อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                     ๔. ธมฺมฏฺิติาณนิทฺเทสวณฺณนา
     [๔๕] ธมฺมฏฺิติาณนิทฺเทเส อวิชฺชาสงฺขารานํ อุปฺปาทฏฺิตีติอาทีสุ
ติฏฺนฺติ เอตาย สงฺขาราติ ิติ. กา สา? อวิชฺชา. สา หิ สงฺขารานํ อุปฺปาทาย
นิพฺพตฺติยา ิติ การณนฺติ อุปฺปาทฏฺิติ. อุปฺปนฺนานํ ปวตฺติยาปิ การณนฺติ
ปวตฺตฏฺิติ. กิญฺจาปิ หิ ชนกปจฺจยสฺส ชนนกฺขเณเยว กิจฺจานุภาโว โหติ, เตน
ปน ชนกานํเยว ปวตฺตตฺตา สกกฺขเณ ปวตฺติยาปิ การณํ นาม โหติ, สนฺตติวเสน
วา ปวตฺติยา การณนฺติ อตฺโถ. ปวตฺตนฺติ จ นปุํสเก ภาววจนเมตํ, ตสฺมา
ปวตฺตํ ปวตฺตีติ อตฺถโต เอกํ. ปวตฺติสทฺทสฺส ปน ปากฏตฺตา เตน โยเชตฺวา
อตฺโถ วุตฺโต. ภาเวปิ ิติสทฺทสฺส สิชฺฌนโต น อิธ ภาเว ิติสทฺโท, การเณ
ิติสทฺโทติ ทสฺสนตฺถํ นิมิตฺตฏฺิตีติ วุตฺตํ, นิมิตฺตภูตา ิตีติ อตฺโถ,
การณภูตาติ วุตฺตํ โหติ. น เกวลํ นิมิตฺตมตฺตํ โหติ, อถ โข สงฺขารชนเน สพฺยาปารา
วิย หุตฺวา อายูหติ วายมตีติ ปจฺจยสมตฺถตํ ทสฺเสนฺโต อายูหนฏฺิตีติ อาห,
อายูหนภูตา ิตีติ อตฺโถ. ยสฺมา อวิชฺชา สงฺขาเร อุปฺปาทยมานา อุปฺปาเท
สํโยเชติ นาม, ฆเฏตีติ อตฺโถ, สงฺขาเร ปวตฺตยมานาว ปวตฺติยํ ปลิพุนฺธติ ๑- นาม,
พนฺธตีติ ๒- อตฺโถ, ตสฺมา สญฺโคฏฺิติ ปลิโพธฏฺิตีติ วุตฺตา, สญฺโคภูตา ิติ,
ปลิโพธภูตา ิตีติ อตฺโถ. อวิชฺชาวสงฺขารอุปาทยมานา อุปฺปาทาย ปวตฺติยา จ
มูลการณฏฺเน สมุทโย นาม, สมุทยภูตา ิตีติ สมุทยฏฺิติ, มูลการณภูตา ิตีติ
อตฺโถ. อวิชฺชาว สงฺขารานํ อุปฺปาเท ชนกปจฺจยตฺตา, ปวตฺติยํ อุปตฺถมฺภกปจฺจยตฺตา
เหตุฏฺิติ ปจฺจยฏฺิตีติ วุตฺตา, เหตุภูตา ิติ, ปจฺจยภูตา ิตีติ อตฺโถ. ชนก-
ปจฺจโย หิ เหตูติ, อุปตฺถมฺภกปจฺจโย ปจฺจโยติ วุจฺจติ. เอวํ เสเสสุปิ โยเชตพฺพํ.
