ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ปฏิสํ.อ.๒ (สทฺธมฺม.๒)

                        ๘. โลกุตฺตรกถาวณฺณนา
     [๔๓] อิทานิ โลกุตฺตรธมฺมวติยา ธมฺมจกฺกกถาย อนนฺตรํ กถิตาย
โลกุตฺตรกถาย อปุพฺพตฺถานุวณฺณนา. ตตฺถ โลกุตฺตรปทสฺส อตฺโถ นิทฺเทสวาเร อาวิ
ภวิสฺสติ. จตฺตาโร สติปฏฺฐานาติอาทโย สตฺตตึส โพธิปกฺขิยธมฺมา ยถาโยคํ
มคฺคผลสมฺปยุตฺตา. เต พุชฺฌนฏฺเฐน โพธีติ เอวํลทฺธนามสฺส อริยสฺส ปกฺเข ภวตฺตา
โพธิปกฺขิยา นาม. ปกฺเข ภวตฺตาติ อุปการภาเว ฐิตตฺตา. เตสุ อารมฺมเณสุ
โอกฺกนฺติตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา อุปฏฺฐานโต อุปฏฺฐานํ, สติเยว อุปฏฺฐานํ สติปฏฺฐานํ.
กายเวทนาจิตฺตธมฺเมสุ ปนสฺส อสุภทุกฺขานิจฺจานตฺตาการคฺคหณวเสน
สุภสุขนิจฺจอตฺตสญฺญาปหานกิจฺจสาธนวเสน จ ปวตฺติโต จตุธา เภโท โหติ. ตสฺมา
จตฺตาโร สติปฏฺฐานาติ วุจฺจติ. ปทหนฺติ เอเตนาติ ปธานํ, โสภนํ ปธานํ สมฺมปฺปธานํ,
สมฺมา วา ปทหนฺติ เอเตนาติ สมฺมปฺปธานํ, โสภนํ วา ตํ กิเลสวิรูปปวตฺตวิรหิตโต ๒-
ปธานญฺจ หิตสุขนิปฺผาทกฏฺเฐน เสฏฺฐภาวาวหนโต ปธานภาวกรณโต วาติ สมฺมปฺปธานํ.
วีริยสฺเสตํ อธิวจนํ. ตยิทํ อุปฺปนฺนานุปฺปนฺนานํ อกุสลานํ ปหานานุปฺปตฺติ-
กิจฺจํ, อนุปฺปนฺนุปฺปนฺนานญฺจ กุสลานํ อุปฺปตฺติฏฺฐิติกิจฺจํ สาธยตีติ
จตุพฺพิธํ โหติ. ตสฺมา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานาติ วุจฺจติ. นิปฺผตฺติปริยาเยน
อิชฺฌนฏฺเฐน, อิชฺฌนฺติ เอตาย สตฺตา อิทฺธา วุทฺธา อุกฺกํสคตา โหนฺตีติ อิมินา วา
ปริยาเยน อิทฺธิ, ตสฺสา สมฺปยุตฺตาย ปุพฺพงฺคมฏฺเฐน ผลภูตาย ปุพฺพภาคการณฏฺเฐน
จ อิทฺธิยา ปาโทติ อิทฺธิปาโท. โส ฉนฺทวีริยจิตฺตวีมํสาวเสน จตุพฺพิโธว โหติ.
ตสฺมา จตฺตาโร อิทฺธิปาทาติ วุจฺจติ. อสฺสทฺธิยโกสชฺชปมาทวิกฺเขปสมฺโมหานํ
อภิภวนโต อภิภวนสงฺขาเตน อธิปติยฏฺเฐน อินฺทฺริยํ. อสฺสทฺธิยาทีหิ
อนภิภวนียโต อกมฺปิยฏฺเฐน พลํ. ตทุภยมฺปิ สทฺธาวีริยสติสมาธิปญฺญาวเสน
ปญฺจวิธํ โหติ. ตสฺมา ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานีติ วุจฺจติ. พุชฺฌนกสฺส ๓- ปน
@เชิงอรรถ:  อิ. โลกุตฺตรธมฺมปฺปวติกาย   กิเลสวิรูปตฺตวิรหโต (วิสุทฺธิ. ๓/๒๘-สฺยา)
@ ฉ.ม. พุชฺฌนกสตฺตสฺส
องฺคภาเวน สติอาทโย สตฺต ธมฺมา โพชฺฌงฺคา, นิยฺยานฏฺเฐน จ สมฺมาทิฏฺฐิอาทโย
อฏฺฐ มคฺคงฺคา โหนฺติ. เตน จ วุจฺจติ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺฐงฺคิโก
มคฺโคติ.
