ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๒ ภาษาบาลีอักษรไทย จริยา.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๒. โสมนสฺสจริยาวณฺณนา
       [๗] ปุนาปรํ ยทา โหมิ        อินฺทปตฺเถ ๒- ปุรุตฺตเม
           กามิโต ทยิโต ปุตฺโต      โสมนสฺโสติ วิสฺสุโต.
       [๘] สีลวา คุณสมฺปนฺโน        กลฺยาณปฏิภานวา
           วุฑฺฒาปจายี หิริมา ๓-     สงฺคเหสุ จ โกวิโท.
@เชิงอรรถ:  ขุ.จริยา. ๓๓/๑-๑๐/๕๘๒-๓   สี.อินฺทปตฺเต, เอวมุปริปิ   ฉ.ม. หิรีมา,
@เอวมุปริปิ
       [๙] ตสฺส รญฺโญ ปติกโร       อโหสิ กุหกตาปโส
           อารามํ มาลาวจฺฉญฺจ ๑-   โรปยิตฺวาน ชีวตีติ. ๒-
     #[๗] ทุติเย อินฺทปตฺเถ ๓- ปุรุตฺตเมติ เอวํนามเก นครวเร. กามิโตติ
มาตาปิตุอาทีหิ "อโห วต เอโก ปุตฺโต อุปฺปชฺเชยฺยา"ติ เอวํ จิรกาเล ปตฺถิโต.
ทยิโตติ ปิยายิโต. โสมนสฺโสติ วิสฺสุโตติ "โสมนสฺโส"ติ เอวํ ปกาสนาโม.
     #[๘]  สีลวาติ ทสกุสลกมฺมปถสีเลน เจว อาจารสีเลน จ สมนฺนาคโต. คุณสมฺปนฺโนติ
สทฺธาพาหุสจฺจาทิคุเณหิ อุเปโต, ปริปุณฺโณ วา. กลฺยาณปฏิภานวาติ
ตํตํอิติกตฺตพฺพสาธเนน อุปายโกสลฺลสงฺขาเตน จ สุนฺทเรน ปฏิภาเนน
สมนฺนาคโต. วุฑฺฒาปจายีติ มาตาปิตโร กุเล เชฏฺฐาติ เอวํ เย ชาติวุฑฺฒา เย จ
สีลาทิคุเณหิ วุฑฺฒา, เตสํ อปจายนสีโล. หิริมาติ ปาปชิคุจฺฉนลกฺขณาย หิริยา
สมนฺนาคโต. สงฺคเหสุ จ โกวิโทติ ทานปิยวจนอตฺถจริยาสมานตฺตตาสงฺขาเตหิ
จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ ยถารหํ สตฺตานํ สงฺคณฺหเนสุ กุสโล. เอวรูโป เรณุสฺส นาม
กุรุราชสฺส ปุตฺโต โสมนสฺโสติ วิสฺสุโต ยทา โหมีติ สมฺพนฺโธ.
     #[๙]  ตสฺส รญฺโญ ปติกโรติ เตน กุรุราเชน ปติ อภิกฺขณํ อุปกตฺตพฺพภาเวน
ปติกโร วลฺลโภ. กุหกตาปโสติ อสนฺตคุณสมฺภาวนลกฺขเณน โกหญฺเญน ชีวิตกปฺปนโก
เอโก ตาปโส, ตสฺส รญฺโญ สกฺกาตพฺโพ อโหสิ. อารามนฺติ ผลารามํ, ยตฺถ
เอฬาลุกลาพุกุมฺภณฺฑติปุสาทิวลฺลิผลานิ เจว ตณฺฑุเลยฺยกาทิสากญฺจ ๔- โรปียติ.
มาลาวจฺฉนฺติ ชาติอติมุตฺตกาทิปุปฺผคจฺฉํ, เตน ปุปฺผารามํ ทสฺเสติ. เอตฺถ จ
อารามํ กตฺวา ตตฺถ มาลาวจฺฉญฺจ ยถาวุตฺตผลวจฺฉญฺจ โรเปตฺวา ตโต ลทฺธธนํ
สํหริตฺวา ฐเปนฺโต ชีวตีติ อตฺโถ เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ:  ปาฬิ. มาลาคจฺฉญฺจ (สฺยา)   ขุ.จริยา. ๓๓/๗-๙/๖๑๒   สี. อินฺทปตฺเต   ม.
