อรรถกถาเล่มที่ ๕๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 จริยา.อ. (ปรมตฺถที.)

                     ๓.  จมฺเปยฺยนาคจริยาวณฺณนา
      [๒๐] ปุนาปรํ ยทา โหมิ         จมฺเปยฺยโก มหิทฺธิโก
           ตทาปิ ธมฺมิโก อาสึ        สีลพฺพตสมปฺปิโตติ.
     #[๒๐]  ตติเย จมฺเปยฺยโกติ องฺคมคธรฏฺานํ อนฺตเร จมฺปา นาม นที, ตสฺสา
เหฏฺา นาคภวนมฺปิ อวิทูรภวตฺตา จมฺปา นาม, ตตฺถ ชาโต นาคราชา จมฺเปยฺยโก.
ตทาปิ ธมฺมิโก อาสินฺติ ตสฺมึ จมฺเปยฺยนาคราชกาเลปิ อหํ ธมฺมจารี อโหสึ.
      โพธิสตฺโต หิ ตทา จมฺปานาคภวเน นิพฺพตฺติตฺวา จมฺเปยฺโย นาม นาคราชา อโหสิ
มหิทฺธิโก มหานุภาโว. โส ตตฺถ นาครชฺชํ กาเรนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อนุภวนฺโตปิ
เทวราชโภคสมฺปตฺติสทิสอิสฺสริยสมฺปตฺตึ อนุภวนฺโต ปารมิปูรณสฺส อโนกาสภาวโต
"กึ เม อิมาย ติรจฺฉานโยนิยา, อุโปสถวาสํ วสิตฺวา อิโต มุจฺจิตฺวา สมฺมเทว
ปารมิโย ปูเรสฺสามี"ติ ตโต ปฏฺาย อตฺตโน ปาสาเทเยว อุโปสถกมฺมํ กโรติ.
อลงฺกตนาคมาณวิกา ตสฺส สนฺติกํ อาคจฺฉนฺติ. โส "อิธ เม สีลสฺส อนฺตราโย
ภวิสฺสตี"ติ ปาสาทโต นิกฺขมิตฺวา อุยฺยาเน นิสีทติ. ตตฺราปิ ตา อาคจฺฉนฺติ. โส
จินฺเตสิ "อิธ เม สีลสฺส สงฺกิเลโส ภวิสฺสติ, อิโต นาคภวนโต นิกฺขมิตฺวา
มนุสฺสโลกํ คนฺตฺวา อุโปสถวาสํ วสิสฺสามี"ติ. โส ตโต ปฏฺาย อุโปสถทิวเสสุ
นาคภวนา นิกฺขมิตฺวา เอกสฺส ปจฺจนฺตคามสฺส อวิทูเร มคฺคสมีเป วมฺมิกมตฺถเก "มม
จมฺมาทีหิ อตฺถิกา จมฺมาทีนิ คณฺหนฺตุ, กีฬาสปฺปํ วา กาตุกามา กีฬาสปฺปํ
กโรนฺตู"ติ สรีรํ ทานมุเข วิสฺสชฺเชตฺวา โภเค อาภุชิตฺวา นิปนฺโน อุโปสถวาสํ
วสติ จาตุทฺทสิยํ ปญฺจทสิยญฺจ, ปาฏิปเท นาคภวนํ คจฺฉติ, ตสฺเสวํ อุโปสถํ
กโรนฺตสฺส ทีโฆ อทฺธา วีติวตฺโต.
