ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

                       ๒. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา
     [๓๒] อิทานิ อภิธมฺมภาชนียํ โหติ. ตตฺถ รูปกฺขนฺธนิทฺเทโส เหฏฺฐา
รูปกณฺเฑ วิตฺถาริตนเยเนว เวทิตพฺโพ.
     [๓๔] เวทนากฺขนฺธนิทฺเทเส เอกวิเธนาติ เอกโกฏฺฐาเสน. ผสฺสสมฺปยุตฺโตติ
ผสฺเสน สมฺปยุตฺโต. สพฺพาปิ จตุภูมิกเวทนา. สเหตุกทุเก สเหตุกา
จตุภูมิกเวทนา, อเหตุกา กามาวจราว. อิมินา อุปาเยน กุสลปทาทีหิ วุตฺตา
เวทนา ชานิตพฺพา. อปิจายํ เวทนากฺขนฺโธ เอกวิเธน ผสฺสสมฺปยุตฺตโต
ทสฺสิโต, ทุวิเธน สเหตุกาเหตุกโต, ติวิเธน ชาติโต, จตุพฺพิเธน ภุมฺมนฺตรโต,
ปญฺจวิเธน อินฺทฺริยโต. ตตฺถ สุขินฺทฺริยทุกฺขินฺทฺริยานิ กายปสาทวตฺถุกานิ
กามาวจราเนว, โสมนสฺสินฺทฺริยํ ฉฏฺฐวตฺถุกํ วา อวตฺถุกํ วา เตภูมิกํ,
โทมนสฺสินฺทฺริยํ ฉฏฺฐวตฺถุกํ กามาวจรํ. อุเปกฺขินฺทฺริยํ
จกฺขฺวาทิจตุปฺปสาทวตฺถุกํ ฉฏฺฐวตฺถุกญฺจ อวตฺถุกญฺจ จตุภูมิกํ. ฉพฺพิเธน วตฺถุโต
ทสฺสิโต. ตตฺถ ปุริมา ปญฺจ เวทนา จกฺขฺวาทิปญฺจปฺปสาทวตฺถุกา ๑- กามาวจราว,
ฉฏฺฐา อวตฺถุกา วา สวตฺถุกา วา จตุภูมิกา.
     สตฺตวิเธน ตตฺถ มโนสมฺผสฺสชาเภทโต ทสฺสิโต. ๒- อฏฺฐวิเธน ตตฺถ
กายสมฺผสฺสชาเภทโต, นววิเธน สตฺตวิธเภเท มโนวิญฺญาณธาตุสมฺผสฺสชาเภทโต,
ทสวิเธน อฏฺฐวิธเภเท มโนวิญฺญาณธาตุสมฺผสฺสชาเภทโต. เอเตสุ หิ สตฺตวิธเภเท
มโนสมฺผสฺสชา มโนธาตุสมฺผสฺสชา มโนวิญฺญาณธาตุสมฺผสฺสชาติ ทฺวิธา ภินฺนา.
อฏฺฐวิธเภเท ตาย สทฺธึ กายสมฺผสฺสชาปิ สุขา ทุกฺขาติ ทฺวิธา ภินฺนา.
นววิธเภเท สตฺตวิเธ วุตฺตา มโนวิญฺญาณธาตุสมฺผสฺสชา กุสลาทิวเสน ติธา
ภินฺนา. ทสวิธเภเท อฏฺฐวิเธ วุตฺตา มโนวิญฺญาณธาตุสมฺผสฺสชา กุสลาทิวเสเนว
ติธา ภินฺนา.
     กุสลตฺติโก เจตฺถ เกวลํ ปูรณตฺถเมว วุตฺโต. สตฺตวิธอฏฺฐวิธนววิธเภเทสุ
ปน นยํ ทาตุํ ยุตฺตฏฺฐาเน นโย ทินฺโน. อภิธมฺมํ หิ ปตฺวา ตถาคเตน นยํ
ทาตุํ ยุตฺตฏฺฐาเน นโย อทินฺโน นาม นตฺถิ. อยํ ตาว ทุกมูลเก เอโก
วาโร.
