ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๖ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๓)

หน้าที่ ๑.

สุมงฺคลวิลาสินี ทีฆนิกายฏฺฐกถา ปาฏิกวคฺควณฺณนา นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส -------------- ๑. ปาฏิกสุตฺต สุนกฺขตฺตวตฺถุวณฺณนา [๑] เอวมฺเม สุตํ ฯเปฯ มลฺเลสุ วิหรตีติ ปาฏิกสุตฺตํ. ตตฺรายํ อนุปุพฺพปทวณฺณนา;- มลฺเลสุ วิหรตีติ มลฺลา นาม ชานปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหิสทฺเทน "มลฺลา"ติ วุจฺจติ, ตสฺมึ มลฺเลสุ ชนปเท. "อนุปิยํ นาม มลฺลานํ นิคโม"ติ อนุปิยนฺติ เอวํนามโก มลฺลานํ ชนปทสฺส เอโก นิคโม, ตํ โคจรคามํ กตฺวา เอกสฺมึ ฉายูทกสมฺปนฺเน วนสณฺเฑ วิหรตีติ อตฺโถ. อโนปิยนฺติปิ ปาโฐ. ปาวิสีติ ปวิฏฺโฐ. ภควา ปน น ตาว ปวิฏฺโฐ, ปวิสิสฺสามีติ นิกฺขนฺตตฺตา ปน ปาวิสีติ วุตฺโต. ยถา กึ, ยถา "คามํ คมิสฺสามี"ติ นิกฺขนฺโต ปุริโส ตํ คามํ อปฺปตฺโตปิ "กุหึ อิตฺถนฺนาโม"ติ วุตฺเต "คามํ คโต"ติ วุจฺจติ, เอวํ. เอตทโหสีติ คามสมีเป ฐตฺวา สุริยํ ๑- โอโลเกนฺตสฺส เอตํ อโหสิ. อติปฺปโค โขติ อติวิย ปโค โข, น ตาว กุเลสุ ยาคุภตฺตํ นิฏฺฐิตนฺติ. กึ ปน ภควา กาลํ อชานิตฺวา นิกฺขนฺโตติ? น อชานิตฺวา. ปจฺจูสกาเลเยว หิ ภควา ญาณชาลํ ปตฺถริตฺวา โลกํ โวโลเกนฺโต ญาณชาลสฺส ๒- อนฺโต ปวิฏฺฐํ ภคฺควโคตฺตํ ฉนฺนปริพฺพาชกํ ทิสฺวา "อชฺชาหํ อิมสฺส ปริพฺพาชกสฺส มยา ปุพฺเพ กตการณํ อาหริตฺวา ธมฺมํ กเถสฺสามิ, สา ธมฺมกถา อสฺส มยิ ปสาทปฏิลาภวเสน สผลา ภวิสฺสตี"ติ ญตฺวาว ปริพฺพาชการามํ ปวิสิตุกาโม อติปฺปโคว นิกฺขมิ. ตสฺมา ตตฺถ ปวิสิตุกามตาย เอวํ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สูริยํ เอวมุปริปิ. สี.อิ. พุทฺธญาณสฺส.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒.

[๒] เอตทโวจาติ ภควนฺตํ ทิสฺวา มานตฺถทฺธตํ อกตฺวา สตฺถารํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา เอตํ เอตุ โข ภนฺเตติ อาทิกํ วจนํ อโวจ. อิมํ ปริยายนฺติ อิมํ วารํ, อชฺช อิมํ อาคมนวารนฺติ อตฺโถ. กึ ปน ภควา ปุพฺเพปิ ตตฺถ คตปุพฺโพปิ? น คตปุพฺโพ, โลกสมุทาจารวเสน ปน เอวมาห. โลกิยา หิ จิรสฺสํ อาคตมฺปิ อนาคตปุพฺพมฺปิ มนาปชาติยํ ๑- อาคตํ ทิสฺวา "กุโต ภวํ อาคโต, จิรสฺสํ ภวํ อาคโต, กถํ เต อิธาคมนมคฺโค ญาโต, กึ มคฺคมุโฬฺหสี"ติ อาทีนิ วทนฺติ. ตสฺมา อยมฺปิ โลกสมุทาจารวเสน เอวมาหาติ เวทิตพฺโพ. อิทมาสนนฺติ อตฺตโน นิสินฺนาสนํ ปปฺโผเฏตฺวา ททมาโน เอวมาห. สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโตติ สุนกฺขตฺโต นาม ลิจฺฉวิราชปุตฺโต. โส กิร ตสฺส คิหิสหาโย โหติ, กาเลน กาลํ ตสฺส สนฺติกํ อาคจฺฉติ. ๒- ปจฺจกฺขาโตติ "ปจฺจกฺขามิทานาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ, นทานาหํ ภนฺเต ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส วิหริสฺสามี"ติ เอวํ ปฏิอกฺขาโต นิสฺสฏฺโฐ ปริจฺจตฺโต. [๓] ภควนฺตํ อุทฺทิสฺสาติ "ภควา เม สตฺถา, ภควโต อหํ โอวาทํ ปฏิกโรมี"ติ เอวํ อปทิสิตฺวา. โก สนฺโต กํ ปจฺจาจิกฺขสีติ ยาจโก วา ยาจิตกํ ปจฺจาจิกฺเขยฺย, ยาจิตโก วา ยาจกํ. ตฺวํ ปน เนว ยาจโก น ยาจิตโก, เอวํ สนฺเต โมฆปุริส โก สนฺโต โก สมาโน กํ ปจฺจาจิกฺขสีติ ทสฺเสติ. ปสฺส โมฆปุริสาติ ปสฺส ตุจฺฉปุริส. ยาวญฺจ เต อิทํ อปรทฺธนฺติ ยตฺตกํ อิทํ ตว อปรทฺธํ, ยตฺตโก เต อปราโธ, ตตฺตโก โทโสติ เอวาหํ ภวนฺตํ ๓- โทสํ อาโรเปมีติ ๔- ทสฺเสติ. ๕- [๔] อุตฺตริมนุสฺสธมฺมาติ ปญฺจสีลทสสีลสงฺขาตา มนุสฺสธมฺมา อุตฺตริ. อิทฺธิปาฏิหาริยนฺติ อิทฺธิภูตํ ปาฏิหาริยํ. กเต วาติ กตมฺหิ วา. ยสฺสตฺถายาติ ยสฺส ทุกฺขกฺขยสฺส อตฺถาย. โส นิยฺยาติ ตกฺกรสฺสาติ โส ธมฺโม ตกฺกรสฺส ยถา มยา ธมฺโม เทสิโต, ตถา การกสฺส สมฺมาปฏิปนฺนสฺส ปุคฺคลสฺส สพฺพวฏฺฏทุกฺขกฺขยาย อมตนิพฺพานสจฺฉิกิริยาย ๖- คจฺฉติ, น คจฺฉติ สํวตฺตติ, น สํวตฺตตีติ ปุจฺฉติ. ตตฺร สุนกฺขตฺตาติ ตสฺมึ สุนกฺขตฺต มยา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มนาปชาติกํ ฉ.ม. อิ. คจฺฉติ. ม.อิ. ภควนฺตํ, @ ฉ.ม. อาโรเปสินฺติ. อิ. ทสฺเสสิ. อิ. อมตมหานิพฺพาน....

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓.

