อรรถกถาเล่มที่ ๕๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อป.อ.๒ (วิสุทฺธ.๒)

                 ๕๓๔/๑๒๒. ๒. วกฺกลิตฺเถราปทานวณฺณนา
     ทุติยาปทาเน อิโต สตสหสฺสมฺหีติอาทิกํ อายสฺมโต วกฺกลิตฺเถรสฺส
อปทานํ. อยมฺปิ เถโร ปุริมชินวเรสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว
@เชิงอรรถ: ๑ อํ.เอกก. ๒๐/๑๙๗/๒๓.
วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร
กุลเคเห นิพฺพตฺโต วิญฺุตํ ปตฺโต สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉนฺเตหิ อุปาสเกหิ
สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ิโต ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารา เอกํ
ภิกฺขุํ สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺาเน ปิตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ านนฺตรํ
ปตฺเถนฺโต สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา ปณิธานํ
อกาสิ. สตฺถา ตสฺส อนนฺตรายํ ทิสฺวา พฺยากาสิ. ๑-
     โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ ภควโต
กาเล สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ, ตสฺส วกฺกลีติ นามํ กรึสุ. ตตฺถ
กลีติ อปราธติลกาฬกาทิโทสสฺส อธิวจนํ. นิทฺธนฺตสุวณฺณปิณฺฑสทิสตาย
อปคโต พฺยปคโต กลิ โทโส อสฺสาติ วการาคมํ กตฺวา วกฺกลีติ วุจฺจติ.
โส วุทฺธิปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา พฺราหฺมณสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ คโต,
สตฺถารํ ทิสฺวา รูปกายสมฺปตฺติทสฺสเนน อติตฺโต สตฺถารา สทฺธึเยว วิจรติ.
"อคารมชฺเฌ วสนฺโต นิจฺจกาลํ สตฺถุ ทสฺสนํ น ลภิสฺสามี"ติ สตฺถุ
สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา เปตฺวา โภชนกาลํ สรีรกิจฺจกาลญฺจ เสสกาเล ยตฺถ
ิเตน สกฺกา ทสพลํ ปสฺสิตุํ, ตตฺถ ิโต อญฺ กิจฺจํ ปหาย ภควนฺตํ
โอโลเกนฺโตเยว วิหรติ. สตฺถา ตสฺส าณปริปากํ อาคเมนฺโต พหุกาลํ
ตสฺมึ รูปทสฺสเนเนว วิจรนฺเต กิญฺจิ อวตฺวา ปุเนกทิวสํ "กึ เต วกฺกลิ
อิมินา ปูติกาเยน ทิฏฺเน, โย โข วกฺกลิ ธมฺมํ ปสฺสติ โส มํ ปสฺสติ,
โย มํ ปสฺสติ, โส ธมฺมํ ปสฺสติ. ธมฺมํ หิ วกฺกลิ ปสฺสนฺโต มํ ปสฺสตี"ติ ๒- อาห.
สตฺถริ เอวํ วทนฺเตปิ เถโร สตฺถุ ทสฺสนํ ปหาย อญฺตฺถ คนฺตุํ น
สกฺโกติ. ตโต สตฺถา "นายํ ภิกฺขุ สํเวคํ อลภิตฺวา พุชฺฌิสฺสตี"ติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. พฺยากริ.            ๒ สํ.ข. ๑๗/๘๗/๙๖.
วสฺสูปนายิกทิวเส "อเปหิ วกฺกลี"ติ เถรํ ปณาเมสิ. โส สตฺถารา ปณามิโต
สตฺถุ สมฺมุเข าตุํ อสกฺโกนฺโต "กึ มยฺหํ ชีวิเตน, โยหํ สตฺถารํ ทฏฺุํ
น ลภามี"ติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต ปปาตฏฺานํ อภิรุหิ. สตฺถา ตสฺส ตํ ปวตฺตึ
ตฺวา "อยํ ภิกฺขุ มม สนฺติกา อสฺสาสํ อลภนฺโต มคฺคผลานํ อุปนิสฺสยํ
นาเสยฺยา"ติ อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา โอภาสํ วิสฺสชฺเชนฺโต:-
             "ปาโมชฺชพหุโล ภิกฺขุ     ปสนฺโน พุทฺธสาสเน
             อธิคจฺเฉ ปทํ สนฺตํ       สงฺขารูปสมํ สุขนฺ"ติ ๑-
คาถํ วตฺวา "เอหิ วกฺกลี"ติ ๒- หตฺถํ ปสาเรสิ. เถโร "ทสพโล เม ทิฏฺโ,
`เอหี'ติ อวฺหายนมฺปิ ลทฺธนฺ"ติ พลวปีติโสมนสฺสํ อุปฺปาเทตฺวา "กุโต
คจฺฉามี"ติ อตฺตโน คมนภาวํ อชานิตฺวาว สตฺถุ สมฺมุเข อากาเส ปกฺขนฺทิตฺวา
ปเมน ปาเทน ปพฺพเต ิโตเยว สตฺถารา วุตฺตคาถาโย อาวชฺเชนฺโต
อากาเสเยว ปีตึ วิกฺขมฺเภตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณีติ องฺคุตฺตรฏฺ-
กถายํ ๓- ธมฺมปทวณฺณนายญฺจ ๒- อาคตํ.
