ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ปญฺจ.อ. (ปรมตฺถที.)

                      ๓. อธิปติปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา
     [๓] อธิปติปจฺจยนิทฺเทเส ฉนฺทาธิปตีติ ฉนฺทสงฺขาโต อธิปติ. ฉนฺทํ
ธุรํ กตฺวา ฉนฺทํ เชฏฺฐกํ กตฺวา จิตฺตุปฺปตฺติกาเล อุปฺปนฺนสฺส
กตฺตุกมฺยตาฉนฺทสฺเสตํ นามํ. เสเสสุปิ เอเสว นโย. กสฺมา ปน ยถา เหตุปจฺจย-
นิทฺเทเส "เหตู เหตุสมฺปยุตฺตกานนฺ"ติ วุตฺตํ, เอวมิธ "อธิปตี อธิปติสมฺปยุตฺต-
กานนฺ"ติ อวตฺวา "ฉนฺทาธิปติ ฉนฺทสมฺปยุตฺตกานนฺ"ติอาทินา นเยน เทสนา กตาติ?
เอกกฺขเณ อภาวโต. ปุริมนยสฺมิญฺหิ เทฺว ตโย เหตู เอกกฺขเณปิ เหตุปจฺจยา โหนฺติ
มูลฏฺเฐน อุปการกภาวสฺส อวิชหนโต. อธิปติ ปน เชฏฺฐกฏฺเฐน อุปการโก,
น จ เอกกฺขเณ พหู เชฏฺฐกา นาม โหนฺติ. ตสฺมา เอกโต อุปฺปนฺนานมฺปิ
เนสํ เอกกฺขเณ อธิปติปจฺจยภาโว นตฺถิ. ตสฺส อธิปติปจฺจยภาวสฺส เอกกฺขเณ
อภาวโต อิธ เอวํ เทสนา กตาติ.
     เอวํ สหชาตาธิปตึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อารมฺมณาธิปตึ ทสฺเสตุํ ยํ ยํ
ธมฺมํ ครุํ กตฺวาติอาทิ อารทฺธํ. ตตฺถ ยํ ยํ ธมฺมนฺติ ยํ ยํ อารมฺมณธมฺมํ. ครุํ
กตฺวาติ ครุการจิตฺตีการวเสน วา อสฺสาทวเสน วา ครุํ ภาริยํ ลทฺธพฺพํ
อวิชหิตพฺพํ อนวญฺญาตํ กตฺวา. เต เต ธมฺมาติ เต เต ครุกาตพฺพธมฺมา.
เตสํ เตสนฺติ เตสํ เตสํ ครุการกธมฺมานํ. อธิปติปจฺจเยนาติ อารมฺมณาธิปติ-
ปจฺจเยน ปจฺจโย โหตีติ อยํ ตาเวตฺถ ปาลิวณฺณนา.
     อยํ ปน อธิปติ นาม สหชาตารมฺมณวเสน ทุวิโธ. ตตฺถ สหชาโต
ฉนฺทาทิวเสน จตุพฺพิโธ. เตสุ เอเกโก กามาวจราทิวเสน ภูมิโต จตุพฺพิโธ.
ตตฺถ กามาวจโร กุสลากุสลกิริยาวเสน ติวิโธ, อกุสลํ ปตฺวา ปเนตฺถ วีมํสาธิปติ
น ลพฺภติ. รูปารูปาวจโร กุสลกิริยาวเสน ทุวิโธ, อปริยาปนฺโน กุสลวิปากวเสน
ทุวิโธ. อารมฺมณาธิปติ ปน ชาติเภทโต กุสลากุสลวิปากกิริยารูปนิพฺพานวเสน
ฉพฺพิโธติ เอวเมตฺถ นานปฺปการเภทโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย.
     เอวํ ภินฺเน ปเนตฺถ สหชาตาธิปติมฺหิ ตาว กามาวจรกุสลกิริยาสงฺขาโต
อธิปติ ทุเหตุกติเหตุเกสุ จิตฺตุปฺปาเทสุ ฉนฺทาทีนํ อญฺญตรํ เชฏฺฐกํ กตฺวา
อุปฺปตฺติกาเล อตฺตนา สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเจว จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส จ อธิปติปจฺจโย
โหติ. รูปาวจรกุสลกิริยาสงฺขาเตปิ เอเสว นโย. อยํ ปเนตฺถ ๑- เอกนฺเตเนว
ลพฺภติ. น หิ เต ธมฺมา สหชาตาธิปตึ วินา อุปฺปชฺชนฺติ. อรูปาวจรกุสลกิริยา-
สงฺขาโต ปน ปญฺจโวกาเร รูปาวจราธิปติสทิโสว, จตุโวกาเร ปน สมฺปยุตฺต-
กานญฺเญว ๒- อธิปติปจฺจโย โหติ. ตถา ตตฺถุปฺปนฺโน สพฺโพปิ กามาวจราธิปติ.