@วาริสากญฺจ
      ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา:- ตทา มหารกฺขิโต นาม ตาปโส ปญฺจสตตาปสปริวาโร
หิมวนฺเต วสิตฺวา โลณมฺพิลเสวนตฺถาย ชนปทจาริกํ จรนฺโต อินฺทปตฺถนครํ ปตฺวา
ราชุยฺยาเน วสิตฺวา สปริโส ปิณฺฑาย จรนฺโต ราชทฺวารํ ปาปุณิ. ราชา อิสิคณํ
ทิสฺวา อิริยาปเถ ปสนฺโน อลงฺกตมหาตเล นิสีทาเปตฺวา ปณีเตนาหาเรน ปริวิสิตฺวา
"ภนฺเต อิมํ วสฺสารตฺตํ มม อุยฺยาเนเยว วสถา"ติ วตฺวา เตหิ สทฺธึ อุยฺยานํ
คนฺตฺวา วสนฏฺฐานานิ กาเรตฺวา ปพฺพชิตปริกฺขาเร ทตฺวา นิกฺขมิ. ตโต ปฏฺฐาย
สพฺเพปิ เต ราชนิเวสเน ภุญฺชนฺติ.
      ราชา ปน อปุตฺตโก ปุตฺเต ปตฺเถติ, ปุตฺตา นุปฺปชฺชนฺติ. วสฺสารตฺตจฺจเยน
มหารกฺขิโต "หิมวนฺตํ คมิสฺสามา"ติ ราชานํ อาปุจฺฉิตฺวา รญฺญา กตสกฺการสมฺมาโน
นิกฺขมิตฺวา อนฺตรามคฺเค มชฺฌนฺหิกสมเย มคฺคา โอกฺกมฺม เอกสฺส สนฺทจฺฉายสฺส ๑-
รุกฺขสฺส เหฏฺฐา สปริโส นิสีทิ. ตาปสา กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "ราชา อปุตฺตโก, สาธุ
วตสฺส สเจ ราชปุตฺตํ ลเภยฺยา"ติ. มหารกฺขิโต ตํ กถํ สุตฺวา "ภวิสฺสติ นุ โข รญฺโญ
ปุตฺโต, อุทาหุ โน"ติ อุปธาเรนฺโต "ภวิสฺสตี"ติ ญตฺวา "มา ตุเมฺห จินฺตยิตฺถ,
อชฺช ปจฺจูสกาเล เอโก เทวปุตฺโต จวิตฺวา รญฺโญ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ
นิพฺพตฺติสฺสตี"ติ อาห.
      ตํ สุตฺวา เอโก กูฏชฏิโล "อิทานิ ราชกุลูปโก ภวิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา
ตาปสานํ คมนกาเล คิลานาลยํ กตฺวา นิปชฺชิตฺวา "เอหิ คจฺฉามา"ติ วุตฺเต
"น สกฺโกมี"ติ อาห. มหารกฺขิโต ตสฺส นิปนฺนการณํ ญตฺวา "ยทา สกฺโกสิ,
ตทา อาคจฺเฉยฺยาสี"ติ อิสิคณํ อาทาย หิมวนฺตเมว คโต. กุหโก นิวตฺติตฺวา
เวเคน คนฺตฺวา ราชทฺวาเร ฐตฺวา "มหารกฺขิตสฺส อุปฏฺฐากตาปโส อาคโต"ติ
รญฺโญ อาโรจาเปตฺวา ๒- รญฺญา เวเคน ปกฺโกสาปิโต ปาสาทํ อภิรุยฺห ปญฺญตฺเต
อาสเน นิสีทิ. ราชา ตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน อิสีนํ อาโรคฺยํ ปุจฺฉิตฺวา
"ภนฺเต อติขิปฺปํ นิวตฺติตฺถ, เกนตฺเถน อาคตตฺถา"ติ อาห.
@เชิงอรรถ:  ม. สมฺปนฺนจฺฉายสฺส   ม. อาโรเจตฺวา
     มหาราช อิสิคโณ สุขนิสินฺโน "สาธุ วตสฺส สเจ รญฺโญ วํสานุรกฺขโก ปุตฺโต
อุปฺปชฺเชยฺยา"ติ กถํ สมุฏฺฐาเปสิ. อหํ ตํ กถํ สุตฺวา "ภวิสฺสติ นุ โข รญฺโญ
ปุตฺโต, อุทาหุ โน"ติ ทิพฺพจกฺขุนา โอโลเกนฺโต "มหิทฺธิโก เทวปุตฺโต จวิตฺวา
อคฺคมเหสิยา สุธมฺมาย กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติสฺสตี"ติ ทิสฺวา "อชานนฺตา คพฺภํ ๑-
นาเสยฺยุํ, อาจิกฺขิสฺสามิ ตาว นนฺ"ติ ตุมฺหากํ กถนตฺถาย อาคโต, กถิตํ โว
มยา, คจฺฉามหนฺติ. ราชา "ภนฺเต น สกฺกา คนฺตุนฺ"ติ หฏฺฐตุฏฺโฐ ปสนฺนจิตฺโต
กุหกตาปสํ อุยฺยานํ เนตฺวา วสนฏฺฐานํ สํวิทหิตฺวา อทาสิ. โส ตโต ปฏฺฐาย
ราชกุเล ภุญฺชนฺโต วสติ, "ทิพฺพจกฺขุโก"เตฺววสฺส นามํ อโหสิ.