      อถ โพธิสตฺโต สุมนาย นาม อตฺตโน อคฺคมเหสิยา "เทว ตฺวํ มนุสฺสโลกํ
คนฺตฺวา อุโปสถํ อุปวสฺสิ, โส จ สาสงฺโก สปฺปฏิภโย"ติ วุตฺโต มงฺคลโปกฺขรณิตีเร
ตฺวา "สเจ มํ ภทฺเท โกจิ ปหริตฺวา กิลเมสฺสติ, อิมิสฺสา โปกฺขรณิยา อุทกํ อาวิลํ
ภวิสฺสติ. สเจ สุปณฺโณ คณฺหิสฺสติ, อุทกํ ปกฺกุถิสฺสติ. สเจ อหิตุณฺฑิโก
คณฺหิสฺสติ, อุทกํ โลหิตวณฺณํ ภวิสฺสตี"ติ ตีณิ นิมิตฺตานิ ตสฺสา อาจิกฺขิตฺวา
จาตุทฺทสีอุโปสถํ อธิฏฺาย นาคภวนา นิกฺขมิตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา วมฺมิกมตฺถเก
นิปชฺชิ สรีรโสภาย วมฺมิกํ โสภยมาโน. สรีรญฺหิสฺส รชตทามํ วิย เสตํ อโหสิ, มตฺถโก
รตฺตกมฺพลเคณฺฑุโก วิย, สรีรํ นงฺคลสีสปฺปมาณํ, ภูริทตฺตกาเล ๑- ปน อูรุปฺปมาณํ,
สงฺขปาลกาเล ๒- เอกโทณิกนาวปฺปมาณํ.
      ตทา เอโก พาราณสิมาณโว ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา อลมฺปายนมนฺตํ อุคฺคณฺหิตฺวา
เตน มคฺเคน อตฺตโน คามํ คจฺฉนฺโต มหาสตฺตํ ทิสฺวา "กึ เม ตุจฺฉหตฺเถน คามํ คนฺตุํ,
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๘/๗๘๔-๙๘๑/๒๐๖-๒๒๙  ๒ ขุ.ชา. ๒๗/๑๔๓-๑๙๔/๔๔๓-๔๕๒
อิมํ นาคํ คเหตฺวา คามนิคมราชธานีสุ กีฬาเปนฺโต ธนํ อุปฺปาเทตฺวาว คมิสฺสามี"ติ
จินฺเตตฺวา ทิพฺโพสธานิ คเหตฺวา ทิพฺพมนฺตํ ปริวตฺเตตฺวา ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ.
ทิพฺพมนฺตํ สุตกาลโต ปฏฺาย มหาสตฺตสฺส กณฺเณสุ ตตฺตสลากาปเวสนกาโล วิย
อโหสิ มตฺถเก ๑- สิขเรน อภิมนฺถิยมาโน วิย. โส "โก นุ โข เอโส"ติ โภคนฺตรโต
สีสํ อุกฺขิปิตฺวา โอโลเกนฺโต อหิตุณฺฑิกํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "มม วิสํ อุคฺคเตชํ,
สจาหํ กุชฺฌิตฺวา นาสาวาตํ วิสฺสชฺเชสฺสามิ, จินฺเตสิ "มม วิสํ อุคฺคเตชํ,
สจาหํ กุชฺฌิตฺวา นาสาวาตํ วิสฺสชฺเชสฺสามิ, เอตสฺส สรีรํ ภุสมุฏฺิ วิย
วิปฺปกิริสฺสติ, อถ เม สีลํ ขณฺฑํ ภวิสฺสติ, น นํ โอโลเกสฺสามี"ติ. โส อกฺขีนิ
นิมฺมีเลตฺวา สีสํ โภคนฺตเร เปสิ. อหิตุณฺฑิกพฺราหฺมโณ โอสธํ ขาทิตฺวา มนฺตํ
ปริวตฺเตตฺวา เขฬํ มหาสตฺตสฺส สรีเร โอสิญฺจิ. ๒- โอสธานญฺจ มนฺตสฺส จ อานุภาเวน
เขเฬน ผุฏฺผุฏฺฏฺาเน โผฏานํ อุฏฺานกาโล วิย อโหสิ.
      อถ โส นงฺคุฏฺเ คเหตฺวา อากฑฺฒิตฺวา ทีฆโส นิปชฺชาเปตฺวา อชปเทน
ทณฺเฑน อุปฺปีเฬตฺวา ทุพฺพลํ กตฺวา สีสํ ทฬฺหํ คเหตฺวา นิปฺปีเฬสิ. มหาสตฺโต มุขํ
วิวริ. อถสฺส มุเข เขฬํ โอสิญฺจิตฺวา โอสธมนฺตพเลน ทนฺเต ภินฺทิ. มุขํ โลหิตสฺส
ปูริ. มหาสตฺโต อตฺตโน สีลเภทภเยน เอวรูปํ ทุกฺขํ อธิวาเสนฺโต อกฺขีนิ
อุมฺมีเลตฺวา โอโลกนมตฺตมฺปิ นากาสิ. โสปิ "นาคราชานํ ทุพฺพลํ กริสฺสามี"ติ
นงฺคุฏฺโต ปฏฺาย อฏฺีนิ สญฺจุณฺณยมาโน วิย สกลสรีรํ มทฺทิตฺวา ปฏฺฏกเวนํ นาม
เวเสิ, ตนฺตมชฺชิตํ นาม มชฺชิ, นงฺคุฏฺเ คเหตฺวา ทุสฺสโปถนํ นาม โปเถสิ.
