ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๕ ภาษาบาลีอักษรไทย นิทฺ.อ.๑ (สทฺธมฺมปชฺ.)

                    ๙. มาคนฺทิยสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา ๑-
    [๗๐] นวเม มาคนฺทิยสุตฺตนิทฺเทเส ปฐมคาถายํ ตาว อชปาลนิโคฺรธมูเล
นานารูปานิ นิมฺมินิตฺวา อภิกามํ อาคตํ มารธีตรํ ทิสฺวาน ตณฺหํ อรตึ ราคญฺจ
ฉนฺทมตฺตมฺปิ เมถุนสฺมึ นาโหสิ, กิเมวิทํ อิมิสฺสา ทาริกาย มุตฺตกรีสปุณฺณํ รูปํ
ทิสฺวา ภวิสฺสติ, สพฺพถา ปาทาปิ นํ สมฺผุสิตุํ น อิจฺเฉ, กุโตเนน สํวสิตุนฺติ.
    มุตฺตปุณฺณนฺติ อาหารอุตุวเสน วตฺถิปุฏนฺตรํ ปูเรตฺวา ฐิตมุตฺเตน ปูริตํ.
กรีสปุณฺณนฺติ ปกฺกาสยสงฺขาเต เหฏฺฐานาภิปิฏฺฐิกณฺฏกมูลานํ อนฺตเร อุพฺเพเธน
อฏฺฐงฺคุลมตฺเต อนฺตาวสาเน ฐิตวจฺเจน ปุณฺณํ. เสมฺหปุณฺณนฺติ อุทรปฏเล
ฐิตเอกปตฺตปฺปมาเณน เสเมฺหน ปูริตํ. รุหิรปุณฺณนฺติ ยกนสฺส เหฏฺฐาภาคํ ปูเรตฺวา
หทยวกฺกปปฺผาสานํ ๒- อุปริ โถกํ โถกํ ปคฺฆรนฺเตน วกฺกหทยยกนปปฺผาเส เตมยมาเนน
ฐิเตน เอกปตฺตสฺส ปูรณมตฺเตน สนฺนิจิตโลหิตสงฺขาเตน จ เกสโลมนขทนฺตานํ
มํสวินิมุตฺตฏฺฐานญฺเจว ถทฺธสุกฺขจมฺมญฺจ ฐเปตฺวา ธมนิชาลานุสาเรน
สพฺพํ อุปาทินฺนกสรีรํ ผริตฺวา ฐิตสํสรณโลหิตสงฺขาเตน จ ทุวิเธน รุหิเรน ปุณฺณํ.
    อฏฺฐิสงฺฆาฏนฺติ สกลสรีเร เหฏฺฐา อฏฺฐีนํ อุปริ ฐิตานิ สาธิกานิ ตีณิ
อฏฺฐิสตานิ, เตหิ อฏฺฐีหิ ฆฏิตํ. นฺหารุสมฺพนฺธนฺติ สกลสรีเร อฏฺฐีนิ อาพนฺธิตฺวา
ฐิตานิ นว นฺหารุสตานิ, เตหิ นฺหารูหิ สมฺพนฺธํ อาพนฺธํ. รุหิรมํสเลปนนฺติ ๓-
สํสรณโลหิเตน จ สาธิกานิ ตีณิ อฏฺฐิสตานิ อนุลิมฺเปตฺวา ฐิเตน นวมํสเปสิสเตน จ
อนุลิตฺตํ สรีรํ. จมฺมวินทฺธนฺติ สกลสรีรํ ปริโยนทฺธิตฺวา ๔- ปากฏกิโลมกสฺส อุปริ
ฉวิยา เหฏฺฐา ฐิตํ จมฺมํ, เตน จมฺเมน วินทฺธํ ปริโยนทฺธํ. "จมฺมาวนทฺธนฺ"ติปิ
ปาฬิ. ฉวิยา ปฏิจฺฉนฺนนฺติ อติสุขุมจฺฉวิยา ปฏิจฺฉนฺนํ ฉาเทตฺวา ฐิตํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มาคณฺฑิย..., เอวมุปริปิ   สี. หทยวตฺถุปปฺผาสานํ
@ ฉ.ม. รุธิรมํสาวเลปนนฺติ   ฉ.ม. ปริโยนนฺธิตฺวา
ฉิทฺทาวฉิทฺทนฺติ อเนกฉิทฺทํ. อุคฺฆรนฺตนฺติ อกฺขิมุขาทีหิ อุคฺฆรนฺตํ.
ปคฺฆรนฺตนฺติ อโธภาเคน ปคฺฆรนฺตํ. กิมิสงฺฆนิเสวิตนฺติ สูจิมุขาทีหิ
นานาปาณกุลสมูเหหิ อาเสวิตํ. นานากลิมลปริปูรนฺติ อเนกวิเธหิ อสุจิโกฏฺฐาเสหิ
ปูริตํ.
    [๗๑] ตโต มาคนฺทิโย "ปพฺพชิตา นาม มานุสเก กาเม ปหาย ทิพฺพกามตฺถาย
ปพฺพชนฺติ, อยญฺจ ทิพฺเพปิ กาเม น อิจฺฉติ, อิทมฺปิ อิตฺถิรตนํ,
กา นุ อสฺส ทิฏฺฐี"ติ ปุจฺฉิตุํ ทุติยคาถมาห. ตตฺถ เอตาทิสญฺเจ รตนนฺติ
ทิพฺพิตฺถิรตนํ สนฺธาย ภณติ. นารินฺติ อตฺตโน ธีตรํ สนฺธาย. ทิฏฺฐิคตํ สีลพฺพตํ
นุ ชีวิตนฺติ ทิฏฺฐิญฺจ สีลญฺจ วตญฺจ ชีวิตญฺจ. ภวูปปตฺติญฺจ วเทสิ กีทิสนฺติ
อตฺตโน ภวูปปตฺตึ วา ตุวํ กีทิสํ วเทสีติ.
