อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                    ๕๕. อาสวกฺขยาณนิทฺเทสวณฺณนา
     [๑๐๗] อาสวกฺขยาณนิทฺเทเส อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยาทีนิ วุตฺตตฺถานิ.
กติ านานิ คจฺฉตีติ เอเกกสฺส อุปฺปตฺติฏฺานนิยมนตฺถํ ปุจฺฉา. เอกํ านํ
คจฺฉตีติ เอกสฺมึ าเน อุปฺปชฺชตีติ วุตฺตํ โหติ. อุปฺปตฺติโอกาสฏฺานํ หิ
ติฏฺติ เอตฺถาติ านนฺติ วุจฺจติ. ฉ านานีติ ฉ มคฺคผลกฺขเณ. อินฺทฺริยานํ
อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยาทีสุ ตีสุ เอเกกเมว อธิกํ โหตีติ ทสฺสนตฺถํ
สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมกฺขปริวารํ โหตีติอาทิ วุตฺตํ. ยถา "สทฺธินฺทฺริยสฺส
อธิโมกฺขฏฺโ"ติอาทีสุ ๑- อธิโมกฺขาทโย สทฺธินฺทฺริยาทีนํ กิจฺจวเสน วุตฺตา,
อวมิธาปิ "อธิโมกฺขปริวารํ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ. ปฏิ. ๓๑/๑๒/๑๘
โหตี"ติ สทฺธินฺทฺริยํ อธิโมกฺขตฺเถน ปริวารํ โหตีติ วุตฺตํ โหติ. เอส นโย
เสเสสุปิ. ปริวารนฺติ จ ลิงฺควิปลฺลาโส กโต. ปญฺินฺทฺริยนฺติ อนญฺาตญฺสฺสามี-
ตินฺทฺริยเมว ปชานนสภาวทสฺสนตฺถํ วิสุํ กตฺวา วุตฺตํ. อภิธมฺเมปิ ๑- หิ ปญฺาย
กิจฺจวิเสสทสฺสนตฺถํ มคฺคกฺขเณ ผลกฺขเณ จ เอกาว ปญฺา อฏฺธา วิภตฺตา.
อภิสนฺทนปริวารนฺติ นฺหานิยจุณฺณานํ อุทกํ วิย จิตฺตเจตสิกานํ สิเนหนกิจฺเจน
ปริวารํ โหติ. อิทํ โสมนสฺสสมฺปยุตฺตมคฺควเสเนว วุตฺตํ. อุเปกฺขาสมฺปยุตฺตมคฺเค
ปน โสมนสฺสินฺทฺริยฏฺาเน อุเปกฺขินฺทฺริยํ ทฏฺพฺพํ. ตมฺปน สมฺปยุตฺตานํ
นาติอุปพฺรูหนปริวารนฺติ คเหตพฺพํ. ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยปริวารนฺติ ปวตฺตา
สนฺตติ ปวตฺตสนฺตติ, วตฺตมานสนฺตานนฺติ อตฺโถ. อธิปติภาโว อาธิปเตยฺยํ,
ปวตฺตสนฺตติยา อาธิปเตยฺยํ ปวตฺตสนฺตตาธิปเตยฺยํ. วตฺตมานชีวิตินฺทฺริยสฺส อุปริ
ปวตฺติยา จ ปจฺจยตฺตา ปุพฺพาปรวเสน ปวตฺตสนฺตติยา อธิปติภาเวน
อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยสฺส ปริวารํ โหติ.
     โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ ชาตา ธมฺมาติอาทิ สพฺเพสํ มคฺคสมฺปยุตฺตานํ
วณฺณภณนตฺถํ วุตฺตํ. ตตฺถ มคฺคกฺขเณ ชาตาติ มคฺคสมุฏฺิตา เอว. น อญฺเ.