     ตทา โพธิสตฺโต ตาวตึสภวนโต จวิตฺวา ตตฺถ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, ชาตสฺส จ
นามคฺคหณทิวเส "โสมนสฺโส"ติ นามํ กรึสุ. โส กุมารปริหาเรน วฑฺฒติ. กุหกตาปโสปิ
อุยฺยานสฺส เอกปสฺเส นานปฺปการํ สูเปยฺยสากญฺจ ผลวลฺลิอาทโย จ โรเปตฺวา
ปณฺณิกานํ หตฺเถ วิกฺกิณนฺโต ธนํ สํหรติ. อถ โพธิสตฺตสฺส สตฺตวสฺสิกกาเล รญฺโญ
ปจฺจนฺโต กุปิโต. โส "ตาต ทิพฺพจกฺขุตาปเส มา ปมชฺชา"ติ กุมารํ ปฏิจฺฉาเปตฺวา
ปจฺจนฺตํ วูปสเมตุํ คโต.
     [๑๐-๑๓] อเถกทิวสํ กุมาโร "ชฏิลํ ปสฺสิสฺสามี"ติ อุยฺยานํ คนฺตฺวา
กูฏชฏิลํ เอกํ คนฺธิกกาสาวํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ เทฺว ฆเฏ
คเหตฺวา สากวตฺถุสฺมึ อุทกํ สิญฺจนฺตํ ทิสฺวา "อยํ กูฏชฏิโล อตฺตโน สมณธมฺมํ
อกตฺวา ปณฺณิกกมฺมํ กโรตี"ติ ญตฺวา "กึ กโรสิ ปณฺณิกคหปติกา"ติ ตํ
ลชฺชาเปตฺวา อวนฺทิตฺวา เอว นิกฺขมิ.
     กูฏชฏิโล "อยํ อิทาเนว เอวรูโป, ปจฺฉา `โก ชานาติ กึ กริสฺสตี'ติ,
อิทาเนว นํ นาเสตุํ วฏฺฏตี"ติ จินฺเตตฺวา รญฺโญ อาคมนกาเล ปาสาณผลกํ
เอกมนฺตํ ขิปิตฺวา ปานียฆฏํ ภินฺทิตฺวา ปณฺณสาลาย ติณานิ วิกิริตฺวา สรีรํ
@เชิงอรรถ:  ม. นํ คพฺภํ
เตเลน มกฺเขตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา สสีสํ ปารุปิตฺวา มหาทุกฺขปฺปตฺโต วิย
มญฺเจ นิปชฺชิ. ราชา อาคนฺตฺวา นครํ ปทกฺขิณํ กตฺวา นิเวสนํ อปวิสิตฺวาว
"มม สามิกํ ทิพฺพจกฺขุกํ ปสฺสิสฺสามี"ติ ปณฺณสาลทฺวารํ คนฺตฺวา ตํ วิปฺปการํ
ทิสฺวา "กึ นุ โข เอตนฺ"ติ อนฺโต ปวิสิตฺวา ตํ นิปนฺนกํ ทิสฺวา ปาเท ปริมชฺชนฺโต
ปุจฺฉิ "เกน ตฺวํ ภนฺเต เอวํ วิเหฐิโต, กมชฺช ยมโลกํ เนมิ, ตํ เม สีฆํ
อาจิกฺขา"ติ.
     ตํ สุตฺวา กูฏชฏิโล นิตฺถุนนฺโต อุฏฺฐาย ทิฏฺโฐ มหาราช ตฺวํ เม, ปสฺสิตฺวา
ตยิ วิสฺสาเสน อหํ อิมํ วิปฺปการํ ปตฺโต, ตว ปุตฺเตนมฺหิ เอวํ วิเหฐิโตติ. ตํ
สุตฺวา ราชา โจรฆาตเก อาณาเปสิ "คจฺฉถ กุมารสฺส สีสํ ฉินฺทิตฺวา สรีรญฺจสฺส
ขณฺฑาขณฺฑิกํ ฉินฺทิตฺวา รถิยา รถิยํ วิกิรถา"ติ. เต มาตรา อลงฺกริตฺวา อตฺตโน
องฺเค นิสีทาปิตํ กุมารํ อากฑฺฒึสุ "รญฺญา เต วโธ อาณตฺโต"ติ. กุมาโร
มรณภยตชฺชิโต มาตุ องฺกโต วุฏฺฐาย "รญฺโญ มํ ทสฺเสถ, สนฺติ ราชกิจฺจานี"ติ อาห.
