อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                   ๕๖. สจฺจาณจตุกฺกทฺวยนิทฺเทสวณฺณนา
     [๑๐๘-๑๐๙] สจฺจาณจตุกฺกนิทฺเทเส ทุกฺขสฺส ปีฬนฏฺโติอาทีนิ
วุตฺตตฺถาเนว. มคฺคสมงฺคิสฺส าณํ ทุกฺเข เจตํ าณนฺติอาทิ อนนฺตรจตุกฺเก วิย
เอกาภิสมยวเสน วุตฺตํ. ทุวิธํ หิ สจฺจาณํ โลกิยํ โลกุตฺตรญฺจ. โลกิยํ ทุวิธํ
อนุโพธาณํ ปจฺจเวกฺขณาณญฺจ. อนุโพธาณํ อาทิกมฺมิกสฺส อนุสฺสวาทิวเสน
นิโรเธ มคฺเค จ ปวตฺตติ, ทุกฺเข สมุทเย จ อารมฺมณกรณวเสน. ปจฺจเวกฺขณาณํ
ปฏิวิทฺธสจฺจสฺส จตูสุปิ สจฺเจสุ อารมฺมณกรณวเสน. โลกุตฺตรํ ปฏิเวธาณํ นิโรธ-
มารมฺมณํ กตฺวา กิจฺจโต จตฺตาริ สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌติ. ยถาห "โย ภิกฺขเว ทุกฺขํ
ปสฺสติ, ทุกฺขสมุทยมฺปิ โส ปสฺสติ, ทุกฺขนิโรธมฺปิ ปสฺสติ, ทุกฺขนิโรธคามินึ
ปฏิปทมฺปิ ปสฺสตี"ติ. ๑- สพฺพํ วตฺตพฺพํ. อิธาปิ อิมินา วาเรน อิทเมว วุตฺตํ.
ตํ ปน โลกุตฺตรมฺปิ "ทุกฺเข าณนฺ"ติอาทีนิ นามานิ ลภตีติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ.
อิธ ปน โลกิกาณเมว อธิปฺเปตํ. ตสฺมาเยว จ ตตฺถ กตมํ ทุกฺเข
าณนฺติอาทิมาห.
     ตตฺถ ทุกฺขํ อารพฺภาติ ทุกฺขสจฺจํ อาลมฺพิตฺวา, อารมฺมณํ กตฺวาติ อตฺโถ.
ปญฺาติอาทีสุ ตสฺส ตสฺส อตฺถสฺส ปากฏกรณสงฺขาเตน ปญฺาปนฏฺเน ปญฺา,
เตน เตน วา อนิจฺจาทินา ปกาเรน ธมฺเม ชานาตีติ ปญฺา. อิทมสฺสา สภาวปทํ.
ปชานนากาโร ปชานนา. อนิจฺจาทีนิ วิจินาตีติ วิจโย. ปวิจโยติ อุปสคฺเคน ปทํ
วฑฺฒิตํ, ปกาเรน วิจโยติ อตฺโถ. จตุสจฺจธมฺมํ วิจินาตีติ ธมฺมวิจโย.
อนิจฺจาทีนํ สมฺมา ลกฺขณวเสน สลฺลกฺขณา. สา เอว อุปสคฺคนานตฺเตน อุปลกฺขณา
ปจฺจุปลกฺขณาติ วุตฺตา. ภุสํ ลกฺขณา เต เต อนิจฺจาทิธมฺเม ปฏิจฺจ อุปลกฺขณาติ
อตฺโถ. ปณฺฑิตภาโว ปณฺฑิจฺจํ. กุสลภาโว โกสลฺลํ. นิปุณภาโว เนปุญฺ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๙/๑๑๐๐/๓๘๑
อนิจฺจาทีนํ วิภาววเสน เวภพฺยา. อนิจฺจาทีนํ จินฺตนกวเสน จินฺตา, ยสฺส
อุปฺปชฺชติ. ตํ อนิจฺจาทีนํ จินฺตาเปตีติปิ จินฺตา. อนิจฺจาทีนิ อุปปริกฺขตีติ
อุปปริกฺขา. ภูรีติ ปวี. อยมฺปิ สณฺหฏฺเน จ วิตฺถตฏฺเน จ ภูรี วิยาติ ภูรี. อถ
วา ปญฺาเยว ภูเต อตฺเถ รมตีติ ภูรีติ วุจฺจติ. อสนิ วิย สิลุจฺจเย กิเลเส เมธติ
หึสตีติ เมธา, ขิปฺปํ คหณธารณฏฺเน วา เมธา. ยสฺสุปฺปชฺชติ, ตํ อตฺตหิต-
ปฏิปตฺติยํ สมฺปยุตฺตธมฺเม จ ยาถาวลกฺขณปฏิเวเธ ปริเนตีติ ปริณายิกา. ธมฺเม
อนิจฺจาทิวเสน วิวิธา ปสฺสตีติ วิปสฺสนา. สมฺมา ปกาเรหิ อนิจฺจาทีนํ ชานาตีติ
สมฺปชาโน, ตสฺส ภาโว สมฺปชญฺ. อุปถปฏิปนฺเน สินฺธเว วีถิอาโรปนตฺถํ
ปโตโท วิย อุปฺปเถ ธาวนกํ กูฏจิตฺตํ วีถิอาโรปนตฺถํ วิชฺฌตีติ ปโตโท วิย
ปโตโท.
