ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๒ ภาษาบาลีอักษรไทย จริยา.อ. (ปรมตฺถที.)

                     ๘.  ธมฺมเทวปุตฺตจริยาวณฺณนา
         [๖๖] "ปุนาปรํ ตทา โหมิ      มหาปกฺโข ๑- มหิทฺธิโก
              ธมฺโม นาม มหายกฺโข    สพฺพโลกานุกมฺปโก"ติ. ๒-
     #[๖๖]  อฏฺฐเม มหาปกฺโขติ มหาปริวาโร. มหิทฺธิโกติ  มหติยา เทวิทฺธิยา
สมนฺนาคโต. ธมฺโม นาม มหายกฺโขติ นาเมน ธมฺโม นาม มหานุภาโว เทวปุตฺโต.
สพฺพโลกานุกมฺปโกติ วิภาคํ อกตฺวา มหากรุณาย สพฺพโลกํ อนุคฺคณฺหนโก.
      มหาสตฺโต หิ ตทา กามาวจรเทวโลเก ธมฺโม นาม เทวปุตฺโต หุตฺวา
นิพฺพตฺติ, โส ทิพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิโต ทิพฺพรถํ อภิรุยฺห อจฺฉราคณปริวุโต
มนุสฺเสสุ สายมาสํ ภุญฺชิตฺวา อตฺตโน อตฺตโน ฆรทฺวาเรสุ สุขกถาย นิสินฺเนสุ
ปุณฺณมุโปสถทิวเส คามนิคมราชธานีสุ อากาเส ฐตฺวา "ปาณาติปาตาทีหิ
ทสหิ อกุสลกมฺมปเถหิ วิรมิตฺวา ติวิธสุจริตธมฺมํ ปูเรถ, มตฺเตยฺยา เปตฺเตยฺยา
สามญฺญา พฺรหฺมญฺญา กุเล เชฏฺฐาปจายิโน ภวถ, สคฺคปรายนา หุตฺวา มหนฺตํ
ยสํ อนุภวิสฺสถา"ติ มนุสฺเส ทสกุสลกมฺมปเถ สมาทเปนฺโต ชมฺพุทีปํ ปทกฺขิณํ
กโรติ. เตน วุตฺตํ:-
         [๖๗] "ทสกุสลกมฺมปเถ        สมาทเปนฺโต มหาชนํ
              จรามิ คามนิคมํ         สมิตฺโต สปริชฺชโน"ติ ๓-
      ตตฺถ สมิตฺโตติ ธมฺมิเกหิ ธมฺมวาทีหิ สหาเยหิ สสหาโย.
      เตน จ สมเยน อธมฺโม นาเมโก เทวปุตฺโต กามาวจรเทวโลเก นิพฺพตฺติ,
"โส ปาณํ หนถ อทินฺนํ อาทิยถา"ติอาทินา นเยน สตฺเต อกุสลกมฺมปเถ
สมาทเปนฺโต มหติยา ปริสาย ปริวุโต ชมฺพุทีปํ วามํ ๔- กโรติ. เตน วุตฺตํ:-
@เชิงอรรถ:  ก. มเหสกฺโข   ขุ.จริยา. ๓๓/๑๘/๕๗๕-๖   ขุ.จริยา. ๓๓/๑๘/๕๗๕-๖   สี.
@ปทกฺขิณํ
         [๖๘] "ปาโป กทริโย ยกฺโข    ทีเปนฺโต ทส ปาปเก
              โสเปตฺถ มหิยา จรติ     สมิตฺโต สปริชฺชโน"ติ.
     #[๖๘]  ตตฺถ ปาโปติ ปาปธมฺเมหิ สมนฺนาคโต. กทริโยติ ถทฺธมจฺฉรี. ยกฺโขติ
เทวปุตฺโต. ทีเปนฺโต ทส ปาปเกติ สพฺพโลเก โคจรํ นาม สตฺตานํ อุปโภคปริโภคาย
ชาตํ, ตสฺมา สตฺเต วธิตฺวา ยํกิญฺจิ กตฺวา จ อตฺตา ปีเณตพฺโพ, อินฺทฺริยานิ
สนฺตปฺเปตพฺพานีติอาทินา นเยน ปาณาติปาตาทิเก ทส ลามกธมฺเม กตฺตพฺเพ
กตฺวา ปกาเสนฺโต. โสเปตฺถาติ โสปิ อธมฺโม เทวปุตฺโต อิมสฺมึ ชมฺพุทีเป. มหิยาติ
ภูมิยา อาสนฺเน, มนุสฺสานํ ทสฺสนสวนูปจาเรติ อตฺโถ.