    [๗๒] อิโต ปรา เทฺว คาถา วิสฺสชฺชนปุจฺฉานเยน ปวตฺตตฺตา ปากฏสมฺพนฺธาเยว.
ตาสํ ๑- ปฐมคาถาย สงฺเขปตฺโถ:- ตสฺส มยฺหํ มาคนฺทิย ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตธมฺเมสุ
นิจฺฉินิตฺวา "อิทเมว สจฺจํ, โมฆมญฺญนฺ"ติ ๒- เอวํ อิทํ วทามีติ สมุคฺคหิตํ
น โหติ นตฺถิ น วิชฺชติ, กึการณา? อหํ หิ ปสฺสนฺโต ทิฏฺฐีสุ อาทีนวํ กญฺจิ
ทิฏฺฐึ อคฺคเหตฺวา สจฺจานิ ปวิจินนฺโต อชฺฌตฺตํ ราคาทีนํ สนฺตภาเวน ๓-
อชฺฌตฺตสนฺติสงฺขาตํ นิพฺพานเมว อทฺทสนฺติ.
    อาทีนวนฺติ อุปทฺทวํ. สทุกฺขนฺติ กายิกทุกฺเขน สทุกฺขํ. สวิฆาตนฺติ
เจตสิกทุกฺเขน สหิตํ. สอุปายาสนฺติ อุปายาสสหิตํ. สปริฬาหนฺติ สทรถํ. น
นิพฺพิทายาติ น วฏฺเฏ นิพฺพินฺทนตฺถาย. น วิราคายาติ น วฏฺเฏ วิราคตฺถาย. น
นิโรธายาติ น วฏฺฏสฺส นิโรธตฺถาย. น อุปสมายาติ น วฏฺฏสฺส อุปสมนตฺถาย. น
อภิญฺญายาติ น วฏฺฏสฺส อภิชานนตฺถาย. น สมฺโพธายาติ น กิเลสนิโรธาธิคเมน ๔-
วฏฺฏโต สมฺพุชฺฌนตฺถาย. น นิพฺพานายาติ น อมตนิพฺพานตฺถาย. เอตฺถ ปน
"นิพฺพิทายา"ติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ตาสุ   ม.อุ. ๑๔/๒๗/๒๒   ฉ.ม. สนฺติภาเวน   สี.,ฉ.ม กิเลสนิทฺทาวิคเมน
วิปสฺสนา. "วิราคายา"ติ มคฺโค. "นิโรธาย อุปสมายา"ติ นิพฺพานํ. "อภิญฺญาย
สมฺโพธายา"ติ มคฺโค. "นิพฺพานายา"ติ นิพฺพานเมว. เอวํ เอกสฺมึ ฐาเน วิปสฺสนา,
ตีสุ มคฺโค, ตีสุ นิพฺพานํ วุตฺตนฺติ เอวํ ววตฺถานกถา เวทิตพฺพา. ปริยาเยน
ปน สพฺพานิ เปตานิ มคฺคเววจนานิปิ นิพฺพานเววจนานิปิ โหนฺติเยว.
    อชฺฌตฺตํ ราคสฺส สนฺตินฺติ อชฺฌตฺตราคสฺส สนฺตภาเวน นิพฺพุตภาเวน
อชฺฌตฺตสนฺติสงฺขาตํ นิพฺพานํ โอโลเกสิ. ๑- โทสสฺส สนฺตินฺติอาทีสุปิ เอเสว นโย.
ปจินนฺติ นิทฺเทสสฺส อุทฺเทสปทํ. วิจินนฺโตติ สจฺจานิ วฑฺเฒนฺโต วิภาเวนฺโต.
ปวิจินนฺโตติ ตาเนว ปจฺเจกํ วิภาเวนฺโต. เกจิ "คเวสนฺโต"ติ วณฺณยนฺติ.
อทฺทสนฺติ ๒- โอโลเกสึ. อทกฺขินฺติ วินิวิชฺฌึ. อผุสินฺติ ๓- ปญฺญาย ผุสึ.
ปฏิวิชฺฌินฺติ ญาเณน ปจฺจกฺขํ  อกาสึ.
    [๗๓] ทุติยคาถาย สงฺเขปตฺโถ:- ยานีมานิ ทิฏฺฐิคตานิ เตหิ เตหิ สตฺเตหิ
วินิจฺฉินิตฺวา คหิตตฺตา "วินิจฺฉยา"ติ จ อตฺตโน ปจฺจเยหิ อภิสงฺขตภาวาทินา
นเยน "ปกปฺปิตานี"ติ จ วุจฺจนฺติ, เต เว มุนิ ทิฏฺฐิคตธมฺเม อคฺคเหตฺวา
อชฺฌตฺตสนฺตีติ ยเมตมตฺถํ พฺรูสิ, อาจิกฺข เม, กถํ นุ ธีเรหิ ปเวทิตํ ตํ กถํ
ปกาสิตํ ธีเรหีติ วทติ.
    อิมิสฺสา คาถาย นิทฺเทโส อุตฺตานตฺโถ ฐเปตฺวา ปรมตฺถปทํ. ตตฺถ ยํ
ปรมตฺถนฺติ ยํ อุตฺตมํ นิพฺพานํ.
    [๗๔] อถสฺส ภควา ยถา เยน อุปาเยน ตํ ปทํ ธีเรหิ ปกาสิตํ, ตํ อุปายํ
สปฏิปกฺขํ ทสฺเสนฺโต "น ทิฏฺฐิยา"ติ คาถมาห. ตตฺถ น ทิฏฺฐิยาติอาทีหิ
สมาปตฺติญาณา พาหิรสีลพฺพตานิ ๔- ปฏิกฺขิปติ. "สุทฺธิมาหา"ติ เอตฺถ วุตฺตํ
อาหสทฺทํ สพฺพตฺถ นกาเรน สทฺธึ โยเชตฺวา ปุริมปทตฺตยํ เนตฺวา "ทิฏฺฐิยา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โอโลเกสึ   ฉ.ม. อทสฺสนฺติ   ฉ.ม. อผสฺสินฺติ   ฉ.ม.
