อรรถกถาเล่มที่ ๕๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 จริยา.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๔.  จูฬโพธิจริยาวณฺณนา
      [๒๖] ปุนาปรํ ยทา โหมิ         จูฬโพธิ สุสีลวา
           ภวํ ทิสฺวาน ภยโต         เนกฺขมฺมํ อภินิกฺขมึ.
      [๒๗] ยา เม ทุติยิกา อาสิ       พฺราหฺมณี กนกสนฺนิภา
           สาปิ วฏฺเฏ อนเปกฺขา      เนกฺขมฺมํ อภินิกฺขมิ.
      [๒๘] นิราลยา ฉินฺนพนฺธุ         อนเปกฺขา กุเล คเณ
           จรนฺตา คามนิคมํ          พาราณสึ อุปาคมุํ.
      [๒๙] ตตฺถ วสาม นิปกา         อสํสฏฺฐา กุเล คเณ
           นิรากุเล อปฺปสทฺเท        ราชุยฺยาเน วสามุโภติ.
     #[๒๖]  จตุตฺเถ จูฬโพธีติ มหาโพธิปริพฺพาชกตฺตภาวํ อุปาทาย อิธ "จูฬโพธี"ติ
สมญฺญา อาโรปิตา, น ปน อิมสฺมึ เอว ชาตเก ๑- อตฺตโน เชฏฺฐภาติกาทิโน
มหาโพธิสฺส สมฺภวโตติ ทฏฺฐพฺพํ. สุสีลวาติ สุฏฺฐุ สีลวา, สมฺปนฺนสีโลติ อตฺโถ.
ภวํ ทิสฺวาน ภยโตติ กามาทิภวํ ภายิตพฺพภาเวน ปสฺสิตฺวา. เนกฺขมฺมนฺติ เอตฺถ
จสทฺทสฺส โลโป ทฏฺฐพฺโพ, เตน "ทิสฺวานา"ติ ปทํ อากฑฺฒียติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:-
ชาติชราพฺยาธิมรณํ อปายทุกฺขํ, อตีเต วฏฺฏมูลกํ ทุกฺขํ, อนาคเต วฏฺฏมูลกํ ทุกฺขํ,
ปจฺจุปฺปนฺเน อาหารปริเยฏฺฐิมูลกํ ทุกฺขนฺติ อิเมสํ อฏฺฐนฺนํ สํเวควตฺถูนํ
ปจฺจเวกฺขเณน สพฺพมฺปิ กามาทิเภทํ ภวํ สํสารภยโต อุปฏฺฐหมานํ ทิสฺวา นิพฺพานํ
ตสฺส อุปายภูตา สมถวิปสฺสนา ตทุปายภูตา จ ปพฺพชฺชาติ อิทํ ติวิธมฺปิ เนกฺขมฺมํ
อนุสฺสวาทิสิทฺเธน ญาณจกฺขุนา ตปฺปฏิปกฺขโต ทิสฺวา ตาปสปพฺพชฺชูปคมเนน
อเนกาทีนวากุลา คหฏฺฐภาวา อภินิกฺขมิตฺวา คโตติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๗/๔๙-๖๑/๒๑๘-๙
     #[๒๗]  ทุติยิกาติ โปราณทุติยิกา, คิหิกาเล ปชาปติภูตา. กนกสนฺนิภาติ
กญฺจนสนฺนิภตฺตจา. วฏฺเฏ อนเปกฺขาติ สํสาเร นิราลยา. เนกฺขมฺมํ อภินิกฺขมีติ
เนกฺขมฺมตฺถาย เคหโต นิกฺขมิ, ปพฺพชีติ อตฺโถ.