เทสิเต ธมฺเม ตกฺกรสฺส สมฺมาทุกฺขกฺขยาย สํวตฺตมาเน กึ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยํ กตํ กริสฺสติ, โก เตน กเตน อตฺโถ? ตสฺมิญฺหิ กเตปิ อกเตปิ มม สาสนสฺส ปริหานิ นตฺถิ, เทวมนุสฺสานญฺหิ อมตนิพฺพานํ ๑- สมฺปาปนตฺถาย อหํ ปารมิโย ปูเรสึ, น ปาฏิหาริยกรณตฺถายาติ ปาฏิหาริยสฺส นิรตฺถกตํ ทสฺเสตฺวา "ปสฺส โมฆปุริสา"ติ ทุติยํ โทสํ อาโรเปสิ. ๒- [๕] อคฺคญฺญนฺติ โลกปญฺญตฺตึ. "อิทํ นาม โลกสฺส อคฺคนฺ"ติ เอวํ ชานิตพฺพํ อคฺคมริยาทํ น ตํ ปญฺญเปตีติ วทติ. เสสเมตฺถ อนนฺตรวารานุสาเรเนว เวทิตพฺพํ. [๖] อเนกปริยาเยน โขติ อิทํ กสฺมา อารทฺธํ.? สุนกฺขตฺโต กิร "ภควโต คุณํ มกฺเขสฺสามิ, โทสํ ปญฺญเปสฺสามี"ติ เอตฺตกํ วิปฺปลปิตฺวา ภควโต กถํ สุณนฺโต อปฺปติฏฺโฐ นิรโว อฏฺฐาสิ. ๓- อถ ภควา "สุนกฺขตฺต เอวํ ตฺวํ มกฺขิภาเว ฐิโต สยเมว ครหํ ปาปุณิสฺสสี"ติ มกฺขิภาเว อาทีนวทสฺสนตฺถํ อเนกปริยาเยนาติ อาทิมาห. ตตฺถ อเนกปริยาเยนาติ อเนกการเณน. วชฺชิคาเมติ วชฺชิราชูนํ ๔- คาเม เวสาลีนคเร. โน วิสหีติ นาสกฺขิ. โส อวิสหนฺโตติ โส สุนกฺขตฺโต ยสฺส ปุพฺเพ ติณฺณํ รตนานํ วณฺณํ กเถนฺตสฺส มุขํ นปฺปโหติ, โสทานิ เตเนว มุเขน อวณฺณํ กเถติ, ๕- อทฺธา อวิสหนฺโต อสกฺโกนฺโต พฺรหฺมจริยํ จริตุํ อตฺตโน พาลตาย อวณฺณํ กเถตฺวา หีนายาวตฺโตติ. พุทฺโธ ปน สุพุทฺโธว, ธมฺโม สฺวากฺขาโตว, สํโฆ สุปฏิปนฺโนว. เอวํ ตีณิ รตนานิ โถเมนฺตา มนุสฺสา ตุยฺเหว โทสํ ทสฺเสนฺตีติ. อิติ โข เตติ เอวํ โข เต สุนกฺขตฺต วตฺตาโร ภวิสฺสนฺติ. ตโต เอวํ โทเส อุปฺปนฺเน สตฺถา อตีตานาคเต อปฺปฏิหตญาโณ, มยฺหํ เอวํ โทโส อุปฺปชฺชิสฺสตีติ ชานนฺโตปิ ปุเรตรํ น กเถสีติ วตฺตุํ น ลจฺฉสีติ ทสฺเสติ. อปกฺกเมวาติ อปกฺกมิเยว, อปกฺกนฺโต ๖- วา จุโตติ อตฺโถ. ยถา ตํ อาปายิโกติ ยถา อปาเย นิพฺพตฺตนารโห สตฺโต นิรเย นิพฺพตฺตนารโห สตฺโต อปกฺกเมยฺย, เอวเมว อปกฺกมีติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: อิ อมตมหานิพฺพาน.... ม. อาโรเปติ. สี. อโหสิ, อิ. อฏฺฐสิ. @ ฉ.ม. วชฺชิราชานํ. อิ. กเถสิ. สี. อปสกฺกนฺโต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔.

โกรกฺขตฺติยวตฺถุวณฺณนา [๗] เอกมิทาหนฺติ อิมินา กึ ทสฺเสติ? อิทํ สุตฺตํ ทฺวีหิ ปเทหิ อารทฺธํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ น กโรตีติ จ อคฺคญฺญํ น ปญฺญเปตีติ ๑- จ. ตตฺถ "อคฺคญฺญํ น ปญฺญเปตี"ติ อิทํ ปทํ สุตฺตปริโยสาเน ทสฺเสสฺสติ. "ปาฏิหาริยํ น กโรตี"ติ อิมสฺส ปน ปทสฺส อนุสนฺธิทสฺสนวเสน อยํ เทสนา อารทฺธา. ตตฺถ เอกมิทาหนฺติ เอกสฺมึ อหํ. สมยนฺติ สมเย, เอกสฺมึ กาเล อหนฺติ อตฺโถ. ถูลูสูติ ถูลู นาม ชนปโท, ตตฺถ วิหรามิ. อุตฺตรกา นามาติ อิตฺถีลิงฺควเสน อุตฺตรกาติ เอวํนามโก ถูลูชนปทสฺส ๒- นิคโม, ตํ นิคมํ โคจรคามํ กตฺวาติ อตฺโถ. อเจโลติ นคฺโค. โกรกฺขตฺติโยติ อนฺโตวงฺกปาโท ขตฺติโย. กุกฺกุรวตฺติโกติ สมาทินฺนกุกฺกุรวตฺโต ๓- สุนโข วิย ฆายิตฺวา ขาทติ, อุทฺธนฏฺฐาเน ๔- นิปชฺชติ, อญฺญํปิ สุนขกิริยเมว กโรติ. จตุโกณฺฑิโกติ จตุสงฺฆฏฺฏิโก เทฺว ชานูนิ ๕- เทฺว จ กปฺปุเร ภูมิยํ ฐเปตฺวา วิจรติ. ฉมานิกิณฺณนฺติ ภูมิยํ นิกิณฺณํ ปกฺขิตฺตํ ฐปิตํ. ภกฺขสนฺติ ภกฺขํ ยงฺกิญฺจิ ขาทนียํ โภชนียํ. มุเขเนวาติ หตฺเถน อปรามสิตฺวา ขาทนียํ มุเขเนว ขาทติ, โภชนียมฺปิ มุเขเนว ภุญฺชติ. สาธุรูโปติ สุนฺทรรูโป. อรหํ ๖- สมโณติ อรหนฺตสมโณ ๗- เอโกติ. ตตฺถ วตาติ ปฏฺฐนฏฺเฐ นิปาโต. เอวํ กิรสฺส ปฏฺฐนา อโหสิ "อิมินา สมเณน สทิโส อญฺโญ สมโณ นาม นตฺถิ, อยญฺหิ อปฺปิจฺฉตาย วตฺถํ น นิวาเสติ, `เอส ปปญฺโจ'ติ มญฺญมาโน ภิกฺขาภาชนมฺปิ น ปริหรติ, ฉมานิกิณฺณเมว ขาทติ, อยํ สมโณ นาม. มยํ ปน กึ สมณา"ติ. เอวํ สพฺพญฺญุพุทฺธสฺส ปจฺฉโต จรนฺโตว อิมํ ปาปกํ วิตกฺกํ วิตกฺเกสิ. เอตทโวจาติ ภควา กิร จินฺเตสิ "อยํ สุนกฺขตฺโต ปาปชฺฌาสโย, กึ นุ อิมํ ทิสฺวา จินฺเตสี"ติ อเถวํ จินฺเตนฺโต ตสฺส อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา "อยํ โมฆปุริโส มาทิสสฺส สพฺพญฺญุโน ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺโต อเจลํ อรหาติ มญฺญติ, อิเธวทานายํ พาโล นิคฺคหํ อรหตี"ติ อนิวตฺติตฺวาว เอตํ ตฺวํปิ นามาติ @เชิงอรรถ: อิ ปญฺญเปติ ฉ.ม. ถูลูนํ ชนปทสฺส, อิ, ขุลูนํ. ฉ.ม. อิ.....วโต. @ ฉ.ม. อุทฺธนนฺตเร. อิ. อุทฺธนวาเร. ฉ.ม. ชาณูนิ ฉ.ม. อยํ. ฉ.ม. @อยํ อรหตํ สมโณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕.