      [๖๙]  ตตฺถ เย สตฺตา สาธุกมฺมิกา ๑- ธมฺมครุโน, เต ธมฺมํ เทวปุตฺตํ
ตถา อาคจฺฉนฺตเมว ทิสฺวา อาสนา วุฏฺฐาย คนฺธมาลาทีหิ ปูเชนฺตา ยาว
จกฺขุปถสมติกฺกมนา ตาว อภิตฺถวนฺติ, ปญฺชลิกา นมสฺสมานา ติฏฺฐนฺติ, ตสฺส วจนํ
สุตฺวา อปฺปมตฺตา สกฺกจฺจํ ปุญฺญานิ กโรนฺติ. เย ปน สตฺตา ปาปสมาจารา
กุรูรกมฺมนฺตา, เต อธมฺมสฺส วจนํ สุตฺวา อพฺภนุโมทนฺติ, ภิยฺโยโส มตฺตาย ปาปานิ
สมาจรนฺติ. เอวํ เต ตทา อญฺญมญฺญสฺส อุชุวิปจฺจนีกวาทา เจว อุชุวิปจฺจนีกกิริยา
จ หุตฺวา โลเก วิจรนฺติ. เตนาห ภควา "ธมฺมวาที อธมฺโม จ อุโภ ปจฺจนิกา มยนฺ"ติ.
      เอวํ ปน คจฺฉนฺเต กาเล อเถกทิวสํ เตสํ รถา อากาเส สมฺมุขา อเหสุํ. อถ
เนสํ ปริสา "ตุเมฺห กสฺส, ตุเมฺห กสฺสา"ติ ปุจฺฉิตฺวา "มยํ ธมฺมสฺส, มยํ
ธมฺมสฺสา"ติ วตฺวา มคฺคา โอกฺกมิตฺวา ทฺวิธา ชาตา, ธมฺมสฺส ปน อธมฺมสฺส จ รถา
อภิมุขา หุตฺวา อีสาย อีสํ อาหจฺจ อฏฺฐํสุ. "ตว รถํ โอกฺกมาเปตฺวา มยฺหํ มคฺคํ
เทหิ, ตว รถํ โอกฺกมาเปตฺวา มยฺหํ มคฺคํ เทหี"ติ, อญฺญมญฺญํ มคฺคทาปนตฺถํ วิวาทํ
อกํสุ. ปริสา จ เนสํ อาวุธานิ อภิหริตฺวา ยุทฺธสชฺชา อเหสุํ. ยํ สนฺธาย วุตฺตํ:-
@เชิงอรรถ:  ม. ธมฺมิกา
              "ธุเร ธุรํ ฆฏฺฏยนฺตา     สมิมฺหา ปฏิปเถ อุโภ.
         [๗๐] กลโห วตฺตตี เภสฺมา     กลฺยาณปาปกสฺส จ
              มคฺคา โอกฺกมนตฺถาย     มหายุทฺโธ อุปฏฺฐิโต"ติ.
      ตตฺถ ธุเร ธุรนฺติ เอกสฺส รถีสาย อิตรสฺส รถีสํ ฆฏฺฏยนฺตา. สมิมฺหาติ
สมาคตา สมฺมุขีภูตา. ปุน อุโภติ วจนํ อุโภปิ มยํ อญฺญมญฺญสฺส ปจฺจนีกา หุตฺวา
โลเก วิจรนฺตา เอกทิวสํ ปฏิมุขํ อาคจฺฉนฺตา ทฺวีสุ ปริสาสุ อุโภสุ ปสฺเสสุ มคฺคโต
โอกฺกนฺตาสุ สห รเถน มยํ อุโภ เอว สมาคตาติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. เภสฺมาติ
ภยชนโก. กลฺยาณปาปกสฺส จาติ กลฺยาณสฺส จ ปาปกสฺส จ. มหายุทฺโธ อุปฏฺฐิโตติ
มหาสงฺคาโม ปจฺจุปฏฺฐิโต อาสิ.
      อญฺญมญฺญสฺส หิ ปริสาย จ ยุชฺฌิตุกามตา ชาตา. ตตฺถ หิ ธมฺโม อธมฺมํ อาห
"สมฺม ตฺวํ อธมฺโม, อหํ ธมฺโม, มคฺโค มยฺหํ อนุจฺฉวิโก, ตว รถํ โอกฺกมาเปตฺวา
๑- มยฺหํ มคฺคํ เทหี"ติ. อิตโร "อหํ ทฬฺหยาโน พลวา อสนฺตาสี, ตสฺมา มคฺคํ น
เทมิ, ยุทฺธํ ปน กริสฺสามิ, โย ยุทฺเธ ชินิสฺสติ, ตสฺส มคฺโค โหตู"ติ อาห.
