อรรถกถาเล่มที่ ๕๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อป.อ.๒ (วิสุทฺธ.๒)

                            ๓. สุภูติวคฺค
                    ๒๓. ๑. สุภูติตฺเถราปทานวณฺณนา
     หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติอาทิกํ อายสฺมโต สุภูติตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ
ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺานิ อุปจินนฺโต
อิโต กปฺปสตสหสฺสมตฺถเก อนุปฺปนฺเนเยว ปทุมุตฺตเร ภควติ โลกนาเถ
หํสวตีนคเร อญฺตรสฺส พฺราหฺมณมหาสาลสฺส เอกปุตฺตโก หุตฺวา นิพฺพตฺติ,
ตสฺส นนฺทมาณโวติ นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา
ตตฺถ สารํ อปสฺสนฺโต อตฺตโน ปริวารภูเตหิ จตุจตฺตาฬีสาย มาณวสหสฺเสหิ
สทฺธึ ปพฺพตปาเท อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อฏฺ สมาปตฺติโย ปญฺจาภิญฺาโย
จ นิพฺพตฺเตสิ. อนฺเตวาสิกานมฺปิ กมฺมฏฺานํ อาจิกฺขิ. เตปิ นจิรสฺเสว
ฌานลาภิโน อเหสุํ.
     เตน จ สมเยน ปทุมุตฺตโร ภควา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา หํสวตีนครํ
อุปนิสฺสาย วิหรนฺโต เอกทิวสํ ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต นนฺทตาปสสฺส
อนฺเตวาสิกชฏิลานํ อรหตฺตูปนิสฺสยํ, นนฺทตาปสสฺส จ ทฺวีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส
สาวกฏฺานนฺตรสฺส ปตฺถนํ ทิสฺวา ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ปุพฺพณฺหสมเย
ปตฺตจีวรมาทาย อญฺ กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา สีโห วิย เอกจโร นนฺทตาปสสฺส
อนฺเตวาสิเกสุ ผลาผลตฺถาย คเตสุ "พุทฺธภาวํ เม ชานาตู"ติ ปสฺสนฺตสฺเสว
นนฺทตาปสสฺส อากาสโต โอตริตฺวา ปวิยํ ปติฏฺาสิ. นนฺทตาปโส พุทฺธานุภาวญฺเจว
ลกฺขณปาริปูริญฺจ ทิสฺวา ลกฺขณมนฺเต สมฺมสิตฺวา "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต
นาม อคารํ อชฺฌาวสนฺโต ราชา โหติ จกฺกวตฺตี, ปพฺพชนฺโต โลเก วิวฏจฺเฉโท
สพฺพญฺู พุทฺโธ โหติ, อยํ ปุริสาชานีโย นิสฺสํสยํ พุทฺโธ"ติ ตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ
กตฺวา ปญฺจปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา อาสนํ ปญฺาเปตฺวา
อทาสิ. นิสีทิ ภควา ปญฺตฺเต อาสเน. นนฺทตาปโสปิ อตฺตโน อนุจฺฉวิกํ
อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ ๑- นิสีทิ. ตสฺมึ สมเย จตุจตฺตาฬีสสหสฺสชฏิลา
ปณีตปณีตานิ โอชวนฺตานิ ผลาผลานิ คเหตฺวา อาจริยสฺส สนฺติกํ สมฺปตฺตา
พุทฺธานญฺเจว อาจริยสฺส จ นิสินฺนาการํ โอโลเกตฺวา อาหํสุ "อาจริย มยํ
`อิมสฺมึ โลเก ตุเมฺหหิ มหนฺตตโร นตฺถี'ติ วิจราม, อยํ ปน ปุริโส ตุเมฺหหิ
มหนฺตตโร มญฺเ"ติ. นนฺทตาปโส "ตาตา กึ วเทถ, ตุเมฺห สาสเปน สทฺธึ
อฏฺสฏฺิโยชนสตสหสฺสุพฺเพธํ สิเนรุํ อุปเมตุํ อิจฺฉถ, สพฺพญฺุพุทฺเธน สทฺธึ
มา มํ อุปมิตฺถา"ติ อาห. อถ เต ตาปสา "สเจ อยํ โอรโก อภวิสฺส, น
อมฺหากํ อาจริโย เอวํ อุปมํ อาหเรยฺย, ยาว มหาวตายํ ปุริสาชานีโย"ติ
ปาเทสุ นิปติตฺวา สิรสา วนฺทึสุ. อถ เต อาจริโย อาห "ตาตา อมฺหากํ
พุทฺธานํ อนุจฺฉวิโก เทยฺยธมฺโม นตฺถิ, ภควา จ ภิกฺขาจารเวลายํ อิธาคโต,
ตสฺมา มยํ ยถาพลํ เทยฺยธมฺมํ ทสฺสาม, ตุเมฺหหิ ยํ ยํ ปณีตํ ผลาผลํ อาภตํ,
ตํ ตํ อาหรถา"ติ อาหราเปตฺวา สหตฺเถเนว โธวิตฺวา สยํ ตถาคตสฺส ปตฺเต
ปติฏฺาเปสิ. สตฺถารา ผลาผเล ปฏิคฺคหิตมตฺเต เทวตา ทิพฺโพชํ ปกฺขิปึสุ.