@ทิฏฺฐิสุติอฏฺฐสมาปตฺติญาณพาหิรสีลพฺพตานิ
สุทฺธึ นาห น กเถสี"ติ ๑- เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. ยถา เจตฺถ, เอวํ อุตฺตรปเทสุปิ.
ตตฺถ จ อทิฏฺฐิยา นาหาติ ทสวตฺถุกํ สมฺมาทิฏฺฐึ วินา น กเถมิ. ตถา อสฺสุติยาติ
น จ สวนํ วินา. ๒- อญาณาติ กมฺมสฺสกตสจฺจานุโลมิกญาณํ วินา. อสีลตาติ
ปาติโมกฺขสํวรํ วินา. อพฺพตาติ ธุตงฺควตํ วินา. โนปิ เตนาติ เอเตสุ เอเกเกน ๓-
ทิฏฺฐิอาทิมตฺตเกนาปิ น กเถมีติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. เอเต จ นิสฺสชฺช
อนุคฺคหายาติ เอเต จ ปุริมทิฏฺฐิอาทิเภเท กณฺหปกฺขิเก ธมฺเม สมุคฺฆาตกรเณน
นิสฺสชฺช, ปจฺฉิเม ทิฏฺฐิอาทิเภเท ๔- สุกฺกปกฺขิเกปิ อสมุคฺฆาตาปชฺชเนน ๕-
อนุคฺคหาย. สนฺโต อนิสฺสาย ภวํ น ชปฺเปติ อิมาย ปฏิปตฺติยา ราคาทิวูปสเมน สนฺโต
จกฺขฺวาทีสุ กญฺจิ ธมฺมํ อนิสฺสาย เอกมฺปิ ภวํ น ชปฺเป, อปิเหตุํ อปตฺเถตุํ
สมตฺโถปิ สิยา, อยมสฺส อชฺฌตฺตสนฺตีติ อธิปฺปาโย.
    สวนมฺปิ อิจฺฉิตพฺพนฺติ สุตฺตาทิวเสน สุณนมฺปิ อากงฺขิตพฺพํ. สมฺภารา อิเม
ธมฺมาติ สมฺมาทิฏฺฐิอาทิกา อิเม ธมฺมา อุปการฏฺเฐน สมฺภารา โหนฺติ.
กณฺหปกฺขิกานนฺติ อกุสลปกฺเข คตานํ. ๖- สมุคฺฆาตโต ปหานํ อิจฺฉิตพฺพนฺติ สมฺมา
หนนโต สมุจฺเฉทโต ปหานํ  อากงฺขิตพฺพํ. เตธาตุเกสุ กุสเลสุ ธมฺเมสูติ
กามรูปารูปสงฺขาเตสุ เตภูมเกสุ โกสลฺลสมฺภูเตสุ. อตมฺมยตาติ นิตฺตณฺหภาโว.
    [๗๕] เอวํ วุตฺเต วจนตฺถํ อสลฺลกฺเขนฺโต มาคนฺทิโย "โน เจ กิรา"ติ
คาถมาห. ตตฺถ ทิฏฺฐาทีนิ วุตฺตนยาเนว. กณฺหปกฺขิกานิเยว ปน สนฺธาย
อุภยตฺถาปิ ๗- อาห. อาหสทฺทํ ปน โนเจกิรสทฺเทน ๘- โยเชตฺวา โน เจ กิราห
โน เจ กิร กเถสีติ เอวํ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. โมมูหนฺติ อติมูฬฺหํ, โมหนํ วา. ๙-
ปจฺเจนฺตีติ ชานนฺติ. อิมิสฺสาปิ คาถาย นิทฺเทโส อุตฺตาโน.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. กเถมีติ   ฉ.ม. นวงฺคํ สวนํ วินา   ฉ.ม. เตสุ เอกเมเกน
@ ฉ.ม. อทิฏฺฐิอาทิเภเท   สี.,ฉ.ม. อตมฺมยตาปชฺชเนน   ฉ.ม. ภวานํ
@ ฉ.ม. อุภยตฺราปิ   ฉ.ม. โน เจติ สทฺเทน   ม. โมหพหลํ วา
    [๗๖] อถสฺส ภควา ตํ ทิฏฺฐึ นิสฺสาย ปุจฺฉํ ปฏิกฺขิปนฺโต "ทิฏฺฐึ
สุนิสฺสายา"ติ ๑- คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- ตฺวํ มาคนฺทิย ทิฏฺฐึ นิสฺสาย ปุนปฺปุนํ
ปุจฺฉมาโน ยานิ เต ทิฏฺฐิคตานิ สมุคฺคหิตานิ, เตเสฺวว สมุคฺคหิเตสุ ปโมหํ
อาคโต ตฺวํ อิโต  จ มยา วุตฺตอชฺฌตฺตสนฺติโต ปฏิปตฺติโต ธมฺมเทสนโต วา
อณุมฺปิ ยุตฺตสญฺญํ น ปสฺสสิ, เตน การเณน ตฺวํ อิมํ ธมฺมํ โมมูหโต ปสฺสสีติ.
    ลคฺคนํ นิสฺสาย ลคฺคนนฺติ ทิฏฺฐิลคฺคนํ อลฺลียิตฺวา ทิฏฺฐิลคฺคนํ. พนฺธนนฺติ
ทิฏฺฐิพนฺธนํ. ปลิโพธนฺติ ทิฏฺฐิปลิโพธํ.
    อนฺธการํ ปกฺขนฺโตสีติ ๒- พหลนฺธการํ ปวิฏฺโฐสิ. ยุตฺตสญฺญนฺติ สมณธมฺเม
ยุตฺตสญฺญํ. ปตฺตสญฺญนฺติ สมณธมฺเม ปฏิลทฺธสญฺญํ. ลคฺคนสญฺญนฺติ สญฺชานิตสญฺญํ.