     #[๒๘]  อาลยนฺติ สตฺตา เอเตนาติ อาลโย, ตณฺหา, ตทภาเวน นิราลยา. ตโต
เอว ญาตีสุ ตณฺหาพนฺธนสฺส ฉินฺนตฺตา ฉินฺนพนฺธุ. เอวํ คิหิพนฺธนาภาวํ ทสฺเสตฺวา
อิทานิ ปพฺพชิตานมฺปิ เกสญฺจิ ยํ โหติ พนฺธนํ, ตสฺสาปิ อภาวํ ทสฺเสตุํ "อนเปกฺขา
กุเล คเณ"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ กุเลติ อุปฏฺฐากกุเล. คเณติ ตาปสคเณ, เสสา
พฺรหฺมจาริโนติ วุจฺจนฺติ. อุปาคมุนฺติ อุโภปิ มยํ อุปาคมิมฺหา.
     #[๒๙]  ตตฺถาติ พาราณสิสามนฺเต. นิปกาติ ปญฺญวนฺโต. นิรากุเลติ
ชนสญฺจารรหิตตฺตา ชเนหิ อนากุเล. อปฺปสทฺเทติ มิคปกฺขีนํ อุฏฺฐาปนโต ๑- เตสํ
วสฺสิตสทฺเทนาปิ วิรหิตตฺตา อปฺปสทฺเท. ราชุยฺยาเน วสามุโภติ พาราณสิรญฺโญ
อุยฺยาเน มยํ อุโภ ชนา ตทา วสาม. ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา:- อตีเต อิมสฺมึ เอว
ภทฺทกปฺเป โพธิสตฺโต พฺรหฺมโลกโต จวิตฺวา อญฺญตรสฺมึ กาสิคาเม เอกสฺส มหาวิภวสฺส
พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ตสฺส นามคฺคหณสมเย "โพธิกุมาโร"ติ นามํ
กรึสุ. วยปฺปตตกาเล ปนสฺส ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิตฺวา
ปจฺจาคตสฺส อนิจฺฉมานกสฺเสว มาตาปิตโร สมชาติกํ กุลกุมาริกํ อาเนสุํ. สาปิ
พฺรหฺมโลกจุตาว อุตฺตมรูปธรา เทวจฺฉราปฏิภาคา. เตสํ อนิจฺฉมานานํ เอว อญฺญมญฺญํ
อาวาหวิวาหํ กรึสุ. อุภินฺนมฺปิ ปน เนสํ กิเลสสมุทาจาโร น ภูตปุพฺโพ, สาราควเสน
อญฺญมญฺญํ โอโลกนมฺปิ นาโหสิ, กา ปน กถา อิตรสํสคฺเค. เอวํ ปริสุทฺธสีลา อเหสุํ.
      อปรภาเค มหาสตฺโต มาตาปิตูสุ กาลํกเตสุ เตสํ สรีรกิจฺจํ กตฺวา ตํ
ปกฺโกสาเปตฺวา "ภทฺเท ตฺวํ อิมํ อสีติโกฏิธนํ คเหตฺวา สุเขน ชีวาหี"ติ อาห. ตฺวํ
ปน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อุปฏฺฐาปนโต
อยฺยปุตฺตาติ. มยฺหํ ธเนน กิจฺจํ นตฺถิ, ปพฺพชิสฺสามีติ. กึ ปน ปพฺพชฺชา
อิตฺถีนมฺปิ น วฏฺฏตีติ. วฏฺฏติ ภทฺเทติ. เตน หิ มยฺหมฺปิ ธเนน กิจฺจํ นตฺถิ,
อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามีติ. เต อุโภปิ สพฺพํ วิภวํ ปริจฺจชิตฺวา มหาทานํ ทตฺวา
นิกฺขมิตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ปพฺพชิตฺวา อุญฺฉาจริยาย ผลาผเลหิ ยาเปนฺตา
ปพฺพชฺชาสุเขเนว ทส สํวจฺฉรานิ วสิตฺวา โลณมฺพิลเสวนตฺถาย ชนปทจาริกํ จรนฺตา
อนุปุพฺเพน พาราณสึ ปตฺวา ราชุยฺยาเน วสึสุ. เตน วุตฺตํ "ราชุยฺยาเน วสามุโภ"ติ.