เต กุมารสฺส วจนํ สุตฺวา มาเรตุํ อวิสหนฺตา โคณํ วิย รชฺชุยา ปริกฑฺฒนฺตา
เนตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสุํ. เตน วุตฺตํ:-
     #[๑๐] "ตมหํ ทิสฺวาน กุหกํ       ถุสราสึว อตณฺฑุลํ
           ทุมํว อนฺโตสุสิรํ          กทลึว อสารกํ.
     #[๑๑] นตฺถิมสฺส สตํ ธมฺโม       สามญฺญา อปคโต อยํ
           หิรีสุกฺกธมฺมชหิโต         ชีวิตวุตฺติการณา.
     #[๑๒] กุปิโต อาสิ ๑- ปจฺจนฺโต   อฏวีหิ ปรนฺติหิ ๒-
           ตํ นิเสเธตุํ คจฺฉนฺโต      อนุสาสิ ปิตา มม.
     #[๑๓] มา ปมชฺช ตุวํ ตาต       ชฏิลํ อุคฺคตาปนํ ๓-
           ยทิจฺฉกํ ปวตฺเตหิ         สพฺพกามทโท หิ โส"ติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อหุ, อิ. อโหสิ   อิ. อปรนฺติหิ, เอวมุปริปิ   ปาฬิ. ชฏิเลอุคฺคตาปเน
@(สฺยา)
     ตตฺถ ถุสราสึว อตณฺฑุลนฺติ ตณฺฑุลกเณหิ วิรหิตํ ถุสราสึ วิย ทุมํว รุกฺขํ
วิย อนฺโต มหาสุสิรํ. กทลึว อสารกํ สีลาทิสารรหิตํ ตาปสํ ๑- อหํ ทิสฺวา นตฺถิ
อิมสฺส สตํ สาธูนํ ฌานาทิธมฺโม, กสฺมา? สามญฺญา สมณภาวา สีลมตฺตโตปิ
อปคโต ปริหีโน อยํ, ตถา หิ อยํ หิรีสุกฺกธมฺมชหิโต ปชหิตหิริสงฺขาตสุกฺกธมฺโม.
ชีวิตวุตฺติการณาติ "เกวลํ ชีวิตสฺเสว เหตุ อยํ ตาปสลิงฺเคน จรตี"ติ จินฺเตสินฺติ
ทสฺเสติ. ปรนฺติหีติ ปรนฺโต ปจฺจนฺโต นิวาสภูโต เอเตสํ อตฺถีติ ปรนฺติโน,
สีมนฺตริกวาสิโน, เตหิ ปรนฺตีหิ อฏวิเกหิ ปจฺจนฺตเทโส โขภิโต อโหสิ, ตํ
ปจฺจนฺตโกปํ นิเสเธตุํ วูปสเมตุํ คจฺฉนฺโต มม ปิตา กุรุราชา "ตาต โสมนสฺสกุมาร
มยฺหํ สามิกํ อุคฺคตาปนํ ๒- โฆรตปํ ปรมสนฺตินฺทฺริยํ ชฏิลํ มา ปมชฺชิ. โสปิ
อมฺหากํ สพฺพกามทโท, ตสฺมา ยทิจฺฉกํ จิตฺตรุจิยํ ตสฺส จิตฺตานุกูลํ ปวตฺเตหิ
อนุวตฺเตหี"ติ ตทา มํ อนุสาสีติ ทสฺเสติ.
      [๑๔] "ตมหํ คนฺตฺวานุปฏฺฐานํ     อิทํ วจนมพฺรวึ
           กจฺจิ เต คหปติ กุสลํ      กึ วา เต อาหรียตุ.
      [๑๕] เตน โส กุปิโต อาสิ      กุหโก มานนิสฺสิโต
           ฆาตาเปมิ ตุวํ อชฺช       รฏฺฐา ปพฺพาชยามิ วา.
      [๑๖] นิเสธยิตฺวา ปจฺจนฺตํ       ราชา กุหกมพฺรวิ
           กจฺจิ เต ภนฺเต ขมนียํ ๓-  สมฺมาโน เต ปวตฺติโต.
      [๑๗] ตสฺส อาจิกฺขตี ปาโป      กุมาโร ยถา นาสิโย
           ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา       อาณาเปสิ มหีปติ.
@เชิงอรรถ:  ม. ตํ ตาปสํ   สี. อุคฺคตปํ   ปาฬิ. กจฺจิขมนียํ ตว (สฺยา)
       [๑๘] สีสํ ตตฺเถว ฉินฺทิตฺวา      กตฺวาน จตุขณฺฑิกํ
            รถิยา รถิยํ ทสฺเสถ       สา คติ ชฏิลหีฬิตา.