     สตฺถา หิ อิมสฺมึ อภิธมฺมภาชนีเย เวทนากฺขนฺธํ ภาเชนฺโต ติเก คเหตฺวา ทุเกสุ
ปกฺขิปิ, ทุเก คเหตฺวา ติเกสุ ปกฺขิปิ, ติเก จ ทุเก จ อุภโตวฑฺฒนนีหาเรน อาหริ.
สตฺตวิเธน จตุวีสติวิเธน ตึสวิเธน พหุวิเธนาติ สพฺพถาปิ พหุวิเธน เวทนากฺขนฺธํ
ทสฺเสติ. ๓- กสฺมา? ปุคฺคลชฺฌาสเยน เจว เทสนาวิลาเสน จ. ธมฺมํ โสตุํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปญฺจปสาทวตฺถุกา      ฉ. ทสฺสิตา        ฉ.ม. ทสฺเสสิ, สี. เทเสสิ
นิสินฺนเทวปริสาย หิ เย เทวปุตฺตา ติเก อาทาย ทุเกสุ ปกฺขิปิตฺวา กถิยมานํ
ปฏิวิชฺฌิตุํ สกฺโกนฺติ, เตสํ สปฺปายวเสน ตถา กตฺวา เทเสสิ. เย อิตเรหิ
อากาเรหิ กถิยมานํ ปฏิวิชฺฌิตุํ สกฺโกนฺติ, เตสํ เตหากาเรหิ เทเสสีติ อยเมตฺถ
ปุคฺคลชฺฌาสโย. สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปน อตฺตโน มหาวิสยตาย ติเก วา ทุเกสุ
ปกฺขิปิตฺวา ทุเก วา ติเกสุ ๑- ปกฺขิปิตฺวา ติเก จ ทุเก จ ๑- อุภโตวฑฺฒเนน
วา สตฺตวิธาทินเยน วา ยถา ยถา อิจฺฉติ, ตถา ตถา เทเสตุํ
สกฺโกติ. ตสฺมาปิ อิเมหากาเรหิ เทเสสีติ อยมสฺส เทสนาวิลาโส.
     ตตฺถ ติเก อาทาย ทุเกสุ ปกฺขิปิตฺวา เทสิตวาโร ทุกมูลโก นาม, ทุเก
อาทาย ติเกสุ ปกฺขิปิตฺวา เทสิตวาโร ติกมูลโก นาม, ติเก จ ทุเก จ อุภโต
วฑฺเฒตฺวา เทสิตวาโร อุภโตวฑฺฒิตกวาโร ๒- นาม, อวสาเน
สตฺตวิเธนาติอาทิวาโร พหุวิธวาโร นามาติ อิเม ตาว จตฺตาโร มหาวารา.
     ตตฺถ ทุกมูลเก ทุเกสุ ลพฺภมาเนน เอเกเกน ทุเกน สทฺธึ ติเกสุ
อลพฺภมาเน เวทนาตฺติกปีติตฺติกสนิทสฺสนตฺติเก อปเนตฺวา เสเส ลพฺภมานเก
เอกูนวีสติ ติเก โยเชตฺวา ทุติยทุกปฐมติกโยชนวาราทีนิ นว วารสตานิ
ปญฺญาสญฺจ วารา โหนฺติ. เตปิ สพฺเพ ๓- ปาลิยํ สงฺขิปิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ
ทสฺเสตพฺพยุตฺตกํ ทสฺเสตฺวา วุตฺตา. อสมฺมุยฺหนฺเตน ปน วิตฺถารโต เวทิตพฺพา.
     ติกมูลเกปิ ติเกสุ ลพฺภมาเนน เอเกเกน ติเกน สทฺธึ ทุเกสุ อลพฺภมาเน
ปฐมทุกาทโย ทุเก อปเนตฺวา เสเส ลพฺภมานเก สเหตุกทุกาทโย ปญฺญาส
ทุเก โยเชตฺวา ปฐมติกทุติยทุกโยชนวาราทีนิ นว วารสตานิ ปญฺญาสญฺจ วารา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ         ฉ. อุภโตวฑฺฒิตโก
@ ฉ.ม. เต สพฺเพปิ.