      [๓๐]  อเถกทิวสํ ราชา อุยฺยานกีฬํ คโต อุยฺยานสฺส เอกปสฺเส ปพฺพชฺชาสุเขน
วีตินาเมนฺตานํ เตสํ สมีปฏฺฐานํ คนฺตฺวา ปรมปาสาทิกํ อุตฺตมรูปธรํ ปริพฺพาชิกํ
โอโลเกนฺโต กิเลสวเสน ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา โพธิสตฺตํ "อยํ เต ปริพฺพาชิกา กึ
โหตี"ติ ปุจฺฉิ. เตน "น จ กิญฺจิ โหติ, เกวลํ เอกปพฺพชฺชาย ปพฺพชิตา, อปิ จ โข ปน
คิหิกาเล ปาทปริจาริกา อโหสี"ติ วุตฺเต ราชา "อยํ กิเรตสฺส น กิญฺจิ โหติ, อปิ จ
โข ปนสฺส คิหิกาเล ปาทปริจาริกา อโหสิ, ยนฺนูนาหํ อิมํ อนฺเตปุรํ ปเวเสยฺยํ,
เตเนวสฺส อิมิสฺสา ปฏิปตฺตึ ชานิสฺสามี"ติ อนฺธพาโล ตตฺถ อตฺตโน ปฏิพทฺธจิตฺตํ
นิวาเรตุํ อสกฺโกนฺโต อญฺญตรํ ปุริสํ อาณาเปสิ "อิมํ ปริพฺพาชิกํ ราชนิเวสนํ
เนหี"ติ.
      โส ตสฺส ปฏิสฺสุณิตฺวา "อธมฺโม โลเก วตฺตตี"ติอาทีนิ วตฺวา ปริเทวมานํ เอว
ตํ อาทาย ปายาสิ. โพธิสตฺโต ตสฺสา ปริเทวนสทฺทํ สุตฺวา เอกวารํ โอโลเกตฺวา ปุน
น โอโลเกสิ. "สเจ ปนาหํ วาเรสฺสามิ, เตสุ จิตฺตํ ปโทเสตฺวา มยฺหํ สีลสฺส อนฺตราโย
ภวิสฺสตี"ติ สีลปารมึเยว อาวชฺเชนฺโต นิสีทิ. เตน วุตฺตํ "อุยฺยานทสฺสนํ
คนฺตฺวา, ราชา อทฺทส พฺราหฺมณินฺ"ติอาทิ.
      ตตฺถ ตุเยฺหสา กา กสฺส ภริยาติ ตุยฺหํ ตว เอสา กา, กึ ภริยา,
อุทาหุ ภคินี วา สมานา กสฺส อญฺญสฺส ภริยา.
      [๓๑]  น มยฺหํ ภริยา เอสาติ กามญฺเจสา มยฺหํ คิหิกาเล ภริยา อโหสิ,
ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย น มยฺหํ ภริยา เอสา, นาปิ อหํ เอติสฺสา สามิโก, เกวลํ ปน
สหธมฺมา เอกสาสนี, อหมฺปิ ปริพฺพาชโก อยมฺปิ ปริพฺพาชิกาติ สมานธมฺมา
ปริพฺพาชกสาสเนน เอกสาสนี, สพฺรหฺมจารินีติ อตฺโถ.
      [๓๒]  ติสฺสา สารตฺตคธิโตติ กามราเคน สารตฺโต หุตฺวา ปฏิพทฺโธ.
คาหาเปตฺวาน เจฏเกติ เจฏเกหิ คณฺหาเปตฺวา เจฏเก วา อตฺตโน ราชปุริเส
อาณาเปตฺวา ตํ ปริพฺพาชิกํ คณฺหาเปตฺวา. นิปฺปีฬยนฺโต พลสาติ ตํ อนิจฺฉมานํ
เอว อากฑฺฒนปริกฑฺฒนาทินา นิปฺปีฬยนฺโต พาเธนฺโต, ตถาปิ อคจฺฉนฺตึ พลสา
พลกฺกาเรน ราชปุริเสหิ คณฺหาเปตฺวา อตฺตโน อนฺเตปุรํ ปเวเสสิ.