       [๑๙] ตตฺถ การณิกา คนฺตฺวา ๑-  จณฺฑา ลุทฺทา ๒- อการุณา
            มาตุ องฺเก นิสินฺนสฺส      อากฑฺฒิตฺวา นยนฺติ มนฺ"ติ.
    #[๑๔] ตมหํ คนฺตฺวานุปฏฺฐานนฺติ ปิตุ วจนํ อนติกฺกนฺโต ตํ กูฏตาปสํ
อุปฏฺฐานตฺถํ คนฺตฺวา ตํ สากวตฺถุสฺมึ อุทกํ อาสิญฺจนฺตํ ทิสฺวา "ปณฺณิโก อยนฺ"ติ
จ ญตฺวา กจฺจิ เต คหปติ กุสลนฺติ คหปติ เต สรีรสฺส ๓- กจฺจิ กุสลํ กุสลเมว,
ตถา หิ สากวตฺถุสฺมึ อุทกํ อาสิญฺจสิ. กึ วา ตว หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ วา
อาหรียตุ, ตถา หิ ปณฺณิกวุตฺตึ อนุติฏฺฐสีติ อิทํ วจนํ อภาสึ.
    #[๑๕] เตน โส กุปิโต อาสีติ เตน มยา วุตฺตคหปติวาเทน โส มานนิสฺสิโต
มานํ อลฺลีโน กุหโก มยฺหํ กุปิโต กุทฺโธ อโหสิ. กุทฺโธ จ สมาโน "ฆาตาเปมิ
ตุวํ อชฺช, รฏฺฐา ปพฺพาชยามิ วา"ติ อาห.
     ตตฺถ ตุวํ อชฺชาติ ตฺวํ อชฺช, อิทานิเยว รญฺโญ อาคตกาเลติ อตฺโถ.
    #[๑๖] นิเสธยิตฺวา ปจฺจนฺตนฺติ ปจฺจนฺตํ วูปสเมตฺวา นครํ อปวิฏฺโฐ
ตงฺขณญฺเญว อุยฺยานํ คนฺตฺวา กุหกํ กุหกตาปสํ กจฺจิ เต ภนฺเต ขมนียํ,
สมฺมาโน เต ปวตฺติโตติ กุมาเรน เต สมฺมาโน ปวตฺติโต อโหสิ.
    #[๑๗] กุมาโร ยถา นาสิโยติ ยถา กุมาโร นาสิโย นาเสตพฺโพ
ฆาตาเปตพฺโพ, ตถา โส ปาโป ตสฺส รญฺโญ อาจิกฺขิ. อาณาเปสีติ มยฺหํ สามิเก
อิมสฺมึ ทิพฺพจกฺขุตาปเส สติ กึ มม น นิปฺผชฺชติ, ตสฺมา ปุตฺเตน เม อตฺโถ นตฺถิ,
ตโตปิ อยเมว เสยฺโยติ จินฺเตตฺวา อาณาเปสิ.
@เชิงอรรถ:  ปาฬิ. ตตฺถ เต กรณี คนฺตฺวา (สฺยา)   ปาฬิ. ลุทฺธา (สฺยา)   สี. สรีรํ
    #[๑๘] กินฺติ? สีสํ ตตฺเถว ฉินฺทิตฺวาติ ยสฺมึ ฐาเน ตํ กุมารํ ปสฺสถ,
ตตฺเถว ตสฺส สีสํ ฉินฺทิตฺวา สรีรญฺจสฺส กตฺวาน จตุขณฺฑิกํ จตุโร ขณฺเฑ กตฺวา
รถิยา รถิยํ นียนฺตา วีถิโต วีถึ วิกฺขิปนฺตา ทสฺเสถ. กสฺมา? สา คติ ชฏิลหีฬิตาติ
เยหิ อยํ ชฏิโล หีฬิโต, เตสํ ชฏิลหีฬิตานํ ๑- สา คติ สา นิปฺผตฺติ โส วิปาโกติ.
ชฏิลหีฬิตาติ วา ชฏิลหีฬนเหตุ สา ตสฺส นิปฺผตฺตีติ เอวญฺเจตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ.
    #[๑๙] ตตฺถาติ ตสฺส รญฺโญ อาณายํ, ตสฺมึ วา ตาปสสฺส ปริภเว.
การณิกาติ ฆาตกา, โจรฆาตกาติ อตฺโถ. จณฺฑาติ กุรูรา. ลุทฺทาติ สุทารุณา.