     อิติ อิเม สตฺตึส โพธิปกฺขิยา ธมฺมา ปุพฺพภาเค โลกิยวิปสฺสนาย วตฺตมานาย
จุทฺทสวิเธน กายํ ปริคฺคณฺหโต จ กายานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ, นววิเธน เวทนํ
ปริคฺคณฺหโต จ เวทนานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ, โสฬสวิเธน จิตฺตํ ปริคฺคณฺหโต จ
จิตฺตานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ, ปญฺจวิเธน ธมฺเม ปริคฺคณฺหโต จ ธมฺมานุปสฺสนา-
สติปฏฺฐานํ. อิติ อิมสฺมึ อตฺตภาเว อนุปฺปนฺนปุพฺพํ ปรสฺส อุปฺปนฺนํ อกุสลํ
ทิสฺวา "ยถา ปฏิปนฺนสฺส ตสฺส ตํ อุปฺปนฺนํ, น ตถา ปฏิปชฺชิสฺสามิ, เอวํ เม เอตํ
นุปฺปชฺชิสฺสตี"ติ ตสฺส อนุปฺปาทาย วายมนกาเล ปฐมํ สมฺมปฺปธานํ, อตฺตโน
สมุทาจารปฺปตฺตมกุสลํ ทิสฺวา ตสฺส ปหานาย วายมนกาเล ทุติยํ, อิมสฺมึ อตฺตภาเว
อนุปฺปนฺนปุพฺพํ ฌานํ วา วิปสฺสนํ วา อุปฺปาเทตุํ วายมนฺตสฺส ตติยํ, อุปฺปนฺนํ
ยถา น ปริหายติ, เอวํ ปุนปฺปุนํ อุปฺปาเทนฺตสฺส จตุตฺถํ สมฺมปฺปธานํ. ฉนฺทํ
ธุรํ กตฺวา กุสลุปฺปาทนกาเล ฉนฺทิทฺธิปาโท, วีริยํ, จิตฺตํ, วีมํสํ ธุรํ กตฺวา
กุสลุปฺปาทนกาเล วีมํสิทฺธิปาโท. มิจฺฉาวาจาย วิรมณกาเล สมฺมาวาจา,
มิจฺฉากมฺมนฺตา, มิจฺฉาชีวา, วิรมณกาเล สมฺมาชีโวติ เอวํ นานาจิตฺเตสุ ลพฺภนฺติ.
จตุมคฺคกฺขเณ ปน เอกจิตฺเต ลพฺภนฺติ, ผลกฺขเณ ฐเปตฺวา จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเน
อวเสสา เตตฺตึส ลพฺภนฺติ. เอวํ เอกจิตฺเต ลพฺภมาเนสุ เจเตสุ เอกาว นิพฺพานารมฺมณา
สติ กายาทีสุ สุภสญฺญาทิปฺปหานกิจฺจสาธนวเสน "จตฺตาโร สติปฏฺฐานาติ
วุจฺจติ. เอกเมว จ วีริยํ อนุปฺปนฺนุปฺปนฺนานํ อนุปฺปาทาทิกิจฺจสาธนวเสน
"จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา"ติ วุจฺจติ. เสเสสุ หาปนวฑฺฒนํ นตฺถิ.
     อปิจ เตสุ:-
              นว เอกวิธา เอโก    เทฺวธาถ จตุปญฺจธา
              อฏฺฐธา นวธา เจว    อิติ ฉทฺธา ภวนฺติ เต.
นว เอกวิธาติ ฉนฺโท จิตฺตํ ปีติ ปสฺสทฺธิ อุเปกฺขา สงฺกปฺโป วาจา กมฺมนฺโต
อาชีโวติ อิเม นว ฉนฺทิทฺธิปาทาทิวเสน เอกวิธาว โหนฺติ, อญฺญโกฏฺฐาสํ น
ภชนฺติ. ๑- เอโก เทฺวธาติ สทฺธา อินฺทฺริยพลวเสน เทฺวธา ฐิตา. อถ
จตุปญฺจธาติ อถญฺโญ เอโก จตุธา, อญฺโญ ปญฺจธา ฐิโตติ อตฺโถ. ตตฺถ สมาธิ
เอโก อินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺคมคฺคงฺควเสน จตุธา ฐิโต, ปญฺญา เตสํ จตุนฺนํ
อิทฺธิปาทโกฏฺฐาสสฺส จ วเสน ปญฺจธา. อฏฺฐธา นวธา เจวาติ อปโร เอโก
อฏฺฐธา, เอโก นวธา ฐิโตติ อตฺโถ. จตุสติปฏฺฐานอินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺคมคฺคงฺควเสน
สติ อฏฺฐธา ฐิตา, จตุสมฺมปฺปธานอิทฺธิปาทอินฺทฺริยพลโพชฺฌงฺคมคฺคงฺควเสน วีริยํ
นวธาติ. เอวํ:-
              จุทฺทเสว อสมฺภินฺนา    โหนฺเตเต โพธิปกฺขิยา
              โกฏฺฐาสโต สตฺตวิธา   สตฺตตึส ปเภทโต.