      [๓๓]  โอทปตฺตกิยาติ อุทกปตฺตํ อามสิตฺวา คหิตภริยา โอทปตฺติกา นาม, อิทํ
วจนํ ปุราณทุติยิกาภาเวน อุปลกฺขณมตฺตํ ทฏฺฐพฺพํ. สา ปนสฺส พฺราหฺมณวิวาหวเสน
มาตาปิตูหิ สมฺปฏิปาทิตา, "โอทปตฺตกิยา"ติ ๑- จ ภาเวน ภาวลกฺขเณ ภุมฺมํ. สหชาติ
ปพฺพชฺชาชาติวเสน สหชาตา, เตเนวาห "เอกสาสนี"ติ. "เอกสาสนี"ติ จ อิทํ
ภุมฺมตฺเถ ปจฺจตฺตํ, เอกสาสนิยาติ อตฺโถ. นยนฺติยาติ นียนฺติยา. โกโป เม
อุปปชฺชถาติ อยํ เต คิหิกาเล ภริยา พฺราหฺมณี สีลวตี, ปพฺพชิตกาเล จ
สพฺรหฺมจารินีภาวโต สหชาตา ภคินี, สา ตุยฺหํ ปุรโต พลกฺกาเรน อากฑฺฒิตฺวา นียติ.
"โพธิพฺราหฺมณ กึ เต ปุริสภาวนฺ"ติ ปุริสมาเนน อุสฺสาหิโต จิรกาลสยิโต
วมฺมิกพิลโต เกนจิ ปุริเสน ฆฏิโต "สุสู"ติ ผณํ กโรนฺโต อาสีวิโส วิย เม
จิตฺตโต ๒- โกโป สหสา วุฏฺฐาสิ.
      [๓๔-๕]  สหโกเป สมุปฺปนฺเนติ โกปุปฺปตฺติยา สห, ตสฺส
อุปฺปตฺติสมนนฺตรเมวาติ อตฺโถ. สีลพฺพตมนุสฺสรินฺติ อตฺตโน สีลปารมึ อาวชฺเชสึ.
ตตฺเถว โกปํ นิคฺคณฺหินฺติ ตสฺมึ เอว อาสเน ยถานิสินฺโนว ตํ โกปํ นิวาเรสึ.
นาทาสึ วฑฺฒิตูปรีติ ตโต เอกวารุปฺปตฺติโต อุปริ อุทฺธํ วฑฺฒิตุํ น อทาสึ. อิทํ
วุตฺตํ โหติ:- โกเป อุปฺปนฺนมตฺเต เอว "นนุ ตฺวํ โพธิปริพฺพาชก สพฺพปารมิโย
ปูเรตฺวา สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ปฏิวิชฺฌิตุกาโม, ตสฺส เต กิมิทํ สีลมตฺเตปิ
อุปกฺขลนํ, ๓- ตยิทํ คุนฺนํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. โอทปตฺตกินิยา  ๒ สี.,ม. เมตฺตจิตฺตโต  ๓ สี. อุปลกฺขณํ
ขุรมตฺโตทเก โอสีทนฺตสฺส มหาสมุทฺทสฺส ปรตีรํ คณฺหิตุกามตา วิย โหตี"ติ อตฺตานํ
ปริภาสิตฺวา ปฏิสงฺขานพเลน ตสฺมึ เอว ขเณ โกปํ นิคฺคเหตฺวา ปุน อุปฺปชฺชนวเสนสฺส
วฑฺฒิตุํ น อทาสินฺติ. เตเนวาห "ยทิ ตํ พฺราหฺมณินฺ"ติอาทิ.
      ตสฺสตฺโถ:- ตํ ปริพฺพาชิกํ พฺราหฺมณึ โส ราชา วา อญฺโญ ๑- วา โกจิ ติณฺหายปิ
นิสิตาย สตฺติยา โกฏฺเฏยฺย, ขณฺฑาขณฺฑิกํ ยทิ ฉินฺเทยฺย, เอวํ สนฺเตปิ สีลํ
อตฺตโน สีลปารมึ เนว ภินฺเทยฺยํ, กสฺมา? โพธิยา เอว การณา, สพฺพตฺถ
อขณฺฑิตสีเลเนว สกฺกา สมฺมาสมฺโพธึ ปาปุณิตุํ, น อิตเรนาติ.