อาทิวจนมโวจ. ตตฺถ ตฺวํปิ นามาติ ครหฏฺเฐ ปิกาโร. ครหนฺโต หิ นํ ภควา "ตฺวํปิ นามา"ติ อาห. "ตฺวํปิ นาม เอวํ หีนชฺฌาสโย, อหํ สมโณ สกฺยปุตฺติโยติ เอวํ ปฏิชานิสฺสสี"ติ อยญฺเหตฺถ อธิปฺปาโย. กึ ปน มํ ภนฺเตติ ภนฺเต มยฺหํ กึ คารยฺหํ ทิสฺวา ภควา "เอวมาหา"ติ ปุจฺฉติ. อถสฺส ภควา อาจิกฺขนฺโต "นนุ เต"ติ อาทิมาห. มจฺฉรายตีติ "มา อญฺญสฺส อรหตฺตํ โหตู"ติ กึ ภควา เอวํ อรหตฺตสฺส มจฺฉรายตีติ ปุจฺฉติ. น โข อหนฺติ อหํ โมฆปุริส สเทวกสฺส โลกสฺส อรหตฺตปฏิลาภเมว ปจฺจาสึสามิ, ๑- เอตทตฺถเมว เม พหูนิ ทุกฺกรานิ กโรนฺเตน ปารมิโย ปูริตา, น โข อหํ โมฆปุริส อรหตฺตสฺส มจฺฉรายามิ. ปาปกํ ทิฏฺฐิคตนฺติ อนรหนฺเต ๒- อรหาติ, อรหนฺเต จ อนรหนฺโตติ เอวํ ตสฺส ทิฏฺฐิ อุปฺปนฺนา. ตํ สนฺธาย "ปาปกํ ทิฏฺฐิคตนฺ"ติ อาห. ยํ โข ปนาติ ยํ เอตํ อเจลํ เอวํ มญฺญสิ. สตฺตมํ ทิวสนฺติ สตฺตเม ทิวเส. อลสเกนาติ อลสกพฺยาธินา. กาลํ กริสฺสตีติ อุทฺธุมาตกอุทโร ๓- มริสฺสติ. กาลกญฺชิกาติ เตสํ อสุรานํ นามํ. เตสํ กิร ติคาวุโต อตฺตภาโว อปฺปมํสโลหิโต ปุราณปณฺณสทิโส กกฺกฏกานํ วิย อกฺขีนิ นิกฺขมิตฺวา มตฺถเก ติฏฺฐนฺติ, มุขํ สูจิปาสกสทิสํ มตฺถกสฺมึ เยว โหติ, เตน โอนเมตฺวา โคจรํ คณฺหนฺติ. วีรณตฺถมฺภเกติ ๔- วีรณตฺถมฺโภ ตสฺมึ สุสาเน อตฺถิ, ตสฺมา ตํ วีรณตฺถมฺภกนฺติ วุจฺจติ. เตนุปสงฺกมีติ ภควติ เอตฺตกํ วตฺวา ตสฺมึ คาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา วิหารํ คเต วิหารา นิกฺขมิตฺวา อุปสงฺกมิ. เยน ตฺวนฺติ เยน การเณน ตฺวํ. ยสฺมาปิ ภควตา พฺยากโต, ตสฺมาติ อตฺโถ. มตฺตํ มตฺตนฺติ ปมาณยุตฺตํ ปมาณยุตฺตํ. "มนฺตา มนฺตา"๕- ติปิ ปาโฐ, ปญฺญาย อุปปริกฺขิตฺวา อุปปริกฺขิตฺวาติ อตฺโถ. ยถา สมณสฺส โคตมสฺสาติ ยถา สมณสฺส โคตมสฺส มิจฺฉาวจนํ อสฺส, ตถา กเรยฺยาสีติ อาห. เอวํ วุตฺเต อเจโล สุนโข วิย อุทฺธนฏฺฐาเน นิปนฺโน สีสํ อุกฺขิปิตฺวา อกฺขีนิ อุมฺมิเลตฺวา โอโลเกนฺโต กึ กเถสิ "สมโณ นาม @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปจฺจาสีสามิ เอวมุปริปิ ฉ.ม. อิ. น อรหนฺตํ. @ ฉ.ม. อิ. อุทฺธุมาตอุทโร. ฉ.ม. อิ. พีร.... ม. มนฺตฺวา มนฺตฺวา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖.

โคตโม อมฺหากํ เวรี วิสภาโค, สมณสฺส โคตมสฺส อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺฐาย มยํ สุริเย อุคฺคเต ขชฺโชปนกา วิย ชาตา. สมโณ โคตโม อเมฺห เอวํ วาจํ วเทยฺย อญฺญถา วา. เวริโน ปน กถา นาม ตจฺฉา น โหติ, คจฺฉ ตฺวํ อหเมตฺถ กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามี"ติ วตฺวา ปุนเทว นิปชฺชิ. [๘] เอกทฺวีหิกายาติ เอกํ เทฺวติ วตฺวา คเณสิ. ยถา ตนฺติ ยถา อสทฺทหมาโน โกจิ คเณยฺย, เอวํ คเณสิ. เอกทิวสญฺจ ติกฺขตฺตุํ อุปสงฺกมิตฺวา เอโก ทิวโส อตีโต, เทฺว ทิวสา อตีตาติ อาโรเจสิ. สตฺตมํ ทิวสนฺติ โส กิร สุนกฺขตฺตสฺส วจนํ สุตฺวา สตฺตาหํ นิราหาโรว อโหสิ. อถสฺส สตฺตเม ทิวเส เอโก อุปฏฺฐาโก "อมฺหากํ กุลูปกสมณสฺส อชฺช สตฺตโม ทิวโส เคหํ อนาคจฺฉนฺตสฺส อผาสุ นุ โข ชาตนฺ"ติ สูกรมํสํ ปจาเปตฺวา ภตฺตํ อาทาย คนฺตฺวา ปุรโต ภูมิยํ นิกฺขิปิ. อเจโล ทิสฺวา จินฺเตสิ "สมณสฺส โคตมสฺส กถา ตจฺฉา วา อตจฺฉา วา โหตุ, อาหารํ ปน ขาทิตฺวา สุหิตสฺส เม มรณํปิ สุมรณนฺ"ติ เทฺว หตฺเถ จ ชานูนิ ๑- จ ภูมิยํ ฐเปตฺวา กุจฺฉิปูรํ ภุญฺชิ. โส รตฺติภาเค ชีราเปตุํ อสกฺโกนฺโต อลสเกน กาลมกาสิ. สเจปิ หิ โส "น ภุญฺเชยฺยนฺ"ติ จินฺเตยฺย, ตถาปิ ตํ ทิวสํ ภุญฺชิตฺวา อลสเกน กาลํ กเรยฺย. อเทฺวชฺฌวจนา หิ ตถาคตาติ. วีรณตฺถมฺภเกติ ติตฺถิยา กิร "กาลกโต ๒- โกรกฺขตฺติโย"ติ สุตฺวา ทิวสานิ คเณตฺวา อิทํ ตาว สจฺจํ ชาตํ, อิทานิ นํ อญฺญตฺถ ฉฑฺเฑตฺวา "มุสาวาเทน สมณํ โคตมํ นิคฺคณฺหิสฺสามา"ติ คนฺตฺวา ตสฺส สรีรํ วลฺลิยา พนฺธิตฺวา อากฑฺฒนฺตา "เอตฺถ ฉฑฺเฑสฺสาม, เอตฺถ ฉฑฺเฑสฺสามา"ติ คจฺฉนฺติ. คตคตฏฺฐานํ องฺคณเมว โหติ. เต กฑฺฒมานา วีรณตฺถมฺภกํ สุสานํเยว คนฺตฺวา สุสานภาวํ ญตฺวา "อญฺญตฺถ ฉฑฺเฑสฺสามา"ติ อากฑฺฒึสุ. อถ เนสํ วลฺลึ ฉิชฺชิตฺถ, ปจฺฉา จาเลตุํ นาสกฺขึสุ. เต ตโตว ปกฺกนฺตา. เตน วุตฺตํ "วีรณตฺถมฺภเก สุสาเน ฉฑฺเฑสุนฺ"ติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ชณฺณุกานิ. ฉ.ม. กาลงฺกโต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗.