อการุณาติ ตสฺเสว เววจนํ กตํ, "อกรุณา"ติปิ ปาฬิ, นิกฺกรุณาติ อตฺโถ. มาตุ องฺเก
นิสินฺนสฺสาติ มม มาตุ สุธมฺมาย เทวิยา อุจฺฉงฺเค นิสินฺนสฺส. "นิสินฺนสฺสา"ติ
อนาทเร สามิวจนํ. อากฑฺฒิตฺวา นยนฺติ มนฺติ มาตรา อลงฺกริตฺวา อตฺตโน องฺเก
นิสีทาปิตํ มํ ราชาณาย เม โจรฆาตกา โคณํ วิย รชฺชุยา อากฑฺฒิตฺวา อาฆาตนํ
นยนฺติ. กุมาเร ปน นียมาเน ทาสิคณปริวุตา สทฺธึ โอโรเธหิ สุธมฺมา เทวี
นาคราปิ "มยํ นิรปราธํ กุมารํ มาเรตุํ น ทสฺสามา"ติ เตน สทฺธึเยว อคมํสุ.
       [๒๐] "เตสาหํ เอวมวจํ        พนฺธตํ คาฬฺหพนฺธนํ
            รญฺโญ ทสฺเสถ มํ ขิปฺปํ     ราชกิริยานิ อตฺถิ เม.
       [๒๑] เต มํ รญฺโญ ทสฺสยึสุ      ปาปสฺส ปาปเสวิโน
            ทิสฺวาน ตํ สญฺญาเปสึ      มมญฺจ วสมานยินฺ"ติ.
    #[๒๐] พนฺธตํ คาฬฺหพนฺธนนฺติ คาฬฺหพนฺธนํ พนฺธนฺตานํ เตสํ การณิกปุริสานํ.
ราชกิริยานิ อตฺถิ เมติ มยา รญฺโญ วตฺตพฺพานิ ราชกิจฺจานิ อตฺถิ. ตสฺมา รญฺโญ
ทสฺเสถ มํ ขิปฺปนฺติ เตสํ อหํ เอวํ วจนํ อวจํ.
@เชิงอรรถ:  ม. ชฏิลหีฬิตานํ หีฬิตชฏิลานํ
    #[๒๑] รญฺโญ ทสฺสยึสุ, ปาปสฺส ปาปเสวิโนติ อตฺตนา ปาปสีลสฺส
ลามกาจารสฺส กูฏตาปสสฺส เสวนโต ปาปเสวิโน รญฺโญ มํ ทสฺสยึสุ. ทิสฺวาน
ตํ สญฺญาเปสินฺติ ตํ มม ปิตรํ กุรุราชานํ ปสฺสิตฺวา "กสฺมา มํ เทว
มาราเปสี"ติ วตฺวา เตน "กสฺมา จ ปน ตฺวํ ๑- มยฺหํ สามิกํ ทิพฺพจกฺขุตาปสํ
คหปติวาเทน สมุทาจริ. อิทญฺจิทญฺจ วิปฺปการํ กรี"ติ วุตฺเต "เทว คหปติญฺเญว
`คหปตี'ติ วทนฺตสฺส โก มยฺหํ โทโส"ติ วตฺวา ตสฺส นานาวิธานิ มาลาวจฺฉานิ
โรเปตฺวา ปุปฺผปณฺณผลาผลาทีนิ วิกฺกิณนํ หตฺถโต จสฺส ตานิ เทวสิกํ วิกฺกิณนฺเตหิ
มาลาการปณฺณิเกหิ สทฺทหาเปตฺวา "มาลาวตฺถุปณฺณวตฺถูนิ อุปธาเรถา"ติ วตฺวา
ปณฺณสาลญฺจสฺส ปวิสิตฺวา ปุปฺผาทิวิกฺกิยลทฺธํ กหาปณกภณฺฑิกํ ๒- อตฺตโน ปุริเสหิ
นีหราเปตฺวา ราชานํ สญฺญาเปสึ ตสฺส กูฏตาปสภาวํ ชานาเปสึ. มมญฺจ
วสมานยินฺติ เตน สญฺญาปเนน "สจฺจํ โข ปน กุมาโร วทติ, อยํ กูฏตาปโส
ปุพฺเพ อปฺปิจฺโฉ วิย หุตฺวา อิทานิ มหาปริคฺคโห ชาโต"ติ ยถา ตสฺมึ นิพฺพินฺโน
มม วเส วตฺตติ, เอวํ ราชานํ มม วสมาเนสึ.
