อรรถกถาเล่มที่ ๕๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สงฺคณี.อ. (อฏฺฐสาลินี)

                             อสุภกถา
     [๒๖๓] อิทานิ ราคจริตาทีนํ สตฺตานํ เอกนฺตหิตํ นานารมฺมเณสุ
เอกชฺฌานวเสเนว ๑- ปวตฺตมานํ รูปาวจรกุสลํ ทสฺเสตุํ ปุน "กตเม ธมฺมา
กุสลา"ติอาทิ อารทฺธํ.
     ตตฺถ อุทฺธุมาตกสญฺาสหคตนฺติอาทีสุ ภสฺตา วิย วายุนา อุทฺธํ
ชีวิตปริยาทานา ยถานุกฺกมํ สมุคฺคเตน สูนภาเวน ธุมาตตฺตา อุทฺธุมาตํ,
อุทฺธุมาตเมว อุทฺธุมาตกํ. ปฏิกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ อุทฺธุมาตนฺติ อุทฺธุมาตกํ,
ตถารูปสฺส ฉวสรีรสฺเสตํ อธิวจนํ. วินีลํ วุจฺจติ วิปริภินฺนนีลวณฺณํ, วินีลเมว
วินีลกํ. ปฏิกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ วินีลนฺติ วินีลกํ, มํสุสฺสทฏฺาเนสุ
รตฺตวณฺณสฺส ปุพฺพสนฺนิจยฏฺาเนสุ เสตวณฺณสฺส เยภุยฺเยน จ นีลวณฺณสฺส
นีลฏฺาเน นีลสาฏกปารุตสฺเสว ฉวสรีรสฺเสตํ อธิวจนํ. ปริภินฺนฏฺาเนสุ
วิสฺสนฺทมานํ ปุพฺพํ วิปุพฺพํ, วิปุพฺพเมว วิปุพฺพกํ. ปฏิกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ
วิปุพฺพนฺติ วิปุพฺพกํ, ตถารูปสฺส ฉวสรีรสฺเสตํ อธิวจนํ. วิฉิทฺทํ วุจฺจติ
ทฺวิธา ฉินฺทเนน อวธาริตํ, ๒- วิฉิทฺทเมว วิฉิทฺทกํ. ปฏิกูลตฺตา
วา กุจฺฉิตํ วิฉิทฺทนฺติ วิฉิทฺทกํ, เวมชฺเฌ ฉินฺนสฺส ฉวสรีรสฺเสตํ
อธิวจนํ. อิโต จ เอตฺโต จ วิวิธากาเรน โสณสิงฺคาลาทีหิ
ขายิตํ วิกฺขายิตํ, วิกฺขายิตเมว วิกฺขายิตกํ. ปฏิกูลตฺตา วา
กุจฺฉิตํ วิกฺขายิตนฺติ วิกฺขายิตกํ, ตถารูปสฺส ฉวสรีรสฺเสตํ อธิวจนํ.
วิวิธา ขิตฺตํ วิกฺขิตฺตํ, วิกฺขตฺตเมว วิกฺขิตฺตกํ. ปฏิกูลตฺตา วา
กุจฺฉิตํ วิกฺขิตฺตนฺติ วิกฺขิตฺตกํ, อญฺเน หตฺถํ อญฺเน ปาทํ อญฺเน
สีสนฺติ เอวํ ตโต ตโต วิกฺขิตฺตสฺส ฉวสรีรสฺเสตํ อธิวจนํ. หตญฺจ
ตํ ปุริมนเยเนว วิกฺขิตฺตกญฺจาติ หตวิกฺขิตฺตกํ, กากปทากาเรน
องฺคปจฺจงฺเคสุ สตฺเถน หนิตฺวา วุตฺตนเยเนว วิกฺขิตฺตกสฺส ฉวสรีรสฺเสตํ อธิวจนํ.
โลหิตํ กิรติ วิกฺขิปติ อิโต จิโต จ ปคฺฆรตีติ โลหิตกํ, ปคฺฆริตโลหิตมกฺขิตสฺส
ฉวสรีรสฺเสตํ อธิวจนํ, ปุฬวา ๓- วุจฺจนฺติ กิมโย, ปุฬเวหิ ๔-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เอเกกชฺฌานวเสเนว     ๒ ฉ.ม. อปธาริตํ, สี. อปวาริตํ (วิสุทฺธิ. ๑/๒๒๗)
@๓ ม. ปุฬุวา                  ๔ ฉ. ปุฬเว, ม. ปุฬุเวหิ
วิกิรตีติ ปุฬวกํ, กิมิปริปุณฺณสฺส ฉวสรีรสฺเสตํ อธิวจนํ, อฏฺิเยว อฏฺิกํ.
ปฏิกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ อฏฺีติ อฏฺิกํ, อฏฺิสงฺขลิกายปิ เอกฏฺิกสฺสาปิ เอตํ
อธิวจนํ. อิมานิ จ ปน อุทฺธุมาตกาทีนิ นิสฺสาย อุปฺปนฺนนิมิตฺตานมฺปิ นิมิตฺเตสุ
ปฏิลทฺธชฺฌานานมฺปิ เอตาเนว นามานิ.
     ตตฺถ อุทฺธุมาตกนิมิตฺเต อปฺปนาวเสน อุปฺปนฺนา สญฺา อุทฺธุมาตกสญฺา,
ตาย อุทฺธุมาตกสญฺาย สมฺปโยคฏฺเน สหคตํ อุทฺธุมาตกสญฺาสหคตํ.
วินีลกสญฺาสหคตาทีสุปิ เอเสว นโย. ยํ ปเนตฺถ ภาวนาวิธานํ วตฺตพฺพํ
ภเวยฺย, ตํ สพฺพากาเรนปิ วิสุทฺธิมคฺเค ๑- วุตฺตเมว. อวเสสา ปาลิวณฺณนา
เหฏฺา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา. เกวลํ หิ อิธ จตุตฺถชฺฌานวเสน
อุเปกฺขาพฺรหฺมวิหาเร วิย ปมชฺฌานวเสน เอเกกสฺมึ ปญฺจวีสติ เอกกา โหนฺติ.
อสุภารมฺมณสฺส จ อวฑฺฒนียตฺตา ปริตฺเต อุทฺธุมาตกฏฺาเน อุปฺปนฺนนิมิตฺตารมฺมณํ
ปริตฺตารมฺมณํ, มหนฺเต อปฺปมาณารมฺมณํ เวทิตพฺพํ. เสเสสุปิ เอเสว นโยติ.
                     อิติ อสุภานิ สุภคุโณ
                     ทสสตโลจเนน ถุตกิตฺติ
                     ยานิ อโวจ ทสพโล
                     เอเกกชฺฌานเหตูนิ.
         เอวํ ปาลินเยเนว       ตาว สพฺพานิ ตานิ ชานิตฺวา
         เตเสฺวว อยํ ภิยฺโย      ปกิณฺณกกถาปิ วิญฺเยฺยา. ๒-
     เอเตสุ หิ ยตฺถ กตฺถจิ อธิคตชฺฌาโน สุวิกฺขมฺภิตราคตฺตา วิคตราโค ๓-
วิย นีโลลุปจาโร โหติ. เอวํ สนฺเตปิ ยฺวายํ อสุภปฺปเภโท วุตฺโต, โส
สรีรสภาวปฺปตฺติวเสน จ ราคจริตเภทวเสน จาติ เวทิตพฺโพ.
     ฉวสรีรํ หิ ปฏิกูลภาวํ อาปชฺชมานํ อุทฺธุมาตกสภาวปฺปตฺตํ วา สิยา,
วินีลกาทีนํ วา อญฺตรสภาวปฺปตฺตํ. อิติ ยาทิสํ ยาทิสํ สกฺกา โหติ ลทฺธุํ,
@เชิงอรรถ: ๑ วิสุทฺธิ. ๑/๒๒๘ อสุภกมฺมฏฺานนิทฺเทส
@๒ วิสุทธิ. ๑/๒๔๗               ๓ ฉ.ม. วีตราโค
ตาทิเส ตาทิเส อุทฺธุมาตกํ ปฏิกูลํ, วินีลกํ ปฏิกูลนฺติ เอวํ นิมิตฺตํ
คณฺหิตพฺพเมวาติ สรีรสภาวปฺปตฺติวเสน ทสธา อสุภปฺปเภโท วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ.
     วิเสสโต เจตฺถ อุทฺธุมาตกํ สรีรสณฺานวิปตฺติปฺปกาสนโต สรีรสณฺานราคิโน
สปฺปายํ, วินีลกํ ฉวิราควิปตฺติปฺปกาสนโต สรีรวณฺณราคิโน สปฺปายํ,
วิปุพฺพํ กายวณฺณปฏิพทฺธสฺส ทุคฺคนฺธภาวสฺส ปกาสนโต มาลาคนฺธาทิวเสน
สมุฏฺาปิตสรีรคนฺธราคิโน สปฺปายํ, วิจฺฉิทฺทกํ อนฺโตสุสิรภาวปฺปกาสนโต สรีเร
ฆนภาวราคิโน สปฺปายํ, วิกฺขายิตกํ มํสูปจยสมฺปตฺติวินาสปฺปกาสนโต ถนาทีสุ
สรีรปฺปเทเสสุ มํสูปจยราคิโน สปฺปายํ, วิกฺขิตฺตกํ องฺคปจฺจงฺคานํ
วิกฺเขปปฺปกาสนโต องฺคปจฺจงฺคลีลาราคิโน สปฺปายํ, หตวิกฺขิตฺตกํ
สรีรสงฺฆาฏเภทวิการปฺปกาสนโต สรีรสงฺฆาฏสมฺปตฺติราคิโน สปฺปายํ, โลหิตกํ
โลหิตมกฺขิตปฏิกูลภาวปฺปกาสนโต อลงฺการชนิตโสภราคิโน สปฺปายํ, ปุฬุวกํ
กายสฺส อเนกกิมิกุลสาธารณภาวปฺปกาสนโต กาเย มมตฺตราคิโน สปฺปายํ,
อฏฺิกํ สรีรฏฺีนํ ปฏิกูลภาวปฺปกาสนโต ทนฺตสมฺปตฺติราคิโน สปฺปายนฺติ
เอวํ ราคจริตวเสนาปิ ทสธา อสุภปฺปเภโท วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ.