อปริยาปนฺโน กุสลโตปิ วิปากโตปิ ปญฺจโวกาเร เอกนฺเตเนว สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเจว
จิตฺตสมุฏฺฐานรูปานญฺจ อธิปติปจฺจโย โหติ, จตุโวกาเร อรูปธมฺมานญฺเญว.
อกุสโล กามภเว มิจฺฉตฺตนิยตจิตฺเตสุ ๓- เอกนฺเตเนว สมฺปยุตฺตกานญฺเจว
จิตฺตสมุฏฺฐานรูปานญฺจ อธิปติปจฺจโย โหติ. อนิยโต กามภวรูปภเวสุ อตฺตโน
อธิปติกาเล เตสญฺเญว. อรูปภเว อรูปธมฺมานญฺเญว อธิปติปจฺจโย โหติ. อยํ
ตาว สหชาตาธิปติมฺหิ นโย.
     อารมฺมณาธิปติมฺหิ ปน กามาวจรกุสโล อารมฺมณาธิปติ กามาวจรกุสลสฺส
โลภสหคตากุสลสฺสาติ อิเมสํ ทฺวินฺนํ ราสีนํ อารมฺมณาธิปติปจฺจโย โหติ.
รูปาวจรารูปาวจเรปิ กุสลารมฺมณาธิปติมฺหิ เอเสว นโย. อปริยาปนฺนกุสโล ปน
อารมฺมณาธิปติ กามาวจรโต ญาณสมฺปยุตฺตกุสลสฺส เจว ญาณสมฺปยุตฺตกิริยสฺส
จ อารมฺมณาธิปติปจฺจโย โหติ, อกุสโล ปน อารมฺมณาธิปติ นาม โลภสหคต-
จิตฺตุปฺปาโทติ ๔- วุจฺจติ. โส โลภสหคตากุสลสฺเสว อารมฺมณาธิปติปจฺจโย
โหติ. กามาวจโร ปน วิปาการมฺมณาธิปติ โลภสหคตากุสลสฺเสว อารมฺมณา-
ธิปติปจฺจโย โหติ. ตถา รูปาวจรารูปาวจรวิปาการมฺมณาธิปติ. โลกุตฺตโร ปน
วิปาการมฺมณาธิปติ กามาวจรโต ญาณสมฺปยุตฺตกุสลกิริยานญฺเญว อารมฺมณาธิปติ-
ปจฺจโย โหติ. กามาวจราทิเภทโต ปน ติวิโธปิ กิริยารมฺมณาธิปติ โลภสหคตา-
กุสลสฺเสว อารมฺมณาธิปติปจฺจโย โหติ. จตุสมุฏฺฐานิกรูปสงฺขาโต รูปกฺขนฺโธ
อารมฺมณาธิปติ โลภสหคตากุสลสฺเสว อารมฺมณาธิปติปจฺจโย โหติ. นิพฺพานํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปน                        ฉ.ม. สมฺปยุตฺตธมฺมานญฺเญว
@ ม. มิจฺฉตฺตนิยตจิตฺเตสุ เทฺวปฏิฆจิตฺเตสุ จ    ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ
กามาวจรโต ญาณสมฺปยุตฺตกุสลสฺส ญาณสมฺปยุตฺตกิริยสฺส โลกุตฺตรกุสลสฺส
โลกุตฺตรวิปากสฺส จาติ อิเมสํ จตุนฺนํ ราสีนํ อารมฺมณาธิปติปจฺจโย โหตีติ
เอวเมตฺถ ปจฺจยุปฺปนฺนโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยติ.
                    อธิปติปจฺจยนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๕ หน้า ๔๑๓-๔๑๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=55&A=9330&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=55&A=9330&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=40&i=4              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=40&A=53              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=40&A=29              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=40&A=29              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_40

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]