ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๒ ภาษาบาลีอักษรไทย จริยา.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๑๔. เอกราชจริยาวณฺณนา
       [๑๑๔] ปุนาปรํ ยทา โหมิ        เอกราชาติ วิสฺสุโต
            ปรมํ สีลํ อธิฏฺฐาย        ปสาสามิ มหามหึ.
@เชิงอรรถ:  สี. อวตฺถานนฺติ   ขุ.ชา. ๒๘/๔๑๑-๒๐/๑๖๔-๕
       [๑๑๕] ทสกุสลกมฺมปเถ          วตฺตามิ อนวเสสโต
            จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ         สงฺคณฺหามิ มหาชนนฺติ.
       #[๑๑๔] จุทฺทสเม เอกราชาติ วิสฺสุโตติ เอกราชาติ อิมินา อนฺวตฺถนาเมน ๑-
ชมฺพุทีปตเล ปากโฏ.
     มหาสตฺโต หิ ตทา พาราณสิรญฺโญ ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, วยปฺปตฺโต
สพฺพสิปฺปนิปฺผตฺตึ ปตฺโต หุตฺวา ปิตุ อจฺจเยน รชฺชํ กาเรนฺโต กุสลสีลาจารสทฺธา
สุตาทิอนญฺญสาธารณคุณวิเสสโยเคน ปารมิปริภาวเนน จ ชมฺพุทีปตเล อทุติยตฺตา
ปธานภาเวน จ "เอกราชา"ติ ปกาสนาโม อโหสิ. ปรมํ สีลํ อธิฏฺฐายาติ
สุปริสุทฺธกายิกวาจสิกสํวรสงฺขาตญฺเจว สุปริสุทฺธมโนสมาจารสงฺขาตญฺจ ปรมํ
อุตฺตมํ ทสกุสลกมฺมปถสีลํ สมาทานวเสน จ อวีติกฺกมนวเสน จ อธิฏฺฐหิตฺวา. ๒-
ปสาสามิ มหามหินฺติ ติโยชนสติเก กาสิรฏฺเฐ มหตึ มหึ อนุสาสามิ รชฺชํ กาเรมิ.
       #[๑๑๕] ทสกุสลกมฺมปเถติ ปาณาติปาตาเวรมณิ ยาว สมฺมาทิฏฺฐีติ เอตสฺมึ
ทสวิเธ กุสลกมฺมปเถ, เอเต วา อนวเสสโต สมาทาย วตฺตามิ. จตูหิ สงฺคหวตฺถูหีติ
ทานํ ปิยวจนํ อตฺถจริยา สมานตฺตตาติ อิเมหิ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ สงฺคณฺหนการเณหิ
ยทา เอกราชาติ วิสฺสุโต โหมิ, ตทา ยถารหํ มหาชนํ สงฺคณฺหามีติ สมฺพนฺโธ.
       [๑๑๖] เอวนฺติ ทสกุสลกมฺมปถสีลปริปูรณํ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ
มหาชนสงฺคณฺหนนฺติ ๓- ยถาวุตฺเตน อิมินา อากาเรน อปฺปมตฺตสฺส. อิธ โลเก ปรตฺถ
จาติ อิมสฺมึ โลเก ยํ อปฺปมชฺชนํ, ตตฺถ ทิฏฺฐธมฺมิเก อตฺเถ ปรโลเก ยํ อปฺปมชฺชนํ
ตตฺถ สมฺปรายิเก อตฺเถ อปฺปมตฺตสฺส เม สโตติ อตฺโถ. ทพฺพเสโนติ เอวํนามโก
โกสลราชา. อุปคนฺตฺวาติ จตุรงฺคินึ เสนํ สนฺนยฺหิตฺวา อพฺภุยฺยานวเสน มม รชฺชํ
อุปคนฺตฺวา. อจฺฉินฺทนฺโต ปุรํ มมาติ มม พาราณสินครํ พลกฺกาเรน คณฺหนฺโต.
@เชิงอรรถ:  ม. อตฺตโน นาเมน   ฉ.ม. อธิฏฺฐหิตฺวา อนุฏฺฐหิตฺวา   สี. มหาชนํ...
     ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา:- มหาสตฺโต หิ ตทา นครสฺส จตูสุ ทฺวาเรสุ จตสฺโส
มชฺเฌ เอกํ นิเวสนทฺวาเร เอกนฺติ ฉ ทานสาลาโย กาเรตฺวา กปณทฺธิกาทีนํ
ทานํ เทติ, สีลํ รกฺขติ, อุโปสถกมฺมํ กโรติ, ขนฺติเมตฺตานุทฺทยสมฺปนฺโน องฺเก
นิสินฺนํ ปุตฺตํ ปริโตสยมาโน วิย สพฺพสตฺเต ปริโตสยมาโน ธมฺเมน รชฺชํ กาเรติ.
ตสฺเสโก อมจฺโจ อนฺเตปุรํ ปทุสฺสิตฺวา อปรภาเค ปากโฏว ชาโต. อมจฺจา รญฺโญ
อาโรเจสุํ. ราชา ปริคฺคณฺหนฺโต ตํ อตฺตนา ปจฺจกฺขโต ญตฺวา ตํ อมจฺจํ
ปกฺโกสาเปตฺวา "อนฺธพาล อยุตฺตํ เต กตํ, น ตฺวํ มม วิชิเต วสิตุํ อรหสิ, อตฺตโน
ธนญฺจ ปุตฺตทารญฺจ คเหตฺวา อญฺญตฺถ ยาหี"ติ รฏฺฐา ปพฺพาเชสิ.
     โส โกสลชนปทํ คนฺตฺวา ทพฺพเสนํ นาม โกสลราชานํ อุปฏฺฐหนฺโต
อนุกฺกเมน ตสฺส วิสฺสาสิโก หุตฺวา เอกทิวสํ ตํ ราชานํ อาห "เทว พาราณสิรชฺชํ
นิมฺมกฺขิกมธุปฏลสทิสํ, อติมุทุโก ราชา, สุเขเนว ตํ รชฺชํ คณฺหิตุํ สกฺโกสี"ติ. ๑-
ทพฺพเสโน พาราณสิรญฺโญ มหานุภาวตาย ตสฺส วจนํ อสทฺทหนฺโต มนุสฺเส
เปเสตฺวา กาสิรฏฺเฐ คามฆาตาทีนิ กาเรตฺวา เตสํ โจรานํ โพธิสตฺเตน ธนํ
ทตฺวา วิสฺสชฺชิตภาวํ สุตฺวา "อติวิย ธมฺมิโก ราชา"ติ ญตฺวา "พาราณสิรชฺชํ
คณฺหิสฺสามี"ติ พลวาหนํ อาทาย นิยฺยาสิ. อถ พาราณสิรญฺโญ มหาโยธา
"โกสลราชา อาคจฺฉตี"ติ สุตฺวา "อมฺหากํ รชฺชสีมํ อโนกฺกมนฺตเมว นํ โปเถตฺวา
คณฺหามา"ติ อตฺตโน รญฺโญ วทึสุ.
     โพธิสตฺโต "ตาตา มํ นิสฺสาย อญฺเญสํ กิลมนกิจฺจํ นตฺถิ, รชฺชตฺถิกา รชฺชํ
คณฺหนฺตุ, มา คมิตฺถา"ติ นิวาเรสิ. โกสลราชา ชนปทมชฺฌํ ปาวิสิ. มหาโยธา
ปุนปิ รญฺโญ ตเถว วทึสุ. ราชา ปุริมนเยเนว นิวาเรสิ. ทพฺพเสโน พหินคเร
ฐตฺวา "รชฺชํ วา เทตุ ยุทฺธํ วา"ติ เอกราชสฺส สาสนํ เปเสสิ. เอกราชา "นตฺถิ
มยา ยุทฺธํ รชฺชํ คณฺหาตู"ติ ปฏิสาสนํ เปเสสิ. ปุนปิ มหาโยธา "เทว น มยํ
@เชิงอรรถ:  สี. สกฺกาติ
โกสลรญฺโญ นครํ ปวิสิตุํ เทม, พหินคเรเยว นํ โปเถตฺวา คณฺหามา"ติ อาหํสุ.
ราชา ปุริมนเยเนว นิวาเรตฺวา นครทฺวารานิ อวาปุราเปตฺวา มหาตเล ปลฺลงฺกมชฺเฌ
นิสีทิ. ทพฺพเสโน มหนฺเตน พลวาหเนน นครํ ปวิสิตฺวา เอกมฺปิ ปฏิสตฺตุํ
อปสฺสนฺโต สพฺพรชฺชํ หตฺถคตํ กตฺวา ราชนิเวสนํ คนฺตฺวา มหาตลํ อารุยฺห
นิรปราธํ โพธิสตฺตํ คณฺหาเปตฺวา อาวาเฏ นิขณาเปสิ. เตน วุตฺตํ:-
       #[๑๑๖] "เอวํ เม อปฺปมตฺตสฺส     อิธ โลเก ปรตฺถ จ
            ทพฺพเสโน อุปคนฺตฺวา ๑-   อจฺฉินฺทนฺโต ปุรํ มม.