[๙] เตนุปสงฺกมีติ กสฺมา อุปสงฺกมิ. โส กิร จินฺเตสิ "อวเสสํ ตาว สมณสฺส โคตมสฺส วจนํ สเมติ, มตสฺส ปน อุฏฺฐาย อญฺเญน สทฺธึ กถนํ นาม นตฺถิ, หนฺทาหํ คนฺตฺวา ปุจฺฉามิ. สเจ กเถติ, สุนฺทรํ. โน เจ กเถติ, สมณํ โคตมํ มุสาวาเทน นิคฺคณฺหิสฺสามี"ติ อิมินา การเณน อุปสงฺกมิ. อาโกฏฺเฏสีติ ปหริ. ชานามิ อาวุโสติ มตสรีรํ อุฏฺฐหิตฺวา กเถตุํ สมตฺถํ นาม นตฺถิ, อิทํ กถํ กเถสีติ? พุทฺธานุภาเวน. ภควา กิร โกรกฺขตฺติยํ อสุรโยนิโต อาเนตฺวา สรีเร อธิโมเจตฺวา กถาเปสิ. ตเมว วา มตสรีรํ ๑- กถาเปสิ, อจินฺเตยฺโย หิ พุทฺธวิสโย. [๑๐] ตเถว ตํ วิปากนฺติ ตสฺส วจนสฺส ตํ วิปากํ ตเถว, อุทาหุ โนติ ลิงฺควิปลฺลาโส กโต, ตเถว โส วิปาโกติ อตฺโถ. เกจิ ปน "วิปกฺกนฺ"ติปิ ปฐนฺติ, นิพฺพตฺตนฺติ อตฺโถ. เอตฺถ ฐตฺวา ปาฏิหาริยานิ สมาเนตพฺพานิ. สพฺพาเนว เหตานิ ปญฺจ ปาฏิหาริยานิ โหนฺติ. "สตฺตเม ทิวเส มริสฺสตี"ติ วุตฺตํ, โส ตเถว มโต, อิทํ ปฐมํ ปาฏิหาริยํ. "อลสเกนา"ติ วุตฺตํ, อลสเกเนว มโต, อิทํ ทุติยํ. "กาลกญฺชิเกสุ นิพฺพตฺติสฺสตี"ติ วุตฺตํ, ตตฺเถว นิพฺพตฺโต, อิทํ ตติยํ. "วีรณตฺถมฺภเก สุสาเน ฉฑฺเฑสฺสนฺตี"ติ วุตฺตํ, ตตฺเถว ฉฑฺฑิโต, อิทํ จตุตฺถํ. "นิพฺพตฺตฏฺฐานโต อาคนฺตฺวา สุนกฺขตฺเตน สทฺธึ กเถสฺสตี"ติ วุตฺตํ, ๒- โส กเถสิเยว, อิทํ ปญฺจมํ ปาฏิหาริยํ. อเจลกฬารมชฺฌกวตฺถุวณฺณนา [๑๑] กฬารมชฺฌโกติ ๓- นิกฺขนฺตทนฺตมชฺชโก. ๔- นามเมว วา ตสฺเสตํ. ลาภคฺคปฺปตฺโตติ ลาภคฺคํ ปตฺโต, อคฺคลาภํ ปตฺโตติ วุตฺตํ โหติ. ยสคฺคปฺปตฺโตติ ยสคฺคํ อคฺคปริวารํ ปตฺโต. วตฺตปทานีติ วตฺตานิเยว, วตฺตโกฏฺฐาสา วา. สมตฺตานีติ คหิตานิ. สมาทินฺนานีติ ตสฺเสว เววจนํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิ. สรีรํ. ฉ.ม. วุตฺโต ฉ.ม....มฏฺฏุโก, สี....มฏฺฐุโก @ ฉ.ม. นิกฺขนฺตทนฺตมตฺตโก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘.

ปุรตฺถิเมน เวสาลินฺติ เวสาลิโต อวิทูเร ปุรตฺถิมทิสาย. เจติยนฺติ ยกฺขเจติยฏฺฐานํ. เอส นโย สพฺพตฺถ. [๑๒] เยน อเจโลติ ๑- ภควโต วตฺตํ กตฺวา เยน อเจโล กฬารมชฺฌโก เตนุปสงฺกมิ. ปญฺหํ อปุจฺฉีติ คมฺภีรํ ติลกฺขณาหตํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ. น สมฺปายาสีติ น สมฺมา ญาณคติยา สมฺปายาสิ, ๒- อนฺโธ วิย วิสมฏฺฐาเน ตตฺถ ตตฺเถว ปกฺขลิ. ปญฺหานํ ๓- เนว อาทึ, น ปริโยสานมทฺทส. อถวา "น สมฺปายาสี"ติ น สมฺปาเทสิ, สมฺปาเทตฺวา กเถตุํ นาสกฺขิ. อสมฺปายนฺโตติ กุปุรกฺขีนิ ๔- ปริวตฺเตตฺวา โอโลเกนฺโต "อสิกฺขิตกสฺส สนฺติเก วุฏฺโฐสิ, อโนกาเสปิ ปพฺพชิโต ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต วิจรสิ, อเปหิ มา เอตสฺมึ ฐาเน อฏฺฐาสี"ติ วทนฺโต. โกปญฺจ โทสญฺจ อปฺปจฺจยญฺจ ปาตฺวากาสีติ กุปฺปนาการํ โกปํ, ทุสฺสนาการํ โทสํ, อตุฏฺฐาการภูตํ โทมนสฺสสงฺขาตํ อปจฺจยญฺจ ปากฏมกาสิ. อาสาทิยิมฺหเสติ อาสาทยิมฺหา ๕- ฆฏฺฏยิมฺหา. มา วต โน โภ อโหสีติ อโห วต เม น ภเวยฺย. มํ วต โน อโหสีติปิ ปาโฐ. ตตฺถ มนฺติ สามิวจนฏฺเฐ อุปโยควจนํ, อโหสิ วต นุ มมาติ อตฺโถ. เอวญฺจ ปน จินฺเตตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา "ขมถ เม ภนฺเต"ติ ตํ ขมาเปสิ. โสปิ อิโต ปฏฺฐาย อญฺญํ กิญฺจิ ปญฺหํ นาม น ปุจฺฉิสฺสสีติ. อาม น ปุจฺฉิสฺสามีติ. ยทิ เอวํ คจฺฉ, ขมาเปมิ เตติ ตํ อุยฺโยเชสิ. [๑๓] ปริหิโตติ ปริทหิโต นิวตฺถวตฺโถ. สานุจาริโกติ อนุจาริกา วุจฺจติ ภริยา, สหานุจาริกาย สานุจาริโก, ตํ ตํ พฺรหฺมจาริวตฺตํ ๖- ปหาย สภริโยติ อตฺโถ. โอทนกุมฺมาสนฺติ สุรามํสโต อติเรกํ โอทนํปิ กุมฺมาสํปิ ภุญฺชมาโน. ยสา นิหีโนติ ยํ ลาภคฺคยสคฺคํ ปตฺโต, ตโต ปริหีโน หุตฺวา. [๑๔] "กตํ โหติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมา อิทฺธิปาฏิหาริยนฺ"ติ อิธ สตฺตวตฺตปทาติกฺกมวเสน สตฺต ปาฏิหาริยานิ เวทิตพฺพานิ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อเจลโก ฉ.ม. อิ. ปายาสิ ฉ.ม. อิ. น ทิสฺสติ @ ฉ.ม. อิ. กพรกฺขีนิ, ฏี. กมฺปนกฺขีนิ ฉ.ม. อิ. อาสาทิยิมฺห @ ฉ.ม. พฺรหฺมจริยํ, สี. พฺรหฺมจริวตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙.