การณสญฺญนฺติ เหตุสญฺญํ. ฐานสญฺญนฺติ การณสญฺญํ. น ปฏิลภสีติ น
วินฺทสิ. กุโต ญาณนฺติ มคฺคญาณํ ปน เกน การเณน ลภิสฺสสิ. อนิจฺจํ วาติ
หุตฺวา อภาวฏฺเฐน ปญฺจกฺขนฺธา อนิจฺจํ. อนิจฺจสญฺญานุโลมํ วาติ "ปญฺจกฺขนฺธา
อนิจฺจา"ติ อุปฺปนฺนา สญฺญา อนิจฺจสญฺญา, ตาย สญฺญาย อนุโลมํ อปฺปฏิกูลํ
อนิจฺจสญฺญานุโลมํ. กึ ตํ? วิปสฺสนาญาณํ. ทฺวินฺนํ วิปสฺสนาญาณานํ
ทุกฺขานตฺตสญฺญานุโลมานมฺปิ เอเสว นโย.
    [๗๗] เอวํ สมุคฺคหิเตสุ จ สมฺโมเหน ๓- มาคนฺทิยสฺส วิวาทาปตฺตึ ทสฺเสตฺวา
อิทานิ เตสุ อญฺเญสุ จ ธมฺเมสุ วิคตปฺปโมหสฺส อตฺตโน นิพฺพิวาทตํ ทสฺเสนฺโต
"สโม วิเสสี"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- โย เอวํ ติธา มาเนน วา ทิฏฺฐิยา
วา ปุคฺคเลน วา มญฺญติ, โส เตน มาเนน วา ตาย วา ทิฏฺฐิยา เตน
วา ปุคฺคเลน วิวเทยฺย. โย ปน อมฺหาทิโส อิมาสุ ตีสุ วิธาสุ อวิกมฺปมาโน,
สโม วิเสสีติ น ตสฺส โหติ, น จ หีโนติ ปาฐเสโส. อิมิสฺสาปิ คาถาย
นิทฺเทโส อุตฺตาโนว.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ทิฏฺฐิญฺจ นิสฺสายาติ   ฉ.ม. ปกฺขนฺโทสีติ   ฉ.ม. ปโมเหน
    [๗๘] กิญฺจิ ภิยฺโย:- "สจฺจนฺติ โส"ติ คาถา. ตสฺสตฺโถ:- โส เอวรูโป
ปหีนมานทิฏฺฐิโก "มาทิโส `พาหิตปาปตฺตา'ทินา นเยน พฺราหฺมโณ, อิทเมว
สจฺจนฺ"ติ กึ วเทยฺย กึ วตฺถุํ ภเณยฺย, เกน วา การเณน ภเณยฺย, "มยฺหํ
สจฺจํ, ตุยฺหํ มุสา"ติ วา เกน มาเนน ทิฏฺฐิยา ปุคฺคเลน วา วิวเทยฺย. ยสฺมึ
มาทิเส ขีณาสเว "สทิโสหมสฺมี"ติ ปวตฺติยา สมํ วา, อิตรทฺวยภาเวน ปวตฺติยา
วิสมํ วา, มญฺญิตํ นตฺถิ, สมานาทีสุ เกน วาทํ ปฏิปฺผเรยฺยาติ. ๑- อิมิสฺสาปิ
คาถาย นิทฺเทโส อุตฺตาโน.
    [๗๙] นนุ เอกํเสเนว เอวรูโป ปุคฺคโล? "โอกมฺปหายา"ติ คาถา. ตตฺถ
โอกมฺปหายาติ รูปธาตฺวาทิวิญฺญาณสฺโสกาสํ ๒- ตตฺถ ฉนฺทราคปฺปหาเนน ฉฑฺเฑตฺวา.
อนิเกตสารีติ รูปนิมิตฺตนิเกตาทีนิ ตณฺหาวเสน อสรนฺโต. กาเม ๓- อกุพฺพํ มุนิ
สนฺถวานีติ กาเม คิหิสนฺถวานิ อกโรนฺโต. กาเมหิ ริตฺโตติ กาเมสุ ฉนฺทราคาภาเวน
สพฺพกาเมหิ ปุถุภูโต. อปุเรกฺขราโนติ อายตึ อตฺตภาวํ อนภินิพฺพตฺเตนฺโต. กถนฺนุ
วิคฺคยฺห ชเนน กยิราติ ชเนน สทฺธึ วิคฺคาหิกกถํ กเถยฺย.
    หาลิทฺทกานีติ เอวํนามโก คหปติ. เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกมีติ
เยนาติ ภุมฺมตฺเถ กรณวจนํ. ตสฺมา ยตฺถ มหากจฺจาโน, ตตฺถ อุปสงฺกมีติ เอวเมตฺถ
อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. เยน วา การเณน มหากจฺจาโน เทวมนุสฺเสหิ อุปสงฺกมิตพฺโพ,
เตน การเณน อุปสงฺกมีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. เกน วา การเณน
มหากจฺจาโน อุปสงฺกมิตพฺโพ? นานปฺปการคุณวิเสสาธิคมาธิปฺปาเยน,
สาธุผลูปโภคาธิปฺปาเยน ทิชคเณหิ นิจฺจผลิตมหารุกฺโข วิย. อุปสงฺกมีติ อุปคโตติ
วุตฺตํ โหติ. อุปสงฺกมิตฺวาติ อุปสงฺกมนปริโยสานทีปนํ. อถ วา เอวํ คโต ตโต
อาสนฺนตรํ ฐานํ มหากจฺจานสฺส สมีปสงฺขาตํ คนฺตฺวาติปิ วุตฺตํ โหติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปฏิสํยุเชยฺย ปฏิปฺผเรยฺยาติ   รูปวตฺถาทิ... (สุ.อ. ๒/๓๘๖)   ฉ.ม.
