ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๐ ภาษาบาลีอักษรไทย อป.อ.๒ (วิสุทฺธ.๒)

                   ๓๖. ๔. กาฬุทายิตฺเถราปทานวณฺณนา
     ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺสาติอาทิกํ อายสฺมโต กาฬุทายิตฺเถรสฺส อปทานํ. อยมฺปิ
ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ
อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺโต
สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ กุลปฺปสาทกานํ ภิกฺขูนํ
อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา ตชฺชํ ๑- อภินีหารํ กตฺวา ตํ ฐานนฺตรํ ปตฺเถสิ.
     โส ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ โพธิสตฺตสฺส
มาตุกุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธิคฺคหณทิวเส กปิลวตฺถุสฺมึเยว อมจฺจเคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ,
โพธิสตฺเตน สทฺธึ เอกทิวเสเยว ๒- ชาโตติ. ตํ ทิวสํเยว ทุกูลจุมฺพฏเก ๓-
นิปชฺชาเปตฺวา โพธิสตฺตสฺส อุปฏฺฐานตฺถาย ๔- นยึสุ. โพธิสตฺเตน หิ สทฺธึ
โพธิรุกฺโข, ราหุลมาตา, จตฺตาโร นิธี, อาโรหนหตฺถี, อสฺสกณฺฐโก, อานนฺโท,
ฉนฺโน, กาฬุทายีติ อิเม สตฺต เอกทิวเส ชาตตฺตา สหชาตา นาม อเหสุํ.
อถสฺส นามคฺคหณทิวเส สกลนครสฺส อุทคฺคจิตฺตชาตตฺตา ๕- อุทายิเตฺวว นามํ
อกํสุ. โถกํ กาฬธาตุกตฺตา ปน กาฬุทายีติ ปญฺญายิตฺถ. โส โพธิสตฺเตน
สทฺธึ กุมารกีฬํ กีฬนฺโต วุทฺธึ อคมาสิ.
     อปรภาเค โลกนาเถ มหาภินิกฺขมํ นิกฺขมิตฺวา อนุกฺกเมน สพฺพญฺญุตํ
ปตฺวา ปวตฺตวรธมฺมจกฺเก ราชคหํ อุปนิสฺสาย เวฬุวเน วิหรนฺเต สุทฺโธทน-
มหาราชา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา ปุริสสหสฺสปริวารํ เอกํ อมจฺจํ "ปุตฺตํ เม
อิธาเนหี"ติ เปเสสิ. โส ธมฺมเทสนาเวลายํ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต
ฐิโต ธมฺมํ สุณิตฺวา สปริวาโร อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ เน สตฺถา "เอถ
@เชิงอรรถ:  ม. ตาทิสํ.   ฉ.ม. เอกทิวสํเยว.
@ ทุกูลจุมฺพิฏเก. มโน.ปู. ๑/๒๖๘.
@ ก. อุปฏฺฐานํ.   ฉ.ม. อุทคฺคจิตฺตทิวเส ชาตตฺตา.
ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. สพฺเพ ตงฺขณํเยว อิทฺธิมยปตฺตจีวรธรา วสฺสสติกตฺ-
เถรา ๑- วิย อเหสุํ. อรหตฺตปฺปตฺติโต ปฏฺฐาย ปน อริยา มชฺฌตฺตาว โหนฺติ.
ตสฺมา รญฺญา ปหิตสาสนํ ทสพลสฺส น กเถสิ. ราชา "เนว คโต อาคจฺฉติ,
สาสนํ น สุยฺยตี"ติ อปรํ อมจฺจํ ปุริสสหสฺเสหิ สทฺธึ เปเสสิ. ตสฺมิมฺปิ ตถา
ปฏิปนฺเน อปรมฺปิ เปเสสีติ เอวํ นวหิ อมจฺเจหิ สทฺธึ นว ปุริสสหสฺสานิ ๒-
เปเสสิ. สพฺเพ อรหตฺตํ ปตฺวา ตุณฺหี อเหสุํ.