ยสฺมา ปน มคฺคสมุฏฺิตมฺปิ รูปํ กุสลาทินามํ น ลภติ, ตสฺมา ตํ อปเนนฺโต
เปตฺวา จิตฺตสมุฏฺานํ รูปนฺติ อาห. สพฺเพว หิ เต ธมฺมา กุจฺฉิตานํ สลนาทีหิ
อตฺเถหิ กุสลา. เต อารมฺมณํ กตฺวา ปวตฺตมานา. นตฺถิ เอเตสํ อาสวาติ
อนาสวา. วฏฺฏมูลํ ฉินฺทนฺตา นิพฺพานํ อารมฺมณํ กตฺวา วฏฺฏโต นิยฺยนฺตีติ
นิยฺยานิกา. กุสลากุสลสงฺขาตา จ ยา อเปตตฺตา อปจยสงฺขาตํ นิพฺพานํ อารมฺมณํ
กตฺวา ปวตฺตนโต อปจยํ คจฺฉนฺตีติ อปจยคามิโน, ปวตฺตํ อปจินนฺตา
วิทฺธํเสนฺตา คจฺฉนฺตีติปิ อปจยคามิโน. โลเก อปริยาปนฺนภาเวน โลกโต อุตฺตรา
อุตฺติณฺณาติ โลกุตฺตรา. นิพฺพานํ อารมฺมณํ เอเตสนฺติ นิพฺพานารมฺมณา.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.วิ. ๓๕/๒๑๙,๒๒๐/๑๔๕
     อิมานิ อฏฺินฺทฺริยานีติอาทิ ปุพฺเพ วุตฺตปริวารภาวสฺส จ เตน สหคตาทิ-
ภาวสฺส จ อาทิวุตฺตอาการานญฺจ ทีปนตฺถํ วุตฺตํ. ตตฺถ อฏฺินฺทฺริยานีติ ปุพฺเพ
วุตฺตนเยน ปญฺินฺทฺริเยน สห อฏฺ สหชาตปริวาราติ อฏฺสุ เอเกน สห
อิตเร อิตเร สตฺต สหชาตา หุตฺวา ตสฺส สหชาตปริวารา โหนฺติ. ตเถว
อญฺ อญฺสฺส อญฺ อญฺสฺสาติ เอวํ อญฺมญฺปริวารา โหนฺติ. ตเถว
อญฺมญฺ นิสฺสยปริวารา สมฺปยุตฺตปริวารา จ โหนฺติ. สหคตาติ เตน
อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริเยน สห เอกุปฺปาทาทิภาวํ คตา. สหชาตาติ เตน
สหชาตา. สํสฏฺาติ เตเนว สห มิสฺสิตา. สมฺปยุตฺตาติ เตเนว สมํ
เอกุปฺปาทาทิปฺปกาเรหิ ยุตฺตา. เตวาติ เต เอว อฏฺ อินฺทฺริยธมฺมา. ตสฺสาติ
อนญฺาตญฺสฺสามีตินฺทฺริยสฺส. อาการาติ ปริวารา โกฏฺาสา.
     ผลกฺขเณ ชาตา ธมฺมา สพฺเพว อพฺยากตา โหนฺตีติ รูปสฺสปิ อพฺยากตตฺตา
จิตฺตสมุฏฺานรูเปน สห วุตฺตา. มคฺคสฺเสว กุสลตฺตา นิยฺยานิกตฺตา อปจยคามิตฺตา
จ ผลกฺขเณ "กุสลา"ติ จ "นิยฺยานิกา"ติ จ "อปจยคามิโน"ติ จ น วุตฺตํ.
อิตีติอาทิ วุตฺตปฺปการนิคมนํ. ตตฺถ อฏฺฏฺกานีติ อฏฺสุ มคฺคผเลสุ เอเกกสฺส
อฏฺกสฺส วเสน อฏฺ อินฺทฺริยอฏฺกานิ. จตุสฏฺิ โหนฺตีติ จตุสฏฺิ อาการา
โหนฺติ. อาสวาติ อาทิ เหฏฺา วุตฺตตฺถเมว. อิธ อรหตฺตมคฺควชฺเฌเยว อาสเว
อวตฺวา เสสมคฺคตฺตยวชฺฌานมฺปิ วจนํ อาสวกฺขยวจนสามญฺมตฺเตน วุตฺตนฺติ
เวทิตพฺพํ. อรหตฺตมคฺคาณเมว หิ เกจิ อาสเว อเสเสตฺวา อาสวานํ เขปนโต
"ขเย าณนฺ"ติ วุจฺจติ. ตสฺมาเยว จ อรหาเยว ขีณาสโวติ วุจฺจตีติ.
                   อาสวกฺขยาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๓๙๕-๓๙๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=8828&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=8828&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=258
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=2907
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=3377
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=3377
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31