              สกิจฺจนิปฺผาทนโต      สรูเปน จ วุตฺติโต
              สพฺเพว อริยมคฺคสฺส    สมฺภเว สมฺภวนฺติ เต.
     เอวํ มคฺคผลสมฺปยุตฺเต สตฺตตึส โพธิปกฺขิยธมฺเม ทสฺเสตฺวา ปุน เต มคฺคผเลสุ
สงฺขิปิตฺวา จตฺตาโร อริยมคฺคา จตฺตาริ จ สามญฺญผลานีติ อาห. สมณภาโว
สามญฺญํ, จตุนฺนํ อริยมคฺคานเมตํ นามํ. สามญฺญานํ ผลานิ สามญฺญผลานิ.
นิพฺพานํ ปน สพฺเพหิ อสมฺมิสฺสเมว. อิติ วิตฺถารโต สตฺตตึสโพธิปกฺขิยจตุมคฺค-
จตุผลนิพฺพานานํ วเสน ฉจตฺตาฬีส โลกุตฺตรธมฺมา, ตโต สงฺเขเปน จตุมคฺคจตุผล-
นิพฺพานานํ วเสน นว โลกุตฺตรธมฺมา, ตโตปิ สงฺเขเปน มคฺคผลนิพฺพานานํ วเสน
@เชิงอรรถ:  อิ. คจฺฉนฺติ
ตโย โลกุตฺตรธมฺมาติ เวทิตพฺพํ. สติปฏฺฐานาทีนํ มคฺคผลานญฺจ โลกุตฺตรตฺเต วุตฺเต
ตํสมฺปยุตฺตานํ ผสฺสาทีนมฺปิ โลกุตฺตรตฺตํ วุตฺตเมว โหติ. ปธานธมฺมวเสน ปน
สติปฏฺฐานาทโยว วุตฺตา. อภิธมฺเม ๑- จ โลกุตฺตรธมฺมนิทฺเทเส มคฺคผลสมฺปยุตฺตานํ
ผสฺสาทีนํ โลกุตฺตรตฺตํ วุตฺตเมวาติ.
     โลกํ ตรนฺตีติ โลกํ อติกฺกมนฺติ. สพฺพมิธ อีทิสํ วตฺตมานกาลวจนํ จตฺตาโร
อริยมคฺเค สนฺธาย วุตฺตํ. โสตาปตฺติมคฺโค หิ อปายโลกํ ตรติ, สกทาคามิมคฺโค
กามาวจรโลเกกเทสํ ตรติ, อนาคามิมคฺโค กามาวจรโลกํ ตรติ, อรหตฺตมคฺโค
รูปารูปาวจรโลกํ ตรติ. โลกา อุตฺตรนฺตีติ โลกา อุคฺคจฺฉนฺติ. โลกโตติ จ
โลกมฺหาติ จ ตเทว นิสฺสกฺกวจนํ วิเสเสตฺวา ทสฺสิตํ. โลกํ สมติกฺกมนฺตีติ ปฐมํ
วุตฺตตฺถเมว. ตตฺถ อุปสคฺคตฺถํ อนเปกฺขิตฺวา วุตฺตํ, อิธ สห อุปสคฺคตฺเถน วุตฺตํ.
โลกํ สมติกฺกนฺตาติ ยถาวุตฺตํ โลกํ สมฺมา อติกฺกนฺตา. สพฺพมิธ อีทิสํ
อตีตกาลวจนํ ผลนิพฺพานานิ สนฺธาย วุตฺตํ, โสตาปตฺติผลาทีนิ หิ ยถาวุตฺตํ โลกํ
อติกฺกมิตฺวา ฐิตานิ, สทา นิพฺพานํ สพฺพโลกํ อติกฺกมิตฺวา ฐิตํ. โลเกน
อติเรกาติ โลกโต อธิกภูตา. อิทํ สพฺเพปิ โลกุตฺตรธมฺเม สนฺธาย วุตฺตํ.
นิสฺสรนฺตีติ นิคฺคจฺฉนฺติ. นิสฺสฏาติ นิคฺคตา. โลเก น ติฏฺฐนฺตีติอาทีนิ อฏฺฐารส
วจนานิ สพฺพโลกุตฺตเรสุปิ ยุชฺชนฺติ. น ติฏฺฐนฺตีติ โลเก อปริยาปนฺนตฺตา วุตฺตํ.