อเจลปาฏิกปุตฺตวตฺถุวณฺณนา [๑๕] ปาฏิกปุตฺโตติ ปาฏิกสฺส ปุตฺโต. ญาณวาเทนาติ ญาณวาเทน สทฺธึ. อุปฑฺฒปถนฺติ โยชนํ เจ, โน อนฺตเร ภเวยฺย, โคตโม อฑฺฒโยชนํ, อหํ อฑฺฒโยชนํ. เอส นโย อฑฺฒโยชนาทีสุ. เอกปทวารํปิ อติกฺกมฺม คจฺฉโต ชโย ภวิสฺสติ, อนาคจฺฉโต ปราชโยติ. เต ตตฺถาติ เต มยํ ตตฺถ สมาคตฏฺฐาเน. ตทฺทิคุณํ ตทฺทิคุณาหนฺติ ตโต ตโต ทิคุณํ ทิคุณํ อหํ กริสฺสามีติ, ภควตา สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กาตุํ อสมตฺถภาวํ ชานนฺโตปิ "อุตฺตมปุริเสน สทฺธึ ปฏฺฐเปตฺวา อสกฺโกนฺตสฺสาปิ ๑- ปสํสา ๒- โหตี"ติ ญตฺวา เอวมาห. นครวาสิโนปิ ตํ สุตฺวา "อสมตฺโถ นาม เอวํ น คชฺชติ, อทฺธา อยํปิ อรหา ภวิสฺสตี"ติ ตสฺส มหนฺตํ สกฺการมกํสุ. [๑๖] เยนาหํ เตนุปสงฺกมีติ "สุนกฺขตฺโต กิร ปาฏิกปุตฺโต เอวํ วทตี"ติ อสฺโสสิ. อถสฺส หีนชฺฌาสยตฺตา หีนทสฺสนาย จิตฺตํ อุทปาทิ. โส ภควโต วตฺตํ กตฺวา ภควติ คนฺธกุฏึ ปวิฏฺเฐ ปาฏิกปุตฺตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉิ "ตุเมฺห กิร เอวรูปึ กถํ กเถถา"ติ. อาม กเถมาติ. ยทิ เอวํ "มา จินฺตยิตฺถ มา ภายิตฺถ วิสฺสตฺถา ปุนปฺปุนํ เอวํ วเทถ, อหํ สมณสฺส โคตมสฺส อุปฏฺฐาโก, ตสฺส วิสยํ ชานามิ, ตุเมฺหหิ สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กาตุํ นาสกฺขิสฺสติ, อหํ สมณสฺส โคตมสฺส กเถตฺวา ภยํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ อญฺญโต คเหตฺวา คมิสฺสามิ, ตุเมฺห มา ภายิตฺถา"ติ ตํ อสฺสาเสตฺวา ภควโต สนฺติกํ คโต. เตน วุตฺตํ "เยนาหํ เตนุปสงฺกมี"ติ. ตํ วาจนฺติ อาทีสุ "อหํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหีติ วิจรึ, อภูตเมว กถิตํ นาหํ พุทฺโธ"ติ วทนฺโต ตํ วาจํ ปชหติ นาม. รโห นิสีทิตฺวา จินฺตยมาโน "อหํ `เอตฺตกํ กาลํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหี'ติ วิจรึ, อิโตทานิ ปฏฺฐาย นาหํ พุทฺโธ"ติ จินฺตยนฺโต ตํ จิตฺตํ ปชหติ นาม. "อหํ `เอตฺตกํ กาลํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหี'ติ ปาปิกํ ๓- ทิฏฺฐึ คเหตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิ. อสกฺกุณนฺตสฺสาปิ. ฉ.ม. ปาสํโส ฉ.ม. ปาปกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐.

วิจรึ, อิโตทานิ ปฏฺฐาย อิมํ ทิฏฺฐึ ปชหามี"ติ ปชหนฺโต ตํ ทิฏฺฐึ ปฏินิสฺสชฺชติ นาม. เอวํ อกโรนฺโต ปน ตํ วาจํ อปฺปหาย ตํ จิตฺตํ อปฺปหาย ตํ ทิฏฺฐึ อปฏินิสฺสชฺชิตฺวาติ วุจฺจติ. วิปเตยฺยาติ พนฺธนา มุตฺตตาลปกฺกํ วิย คีวโต ปเตยฺย, สตฺตธา วา ปน ผเลยฺย. [๑๗] รกฺขเตตนฺติ รกฺขตุ เอตํ. เอกํเสนาติ นิปฺปริยาเยน. โอธาริตาติ ภาสิตา. อเจโล จ ภนฺเต ปาฏิกปุตฺโตติ เอวํ เอกํเสน ภควโต วาจาย โอธาริตาย สเจ อเจโล ปาฏิกปุตฺโต. วิรูปรูเปนาติ วิคตรูเปน. วิคจฺฉิตสภาเวน รูเปน อตฺตโน รูปํ ปหาย อทิสฺสมาเนน กาเยน. สีหพฺยคฺฆาทิวเสน วา วิวิธรูเปน สมฺมุขีภาวํ อาคจฺเฉยฺย. ตทสฺส ภควโต มุสาติ เอวํ สนฺเต ภควโต ตํ วจนํ มุสา ภเวยฺยาติ มุสาวาเทน นิคฺคณฺหาติ. ฐเปตฺวา กิร เอตํ น อญฺเญน ภควา มุสาวาเทน นิคฺคณฺหิตพฺโพติ ๑-. [๑๘] ทฺวยคามินีติ สรูเปน อตฺถิภาวํ, อตฺเถน นตฺถิภาวนฺติ เอวํ ทฺวยคามินี. อลิกตุจฺฉนิปฺผลวาจาย เอตํ อธิวจนํ. [๑๙] อชิโตปิ นาม ลิจฺฉวีนํ เสนาปตีติ โส กิร ภควโต อุปฏฺฐาโก อโหสิ, โส กาลมกาสิ. อถสฺส สรีรกิจฺจํ กริตฺวา มนุสฺสา ปาฏิกปุตฺตํ ปุจฺฉึสุ "กุหึ นิพฺพตฺโต เสนาปตี"ติ. โส อาห "มหานิรเย นิพฺพตฺโต"ติ. อิทญฺจ ปน วตฺวา ปุน อาห "ตุมฺหากํ เสนาปติ มม สนฺติกํ อาคมฺม อหํ ตุมฺหากํ วจนํ อกตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส วาทํ ปติฏฺฐเปตฺวา นิรเย นิพฺพตฺโตมฺหี"ติ ปโรทิตฺถาติ. เตนุปสงฺกมึ ๒- ทิวา วิหารายาติ เอตฺถ "ปาฏิหาริยกรณตฺถายา"ติ กสฺมา น วทติ? อภาวา. สมฺมุขีภาโวปิ หิสฺส เตน สทฺธึ นตฺถิ, กุโต ปาฏิหาริยกรณํ, ตสฺมา ตถา อวตฺวา "ทิวาวิหารายา"ติ อาห. @เชิงอรรถ: ฉ.ม., อิ. นิคฺคหิตปุพฺโพ ฉ.ม. อิ. เตนุปสงฺกมิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑.