@คาเม
    อภิวาเทตฺวาติ ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา. อิทานิ เยนตฺเถน มหากจฺจานสฺส
อุปฏฺฐานํ อาคโต, ตํ ปุจฺฉิตุกาโม ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลึ สิรสิ
ปติฏฺฐาเปตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส "วิสมํ
จนฺทิมสูริยา ปริวตฺตนฺตี"ติอาทีสุ ๑- วิย. ตสฺมา ยถา นิสินฺโน เอกมนฺตํ นิสินฺโน
โหติ, เอวํ นิสีทีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ภุมฺมตฺเถ วา เอตํ อุปโยควจนํ.
นิสีทีติ นิสชฺชํ กปฺเปสิ. ปณฺฑิตา หิ เทวมนุสฺสา ครุฏฺฐานียํ อุปสงฺกมิตฺวา
อาสนกุสลตาย เอกมนฺตํ นิสีทนฺติ. อยญฺจ คหปติ เตสํ อญฺญตโร, ตสฺมา เอกมนฺตํ
นิสีทิ.
    กถํ นิสินฺโน จ ปน เอกมนฺตํ นิสินฺโน โหติ? ฉ นิสชฺชโทเส วชฺเชตฺวา.
เสยฺยถีทํ? อติทูรํ อจฺจาสนฺนํ อุปริวาตํ อุณฺณตปฺปเทสํ อติสมฺมุขํ อติปจฺฉาติ.
อติทูเร นิสินฺโน หิ สเจ กเถตุกาโม โหติ, อุจฺจาสทฺเทน กเถตพฺพํ โหติ. อจฺจาสนฺเน
นิสินฺโน สงฺฆฏฺฏนํ กโรติ. อุปริวาเต นิสินฺโน สรีรคนฺเธน พาธติ. อุณฺณตปฺปเทเส
นิสินฺโน อคารวํ ปกาเสติ. อติสมฺมุขา นิสินฺโน สเจ ทฏฺฐุกาโม โหติ, จกฺขุนา
จกฺขุํ อาหจฺจ ทฏฺฐพฺพํ โหติ. อติปจฺฉา นิสินฺโน สเจ ทฏฺฐุกาโม โหติ, คีวํ
ปสาเรตฺวา ทฏฺฐพฺพํ โหติ. ตสฺมา อยมฺปิ เอเต ฉ นิสชฺชโทเส วชฺเชตฺวา นิสีทิ.
เตน วุตฺตํ "เอกมนฺตํ  นิสีที"ติ.
    เอตทโวจาติ เอตํ อโวจ. วุตฺตมิทํ ภนฺเต กจฺจาน ภควตา อฏฺฐกวคฺคิเย
มาคนฺทิยปเญฺหติ อฏฺฐกวคฺคิยมฺหิ มาคนฺทิยปโญฺห นาม อตฺถิ, ตสฺมึ ปเญฺห.
    รูปธาตูติ รูปกฺขนฺโธ อธิปฺเปโต. รูปธาตุราควินิพนฺธนฺติ รูปธาตุมฺหิ
ราควินิพนฺธํ. ๒- วิญฺญาณนฺติ กมฺมวิญฺญาณํ. โอกสารีติ เคหาทิอาลยสารี. ๓- กสฺมา
ปเนตฺถ "วิญฺญาณธาตุ โข คหปตี"ติ น วุตฺตนฺติ? สมฺโมหวิฆาตตฺถํ. "โอโก"ติ หิ
อตฺถโต ปจฺจโย วุจฺจติ, ปุเรชาตญฺจ กมฺมวิญฺญาณํ ปจฺฉาชาตสฺส กมฺมวิญฺญาณสฺสปิ
วิปากวิญฺญาณสฺสปิ, วิปากวิญฺญาณญฺจ วิปากวิญฺญาณสฺสปิ กมฺมวิญฺญาณสฺสปิ
@เชิงอรรถ:  องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๗๐/๘๕   ฉ.ม. ราเคน วินิพทฺธํ   ฉ.ม. เคหสารี อาลยสารี
ปจฺจโย โหติ, ตสฺมา "กตรํ นุ โข อิธ วิญฺญาณนฺ"ติ สมุโมโห ภเวยฺย, ตสฺส
วิฆาตตฺถํ ตํ อคฺคเหตฺวา อสมฺภินฺนาว เทสนา กตาติ. อปิ จ วิปาการมฺมณวเสน
จตสฺโส อภิสงฺขารวิญฺญาณฏฺฐิติโย วุตฺตา ๑- ตา ทสฺเสตุมฺปิ อิธ วิญฺญาณํ น
คหิตํ.
    อุปายุปาทานาติ ๒- ตณฺหุปายทิฏฺฐุปายวเสน เทฺว อุปายา, กามุปาทานาทีนิ
จตฺตาริ อุปาทานานิ จ. เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยาติ อกุสลจิตฺตสฺส
อธิฏฺฐานภูตา เจว อภินิเวสภูตา จ อนุสยภูตา จ. ตถาคตสฺสาติ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
สพฺเพสมฺปิ หิ ขีณาสวานํ เอเต ปหีนาว, สตฺถุ ปน ขีณาสวภาโว โลเก
อติปากโฏติ อุปริมโกฏิยา เอตํ ๓- วุตฺตํ. วิญฺญาณธาตุยาติ อิธ วิญฺญาณํ กสฺมา
คหิตํ? กิเลสปฺปหานทสฺสนตฺถํ. กิเลสา หิ น เกวลํ จตูสุเยว ขนฺเธสุ ปหียนฺติ, ๔-
ปญฺจสุ ปหียนฺติ วาติ ๕- กิเลสปฺปหานทสฺสนตฺถํ คหิตํ. เอวํ โข คหปติ อโนกสารี
โหตีติ เอวํ กมฺมวิญฺญาเณน โอกํ อสรนฺโต ๖- อโนกสารี นาม โหติ.