โหนฺติ. เตปิ สพฺเพ ปาลิยํ สงฺขิปิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ทสฺเสตพฺพยุตฺตกํ ทสฺเสตฺวา
วุตฺตา. อสมฺมุยฺหนฺเตน ปน วิตฺถารโต เวทิตพฺพา.
     อุภโตวฑฺฒิตเก ทุวิธเภเท ทุติยทุกํ ติวิธเภเทปิ ๑- ปฐมติกํ อาทึ กตฺวา
ลพฺภมาเนหิ เอกูนวีสติยา ทุเกหิ ลพฺภมาเน เอกูนวีสติติเก โยเชตฺวา
ทุติยทุกปฐมติกโยชนวาราทโย เอกูนวีสติ วารา วุตฺตา. เอส ทุกติกานํ วเสน
อุภโตวฑฺฒิตตฺตา อุภโตวฑฺฒิตโก นาม ตติโย มหาวาโร.
     พหุวิธวารสฺส สตฺตวิธนิทฺเทเส อาทิโต ปฏฺฐาย ลพฺภมาเนสุ เอกูนวีสติยา
ติเกสุ เอเกเกน สทฺธึ จตสฺโส ภูมิโย โยเชตฺวา เอกูนวีสติ สตฺตวิธวารา
วุตฺตา. จตุวีสติวิธนิทฺเทเสปิ เตสํเยว ติกานํ วเสน เอกูนวีสติ วารา วุตฺตา.
ตถา พหุวิธวาเร จาติ. ตึสวิธวาโร เอโกเยวาติ สพฺเพปิ อฏฺฐปญฺญาส วารา
โหนฺติ. อยํ ตาเวตฺถ วารปริจฺเฉทวเสน ปาลิวณฺณนา.
     อิทานิ อตฺถวณฺณนา โหติ. ตตฺถ สตฺตวิธนิทฺเทโส ตาว อุตฺตานตฺโถเยว.
จตุวีสติวิธนิทฺเทเส จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา เวทนากฺขนฺโธ อตฺถิ กุสโลติ
กามาวจรอฏฺฐกุสลจิตฺตวเสน เวทิตพฺโพ. อตฺถิ อกุสโลติ ทฺวาทสอกุสลจิตฺตวเสน
เวทิตพฺโพ. อตฺถิ อพฺยากโตติ ติสฺโส มโนธาตุโย, ติสฺโส อเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุโย,
อฏฺฐ มหาวิปากานิ, ทส กามาวจรกิริยาติ จตุวีสติยา จิตฺตานํ วเสน เวทิตพฺโพ.
    ตตฺถ อฏฺฐ กุสลานิ ทฺวาทส อกุสลานิ จ ชวนวเสน ลพฺภนฺติ,
กิริยามโนธาตุ อาวชฺชนวเสน ลพฺภติ. เทฺว วิปากมโนธาตุโย สมฺปฏิจฺฉนฺนวเสน,
ติสฺโส วิปากมโนวิญฺญาณธาตุโย สนฺตีรณตทาลมฺพนวเสน, กิริยาเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุ
โวฏฺฐพฺพนวเสน, อฏฺฐ มหาวิปากจิตฺตานิ ตทารมฺมณวเสน, นว
กิริยาจิตฺตานิ ชวนวเสน ลพฺภนฺติ. โสตฆานชิวฺหากายทฺวาเรสุปิ เอเสว นโย.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ติวิธเภเท จ
     มโนทฺวาเร ปน อตฺถิ กุสโลติ จตุภูมิกกุสลวเสน กถิตํ, อตฺถิ อกุสโลติ
ทฺวาทสอกุสลวเสน, อตฺถิ อพฺยากโตติ เอกาทสนฺนํ กามาวจรวิปากานํ ทสนฺนํ
กิริยานํ นวนฺนํ รูปาวจรารูปาวจรกิริยานํ จตุนฺนํ สามญฺญผลานนฺติ
จตุตฺตึสจิตฺตุปฺปาทวเสน กถิตํ. ตตฺถ จตุภูมิกกุสลญฺเจว อกุสลญฺจ ชวนวเสน ลพฺภติ.