อิทฺธิปาฏิหาริยกถาวณฺณนา [๒๐] คหปติเนจยิกาติ คหปติมหาสาลา. เตสญฺหิ มหาธนธญฺญนิจโย, ตสฺมา "เนจยิกา"ติ วุจฺจนฺติ. อเนกสหสฺสาติ สหสฺเสหิปิ อปริมาณคณนา. เอวํ มหตึ กิร ปริสํ ฐเปตฺวา สุนกฺขตฺตํ อญฺโญ สนฺนิปาเตตุํ สมตฺโถ นตฺถิ. เตเนว ภควา เอตฺตกํ กาลํ สุนกฺขตฺตํ คเหตฺวา วิจริ. [๒๑] ภยนฺติ จิตฺตุตฺราสภยํ. ฉมฺภิตตฺตนฺติ สกลสรีรจลนํ. โลมหํโสติ โลมานํ อุทฺธคฺคภาโว. โส กิร จินฺเตสิ "อหํ อติมหนฺตํ กถํ กเถตฺวา สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคเลน สทฺธึ ปฏิวิรุทฺโธ, มยฺหํ โข ปน อพฺภนฺตเร อรหตฺตํ วา ปาฏิหาริยกรณเหตุ วา นตฺถิ, สมโณ ปน โคตโม ปาฏิหาริยํ กริสฺสติ, อถสฺส ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา มหาชโน `ตฺวํทานิ ปาฏิหาริยํ กาตุํ อสกฺโกนฺโต กสฺมา อตฺตโน ปมาณํ อชานิตฺวา โลเก อคฺคปุคฺคเลน สทฺธึ ปฏิมลฺโล หุตฺวา คชฺชสี'ติ กฏฺฐเลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ วิเหเฐสฺสตี"ติ. เตนสฺส มหาชนสนฺนิปาตญฺเจว เตน ภควโต จ อาคมนํ สุตฺวา ภยํ วา ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา อุทปาทิ. โส ตโต ทุกฺขา มุญฺจิตุกาโม ติณฺฑุกขาณุปริพฺพาชการามํ อคมาสิ. ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ อถ โข ภคฺควาติ อาทิมาห. ตตฺถ อุปสงฺกมีติ น เกวลํ อุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปน ทูรํ อฑฺฒโยชนนฺตรํ ปริพฺพาชการามํ ปวิฏฺโฐ, ตตฺถปิ จิตฺตสฺสาทํ อลภมาโน อนฺตนฺเตน อาวิชฺฌิตฺวา ๑- อารามปจฺจนฺเต เอกํ คหนฏฺฐานํ อุปธาเรตฺวา ปาสาณผลเก นิสีทิ. อถ ภควา จินฺเตสิ "สเจ อยํ พาโล กสฺสจิเทว กถํ คเหตฺวา อิธาคจฺเฉยฺย, มา นสฺสตุ พาโล"ติ "นิสินฺนปาสาณผลกํ ตสฺส สรีเร อลฺลีนํ โหตู"ติ อธิฏฺฐาสิ. สห อธิฏฺฐานจิตฺเตน ตํ ตสฺส สรีเร อลฺลิยิ. โส มหาอทฺทุพนฺธนพนฺโธ วิย ฉินฺนปาโท วิย จ อโหสิ. อสฺโสสีติ อิโต จิโต จ ปาฏิกปุตฺตํ ปริเยสมานา ปริสา ตสฺส อนุปทํ คนฺตฺวา นิสินฺนฏฺฐานํ ญตฺวา อาคเตน อญฺญตเรน ปุริเสน "ตุเมฺห กํ ปริเยสถา"ติ วุตฺเต ปาฏิกปุตฺตนฺติ. โส "ติณฺฑุกขาณุปริพฺพาชการาเม นิสินฺโน"ติ วุตฺตวจเนน อสฺโสสิ. @เชิงอรรถ: ม. อาวิญฺฉิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒.

[๒๒] สํสปฺปตีติ โอสีทติ. ตตฺเถว สญฺจรติ. ปาวฬา ๑- วุจฺจติ อานิสทฏฺฐิกา. [๒๓] ปราภูตรูโปติ ปราชิตรูโป, วินฏฺฐรูโป วา. [๒๕] โคยุเคหีติ โคยุตฺเตหิ สตมตฺเตหิ วา สหสฺสมตฺเตหิ วา ยุเคหิ. อาวิญฺเชยฺยามาติ อากฑฺเฒยฺยาม. ฉิชฺเชรนฺติ ฉิชฺเชยฺยุํ. ปาฏิกปุตฺโต วา พนฺธฏฺฐาเน ฉิชฺเชยฺย. [๒๖] ทารุปตฺติกนฺเตวาสีติ ทารุปตฺติกสฺส อนฺเตวาสี. ตสฺส กิร เอตทโหสิ "ติฏฺฐตุ ตาว ปาฏิหาริยํ, สมโณ โคตโม `อเจโล ปาฏิกปุตฺโต อาสนาปิ น วุฏฺฐหิสฺสตี'ติ อาห. หนฺทาหํ คนฺตฺวา เยน เกนจิ อุปาเยน ตํ อาสนา วุฏฺฐาเปมิ. เอตฺตาวตา จ สมณสฺส โคตมสฺส ปราชโย ภวิสฺสตี"ติ. ตสฺมา เอวมาห. [๒๗] สีหสฺสาติ จตฺตาโร สีหา ติณสีโห จ กาฬสีโห จ ปณฺฑุสีโห จ เกสรสีโห จ. เตสํ จตุนฺนํ สีหานํ เกสรสีโห อคฺคตํ คโต, โส อิธ อธิปฺเปโต. มิครญฺโญติ สพฺพจตุปฺปทานํ รญฺโญ. อาสยนฺติ นิวาสํ. สีหนาทนฺติ อภีตนาทํ. โคจราย ปกฺกเมยฺยนฺติ อาหารตฺถาย ปกฺกเมยฺยํ. วรํ วรนฺติ อุตฺตมุตฺตมํ, ถูลํ ถูลนฺติ อตฺโถ. มุทุมํสานีติ มุทูนิ มํสานิ. "มธุมํสานี"ติ ปาโฐ, มธุรมํสานีติ อตฺโถ. อชฺฌุเปยฺยนฺติ อุปคจฺเฉยฺยํ. สีหนาทํ นทิตฺวาติ เย ทุพฺพลา ปาณา, เต ปลายนฺตูติ อตฺตโน สูรภาวสนฺนิสฺสิเตน การุญฺเญน นทิตฺวา. [๒๘] วิฆาสสํวฑฺโฒติ วิฆาเสน สํวฑฺโฒ, วิฆาสํ ภกฺขิตาติริตฺตํ มํสํ ขาทิตฺวา วฑฺฒิโต. ทิตฺโตติ ทปฺปิโต ๒- ถูลสรีโร, พลวาติ พลสมฺปนฺโน. เอตทโหสีติ กสฺมา อโหสิ? อสฺมิมานโทเสน. ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา:- เอกทิวสํ กิร โส สีโห โคจรโต นิวตฺตมาโน ตํ สิงฺคาลํ ภเยน ปลายมานํ ทิสฺวา การุญฺญชาโต หุตฺวา "วยส มา ภายิ, ติฏฺฐ โก นาม ตฺวนฺ"ติ อาห. ชมฺพุโก นามาหํ สามีติ. วยส ชมฺพุก อิโต @เชิงอรรถ: สี. ปาวุฬา ม. ทพฺพิโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓.

