ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕ ภาษาบาลีอักษรไทย ที.อ. (สุมงฺคล.๒)

                           ๕. ชนวสภสุตฺต
                       นาทิกิยาทิพฺยากรณวณฺณนา
      [๒๗๓-๒๗๕] เอวมฺเม สุตนฺติ ชนวสภสุตฺตํ. ตตฺรายํ อนุตฺตานปทวณฺณนา:-
      ปริโต ปริโต ชนปเทสูติ สามนฺตชนปเทสุ ปริจารเกติ พุทฺธธมฺมสํฆานํ
ปริจารเก. อุปปตฺตีสูติ ญาณคติปุญฺญานํ อุปปตฺตีสุ. กาสีโกสเลสูติ กาสีสุ จ
โกสเลสุ จ, กาสิกรฏฺเฐ จ โกสลรฏฺเฐ จาติ อตฺโถ. เอส นโย สพฺพตฺถ.
องฺคมคธโยนกกมฺโพชอสฺสกอวนฺตีรฏฺเฐสุ ปน ฉสุ น พฺยากโรติ. อิเมสํ ปน โสฬสนฺนํ
มหาชนปทานํ ปุริเมสุ ทสสุเยว พฺยากโรติ. นาทิกิยาติ ๑- นาทิกคามวาสิโน.
      เตน จาติ เตน อนาคามิอาทิภาเวน. สุตฺวาติ สพฺพญฺญุตญาเณน
ปริจฺฉินฺทิตฺวา พฺยากโรนฺตสฺส ภควโต ปญฺหาพฺยากรณํ สุตฺวา เตสํ อนาคามิอาทีสุ
นิฏฺฐํ คตา หุตฺวา. เตน อนาคามิอาทิภาเวน อตฺตมนา อเหสุํ. อฏฺฐกถายํ ปน
เตนาติ เต นาทิกิยาติ วุตฺตํ. เอตสฺมึ หิ อตฺเถ นกาโร นิปาตมตฺตํ โหติ.
                         อานนฺทปริกถาวณฺณนา
      [๒๗๖-๒๗๗] ภควนฺตํ กิตฺตยมานรูโปติ อโห พุทฺโธ, อโห ธมฺโม,
อโห สํโฆ, อโห ธมฺโม สฺวากฺขาโตติ เอวํ กิตฺตยนฺโตว กาลมกาสิ. พหุชโน
ปสีเทยฺยาติ อมฺหากํ ปิตา มาตา ภาตา ภคินี ปุตฺโต ธีตา สหายโก, เตน
อเมฺหหิ สทฺธึ เอกโต ภุตฺตา, เอกโต สยิตา, ตสฺส อิทญฺจิทญฺจ มนาปํ
อกริมฺหา, โส กิร อนาคามี สกทาคามี โสตาปนฺโน, อโห สาธุ อโห สุฏฺฐูติ
เอวํ พหุชโน ปสาทํ อาปชฺเชยฺย.
      [๒๗๘] คตินฺติ ญาณคตึ. อภิสมฺปรายนฺติ ญาณาภิสมฺปรายเมว.
อทฺทสา โขติ กิตฺตเก ชเน อทฺทส. จตุวีสติสตสหสฺสานิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นาติกิยาติ เอวมุปริปิ
      [๒๗๙] อุปสนฺตปติสฺโสติ ๑- อุปสนฺตทสฺสโน. ภาติริวาติ อติวิย
ภาติ, อติวิย วิโรจติ. อินฺทฺริยานนฺติ มมจฺฉฏฺฐานํ อินฺทฺริยานํ. อทฺทสํ โข อหํ
อานนฺทาติ เนว ทส, น วีสติ, น สตํ, สหสฺสํ, อนูนาธิกานิ จตุวีสติสตหสฺสานิ
อทฺทสนฺติ อาห.
                          ชนวสภยกฺขวณฺณนา
      [๒๘๐] ทิสฺวา ปน เม เอตฺตโก นาม ชโน มํ นิสฺสาย ทุกฺขา มุตฺโตติ
พลวโสมนสฺสํ อุปฺปชฺชิ, จิตฺตํ ปสีทิ, จิตฺตสฺส ปสนฺนตฺตา จิตฺตสมุฏฺฐานํ
โลหิตํ ปสีทิ, โลหิตสฺส ปสนฺนตฺตา มนจฺฉฏฺฐานิ อินฺทฺริยานิ ปสีทึสูติ สพฺพมิทํ
วตฺวา อถ โข อานนฺทาติ อาทิมาห. ตตฺถ ยสฺมา โส พิมฺพิสาโร ภควโต
ธมฺมกถํ สุตฺวา ทสสหสฺสาธิกสฺส ชนสตสหสฺสสฺส เชฏฺฐโก หุตฺวา โสตาปนฺโน
ชาโต, ตสฺมา ชนวสโภติสฺส นามํ อโหสิ.
      อิโต สตฺตาติ อิโต เทวโลกา จวิตฺวา สตฺต. ตโต สตฺตาติ ตโต
มนุสฺสโลกา จวิตฺวา สตฺต. สํสารานิ ๒- จตุทฺทสาติ สพฺพาปิ จตุทฺทส ขนฺธปฏิปาฏิโย.