     ภโว ชาติยา ชาติ ชรามรณสฺสาติ เอตฺถ ปน อุปฺปาทฏฺิติ สญฺโคฏฺิติ
เหตุฏฺิติ อุปฺปาทวเสน โยชิตานิ ปทานิ ชาติชรามรณวนฺตานํ ขนฺธานํ วเสน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปลิพุฌฺชติ ๒ ม. คนฺถตีติ
ปริยาเยน วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ. เกจิ ปน "อุปาทาย ิติ อุปฺปาทฏฺิตี"ติ
เอวมาทินา นเยเนตฺถ อตฺถํ วณฺณยนฺติ. อวิชฺชา ปจฺจโยติ อวิชฺชาย สงฺขารานํ
ปจฺจยภาวํ อเปกฺขิตฺวา วุตฺตํ. อวิชฺชายปิ ปจฺจยสมฺภูตตฺตา ตสฺสา อปิ ปจฺจย-
ปริคฺคหณทสฺสนตฺถํ อุโภเปเต ธมฺมา ปจฺจยสมุปฺปนฺนาติ ปจฺจยปริคฺคเห
ปญฺาติ วุตฺตํ. เอวํ เสเสสุปิ โยเชตพฺพํ. ชาติ ปจฺจโย, ชรามรณํ ปจฺจย-
สมุปฺปนฺนนฺติ ปน ปริยาเยน วุตฺตํ. อตีตมฺปิ อทฺธานนฺติ อติกฺกนฺตมฺปิ กาลํ.
อนาคตมฺปิ อทฺธานนฺติ อปฺปตฺตมฺปิ กาลํ. อุภยตฺถาปิ อจฺจนฺตสํโยคตฺเถ
อุปโยควจนํ.
     [๔๖] อิทานิ นวาการวารานนฺตรํ เต นวากาเร วิหาย เหตุปฏิจฺจปจฺจย-
ปเทเหว โยเชตฺวา อวิชฺชา เหตุ, สงฺขารา เหตุสมุปฺปนฺนาติอาทโย ตโย
วารา นิทฺทิฏฺา นวาการวาเร ชนกอุปตฺถมฺภกวเสน ปจฺจโย วุตฺโต. อิธ ปน
เหตุวารสฺส จ ปจฺจยวารสฺส จ วิสุํ อาคตตฺตา เหตูติ ชนกปจฺจยตฺตํ ปจฺจโย
ติ อุปตฺถมฺภกปจฺจยตฺตํ เวทิตพฺพํ เอเกกสฺสาปิ อวิชฺชาทิกสฺส ปจฺจยสฺส อุภยถา
สมฺภวโต. ปฏิจฺจวาเร อวิชฺชา ปฏิจฺจาติ อตฺตโน อุปฺปาเท สงฺขารานํ อวิชฺชา-
เปกฺขตฺตา สงฺขาเร หิ อวิชฺชา ปฏิมุขํ เอตพฺพา คนฺตพฺพาติ ปฏิจฺจา. เอเตน
อวิชฺชาย สงฺขารุปฺปาทนสมตฺถตา วุตฺตา โหติ. สงฺขารา ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนาติ สงฺขารา
อวิชฺชํ ปฏิจฺจ ตทภิมุขา ปวตฺตนโต ปฏิมุขํ กตฺวา น วิหาย สมํ อุปฺปนฺนา. เอวํ
เสเสสุปิ ลิงฺคานุรูเปน โยเชตพฺพํ. อวิชฺชา ปฏิจฺจาติ อุสฺสุกฺกวเสน วา ปาโ,
อตฺโถ ปเนตฺถ อวิชฺชา อตฺตโน ปจฺจเย ปฏิจฺจ ปวตฺตาติ ปาเสสวเสน โยเชตพฺโพ.
เอวํ เสเสสุปิ. จตูสุปิ จ เอเตสุ วาเรสุ ทฺวาทสนฺนํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทงฺคานํ
ปจฺจยสฺเสว วเสน ธมฺมฏฺิติาณสฺส นิทฺทิสิตพฺพตฺตา อวิชฺชาทีนํ เอกาทสนฺนํเยว
องฺคานํ วเสน ธมฺมฏฺิติาณํ นิทฺทิฏฺ, ชรามรณสฺส ปน อนฺเต ิตตฺตา ตสฺส
วเสน น นิทฺทิฏฺ. ชรามรณสฺสาปิ โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสานํ ปจฺจยตฺตา
ชรามรณํ เตสํ ปจฺจยํ กตฺวา อุปปริกฺขมานสฺส ตสฺสาปิ ชรามรณสฺส วเสน
ธมฺมฏฺิติาณํ ยุชฺชเตว.