       [๑๑๗] ราชูปชีเว นิคเม         สพลฏฺเฐ สรฏฺฐเก
            สพฺพํ หตฺถคตํ กตฺวา       กาสุยา นิขณี มมนฺ"ติ.
       #[๑๑๗] ตตฺถ ราชูปชีเวติ อมจฺจปาริสชฺชพฺราหฺมณคหปติอาทิเก ราชานํ
อุปนิสฺสาย ชีวนฺเต. นิคเมติ เนคเม. สพลฏฺเฐติ เสนาปริยาปนฺนตาย พเล
ติฏฺฐนฺตีติ พลฏฺฐา, หตฺถาโรหาทโย, พลฏฺเฐหิ สหาติ สพลฏฺเฐ. สรฏฺฐเกติ
สชนปเท, ราชูปชีเว นิคเม จ อญฺญญฺจ สพฺพํ หตฺถคตํ กตฺวา. กาสุยา นิขณี
มมนฺติ สพลวาหนํ สกลํ มม รชฺชํ คเหตฺวา มมฺปิ คลปฺปมาเณ อาวาเฏ
นิขณาเปสิ. ชาตเกปิ:-
                  "อนุตฺตเร กามคุเณ สมิทฺเธ
                  ภุตฺวาน ปุพฺเพ วสิ เอกราชา
                  โส ทานิ ทุคฺเค นรกมฺหิ ขิตฺโต
                  นปฺปชฺชเห วณฺณพลํ ปุราณนฺ"ติ ๒-
อาวาเฏ ขิตฺตภาโว อาคโต. ชาตกฏฺฐกถายํ ปน "สิกฺกาย ปกฺขิปาเปตฺวา
อุตฺตรุมฺมาเร เหฏฺฐาสีสกํ โอลมฺเพสี"ติ วุตฺตํ.
@เชิงอรรถ:  ปาฬิ. อุปาคนฺตฺวา (สฺยา)   ขุ.ชา. ๒๗/๙/๙๗
     มหาสตฺโต โจรราชานํ อารพฺภ เมตฺตํ ภาเวตฺวา กสิณปริกมฺมํ กตฺวา
ฌานาภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตตฺวา กาสุโต อุคฺคนฺตฺวา อากาเส ปลฺลงฺเกน นิสีทิ.
เตน วุตฺตํ:-
       [๑๑๘] "อมจฺจมณฺฑลํ รชฺชํ        ผีตํ อนฺเตปุรํ มม
            อจฺฉินฺทิตฺวาน คหิตํ        ปิยปุตฺตํว ปสฺสหนฺ"ติ.
       #[๑๑๘] ตตฺถ อมจฺจมณฺฑลนฺติ ตสฺมึ ตสฺมึ ราชกิจฺเจ รญฺญา อมา สห
วตฺตนฺตีติ อมจฺจา. สทฺธึ วา เตสํ มณฺฑลํ สมูหํ. ผีตนฺติ พลวาหเนน นครชนปทาทีหิ
สมิทฺธํ รชฺชํ. อิตฺถาคารทาสิทาสปริชเนหิ เจว วตฺถาภรณาทิอุปโภคูปกรเณหิ
จ สมิทฺธํ มม อนฺเตปุรญฺจ อจฺฉินฺทิตฺวา คหิตกํ คณฺหนฺตํ อมิตฺตราชานํ ยาย ๑-
อตฺตโน ปิยปุตฺตํว ปสฺสึ อหํ, ตาย เอวํ ภูตาย เมตฺตาย เม สโม สกลโลเก
นตฺถิ, ตสฺมา เอวํภูตา เอสา เม เมตฺตาปารมี ปรมตฺถปารมิภาวํ ปตฺตาติ
อธิปฺปาโย.