     ตโต มหาสตฺโต "เอวรูปสฺส พาลสฺส รญฺโญ สนฺติเก วสนโต หิมวนฺตํ
ปวิสิตฺวา ปพฺพชิตุํ ยุตฺตนฺ"ติ จินฺเตตฺวา ราชานํ อาปุจฺฉิ "น เม มหาราช อิธ
วาเสน อตฺโถ, อนุชานาถ มํ ปพฺพชิสฺสามี"ติ. ราชา "ตาต มยา อนุปธาเรตฺวาว
เต วโธ อาณตฺโต, ขม มยฺหํ อปราธนฺ"ติ มหาสตฺตํ ขมาเปตฺวา "อชฺเชว อิมํ รชฺชํ
ปฏิปชฺชาหี"ติ อาห. กุมาโร "เทว กิมตฺถิ มานุสเกสุ โภเคสุ, อหํ ปุพฺเพ ทีฆรตฺตํ
ทิพฺพโภคสมฺปตฺติโย อนุภวึ, น ตตฺถาปิ เม สงฺโค, ปพฺพชิสฺสาเมวาหํ, น ตาทิสสฺส
พาลสฺส ปรเนยฺยพุทฺธิโน สนฺติเก วสามี"ติ วตฺวา ตํ โอวทนฺโต:-
            "อนิสมฺม กตํ กมฺมํ        อนวตฺถาย จินฺติตํ
            เภสชฺชสฺเสว เวภงฺโค     วิปาโก โหติ ปาปโก.
@เชิงอรรถ:  ม. ตถา หิ ปน ตฺวํ   สี. กหาปณมาสกภณฺฑิกํ
            นิสมฺม จ กตํ กมฺมํ        สมฺมาวตฺถาย จินฺติตํ
            เภสชฺชสฺเสว สมฺปตฺติ      วิปาโก โหติ ภทฺรโก.
                   อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ
                   อสญฺญโต ปพฺพชิโต น สาธุ
                   ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี
                   โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ.
            นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา      นานิสมฺม ทิสมฺปติ
            นิสมฺมการิโน ราช        ยโส กิตฺติ จ วฑฺฒติ.
                   นิสมฺม ทณฺฑํ ปณเยยฺย อิสฺสโร
                   เวคา กตํ ตปฺปติ ภูมิปาล
                   สมฺมาปณีธี จ นรสฺส อตฺถา
                   อนานุตปฺปา เต ภวนฺติ ปจฺฉา.
                   อนานุตปฺปานิ หิ เย กโรนฺติ
                   วิภชฺช กมฺมายตนานิ โลเก
                   วิญฺญุปฺปสตฺถานิ สุขุทฺรยานิ
                   ภวนฺติ พุทฺธานุมตานิ ตานิ.
                   อาคจฺฉุํ โทวาริกา ขคฺคพนฺธา ๑-
                   กาสาวิยา หนฺตุํ ๒- มมํ ชนินฺท
                   มาตุญฺจ องฺกสฺมิมหํ นิสินฺโน
                   อากฑฺฒิโต สหสา เตหิ เทว.
@เชิงอรรถ:  สี. ขคฺคหตฺถา   ฉ.ม. หนฺตุ
                   กฏุกํ หิ สมฺพาธํ สุกิจฺฉํ ปตฺโต
                   มธุรํ ปิยํ ชีวิตํ ลทฺธ ราช
                   กิจฺเฉนหํ อชฺช วธา ปมุตฺโต ๑-
                   ปพฺพชฺชเมวาภิมโนหมสฺมี"ติ ๒-
อิมาหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิ.
     ตตฺถ อนิสมฺมาติ อนุปธาเรตฺวา. อนวตฺถายาติ อววตฺถเปตฺวา. เวภงฺโคติ
วิปตฺติ. วิปาโกติ นิปฺผตฺติ. อสญฺญโตติ อสํวุโต ทุสฺสีโล. ปณเยยฺยาติ ปฏฺฐเปยฺย.
เวคาติ เวเคน สหสา. สมฺมาปณีธี จาติ สมฺมาปณิธินา, โยนิโส ฐปิเตน จิตฺเตน
กตา นรสฺส อตฺถา ปจฺฉา อนานุตปฺปา ภวนฺตีติ อตฺโถ. วิภชฺชาติ อิมานิ กาตุํ
ยุตฺตานิ, อิมานิ อยุตฺตานีติ เอวํ ปญฺญาย วิภชฺชิตฺวา. กมฺมายตนานีติ กมฺมานิ.
พุทฺธานุมตานีติ ปณฺฑิเตหิ อนุมตานิ อนวชฺชานิ โหนฺติ. กฏุกนฺติ ทุกฺขํ อสาตํ
สมฺพาธํ สุกิจฺฉํ มรณภยํ ปตฺโตมฺหิ. ลทฺธาติ อตฺตโน ญาณพเลน ชีวิตํ ลภิตฺวา.
ปพฺพชฺชเมวาภิมโนติ ปพฺพชฺชาภิมุขจิตฺโต เอวาหมสฺมิ.
