อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                     ๑๐. โคตฺรภุาณนิทฺเทสวณฺณนา
     [๕๙] โคตฺรภุาณนิทฺเทเส อภิภุยฺยตีติ อภิภวติ อติกฺกมติ. พหิทฺธา
สงฺขารนิมิตฺตนฺติ สกสนฺตานปฺปวตฺตอกุสลกฺขนฺธโต พหิทฺธาภูตํ สงฺขารนิมิตฺตํ.
โลกิกสงฺขารา หิ กิเลสานํ นิมิตฺตตฺตา, นิมิตฺตากาเรน อุปฏฺานโต วา นิมิตฺตนฺติ
วุจฺจนฺติ. อภิภุยฺยตีติ โคตฺรภูติ จ ปุถุชฺชนโคตฺตาภิภวนโต โคตฺรภุภาโว วุตฺโต.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๙/๓๗๒/๑๒๙ ๒ ม. วิปสฺสนโต
ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภูติ อริยโคตฺรภาวนโต โคตฺรภุภาโว วุตฺโต. อภิภุยฺยิตฺวา
ปกฺขนฺทตีติ โคตฺรภูติ อุโภ อตฺเถ สมาเสตฺวา วุตฺตํ. วุฏฺาตีติ โคตฺรภูติ จ
วิวฏฺฏตีติ โคตฺรภูติ จ มาติกาย วุฏฺานวิวฏฺฏนปทานุรูเปน ปุถุชฺชนโคตฺตาภิ-
ภวนตฺโถเยว วุตฺโต. สมถวเสน วุตฺตโคตฺรภูนํ ปน นีวรณาทิโคตฺตาภิภวนโต โคตฺรภูติ,
โสตาปตฺติผลสมาปตฺตตฺถายา"ติอาทีสุ ฉสุ สมาปตฺติวาเรสุ อุปฺปาทาทิโคตฺตาภิ-
ภวนโต โคตฺรภูติ, "สกทาคามิมคฺคํ ปฏิลาภตฺถายา"ติอาทีสุ ตีสุ มคฺควาเรสุ
โสตาปนฺนาทิโคตฺราภิภวนโต โคตฺรภูติ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. โคตฺตตฺโถ เจตฺถ พีชตฺโถ.
วตฺตนิปกรเณ ๑- กิร วุตฺตํ:- โคตฺตํ วุจฺจติ นิพฺพานํ สพฺพปริปนฺเถหิ คุตฺตตฺตา,
ตํ ปฏิปชฺชตีติ โคตฺรภูติ อฏฺสมาปตฺติโยปิ โคตฺตํ โคตฺรภุปริปนฺเถหิ คุตฺตตฺตา,
ตํ โคตฺตํ ปฏิปชฺชตีติ โคตฺรภูติ วุตฺตํ. "จตุนฺนํ มคฺคานํเยว โคตฺรภุ นิพฺพานา-
รมฺมณํ, จตสฺสนฺนํ ผลสมาปตฺตีนํ โคตฺรภุ สงฺขารารมฺมณํ ผลสมาปตฺตินินฺนตฺตา"ติ
วทนฺติ. วุตฺตํ เหตํ วิสุทฺธิมคฺเค:- "ตสฺส ปวตฺตานุปุพฺพวิปสฺสนสฺส สงฺขารา-
รมฺมณโคตฺรภุาณานนฺตรํ ผลสมาปตฺติวเสน นิโรเธ จิตฺตํ อปฺเปตี"ติ. ๒- เตเนเวตฺถ
มคฺควาเรสุ โสฬสมํ กตฺวา คหิตสฺส พหิทฺธา สงฺขารนิมิตฺตปทสฺส สมาปตฺติวาเรสุ
ฉฏฺ กตฺวา คหณํ น กตนฺติ เวทิตพฺพํ. อิตรถา หิ มูลปทคหเณน คเหตพฺพํ ภเวยฺย.