    รูปนิมิตฺตนิเกตสารวินิพนฺธาติ รูปเมว กิเลสานํ ปจฺจยฏฺเฐน นิมิตฺตํ,
อารมฺมณกิริยสงฺขาเตน นิวาสฏฺเฐน ๗- นิเกตนฺติ รูปนิมิตฺตนิเกตํ. สาโร จ
วินิพนฺโธ จ สารวินิพนฺธํ. ๘- อุภเยนปิ หิ กิเลสานํ ปตฺถฏภาโว จ วินิพนฺธนภาโว จ
วุตฺโต, รูปนิมิตฺตนิเกเต สารวินิพนฺธํ รูปนิมิตฺตนิเกตสารวินิพนฺธํ, ๙- ตสฺมา
รูปนิมิตฺตนิเกตสารวินิพนฺธา ๑๐- รูปนิมิตฺตนิเกตมฺหิ อุปฺปนฺเนน กิเลสสาเรน เจว
กิเลสวินิพนฺธเนน จาติ อตฺโถ. นิเกตสารีติ วุจฺจตีติ อารมฺมณกรณวเสน
นิวาสฏฺฐานฏฺเฐน นิเกตสารีติ ๑๑- วุจฺจติ. ปหีนาติ เต
รูปนิมิตฺตนิเกตกิเลสสารวินิพนฺธา ปหีนา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม....ฐิติโยติ วุตฺตาติ   ฉ.ม. อุปยุปาทานาติ. เอวมุปริปิ   ฉ.ม. เอวํ
@ ฉ.ม. ปหีนา ปหียนฺติ   ฉ.ม. ปหียนฺติเยวาติ   ฉ.ม. อสรนฺเตน
@ นิวาสนฏฺฐานฏฺเฐน (สํ.อ. ๒/๒๘๕)   ฉ.ม. วิสาโร จ วินิพนฺโธ จ วิสารวินิพนฺธา
@ ฉ.ม. วิสารวินิพนฺธาติ รูป...วิสารวินิพนฺธา  ๑๐ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๑๑ อารมฺมณกรณวเสน นิวาสนฏฺฐานํ สารีติ. (สํ.อ. ๒/๒๘๕)
    กสฺมา ปเนตฺถ ปญฺจกฺขนฺธา "โอกา"ติ วุตฺตา, ฉ อารมฺมณานิ "นิเกตนฺ"ติ?
ฉนฺทราคสฺส พลวทุพฺพลตาย. สมาเนปิ หิ เอเตสํ อาลยฏฺเฐน วิเสสภาเว ๑- โอโกติ
นิปฺปริยาเยน สุทฺธเคหเมว ๒- วุจฺจติ, นิเกตนฺติ "อชฺช อสุกฏฺฐาเน กีฬิสฺสามา"ติ
กตสงฺเกตานํ นิวาสนฏฺฐานอุยฺยานาทิ. ตตฺถ ยถา ปุตฺตทารธนธญฺญปุณฺณเคเห
ฉนฺทราโค พลวา โหติ, เอวํ อชฺฌตฺติเกสุ ขนฺเธสุ. ยถา ปน อุยฺยานฏฺฐานาทีสุ
ตโต ทุพฺพลตโร โหติ, เอวํ พาหิเรสุ ฉสุ อารมฺมเณสูติ ฉนฺทราคสฺส
พลวทุพฺพลตาย เอวํ เทสนา กตาติ เวทิตพฺพา.
    สุขิเตสุ สุขิโตติ อุปฏฺฐาเกสุ ธนธญฺญลาภาทิวเสน สุขิเตสุ "อิทานาหํ
มนาปํ จีวรํ มนาปํ โภชนํ ลภิสฺสามี"ติ เคหสฺสิตสุเขน สุขิโต โหติ, เตหิ
ปตฺตสมฺปตฺตึ ๓- อตฺตนา อนุภวมาโน วิจรติ. ๔- ทุกฺขิเตสุ ทุกฺขิโตติ เตสํ
เกนจิเทว การเณน ทุกฺเข อุปฺปนฺเน สยํ ทฺวิคุเณน ทุกฺเขน ทุกฺขิโต โหติ.
กิจฺจกรณีเยสูติ กิจฺจสงฺขาเตสุ กรณีเยสุ. โวโยคํ อาปชฺชตีติ อุปโยคํ สยํ เตสํ
กิจฺจานํ กตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ.
    กาเมสูติ วตฺถุกาเมสุ. เอวํ โข คหปติ กาเมหิ อริตฺโต โหตีติ เอวํ
กิเลสกาเมหิ อริตฺโต โหติ.
    อนฺโตกามานํ ภาเวน ๕- อตุจฺโฉ. สุกฺกปกฺเข ๖- เตสํ อภาเวน ริตฺโต ตุจฺโฉติ
เวทิตพฺโพ.
    ปุเรกฺขราโน ๗- ติ วฏฺฏํ ปุรโต กุรุมาโน. เอวํรูโป สิยนฺติอาทีสุ
ทีฆรสฺสกาโฬทาตาทีสุ รูเปสุ เอวํรูโป นาม ภเวยฺยนฺติ ปตฺเถติ. สุขาทีสุ เวทนาสุ
เอวํเวทโน นาม. นีลสญฺญาทีสุ สญฺญาสุ เอวํสญฺโญ นาม. ปุญฺญาภิสงฺขาราทีสุ
สงฺขาเรสุ เอวํสงฺขาโร นาม. จกฺขุวิญฺญาณาทีสุ วิญฺญาเณสุ เอวํวิญฺญาโณ นาม
ภเวยฺยนฺติ ปตฺเถติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วิสยภาเว   นิจฺจนิวาสนํ เคหเมว (สํ.อ. ๒/๒๘๕)   สี. เตหิ สห สมฺปตฺตึ
@ สี. วทติ, ฉ.ม. วิย จรติ   สี. สพฺภาเวน   ฉ.ม. สุกฺกปกฺโข   ฉ.ม.