นิวาสมภิชานามีติ ชาติวเสน นิวาสํ ชานามิ. ยตฺถ เม วุสิตํ ปุเรติ ยตฺถ
เทเวสุ จ เวสฺสวณสฺส สหพฺยตํ อุปคเตน มนุสฺเสสุ จ ราชภูเตน อิโต
อตฺตภาวโต ปุเรเยว มยา วุสิตํ. ปุเร เอวํ วุสิตตฺตาเอว จ อิทานิ โสตาปนฺโน
หุตฺวา ตีสุ วตฺถูสุ พหุปุญฺญํ กตฺวา ตสฺสานุภาเวน อุปริ นิพฺพตฺติตุํ สมตฺโถปิ
ทีฆรตฺตํ วุสิตฏฺฐาเน ๓- นิกฺกนฺติยา พลวตาย เอตฺเถว นิพฺพตฺโต.
      [๒๘๑] อาสา จ ปน เม สนฺติฏฺฐตีติ อิมินา อหํ โสตาปนฺโนติ
น สุตฺตปฺปมตฺโตว หุตฺวา กาลํ วีตินาเมสึ. สกทาคามิมคฺคตฺถาย ปน เม
วิปสฺสนา อารทฺธา. อชฺเชว อชฺเชว ปฏิวิชฺฌิสฺสามีติ เอวํ สอุสฺสาโห วิหรามีติ
ทสฺเสติ. ยทคฺเคติ ลฏฺฐิวนุยฺยาเน ปฐมทสฺสเน โสตาปนฺนทิวสํ สนฺธาย วทติ.
ตทคฺเค อหํ ภนฺเต ทีฆรตฺตํ อวินิปาโต อวินิปาตํ สญฺชานามีติ ตํ ทิวสํ อาทึ
กตฺวา, อหํ ภนฺเต ปุริมา จตุทฺทสอตฺตภาวสงฺขาตา ๔- ทีฆรตฺตํ อวินิปาโต
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุปสนฺตปทิสฺโสติ   ก. สํสรามิ   วสิตฏฺฐาเน   ฉ.ม. ปุริมํ....สงฺขาตํ
ลฏฺฐิวนุยฺยาเน โสตาปตฺติมคฺควเสน อธิคตํ อวินิปาตธมฺมํ ๑- สญฺชานามีติ อตฺโถ.
อนจฺฉริยนฺติ อนุ อจฺฉริยํ. จินฺตยมานํ ปุนปฺปุนํ อจฺฉริยเมเวตํ ๒- ยํ เยน ๓-
เกนจิเทว กรณีเยน คจฺฉนฺโต ภควนฺตํ อนฺตรามคฺเค อทฺทสํ, อิทํปิ อจฺฉริยํ
ยญฺจ เม เวสฺสวณสฺส มหาราชสฺส ตสฺสํ ๔- ปริสายํ ๔- ภาสโต ภควโต
ทิฏฺฐสทิสเมว สมฺมุขา สุตํ. เทฺว ปจฺจยาติ อนฺตรามคฺเค ทิฏฺฐภาโว จ
เวสฺสวณสฺส สมฺมุขา สุตํ อาโรเจตุกามตา จ.
                           เทวสภาวณฺณนา
      [๒๘๒] สนฺนิปติตาติ กสฺมา สนฺนิปติตา. เต กิร จตูหิ การเณหิ
สนฺนิปตนฺติ. วสฺสูปนายิกสงฺคหตฺถํ, ปวารณาสงฺคหตฺถํ, ธมฺมสฺสวนตฺถํ,
ปาริจฺฉตฺตกกีฬานุภวนตฺถนฺติ. ตตฺถ เสฺว วสฺสูปนายิกาติ อาสาฬฺหปุณฺณมายํ ๕-
ทฺวีสุ เทวโลเกสุ เทวา สุธมฺมาย เทวสภาย สนฺนิปติตฺวา มนฺเตนฺติ อสุกวิหาเร
เอโก ภิกฺขุ วสฺสูปคโต, อสุกวิหาเร เทฺว ตโย จตฺตาโร ปญฺจ ทส วีสติ ตึส
จตฺตาลีส ปญฺญาส สตํ สหสฺสํ ภิกฺขู วสฺสูปคตา, เอตฺเถตฺถ ฐาเน อยฺยานํ
อารกฺขํ สุสํวิหิตํ กโรถาติ. เอวํ วสฺสูปนายิกสงฺคโห กโต โหติ.
      ตทาปิ เอเตเนว การเณน สนฺนิปติตา. อิทํ เนสํ ๖- โหติ อาสนสฺมินฺติ
อิทํ เตสํ จตุนฺนํ มหาราชานํ อาสนํ โหติ. เอวนฺเตสุปิ นิสินฺเนสุ อถ ปจฺฉา
อมฺหากํ อาสนํ โหติ.
      เยนตฺเถนาติ เยน วสฺสูปนายิกตฺเถน. ตํ อตฺถํ จินฺตยิตฺวา ตํ อตฺถํ
มนฺตยิตฺวาติ ตํ อรญฺญวาสิโน ภิกฺขุสํฆสฺส อารกฺขํ ๗- จินฺตยิตฺวา เอตฺเถตฺถ
วุฏฺฐภิกฺขุสํฆสฺส อารกฺขํ สํวิทหถาติ จตูหิ มหาราเชหิ สทฺธึ มนฺเตตฺวา.
วุตฺตวจนาปิ ตนฺติ เตตึส เทวปุตฺตา วทนฺติ, มหาราชาโน วุตฺตวจนา นาม.