ตาปโส อุทกมฺปิ สยเมว ปริสฺสาเวตฺวา อทาสิ. ตโต โภชนกิจฺจํ นิฏฺาเปตฺวา
นิสินฺเน สตฺถริ สพฺเพ อนฺเตวาสิเก ปกฺโกสิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก สารณียํ กถํ
กเถนฺโต นิสีทิ. สตฺถา "ภิกฺขุสํโฆ อาคจฺฉตู"ติ จินฺเตสิ. สตฺถุ จิตฺตํ ตฺวา
สตสหสฺสมตฺตา ขีณาสวา อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อฏฺสุ.
     อถ นนฺทตาปโส อนฺเตวาสิเก อามนฺเตสิ "ตาตา พุทฺธานํ นิสินฺนาสนมฺปิ
นีจํ, สมณสตสหสฺสสฺสปิ อาสนํ นตฺถิ, ตุเมฺหหิ อชฺช อุฬารํ ภควโต ภิกฺขุสํฆสฺส
จ สกฺการํ กาตุํ วฏฺฏติ, ปพฺพตปาทโต วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ
อาหรถา"ติ อาห, อจินฺเตยฺยตฺตา อิทฺธิวิสยสฺส เต มุหุตฺเตเนว
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เอกมนฺเต.
วณฺณคนฺธรสสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อาหริตฺวา พุทฺธานํ โยชนปฺปมาณํ ปุปฺผาสนํ
ปญฺาเปสุํ. อคฺคสาวกานํ ติคาวุตํ, เสสภิกฺขูนํ อฑฺฒโยชนาทิเภทํ, สํฆนวกสฺส
อุสภมตฺตํ ปญฺาเปสุํ. เอวํ ปญฺตฺเตสุ อาสเนสุ นนฺทตาปโส ตถาคตสฺส ปุรโต
อญฺชลึ ปคฺคยฺห ิโต "ภนฺเต อมฺหากํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย อิมํ ปุปฺผาสนํ
อารุยฺห นิสีทถา"ติ อาห. นิสีทิ ภควา ปุปฺผาสเน. เอวํ นิสินฺเน สตฺถริ
สตฺถุ อาการํ ตฺวา ภิกฺขู อตฺตโน อตฺตโน ปตฺตาสเน นิสีทึสุ. นนฺทตาปโส
มหนฺตํ ปุปฺผจฺฉตฺตํ คเหตฺวา ตถาคตสฺส มตฺถเก ธาเรนฺโต อฏฺาสิ. สตฺถา
"ตาปสานํ อยํ สกฺกาโร มหปฺผโล โหตู"ติ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิ.
สตฺถุ สมาปนฺนภาวํ ตฺวา ภิกฺขูปิ สมาปตฺตึ สมาปชฺชึสุ. ตถาคเต สตฺตาหํ
นิโรธํ สมาปชฺชิตฺวา นิสินฺเน อนฺเตวาสิกา ภิกฺขาจารกาเล สมฺปตฺเต
วนมูลผลาผลํ ปริภุญฺชิตฺวา เสสกาเล พุทฺธานํ อญฺชลึ ปคฺคยฺห อฏฺสุ.
นนฺทตาปโส ปน ภิกฺขาจารมฺปิ อคนฺตฺวา ปุปฺผจฺฉตฺตํ ธาเรนฺโตเยว สตฺตาหํ
ปีติสุเขเนว วีตินาเมสิ.