@ปุรกฺขราโน. เอวมุปริปิ
    อปุเรกฺขราโนติ วฏฺฏํ ปุรโต อกุรุมาโน. สหิตมฺเม, อสหิตนฺเตติ ตุยฺหํ วจนํ
อสหิตํ อสิสิฏฺฐํ, มยฺหํ สหิตํ  สิลิฏฺฐํ มธุรํ มธุรปานสทิสํ. อธิจิณฺณนฺเต
วิปราวตฺตนฺติ ยํ ตุยฺหํ ทีเฆน กาเลน ปริจิตํ สุปฺปคุณํ, ตํ มม วาทํ อาคมฺม สพฺพํ
ขเณน วิปราวตฺตํ นิวตฺตํ. อาโรปิโต เต วาโทติ ตุยฺหํ โทโส มยา อาโรปิโต. จร
วาทปฺปโมกฺขายาติ ตํ ตํ อาจริยํ อุปสงฺกมิตฺวา อุตฺตรํ ปริเยสนฺโต อิมสฺส วาทสฺส
โมกฺขาย จร อาหิณฺฑ. นิพฺเพเฐหิ วา สเจ ปโหสีติ อถ สยเมว ปโหสิ,
อิเธว นิพฺเพเฐหีติ.
    [๘๐] โส เอวรูโป "เยหิ วิวิตฺโต"ติ คาถา. ตตฺถ เยหีติ เยหิ ทิฏฺฐิคตาทีหิ.
วิวิตฺโต วิจเรยฺยาติ ริตฺโต วิจเรยฺย. น ตานิ อุคฺคยฺห วเทยฺย นาโคติ "อาคุํ
น กโรตี"ติอาทินา ๑- นเยน นาโค ตานิ ทิฏฺฐิคตานิ อุคฺคเหตฺวา น วเทยฺย. ๒-
เอลมฺพุชนฺติ เอลสงฺขาเต ๓- อมฺพุมฺหิ ชาตํ กณฺฏกวาริชนฺติ ๔- กณฺฏกนาฬํ วาริชํ,
ปทุมนฺติ วุตฺตํ โหติ. ยถา ชเลน ปงฺเกน จนูปลิตฺตนฺติ ตํ ปทุมํ ยถา ชเลน
จ ปงฺเกน จ อนุปลิตฺตํ โหติ. เอวํ มุนิ สนฺติวาโท อคิทฺโธติ เอวํ
อชฺฌตฺตสนฺติวาโท มุนิ เคธาภาเวน อคิทฺโธ. กาเม จ โลเก จ อนูปลิตฺโตติ ทุวิเธปิ
กาเม อปายาทิเก จ โลเก ทฺวีหิ กิเลเสหิ อนูปลิตฺโต โหติ.
    อาคุํ น กโรตีติ อกุสลาทิโทสํ น กโรติ. น คจฺฉตีติ อคติวเสน น
คจฺฉติ. นาคจฺฉตีติ ปหีนกิเลเส น อุเปติ. ปาปกาติ ลามกา. อกุสลาติ
อโกสลฺลสมฺภูตา. เต กิเลเส น ปุเนตีติ เย กิเลสา ปหีนา, เต กิเลเส ปุน
น เอติ. น ปจฺเจตีติ ปฏิ น อุเปติ. น ปจฺจาคจฺฉตีติ ปุน น นิวตฺตติ.
    ขรทณฺโฑติ ขรปตฺตทณฺโฑ ผรุสทณฺโฑ. จตฺตเคโธติ วิสฺสฏฺฐเคโธ. วนฺตเคโธติ
วมิตเคโธ. มุตฺตเคโธติ ฉินฺนพนฺธนเคโธ. ปหีนเคโธติ ปชหิตเคโธ.
ปฏินิสฺสฏฺฐเคโธติ ยถา น ปุน จิตฺตํ อารุหติ, เอวํ ปฏิวิสฺสชฺชิตเคโธ. อุปริ
@เชิงอรรถ:  ขุ.จูฬ. ๓๐/๔๑๗,๕๗๔/๑๙๙,๒๘๐ (สฺยา)   ฉ.ม. น จเรยฺย
@ ฉ. เอลสญฺญิเต, ม. ชลมฺพุชนฺติ ชลสญฺญิเต   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
จตฺตราคาทีสุปิ ๑- เอเสว นโย. สพฺพาเนว ตานิ คหิตคฺคหณสฺส วิสฺสฏฺฐภาวเววจนานิ.
    [๘๑] กิญฺจิ ภิยฺโย:- "น เวทคู"ติ คาถา. ตตฺถ น เวทคู ทิฏฺฐิยาติ ๒-
จตุมคฺคเวทคู มาทิโส ทิฏฺฐิยายโก ๓- น โหติ, ทิฏฺฐิยา คจฺฉนฺโต วา, ตํ สารโต
ปจฺเจนฺโต วา น โหติ. ตตฺถ วจนตฺโถ:- ทิฏฺฐิยา ๔- ยายตีติ ทิฏฺฐิยายโก. ๕-
กรณวจเนน ทิฏฺฐึ ยาตีติ ทิฏฺฐิยายโก. ๖- อุปโยคตฺเถน ๗- สามิวจเนนปิ ทิฏฺฐิยา
ยาตีติปิ ทิฏฺฐิยา. ๘- น มุติยา ส มานเมตีติ มุตรูปาทิเภทาย มุติยาปิ โส มานํ น
เอติ. น หิ ตมฺมโย โสติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน ตมฺมโย น โหติ ตปฺปรายโน, ๙- อยมฺปน
น ตาทิโส. น กมฺมุนา นาปิ สุเตน เนยฺโยติ ปุญฺญาภิสงฺขาราทินา กมฺมุนา
วา, สุตสุทฺธิอาทินา สุเตน วา โส เนตพฺโพ น โหติ. อนูปนีโต ส นิเวสเนสูติ
โส ทฺวินฺนมฺปิ อุปยานํ ปหีนตฺตา สพฺเพสุ ตณฺหาทิฏฺฐินิเวสเนสุ อนุปนีโต.
