ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๑ ภาษาบาลีอักษรไทย พุทฺธ.อ. (มธุรตฺถ.)

                        ๑๐. ปทุมพุทฺธวํสวณฺณนา
     อโนมทสฺสิสฺส ปน ภควโต อปรภาเค วสฺสสตสหสฺสายุกา มนุสฺสา
อนุกฺกเมน ปริหายิตฺวา ทสวสฺสายุกา หุตฺวา ปุน อนุกฺกเมน วฑฺฒิตฺวา
อสงฺเขฺยยฺยายุกา หุตฺวา ปุน ปริหายมานา วสฺสสตสหสฺสายุกา อเหสุํ. ตทา
@เชิงอรรถ:  ปาฬิ. โสภติ
ปทุโม นาม สตฺถา โลเก อุปฺปชฺชิ. โสปิ ปารมิโย ปูเรตฺวา ตุสิตปุเร
นิพฺพตฺติตฺวา ตโต จวิตฺวา จมฺปกนคเร อสมสฺส นาม รญฺโญ กุเล รูปาทีหิ
อสมาย อสมาย นาม อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ อคฺคเหสิ. โส ทสนฺนํ
มาสานํ อจฺจเยน จมฺปกุยฺยาเน มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิ. ชาเต ปน กุมาเร
อากาสโต สกลชมฺพุทีเป สมุทฺทปริยนฺเต ปทุมวสฺสํ นิปติ. เตนสฺส
นามคฺคหณทิวเส นามํ คณฺหนฺตา เนมิตฺตกา จ ญาตกา จ "มหาปทุมกุมาโร "เตฺวว
นามมกํสุ. โส ทสวสฺสสหสฺสานิ อคารํ อชฺฌาวสิ. นนฺทุตฺตรวสุตฺตร-
ยสุตฺตรานามกา ตโย ปาสาทา อเหสุํ. อุตฺตราเทวิปฺปมุขานิ เตตฺตึส
อิตฺถิสหสฺสานิ ปจฺจุปฏฺฐิตานิ อเหสุํ.
     อถ มหาสตฺโต อุตฺตราย นาม มหาเทวิยา รมฺมกุมาเร นาม อุปฺปนฺเน
จตฺตาริ นิมิตฺตานิ ทิสฺวา อาชญฺญรเถน มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิ. ตํ ปพฺพชนฺตํ
เอกา ปุริสโกฏิ อนุปพฺพชิ. โส เตหิ ปริวุโต อฏฺฐ มาเส ปธานจริยํ จริตฺวา
วิสาขปุณฺณมาย ธญฺญวตีนคเร สุธญฺญเสฏฺฐิสฺส ธีตาย ธญฺญวติยา นาม ทินฺนํ
มธุปายาสํ ปริภุญฺชิตฺวา มหาสาลวเน ๑- ทิวาวิหารํ วีตินาเมตฺวา สายนฺหสมเย
ติตฺถกาชีวเกน ทินฺนา อฏฺฐ ติณมุฏฺฐิโย คเหตฺวา มหาโสณโพธึ อุปสงฺกมิตฺวา
อฏฺฐตฺตึสหตฺถวิตฺถตํ ติณสนฺถรกํ ปญฺญาเปตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา จตุรงฺควีริยํ
อธิฏฺฐาย มารพลํ วิธมิตฺวา ตีสุ ยาเมสุ ติสฺโส วิชฺชา สจฺฉิกตฺวา
"อเนกชาติสํสารํ ฯเปฯ ตณฺหานํ ขยมชฺฌคา"ติ อุทานํ อุทาเนตฺวา สตฺตสตฺตาหํ
โพธิสมีเปเยว วีตินาเมตฺวา พฺรหฺมุโน อายาจนํ อธิวาเสตฺวา ธมฺมเทสนาย
ภาชนภูเต ปุคฺคเล อุปปริกฺขนฺโต อตฺตนา สห ปพฺพชิเต โกฏิสงฺเข
ภิกฺขู ทิสฺวา ตงฺขเณเยว อนิลปเถน คนฺตฺวา ธญฺญวตีนครสมีเป
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. สหการวเน
ธนญฺชยุยฺยาเน โอตริตฺวา เตหิ ปริวุโต เตสํ มชฺเฌ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ. ตทา
โกฏิสตานํ อภิสมโย อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๑] "อโนมทสฺสิสฺส อปเรน      สมฺพุทฺโธ ทิปทุตฺตโม
           ปทุโม นาม นาเมน        อสโม อปฺปฏิปุคฺคโล.