เตเนวาห:-
                  "ยโสกโร ปุญฺญกโรหมสฺมึ
                  สทาตฺถุโต สมณพฺราหฺมณานํ
                  มคฺคารโห เทวมนุสฺสปูชิโต
                  ธมฺโม อหํ เทหิ อธมฺม มคฺคํ. ๒-
                  อธมฺมยานํ ทฬฺหมารุหิตฺวา
                  อสนฺตสนฺโต พลวาหมสฺมิ
                  ส กิสฺส เหตุมฺหิ ตวชฺช ทชฺชํ
                  มคฺคํ อหํ ธมฺม อทินฺนปุพฺพํ. ๒-
@เชิงอรรถ:  ม. โอกฺกาเมตฺวา   ขุ.ชา. ๒๗/๒๖-๓๐/๒๔๐-๑
                  ธมฺโม หเว ปาตุรโหสิ ปุพฺเพ
                  ปจฺฉา อธมฺโม อุทปาทิ โลเก
                  เชฏฺโฐ จ เสฏฺโฐ จ สนนฺตโน จ
                  อุยฺยาหิ เชฏฺฐสฺส กนิฏฺฐ มคฺคา. ๑-
                  น ยาจนาย นปิ ปาติรูปา
                  น อรหตฺตา ๒- เตหํ ทเทยฺยํ มคฺคํ
                  ยุทฺธญฺจ โน โหตุ อุภินฺนมชฺช
                  ยุทฺธมฺหิ โย เชสฺสติ ตสฺส มคฺโค. ๑-
                  สพฺพา ทิสา อนุวิสโฏหมสฺมิ
                  มหพฺพโล อมิตยโส อตุโลฺย
                  คุเณหิ สพฺเพหิ อุเปตรูโป
                  ธมฺโม อธมฺม ตฺวํ กถํ วิเชสฺสสิ. ๑-
                  โลเหน เว หญฺญติ ชาตรูปํ
                  น ชาตรูเปน หนนฺติ โลหํ
                  สเจ อธมฺโม หญฺญติ ๓- ธมฺมมชฺช
                  อโย สุวณฺณํ วิย ทสฺสเนยฺยํ. ๔-
                  สเจ ตุวํ ยุทฺธพโล อธมฺม
                  น ตุยฺหํ วุฑฺฒา จ ครู จ อตฺถิ
                  มคฺคญฺจ เต ทมฺมิ ปิยาปฺปิเยน
                  วาจา ทุรุตฺตานิปิ เต ขมามี"ติ. ๔-
อิมา หิ ๕- เตสํ วจนปฏิวจนกถา. ๖-
@เชิงอรรถ:  ขุ.ชา. ๒๗/๒๖-๓๐/๒๔๐-๑   สี., อิ. น อรหติ, ฉ.ม. อรหตา   ฉ.ม. หญฺฉติ
@ ขุ.ชา. ๒๗/๓๑-๒/๒๔๑   ม. อิมาปิ   ม. คาถา
      ตตฺถ ยโสกโรติ ธมฺเม นิโยชนวเสน เทวมนุสฺสานํ ยสทายโก. ทุติยปเทปิ
เอเสว นโย. สทาตฺถุโตติ สทา ถุโต นิจฺจปฺปสตฺโถ. ส กิสฺส เหตุมฺหิ ตวชฺช ทชฺชนฺติ
โสมฺหิ อหํ อธมฺโม อธมฺมยานรถํ อภิรุโฬฺห อภีโต พลวา. กึ การณา อชฺช โภ ธมฺม
กสฺสจิ อทินฺนปุพฺพํ มคฺคํ ตุยฺหํ ทมฺมิ. ปาตุรโหสีติ ปฐมกปฺปิกกาเล อิมสฺมึ โลเก
ทสกุสลกมฺมปถธมฺโม ปุพฺเพ ปาตุรโหสิ, ปจฺฉา อธมฺโม. เชฏฺโฐ จาติ ปุเร
นิพฺพตฺตภาเวน อหํ เชฏฺโฐ จ เสฏฺโฐ จ โปราณโก จ, ตฺวํ ปน กนิฏฺโฐ, ตสฺมา "มคฺคา
อุยฺยาหี"ติ วทติ.