     อถ ราชา จินฺเตสิ "เอตฺตกา ชนา มยิ สิเนหาภาเวน ทสพลสฺส
อิธาคมนตฺถาย น กิญฺจิ กถยึสุ, อยํ โข อุทายิ ทสพเลน สมวโย, สหปํสุกีฬิโก,
มยิ จ สิเนโห อตฺถิ, ๓- อิมํ เปเสสฺสามี"ติ ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "ตาต ตฺวํ
ปุริสสหสฺสปริวาโร ราชคหํ คนฺตฺวา ทสพลํ อิธาเนหี"ติ วตฺวา เปเสสิ.
โส ปน คจฺฉนฺโต "สจาหํ เทว ปพฺพชิตุํ ลภิสฺสามิ, เอวาหํ ภควนฺตํ
อิธาเนสฺสามี"ติ วตฺวา "ยํ กิญฺจิ กตฺวา มม ปุตฺตํ ทสฺเสหี"ติ วุตฺเต ๔- ราชคหํ
คนฺตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนาเวลายํ ปริสปริยนฺเต ฐิโต ธมฺมํ สุตฺวา สปริวาโร
อรหตฺตํ ปตฺวา เอหิภิกฺขุภาเว ปติฏฺฐาสิ. อรหตฺตํ ปน ปตฺวา "น ตาวายํ
ทสพลสฺส กุลนครํ คนฺตุํ กาโล, วสนฺเต ปน อุปคเต ปุปฺผิเต วนสณฺเฑ
หริตติณสญฺฉนฺนาย ๕- ภูมิยา คมนกาโล ภวิสฺสตี"ติ กาลํ ปฏิมาเนนฺโต วสนฺเต
สมฺปตฺเต สตฺถุ กุลนครํ คนฺตุํ คมนมคฺควณฺณํ วณฺเณนฺโต:-
                    "องฺคาริโน ทานิ ทุมา ภทนฺเต
                    ผเลสิโน ฉทนํ วิปฺปหาย
                    เต อจฺจิมนฺโตว ปภาสยนฺติ
                    สมโย มหาวีร ภาคี รถานํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วสฺสสฏฺฐิกตฺเถรา, เอวมุปริปิ.   ฉ.ม. นวหิ ปุริสสหสฺเสหิ สทฺธึ นว
@อมจฺเจ.   สี. สิเนหวา.   ฉ.ม. วุตฺโต.   ก. หริตติณสมตาย.
                    ทุมานิ ผุลฺลานิ มโนรมานิ
                    สมนฺตโต สพฺพทิสา ปวนฺติ
                    ปตฺตํ ปหาย ผลมาสสานา
                    กาโล อิโต ปกฺกมนาย ธีร.
                    เนวาติสีตํ น ปนาติอุณฺหํ
                    สุขา อุตุ อทฺธนิยา ภทนฺเต
                    ปสฺสนฺตุ ตํ สากิยา โกลิยา จ
                    ปจฺฉามุขํ โรหิณิยํ ตรนฺตํ.
                อาสาย กสเต เขตฺตํ  พีชํ อาสาย วปฺปติ
                อาสาย วาณิชา ยนฺติ  สมุทฺทํ ธนหารกา
                ยาย อาสาย ติฏฺฐามิ  สา เม อาสา สมิชฺฌตุ.
                นาติสีตํ ๑- นาติอุณฺหํ  นาติทุพฺภิกฺขฉาตกํ
                สทฺทลา หริตา ภูมิ    เอส กาโล มหามุนิ. ๑-
                    ปุนปฺปุนญฺเจว วปนฺติ พีชํ
                    ปุนปฺปุนํ วสฺสติ เทวราชา
                    ปุนปฺปุนํ เขตฺตํ กสนฺติ กสฺสกา
                    ปุนปฺปุนํ ธญฺญมุเปติ รฏฺฐํ.