ตถา เตตึส เทวปุตฺตา ปจฺจานุสาสนฺติ, อิตเร ปจฺจานุสิฏฺฐวจนา นาม.
ปททฺวเยปิ ปน ตนฺติ นิปาตมตฺตเมว. อวิปกฺกนฺตาติ อคตา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. อวินิปาตธมฺมตํ   ฉ.ม.,อิ. อจฺฉริยเมวิทํ   ฉ.ม.,อิ. เยน น ทิสฺสติ
@๔-๔ ฉ.ม. สยํปริสาย, อิ. สยํ ปริสายํ   ฉ.ม. อาสาฬฺหีปุณฺณมาย,
@    อิ. อาสาฬหิปุณฺณมาย    ฉ.ม.,อิ. เตสํ    ฉ.ม.,อิ, อารกฺขตฺถํ
      [๒๘๓] อุฬาโรติ วิปุโล มหา. เทวานุภาวนฺติ ยา สา สพฺพเทวตานํ
วตฺถาลงฺการวิมานสรีรานํ ปภา ทฺวาทส โยชนานิ ผรติ. มหาปุญฺญานํ ปน
สรีรปฺปภา โยชนสตํ ผรติ. ตํ เทวานุภาวํ อติกฺกมิตฺวา.
      พฺรหฺมุโน เหตํ ปุพฺพนิมิตฺตนฺติ ยถา สุริยสฺส อุทยโต เอตํ
ปุพฺพงฺคมํ เอตํ ปุพฺพนิมิตฺตํ ยทิทํ อรุณุคฺคํ, เอวเมว พฺรหฺมุโนปิ เอตํ
"ปุพฺพนิมิตฺตนฺ"ติ ทีเปติ.
                         สนงฺกุมารกถาวณฺณนา
      [๒๘๔] อนภิสมฺภวนีโยติ อปตฺตพฺโพ, น ตํ เทวา ตาวตึสา
ปสฺสนฺตีติ อตฺโถ. จกฺขุปถสฺมินฺติ จกฺขุปสาเท อาปาเถ วา. โส เทวานํ จกฺขุสฺส
อาปาเถ สมฺภาวนีโย ๑- ปตฺตพฺโพ น อโหสิ, ๒- นาภิภวตีติ วุตฺตํ โหติ. เหฏฺฐา
เหฏฐา หิ เทวตา อุปรูปริเทวตานํ โอฬาริกํ กตฺวา มาปิตเมว อตฺตภาวํ ปสฺสิตุํ
สกฺโกนฺติ. เวทปฏิลาภนฺติ ตุฏฺฐิปฏิลาภํ. อธุนาภิสิตฺโต รชฺเชนาติ สมฺปตฺติยา ๓-
อภิสิตฺโต รชฺเชน. อยํ ปนตฺโถ ทุฏฺฐคามณิอภยวตฺถุนา ทีเปตพฺโพ:-
      โส กิร ทฺวตฺตึส ทมิฬราชาโน วิชิตฺวา อนุราธปุเร ปตฺตาภิเสโก
ตุฏฺฐิโสมนสฺเสน มาสํ นิทฺทํ น ลภิ, ตโต "นิทฺทํ น ลภามิ ภนฺเต"ติ
ภิกฺขุสํฆสฺส อาจิกฺขิ. เตนหิ มหาราช อชฺช อุโปสถํ อธิฏฺฐาหีติ. โส จ
อุโปสถํ อธิฏฺฐาสิ. สํโฆ คนฺตฺวา "จิตฺตยมกํ สชฺฌายถา"ติ อฏฺฐ อาภิธมฺมิกภิกฺขู
เปเสสิ. เต คนฺตฺวา "นิปชฺชตุ ๔- มหาราชา"ติ วตฺวา สชฺฌายํ อารภึสุ. ราชา
สชฺฌายํ สุณนฺโตว นิทฺทํ โอกฺกมิ. เถรา ราชานํ มา ปโพธยิตฺถาติ ปกฺกมึสุ.
ราชา ทุติยทิวเส สุริยุคฺคมเนว ปพุชฺฌิตฺวา เถเร อปสฺสนฺโต "กุหึ อยฺยา"ติ
ปุจฺฉิ. ตุมฺหากํ นิทฺโทกฺกมนภาวํ ญตฺวา คตาติ. นตฺถิ โภ มยฺหํ อยฺยกสฺส
ทารกานํ อชานนเภสชฺชํ นาม, ยาว นิทฺทาเภสชฺชํปิ ชานนฺติเยวาติ อาห.
      ปญฺจสิโขติ ปญฺจสิขคนฺธพฺพสทิโส หุตฺวา. ปญฺจสิขคนฺธพฺพเทวปุตฺตสฺส
กิร สพฺพเทวปุตฺตา ๕- อตฺตภาวํ มมายนฺติ. ตสฺมา พฺรหฺมาปิ ตาทิสํเยว อตฺตภาวํ
นิมฺมินิตฺวา ปาตุรโหสิ. ปลฺลงฺเกน นิสีทีติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. สมฺภวนีโย   ฉ.ม., อิ. โหติ   ฉ.ม., อิ. สมฺปติ
@ ฉ.ม., อิ. นิปชฺช ตฺวํ   ฉ.ม., อิ. สพฺพเทวตา
      [๒๘๕] วิสฺสฏฺโฐติ สุมุตฺโต อปลิพุทฺโธ. วิญฺเญยฺโยติ อตถวิญฺญาปโน.