มหาสตฺตสฺส สกลสรีรํ โลหิตมกฺขิตํ อโหสิ, โส มหาเวทนํ อธิวาเสสิ.
      อถสฺส ทุพฺพลภาวํ ตฺวา ๓- วลฺลีหิ เปฬํ กริตฺวา ตตฺถ นํ ปกฺขิปิตฺวา
ปจฺจนฺตคามํ เนตฺวา มหาชนสฺส มชฺเฌ กีฬาเปสิ. นีลาทีสุ วณฺเณสุ วฏฺฏจตุรสฺสาทีสุ
สณฺาเนสุ อณุํถูลาทีสุ ปมาเณสุ ยํ ยํ พฺราหฺมโณ อิจฺฉติ. มหาสตฺโต ตํ ตเทว
@เชิงอรรถ: ๑ สี. มตฺถโก  ๒ สี. โอปิ  ๓ สี. กริตฺวา
กตฺวา นจฺจติ, ผณสตมฺปิ ผณสหสฺสมฺปิ กโรติเยว. มหาชโน ปสีทิตฺวา พหุธนมทาสิ.
เอกทิวสเมว กหาปณสหสฺสญฺเจว สหสฺสคฺฆนิเก จ ปริกฺขาเร ลภิ. พฺราหฺมโณ
อาทิโตว "สหสฺสํ ลภิตฺวา วิสฺสชฺเชสฺสามี"ติ จินฺเตสิ, ตํ ปน ธนํ ลภิตฺวา
"ปจฺจนฺตคาเมเยว ตาว เม เอตฺตกํ ธนํ ลทฺธํ, ราชราชมหามตฺตานํ ทสฺสิเต กีว พหุํ
ธนํ ลภิสฺสามี"ติ สกฏญฺจ สุขยานกญฺจ คเหตฺวา สกเฏ ปริกฺขาเร เปตฺวา สุขยานเก
นิสินฺโน "มหนฺเตน ปริวาเรน มหาสตฺตํ คามนิคมราชธานีสุ กีฬาเปนฺโต พาราณสิยํ
อุคฺคเสนรญฺโ สนฺติเก กีฬาเปตฺวา วิสฺสชฺเชสฺสามี"ติ อคมาสิ. โส มณฺฑูเก
มาเรตฺวา นาครญฺโ เทติ. นาคราชา "ปุนปฺปุนํ มํ นิสฺสาย มาเรสฺสามี"ติ น ขาทติ.
อถสฺส มธุลาเช อทาสิ. เตปิ "สจาหํ โคจรํ คณฺหิสฺสามิ, อนฺโตเปฬายเมว มรณํ
ภวิสฺสตี"ติ น ขาทติ.
      [๒๑]  พฺราหฺมโณ มาสมตฺเตน พาราณสึ ปตฺวา ทฺวารคามเก ตํ กีฬาเปนฺโต
พหุธนํ ลภิ. ราชาปิ นํ ปกฺโกสาเปตฺวา "อมฺหากมฺปิ กีฬาเปหี"ติ อาห. "สาธุ เทว
เสฺว ปณฺณรเส ตุมฺหากํ กีฬาเปสฺสามี"ติ อาห. ราชา "เสฺว นาคราชา ราชงฺคเณ
นจฺจิสฺสติ, มหาชโน สนฺนิปติตฺวา ปสฺสตู"ติ เภรึ จราเปตฺวา ปุนทิวเส ราชงฺคณํ
อลงฺการาเปตฺวา พฺราหฺมณํ ปกฺโกสาเปสิ. โส รตนเปฬาย มหาสตฺตํ เนตฺวา วิจิตฺตตฺถเร
เปฬํ เปตฺวา นิสีทิ. ราชาปิ ปาสาทา โอรุยฺห มหาชนปริวุโต ราชาสเน นิสีทิ.