                    ปุนปฺปุนํ ยาจนกา จรนฺติ
                    ปุนปฺปุนํ ทานปฺปตี ททนฺติ
                    ปุนปฺปุนํ ทานปฺปตี ททิตฺวา
                    ปุนปฺปุนํ สคฺคมุเปนฺติ ฐานํ.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ อยํ คาถา เถรคาถายํ นตฺถิ, มโน.ปู. ๑/๒๖๙ ปิฏฺเฐ ปน อตฺติ.
                    วีโร หเว สตฺตยุคํ ปุเนติ
                    ยสฺมึ กุเล ชายติ ภูริปญฺโญ
                    มญฺญามหํ สกฺกติ เทวเทโว
                    ตยา หิ ชาโต มุนิ สจฺจนาโม.
                    สุทฺโธทโน นาม ปิตา มเหสิโน
                    พุทฺธสฺส มาตา ปน มายนามา
                    ยา โพธิสตฺตํ ปริหริย กุจฺฉินา
                    กายสฺส เภทา ติทิวสฺมิ โมทติ.
                    สา โคตมี กาลกตา อิโต จุตา
                    ทิพฺเพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูตา
                    สา โมทติ กามคุเณหิ ปญฺจหิ
                    ปริวาริตา เทวคเณหิ เตหี"ติ ๑-
อิมา คาถาโย อภาสิ.
     ตตฺถ องฺคาริโนติ องฺคารานิ วิยาติ องฺคารานิ. องฺคารานิ รตฺตปวาฬวณฺณานิ
รุกฺขานํ ปุปฺผผลานิ, ตานิ เอเตสํ สนฺตีติ องฺคาริโน, องฺคารโลหิตก-
กุสุมฺภกึสุเกหิ ๒- องฺคารวุฏฺฐิยา ปริกิณฺณา วิยาติ อตฺโถ. ทานีติ อิมสฺมึ กาเล.
ทุมาติ รุกฺขา. ภทนฺเตติ ภทฺทํ อนฺเต เอตสฺสาติ "ภทนฺเต"ติ เอตสฺส
ทการสฺส โลปํ กตฺวา วุจฺจติ. คุณวิเสสยุตฺโต, คุณวิเสสยุตฺตานญฺจ อคฺคภูโต
สตฺถา. ตสฺมา ภทนฺเตติ สตฺถุ อาลปนเมว, ปจฺจตฺตวจนญฺเจตํ เอการนฺตํ
"สุคเต ปฏิกมฺเม สุเข ทุกฺเข ชีเว"ติอาทีสุ วิย. อิธ ปน สมฺโพธนตฺเถ
ทฏฺฐพฺพํ. เตน วุตฺตํ "ภทนฺเตติ อาลปนนฺ"ติ. "ภทฺทสทฺเทน สมานตฺถํ
@เชิงอรรถ:  ขุ.เถร. ๒๖/๕๒๗-๓๕/๓๔๗-๙.   ฉ.ม. อภิโลหิตกุสุมกิสลเยหิ.
ปทนฺตรเมกนฺ"ติ เกจิ. ผลานิ เอสนฺตีติ ผเลสิโน. อเจตเนปิ หิ สเจตนกิริยํ ๑-
อาห. เอวํ เถเรน ยาจิโต ภควา ตตฺถ คมเน พหูนํ วิเสสาธิคมํ ทิสฺวา
วีสติสหสฺสขีณาสวปริวุโต ราชคหโต อตุริตคมนวเสน ๒- กปิลวตฺถุคามิมคฺคํ
ปฏิปชฺชิ. เถโร อิทฺธิยา กปิลวตฺถุํ คนฺตฺวา รญฺโญ ปุรโต อากาเส ฐิโตว
อทิฏฺฐปุพฺพเวสํ ทิสฺวา รญฺญา "โกสิ ตฺวนฺ"ติ ปุจฺฉิโต "อมจฺจปุตฺตํ ตยา
ภควโต สนฺติกํ เปสิตํ มํ น ชานาสิ, ตฺวํ เอวํ ปน ชานาหี"ติ ทสฺเสนฺโต:-
                    พุทฺธสฺส ปุตฺโตมฺหิ อสยฺหสาหิโน
                    องฺคีรสสฺสปฺปฏิมสฺส ตาทิโน
                    ปิตุปิตา มยฺหํ ตฺวํสิ สกฺก
                    ธมฺเมน เม โคตม อยฺยโกสีติ ๓-
คาถมาห.