     อญฺเ ปน "โย นิพฺพาเน ปมาโภโค ปมสมนฺนาหาโร, อยํ วุจฺจติ
โคตฺรภู"ติ วทนฺติ. ตํ ผลํ สนฺธาย น ยุชฺชติ. ปณฺณรส โคตฺรภุธมฺมา
กุสลาติ เอตฺถ อรหโต อภิภวิตพฺพนีวรณาภาวโต วิตกฺกวิจาราทีนํ สุเขเนว
ปหาตพฺพภาวโต จ อภิภวนฏฺเน โคตฺรภุนามํ นาหรนฺตีติ กตฺวา โคตฺรภูนํ
อพฺยากตตา น วุตฺตาติ เวทิตพฺพา. อรหตา ผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชนฺเตน สงฺขาเร
อนภิภุยฺย สมาปชฺชิตุํ น สกฺกาติ "ตโย โคตฺรภุธมฺมา อพฺยากตา"ติ วุตฺตา เกจิ
ปน "อฏฺ สมาปตฺติโย นิพฺเพธภาคิยา เอว อิธ นิทฺทิฏฺา, ๓- อริยมคฺคานํ วเสน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปริปนฺเถหิ   ๒ วิสุทฺธิ. ๓/๓๕๘ (สฺยา)
@๓ สี. อิธานิทฺทิฏฺานํ อริยมคฺคานํ วเสน
ตสฺมา อฏฺสมาปตฺติโคตฺรภู กุสลา โหนฺตี"ติ วทนฺติ. ตถา สงฺขารุเปกฺขายปิ
เวทิตพฺพํ.
     [๖๐] สามิสญฺจาติอาทีสุ วฏฺฏามิสโลกามิสกิเลสามิสานํ กิเลสามิเสน สามิสํ
สนิกนฺติกตฺตา. กินฺตํ? อฏฺวิธํ สมถโคตฺรภุาณํ. วฏฺฏามิสนฺติ เจตฺถ เตภูมก-
วฏฺฏเมว. โลกามิสนฺติ ปญฺจกามคุณา. กิเลสามิสนฺติ กิเลสา เอว. นิรามิสนฺติ
ทสวิธํ วิปสฺสนาโคตฺรภุาณํ อนิกนฺติกตฺตา. น หิ อริยา โคตฺรภุสฺมึ นิกนฺตึ
กโรนฺติ. โปตฺถเก "สามิสญฺเจ"ติ ลิขนฺติ, ตํ น สุนฺทรตรํ. เอวเมว ปณิหิตํ
อปฺปณิหิตํ สญฺุตฺตญฺจ วิสญฺุตฺตํ วุฏฺิตญฺจ อวุฏฺิตํ เวทิตพฺพํ. นิกนฺติ-
ปณิธิยา หิ ปณิหิตํ ปตฺถิตนฺติ อตฺโถ. ตทภาเวน อปฺปณิหิตํ. นิกนฺติสญฺโเคเนว
สญฺุตฺตํ. ตทภาเวน วิสญฺุตฺตํ. วุฏฺิตนฺติ วิปสฺสนาโคตฺรภุาณเมว. ตํ หิ
นิกนฺติจฺเฉทกตฺตา วุฏฺิตํ นาม. อิตรํ อวุฏฺิตํ. พหิทฺธา วุฏฺานตฺตา วา
วุฏฺิตํ. ผลโคตฺรภุปิ หิ นิพฺพานชฺฌาสยวเสน นิพฺพานาภิมุขีภูตตฺตา พหิทฺธา
สงฺขารนิมิตฺตา วุฏฺิตํ นามาติ เวทิตพฺพํ. เหฏฺาภิภวนวุฏฺานวิวฏฺานวาเรสุปิ
ผลโคตฺรภุ อชฺฌาสยวเสน นิพฺพานาภิมุขีภูตตฺตา อภิภุยฺยติ วุฏฺาติ วิวฏฺฏตีติ
เวทิตพฺพํ. ติณฺณํ วิโมกฺขานปจฺจยาติ ติณฺณํ โลกุตฺตรวิโมกฺขานํ สมถโคตฺรภุ
ปกตูปนิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ, วิปสฺสนาโคตฺรภุ อนนฺตรสมนฺตรูปนิสฺสยปจฺจยา โหนฺติ.
ปญฺายสฺส ปริจฺจิตาติ ปุพฺพภาคปญฺาย ปริจิตา ปริจิณฺณา. กุสโล วิวฏฺเฏ
วุฏฺาเนติ อสมฺโมหวเสเนว วิวฏฺฏสงฺขาเต โคตฺรภุาเณ กุสโล เฉโก, ปุพฺพภาคาเณน
วา กุสโล. นานาทิฏฺีสุ น กมฺปตีติ สมุจฺเฉเทน ปหีนาสุ นานปฺปการาสุ ทิฏฺีสุ
น เวธตีติ.
                   โคตฺตรภุาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๒๙๓-๒๙๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=6559&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=6559&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=136
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=1584
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=1875
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=1875
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31