     [๔๗] อิทานิ ตาเนว ทฺวาทส ปฏิจฺจสมุปฺปาทงฺคานิ วีสติอาการวเสน
วิภชิตฺวา จตุสงฺเขปติยทฺธติสนฺธิโย ทสฺเสตฺวา ธมฺมฏฺิติาณํ นิทฺทิสิตุกาโม
ปุริมกมฺมภวสฺมินฺติอาทิมาห. ตตฺถ ปุริมกมฺมภวสฺมินฺติ ปุริเม กมฺมภเว, อตีต-
ชาติยํ กมฺมภเว กริยมาเนติ อตฺโถ. โมโห อวิชฺชาติ โย ตทา ทุกฺขาทีสุ
โมโห, เยน มูโฬฺห กมฺมํ กโรติ, สา อวิชฺชา. อายูหนา สงฺขาราติ ตํ กมฺมํ
กโรนฺตสฺส ปุริมเจตนาโย, ยถา "ทานํ ทสฺสามี"ติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา มาสมฺปิ
สํวจฺฉรมฺปิ ทานูปกรณานิ สชฺเชนฺตสฺส อุปฺปนฺนา ปุริมเจตนาโย. ปฏิคฺคาหกานํ
ปน หตฺเถ ทกฺขิณํ ปติฏฺาปยโต เจตนา ภโวติ วุจฺจติ. เอกาวชฺชเนสุ วา
ฉสุ ชวเนสุ เจตนา อายูหนา สงฺขารา นาม, สตฺตมชวเน เจตนา ภโว.
ยา กาจิ วา ปน เจตนา ภโว, ตํสมฺปยุตฺตา อายูหนา สงฺขารา นาม. นิกนฺติ
ตณฺหาติ ยํ กมฺมํ กโรนฺตสฺส ตสฺส ผเล อุปปตฺติภเว นิกามนา ปตฺถนา,
สา ตณฺหา นาม. อุปคมนํ อุปาทานนฺติ ยํ กมฺมํ ภวสฺส ปจฺจยภูตํ "อิมสฺมึ
นาม กมฺเม กเต, กามา สมฺปชฺชนฺตี"ติ วา "อิทํ กตฺวา อสุกสฺมึ นาม าเน
กาเม เสวิสฺสามี"ติ วา "อตฺตา อุจฺฉินฺโน สุอุจฺฉินฺโน โหตี"ติ วา "สุขี โหติ
วิคตปริฬาโห"ติ วา "สีลพฺพตํ สุเขน ปริปูรตี"ติ วา ปวตฺตํ อุปคมนํ
ทฬฺหคฺคหณํ, อิทํ อุปาทานํ นาม. เจตนา ภโวติ อายูหนาวสาเน วุตฺตา
เจตนา ภโว นาม. ปุริมกมฺมภวสฺมินฺติ อตีตชาติยา กมฺมภเว กริยมาเน
ปวตฺตา. อิธ ปฏิสนฺธิยา ปจฺจยาติ ปจฺจุปฺปนฺนปฏิสนฺธิยา ปจฺจยภูตา.
     อิธ ปฏิสนฺธิ วิญฺาณนฺติ ยํ ปจฺจุปฺปนฺนภวสฺส ภวนฺตรปฏิสนฺธานวเสน
อุปฺปนฺนตฺตา ปฏิสนฺธีติ วุจฺจติ, ตํ วิญฺาณํ. โอกฺกนฺติ นามรูปนฺติ ยา
คพฺเภ รูปารูปธมฺมานํ โอกฺกนฺติ อาคนฺตฺวา ปวิสนํ วิย, อิทํ นามรูปํ. ปสาโท
อายตนนฺติ โย ปสนฺนภาโว, อิทํ อายตนํ. ชาติคฺคหเณน เอกวจนํ กตํ. เอเตน จกฺขาทีนิ
ปญฺจายตนานิ วุตฺตานิ. "ปภสฺสรมิทํ ภิกฺขเว จิตฺตํ, ตญฺจ โข อาคนฺตุเกหิ
อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺนฺ"ติ ๑- เอตฺถ ภวงฺคจิตฺตํ อธิปฺเปตนฺติ วจนโต อิธาปิ
มนายตนสฺส วิปากภูตตฺตา, ตสฺส จ กิเลสกาลุสฺสิยาภาเวน ปสนฺนตฺตา
ปสาทวจเนน มนายตนมฺปิ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. ผุฏฺโ ผสฺโสติ โย อารมฺมณํ
ผุฏฺโ ผุสนฺโต อุปฺปนฺโน, อยํ ผสฺโส. เวทยิตํ เวทนาติ ยํ ปฏิสนฺธิวิญฺาเณน
วา สฬายตนปจฺจเยน วา ผสฺเสน สห อุปฺปนฺนํ วิปากเวทยิตํ, อยํ เวทนา
อิธุปปตฺติภวสฺมึ ปุเรกตสฺส กมฺมสฺส ปจฺจยาติ ปจฺจุปฺปนฺเน วิปากภเว
อตีตชาติยํ กตสฺส กมฺมสฺส ปจฺจเยน ปวตฺตนฺตีติ อตฺโถ.