     ตตฺถ พุทฺธสฺส ปุตฺโตมฺหีติ สพฺพญฺญุพุทฺธสฺส โอรสปุตฺโต อมฺหิ.
อสยฺหสาหิโนติ อภิสมฺโพธิโต ปุพฺเพ ฐเปตฺวา มหาโพธิสตฺตํ อญฺเญหิ สหิตุํ
วหิตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา อสยฺหสฺส สกลสฺส โพธิสมฺภารสฺส มหากรุณาธิการสฺส ๔-
จ สหนโต วหนโต, ตโต ปรมฺปิ อญฺเญหิ สหิตุํ อภิภวิตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา
อสยฺหานํ ปญฺจนฺนํ มารานํ สหนโต อภิภวนโต, อาสยานุสยจริตาธิมุตฺติอาทิ-
สมงฺคีภาคาวโพธเนน ๕- ยถารหํ เวเนยฺยานํ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺเถหิ
อนุสาสนีสงฺขาตสฺส อญฺเญหิ อสยฺหสฺส พุทฺธกิจฺจสฺส สหนโต, ตตฺถ วา
สาธุการิภาวโต อสยฺหสาหิโน. องฺคีรสสฺสาติ องฺคีกตสีลาทิสมฺปตฺติกสฺส.
องฺคมงฺเคหิ นิจฺฉรณกโอภาสสฺสาติ ๖- อปเร. เกจิ ปน "องฺคีรโส, สิทฺธตฺโถติ เทฺว
นามานิ
@เชิงอรรถ:  อิ. สเจตนากาลํ.   ฉ.ม. อตุริตจาริกาวเสน.
@ ขุ.เถร. ๒๖/๕๓๖/๓๔๙.   ฉ.ม.มหาการุณิกาธิการสฺส.
@ ฉ.ม....อาทิวิภาคาวโพธเนน.   ก. นิรวชฺชก....
ปิตราเยว คหิตานี"ติ วทนฺติ. อปฺปฏิมสฺสาติ อนูปมสฺส. ๑- อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ
ตาทิลกฺขณปฺปตฺติยา ตาทิโน. ปิตุปิตา มยฺหํ ตุวํสีติ อริยชาติวเสน มยฺหํ
ปิตุ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส โลกโวหาเรน ตฺวํ ปิตา อสิ. สกฺกาติ ชาติวเสน
ราชานํ อาลปติ. ธมฺเมนาติ สภาเวน อริยชาติ โลกิยชาตีติ ทฺวินฺนํ ชาตีนํ
สภาวสโมธาเนน. โคตมาติ ราชานํ โคตฺเตน อาลปติ. อยฺยโกสีติ ปิตามโห
อสิ. เอตฺถ ปน ๒- "พุทฺธสฺส ปุตฺโตมฺหี"ติอาทึ วทนฺโต เถโร อญฺญํ
พฺยากาสิ.