      [๓๖] น เม สา พฺราหฺมณี เทสฺสาติ สา พฺราหฺมณี ชาติยา โคตฺเตน กุลปฺปเทเสน
อาจารสมฺปตฺติยา จิรปริจเยน ปพฺพชฺชาทิคุณสมฺปตฺติยา จาติ สพฺพปฺปกาเรน  น เม
เทสฺสา น อปฺปิยา, เอติสฺสา มม อปฺปิยภาโว โกจิ นตฺถิ. นปิ เม พลํ น วิชฺชตีติ
มยฺหมฺปิ พลํ น น วิชฺชติ, อตฺถิ เอว. อหํ นาคพโล ถามสมฺปนฺโน, อิจฺฉมาโน สหสา
วุฏฺฐหิตฺวา ตํ อากฑฺฒนฺเต ปุริเส นิปฺโปเถตฺวา ตํ คเหตฺวา ยถิจฺฉิตฏฺฐานํ คนฺตุํ
สมตฺโถติ ทสฺเสติ. สพฺพญฺญุตํ ปิยํ มยฺหนฺติ ตโต ปริพฺพาชิกโต สตคุเณน
สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน สพฺพญฺญุตญฺญาณเมว มยฺหํ ปิยํ. ตสฺมา สีลานุรกฺขิสฺสนฺติ
เตน การเณน สีลเมว อนุรกฺขิสฺสํ.
      อถ โส ราชา อุยฺยาเน ปปญฺจํ อกตฺวาว สีฆตรํ ครุกตฺวา ตํ ปริพฺพาชิกํ
ปกฺโกสาเปตฺวา มหนฺเตน ยเสน นิมนฺเตสิ. สา ยสสฺส อคุณํ ปพฺพชฺชาย คุณํ อตฺตโน
โพธิสตฺตสฺส จ มหนฺตํ โภคกฺขนฺธํ ปหาย สํเวเคน ปพฺพชิตภาวญฺจ กเถสิ. ราชา เกนจิ
ปริยาเยน ตสฺสา มนํ อลภนฺโต จินฺเตสิ "อยํ ปริพฺพาชิกา สีลวตี กลฺยาณธมฺมา, โสปิ
ปริพฺพาชโก อิมาย อากฑฺฒิตฺวา นียมานาย น กิญฺจิ วิปฺปการํ ทสฺเสสิ. สพฺพตฺถ
นิรเปกฺขจิตฺโต, น โข ปน เมตํ ปติรูปํ, ยํ เอวรูเปสุ คุณวนฺเตสุ วิปฺปกาโร,
ยนฺนูนาหํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อมจฺโจ
อิมํ ปริพฺพาชิกํ คเหตฺวา อุยฺยานํ คนฺตฺวา อิมํ, ตญฺจ ปริพฺพาชกํ ขมาเปยฺยนฺ"ติ.
เอวํ ปน จินฺเตตฺวา "ปริพฺพาชิกํ อุยฺยานํ อาเนถา"ติ ปุริเส อาณาเปตฺวา สยํ
ปฐมตรํ คนฺตฺวา โพธิสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ "โภ ปพฺพชิต กึ มยา ตาย
ปริพฺพาชิกาย นียมานาย โกโป เต อุปฺปชฺชิตฺถา"ติ. มหาสตฺโต อาห:-
             "อุปฺปชฺชิ เม น มุจฺจิตฺถ   น เม มุจฺจิตฺถ ชีวโต
             รชํว วิปุลา วุฏฺฐิ        ขิปฺปเมว นิวารยินฺ"ติ. ๑-
      ตํ สุตฺวา ราชา "กึ นุ โข เอส โกปเมว สนฺธาย วทติ, อุทาหุ อญฺญํ กิญฺจิ
สิปฺปาทิกนฺ"ติ จินฺเตตฺวา ปุน ปุจฺฉิ:-
             "กึ เต อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ  กึ เต โน มุจฺจิ ชีวโต
             รชํว วิปุลา วุฏฺฐิ        กตมํ ตํ นิวารยี"ติ. ๑-
      ตตฺถ อุปฺปชฺชีติ เอกวารํ อุปฺปชฺชิ, น ปุน อุปฺปชฺชิ. น มุจฺจิตฺถาติ
กายวจีวิการุปฺปาทนวเสน ปน น มุจฺจิตฺถ, น นํ พหิ ปวตฺติตุํ วิสฺสชฺเชสินฺติ
อตฺโถ. รชํว วิปุลา วุฏฺฐีติ ยถา นาม คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส อุปฺปนฺนํ รชํ วิปุลา
อกาลวุฏฺฐิธารา ๒- ฐานโส นิวาเรติ, เอวํ ตํ วูปสเมนฺโต นิวารยึ, นิวาเรสินฺติ
อตฺโถ.