     สตฺถา นิโรธโต วุฏฺาย อรณวิหาริองฺเคน ทกฺขิเณยฺยงฺเคน จาติ ทฺวีหิ
องฺเคหิ สมนฺนาคตํ เอกํ สาวกํ "อิสิคณสฺส ปุปฺผาสนานุโมทนํ กโรหี"ติ
อาณาเปสิ. โส จกฺกวตฺติรญฺโ สนฺติกา ปฏิลทฺธมหาลาโภ มหาโยโธ วิย
ตุฏฺมานโส อตฺตโน วิสเย ตฺวา เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ สมฺมสิตฺวา อนุโมทนมกาสิ.
ตสฺส เทสนาวสาเน สตฺถา สยํ ธมฺมํ เทเสสิ, สตฺถุ เทสนาวสาเน สพฺเพปิ
จตุจตฺตาฬีสสหสฺสตาปสา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. สตฺถา "เอถ ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ
ปสาเรสิ. เตสํ ตาวเทว เกสมสฺสู อนฺตรธายึสุ. อฏฺปริกฺขารา สรีเร
ปฏิมุกฺกาว อเหสุํ. เต สฏฺิวสฺสิกตฺเถรา วิย สตฺถารํ ปริวารยึสุ นนฺทตาปโส
ปน วิกฺขิตฺตจิตฺตตาย วิเสสํ นาธิคจฺฉิ. ๑- ตสฺส กิร อรณวิหาริตฺเถรสฺส ธมฺมํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นาธิคญฺฉิ.
โสตุํ อารทฺธกาลโต ปฏฺาย "อโห วตาหมฺปิ อนาคเต เอกสฺส พุทฺธสฺส
สาสเน อิมินา สาวเกน ลทฺธคุณํ ลเภยฺยนฺ"ติ จิตฺตํ อุทปาทิ. โส เตน
วิตกฺเกน มคฺคผลปฏิเวธํ กาตุํ นาสกฺขิ. ตถาคตํ ปน วนฺทิตฺวา อญฺชลึ
ปคฺคยฺห สมฺมุเข ิโต เอวมาห "ภนฺเต เยน ภิกฺขุนา อิสิคณสฺส
ปุปฺผาสนานุโมทนา กตา, โก นามายํ ตุมฺหากํ สาสเน"ติ. อรณวิหาริองฺเคน
จ ทกฺขิเณยฺยงฺเคน จ เอตทคฺคฏฺานํ ปตฺโต เอโส ภิกฺขูติ. "ภนฺเต ยฺวายํ
มยา สตฺตาหํ ปุปฺผจฺฉตฺตํ ธาเรนฺเตน สกฺกาโร กโต, เตน อธิกาเรน อญฺ
สมฺปตฺตึ น ปตฺเถมิ, อนาคเต ปน เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อยํ เถโร วิย
ทฺวีหงฺเคหิ สมนฺนาคโต สาวโก ภเวยฺยนฺ"ติ ปตฺถนํ อกาสิ.
     สตฺถา "สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข อิมสฺส ตาปสสฺส ปตฺถนา"ติ
อนาคตํสาณํ เปเสตฺวา โอโลเกนฺโต กปฺปสตสหสฺสํ อติกฺกมิตฺวา สมิชฺฌนกภาวํ
ทิสฺวา "ตาปส น เต อยํ ปตฺถนา โมฆํ ภวิสฺสติ, อนาคเต กปฺปสตสหสฺสํ
อติกฺกมิตฺวา โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส สนฺติเก สมิชฺฌิสฺสตี"ติ
ธมฺมกถํ กเถตฺวา ภิกฺขุสํฆปริวุโต อากาสํ ปกฺขนฺทิ. นนฺทตาปโส ยาว จกฺขุปถํ
น สมติกฺกมติ. ตาว สตฺถุ ภิกฺขุสํฆสฺส จ อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา อฏฺาสิ. โส
อปรภาเค กาเลน กาลํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุณิตฺวา อปริหีนชฺฌาโนว
กาลํ กตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต. ตโต ปน จุโต อปรานิปิ ปญฺจ
ชาติสตานิ ปพฺพชิตฺวา อารญฺโกว อโหสิ, กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเลปิ ปพฺพชิตฺวา
อารญฺโก หุตฺวา คตปจฺจาคตวตฺตํ ปูเรสิ. เอตํ กิร วตฺตํ อปริปูเรตฺวา
มหาสาวกภาวํ ปาปุณนฺตา นาม นตฺถิ, คตปจฺจาคตวตฺตํ ปน อาคมฏฺกถาสุ ๑-
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. โส วีสติวสฺสสหสฺสานิ คตปจฺจาคตวตฺตํ ปูเรตฺวา กาลํ
กตฺวา ตาวตึสเทวโลเก นิพฺพตฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สุ.วิ. ๑/๑๖๘, ป.สู. ๑/๒๗๑.