     เอวํ ปน มหาสตฺเต ตํ โจรราชานํ อารพฺภ เมตฺตํ ผริตฺวา อากาเส
ปลฺลงฺเกน นิสินฺเน ตสฺส สรีเร ทาโห อุปฺปชฺชิ. โส "ฑยฺหามิ ฑยฺหามี"ติ ภูมิยํ
อปราปรํ ปริวตฺตติ. "กิเมตนฺ"ติ วุตฺเต มหาราช ตุเมฺห นิรปราธํ ธมฺมิกราชานํ
อาวาเฏ นิขณาปยิตฺถาติ. "เตน หิ เวเคน คนฺตฺวา ตํ อุทฺธรถา"ติ อาห. ปุริสา
คนฺตฺวา ตํ ราชานํ อากาเส ปลฺลงฺเกน นิสินฺนํ ทิสฺวา อาคนฺตฺวา ทพฺพเสนสฺส
อาโรเจสุํ. โส เวเคน คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ขมาเปตฺวา "ตุมฺหากํ รชฺชํ ตุเมฺห กาเรถ,
อหํ โว โจเร ปฏิพาเหสฺสามี"ติ วตฺวา ตสฺส ทุฏฺฐามจฺจสฺส ราชาณํ กาเรตฺวา
ปกฺกามิ. โพธิสตฺโตปิ รชฺชํ อมจฺจานํ นิยฺยาเตตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา
มหาชนํ สีลาทิคุเณสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา อายุปริโยสาเน พฺรหฺมโลกปรายโณ อโหสิ.
ตทา ทพฺพเสโน อานนฺทตฺเถโร อโหสิ, เอกราชา โลกนาโถ.
@เชิงอรรถ:  สี., ม. นิสฺสาย
     ตสฺส ทิวเส ทิวเส ฉสุ ทานสาลาสุ ฉสตสหสฺสวิสฺสชฺชเนน ปจฺจตฺถิกรญฺโญ
สกลรชฺชปริจฺจาเคน จ ทานปารมี, นิจฺจสีลอุโปสถกมฺมวเสน ปพฺพชิตสฺส
อนวเสสสีลสํวรวเสน จ สีลปารมี, ปพฺพชฺชาวเสน ฌานาธิคมวเสน จ เนกฺขมฺมปารมี,
สตฺตานํ หิตาหิตวิจารณวเสน ทานสีลาทิสํวิทหนวเสน จ ปญฺญาปารมี,
ทานาทิปุญฺญสมฺภารสฺส อพฺภุสฺสหนวเสน กามวิตกฺกาทิวิโนทนวเสน จ วีริยปารมี,
ทุฏฺฐามจฺจสฺส ทพฺพเสนรญฺโญ จ อปราธสหนวเสน ขนฺติปารมี, ยถาปฏิญฺญํ
ทานาทินา อวิสํวาทนวเสน จ สจฺจปารมี, ทานาทีนํ อจลสมาทานาธิฏฺฐานวเสน
อธิฏฺฐานปารมี, ปจฺจตฺถิเกปิ เอกนฺเตน หิตูปสํหารวเสน เมตฺตาฌานนิพฺพตฺตเนน จ
เมตฺตาปารมี, ทุฏฺฐามจฺเจน ทพฺพเสเนน จ กตาปราเธ หิเตสีหิ อตฺตโน อมจฺจาทีหิ
นิพฺพตฺติเต อุปกาเร จ อชฺฌุเปกฺขเณน รชฺชสุขปฺปตฺตกาเล ปจฺจตฺถิกรญฺญา นรเก
ขิตฺตกาเล สมานจิตฺตตาย จ อุเปกฺขาปารมี เวทิตพฺพา. วุตฺตเญฺหตํ:-
                  "ปนุชฺช ทุกฺเขน สุขํ ชนินฺท
                  สุเขน วา ทุกฺขมสยฺหสาหิ
                  อุภยตฺถ สนฺโต อภินิพฺพุตตฺตา
                  สุเข จ ทุกฺเข จ ภวนฺติ ตุลฺยา"ติ. ๑-
     ยสฺมา ปเนตฺถ เมตฺตาปารมี อติสยวตี, ตสฺมา ตทตฺถทีปนตฺถํ สา
เอว ปาฬิ อารุฬฺหา. ตถา อิธ มหาสตฺตสฺส สพฺพสตฺเตสุ โอรสปุตฺเต วิย
สมานุกมฺปตาทโย คุณวิเสสา นิทฺธาเรตพฺพาติ.
                     เอกราชจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        เมตฺตาปารมี นิฏฺฐิตา.
                           -----------
@เชิงอรรถ:  ขุ.ชา. ๒๗/๑๒/๙๘


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๒ หน้า ๓๐๖-๓๑๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=6810&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=6810&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=242              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9422              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=12202              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=12202              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]