พฺราหฺมโณ มหาสตฺตํ นีหริตฺวา นจฺจาเปสิ. มหาสตฺโต เตน จินฺติตจินฺติตาการํ
ทสฺเสสิ. มหาชโน สกภาเวน สนฺธาเรตุํ น สกฺโกติ. เจลุกฺเขปสหสฺสานิ ปวตฺตนฺติ.
โพธิสตฺตสฺส อุปริ รตนวสฺสํ วสฺสิ. เตน วุตฺตํ "ตทาปิ มํ ธมฺมจารินฺ"ติอาทิ.
      ตตฺถ ตทาปีติ ยทาหํ จมฺเปยฺยโก นาคราชา โหมิ, ตทาปิ. ธมฺมจารินฺติ
ทสกุสลกมฺมปถธมฺมํ เอว จรติ, น อณุมตฺตมฺปิ อธมฺมนฺติ ธมฺมจารี. อุปวุฏฺ
อุโปสถนฺติ อฏฺงฺคสมนฺนาคตสฺส อริยุโปสถสีลสฺส รกฺขณวเสน อุปวสิตอุโปสถํ.
ราชทฺวารมฺหิ กีฬตีติ พาราณสิยํ อุคฺคเสนรญฺโ เคหทฺวาเร กีฬาเปติ.
      [๒๒]  ยํ ยํ โส วณฺณํ จินฺตยีติ ๑- โส อหิตุณฺฑิกพฺราหฺมโณ "ยํ ยํ
นีลาทิวณฺณํ โหตู"ติ จินฺเตสิ. เตน วุตฺตํ "นีลํ ว ปีตโลหิตนฺ"ติ. ตตฺถ นีลํ วาติ
วาสทฺโท อนิยมตฺโถ, คาถาสุขตฺถํ รสฺสํ กตฺวา วุตฺโต, เตน วาสทฺเทน วุตฺตาวสิฏฺ
โอทาตาทิวณฺณวิเสสญฺเจว วฏฺฏาทิสณฺานวิเสสญฺจ อณุํถูลาทิปมาณวิเสสญฺจ
สงฺคณฺหาติ. ตสฺส จิตฺตานุวตฺตนฺโตติ ตสฺส อหิตุณฺฑิกสฺส จิตฺตํ อนุวตฺตนฺโต.
จินฺติตสนฺนิโภติ เตน จินฺติตจินฺติตากาเรน เปกฺขชนสฺส อุปฏฺหามีติ ทสฺเสติ.
      [๒๓]  น เกวลญฺจ เตน จินฺติตาการทสฺสนํ เอว มยฺหํ อานุภาโว. อปิ จ ถลํ
กเรยฺยมุทกํ, อุทกมฺปิ ถลํ กเรติ ถลํ มหาปวึ คเหตฺวา อุทกํ, อุทกมฺปิ คเหตฺวา
ปวึ กาตุํ สกฺกุเณยฺยํ เอวํ มหานุภาโว จ. ยทิหนฺตสฺส กุปฺเปยฺยนฺติ ตสฺส
อหิตุณฺฑิกสฺส อหํ ยทิ กุชฺเฌยฺยํ. ขเณน ฉาริกํ กเรติ โกธุปฺปาทกฺขเณ เอว ภสฺมํ
กเรยฺยํ.
      [๒๔]  เอวํ ภควา ตทา อตฺตโน อุปฺปชฺชนกานตฺถปฏิพาหเน สมตฺถตํ
ทสฺเสตฺวา อิทานิ เยน อธิปฺปาเยน ตํ ปฏิพาหนํ น กตํ, ตํ ทสฺเสตุํ "ยทิ จิตฺตวสี
เหสฺสนฺ"ติอาทิมาห.