       [๒] ตสฺสาปิ อสมํ สีลํ          สมาธิปิ อนนฺตโก
           อสงฺเขฺยยฺยํ ญาณวรํ        วิมุตฺติปิ อนูปมา.
       [๓] ตสฺสาปิ อตุลเตชสฺส        ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน
           อภิสมยา ตโย อาสุํ        มหาตมปวาหนา"ติ.
     ตตฺถ อสมํ สีลนฺติ อญฺเญสํ สีเลน อสทิสํ, อุตฺตมํ เสฏฺฐนฺติ อตฺโถ.
สมาธิปิ อนนฺตโกติ สมาธิปิ อปฺปเมยฺโย, ตสฺส อนนฺตภาโว โลกวิวรณยมก-
ปาฏิหาริยาทีสุ ทฏฺฐพฺโพ. ญาณวรนฺติ สพฺพญฺญุตญฺญาณํ, อสาธารณญาณานิ วา.
วิมุตฺติปีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติปิ ภควโต. อนูปมาติ อุปมาวิรหิตา. อตุลเตชสฺสาติ
อตุลญาณเตชสฺส. "อตุลญาณเตชา"ติปิ ปาโฐ. ตสฺส "ตโย อภิสมยา"ติ อิมินา
อุตฺตรปเทน สมฺพนฺโธ ทฏฺฐพฺโพ. มหาตมปวาหนาติ มหาโมหวินาสกา,
โมหนฺธการวิทฺธํสกาติ อตฺโถ.
     อถาปเรน สมเยน ปทุโม ภควา อตฺตโน กนิฏฺฐภาตรํ สาลกุมารญฺจ
อุปสาลกุมารญฺจ ญาติสมาคเม สปริวาเร ปพฺพาเชตฺวา เตสํ ธมฺมํ เทเสนฺโต
นวุติ โกฏิโย ธมฺมามตํ ปาเยสิ. ยทา ปน รมฺมตฺเถรสฺส ธมฺมํ เทเสสิ, ตทา
อสีติโกฏีนํ ตติโย อภิสมโย อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๔] "ปฐมาภิสมเย พุทฺโธ         โกฏิสตมโพธยิ
            ทุติยาภิสมเย ธีโร          นวุติโกฏิมโพธยิ.
       [๕] ยทา จ ปทุโม พุทฺโธ        โอวที สกมตฺรชํ
           ตทา อสีติโกฏีนํ            ตติยาภิสมโย อหู"ติ.
     ยทา ปน สุภาวิตตฺโต นาม ราชา ปทุมสฺส พุทฺธสฺส พุทฺธปทุมวทนสฺส
สนฺติเก โกฏิสตสหสฺสปริวาโร เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพชิโต, ตสฺมึ สนฺนิปาเต
ภควา ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิ, โส ปน ปฐโม สนฺนิปาโต อโหสิ.