      นปิ ปาติรูปาติ อหํ หิ โภโต เนว ยาจนาย น ปติรูปวจเนน น มคฺคารหตาย
มคฺคํ ทเทยฺยํ. อนุวิสโฏติ อหํ จตสฺโส ทิสา จตสฺโส อนุทิสาติ สพฺพา ทิสา
อตฺตโน คุเณน ปตฺถโฏ ปญฺญาโต. โลเหนาติ อโยมุฏฺฐิเกน. หญฺญตีติ หนิสฺสติ. ๑-
ยุทฺธพโล อธมฺมาติ สเจ ตฺวํ ยุทฺธพโล อสิ อธมฺม. วุฑฺฒา จ ครู จาติ ยทิ ตุยฺหํ
อิเม วุฑฺฒา อิเม ครู ปณฺฑิตาติ เอวํ นตฺถิ. ปิยาปฺปิเยนาติ ปิเยน วิย อปฺปิเยน,
อปฺปิเยนปิ ททนฺโต ๒- ปิเยน วิย เต มคฺคํ ททามีติ อตฺโถ.
      มหาสตฺโต หิ ตทา จินฺเตสิ "สจาหํ อิมํ ปาปปุคฺคลํ สพฺพโลกสฺส อหิตาย
ปฏิปนฺนํ เอวํ มยา วิโลมคฺคาหํ คเหตฺวา ฐิตํ อจฺฉรํ ปหริตฺวา `อนาจาร มา
อิธ  ติฏฺฐ, สีฆํ ปฏิกฺกม วินสฺสา'ติ วเทยฺยํ, โส ตงฺขณญฺเญว มม ธมฺมเตเชน
ภุสมุฏฺฐิ วิย วิกิเรยฺย, น โข ปน เมตํ ปติรูปํ, สฺวาหํ สพฺพโลกํ อนุกมฺปนฺโต
`โลกตฺถจริยํ มตฺถกํ ปาเปสฺสามี'ติ ปฏิปชฺชามิ, อยํ โข ปน ปาโป อายตึ
มหาทุกฺขภาคี, สฺวายํ มยา วิเสสโต อนุกมฺปิตพฺโพ, ตสฺมาสฺส มคฺคํ ทสฺสามิ, เอวํ
เม สีลํ สุวิสุทฺธํ อขณฺฑิตํ ภวิสฺสตี"ติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา โพธิสตฺเต "สเจ
ตุวํ ยุทฺธพโล"ติ คาถํ วตฺวา โถกํ มคฺคโต โอกฺกนฺตมตฺเต เอว อธมฺโม รเถ ฐาตุํ
อสกฺโกนฺโต อวํสิโร ปฐวิยํ ปติตฺวา ปฐวิยา วิวเร ทินฺเน คนฺตฺวา อวีจิมฺหิ เอว
นิพฺพตฺติ. เตน วุตฺตํ:-
@เชิงอรรถ:  ม. หรียติ   ม. อปฺปิโย สนฺโต
         [๗๑] "ยทิหนฺตสฺส กุปฺเปยฺยํ     ยทิ ภินฺเท ตโปคุณํ
              สหปริชนํ ตสฺส          รชภูตํ กเรยฺยหํ.
         [๗๒] อปิจาหํ สีลรกฺขาย       นิพฺพาเปตฺวาน มานสํ
              สห ชเนโนกฺกมิตฺวา ๑-   ปถํ ปาปสฺสทาสหํ.
         [๗๓] สห ปถโต โอกฺกนฺเต ๒-  กตฺวา จิตฺตสฺส นิพฺพุตึ
              วิวรํ อทาสิ ปฐวี        ปาปยกฺขสฺส ตาวเท"ติ. ๓-
     #[๗๑]  ตตฺถ ยทิหนฺตสฺส กุปฺเปยฺยนฺติ ตสฺส อธมฺมสฺส ยทิ อหํ กุชฺเฌยฺยํ. ยทิ
ภินฺเท ตโปคุณนฺติ เตเนวสฺส กุชฺฌเนน มยฺหํ ตโปคุณํ สีลสํวรํ ยทิ วินาเสยฺยํ.
สหปริชนํ ตสฺสาติ สหปริชนํ ตํ อธมฺมํ. รชภูตนฺติ รชมิว ภูตํ, รชภาวํ ปตฺตํ อหํ
กเรยฺยํ.
     #[๗๒]  อปิจาหนฺติ เอตฺถ อหนฺติ นิปาตมตฺตํ. สีลรกฺขายาติ สีลรกฺขนตฺถํ.