      อถสฺส มหาปุริโส นานปฺปกาเรน โกเธ อาทีนวํ ปกาเสนฺโต:-
             "ยมฺหิ ชาเต น ปสฺสติ    อชาเต สาธุ ปสฺสติ
             โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ  โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.
             เยน ชาเตน นนฺทนฺติ     อมิตฺตา ทุกฺขเมสิโน
             โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ  โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๗/๕๐/๒๑๙  ๒ ม. อกาลวุฏฺฐิ
             ยสฺมิญฺจ ชายมานมฺหิ      สทตฺถํ นาวพุชฺฌติ
             โส เม อุปฺปชฺชิ โน มุจฺจิ  โกโธ ทุมฺเมธโคจโร.
                   เยนาภิภูโต กุสลํ ชหาติ
                   ปรกฺกเร วิปุลญฺจาปิ อตฺถํ
                   ส ภีมเสโน พลวา ปมทฺที
                   โกโธ มหาราช น เม อมุจฺจถ.
             กฏฺฐสฺมึ มนฺถมานสฺมึ ๑-   ปาวโก นาม ชายติ
             ตเมว กฏฺฐํ ฑหติ        ยสฺมา โส ชายเต คินิ.
             เอวํ มนฺทสฺส โปสสฺส     พาลสฺส อวิชานโต
             สารมฺภา ชายเต โกโธ   สปิ เตเนว ฑยฺหติ.
             อคฺคีว ติณกฏฺฐสฺมึ        โกโธ ยสฺส ปวฑฺฒติ
             นิหียติ ตสฺส ยโส        กาฬปกฺเขว จนฺทิมา.
             อนินฺโธ ธูมเกตูว        โกโธ ยสฺสูปสมฺมติ
             อาปูรติ ตสฺส ยโส       สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมา"ติ ๒-
อิมาหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิ.
      ตตฺถ น ปสฺสตีติ อตฺตตฺถมฺปิ น ปสฺสติ, ปเคว ปรตฺถํ. สาธุ ปสฺสตีติ อตฺตตฺถํ
ปรตฺถํ อุภยตฺถญฺจ สมฺมเทว ปสฺสติ. ทุมฺเมธโคจโรติ นิปฺปญฺญานํ วิสยภูโต,
นิปฺปญฺโญ วา โคจโร อาหาโร อินฺธนํ เอตสฺสาติ ทุมฺเมธโคจโร. ทุกฺขเมสิโนติ
ทุกฺขํ อิจฺฉนฺตา. สทตฺถนฺติ อตฺตโน อตฺถํ วุฑฺฒึ. ปรกฺกเรติ อปเนยฺย วินาเสยฺย.
ส ภีมเสโนติ โส
@เชิงอรรถ: ๑ ปาฬิ. มตฺถมานสฺมึ  ๒ ขุ.ชา. ๒๗/๕๘-๖๑/๒๑๘-๙
ภีมาย ภยชนนิยา มหติยา กิเลสเสนาย สมนฺนาคโต. ปมทฺทีติ พลวภาเวน สตฺเต
ปมทฺทนสีโล. น เม อมุจฺจถาติ มม สนฺติกา โมกฺขํ น ลภิ, อพฺภนฺตเร เอว ทมิโต.