มญฺชูติ มธุโร มุทุ. สวนีโยติ โสตพฺพยุตฺโต กณฺณสุโข. พินฺทูติ เอกฆโน.
อวิสารีติ สุวิสโท อวิปฺปกิณฺโณ. คมฺภีโรติ นาภิมูลโต ปฏฺฐาย คมฺภีรสมุฏฺฐิโต,
น ชิวฺหาทนฺตโอฏฺฐตาลุมตฺตปฺปหารสมุฏฺฐิโต. เอวํ สมุฏฺฐิโต หิ อมธุโร จ โหติ,
น จ ทูรํ สาเวติ. นินฺนาทีติ มหาเมฆคชฺชิตมุทิงฺคสทฺโท ๑- วิย นินฺนาทยุตฺโต.
อปิเจตฺถ ปจฺฉิมํ ปจฺฉิมํ ปทํ ปุริมสฺส ปุริมสฺส อตฺโถเยวาติ เวทิตพฺพํ. ๒-
ยถาปริสนฺติ ยตฺตกา ปริสา, ตตฺตกเมว วิญฺญาเปติ. อนฺโตปริสายเมวสฺส สทฺโท
สมฺปริวตฺตติ, น พหิทฺธา วิธาวติ.
      เย หิ เกจีติ อาทิ พหุชนหิตาย ปฏิปนฺนภาวทสฺสนตฺถํ วทติ. สรณํ คตาติ
น ยถา วา ตถา วา สรณํ คเต สนฺธาย วทติ. นิพฺเพมติกคหิตสรเณ ปน สนฺธาย
วทติ. คนฺธพฺพกายํ ปริปูเรนฺตีติ คนฺธพฺพเทวคณํ ปริปูเรนฺติ. อิติ อมฺหากํ สตฺถุ
โลเก อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺฐาย ฉ เทวโลกาทีสุ ปิฏฺฐํ โกฏฺเฏตฺวา ปูริตนาฬิ
วิย สรวนนฬวนํ วิย จ นิรนฺตรา ๓- ชาตา มาริสาติ ๓- อาห.
                         ภาวิตอิทฺธิปาทวณฺณนา
      [๒๘๖] ยาว สุปญฺญตฺตาปิเม ๔- เตน ภควตาติ เตน มยฺหํ สตฺถารา
ภควตา ยาว สุปญฺญตฺตา ยาว สุกถิตา. อิทฺธิปาทาติ เอตฺถ อิชฺฌนฏฺเฐน
อิทฺธิ, ปติฏฺฐานฏฺเฐน ปาทาติ เวทิตพฺพา. อิทฺธิพหุลีกตายาติ ๕- อิทฺธิปโหนกตาย.
อิทฺธิวิเสวิตายาติ ๖- อิทฺธิวิเสสภาวาย, ๖- ปุนปฺปุนํ เสวนวเสน ๗-
จิณฺณวสิตายาติ วุตฺตํ โหติ. อิทฺธิวิกุพฺพนตายาติ อิทฺธิวิกุพฺพนภาวาย,
นานปฺปการโต กตฺวา ทสฺสนตฺถาย. ฉนฺทสมาธิ ปธานสงฺขารสมนฺนาคตนฺติ อาทีสุ
ฉนฺทเหตุโก ฉนฺทาธิโก วา สมาธิ ฉนฺทสมาธิ, กตฺตุกมฺยตาฉนฺทมธิปตึ กริตฺวา
ปฏิลทฺธสมาธิสฺเสตํ อธิวจนํ. ปธานภูตา สงฺขารา ปธานสงฺขารา, จตุกิจฺจสาธกสฺส
สมฺมปฺธานวิริยสฺเสตํ อธิวจนํ. สมนฺนาคตนฺติ ฉนฺทสมาธินา จ ปธานสงฺขาเรหิ ๘-@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. มหาเมฆมุทิงฺคสทฺโท   ฉ.ม.,อิ. เวทิตพฺโพ  ๓-๓ ฉ.ม.,อิ. นิรนฺตรํ
@  ชาตปริสาติ    ฉ.ม.,อิ. สุปญฺญตฺตา จิเม   ฉ.ม.,อิ. อิทฺธิปหุตายาติ
@๖-๖ ฉ.ม.,อิ. อิทฺธิวิสวิตายาติ อิทฺธิวิปชฺชนภาวาย   ฉ.ม.,อิ. อาเสวนวเสน
@ ฉ.ม.,อิ. ปธาน สงฺขาเรน
อุเปตํ. อิทฺธิปาทนฺติ นิปฺผตฺติปริยาเยน วา อิชฺฌนฏฺเฐน, อิชฺฌนฺติ เอตาย
สตฺตา อิทฺธา วุทฺธา อุกฺกํสคตา โหนฺตีติ อิมินา วา ปริยาเยน อิทฺธีติ สงฺขฺยํ
คตานํ อภิญฺญาจิตฺตสมฺปยุตฺตานํ ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารานํ อธิฏฺฐานฏฺเฐน ปาทภูตํ ๑-
เสสจิตฺตเจตสิกราสินฺติ อตฺโถ. วุตฺตํ เหตํ "อิทฺธิปาโทติ โย ตถาภูตสฺส
เวทนากฺขนฺโธ ฯเปฯ วิญฺญาณกฺขนฺโธ"ติ. ๒- อิมินา นเยน เสสปเทสุปิ อตฺโถ
เวทิตพฺโพ. ยเถว หิ ฉนฺทํ อธิปตึ กริตฺวา ปฏิลทฺธสมาธิ ฉนฺทสมาธีติ วุตฺโต,
เอวํ วิริยํ, จิตฺตํ, วีมํสํ อธิปตึ กริตฺวา ปฏิลทฺธสมาธิ วีมํสาสมาธีติ วุจฺจติ.