โลเก ๒- น ลิมฺปนฺตีติ ขนฺธสนฺตาเน วตฺตมานาปิ ตสฺมึ น ลิมฺปนฺตีติ อตฺโถ.
โลเกน น ลิมฺปนฺตีติ อกตปฏิเวธานํ เกนจิ จิตฺเตน, กตปฏิเวธานํ อกุสเลน
อสมตฺเถน ๓- จ จิตฺเตน น ลิมฺปนฺตีติ อตฺโถ. อสํลิตฺตา อนุปลิตฺตาติ อุปสคฺเคน
เวทิตพฺพํ.
     วิปฺปมุตฺตาติ อลิตฺตตฺตเมว นานาพฺยญฺชเนน วิเสสิตํ. เย เกจิ หิ
ยตฺถ เยน วา อลิตฺตา, เต ตตฺถ เตน วา วิปฺปมุตฺตา โหนฺติ. โลกา
@เชิงอรรถ:  อภิ.สงฺ. ๓๔/๒๗๗,๕๐๕/๘๔,๑๓๖ ปพฺพปิฏฺฐาทีสุ   ปุ. โลกมฺหิ  ฉ.ม.
@อปฺปมตฺเตนปิ
วิปฺปมุตฺตาติอาทีนิ ตีณิ นิสฺสกฺกวเสน วุตฺตานิ. วิสญฺญุตฺตาติ
วิปฺปมุตฺตตฺตวิเสสนํ. เย เกจิ หิ ยตฺถ เยน ยโต วิปฺปมุตฺตา, เต ตตฺถ เตน ตโต
วิสญฺญุตฺตา นาม โหนฺติ. โลกา สุชฺฌนฺตีติ โลกมลํ โธวิตฺวา โลกา สุชฺฌนฺติ.
วิสุชฺฌนฺตีติ ตเทว อุปสคฺเคน วิเสสิตํ. วุฏฺฐหนฺตีติ ๑- อุฏฺฐิตา โหนฺติ.
วิวฏฺฏนฺตีติ นิวฏฺฏนฺติ. น สชฺชนฺตีติ ๒- น ลคฺคนฺติ. น คยฺหนฺตีติ น
คณฺหียนฺติ. น พชฺฌนฺตีติ น พาธียนฺติ. สมุจฺฉินฺทนฺตีติ อปฺปวตฺตึ กโรนฺติ.
ยถา จ โลกํ สมุจฺฉินฺนตฺตาติ, ตเถว "โลกา วิสุทฺธตฺตา"ติอาทิ วุตฺตเมว
โหติ. ปฏิปฺปสฺสมฺเภนฺตีติ นิโรเธนฺติ. อปถาติอาทีนิ จตฺตาริ สพฺเพสุปิ
โลกุตฺตเรสุ ยุชฺชนฺติ. อปถาติ อมคฺคา. อคตีติ อปฺปติฏฺฐา. อวิสยาติ อนายตฺตา.
อสาธารณาติ อสมานา. วมนฺตีติ อุคฺคิลนฺติ. น ปจฺจาวมนฺตีติ วุตฺตปฏิปกฺขนเยน
วุตฺตํ, วนฺตํ ปุน น อทนฺตีติ อตฺโถ. เอเตน วนฺตสฺส สุวนฺตภาโว วุตฺโต โหติ.
อนนฺตรทุกตฺตเยปิ เอเสว นโย. วิสีเนนฺตีติ วิกิรนฺติ วิมุจฺจนฺติ, น พนฺธนฺตีติ
อตฺโถ. น อุสฺสีเนนฺตีติ น วิกิรนฺติ น วิมุจฺจนฺติ. "วิสิเนนฺตี"ติ "น
อุสฺสิเนนฺตี"ติ รสฺสํ กตฺวา ปาโฐ สุนฺทโร. วิธูเปนฺตีติ นิพฺพาเปนฺติ. น
สํธูเปนฺตีติ น อุชฺชลนฺติ. โลกํ สมติกฺกมฺม อภิภุยฺย ติฏฺฐนฺตีติ สพฺเพหิปิ
โลกุตฺตรา ธมฺมา โลกํ สมฺมา อติกฺกมิตฺวา อภิภวิตฺวา จ ติฏฺฐนฺตีติ โลกุตฺตรา.
สพฺเพปิ อิเมหิ ยถาวุตฺเตหิ ปกาเรหิ โลกุตฺตรานํ โลกโต อุตฺตรภาโว
อธิกภาโว จ วุตฺโต โหตีติ.
                      โลกุตฺตรกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ----------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๘ หน้า ๒๖๑-๒๖๕. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=48&A=5878&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=48&A=5878&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=620              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=9277              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=10754              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=10754              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]