      ตสฺสตฺโถ:- "อยํ อหิตุณฺฑิโก มํ อติวิย พาธติ, น เม อานุภาวํ ชานาติ,
หนฺทสฺส เม อานุภาวํ ทสฺเสสฺสามี"ติ กุชฺฌิตฺวา โอโลกนมตฺเตนาปิ ยทิ จิตฺตวสี
อภวิสฺสํ, อถ โส ภุสมุฏฺิ วิย วิปฺปกิริสฺสติ. อหํ ยถาสมาทินฺนโต ปริหายิสฺสามิ
สีลโต. ตถา จ สติ สีเลน ปริหีนสฺส ขณฺฑิตสีลสฺส ยฺวายํ มยา ทีปงฺกรทสพลสฺส
ปาทมูลโต ปฏฺาย อภิปตฺถิโต, อุตฺตมตฺโถ พุทฺธภาโว โส น สิชฺฌติ.
      [๒๕]  กามํ ภิชฺชตุยํ กาโยติ อยํ จาตุมหาภูติโก โอทนกุมฺมาสูปจโย
อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺโม กาโย กิญฺจาปิ ภิชฺชตุ วินสฺสตุ, อิเธว
อิมสฺมึ เอว าเน มหาวาเต ขิตฺตภุสมุฏฺิ วิย วิปฺปกิรียตุ, เนว สีลํ
ปภินฺเทยฺยํ, วิกิรนฺเต ภุสํ วิยาติ สีลํ ปน อุตฺตมตฺถสิทฺธิยา เหตุภูตํ อิมสฺมึ
กเฬวเร ภุสมุฏฺิ วิย
@เชิงอรรถ: ๑ ปาฬิ. ยํ โส วณฺณํ จินฺตยติ
วิปฺปกิรนฺเตปิ เนว ภินฺเทยฺยํ, กายชีวิเตสุ นิรเปกฺโข หุตฺวา สีลปารมึเยว
ปูเรมีติ จินฺเตตฺวา นํ ตาทิสํ ทุกฺขํ ตทา อธิวาเสสินฺติ ทสฺเสติ.
      อถ มหาสตฺตสฺส ปน อหิตุณฺฑิกหตฺถคตสฺส มาโส ปริปูริ, เอตฺตกํ กาลํ
นิราหาโรว อโหสิ. สุมนา "อติจิรายติ เม สามิโก, กา นุ โข ปวตฺตี"ติ โปกฺขรณึ
โอโลเกนฺตี โลหิตวณฺณํ อุทกํ ทิสฺวา "อหิตุณฺฑิเกน คหิโต ภวิสฺสตี"ติ ตฺวา
นาคภวนา นิกฺขมิตฺวา วมฺมิกสนฺติกํ คนฺตฺวา มหาสตฺตสฺส คหิตฏฺานํ กิลมิตฏฺานญฺจ
ทิสฺวา โรทิตฺวา กนฺทิตฺวา ปจฺจนฺตคามํ คนฺตฺวา ปุจฺฉิตฺวา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา
พาราณสึ คนฺตฺวา ราชทฺวาเร อากาเส โรทมานา อฏฺาสิ. มหาสตฺโต นจฺจนฺโตว อากาสํ
อุลฺโลเกนฺโต ตํ ทิสฺวา ลชฺชิโต เปฬํ ปวิสิตฺวา นิปชฺชิ.
      ราชา ตสฺส เปฬํ ปวิฏฺกาเล "กึ นุ โข การณนฺ"ติ อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต
ตํ อากาเส ิตํ ทิสฺวา "กา นุ ตฺวนฺ"ติ ปุจฺฉิตฺวา ตสฺสา นาคกญฺาภาวํ สุตฺวา
"นิสฺสํสยํ โข นาคราชา อิมํ ทิสฺวา ลชฺชิโต เปฬํ ปวิฏฺโ, อยญฺจ ยถาทสฺสิโต
อิทฺธานุภาโว นาคราชสฺเสว, น อหิตุณฺฑิกสฺสา"ติ นิฏฺ คนฺตฺวา "เอวํ มหานุภาโว
อยํ นาคราชา, กถํ นาม อิมสฺส หตฺถํ คโต"ติ ปุจฺฉิตฺวา "อยํ ธมฺมจารี สีลวา
นาคราชา, จาตุทฺทสีปณฺณรสีสุ อุโปสถํ อุปวสนฺโต อตฺตโน สรีรํ ทานมุเข
นิยฺยาเตตฺวา มหามคฺคสมีเป วมฺมิกมตฺถเก นิปชฺชติ, ตตฺถายเมเตน คหิโต, อิมสฺส
เทวจฺฉราปฏิภาคา อเนกสหสฺสา อิตฺถิโย, เทวโลกสมฺปตฺติสทิสา นาคภวนสมฺปตฺติ,
อยํ มหิทฺธิโก มหานุภาโว สกลปวึ ปริวตฺเตตุํ สมตฺโถ, เกวลํ `สีลํ เม
ภิชฺชิสฺสตี'ติ เอวรูปํ วิปฺปการํ ทุกฺขญฺจ อนุโภตี"ติ จ สุตฺวา สํเวคปฺปตฺโต
ตาวเทว ตสฺส อหิตุณฺฑิกสฺส พฺราหฺมณสฺส พหุํ ธนํ มหนฺตญฺจ ยสํ อิสฺสริยญฺจ ทตฺวา
"หนฺท โภ อิมํ นาคราชานํ วิสฺสชฺเชหี"ติ วิสฺสชฺชาเปสิ.