     เอวํ ปน เถโร ๓- อตฺตานํ ชานาเปตฺวา หฏฺฐตุฏฺเฐน รญฺญา มหารเห
ปลฺลงฺเก นิสีทาเปตฺวา อตฺตโน ปฏิยาทิตสฺส นานคฺครสสฺส โภชนสฺส ปตฺตํ
ปูเรตฺวา ทินฺเน คมนาการํ ทสฺเสสิ. "กสฺมา ภนฺเต คนฺตุกามตฺถ, ภุญฺชถา"ติ
จ วุตฺเต สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ภุญฺชิสฺสามีติ. กหํ ปน สตฺถาติ. วีสติสหสฺส-
ภิกฺขุปริวาโร ตุมฺหากํ ทสฺสนตฺถาย มคฺคํ ปฏิปนฺโนติ. "ตุเมฺห อิมํ ปิณฺฑปาตํ
ภุญฺชถ, อญฺญํ ภควโต หริสฺสถ. ยาว จ มม ปุตฺโต อิมํ นครํ สมฺปาปุณาติ,
ตาวสฺส อิโต ปิณฺฑปาตํ หรถา"ติ วุตฺเต เถโร ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา รญฺโญ
ปริสาย จ ธมฺมํ กเถตฺวา สตฺถุ อาคมนโต ปุเรตรเมว สกลราชนิเวสนํ
รตนตฺตเย อภิปฺปสนฺนํ กโรนฺโต สพฺเพสํ ปสฺสนฺตานํเยว อตฺตนา ๔- สตฺถุ
อาหริตพฺพภตฺตปุณฺณํ ปตฺตํ อากาเส วิสฺสชฺเชตฺวา สยมฺปิ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา
ปิณฺฑปาตํ อุปนาเมตฺวา สตฺถุ หตฺเถ ฐเปสิ. สตฺถา ตํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺชิ.
เอวํ สฏฺฐิโยชนมคฺเค ทิวเส ทิวเส โยชนํ คจฺฉนฺตสฺส ภควโต ราชเคหโตเยว
ปิณฺฑปาตํ อาหริตฺวา อทาสิ. อถ นํ ภควา "อยํ มยฺหํ ปิตุโน สกลนิเวสนํ
ปสาเทตี"ติ "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ กุลปฺปสาทกานํ ภิกฺขูนํ ยทิทํ
กาฬุทายี"ติ ๕- กุลปฺปสาทกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ.
@เชิงอรรถ:  ก. อนูปมสฺส อสทิสสฺส.   ฉ.ม. จ.   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ.
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ.   องฺ.เอกก. ๒๐/๒๒๕/๒๕.
     [๔๘-๙] เอวํ โส กตปุญฺญสมฺภารานุรูเปน อรหตฺตํ ปตฺวา ปตฺต-
เอตทคฺคฏฺฐาโน อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ
ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส พุทฺธสฺสาติอาทิมาห. อทฺธานํ ปฏิปนฺนสฺสาติ อปรรฏฺฐํ
คมนตฺถาย ทูรมคฺคํ ปฏิปชฺชนฺตสฺส. จรโต จาริกํ ตทาติ อนฺโตมณฺฑลํ
มชฺเฌมณฺฑลํ พหิมณฺฑลนฺติ ตีณิ มณฺฑลานิ ตทา จาริกํ จรโต จรนฺตสฺส
ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส ภควโต สุผุลฺลํ สุฏฺฐุ ผุลฺลํ ปโพธิตํ คยฺห คเหตฺวา น
เกวลเมว ปทุมํ, อุปฺปลญฺจ มลฺลิกํ วิกสิตํ อหํ คยฺห อุโภหิ หตฺเถหิ คเหตฺวา
ปูเรสินฺติ สมฺพนฺโธ. ปรมนฺนํ คเหตฺวานาติ ปรมํ อุตฺตมํ เสฏฺฐํ มธุรํ สพฺพสุปกฺกํ
สาลิโอทนํ คเหตฺวา สตฺถุโน อทาสึ โภเชสินฺติ อตฺโถ.
     [๕๗] สกฺยานํ นนฺทิชนโนติ สกฺยราชกุลานํ ภควโต ญาตีนํ
อาโรหปริณาหรูปโยพฺพนวจนาลปนสมฺปตฺติยา นนฺทํ ตุฏฺฐึ ชเนนฺโต อุปฺปาเทนฺโต.
ญาติพนฺธุ ภวิสฺสตีติ ญาโต ปากโฏ พนฺธุ ภวิสฺสติ. เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติ.
                   กาฬุทายิตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๐ หน้า ๖๖-๗๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=50&A=1450&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=50&A=1450&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=36              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=1966              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=2530              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=2530              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_32

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]