    อิธ ปริปกฺกตฺตา อายตนานนฺติ ปริปกฺกายตนสฺส กมฺมปกรณกาเล
โมหาทโย ทสฺสิตา. อายตึ ปฏิสนฺธิยาติ อนาคเต ปฏิสนฺธิยา. อายตึ ปฏิสนฺธิ
วิญฺาณนฺติอาทีนิ วุตฺตตฺถานิ.
    กถํ ปน ทฺวาทสหิ ปฏิจฺจสมุปฺปาทงฺเคหิ อิเม วีสติ อาการา คหิตา
โหนฺตีติ? อวิชฺชา สงฺขาราติ อิเม เทฺว อตีตเหตุโย สรูปโต วุตฺตา. ยสฺมา
ปน อวิทฺวา ปริตสฺสติ, ปริตสฺสิโต อุปาทิยติ, ตสฺสุปาทานปจฺจยา ภโว, ตสฺมา
เตหิ ทฺวีหิ คหิเตหิ ตณฺหุปาทานภวาปิ คหิตาว โหนฺติ. ปจฺจุปฺปนฺเน วิญฺาณ-
นามรูปสฬายตนผสฺสเวทนา สรูปโต วุตฺตาเยว. ตณฺหุปาทานภวา ปจฺจุปฺปนฺน-
เหตุโย สรูปโต วุตฺตา. ภเว ปน คหิเต ตสฺส ปุพฺพภาคา ตํสมฺปยุตฺตา วา
สงฺขารา คหิตาว โหนฺติ, ตณฺหุปาทานคฺคหเณน จ ตํสมฺปยุตฺตา. ยาย วา มูโฬฺห
กมฺมํ กโรติ, สา อวิชฺชา คหิตาว โหนฺติ. อนาคเต ชาติ ชรามรณนฺติ เทฺว
@เชิงอรรถ: ๑ องฺ.เอกก. ๒๐/๕๑/๙
สรูเปน วุตฺตานิ, ชาติชรามรณคฺคหเณเนว ปน วิญฺาณาทีนิ ปญฺจ อนาคตผลานิ
คหิตาเนว โหนฺติ. เตสํเยว หิ ชาติชรามรณานีติ เอวํ ทฺวาทสหิ องฺเคหิ วีสติ
อาการา คหิตา โหนฺติ.
              อตีเต เหตโว ปญฺจ      อิทานิ ผลปญฺจกํ
              อิทานิ เหตโว ปญฺจ      อายตึ ผลปญฺจกนฺติ
คาถาย อยเมวตฺโถ วุตฺโต. อิติเมติ อิติ อิเม. อิติ อิเมติ วา ปาโ.
    จตุสงฺเขเปติ จตุโร ราสี. อตีเต ปญฺจ เหตุธมฺมา เอโก เหตุสงฺเขโป
ปจฺจุปฺปนฺเน ปญฺจ ผลธมฺมา เอโก ผลสงฺเขโป, ปจฺจุปฺปนฺเน ปญฺจ เหตุธมฺมา
เอโก เหตุสงฺเขโป อนาคเต ปญฺจ ผลธมฺมา เอโก ผลสงฺเขโป. ตโย
อทฺเธติ ตโย กาเล. ปมปญฺจกวเสน อตีตกาโล, ทุติยตติยปญฺจกวเสน
ปจฺจุปฺปนฺนกาโล, จตุตฺถปญฺจกวเสน อนาคตกาโล เวทิตพฺโพ.