     อถาปเรน สมเยน มหาปทุโม มุนิวสโภ อุสภสมคตี อุสภวตีนครํ
อุปนิสฺสาย วสฺสํ อุปคญฺฉิ. นครวาสิโน มนุสฺสา ภควนฺตํ ทสฺสนกามา
อุปสงฺกมึสุ. เตสํ ภควา ธมฺมํ เทเสสิ. ตตฺถ จ พหโว มนุสฺสา ปสนฺนจิตฺตา
ปพฺพชึสุ. ตโต ทสพโล เตหิ จ อญฺเญหิ จ ตีหิ ภิกฺขุสตสหสฺเสหิ สทฺธึ
วิสุทฺธิปวารณํ ปวาเรสิ. โส ทุติโย สนฺนิปาโต อโหสิ. เย ปน ตตฺถ น
ปพฺพชึสุ, เต กฐินานิสํสํ สุตฺวา ปาฏิปเท ปญฺจสุ มาเสสุ ปญฺจานิสํสทายกํ
กฐินจีวรมทํสุ. ตโต ตํ ภิกฺขู ธมฺมเสนาปตึ อคฺคสาวกํ วิสาลมตึ สาลตฺเถรํ
กฐินตฺถารตฺถํ ยาจิตฺวา กฐินจีวรํ ตสฺสาทํสุ. เถรสฺส กฐินจีวเร กยิรมาเน
ภิกฺขู สิพฺพเน สหายกา อเหสุํ. ปทุโม ปน สมฺมาสมฺพุทฺโธ สูจิจฺฉิทฺเท
สุตฺตานิ อาวุนิตฺวา อทาสิ. นิฏฺฐิเต ปน จีวเร ภควา ตีหิ ภิกฺขุสตสหสฺเสหิ
จาริกํ ปกฺกามิ.
     อถาปเรน สมเยน สีหวิกฺกนฺตคามี ปุริสสีโห วิย พุทฺธสีโห
โคสิงฺคสาลวนสทิเส ปรมสุรภิกุสุมผลภารวินมิตสาขาวิฏเป วิมลกมลกุวลยสมลงฺกเต
สิสิรมธุรวาริวาเหน ปริปูริเต รุรุจมรสีหพฺยคฺฆคชหยควยมหึสาทิ-
วิวิธมิคคณวิจริเต สุรภิกุสุมคนฺธาวพทฺธหทยาหิ ภมรมธุกรยุวตีหิ อนุภูตปฺปจาราหิ
สมนฺตโต คุมฺพคุมฺพายมาเน ๑- ผลรสปมุทิตหทยาหิ กากลิสทิสมธุรวิรุตาหิ โกกิลวธูหิ
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. คุมุคุมายมาเน
อุปคียมาเน ปรมรมณีเย วิวิตฺเต วิชเน โยคานุกูเล ปวเน วสฺสาวาสมุปคญฺฉิ. ตสฺมึ
วิหรนฺตํ สปริวารกํ ทสพลํ ตถาคตํ ธมฺมราชํ พุทฺธสิริยา วิโรจมานํ ทิสฺวา
มนุสฺสา ตสฺส ธมฺมํ สุตฺวา ปสีทิตฺวา เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพชึสุ. ตทา
ทฺวีหิ ภิกฺขุสตสหสฺเสหิ ปริวุโต ปวาเรสิ. โส ตติโย สนฺนิปาโต อโหสิ. เตน
วุตฺตํ:-
       [๖] "สนฺนิปาตา ตโย อาสุํ       ปทุมสฺส มเหสิโน
           โกฏิสตสหสฺสานํ            ปฐโม อาสิ สมาคโม.
       [๗] กฐินตฺถารสมเย            อุปฺปนฺเน กฐินจีวเร
           ธมฺมเสนาปติตฺถาย          ภิกฺขู สิพฺพึสุ จีวรํ.
       [๘] ตทา เต วิมลา ภิกฺขู        ฉฬภิญฺญา มหิทฺธิกา
           ตีณิ สตสหสฺสานิ            สมึสุ อปราชิตา.
       [๙] ปุนาปรํ โส นราสโภ        ปวเน วาสํ อุปาคมิ
           ตทา สมาคโม อาสิ         ทฺวินฺนํ สตสหสฺสินนฺ"ติ.
     ตตฺถ กฐินตฺถารสมเยติ กฐินจีวรตฺถรณสมเย. ธมฺมเสนาปติตฺถายาติ
ธมฺมเสนาปติสาลตฺเถรตฺถํ. อปราชิตาติ น ปราชิตา, วิภตฺติโลโป ทฏฺฐพฺโพ.
