาห "ยโต โข มหานาม อุปาสโก ปาณาติปาตา ปฏิวิรโต โหติ อทินฺนาทานา, กาเมสุ มิจฺฉาจารา, มุสาวาทา, สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา ปฏิวิรโต โหติ. เอตฺตาวตา โข มหานาม อุปาสโก สีลวา โหตี"ติ. ๑- โก อาชีโวติ ปญฺจ มิจฺฉาวณิชฺชา ปหาย ธมฺเมน สเมน ชีวิตกปฺปนํ. วุตฺตเญฺหตํ "ปญฺจิมา ภิกฺขเว วณิชฺชา อุปาสเกน อกรณียา. กตมา ปญฺจ? สตฺถวณิชฺชา, สตฺตวณิชฺชา, มํสวณิชฺชา, มชฺชวณิชฺชา, วิสวณิชฺชา. อิมา โข ภิกฺขเว ปญฺจ วณิชฺชา อุปาสเกน อกรณียา"ติ. ๒- กา วิปตฺตีติ ยา ตสฺเสว สีลสฺส จ อาชีวสฺส จ วิปตฺติ, อยมสฺส วิปตฺติ. อปิจ ยาย เอส จณฺฑาโล เจว โหติ มลญฺจ ปฏิมลญฺจ ๓- ปฏิกิฏฺโฐ ๔- จ. สาปิสฺส วิปตฺตีติ เวทิตพฺพา. เต จ อตฺถโต อสฺสทฺธิยาทโย ปญฺจ ธมฺมา โหนฺติ. ยถาห "ปญฺจหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อุปาสโก อุปาสกจณฺฑาโล จ โหติ อุปาสกมลญฺจ อุปาสกปฏิกิฏฺโฐ จ. ๕- กตเมหิ ปญฺจหิ? อสฺสทฺโธ โหติ, ทุสฺสีโล โหติ, โกตุหลมงฺคลิโก โหติ, มงฺคลํ ปจฺเจติ, โน กมฺมํ, อิโต จ พหิทฺธา ทกฺขิเณยฺยํ ปริเยสติ, *- ตตฺถ จ ปุพฺพการํ กโรตี"ติ. ๖- กา สมฺปตฺตีติ ยา จสฺส สีลสมฺปทา จ อาชีวสมฺปทา จ, สา สมฺปตฺติ. เย จสฺส รตนภาวาทิการา สทฺธาทโย ปญฺจ ธมฺมา. ยถาห "ปญฺจหิ ภิกฺขเว ธมฺเมหิ สมนฺนาคโต อุปาสโก อุปาสกรตนํ จ โหติ อุปาสกปทุมญฺจ อุปาสกปุณฺฑรีกํ ๗- จ. กตเมหิ ปญฺจหิ? สทฺโธ โหติ, สีลวา โหติ, น โกตุหลมงฺคลิโก โหติ, กมฺมํ ปจฺเจติ, โน มงฺคลํ, น อิโต พหิทฺธา ทกฺขิเณยฺยํ คเวสติ, อิธ จ ปุพฺพการํ กโรตี"ติ. ๘- @เชิงอรรถ: สํ. มหา. ๑๙/๑๐๓๓/๓๔๓ มหานามสุตฺต องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๑๗๗/๒๓๒ อุปาสกวคฺค @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ สี. ปติกิฏฺโฐ. ฉ.ม. ปติกุฏฺโฐ @ ฉ.ม....ปติกุฏฺโฐ เอวมุปริปิ องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๑๗๕/๒๓๐ (สฺยา) @ ก., สี., อิ.,ม. อุปาสกปุณฺฑรีโก องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๑๗๕/๒๓๐ @จณฺฑาลสุตฺต * ปาลิ. คเวสติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๘.

อชฺชตคฺเคติ เอตฺถ อยํ อคฺคสทฺโท อาทิโกฏิโกฏฺฐาสเสฏฺเฐสุ ทิสฺสติ. "อชฺชตคฺเค สมฺม โทวาริก อาวรามิ ทฺวารํ นิคณฺฐานนฺ"ติ ๑- อาทีสุ หิ อาทิมฺหิ ทิสฺสติ. "เตเนว องฺคุลคฺเคน ตํ องฺคุลคฺคํ *- ปรามเสยฺย, ๒- อุจฺฉุคฺคํ ๓- เวฬคฺคนฺ"ติ อาทีสุ โกฏิยํ. "อมฺพิลคฺคํ วา มธุรคฺคํ วา ติตฺตกคฺคํ วา, ๔- อนุชานามิ ภิกฺขเว วิหารคฺเคน วา ปริเวณคฺเคน วา *- ภาเชตุนฺ"ติ ๕- อาทีสุ โกฏฺฐาเส. "ยาวตา ภิกฺขเว สตฺตา อปทา วา ฯเปฯ ตถาคโต เตสํ อคฺคมกฺขายตี"ติ ๖- อาทีสุ เสฏฺเฐ. อิธ ปนายํ อาทิมฺหิ ทฏฺฐพฺโพ. ตสฺมา อชฺชตคฺเคติ อชฺชตํ อาทึ กตฺวาติ ๗- เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อชฺชตนฺติ อชฺชภาวํ. อชฺชทคฺเคติปิ ๘- ปาโฐ, ทกาโร ปทสนฺธิกโร, อชฺช อคฺคํ กตฺวาติ อตฺโถ. ปาณุเปตนฺติ ปาเณหิ อุเปตํ, ยาว เม ชีวิตํ ปวตฺตติ, ตาว อุเปตํ. อนญฺญสตฺถุกํ ตีหิ สรณคมเนหิ สรณํ คตํ อุปาสกํ กปฺปิยการกํ มํ ภวํ โคตโม ธาเรตุ ชานาตุ. อหญฺหิ สเจปิ เม ติขิเณน อสินา สีสํ ฉินฺเทยฺยุํ, เนว พุทฺธํ "น พุทฺโธ"ติ วา ธมฺมํ "น ธมฺโม"ติ วา สํฆํ "น สํโฆ"ติ วา วเทยฺยนฺติ. เอวํ อตฺตสนฺนิยฺยาตเนน สรณํ คนฺตฺวา จตูหิ จ ปจฺจเยหิ ปวาเรตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามีติ. ปปญฺจสูทนียา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย ภยเภรวสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ----------- @เชิงอรรถ: ม.ม. ๑๓/๗๐/๔๗ อุปาลิวาทสุตฺต ปาลิ. *ปรามสติ, อภิ. กถา. ๓๗/๔๔๑/๒๖๗ @ ฉ.ม. อุจฺฉคฺคํ สํ. มหา. ๑๙/๑๗๔/๑๓๑ ปาลิ. *คาเหตุํ.., วินย. @จูฬ. ๗/๓๑๘/๘๙ เสนาสนกฺขนฺธก องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๙ อคฺคปฺปสาทสุตฺต @ ฉ.ม. กตฺวา, ฉ.ม. อชฺชทคฺเคติ วา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๑๑๙-๑๔๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=7&A=3019&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=3019&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=27              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=517              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=554              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=554              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]