     อิธ ปน เอวํ เวทิตพฺพํ ๔-:- "กึ เต วกฺกลี"ติอาทินา สตฺถารา
โอวทิโต คิชฺฌกูเฏ วิหรนฺโต วิปสฺสนํ ปฏฺเปสิ, ตสฺส สทฺธาย พลวภาวโต
เอว วิปสฺสนา วีถึ น โอตรติ. ภควา ตํ ตฺวา กมฺมฏฺานํ โสเธตฺวา
อทาสิ. โส ปุน วิปสฺสนํ มตฺถกํ ปาเปตุํ นาสกฺขิเยว. อถสฺส อาหารเวกลฺเลน
วาตาพาโธ อุปฺปชฺชิ, ตํ วาตาพาเธน ปีฬิยมานํ ตฺวา ภควา ตตฺถ คนฺตฺวา
ปุจฺฉนฺโต:-
             "วาตโรคาภินีโต ตฺวํ     วิหรํ กานเน วเน
             ปวิทฺธโคจเร ลูเข       กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสี"ติ ๕-
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ธ. ๒๕/๓๘๑/๘๓.                        ๒ ธมฺมปท.อ. ๘/๘๔ (สฺยา).
@๓ มโน. ปู. ๑/๒๒๔.      ๔ เถร.อ. ๒/๖๖.     ๕ ขุ.เถร. ๒๖/๓๕๐-๕๔/๓๒๕.
อาห. ตํ สุตฺวา เถโร:-
             "ปีติสุเขน วิปุเลน       ผรมาโน สมุสฺสยํ
             ลูขมฺปิ อภิสมฺโภนฺโต      วิหริสฺสามิ กานเน.
             ภาเวนฺโต สติปฏฺาเน    อินฺทฺริยานิ พลานิ จ
             โพชฺฌงฺคานิ จ ภาเวนฺโต  วิหริสฺสามิ กานเน.
             อารทฺธวีริเย ปหิตตฺเต    นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม
             สมคฺเค สหิเต ทิสฺวา     วิหริสฺสามิ กานเน.
             อนุสฺสรนฺโต สมฺพุทฺธํ      อคฺคํ ทนฺตํ สมาหิตํ
             อตนฺทิโต รตฺตินฺทิวํ       วิหริสฺสามิ กานเน"ติ ๑-
จตสฺโส คาถาโย อภาสิ. ตาสํ อตฺโถ เถรคาถาวณฺณนายํ ๒- วุตฺโตเยว. เอวํ
เถโร วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ.
     [๒๘] โส อรหตฺตํ ปตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสชาโต
ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต อิโต สตสหสฺสมฺหีติอาทิมาห. ตตฺถ อิโตติ
กกุสนฺธาทีนํ อุปฺปนฺนภทฺทกปฺปโต เหฏฺา กปฺปสตสหสฺสมตฺถเกติ อตฺโถ.
     [๒๙] ปทุมาการวทโนติ สุปุปฺผิตปทุมสสฺสิรีกมุโข. ปทุมปตฺตกฺโขติ
เสตปทุมปุปฺผปณฺณสทิสอกฺขีติ อตฺโถ.
     [๓๐] ปทุมุตฺตรคนฺโธวาติ ปทุมคนฺธมุโขติ อตฺโถ.
     [๓๑] อนฺธานํ นยนูปโมติ จกฺขุวิรหิตานํ สตฺตานํ นยนสทิโส,
ธมฺมเทสนาย สพฺพสตฺตานํ ปญฺาจกฺขาทิจกฺขุทายโกติ อตฺโถ. สนฺตเวโสติ
สนฺตสภาโว สนฺตอิริยาปโถ. คุณนิธีติ คุณานํ นิธิ, สพฺพคุณคณานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.เถร. ๒๖/๓๕๐-๕๔/๓๒๕.           ๒ เถร.อ. ๒/๖๖.
นิธานฏฺานภูโตติ อตฺโถ. กรุณามติอากโรติ สาธูนํ จิตฺตกมฺปนสงฺขาตาย กรุณาย จ
๑- อตฺถานตฺถมินนปริจฺฉินฺนมติยา ๑- จ อากโร อาธารภูโต.
     [๓๒] พฺรหฺมาสุรสุรจฺจิโตติ พฺรเหฺมหิ จ อสุเรหิ จ เทเวหิ จ อจฺจิโต
ปูชิโตติ อตฺโถ.