     ยสฺมา ปน ทสวิเธปิ เอตสฺมึ อสุเภ เสยฺยถาปิ นาม อปริสณฺิตชลาย
สีฆโสตาย นทิยา อริตฺตพเลเนว นาวา ติฏฺติ, วินา อริตฺเตน น สกฺกา
เปตุํ, เอวเมว ปฏิกูลตฺตา ๑- ทุพฺพลตฺตา อารมฺมณสฺส วิตกฺกพเลเนว จิตฺตํ
เอกคฺคํ หุตฺวา ติฏฺติ, วินา วิตกฺเกน น สกฺกา เปตุํ. ตสฺมา
ปมชฺฌานเมเวตฺถ โหติ, น ทุติยาทีนิ. ปฏิกูเลปิ เจตสฺมึ อารมฺมเณ "อทฺธา
อิมาย ปฏิปทาย ชรามรณมฺหา ปริมุจฺจิสฺสามี"ติ เอวํ อานิสํสทสฺสาวิตาย เจว
นีวรณสนฺตาปปฺปหาเนน จ ปีติโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ, "พหุํทานิ เวตนํ
ลภิสฺสามี"ติ อานิสํสทสฺสาวิโน ปุปฺผจฺฉฑฺฑกสฺส คูถราสิมฺหิ วิย
อุปฺปนฺนพฺยาธิทุกฺขสฺส ๒- โรคิโนว วมนวิเรจนปฺปวตฺติยํ วิย จ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๒ ฉ. อุสฺสนฺนพฺยาธิทุกฺขสฺส, สี.,ม. อุปสนฺตพฺยาธิทุกฺขสฺส
     ทสวิธมฺปิ เจตํ อสุภํ ลกฺขณโต เอกเมว โหติ, ทสวิธสฺสาปิ หิ เอตสฺส
อสุจิทุคฺคนฺธเชคุจฺฉปฏิกูลภาโวเอว ลกฺขณํ. ตเทตํ อิมินา ลกฺขเณน น เกวลํ
มตสรีเรเยว, ทนฺตฏฺิกทสฺสาวิโน ปน เจติยปพฺพตวาสิโน มหาติสฺสตฺเถรสฺส วิย, ๑-
หตฺถิกฺขนฺธคตํ ราชานํ โอโลเกนฺตสฺส ๒- สํฆรกฺขิตตฺเถรุปฏฺากสฺส สามเณรสฺส
วิย จ ชีวมานกสรีเรปิ อุปฏฺาติ. ยเถว หิ มตสรีรํ, เอวํ ชีวมานกมฺปิ อสุภเมว.
อสุภลกฺขณํ ปเนตฺถ อาคนฺตุเกน อลงฺกาเรน ปฏิจฺฉนฺนตฺตา น ปญฺายตีติ.
                          อสุภกถา นิฏฺิตา.
                           ----------
     กึ ปน ปวีกสิณํอา ทึ กตฺวา อฏฺิกสญฺาปริโยสานาเปสา รูปาวจรปฺปนา,
อุทาหุ อญฺาปิ อตฺถีติ? อตฺถิ, อานาปานชฺฌานญฺจ ๓- กายคตาสติภาวนา
จ อิธ น กถิตา. ๔- กิญฺจาปิ น กถิตา, วาโยกสิเณ ปน คหิเต
อานาปานชฺฌานมฺปิ คหิตเมว โหติ, ๕- วณฺณกสิเณสุ จ คหิเตสุ เกสาทีสุ
จตุกฺกปญฺจกชฺฌานวเสน อุปฺปนฺนา กายคตาสติ, ทสสุ อสุเภสุ คหิเตสุ
ทวตฺตึสาการปฏิกูลมนสิการชฺฌานวเสน เจว นวสีวถิกาวณฺณชฺฌานวเสน
จ ปวตฺตา กายคตาสติ คหิตาวาติ สพฺพาปิ รูปาวจรปฺปนา อิธ กถิตาว โหตีติ.
                        รูปาวจรกถา นิฏฺิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๒๕๒-๒๕๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=53&A=6309&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=6309&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=191
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=1980
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=1546
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=1546
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔
http://84000.org/tipitaka/read/?index_34