      อปิจ อุปจารชฺฌานํ ปาโท, ปฐมชฺฌานํ อิทฺธิ. สอุปจารํ ปฐมชฺฌานํ
ปาโท, ทุติยชฺฌานํ อิทฺธีติ เอวํ ปุพฺพภาเค ปาโท, อปรภาเค อิทฺธีติ เอวเมตฺถ
อตฺโถ เวทิตพฺโพ. วิตฺถาเรน ปน อิทฺธิปาทกถา วิสุทฺธิมคฺเค จ วิภงฺคฏฺฐกถายํ
จ วุตฺตา.
      เกจิ ปน "นิปฺผนฺนา อิทฺธิ. อนิปฺผนฺโน อิทฺธิปาโท"ติ วทนฺติ,
เตสํ วาทมทฺทนตฺถาย อภิธมฺเม อุตฺตรจูฬิกวาโร นาม อาคโต:- ๓- "จตฺตาโร
อิทฺธิปาทา ฉนฺทิทฺธิปาโท, วิริยิทฺธิปาโท, จิตฺติทฺธิปาโท, วีมํสิทฺธิปาโท. ตตฺถ
กตโม ฉนฺทิทฺธิปาโท. อิธ ภิกฺขุ ยสฺมึ สมเย โลกุตฺตรํ ฌานํ ภาเวติ นิยฺยานิกํ
อปจยคามึ ทิฏฺฐิคตานํ ปหานาย ปฐมาย ภูมิยา ปตฺติยา, วิวจฺเจว กาเมหิ
ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ ทุกฺขาปฏิปทํ ๔- ทนฺธาภิญฺญํ. โย ตสฺมึ สมเย
ฉนฺโท ฉนฺทีกตา กตฺตุกมฺยตา กุสโล ธมฺมจฺฉนฺโท, อยํ วุจฺจติ ฉนฺทิทฺธิปาโท,
อวเสสา ธมฺมา ฉนฺทิทฺธิปาทสมฺปยุตฺตา"ติ. ๕- อิเม ปน โลกุตฺตรวเสเนว อาคตา.
ตตฺถ รฏฺฐปาลตฺเถโร ฉนฺทํ ธุรํ กตฺวา โลกุตฺตรธมฺมํ นิพฺพตฺเตสิ. โสณตฺเถโร
วิริยํ ธุรํ กตฺวา, สมฺภูตตฺเถโร จิตฺตํ ธุรํ กตฺวา, อายสฺมา โมฆราชา วีมํสํ
ธุรํ กตฺวาติ.
      ตตฺถ ยถา จตูสุ อมจฺจปุตฺเตสุ ฐานนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ราชานํ
อุปนิสฺสาย วิหรนฺเตสุ เอโก อุปฏฺฐาเน ฉนฺทชาโต รญฺโญ อชฺฌาสยญฺจ
รุจิญฺจ ญตฺวา ทิวา จ รตฺโต จ อุปฏฺฐหนฺโต ราชานํ อาราเธตฺวา ฐานนฺตรํ
ปาปุณิ. ยถา โส, เอวํ ฉนฺทธุเรน โลกุตฺตรธมฺมนิพฺพตฺตโก เวทิตพฺโพ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปาทภูโต   อภิ. วิ. ๓๕/๔๓๔/๒๖๑ ฉนฺทิทฺธิปาท   ฉ.ม. อาภโต
@ ฉ.ม. ทุกขปฏิปทํ   อภิ. วิ. ๓๕/๔๕๗/๒๖๙ วีมํสิทฺธิปาท
      เอโก ปน "ทิวเส ทิวเส อุปฏฺฐาตุํ โก สกฺโกติ, อุปฺปนฺเน กิจฺเจ
ปรกฺกเมน อาราเธสฺสามี"ติ กุปฺปิเต ปจฺจนฺเต รญฺญา ปหิโต ปรกฺกเมน
สตฺตุมทฺทนํ กตฺวา ฐานนฺตรํ ปาปุณิ. ยถา โส, เอวํ วิริยธุเรน
โลกุตฺตรธมฺมนิพฺพตฺตโก เวทิตพฺโพ.
      เอโก "ทิวเส ทิวเส อุปฏฺฐานํปิ อุเรน สตฺติสรปฏิจฺฉนฺนมฺปิ ภาโรเยว,
มนฺตวเสน ๑- อาราเธสฺสามี"ติ เขตฺตวิชฺชาย ๒- กตปริจยตฺตา มนฺตสํวิธาเนน
ราชานํ อาราเธตฺวา ฐานนฺตรํ ปาปุณิ. ๓- ยถา โส, เอวํ จิตฺตธุเรน
โลกุตฺตรธมฺมนิพฺพตฺตโก เวทิตพฺโพ.