     เอวํ โส ตาวตึสภวเน อปราปรํ อุปฺปชฺชนวเสน ทิพฺพสมฺปตฺตึ
อนุภวิตฺวา ตโต จุโต มนุสฺสโลเก อเนกสตกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺติราชา ปเทสราชา
จ หุตฺวา อุฬารํ มนุสฺสสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อมฺหากํ ภควโต อุปฺปนฺนกาเล
สาวตฺถิยํ สุมนเสฏฺิสฺส เคเห อนาถปิณฺฑิกสฺส กนิฏฺโ หุตฺวา นิพฺพตฺติ,
สุภูตีติสฺส นามํ อโหสิ.
     เตน จ สมเยน อมฺหากํ ภควา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺโก
อนุปุพฺเพน ราชคหํ คนฺตฺวา ตตฺถ เวฬุวนปฏิคฺคหณาทินา โลกานุคฺคหํ
กโรนฺโต ราชคหํ อุปนิสฺสาย สีตวเน วิหาสิ. ตทา อนาถปิณฺฑิโก เสฏฺิ
สาวตฺถิยํ อุฏฺานกํ ภณฺฑํ คเหตฺวา อตฺตโน สหายสฺส ราชคหเสฏฺิโน เคหํ
คนฺตฺวา พุทฺธุปฺปาทํ สุตฺวา สตฺถารํ สีตวเน วิหรนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา
ปมทสฺสเนเนว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาย สตฺถารํ สาวตฺถึ อาคมนตฺถาย
ยาจิตฺวา ตโต ปญฺจจตฺตาฬีสโยชเน มคฺเค โยชเน โยชเน สตสหสฺสปริจฺจาเคน
วิหาเร ปติฏฺาเปตฺวา สาวตฺถิยํ อฏฺกรีสปฺปมาณํ เชตสฺส กุมารสฺส อุยฺยานภูมึ
โกฏิสนฺถาเรน กิณิตฺวา ตตฺถ ภควโต วิหารํ กาเรตฺวา อทาสิ. วิหารมหทิวเส
อยํ สุภูติกุฏุมฺพิโก อนาถปิณฺฑิกเสฏฺินา สทฺธึ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต สทฺธํ
ปฏิลภิตฺวา ปพฺพชิ. โส อุปสมฺปนฺโน เทฺว มาติกา ปคุณา กตฺวา กมฺมฏฺานํ
กถาเปตฺวา อรญฺเ สมณธมฺมํ กโรนฺโต เมตฺตาฌานํ นิพฺพตฺเตตฺวา ตํ ปาทกํ
กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ.
     โส ธมฺมํ เทเสนฺโต ยสฺมา สตฺถารา เทสิตนิยาเมน อโนทิสฺสกํ กตฺวา
เทเสติ. ตสฺมา อรณวิหารีนํ อคฺโค นาม ชาโต. ยสฺมา จ ปิณฺฑาย จรนฺโต
ฆเร ฆเร เมตฺตาฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย ภิกฺขํ ปฏิคฺคณฺหาติ "เอวํ
ทายกานํ มหปฺผลํ ภวิสฺสตี"ติ, ตสฺมา ทกฺขิเณยฺยานํ อคฺโค นาม ชาโต. เตน
นํ ภควา "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ อรณวิหารีนํ ทกฺขิเณยฺยานญฺจ
ยทิทํ สุภูตี"ติ ๑- ทฺวยงฺคสมนฺนาคเต อคฺคฏฺาเน เปสิ, เอวมยํ มหาเถโร
อตฺตนา ปูริตปารมีนํ ผลสฺส มตฺถกํ อรหตฺตํ ปตฺวา โลเก อภิญฺาโต
อภิลกฺขิโต หุตฺวา พหุชนหิตาย ชนปทจาริกํ จรนฺโต อนุปุพฺเพน ราชคหํ อคมาสิ.
     ราชา พิมฺพิสาโร เถรสฺส อาคมนํ สุตฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา
"อิเธว ภนฺเต วสถ, วสนฏฺานํ โว กริสฺสามี"ติ วตฺวา ๒- ปกฺกนฺโต วิสฺสริ.