กิริยโต อเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุ อาวชฺชนวเสน, เอกาทส วิปากจิตฺตานิ
ตทารมฺมณวเสน, เตภูมิกกิริยา เจว สามญฺญผลานิ จ ชวนวเสเนว ลพฺภนฺติ. ตานิ
สตฺตวิธาทีสุ ยตฺถ กตฺถจิ ฐตฺวา กเถตุํ วฏฺฏนฺติ. ตึสวิเธ ปน ฐตฺวา ทีปิยมานานิ
สุขทีปนานิ โหนฺตีติ ตึสวิธสฺมึเยว ฐตฺวา ทีปยึสุ.
     เอตานิ หิ สพฺพานิปิ จิตฺตานิ จกฺขุทฺวาเร อุปนิสฺสยโกฏิยา สมติกฺกมวเสน
ภาวนาวเสนาติ ตีหากาเรหิ ลพฺภนฺติ. ตถา โสตทฺวารมโนทฺวาเรสุปิ.
ฆานชิวฺหากายทฺวาเรสุ ปน สมติกฺกมวเสน ภาวนาวเสนาติ ทฺวีหากาเรหิ ๑-
ลพฺภนฺตีติ เวทิตพฺพานิ. กถํ? อิธ ภิกฺขุ วิหารจาริกํ จรมาโน กสิณมณฺฑลํ
ทิสฺวา "กินฺนาเมตนฺ"ติ ปุจฺฉิตฺวา กสิณมณฺฑลนฺติ วุตฺเต ปุน "กึ อิมินา
กโรนฺตี"ติ ปุจฺฉติ. อถสฺส อาจกฺขนฺติ "เอตํ ๒- ภาเวตฺวา ฌานานิ อุปฺปาเทตฺวา
สมาปตฺติปทฏฺฐานํ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณนฺตี"ติ. อชฺฌาสยสมฺปนฺโน
กุลปุตฺโต "ภาริยํ เอตนฺ"ติ อสลฺลกฺเขตฺวา "มยาปิ เอส คุโณ นิพฺพตฺเตตุํ
วฏฺฏติ, น โข ปน สกฺกา เอส นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺเตน นิพฺพตฺเตตุํ,
อาทิโตว วิริยํ กาตุํ สีลํ โสเธตุํ วฏฺฏตี"ติ จินฺเตตฺวา สีลํ โสเธติ. ตโต สีเล
ปติฏฺฐาย ทส ปลิโพเธ อุปจฺฉินฺทิตฺวา ติจีวรปรเมน สนฺโตเสน สนฺตุฏฺโฐ
อาจริยุปชฺฌายานํ วตฺตปฏิวตฺตํ กตฺวา กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคณฺหิตฺวา กสิณปริกมฺมํ
กตฺวา สมาปตฺติโย อุปฺปาเทตฺวา สมาปตฺติปทฏฺฐานํ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา
อรหตฺตํ ปาปุณาติ. ตตฺถ สพฺพาปิ ปริกมฺมเวทนา กามาวจรา, อฏฺฐสมาปตฺติเวทนา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ทฺวีเหวากาเรหิ          ฉ.ม. เอวํ
รูปาวจรารูปาวจรา, มคฺคผลเวทนา โลกุตฺตราติ เอวํ จกฺขุวิญฺญาณํ
จตุภูมิกเวทนานิพฺพตฺติยา พลวปจฺจโย โหตีติ จตุภูมิกเวทนา จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา นาม
ชาตา. เอวํ ตาว อุปนิสฺสยวเสน ลพฺภนฺติ.