     [๓๓] มธุเรน รุเตน จาติ กรวีกรุตมธุเรน สทฺเทน สกลํ ชนํ
รญฺชยนฺตีติ สมฺพนฺโธ. สนฺถวี สาวกํ สกนฺติ อตฺตโน สาวกํ มธุรธมฺมเทสนาย
สนฺถวี, ถุตึ อกาสีติ อตฺโถ.
     [๓๔] สทฺธาธิมุตฺโตติ สทฺทหนสทฺธาย สาสเน อธิมุตฺโต ปติฏฺิโตติ
อตฺโถ. มม ทสฺสนลาลโสติ มยฺหํ ทสฺสเน พฺยาวโฏ ตปฺปโร. ๒-
     [๓๕] ตํ านมภิโรจยินฺติ ตํ สทฺธาธิมุตฺตฏฺานนฺตรํ อภิโรจยึ, อิจฺฉึ
ปตฺเถสินฺติ อตฺโถ.
     [๔๐] ปีตมฏฺนิวาสนนฺติ สิลิฏฺสุวณฺณวณฺณวตฺเถ นิวตฺถนฺติ อตฺโถ.
เหมยญฺโปจิตงฺคนฺติ สุวณฺณปามงฺคลคฺคิตคตฺตนฺติ อตฺโถ.
     [๔๗-๔๘] โนนีตสุขุมาลํ มนฺติ นวนีตมิว มุทุตลุณหตฺถปาทํ. ชาต-
ปลฺลวโกมลนฺติ อโสกปลฺลวปตฺตโกมลมิว มุทุกนฺติ อตฺโถ. ปิสาจีภยตชฺชิตาติ
ตทา เอวํภูตํ กุมารํ มํ อญฺา ปิสาจี เอกา รกฺขสี ภเยน ตชฺเชสิ
ภึสาเปสีติ อตฺโถ. ตทา มเหสิสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาทมูเล มํ สาเยสุํ
นิปชฺชาเปสุํ. ทีนมานสา ภีตจิตฺตา มม มาตาปิตโร อิมํ ทารกํ เต ททาม,
อิมสฺส สรณํ ปติฏฺา โหตุ นาถ นายกาติ อตฺโถ. ๓-
     [๔๙] ตทา ปฏิคฺคหิ โส มนฺติ โส ภควา ตทา ตสฺมึ มม มาตุยา
ทินฺนกาเล ชาลินา ชาลยุตฺเตน สงฺขาลเกน ๔- จกฺกลกฺขณาทีหิ ลกฺขิเตน
มุทุโกมลปาณินา มุทุเกน วิสุทฺเธน หตฺถตเลน มํ อคฺคเหสีติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ สี. สุปริสุทธาย มติยา.              ๒ สี. ปรายโณ.
@๓ ฉ.ม. สมฺพนฺโธ.                     ๔ สี. ชาลสุตฺเตน สงฺขลงฺเกน.
     [๕๒] สพฺพปารมิสมฺภูตนฺติ สพฺเพหิ ทานปารมิตาทีหิ สมฺภูตํ ชาตํ.
นีลกฺขินยนํ วรํ ปุญฺสมฺภารชํ อุตฺตมนีลอกฺขิวนฺตํ สพฺพสุภากิณฺณํ สพฺเพน
สุเภน วณฺเณน สณฺาเนน อากิณฺณํ คหนีภูตํ รูปํ ภควโต หตฺถปาทสีลาทิรูปํ
ทิสฺวาติ อตฺโถ. ติตฺตึ อปตฺโต วิหรามิ อหนฺติ สมฺพนฺโธ.
     [๖๑] ตทา มํ จรณนฺตโคติ ตสฺมึ มยฺหํ อรหตฺตํ ปตฺตกาเล สีลาทิ-
ปณฺณรสนฺนํ จรณธมฺมานํ อนฺตโค, ปริโยสานปฺปตฺโต ปริปูรการีติ อตฺโถ.
"มรณนฺตโค"ติปิ ปาโ, ตสฺส มรณสฺส อนฺตํ นิพฺพานํ ปตฺโตติ อตฺโถ.
สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคํ ปญฺเปสีติ สมฺพนฺโธ. อถ สตฺถา ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ
นิสินฺโน "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ สทฺธาธิมุตฺตานํ ภิกฺขูนํ ยทิทํ
วกฺกลี"ติ ๓- มํ เอตทคฺคฏฺาเน เปสีติ วุตฺตํ โหติ. เสสํ สุวิญฺเยฺยเมวาติ.
                    วกฺกลิตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺิตา.
                           ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๐ หน้า ๒๖๔-๒๖๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=50&A=5642&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=50&A=5642&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=122
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=2767
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=3583
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=3583
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_33