นิพฺพาเปตฺวานาติ ปฏิกจฺเจว ขนฺติเมตฺตานุทฺทยสฺส อุปฏฺฐาปิตตฺตา ตสฺมึ อธมฺเม
อุปฺปชฺชนกโกธสฺส อนุปฺปาทเนเนว โทสชปริฬาหวูปสมเนน มานสํ วูปสเมตฺวา.
สห ชเน โนกฺกมิตฺวาติ มยฺหํ ปริชเนน สทฺธึ มคฺคา โอกฺกมิตฺวา ตสฺส ปาปสฺส
อธมฺมสฺส อหํ มคฺคํ อทาสึ.
     #[๗๓]  สห ปถโต โอกฺกนฺเตติ วุตฺตนเยน จิตฺตสฺส วูปสมํ กตฺวา "มคฺคํ เต
ทมฺมี"ติ จ วตฺวา โถกํ มคฺคโต สห โอกฺกมเนน. ปาปยกฺขสฺสาติ อธมฺมเทวปุตฺตสฺส.
ตาวเทติ ตงฺขณํ เอว มหาปฐวี วิวรมทาสิ. ชาตกฏฺฐกถายํ ปน "มคฺคญฺจ เต ทมฺมี"ติ
คาถาย กถิตกฺขเณเยวาติ วุตฺตํ.
      เอวํ ตสฺมึ ภูมิยํ ปติเต จตุนหุตาธิกทฺวิโยชนสตสหสฺสพหลา สกลํ วราวรํ ๔-
ธาเรนฺตีปิ มหาปฐวี "นาหมิมํ ปาปปุริสํ ธาเรมี"ติ กเถนฺตี วิย เตน ฐิตฏฺฐาเน
ทฺวิธา
@เชิงอรรถ:  ปาฬิ. ชเนนุกฺกมิตฺวา   ปาฬิ. อุกฺกนฺเต   ขุ.จริยา. ๓๓/๗๑-๓/๖๐๘   สี.
@จราจรํ
ภิชฺชิ. มหาสตฺโต ปน ตสฺมึ นิปติตฺวา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺเต รถธุเร ยถาฐิโตว
สปริชโน มหตา เทวานุภาเวน คมนมคฺเคเนว คนฺตฺวา อตฺตโน ภวนํ ปาวิสิ.
เตนาห ภควา:-
                  "ขนฺตีพโล ยุทฺธพลํ วิเชตฺวา
                  หนฺตฺวา อธมฺมํ นิหนิตฺวา ภูมฺยา
                  ปายาสิ วิตฺโต อภิรุยฺห สนฺทนํ
                  มคฺเคเนว อติพโล สจฺจนิกฺกโม"ติ. ๑-
      ตทา อธมฺโม เทวทตฺโต อโหสิ, ตสฺส ปริสา เทวทตฺตปริสา, ธมฺโม
โลกนาโถ, ตสฺส ปริสา พุทฺธปริสา.
      อิธาปิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เสสปารมิโย ยถารหํ นิทฺธาเรตพฺพา. ตถา อิธาปิ
ทิพฺเพหิ อายุวณฺณยสสุขอาธิปเตยฺเยหิ ทิพฺเพเหว อุฬาเรหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตสฺส
สมงฺคีภูตสฺส อเนกสหสฺสสงฺขาหิ อจฺฉราหิ สพฺพกาลํ ปริจาริยมานสฺส มหติ
ปมาทฏฺฐาเน ฐิตสฺส สโต อีสกมฺปิ ปมาทํ อนาปชฺชิตฺวา "โลกตฺถจริยํ มตฺถกํ
ปาเปสฺสามี"ติ มาเส มาเส ปุณฺณมิยํ ธมฺมํ ทีเปนฺโต สปริชโน มนุสฺสปเถ วิจริตฺวา
มหากรุณาย สพฺพสตฺเต อธมฺมโต วิเวเจตฺวา ธมฺเม นิโยชนํ, อธมฺเมน สมาคโตปิ
เตน กตํ อนาจารํ อคเณตฺวา ตตฺถ จิตฺตํ อโกเปตฺวา ขนฺติเมตฺตานุทฺทยเมว
ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา อขณฺฑํ สุวิสุทฺธญฺจ กตฺวา อตฺตโน สีลสฺส รกฺขนนฺติ เอวมาทโย
มหาสตฺตสฺส คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพาติ.
                    ธมฺมเทวปุตฺตจริยาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ:  ขุ.ชา. ๒๗/๓๔/๒๔๒


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๒ หน้า ๑๘๗-๑๙๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=4134&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=4134&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=226              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9090              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11849              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11849              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]