     จกฺขุทฺวาเร ปน รูเป อาปาถคเต "อิฏฺเฐ เม อารมฺมเณ ราโค อุปฺปนฺโน,
อนิฏฺเฐ ปฏิโฆ, อสมเปกฺขนาย โมโห, วินิพนฺธสฺส ปน เม มาโน อุปฺปนฺโน,
ปรามฏฺฐสฺส ทิฏฺฐิ, วิกฺเขปคตสฺส อุทฺธจฺจํ, อสนฺนิฏฺฐาคตสฺส วิจิกิจฺฉา,
ถามคตสฺส อนุสโย อุปฺปนฺโน"ติ ปริคฺคเห ฐิโต กุลปุตฺโต อตฺตโน กิเลสุปฺปตฺตึ
ญตฺวา "อิเม เม กิเลสา วฑฺฒมานา อนยพฺยสนาย สํวตฺติสฺสนฺติ, หนฺท เน
นิคฺคณฺหามี"ติ จินฺเตตฺวา "น โข ปน สกฺกา นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺเตน
กิเลเส นิคฺคณฺหิตุํ, อาทิโตว วิริยํ กาตุํ วฏฺฏติ สีลํ โสเธตุนฺ"ติ เหฏฺฐา
วุตฺตนเยเนว ปฏิปชฺชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ. ตตฺถ สพฺพาปิ ปริกมฺมเวทนา
กามาวจรา, อฏฺฐสมาปตฺติเวทนา รูปาวจรารูปาวจรา, มคฺคผลเวทนา โลกุตฺตราติ
เอวํ รูปารมฺมเณ อุปฺปนฺนํ กิเลสํ สมติกฺกมิตฺวา คตาติ จตุภูมิกเวทนา
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา นาม ชาตา. เอวํ สมติกฺกมวเสน ลพฺภนฺติ.
     จกฺขุทฺวาเร ปน รูเป อาปาถคเต เอโก เอวํ ปริคฺคหํ ปฏฺฐเปติ "อิทํ
รูปํ กินฺนิสฺสิตนฺ"ติ. ตโต นํ "ภูตนฺนิสฺสิตนฺ"ติ ญตฺวา จตฺตาริ มหาภูตานิ
อุปาทารูปญฺจ รูปนฺติ ปริคฺคณฺหาติ, ตทารมฺมเณ ธมฺเม อรูปนฺติ ปริคฺคณฺหาติ. ตโต
สปฺปจฺจยํ นามรูปํ ปริคฺคณฺหิตฺวา ตีณิ ลกฺขณานิ อาโรเปตฺวา วิปสฺสนาปฏิปาฏิยา
สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ. ตตฺถ สพฺพาปิ ปริกมฺมเวทนา
กามาวจรา, อฏฺฐสมาปตฺติเวทนา รูปาวจรารูปาวจรา, มคฺคผลเวทนา โลกุตฺตราติ
เอวํ รูปารมฺมณํ สมฺมสิตฺวา นิพฺพตฺติตาติ อยํ เวทนา จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา นาม
ชาตา. เอวํ ภาวนาวเสน ลพฺภนฺติ.
     อปโร ภิกฺขุ สุณาติ "กสิณปริกมฺมํ กิร กตฺวา สมาปตฺติโย อุปฺปาเทตฺวา
สมาปตฺติปทฏฺฐานํ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณนฺตี"ติ. อชฺฌาสยสมฺปนฺโน
กุลปุตฺโต "ภาริยํ เอตนฺ"ติ อสลฺลกฺเขตฺวา "มยาปิ เอส คุโณ นิพฺพตฺเตตุํ
วฏฺฏตี"ติ ปุริมนเยเนว ปฏิปชฺชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ. ตตฺถ สพฺพาปิ
ปริกมฺมเวทนา กามาวจรา, อฏฺฐสมาปตฺติเวทนา รูปาวจรารูปาวจรา, มคฺคผลเวทนา
โลกุตฺตราติ เอวํ โสตวิญฺญาณํ จตุภูมิกเวทนานิพฺพตฺติยา พลวปจฺจโย โหตีติ
จตุภูมิกเวทนา โสตสมฺผสฺสปจฺจยา นาม ชาตา. เอวํ ตาว อุปนิสฺสยวเสน
ลพฺภนฺติ.