     เอวํ มหาสตฺเตน ธมฺเม เทสิเต ราชา เทวึ อามนฺเตสิ "เทวิ ตฺวํ
ปุตฺตํ นิวตฺเตหี"ติ เทวีปิ กุมารสฺส ปพฺพชฺชเมว โรเจสิ. มหาสตฺโต มาตาปิตโร
วนฺทิตฺวา "สเจ มยฺหํ โทโส อตฺถิ, ตํ ขมถา"ติ ขมาเปตฺวา มหาชนํ อาปุจฺฉิตฺวา
หิมวนฺตาภิมุโข อคมาสิ. คเต จ ปน มหาสตฺเต มหาชโน กูฏชฏิลํ โปเถตฺวา ชีวิตกฺขยํ
ปาเปสิ. โพธิสตฺโตปิ สนาคเรหิ อมจฺจปริสชฺชาทีหิ ราชปุริเสหิ อสฺสุมุเขหิ
อนุพนฺธิยมาโน เต นิวตฺเตสิ. มนุสฺเสสุ นิวตฺเตสุ มนุสฺสวณฺเณนาคนฺตฺวา
เทวตาหิ นีโต สตฺต ปพฺพตราชิโย อติกฺกมิตฺวา หิมวนฺเต วิสฺสกมฺมุนา นิมฺมิตาย
ปณฺณสาลาย อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๒๒] "โส มํ ตตฺถ ขมาเปสิ     มหารชฺชํ อทาสิ เม
            โสหํ ตมํ ทาลยิตฺวา       ปพฺพชึ อนคาริยนฺ"ติ.
@เชิงอรรถ:  ปาฬิ. กิจฺเฉนหํ อชฺช วธาย มุตฺโต   ขุ.ชา. ๒๗/๒๓๑-๔/๓๕๖-๗
     ตตฺถ ตมํ ทาลยิตฺวาติ กามาทีนวทสฺสนสฺส ปฏิปกฺขภูตํ สมฺโมหตมํ
วิธมิตฺวา. ปพฺพชินฺติ อุปาคจฺฉึ. อนคาริยนฺติ ปพฺพชฺชํ.
     [๒๓] อิทานิ ยทตฺถํ ตทา ตํ ราชิสฺสริยํ ปริจฺจตฺตํ, ตํ ทสฺเสตุํ "น เม
เทสฺสนฺ"ติ โอสานคาถมาห. ตสฺสตฺโถ วุตฺตนโยว.
     เอวํ ปน มหาสตฺเต ปพฺพชิเต ยาว โสฬสวสฺสกาลา ราชกุเล ปริจาริกเวเสน
เทวตาเยว นํ อุปฏฺฐหึสุ. โส ตตฺถ ฌานาภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตตฺวา พฺรหฺมโลกูปโค
อโหสิ. ตทา กุหโก เทวทตฺโต อโหสิ, มาตา มหามายา, ๑- มหารกฺขิตตาปโส
สาริปุตฺตตฺเถโร, โสมนสฺสกุมาโร โลกนาโถ.
     ตตฺถ ยุธญฺชยจริยายํ ๒- วุตฺตนเยเนว ทส ปารมิโย นิทฺธาเรตพฺพา. อิธาปิ
เนกฺขมฺมปารมี อติสยวตีติ สา เอว เทสนํ อารุฬฺหา. ตถา สตฺตวสฺสิกกาเล เอว
ราชกิจฺเจสุ สมตฺถตา. ตสฺส ตาปสสฺส กูฏชฏิลภาวปริคฺคณฺหนํ เตน ปยุตฺเตน
รญฺญา วเธ อาณตฺเต สนฺตาสาภาโว, รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา นานานเยหิ
ตสฺส สโทสตํ อตฺตโน จ นิรปราธตํ มหาชนสฺส มชฺเฌ ปกาเสตฺวา รญฺโญ จ
ปรเนยฺยพุทฺธิตํ พาลภาวญฺจ ปฏฺฐเปตฺวา เตน ขมาปิเตปิ ตสฺส สนฺติเก วาสโต
รชฺชิสฺสริยโต จ สํเวคฺมาปชฺชิตฺวา นานปฺปการํ ยาจิยมาเนนปิ หตฺถคตํ รชฺชสิรึ ๓-
เขฬปิณฺฑํ วิย ฉฑฺเฑตฺวา กตฺถจิ อลคฺคจิตฺเตน หุตฺวา ปพฺพชนํ ปพฺพชิตฺวา
ปวิเวการาเมน หุตฺวา นจิรสฺเสว อปฺปกสิเรน ฌานาภิญฺญานิพฺพตฺตนนฺติ
เอวมาทโย มหาสตฺตสฺส คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพาติ.
                     โสมนสฺสจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------
@เชิงอรรถ:  ม. มาตาปิตโร ราชกุลานิ อเหสุํ   ขุ.จริยา. ๓๓/๑-๖/๖๑๑-๒   สี. ราชิสฺสริยํ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๒ หน้า ๒๑๕-๒๒๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=4760&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=4760&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=230              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9177              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11938              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11938              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]