      มหาสตฺโต นาควณฺณํ อนฺตรธาเปตฺวา มาณวกวณฺเณน เทวกุมาโร วิย
อฏฺาสิ. สุมนาปิ อากาสโต โอตริตฺวา ตสฺส สนฺติเก อฏฺาสิ. นาคราชา รญฺโ
อญฺชลึ กตฺวา "เอหิ มหาราช, มยฺหํ นิเวสนํ ปสฺสิตุํ อาคจฺฉาหี"ติ ยาจิ. เตนาห
ภควา:-
           "มุตฺโต จมฺเปยฺยโก นาโค   ราชานํ เอตทพฺรวิ
           นโม เต กาสิราชตฺถุ       นโม เม กาสิวฑฺฒน
           อญฺชลึ เต ปคฺคณฺหามิ       ปสฺเสยฺยํ เม นิเวสนนฺ"ติ. ๑-
      อถ ราชา ตสฺส นาคภวนคมนํ อนุชานิ. มหาสตฺโต ตํ สปริสํ คเหตฺวา
นาคภวนํ เนตฺวา อตฺตโน อิสฺสริยสมฺปตฺตึ ทสฺเสตฺวา กติปาหํ ตตฺถ วสาเปตฺวา เภรึ
จราเปสิ "สพฺพา ราชปริสา ยาวทิจฺฉกํ หิรญฺสุวณฺณาทิกํ ธนํ คณฺหตู"ติ. รญฺโ
จ อเนเกหิ สกฏสเตหิ ธนํ เปเสสิ. "มหาราช รญฺา นาม ทานํ ทาตพฺพํ, สีลํ
รกฺขิตพฺพํ, ธมฺมิกา รกฺขาวรณคุตฺติ สพฺพตฺถ สํวิทหิตพฺพา"ติ ทสหิ ราชธมฺมกถาหิ
โอวทิตฺวา วิสฺสชฺเชสิ. ราชา มหนฺเตน ยเสน นาคภวนา นิกฺขมิตฺวา พาราณสิเมว
คโต. ตโต ปฏฺาย กิร ชมฺพุทีปตเล หิรญฺสุวณฺณํ ชาตํ. มหาสตฺโต สีลานิ รกฺขิตฺวา
อนฺวทฺธมาสํ อุโปสถกมฺมํ กตฺวา สปริโส สคฺคปุรํ ปูเรสิ. ตทา อหิตุณฺฑิโก
เทวทตฺโต อโหสิ, สุมนา ราหุลมาตา, อุคฺคเสโน สาริปุตฺตตฺเถโร, จมฺเปยฺยโก
นาคราชา โลกนาโถ.
      ตสฺส อิธาปิ ยถารหํ เสสปารมิโย นิทฺธาเรตพฺพา. อิธ โพธิสตฺตสฺส
อจฺฉริยานุภาวา เหฏฺา วุตฺตนยา เอวาติ.
                    จมฺเปยฺยนาคจริยาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                       -------------------
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๗/๒๕๓/๓๕๙

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๒ หน้า ๑๕๐-๑๕๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=52&A=3300&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=52&A=3300&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=221
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=8992
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=11739
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=11739
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓
http://84000.org/tipitaka/read/?index_33