    ติสนฺธินฺติ ตโย สนฺธโย อสฺสาติ ติสนฺธิ, ตํ ติสนฺธึ. อตีตเหตุปจฺจุปฺปนฺน-
ผลานมนฺตรา เอโก เหตุผลสนฺธิ, ปจฺจุปฺปนฺนผลอนาคตเหตูนมนฺตรา เอโก
ผลเหตุสนฺธิ, ปจฺจุปฺปนฺนเหตุอนาคตผลานมนฺตรา เอโก เหตุผลสนฺธิ.
    ปฏิจฺจสมุปฺปาทปาฬิยํ สรูปโต อนาคตวเสน ปน อวิชฺชาสงฺขารา เอโก
สงฺเขโป, วิญฺาณนามรูปสฬายตนผสฺสเวทนา ทุติโย, ตณฺหุปาทานภวา ตติโย,
ชาติชรามรณํ จตุตฺโถ. อวิชฺชา สงฺขาราติ เทฺว องฺคานิ อตีตกาลานิ, วิญฺาณาทีนิ
ภวาวสานานิ อฏฺ ปจฺจุปฺปนฺนกาลานิ, ชาติ ชรา มรณนฺติ เทฺว อนาคตกาลานิ.
สงฺขารวิญฺาณานํ อนฺตรา เอโก เหตุผลสนฺธิ, เวทนาตณฺหานมนฺตรา เอโก ผลเหตุ
สนฺธิ, ภวชาตีนมนฺตรา เอโก เหตุผลสนฺธิ.
    วีสติยา อากาเรหีติ วีสติยา โกฏฺาเสหิ. จตุสงฺเขเป จ ตโย อทฺเธ
จ สนฺธึ ปฏิจฺจสมุปฺปาทญฺจ วีสติยา อากาเรหิ ชานาตีติ สมฺพนฺโธ.
    ชานาตีติ สุตานุสาเรน ภาวนารมฺภาเณน ชานาติ. ปสฺสตีติ าตเมว
จกฺขุนา ทิฏฺ วิย หตฺถตเล อามลกํ วิย จ ผุฏฺ กตฺวา าเณเนว ปสฺสติ.
อญฺาตีติ ทิฏฺมริยาเทเนว อาเสวนํ กโรนฺโต าเณเนว ชานาติ. มริยาทตฺโถ
หิ เอตฺถ อากาโร. ปฏิวิชฺฌตีติ ภาวนาปริปูริยา ทิฏฺ ปาเปนฺโต าเณเนว
ปฏิวิธํ กโรติ. สลฺลกฺขณวเสน วา ชานาติ, สรสวเสน ปสฺสติ, ปจฺจุปฏฺานวเสน
อญฺาติ, ปทฏฺานวเสน ปฏิวิชฺฌติ.
    ตตฺถ ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ ปจฺจยธมฺมา เวทิตพฺพา. ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนา
ธมฺมาติ เตหิ เตหิ ปจฺจเยหิ นิพฺพตฺตธมฺมา. กถมิทํ ชานิตพฺพนฺติ เจ? ภควโต
วจเนน. ภควตา หิ ปฏิจฺจสมุปฺปาทปฏิจฺจสมุปฺปนฺนธมฺมเทสนาสุตฺเต:-
          "กตโม จ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท, ชาติปจฺจยา ภิกฺขเว
       ชรามรณํ, อุปฺปาทา วา ตถาคตานํ อนุปฺปาทา วา ตถาคตานํ
       ิตาว สา ธาตุ ธมฺมฏฺิตตา ธมฺมนิยามตา อิทปฺปจฺจยตา, ตํ
       ตถาคโต อภิสมฺพุชฺฌติ อภิสเมติ, อภิสมฺพุชฺฌิตฺวา อภิสเมตฺวา
       อาจิกฺขติ เทเสติ ปญฺเปติ ปฏฺเปติ วิวรติ วิภชติ อุตฺตานีกโรติ
       `ปสฺสถา'ติ จาห. ชาติปจฺจยา ภิกฺขเว ชรามรณํ, ภวปจฺจยา ภิกฺขเว
       ชาติ ฯเปฯ อวิชฺชาปจฺจยา ภิกฺขเว สงฺขารา. อุปฺปาทา วา
       ตถาคตานํ ฯเปฯ อุตฺตานีกโรติ `ปสฺสถา'ติ จาห. อวิชฺชาปจฺจยา
       ภิกฺขเว สงฺขารา. อิติ โข ภิกฺขเว ยา ตตฺร ตถตา อวิตถตา
       อนญฺถตา อิทปฺปจฺจยตา. อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปฏิจฺจสมุปฺปาโท"ติ. ๑-
    เอวํ ปฏิจฺจสมุปฺปาทํ เทเสนฺเตน ตถตาทีหิ เจว วจเนหิ ปจฺจยธมฺมาว
ปฏิจฺจสมุปฺปาโทติ วุตฺตา. ตสฺมา ชรามรณาทีนํ ปจฺจยลกฺขโณ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท,
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.นิ. ๑๖/๒๐/๒๕
ทุกฺขานุพนฺธรโส กมฺมคฺคปจฺจุปฏฺาโน สยมฺปิ สปจฺจยตฺตา อตฺตโน
วิเสสปฺปจฺจยปทฏฺาโน.