      อปโร "กึ อิเมหิ อุปฏฺฐานาทีหิ, ราชาโน นาม ชาติสมฺปนฺนสฺส
ฐานนฺตรํ เทนฺติ, ตาทิสสฺส เทนฺโต มยฺหํ ทสฺสตี"ติ ชาติสมฺปทเมว ๔- นิสฺสาย
ฐานนฺตรํ ปาปุณิ. ยถา โส, เอวํ สุปริสุทฺธํ วีมํสํ นิสฺสาย วีมํสาธุเรน ๕-
โลกุตฺตรธมฺมนิพฺพตฺตโก เวทิตพฺโพ.
      อเนกวิหิตนฺติ อเนกวิธํ. อิทฺธิวิธนฺติ อิทฺธิโกฏฺฐาสํ.
                        ติวิธโอกาสาธิคมวณฺณนา
      [๒๘๘] สุขสฺสาธิคมายาติ ฌานสุขสฺส มคฺคสุขสฺส พลสุขสฺส จ
อธิคมาย. สํสฏฺโฐติ สมฺปยุตฺตจิตฺโต. อริยธมฺมนฺติ อริเยน ภควตา พุทฺเธน
เทสิตํ ธมฺมํ. สุณาตีติ สตฺถุ สมฺมุขา ภิกฺขุภิกฺขุนีอาทีหิ วา เทสิยมานา สุณาติ.
โยนิโส มนสิกโรตีติ อุปายโต ปถโต การณโต อนิจฺจนฺติ อาทิวเสน มนสิกโรติ.
"โยนิโสมนสิกาโร นาม อุปายมนสิกาโร ปถมนสิกาโร, อนิจฺเจ อนิจฺจนฺติ
อสุเภ อสุภนฺติ ทุกฺเข ทุกฺขนฺติ อนตฺตนิ อนตฺตาติ สจฺจานุโลมิเกน วา จิตฺตสฺส
อาวชฺชนา อนฺวาวชฺชนา ๖- อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร, อยํ วุจฺจติ
โยนิโส มนสิกาโร"ติ เอวํวุตฺตโยนิโสมนสิกาเรน ๗- กมฺมํ อารภตีติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. มนฺตพเลน    ฉ.ม. ขตฺตวิชฺชาย    ฉ.ม. ปาปุณาติ
@ ฉ.ม.,อิ. ชาติสมฺปตฺติเมว         ฉ.ม.,อิ. วีมํสธุเรน
@ ฉ.ม.,อิ. อาวฏฺฏนา อนฺวาวฏฺฏนา   ฉ.ม.,อิ. เอวํ วุตฺเต โยนิโสมนสิกาเร
อสํสฏฺโฐติ วตฺถุกาเมหิปิ กิเลสกาเมหิปิ อสํสฏฺโฐ วิหรติ. อุปฺปชฺชติ สุขนฺติ
อุปฺปชฺชติ ปฐมชฺฌานสุขํ. สุขา ภิยฺโย โสมนสฺสนฺติ สมาปตฺติโต วุฏฺฐิตสฺส
ฌานสุขปจฺจยา อปราปรํ โสมนสฺสํ อุปฺปชฺชติ. ปมุทาติ ตุฏฺฐาการโต ทุพฺพลปีติ.
ปาโมชฺชนฺติ พลวปีติโสมนสฺสํ ๑- ปฐโม โอกาสาธิคโมติ ปฐมชฺฌานํ ปญฺจ
นีวรณานิ วิกฺขมฺเภตฺวา อตฺตโน โอกาสํ คเหตฺวา ติฏฺฐติ, ตสฺมา "ปฐโม
โอกาสาธิคโม"ติ วุตฺตํ.
      โอฬาริกาติ เอตฺถ กายวจีสงฺขารา ตาว โอฬาริกา โหนฺตุ, จิตฺตสงฺขารา
กถํ โอฬาริกาติ. อปฺปหีนตฺตา. กายสงฺขารา หิ จตุตฺถชฺฌาเนน ปหียนฺติ,
วจีสงฺขารา ทุติยชฺฌาเนน, จิตฺตสงฺขารา นิโรธสมาปตฺติยา. อิติ กายวจีสงฺขาเรสุ
ปหีเนสุปิ เต ติฏฺฐนฺติเยวาติ ปหีเน อุปาทาย อปฺปหีนตฺตา โอฬาริกา นาม
ชาตา. สุขนฺติ นิโรธา วุฏฺฐหนฺตสฺส อุปฺปนฺนํ จตุตฺถชฺฌานิกผลสมาปตฺติสุขํ.
สุขา ภิยฺโย โสนมสฺสนฺติ ผลสมาปตฺติโต วุฏฺฐิตสฺส อปราปรํ โสนมสฺสํ,
ทุติโย โอกาสาธิคโมติ จตุตฺถชฺฌานํ สุขทุกฺขํ วิกฺขมฺเภตฺวา อตฺตโน โอกาสํ
คเหตฺวา ติฏฺฐติ, ตสฺมา "ทุติโย โอกาสาธิคโม"ติ วุตฺตํ. ทุติยตติยชฺฌานานิ
ปเนตฺถ จตุตฺเถ คหิเต คหิตาเนว โหนฺตีติ วิสุํ น วุตฺตานีติ.