เถโร เสนาสนํ อลภนฺโต อพฺโภกาเส วีตินาเมสิ. เถรสฺสานุภาเวน เทโว น
วสฺสติ. มนุสฺสา อวุฏฺิตาย อุปทฺทุโต รญฺโ นิเวสนทฺวาเร อุกฺกุฏฺึ อกํสุ.
ราชา "เกน นุ โข การเณน เทโว น วสฺสตี"ติ วีมํสนฺโต "เถรสฺส
อพฺโภกาสวาเสน มญฺเ น วสฺสตี"ติ จินฺเตตฺวา ตสฺส ปณฺณกุฏึ การาเปตฺวา
"อิมิสฺสํ ภนฺเต ปณฺณกุฏิยํ วสถา"ติ วตฺวา วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ. เถโร กุฏึ
ปวิสิตฺวา ติณสนฺถารเก ปลฺลงฺเกน นิสีทิ. ตทา เทโว โถกํ โถกํ ผุสายติ, น
สมฺมาธารํ อนุปเวจฺฉติ. อถ เถโร โลกสฺส อวุฏฺิกภยํ วิธมิตุกาโม อตฺตโน
อชฺฌตฺติกพาหิรวตฺถุกสฺส ปริสฺสยสฺส อภาวํ ปเวเทนฺโต "ฉนฺนา เม กุฏิกา"ติ ๓-
คาถมาห. ตสฺสตฺโถ เถรคาถายํ วุตฺโตเยว.
     กสฺมา ปเนเต มหาเถรา อตฺตโน คุเณ ปกาเสนฺตีติ? อิมินา
ทีเฆน อทฺธุนา อนธิคตปุพฺพํ ปรมคมฺภีรํ อติวิย สนฺตํ ปณีตํ อตฺตนา
อธิคตโลกุตฺตรธมฺมํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปีติเวคสมุสฺสาหิตอุทานทีปนตฺถํ สาสนสฺส
นิยฺยานิกภาววิภาวนตฺถญฺจ ปรมปฺปิจฺฉา อริยา อตฺตโน คุเณ ปกาเสนฺติ. ยถา
ตํ โลกนาโถ โพธเนยฺยานํ อชฺฌาสยวเสน "ทสพลสมนฺนาคโต ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.เอกก. ๒๐/๒๐๒/๒๔.
@๒ "อิเธว ภนฺเต วสถาติ วตฺวา "นิวาสฏฺานํ กริสฺสามี"ติ (เถร.อ.๑/๓๓).
@๓ ขุ.เถร. ๒๖/๑/๒๕๘.
ตถาคโต จตุเวสารชฺชวิสารโท"ติอาทินา ๑- อตฺตโน คุเณ ปกาเสติ. เอวมยํ
เถรสฺส อญฺาพฺยากรณคาถาปิ อโหสีติ.
     [๑] เอวํ โส ปตฺตอรหตฺตผโล ปตฺตเอตทคฺคฏฺาโน จ อตฺตโน
ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต หิมวนฺตสฺสาวิทูเรติ-
อาทิมาห. ตตฺถ หิมวนฺตสฺสาติ หิมาลยปพฺพตสฺส อวิทูเร อาสนฺเน สมีเป
ปพฺพตปาเท มนุสฺสานํ คมนาคมนสมฺปนฺเน สญฺจรณฏฺาเนติ อตฺโถ. นิสโภ
นาม ปพฺพโตติ ปพฺพตานํ เชฏฺตฺตา นาเมน นิสโภ นาม เสลมยปพฺพโต
อโหสีติ สมฺพนฺโธ. อสฺสโม สุกโต มยฺหนฺติ ตตฺถ ปพฺพเต มยฺหํ วสนตฺถาย
อสฺสโม อรญฺาวาโส สุฏฺุ กโต. กุฏิรตฺติฏฺานทิวาฏฺานวติปริกฺเขปาทิวเสน
สุนฺทรากาเรน กโตติ อตฺโถ. ปณฺณสาลา สุมาปิตาติ ปณฺเณหิ ฉาทิตา สาลา
มยฺหํ นิวาสนตฺถาย สุฏฺุ มาปิตา นิฏฺาปิตาติ อตฺโถ.