นิพฺพิเสวโน กโตติ อตฺโถ. ขีรํ วิย วา มุหุตฺตํ ทธิภาเวน จิตฺเตน
ปติฏฺฐหิตฺถาติปิ อตฺโถ.
      มนฺถมานสฺมินฺติ อรณิสหิเต มถิยมาเน. "มถมานสฺมินฺ"ติปิ ปาโฐ. ยสฺมาติ ยโต
กฏฺฐา. คินีติ อคฺคิ. พาลสฺส อวิชานโตติ พาลสฺส อชานนฺตสฺส. สารมฺภา ชายเตติ
กรณุตฺตริยกรณลกฺขณา ๑- สารมฺภา อรณิมนฺถนโต วิย ปาวโก โกโธ ชายเต. สปิ
เตเนวาติ โสปิ พาโล เตเนว โกเธน กฏฺฐํ วิย อคฺคินา ฑยฺหติ. อนินฺโธ ธูมเกตูวาติ
อนินฺธโน อคฺคิ วิย. ตสฺสาติ ตสฺส อธิวาสนขนฺติยา สมนฺนาคตสฺส ปุคฺคลสฺส
สุกฺกปกฺเข จนฺโท วิย ลทฺโธ ยโส อปราปรํ อาปูรตีติ.
      ราชา มหาสตฺตสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา มหาปุริสํ ปริพฺพาชิกมฺปิ ราชคหโต อาคตํ
ขมาเปตฺวา "ตุเมฺห ปพฺพชฺชาสุขํ อนุภวนฺตา อิเธว อุยฺยาเน วสถ, อหํ โว ธมฺมิกํ
รกฺขาวรณคุตฺตึ กริสฺสามี"ติ วตฺวา วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ. เต อุโภปิ ตตฺเถว วสึสุ.
อปรภาเค ปริพฺพาชิกา กาลํ อกาสิ. โพธิสตฺโต หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ฌานาภิญฺญาโย
นิพฺพตฺเตตฺวา อายุปริโยสาเน พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิ. ตทา ปริพฺพาชิกา
ราหุลมาตา อโหสิ, ราชา อานนฺทตฺเถโร, โพธิปริพฺพาชโก โลกนาโถ.
      ตสฺส อิธาปิ ยถารหํ เสสปารมิโย นิทฺธาเรตพฺพา. ตถา มหนฺตํ โภคกฺขนฺธํ
มหนฺตญฺจ ญาติปริวฏฺฏํ ปหาย มหาภินิกฺขมนสทิสํ เคหโต นิกฺขมนํ, ตถา นิกฺขมิตฺวา
ปพฺพชิตสฺส พหุชนสมฺมตสฺส สโต ปรมปฺปิจฺฉตาย กุเลสุ จ คเณสุ จ อลคฺคตา,
อจฺจนฺตเมว ลาภสกฺการชิคุจฺฉาย ปวิเวกาภิรติ, อติสยวตี จ อภิสลฺเลขวุตฺติ,
ตถารูปาย สีลวติยา กลฺยาณธมฺมาย ปริพฺพาชิกาย อนนุญฺญาตาย ๒- อตฺตโน ปุรโต
พลกฺกาเรน ปรามสิยมานาย สีลปารมึ อาวชฺเชตฺวา วิการานาปตฺติ, กตาปราเธ จ ตสฺมึ
ราชินิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กรณุตฺตริยลกฺขณา  ๒ สี. อญฺญาตกาย
อุปคเต หิตจิตฺตตํ เมตฺตจิตฺตตํ อุปฏฺฐเปตฺวา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิเกหิ
สมนุสาสนนฺติ เอวมาทโย อิธ มหาปุริสสฺส คุณานุภาวา วิภาเวตพฺพา. เตเนตํ วุจฺจติ
"เอวํ อจฺฉริยา เหเต ฯเปฯ ธมฺมสฺส อนุธมฺมโต"ติ.
                         จูฬโพธิจริยาวณฺณนา
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๒ หน้า ๑๕๗-๑๖๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=3447&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=3447&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=222
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=9006
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11755
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11755
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_33