      อิทํ กุสลนฺติ อาทีสุ. กุสลํ นาม ทส กุสลกมฺมปถา. อกุสลนฺติ
ทสอกุสลกมฺมปถา. สาวชฺชทุกาทโยปิ เอเตสํเยว วเสน เวทิตพฺพา. สพฺพญฺเจว
ปเนตํ กณฺหญฺจ สุกฺกญฺจ สปฺปฏิภาคํ จาติ กณฺหสุกฺกสปฺปฏิภาคํ. นิพฺพานเมว
เจกํ ๒- อปฺปฏิภาคํ. อวิชฺชา ปหียตีติ วฏฺฏปฏิจฺฉาทิกา อวิชฺชา ปหียติ. วิชฺชา
อุปฺปชฺชตีติ อรหตฺตมคฺควิชฺชา อุปฺปชฺชติ. สุขนฺติ อรหตฺตมคฺคสุขญฺเจว
ผลสุขญฺจ. สุขา ภิยฺโย โสมนสฺสนฺติ ผลสมาปตฺติโต วุฏฺฐิตสฺส อปราปรํ
โสมนสฺสํ. ตติโย โอกาสาธิคโมติ อรหตฺตมคฺโค สพฺพกิเลเส วิกฺขมฺเภตฺวา
อตฺตโน โอกาสํ คเหตฺวา ติฏฺฐติ, ตสฺมา "ตติโย โอกาสาธิคโม"ติ วุตฺโต.
เสสา มคฺคา ปน ตสฺมึ คหิเต อนฺโตคธาเอวาติ วิสุํ น วุตฺตา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม., อิ. พลวตรํ ปีติโสมนสฺสํ   ฉ.ม., อิ. เหตํ
      อิเม ปน ตโย โอกาสาธิคมา อฏฺฐตึสารมฺมณวเสน วิตฺถาเรตฺวา
กเถตพฺพา. กถํ? สพฺพานิ อารมฺมณานิ วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตนเยเนว อุปจารวเสน
จ อปฺปนาวเสน จ ววตฺถเปตฺวา จตุวีสติยา ฐาเนสุ ปฐมชฺฌานํ "ปฐโม
โอกาสาธิคโม"ติ กเถตพฺพํ. เตรสสุ ฐาเนสุ ทุติยตติยชฺฌานานิ, ปณฺณรสสุ
ฐาเนสุ จตุตฺถชฺฌานญฺจ นิโรธสมาปตฺตึ ปาเปตฺวา "ทุติโย โอกาสาธิคโม"ติ
กเถตพฺพํ. ทส อุปจารชฺฌานานิ ปน มคฺคสฺส ปทฏฺฐานภูตานิ ตติยํ โอกาสาธิคมํ
ภชนฺติ. อปิจ ตีสุ สิกฺขาสุ อธิสีลสิกฺขา ปฐมํ โอกาสาธิคมํ ภชติ, อธิจิตฺตสิกฺขา
ทุติยํ, อธิปญฺญาสิกฺขา ตติยนฺติ เอวํ สิกฺขาวเสนปิ กเถตพฺพํ. สามญฺญผเลปิ
จูฬสีลโต ยาว ปฐมชฺฌานา ปฐโม โอกาสาธิคโม, ทุติยชฺฌานโต ยาว
เนวสญฺญานาสญฺญายตนา ทุติโย, วิปสฺสนาโต ๑- ยาว อรหตฺตา ตติโย
โอกาสาธิคโมติ เอวํ สามญฺญผลสุตฺตนฺตวเสนปิ กเถตพฺโพ ๒- ตีสุ ปน ปิฏเกสุ
วินยปิฏกํ ปฐมํ โอกาสาธิคมํ ภชติ, สุตฺตนฺตปิฏกํ ทุติยํ, อภิธมฺมปิฏกํ ตติยนฺติ
เอวํ ปิฏกวเสนปิ กเถตพฺพํ.
      ปุพฺเพ กิร มหาเถรา วสฺสูปนายิกาย อิมเมว สุตฺตํ ปฏฺฐเปนฺติ.
กึการณา? ตีณิ ปิฏกานิ วิภชิตฺวา กเถตุํ ลภิสฺสามาติ. เตปิฏเกน หิ สโมธาเนตฺวา
กเถนฺตสฺส ทุกฺกถิตนฺติ เกนจิ ๓- น สกฺกา วตฺตุํ. เตปิฏกํ วิภชิตฺวา ๔- กถิตเมว
อิทํ สุตฺตํ สุกถิตํ โหตีติ.
                         จตุสติปฏฺฐานวณฺณนา
      [๒๘๙] กุสลสฺสาธิคมายาติ มคฺคกุสลสฺส เจว ผลกุสลสฺส จ
อธิคมตฺถาย. อุภยํปิ เหตํ อนวชฺชฏฺเฐน เขมฏฺเฐน วา กุสลเมว. ตตฺถ สมฺมา
สมาธิยตีติ ตสฺมึ อชฺฌตฺตกาเย สมฺมา สมาหิโต เอกคฺคจิตฺโต โหติ. พหิทฺธา
ปรกาเย ญาณทสฺสนํ อภินิพฺพตฺเตตีติ อตฺตโน กายโต ปรสฺส กายาภิมุขํ ญาณํ
เปเสติ. เอส นโย สพฺพตฺถ. สพฺพตฺเถว จ สติมาติ ปเทน กายาทิปริคฺคาหิกา
@เชิงอรรถ:  อิ. วิปสฺสนโต   ฉ.ม., อิ. กเถตพฺพํ
@ ฉ.ม., อิ. เกนจิ น ทิสฺสติ   ฉ.ม., อิ. ภชาเปตฺวา
สติ. โลเกติ ๑- ปเทน ปริคฺคหิตกายาทโยว จตฺตาโร เจเต สติปฏฺฐานา
โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตาติ เวทิตพฺพา.