โสติ โส มหาปทุโม. ปวเนติ มหาวเน. วาสนฺติ วสฺสาวาสํ. อุปาคมีติ
อุปาคโต. ทฺวินฺนํ สตสหสฺสินนฺติ ทฺวินฺนํ สตสหสฺสานํ. "ตทา อาสิ สมาคโม"ติปิ
ปาโฐ ยทิ อตฺถิ สุนฺทโร ภเวยฺย.
     ตทา ตถาคเต ตสฺมึ วนสณฺเฑ วสนฺเต อมฺหากํ โพธิสตฺโต สีโห
หุตฺวา สตฺตาหํ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา นิสินฺนํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต
หุตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา สญฺชาตปีติโสมนสฺโส ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทิตฺวา
สตฺตาหํ พุทฺธารมฺมณํ ปีตึ อวิชหิตฺวา ปีติสุเขเนว โคจราย อปกฺกมิตฺวา
ชีวิตปริจฺจาคํ กตฺวา ปยิรุปาสมาโน อฏฺฐาสิ. อถ สตฺถา ตสฺส สตฺตาหสฺส
อจฺจเยน นิโรธสมาปตฺติโย วุฏฺฐาย นรสีโห สีหํ โอโลเกตฺวา "ภิกฺขุสํเฆปิสฺส
จิตฺตปฺปสาโท โหตูติ สํโฆ อาคจฺฉตู"ติ จินฺเตสิ. อเนกโกฏิภิกฺขู ตาวเทว
อาคญฺฉึสุ. สีโห สํเฆปิ จิตฺตํ ปสาเทสิ. อถ สตฺถา ตสฺส จิตฺตํ โอโลเกตฺวา
"อนาคเต โคตโม นาม พุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ พฺยากาสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๑๐] "อหนฺเตน สมเยน       สีโห อาสึ มิคาภิภู
            ปวิเวกมนุพฺรูหนฺตํ        ปวเน อทฺทสํ ชินํ.
       [๑๑] วนฺทิตฺวา สิรสา ปาเท    กตฺวาน ตํ ปทกฺขิณํ
            ติกฺขตฺตุํ อภินาทิตฺวา      สตฺตาหํ ชินมุปฏฺฐหํ.
       [๑๒] สตฺตาหํ วรสมาปตฺติยา    วุฏฺฐหิตฺวา ตถาคโต
            มนสา จินฺตยิตฺวาน       โกฏิภิกฺขู สมานยิ.
       [๑๓] ตทาปิ โส มหาวีโร      เตสํ มชฺเฌ วิยากริ
            อปริเมยฺยิโต กปฺเป      อยํ พุทฺโธ ภวิสฺสติ
            ๑- อหุ กปิลวฺหยา รมฺมา  นิกฺขมิตฺวา ตถาคโต. ๑-
       [๑๔] ปธานํ ปทหิตฺวาน ฯเปฯ   เหสฺสาม สมฺมุขา อิมํ.
       [๑๕] ตสฺสาปิ วจนํ สุตฺวา      ภิยฺโย จิตฺตํ ปสาทยึ
            อุตฺตรึ วตมธิฏฺฐาสึ       ทสปารมิปูริยา"ติ.
     ตตฺถ ปวิเวกมนุพฺรูหนฺตนฺติ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปนฺนนฺติ อตฺโถ.
ปทกฺขิณนฺติ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา. อภินาทิตฺวาติ ติกฺขตฺตุํ สีหนาทํ นทิตฺวา.
อุปฏฺฐหนฺติ อุปฏฺฐหึ. อยเมว วา ปาโฐ. วรสมาปตฺติยาติ นิโรธสมาปตฺติโต
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ
วุฏฺฐหิตฺวา. มนสา จินฺตยิตฺวานาติ "สพฺเพปิ ภิกฺขู อิธ อาคจฺฉนฺตู"ติ มนสาว
จินฺเตตฺวา. สมานยีติ สมาหริ.