ปฏฺฐาย มํ อุปฏฺฐาตุํ สกฺขิสฺสสีติ. อุปฏฺฐหิสฺสามีติ. โส ตโต ปฏฺฐาย อุปฏฺฐาติ. สีโห โคจรโต อาคจฺฉนฺโต มหนฺตํ มหนฺตํ มํสขณฺฑํ อาหรติ. โส ตํ ขาทิตฺวา อวิทูเร ปาสาณปิฏฺเฐ วสติ. โส กติปาหจฺจเยเนว ถูลสรีโร มหาขนฺโธ ชาโต. อถ นํ สีโห อโวจ "วยส ชมฺพุก มม วิชมฺภนกาเล อวิทูเร ฐตฺวา `วิโรธ สามี'ติ วตฺตํ สกฺขิสฺสสี"ติ. สกฺโกมิ สามีติ. โส ตสฺส วิชมฺภนกาเล ตถา กโรติ. เตน สีหสฺส อติเรโก อสฺมิมาโน โหติ. อเถกทิวสํ ชรสิงฺคาโล อุทกโสณฺฑิยํ ปานียํ ปิวนฺโต อตฺตโน ฉายํ โอโลเกนฺโต อทฺทส อตฺตโน ถูลสรีรตฺตญฺเจว มหาขนฺธตฺตญฺจ. ทิสฺวาน `ชรสิงฺคาโล ชรสิงฺคาโลสฺมี'ติ มนํ อกตฺวา "อหํปิ สีโห ชาโต"ติ มญฺญมาโน ๑- ตโต อตฺตนาว อตฺตานํ เอตทโวจ "วยส ชมฺพุก ยุตฺตํ นาม ตว อิมินา อตฺตภาเวน ปรสฺส อุจฺฉิฏฺฐมํสํ ขาทิตุํ, กึ ตฺวํ ปุริโส น โหสิ, สีหสฺสาปิ จตฺตาโร ปาทา เทฺว ทาฒา เทฺว กณฺณา เอกํ นงฺคุฏฺฐํ, ตวาปิ สพฺพํ ตเถว, เกวลํ ตว เกสรภารมตฺตเมว นตฺถี"ติ. ตสฺเสวํ จินฺตยโต อสฺมิมาโน วฑฺฒิ. อถสฺส เตน อสฺมิมานโทเสน เอตํ "โก จาหนฺ"ติ อาทิ มญฺญิตฺตมโหสิ. ๒- ตตฺถ โก จาหนฺติ อหํ โก, สีโห มิคราชา โก, น มม ญาติ, น สามิโก, กิมหนฺตสฺส นิปจฺจการํ กโรมีติ อธิปฺปาโย. สิงฺคาลกํเยวาติ สิงฺคาลรวเมว. เภรณฺฑกํเยวาติ อปฺปิยอมนาปสทฺทเมว. เก จ ฉเว สิงฺคาเลติ โก จ ลามโก สิงฺคาโล. เก ปน สีหนาเทติ โก ปน สีหนาโท, สิงฺคาลสฺส จ สีหนาทสฺส จ โก สมฺพนฺโธติ อธิปฺปาโย. สุคตาปทาเนสูติ สุคตลกฺขเณสุ. สุคตสฺส สาสนสมฺภูตาสุ ตีสุ สิกฺขาสุ. กถํ ปเนส ตตฺถ ชีวติ. เอตสฺส หิ จตฺตาโร ปจฺจเย ททมานา สีลาทิคุณสมฺปนฺนานํ สมฺพุทฺธานํ เทมาติ เทนฺติ, เอส ๓- อพุทฺโธ สมาโน พุทฺธานํ นิยามิตปจฺจเย ปริภุญฺชนฺโต สุคตาปทาเนสุ ชีวติ นาม. สุคตาติริตฺตานีติ เตสํ กิร โภชนานิ ททมานา พุทฺธานญฺจ พุทฺธสาวกานญฺจ ทตฺวา ปจฺฉา อวเสสํ สายณฺหสมเย เทนฺติ. เอวเมส สุคตาติริตฺตานิ ภุญฺชติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิ. มญฺญิ ฉ.ม. อิ. มญฺญิตมโหสิ สี. เตสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔.