                       สตฺตสมาธิปริกฺขารวณฺณนา
      [๒๙๐] สมาธิปริกฺขาราติ เอตฺถ ตโย ปริกฺขารา. "รโถ สีลปริกฺขาโร ๒-
ฌานกฺโข จกฺกวีริโย"ติ ๓- หิ เอตฺถ อลงฺกาโร ปริกฺขาโร นาม. "สตฺตหิ
นครปริกฺขาเรหิ สุปริกฺขิตฺตํ ๔- โหตี"ติ ๕- เอตฺถ ปริวาโร ปริกฺขาโร นาม.
"คิลานปจจยชีวิตปริกฺขาโร"ติ ๖- เอตฺถ สมฺภาโร ปริกฺขาโร นาม. อิธ ปน
ปริวารปริกฺขารวเสน "สตฺต สมาธิปริกฺขารา"ติ วุตฺตํ. ปริกฺขตาติ ปริวาริกา. ๗-
อยํ วุจฺจติ โภ อริโย สมฺมาสมาธีติ อยํ สตฺตหิ รตเนหิ ปริวุโต จกฺกวตฺตี
วิย สตฺตหิ องฺเคหิ ปริวุโต "อริโย สมฺมาสมาธี"ติ วุจฺจติ. สอุปนิโส อิติปีติ
สอุปนิสฺสโย อิติปิ วุจฺจติ, สปริวาโรเยวาติ วุตฺตํ โหติ. สมฺมาทิฏฺฐิสฺสาติ
สมฺมาทิฏฺฐิยํ ฐิตสฺส. สมฺมาสงฺกปฺโป ปโหตีติ สมฺมาสงฺกปฺโป ปวตฺตติ. เอส
นโย สพฺพปเทสุ. อยํ ปนตฺโถ มคฺควเสนปิ ผลวเสนปิ เวทิตพฺโพ. กถํ?
มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิยํ ฐิตสฺส มคฺคสมฺมาสงฺกปฺโป ปโหติ ฯเปฯ มคฺคญาเณ ฐิตสฺส
มคฺควิมุตฺติ ปโหติ. ตถา ผลสมฺมาทิฏฺฐิยํ ฐิตสฺส ผลสมฺมาสงฺกปฺโป ปโหติ
ฯเปฯ ผลสมฺมาญาเณ ฐิตสฺส ผลวิมุตฺติ ปโหตีติ.
      สฺวากฺขาโตติ อาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค วณฺณิตานิ. อปารุตาติ วิวฏา. อมตสฺสาติ
นิพฺพานสฺส. ทฺวาราติ ปเวสนมคฺคา. อเวจฺจปฺปสาเทนาติ อจลปฺปสาเทน.
ธมฺเม วินีตาติ ธมฺมนิยาเมน ๘- นิยตา. ๘- อถายํ อิตรา ปชาติ อนาคามิโน
สนฺธายาห, อนาคามิโน จ อตฺถีติ วุตฺตํ โหติ. ปุญฺญภาคาติ ปุญฺญโกฏฺฐาเสน
นิพฺพตฺตา. โอตฺตปฺปนฺติ ๙- โอตฺตปฺปมาโน. ๙- เตน กทาจิ นาม มุสา
อสฺสาติ มุสาวาทภเยน สงฺขาตุํ น สกฺโกมิ, น ปน มม สงฺขาตุํ พลํ นตฺถีติ
ทีเปติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โลโกติ   ก. เสตปริกฺขาโร   สํ.มหา. ๑๙/๔/๕ ชาณุสฺโสณิพฺราหฺมณสุตฺต
@ ฉ.ม. สุปริกฺขตํ   องฺ. สตฺตก. ๒๓/๖๔/๑๐๗ นคโรปมสุตฺต (สยา)
@ ที.ปาฏิ. ๑๑/๑๘๒/๑๑๒ ปาสาทิกสุตฺต   ฉ.ม. ปริวาริตา
@๘-๘ ฉ.ม. สมฺมานิยฺยาเมน นิยฺยาตา  ๙-๙ สี. โอตฺตปนฺติ โอตฺตปมาโน
      [๒๙๑] ตํ กึ มญฺญติ ภวนฺติ อิมินา เกวลํ เวสฺสวณํ ปุจฺฉติ,
น ปนสฺส เอวรูโป สตฺถา นาโหสีติ วา น ภวิสฺสตีติ วา ลทฺธิ อตฺถิ.
สพฺพพุทฺธานญฺหิ อภิสมเย วิเสโส นตฺถิ.
      [๒๙๒] สายํ ปริสายนฺติ ๑- อตฺตโน ปริสายํ. ตยิทํ พฺรหฺมจริยนฺติ
ตํ อิทํ สกลํ สิกฺขตฺตยํ พฺรหฺมจริยํ. เสสํ อุตฺตานเมว. อิมานิ ปน ปทานิ
ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ ฐปิตานีติ.
                      ชนวสภสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. สยํ ปริสายํ, สี. ปริสายํ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้า ๒๔๘-๒๕๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=5&A=6396&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=6396&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=187              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=4465              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=4838              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=4838              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_10

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]