     โสตทฺวาเร ปน สทฺเท อาปาถคเตติ สพฺพํ จกฺขุทฺวาเร วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺพํ. เอวํ สทฺทารมฺมเณ อุปฺปนฺนํ กิเลสํ สมติกฺกมิตฺวา คตาติ จตุภูมิกเวทนา
โสตสมฺผสฺสปจฺจยา นาม ชาตา. เอวํ สมติกฺกมวเสน ลพฺภนฺติ.
     โสตทฺวาเร ปน สทฺเท อาปาถคเต เอโก เอวํ ปริคฺคหํ ปฏฺฐเปติ
"อยํ สทฺโท กินฺนิสฺสิโต"ติ สพฺพํ จกฺขุทฺวาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. เอวํ
สทฺทารมฺมณํ สมฺมสิตฺวา นิพฺพตฺติตาติ อยํ เวทนา โสตสมฺผสฺสปจฺจยา นาม
ชาตา. เอวํ ภาวนาวเสน ลพฺภนฺติ.
     ฆานชิวฺหากายทฺวาเรสุ ปน คนฺธารมฺมณาทีสุ อาปาถคเตสุ "อิฏฺเฐ
เม อารมฺมเณ ราโค อุปฺปนฺโน"ติ สพฺพํ จกฺขุทฺวาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
เอวํ คนฺธารมฺมณาทีสุ อุปฺปนฺนํ กิเลสํ สมติกฺกมิตฺวา คตาติ จตุภูมิกเวทนา
ฆานชิวฺหากายสมฺผสฺสปจฺจยา นาม ชาตา. เอวํ ตีสุ ทฺวาเรสุ สมติกฺกมวเสน
ลพฺภนฺติ.
     ฆานทฺวาราทีสุ ปน คนฺธาทีสุ อาปาถคเตสุ เอโก เอวํ ปริคฺคหํ
ปฏฺฐเปติ "อยํ คนฺโธ, อยํ รโส, อิทํ โผฏฺฐพฺพํ กินฺนิสฺสิตนฺ"ติ สพฺพํ
จกฺขุทฺวาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. เอวํ คนฺธารมฺมณาทีนิ สมฺมสิตฺวา
นิพฺพตฺติตาติ อยํ เวทนา ฆานชิวฺหากายสมฺผสฺสปจฺจยา นาม ชาตา. เอวํ
ภาวนาวเสน ลพฺภนฺติ.
     มโนทฺวาเร ปน ตีหิปิ อากาเรหิ ลพฺภนฺติ. เอกจฺโจ หิ ชาตึ ภยโต
ปสฺสติ, ชรํ พฺยาธึ มรณํ ภยโต ปสฺสติ. ภยโต ทิสฺวา "ชาติชราพฺยาธิมรเณหิ
มุจฺจิตุํ วฏฺฏติ, น โข ปน สกฺกา นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺเตน ชาติอาทีหิ
มุจฺจิตุํ, อาทิโตว วิริยํ กาตุํ สีลํ โสเธตุํ วฏฺฏตี"ติ จินฺเตตฺวา จกฺขุทฺวาเร
วุตฺตนเยเนว ปฏิปชฺชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ. ตตฺถ สพฺพาปิ ปริกมฺมเวทนา
กามาวจรา, อฏฺฐสมาปตฺติเวทนา รูปาวจรารูปาวจรา, มคฺคผลเวทนา โลกุตฺตราติ
เอวํ ชาติชราพฺยาธิมาณํ จตุภูมิกเวทนานิพฺพตฺติยา พลวปจฺจโย โหตีติ
จตุภูมิกเวทนา มโนสมฺผสฺสปจฺจยา นาม ชาตา. เอวํ ตาว อุปนิสฺสยวเสน
ลพฺภนฺติ.