นาม. ตถาคเตติ ตถาคตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อาสาเทตพฺพํ ฆฏฺฏยิตพฺพํ. อถวา "ตถาคเต"ติ อาทีนิ อุปโยคพหุวจนาเนว. อาสาเทตพฺพนฺติ อิทํปิ พหุวจนเมว เอกวจนํ วิย วุตฺตํ. อาสาทนาติ อหํ พุทฺเธน สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กริสฺสามีติ ฆฏฺฏนา. [๒๙] สเมกฺขิยานาติ สเมกฺขิตฺวา, มญฺญิตฺวาติ อตฺโถ. อมญฺญีติ ปุน อมญฺญิตฺถ. โกตฺถูติ สิงฺคาโล. [๓๐] อตฺตานํ วิฆาเส สเมกฺขิยาติ โสณฺฑิยํ อุจฺฉิฏฺโฐทเก ถูลํ อตฺตภาวํ ทิสฺวา. ยาว อตฺตานํ น ปสฺสตีติ ยาว อหํ สีหวิฆาสสํวฑฺฒิตโก ชรสิงฺคาโลติ เอวํ ยถาภูตํ อตฺตานํ น ปสฺสติ. พฺยคฺโฆติ มญฺญตีติ สีโหหมสฺมีติ มญฺญติ, สีเหน วา สมานพโล พฺยคฺโฆเยว อหนฺติ มญฺญติ. [๓๑] ภุตฺวาน เภเกติ อาวาฏมณฺฑุเก ขาทิตฺวา. ขลมูสิกาโยติ ขเลสุ มูสิกาโย จ ขาทิตฺวา. กฏสีสุ ขิตฺตานิ จ กูณปานีติ สุสาเนสุ ฉฑฺฑิตกุณปานิ จ ขาทิตฺวา. มหาวเนติ มหนฺเต มหาวนสฺมึ. สุญฺญวเนติ ตุจฺฉวเน. วิวฑฺโฒติ วฑฺฒิโต. ตเถว โส สิงฺคาลกํ อนทีติ เอวํ สํวฑฺโฒปิ มิคราชาหมสฺมีติ มญฺญิตฺวาปิ ยถา ปุพฺเพ ทุพฺพลสิงฺคาลกาเล, ตเถว โส สิงฺคาลรวํเยว อรวีติ. อิมายปิ คาถาย เภกาทีนิ ภุตฺวา วฑฺฒิตสิงฺคาโล วิย ลาภสกฺการคิทฺโธ ตฺวนฺติ ปาฏิกปุตฺตเมว ฆฏฺเฏสิ. นาเคหีติ หตฺถีหิ. [๓๔] มหาพนฺธนาติ มหตา กิเลสพนฺธนา โมเจตฺวา. มหาวิทุคฺคาติ มหาวิทุคฺคํ นาม จตฺตาโร โอฆา. ตโต อุทฺธริตฺวา นิพฺพานถเล ปติฏฺฐเปตฺวา. อคฺคญฺญปญฺญตฺติกถาวณฺณนา [๓๖] อิติ ภควา เอตฺตเกน กถามคฺเคน ปาฏิหาริยํ น กโรตีติ ปทสฺส อนุสนฺธึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ "น อคฺคญฺญํ ปญฺญเปตี"ติ อิมสฺส อนุสนฺธึ ทสฺเสนฺโต อคฺคญฺญญฺจาหนฺติ เทสนํ อารภิ. ตตฺถ อคฺคญฺญญฺจาหนฺติ อหํ ภคฺคว อคฺคญฺญญฺจ ปชานามิ โลกุปฺปตฺติจริยวตฺตญฺจ. ตญฺจ ปชานามีติ น เกวลํ อคฺคญฺญเมว, ตญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.

อคฺคญฺญํ ปชานามิ. ตโต จ อุตฺตริตรํ สีลสมาธิโต ปฏฺฐาย ยาว สพฺพญฺญุตญาณา ปชานามิ. ตญฺจ ปชานนํ น ปรามสามีติ ตญฺจ ปชานนฺโตปิ อหํ อิทํ นาม ปชานามีติ ตณฺหาทิฏฺฐิมานวเสน น ปรามสามิ. นตฺถิ ตถาคตสฺส ปรามาโสติ ทีเปติ. ปจฺจตฺตํเยว นิพฺพุติ วิทิตาติ อตฺตนาเยว อตฺตนิ กิเลสนิพฺพานํ วิทิตํ. ยทภิชานํ ตถาคโตติ ยํ กิเลสนิพฺพานํ ชานํ ชานนฺโต. ตถาคโต. โน อนยํ อาปชฺชตีติ อวิทิตนิพฺพานา ติตฺถิยา วิย อนยํ ทุกฺขํ พฺยสนํ นาปชฺชติ. [๓๗] อิทานิ ยนฺตํ ติตฺถิยา อคฺคญฺญํ ปญฺญเปนฺติ, ตํ ทสฺเสนฺโต สนฺติ ภคฺควาติ อาทิมาห. ตตฺถ อิสฺสรกุตฺตํ พฺรหฺมกุตฺตนฺติ อิสฺสรกตํ พฺรหฺมกตํ, อิสฺสรนิมฺมิตํ ๑- พฺรหฺมนิมฺมิตนฺติ อตฺโถ. พฺรหฺมาเอว หิ เอตฺถ อาธิปจฺจภาเวน อิสฺสโรติ เวทิตพฺโพ. อาจริยกนฺติ อาจริยภาวํ อาจริยวาทํ. ตตฺถ อาจริยวาโท อคฺคญฺญํ. อคฺคญฺญํ ปน เอตฺถ เทสิตนฺติ กตฺวา โส อคฺคญฺญนฺเตฺวว วุตฺโต. กถํวิหิตกนฺติ เกน วิหิตํ กินฺติ วิหิตํ. เสสํ พฺรหฺมชาเล วิตฺถาริตนเยเนว เวทิตพฺพํ. [๔๑] ขิฑฺฑาปโทสิกนฺติ ขิฑฺฑาปโทสิกมูลํ. [๔๗] อสตาติ อวิชฺชาเนน, อวิชฺชมานฏฺเฐนาติ อตฺโถ. ตุจฺฉาติ ตุจฺเฉน อนฺโตสารวิรหิเตน. มุสาติ มุสาวาเทน. อภูเตนาติ ภูตตฺถวิรหิเตน. อพฺภาจิกฺขนฺตีติ อภิอาจิกฺขนฺติ. วิปรีโตติ วิปรีตสญฺโญ วิปรีตจิตฺโต. ภิกฺขโว จาติ น เกวลํ สมโณ โคตโมเยว, เย จ อสฺส อนุสิฏฺฐึ กโรนฺติ, เต ภิกฺขู จ วิปรีตา. อถ ยํ สนฺธาย วิปรีโตติ วทนฺติ, ตํ ทสฺเสตุํ สมโณ โคตโมติ อาทิ วุตฺตํ. สุภํ วิโมกฺขนฺติ วณฺณกสิณํ. อสุภนฺเตฺววาติ สุภณฺจ อสุภญฺจ สพฺพํ อสุภนฺติ เอวํ ปชานาติ. สุภนฺเตฺวว ตสฺมึ สมเยติ สุภนฺติเอว จ ตสฺมึ สมเย ปชานาติ, น อสุภํ. ภิกฺขโว จาติ เย เต เอวํ วทนฺติ, เตสํ ภิกฺขโว จ อนฺเตวาสิกสมณา วิปรีตา. ปโหตีติ สมตฺโถ ปฏิพโล. @เชิงอรรถ: สี. อิสฺสรนิมิตฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

[๔๘] ทุกฺกรํ โขติ อยํ ปริพฺพาชโก ยทิทํ "เอวํ ปสนฺโน อหํ ภนฺเต"ติ อาทิมาห, ตํ สาเฐยฺเยน โกหญฺเญน อาห. เอวํ กิรสฺส อโหสิ "สมโณ โคตโม มยฺหํ เอตฺตกํ ธมฺมกถํ กเถสิ, ตมหํ สุตฺวาปิ ปพฺพชิตุํ น สกฺโกมิ, มยา เอตสฺส สาสนํ ปฏิปนฺนสทิเสน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ. ตโต โส สาเฐยฺเยน โกหญฺเญน เอวมาห. เตนสฺส ภควา มมฺมํ ๑- ฆฏฺเฏนฺโต วิย "ทุกฺกรํ โข เอตํ ภคฺคว ตยา อญฺญทิฏฺฐิเกนา"ติ อาทิมาห. ตํ โปฏฺฐปาทสุตฺเต วุตฺตตฺถเมว. สาธุกมนุรกฺขาติ สุฏฺฐุ อนุรกฺข. อิติ ภควา ปสาทมตฺตานุรกฺขเน ปริพฺพาชกํ นิโยเชสิ. โสปิ เอวํ มหนฺตํ สุตฺตนฺตํ สุตฺวาปิ นาสกฺขิ กิเลสกฺขยํ กาตุํ. เทสนา ปนสฺส อายตึ วาสนาย ปจฺจโย อโหสิ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ. อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย ปาฏิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๑-๑๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=6&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11

อ่านเล่มก่อนหน้าไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]