    อุปฺปาทา วา อนุปฺปาทา วาติ อุปฺปาเท วา อนุปฺปาเท วา, ตถาคเตสุ
อุปฺปนฺเนสุปิ อนุปฺปนฺเนสุปีติ อตฺโถ. ิตาว สา ธาตูติ ิโตว โส
ปจฺจยสภาโว, น กทาจิ ชาติชรามรณสฺส ปจฺจโย น โหตีติ อตฺโถ.
ธมฺมฏฺิตตา ธมฺมนิยามตา อิทปฺปจฺจยตาติ ชาติปจฺจโยเยว. ชาติปจฺจเยน หิ
ชรามรณสงฺขาโต ปจฺจยสมุปฺปนฺนธมฺโม ตทายตฺตตาย ติฏฺติ, ชาติปจฺจโยว
ชรามรณํ ธมฺมํ นิยาเมติ, ตสฺมา "ชาติ ธมฺมฏฺิตตา ธมฺมนิยามตา"ติ
วุจฺจติ ชาติเยว อิมสฺส ชรามรณสฺส ปจฺจโยติ อิทปฺปจฺจโย, อิทปฺปจฺจโยว
อิทปฺปจฺจยตา. ตนฺติ ตํ ปจฺจยํ. อภิสมฺพุชฺฌตีติ าเณน อภิสมฺพุชฺฌติ. อภิสเมตีติ
าเณน อภิสมาคจฺฉติ. อาจิกฺขตีติ กเถติ. เทเสตีติ ทสฺเสติ. ปญฺาเปตีติ ชานาเปติ.
ปฏฺเปตีติ าณมุเข เปติ. วิวรตีติ วิวริตฺวา ทสฺเสติ. วิภชตีติ วิภาคโต
ทสฺเสติ. อุตฺตานีกโรตีติ ปากฏํ กโรติ. อิติ โขติ เอวํ โข. ยา ตตฺราติ ยา เตสุ
"ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺ"ติอาทีสุ. โส ปนายํ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท เตหิ เตหิ ปจฺจเยหิ
อนูนาธิเกเหว ตสฺส ตสฺส ธมฺมสฺส สมฺภวโต ตถตาติ, สามคฺคึ อุปคเตสุ ปจฺจเยสุ
มุหุตฺตมฺปิ ตโต นิพฺพตฺตนธมฺมานํ อสมฺภาวโต อวิตถตาติ, อญฺธมฺมปจฺจเยหิ
อญฺธมฺมานุปฺปตฺติโต อนญฺถตาติ, ยถาวุตฺตานํ เอเตสํ ชรามรณาทีนํ ปจฺจยโต วา
ปจฺจยสมูหโต วา อิทปฺปจฺจยตาติ วุตฺโต. ตตฺรายํ วจนตฺโถ อิเมสํ ปจฺจยา
อิทปฺปจฺจยา, อิทปฺปจฺจยาเยว อิทปฺปจฺจยตา, อิทปฺปจฺจยานํ วา สมูโห อิทปฺปจฺจยตา.
ลกฺขณํ ปเนตฺถ สทฺทสตฺถโต เวทิตพฺพนฺติ.
                   ธมฺมฏฺิติาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๒๕๗-๒๖๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=5739&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=5739&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=94
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=1130
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=1420
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=1420
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31