     มโนทฺวาเร ปน ธมฺมารมฺมเณ อาปาถคเตติ สพฺพํ จกฺขุทฺวาเร วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺพํ. เอวํ ธมฺมารมฺมเณ อุปฺปนฺนํ กิเลสํ สมติกฺกมิตฺวา คตาติ
จตุภูมิกเวทนา มโนสมฺผสฺสปจฺจยา นาม ชาตา. เอวํ สมติกฺกมวเสน ลพฺภนฺติ.
     มโนทฺวาเร ปน ธมฺมารมฺมเณ อาปาถคเต เอโก เอวํ ปริคฺคหํ ปฏฺฐเปติ
"เอตํ ธมฺมารมฺมณํ กินฺนิสฺสิตนฺ"ติ. วตฺถุํ นิสฺสิตนฺติ. วตฺถุ กินฺนิสฺสิตนฺติ.
มหาภูตนฺนิสฺสิตนฺติ. ๑- โส จตฺตาริ มหาภูตานิ อุปาทารูปญฺจ รูปนฺติ
ปริคฺคณฺหาติ, ตทารมฺมเณ ธมฺเม อรูปนฺติ ปริคฺคณฺหาติ. ตโต สปฺปจฺจยํ นามรูปํ
ปริคฺคณฺหิตฺวา ตีณิ ลกฺขณานิ อาโรเปตฺวา วิปสฺสนาปฏิปาฏิยา สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา
อรหตฺตํ ปาปุณาติ. ตตฺถ สพฺพาปิ ปริกมฺมเวทนา กามาวจรา, อฏฺฐสมาปตฺติเวทนา
รูปาวจรารูปาวจรา, มคฺคผลเวทนา โลกุตฺตราติ เอวํ ธมฺมารมฺมณํ สมฺมสิตฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มหาภูตานิ นิสฺสิตนฺติ
นิพฺพตฺติตาติ อยํ เวทนา มโนสมฺผสฺสปจฺจยา นาม ชาตา. เอวํ ภาวนาวเสน
ลพฺภนฺติ. ยา ปเนตา สพฺเพสมฺปิ จตุวีสติวิธาทีนํ วารานํ ปริโยสาเนสุ
จกฺขุสมฺผสฺสชาเวทนา ฯเปฯ มโนสมฺผสฺสชา เวทนาติ ฉ ฉ เวทนา วุตฺตา,
ตา สมฺปยุตฺตปจฺจยวเสน วุตฺตาติ.
                       อยํ เวทนากฺขนฺธนิทฺเทโส.
     สญฺญากฺขนฺธาทโยปิ อิมินา อุปาเยน เวทิตพฺพา. เกวลํ หิ สญฺญากฺขนฺธนิทฺเทเส
ติเกสุ เวทนาตฺติกปีติตฺติกาปิ ลพฺภนฺติ, ทุเกสุปิ ๑- สุขสหคตทุกาทโยปิ.
สงฺขารกฺขนฺธนิทฺเทเส ผสฺสสฺสาปิ สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนตฺตา ผสฺสสมฺปยุตฺโตติ
อวตฺวา จิตฺตสมฺปยุตฺโตติ วุตฺตํ, ทุเกสุ เจตฺถ เหตุทุกาทโยปิ ลพฺภนฺติ. ติกา
สญฺญากฺขนฺธสทิสาเอว. วิญฺญาณกฺขนฺธนิทฺเทเส จกฺขุสมฺผสฺสชาทิภาวํ อวตฺวา
จกฺขุวิญฺญาณนฺติอาทิ วุตฺตํ. น หิ สกฺกา วิญฺญาณํ มโนสมฺผสฺสชนฺติ นิทฺทิสิตุํ.
เสสเมตฺถ สญฺญากฺขนฺเธ วุตฺตสทิสเมว. อิเมสํ ปน ติณฺณมฺปิ ขนฺธานํ นิทฺเทเสเยว
เวทนากฺขนฺธนิทฺเทสโต อติเรกา ติกทุกา ลทฺธา. เตสํ วเสน วารปฺปเภโท
เวทิตพฺโพติ.
                     อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          ------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๓๙-๔๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=54&A=912&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=912&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=32              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=393              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=332              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=332              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]