     [๒] โกสิโย นาม นาเมนาติ มาตาปิตูหิ กตนามเธยฺเยน โกสิโย
นาม. อุคฺคตาปโน ปากฏตโป โฆรตโป. เอกากิโย อญฺเสํ อภาวา อหํ เอว
เอโก. อทุติโย ทุติยตาปสรหิโต ชฏิโล ชฏาธารี ตาปโส ตทา ตสฺมึ กาเล
นิสเภ ปพฺพเต วสามิ วิหรามีติ สมฺพนฺโธ.
     [๓] ผลํ มูลญฺจ ปณฺณญฺจ, น ภุญฺชามิ อหํ ตทาติ ตทา ตสฺมึ
นิสภปพฺพเต วสนกาเล ติณฺฑุกาทิผลํ มุฬาลาทิมูลํ, การปณฺณาทิปณฺณญฺจ
รุกฺขโต โอจินิตฺวา น ภุญฺชามีติ อตฺโถ. เอวํ สติ กถํ ชีวตีติ ตํ ทสฺเสนฺโต
ปวตฺตํว สุปาตาหนฺติ อาห. ตตฺถ ปวตฺตํ สยเมว ชาตํ สุปาตํ อตฺตโน
ธมฺมตาย ปติตํ ปณฺณาทิกํ นิสฺสาย อาหารํ กตฺวา อหํ ตาวเท ตสฺมึ กาเล
ชีวามิ ๒- ชีวิกํ กปฺเปมีติ สมฺพนฺโธ. "ปวตฺตปณฺฑุปณฺณานี"ติ วา ปาโ, ตสฺส
สยเมว ปติตานิ ปณฺฑุปณฺณานิ รุกฺขปตฺตานิ อุปนิสฺสาย ชีวามีติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๑๔๘/๑๐๗, องฺ.ทสก. ๒๔/๒๑/๒๗.  ๒ ปาฬิ. อุปชีวามิ.
     [๔] นาหํ โกเปมี อาชีวนฺติ อหํ ชีวิตํ จชมาโนปิ ปริจฺจาคํ
กุรุมาโนปิ ตณฺหาวเสน ผลมูลาทิอาหารปริเยสนาย สมฺมาอาชีวํ น โกเปมิ น
นาเสมีติ สมฺพนฺโธ. อาราเธมิ สกํ จิตฺตนฺติ สกํ จิตฺตํ อตฺตโน มนํ
อปฺปิจฺฉตาย สนฺตุฏฺิยา จ อาราเธมิ ปสาเทมิ. วิวชฺเชมิ อเนสนนฺติ
เวชฺชกมฺมทูตกมฺมาทิวเสน อเนสนํ อยุตฺตปริเยสนํ วิวชฺเชมิ ทูรํ กโรมิ.
     [๕] ราคูปสํหิตํ จิตฺตนฺติ ยทา ยสฺมึ กาเล มม ราเคน สมฺปยุตฺตํ
จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, ตทา สยเมว อตฺตนาเยว ปจฺจเวกฺขามิ าเณน ปฏิเวกฺขิตฺวา
วิโนเทมิ. เอกคฺโค ตํ ทเมมหนฺติ อหํ เอกสฺมึ กมฺมฏฺานารมฺมเณ อคฺโค
สมาหิโต ตํ ราคจิตฺตํ ทเมมิ ทมนํ กโรมิ.
     [๖] รชฺชเส ๑- รชฺชนีเย จาติ รชฺชนีเย อลฺลียิตพฺเพ รูปารมฺมณาทิ-
วตฺถุสฺมึ รชฺชเส อลฺลีโน อสิ ภวสิ. ทุสฺสนีเย จ ทุสฺสเสติ ทูสิตพฺเพ
โทสกรณวตฺถุสฺมึ ทูสโก อสิ. มุยฺหเส โมหนีเย จาติ โมหิตพฺเพ
โมหกรณวตฺถุสฺมึ โมยฺหสิ มูโฬฺห อสิ ภวสิ. ตสฺมา ตุวํ วนา วนโต
อรญฺวาสโต นิกฺขมสฺสุ อปคจฺฉาหีติ เอวํ อตฺตานํ ทเมมีติ สมฺพนฺโธ.
     [๒๔] ติมฺพรูสกวณฺณาโภติ สุวณฺณติมฺพรูสกวณฺณาโภ, ชมฺโพนทสุวณฺณวณฺโณติ
อตฺโถ. เสสํ สุวิญฺเยฺยเมวาติ.
                     สุภูติตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺิตา
                           ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๐ หน้า ๓๗-๔๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=50&A=799&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=50&A=799&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=23
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=1500
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1959
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1959
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_32