     ตสฺส ปน ปทุมสฺส ภควโต จมฺปกํ นาม นครํ อโหสิ. อสโม นาม
ราชา ปิตา อโหสิ. มาตาปิ ตสฺส อสมา นาม, สาโล จ อุปสาโล จ เทฺว
อคฺคสาวกา, วรุโณ นามุปฏฺฐาโก, ราธา จ สุราธา จ เทฺว อคฺคสาวิกา,
มหาโสณรุกฺโข โพธิ, อฏฺฐปณฺณาสหตฺถุพฺเพธํ สรีรํ, อายุ วสฺสสตสหสฺสํ
อโหสิ, รูปาทีหิ คุเณหิ อนุตฺตรา อุตฺตรา นามสฺส อคฺคมเหสี, รมฺมกุมาโร
นามสฺส อติรมฺโม ตนโย อโหสิ. เตน วุตฺตํ:-
       [๑๖] "จมฺปกํ นาม นครํ       อสโม นาม ขตฺติโย
            อสมา นาม ชนิกา       ปทุมสฺส มเหสิโน.
       [๒๑] สาโล จ อุปสาโล จ     อเหสุํ อคฺคสาวกา
            วรุโณ นามุปฏฺฐาโก      ปทุมสฺส มเหสิโน.
       [๒๒] ราธา เจว สุราธา จ    อเหสุํ  อคฺคสาวิกา
            โพธิ ตสฺส ภควโต       มหาโสโณติ วุจฺจติ.
       [๒๔] อฏฺฐปญฺญาสรตนํ         อจฺจุคฺคโต มหามุนิ
            ปภา นิทฺธาวตี ตสฺส      อสมา สพฺพโต ทิสา.
       [๒๕] จนฺทปฺปภา สูริยปฺปภา     รตนคฺคิมณิปฺปภา
            สพฺพาปิ ตา หตา โหนฺติ   ปตฺวา ชินปภุตฺตมํ.
       [๒๖] วสฺสสตสหสฺสานิ         อายุ วิชฺชติ ตาวเท
            ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส    ตาเรสิ ชนตํ พหุํ.
       [๒๗] ปริปกฺกมานเส สตฺเต     โพธยิตฺวา อเสสโต
            เสสเก อนุสาสิตฺวา      นิพฺพุโต โส สสาวโก.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. สพฺพโส       ปาฬิ. เสสญฺเญ อนุสาเสตฺวา
       [๒๘] อุรโคว ตจํ ชิณฺณํ         วทฺธปตฺตํว ปาทโป
            ชหิตฺวา สพฺพสงฺขาเร      นิพฺพุโต โส ยถา สิขี"ติ.
     ตตฺถ รตนคฺคิมณิปฺปภาติ รตนปฺปภา จ อคฺคิปฺปภา จ มณิปฺปภา จ.
หตาติ อภิภูตา. ชินปภุตฺตมนฺติ ชินสฺส สรีรปฺปภํ อุตฺตมํ ปตฺวา หตาติ อตฺโถ.
ปริปกฺกมานเสติ ปริปกฺกินฺทฺริเย เวเนยฺยสตฺเต. วทฺธปตฺตนฺติ ปุราณปตฺตํ.
ปาทโปวาติ ปาทโป วิย. สพฺพสงฺขาเรติ สพฺเพปิ อชฺฌตฺติกพาหิเร สงฺขาเร.
"หิตฺวา สพฺพสงฺขารนฺ"ติปิ ปาโฐ, โสเยวตฺโถ. ยถา สิขีติ อคฺคิ วิย
นิรุปาทาโน นิพฺพุตึ สุคโต คโตติ. เสสเมตฺถ คาถาสุ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา
อุตฺตานเมวาติ.
                      ปทุมพุทฺธวํสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       นิฏฺฐิโต อฏฺฐโม พุทฺธวํโส.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๑ หน้า ๒๕๘-๒๖๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=51&A=5760&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=51&A=5760&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=189              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=7605              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=9599              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=9599              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]