    มุตรูเปน วาติ เอตฺถ มุตรูปํ นาม คนฺธรสโผฏฺฐพฺพานิ. มานํ เนตีติ อสฺมิมานํ
น เอติ. น อุเปตีติ สมีปํ น เอติ. น อุปคจฺฉตีติ อุปคนฺตฺวา น ติฏฺฐติ.
ตมฺมโยติ ตปฺปกโต.
    [๘๒] ตสฺส จ เอวํวิธสฺส "สญฺญาวิรตฺตสฺสา"ติ คาถา. ตตฺถ สญฺญาวิรตฺตสฺสาติ
เนกฺขมฺมสญฺญาปุพฺพงฺคมาย ภาวนาย ปหีนกามาทิสญฺญสฺส. อิมินา ปเทน
อุภโตภาควิมุตฺโต สมถยานิโก อธิปฺเปโต. ปญฺญาวิมุตฺตสฺสาติ วิปสฺสนาปุพฺพงฺคมาย
ภาวนาย สพฺพกิเลเสหิ วิมุตฺตสฺส. อิมินา สุกฺขวิปสฺสโก อธิปฺเปโต. สญฺญญฺจ
ทิฏฺฐิญฺจ เย อคฺคเหสุํ, เต ฆฏฺฏมานา วิวทนฺติ ๑๐- โลเกติ เย ปน
กามสญฺญาทิกํ สญฺญํ อคฺคเหสุํ, เต วิเสสโต คหฏฺฐา กามาธิกรณํ, เย จ
ทิฏฺฐึ อคฺคเหสุํ, เต วิเสสโต ปพฺพชิตา ธมฺมาธิกรณํ อญฺญมญฺญํ ฆฏฺเฏนฺตา
วิวทนฺตีติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วีตราคาทีสุปิ   ฉ.ม. เวทคู ทิฏฺฐิยายโกติ   สี. ตาทิโส ทิฏฺฐิยา ยาโต
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   สี. ทิฏฺฐิยา, ฉ.ม. ยายโก   ฉ.ม. ทิฏฺฐิยา
@ยายตีติ ทิฏฺฐิยายโก   ฉ.ม. อุปโยคตฺเถ   ฉ.ม. ทิฏฺฐิยายโก   ฉ.ม. ตมฺมโย
@โหติ ตปฺปรายโณ  ๑๐ ฉ.ม. วิจรนฺติ. เอวมุปริปิ
    โย สมถปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวตีติ โย ปุคฺคโล สมถปุพฺพงฺคมํ ปุเรจาริกํ
กตฺวา สหวิปสฺสนํ อริยมคฺคํ ภาเวติ, ปฐมํ สมาธึ อุปฺปาเทตฺวา ปจฺฉา
สหวิปสฺสนํ อริยมคฺคํ อุปฺปาเทตีติ อตฺโถ. ตสฺส อาทิโตติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส
ปฐมชฺฌานาทิโต. อุปาทายาติ ปฏิจฺจ อาคมฺม. คนฺถา วิกฺขมฺภิตา โหนฺตีติ คนฺถา
ทูรีกตา ภวนฺติ. อรหตฺตปฺปตฺเตติ อรหตฺตผลํ ปตฺเต. อรหโตติ อรหตฺตผเล ฐิตสฺส.
คนฺถา จ โมหา จาติอาทโย สพฺเพ กิเลสา ปหีนา โหนฺติ.
    โย วิปสฺสนาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวตีติ โย ปุคฺคโล วิปสฺสนํ ปุพฺพงฺคมํ
ปุเรจาริกํ กตฺวา อริยมคฺคํ ภาเวติ, ปฐมํ วิปสฺสนํ อุปฺปาเทตฺวา ปจฺฉา
อริยมคฺคสมฺปยุตฺตํ สมาธึ ภาเวตีติ อตฺโถ. ตสฺส อาทิโต อุปาทายาติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส
วิปสฺสนโต ปฏฺฐาย วิปสฺสนํ ปฏิจฺจ. โมหา วิกฺขมฺภิตา โหนฺตีติ เอตฺถ
วิกฺขมฺภิตาติ ทูรํ ปาปิตา สญฺญาวเสน. ๑- ฆฏฺเฏนฺตีติ เย กามสญฺญาทึ คณฺหนฺติ,
เต สญฺญาวเสน ปีเฬนฺติ. สงฺฆฏฺเฏนฺตีติ ตโต ตโต ปีเฬนฺติ. อิทานิ ฆฏฺเฏนฺเต
ทสฺเสตุํ "ราชาโนปิ ราชูหิ วิวทนฺตี"ติอาทินา นเยน วิตฺถาโร วุตฺโต. อญฺญมญฺญํ
ปาณีหิปิ อุปกฺกมนฺตีติ เอตฺถ อญฺญมญฺญํ หตฺเถหิ ปหรนฺติ. เลฑฺฑูหีติ
กปาลขณฺเฑหิ. ทณฺเฑหีติ อฑฺฒทณฺฑเกหิ. สตฺเถหีติ อุภโตธาเรหิ สตฺเถหิ.
    อภิสงฺขารานํ อปฺปหีนตฺตาติ ปุญฺญาทิอภิสงฺขารานํ อปฺปหีนภาเวน. คติยา
ฆฏฺเฏนฺตีติ คนฺตพฺพาย ปติฏฺฐาภูตาย คติยา ปีเฬนฺติ ฆฏฺฏนํ อาปชฺชนฺติ.
นิรยาทีสุปิ เอเสว นโย. เสสเมตฺถ วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานเมว.
                  สทฺธมฺมปชฺโชติกาย มหานิทฺเทสฏฺฐกถาย
                   มาคนฺทิยสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                              นวมํ.
                       -------------------
@เชิงอรรถ:  ม. ปญฺญาวเสน


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๕ หน้า ๓๐๑-๓๑๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=45&A=6967&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=6967&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=321              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=29&A=4023              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=4364              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=4364              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๙ http://84000.org/tipitaka/read/?index_29

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]