     ทสฺสนลกฺขเณ อินฺทฏฺ กโรตีติ อินฺทฺริยํ, ปญฺาสงฺขาตํ อินฺทฺริยํ ปญฺินฺ-
ทฺริยํ. กึ วุตฺตํ โหติ? นยิทํ "ปุริสสฺส อินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยนฺ"ติอาทิ
วิย ปญฺาย อินฺทฺริยํ ปญฺินฺทฺริยํ, อถ โข ปญฺา เอว อินฺทฺริยํ ปญฺินฺทฺริ-
ยนฺติ วุตฺตํ โหติ. อวิชฺชาย น กมฺปตีติ ปญฺาพลํ. กิเลสจฺเฉทนฏฺเน ปญฺาว
สตฺถํ ปญฺาสตฺถํ. อุจฺจคฺคตฏฺเน ปญฺาว ปาสาโท ปญฺาปาสาโท. อาโลกนฏฺเน
ปญฺาว อาโลโก ปญฺาอาโลโก. โอภาสนฏฺเน ปญฺาว โอภาโส ปญฺาโอภาโส.
ปโชตนฏฺเน ปญฺาว ปชฺโชโต ปญฺาปชฺโชโต. ปญฺวโต หิ เอกปลฺลงฺเกน
นิสินฺนสฺส ทสสหสฺสิ โลกธาตุ เอกาโลกา เอโกภาสา เอกปชฺโชตา โหติ. เตเนตํ
วุตฺตํ. อิเมสุ ปน ตีสุ ปเทสุ เอกปเทนาปิ เอกสฺมึ อตฺเถ สิทฺเธ ยานิ ปเนตานิ
ภควตา "จตฺตาโรเม ภิกฺขเว อาโลกา. กตเม จตฺตาโร, จนฺทาโลโก สูริยาโลโก
อคฺคาโลโก ปญฺาโลโก. อิเม โข ภิกฺขเว จตฺตาโร อาโลกา. เอตทคฺคํ ภิกฺขเว
อิเมสํ จตุนฺนํ อาโลกานํ ยทิทํ ปญฺาโลโก "ตถา "จตฺตาโรเม ภิกฺขเว โอภาสา.
จตฺตาโรเม ภิกฺขเว ปชฺโชตา"ติ ๑- สตฺตานํ อชฺฌาสยวเสน สุตฺตานิ เทสิตานิ.
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๔๔,๑๔๕/๑๕๘-๙
ตทนุรูเปเนว อิธาปิ เถเรน เทสนา กตา. อตฺโถ หิ อเนเกหิ อากาเรหิ วิภชฺชมาโน
สุวิภตฺโต โหติ, อญฺถา จ อญฺโ พุชฺฌติ, อญฺถา จ อญฺโติ. รติกรณตฺเถน
ปน รติทายกฏฺเน รติชนกฏฺเน จิตฺตีกตฏฺเน ทุลฺลภปาตุภาวฏฺเน อตุลฏฺเน
อโนมสตฺตปริโภคฏฺเน จ ปญฺาว รตนํ ปญฺารตนํ.
     น เตน สตฺตา มุยฺหนฺติ, สยํ วา อารมฺมเณ น มุยฺหตีติ อโมโห. ธมฺมวิจยปทํ
วุตฺตตฺถเมว. กสฺมา ปเนตํ ปุน วุตฺตนฺติ? อโมหสฺส โมหปฺปฏิปกฺขภาวทีปนตฺถํ.
เตเนตํ ทีเปติ "ยฺวายํ อโมโห, โส น เกวลํ โมหโต อญฺโ ธมฺโม, โมหสฺส
ปน ปฏิปกฺโข ธมฺมวิจยสงฺขาโต อโมโห นาม อิธ อธิปฺเปโต"ติ. สมฺมาทิฏฺีติ
ยาถาวนิยฺยานิกกุสลทิฏฺิ. "ตตฺถ กตมํ ทุกฺขสมุทเย าณํ, ตตฺถ กตมํ ทุกฺขนิโรเธ
าณํ, ตตฺถ กตมํ ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย าณนฺ"ติ ปุจฺฉาวจนานิ
สงฺเขปวเสน วุตฺตานีติ.
                   สจฺจาณจตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๓๙๘-๔๐๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=8882&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=8882&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=264
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=2970
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=3457
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=3457
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31